Protocol Meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld oktober 2014 Aandachtsfunctionarissen: Elske Roel Ellen Penterman Angelique Mostermans
1
Voorwoord In het najaar van 2008 kondigden staatssecretaris Bussemaker (VWS) en de ministers Hirsch Ballin (Justitie) en Rouvoet (Jeugd en Gezin) een wetsvoorstel aan waarin aan organisaties en zelfstandige beroepsbeoefenaren, in het kader van de kwaliteitszorg, de plicht werd opgelegd om een meldcode te hanteren voor huiselijk geweld en kindermishandeling, daaronder ook begrepen seksueel geweld, vrouwelijke genitale verminking, eergerelateerd geweld en ouderenmishandeling. Een meldcode voor huiselijk geweld en kindermishandeling helpt professionals goed te reageren bij signalen van dit soort geweld. Sinds 1 juli 2013 zijn beroepskrachten verplicht zo'n meldcode te gebruiken bij vermoedens van geweld in huiselijke kring. In de meeste gevallen zullen volwassenen of kinderen die mishandeld worden of degene die hen mishandelt niet uit zichzelf over de situatie vertellen. Het is nodig dat hulpverleners van het kind / volwassene vroegtijdig de verantwoordelijkheid nemen om bij zorgwekkende situaties actie te ondernemen. Hulpverleners dragen een bijzondere en directe verantwoordelijkheid voor de veiligheid van een cliënt met wie zij beroepshalve in aanraking komen. Dit protocol geeft richtlijnen aan medewerkers van De Lichtenvoorde, voor zorgsignalering en handelen bij (een vermoeden van) huiselijk geweld en kindermishandeling. Het doel is om de (vermoedelijke) situatie van huiselijk geweld en kindermishandeling te stoppen. Dit kan vanuit je beroepsverantwoordelijkheid door vroegtijdig te signaleren, (vermoedens van) huiselijk geweld en kindermishandeling niet bij jezelf te houden maar bespreekbaar te maken met ouders, verwanten en intercollegiaal, door de problemen rondom een kind / volwassene te inventariseren, een plan van aanpak te maken en hulp op gang te brengen. Waarom een protocol? Werken met een protocol huiselijk geweld en kindermishandeling vergroot de signaalgevoeligheid en handelingsbereidheid van hulpverleners bij (een vermoeden van) huiselijk geweld en kindermishandeling. Een protocol huiselijk geweld en kindermishandeling is een essentieel onderdeel van het beleid van De Lichtenvoorde. Richtlijnen voor zorgvuldig en eenduidig handelen Houvast in het maken van keuzes Duidelijkheid over de verdeling van verantwoordelijkheden Informatie over het huiselijk geweld en kindermishandeling, signalen, contact ouders/kind, melden en verwijzen De mogelijkheid om verantwoording af te leggen in geval van vragen over de gevolgde werkwijze
Als ze als kind de warmte van de zomer had gekend Was ze die warmte in haar winter nooit verloren Als ze als kind de warmte van een nest had gekend Had het haar hele leven lang niet zo gevroren Liselore Gerritsen Uit: Oktoberkind (1982)
2
Wat te doen bij een vermoeden van huiselijk geweld en kindermishandeling? Dit stappenplan schetst in algemene zin de stappen die in geval van signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling dienen te worden gezet. Bij specifieke vormen van dit geweld moeten de stappen soms nader worden ingekleurd. Bijvoorbeeld in geval van signalen van seksueel geweld of van vrouwelijke genitale verminking. Voor dit laatste wordt verwezen naar het Gespreksprotocol Meisjesbesnijdenis van de AJN en het Handelingsprotocol Meisjesbesnijdenis van Pharos. Voor de omgang met signalen van eergerelateerd geweld verwijzen we naar de Handleiding voor de aanpak van eergerelateerd geweld van de Federatie Opvang en Movisie. Naar aanleiding van een signaal van kindermishandeling of huiselijk geweld, is het in de eerste plaats noodzakelijk dat je besluit het er niet bij te laten zitten. Begin met het zoeken naar meer duidelijkheid. De eerste stappen zijn hier dan ook op gericht (zie bijlage ‘wat is kindermishandeling’ en ‘wat zijn de signalen’). Daarnaast is er sprake van een verplichte Kindcheck. Niet in alle gevallen zal het starten van de meldcode leiden tot stap 5: het doen van een melding bij het AMHK of het organiseren van hulp. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk dat de zorgen door gesprekken met de cliënt overtuigend worden weggenomen. Ook kan het zijn dat een andere hulpverlener binnen het gezien in staat is de situatie van de kinderen nader te onderzoeken en hoeft het AMHK niet betrokken te worden. Vraag zo nodig advies bij het AMHK. Blijven de zorgen en/of lukt het niet om passende hulp te organiseren dan kan er besloten worden om een melding te doen bij het AMHK, omdat een AMHK onderzoek naar de situatie van de kinderen noodzakelijk is om het risico op ernstige schade te beperken. Bespreek zo snel mogelijk met ouders de zorgen die je hebt over een kind. Het is vervelend voor ouders als zorgen achter hun rug om worden besproken, zonder dat zij daar zelf in gekend zijn. Het is belangrijk om je zorgen met ouders te delen, zodat ze hun verantwoordelijkheid kunnen nemen. Benoem wat je ziet. Voorkom dat er een lijst ‘onbesproken zorgen’ ligt, waardoor ouders zich afvragen waarom zij niet eerder op de hoogte zijn gesteld. Ouders zijn immers de belangrijkste gesprekspartners en informatiebron. Wanneer er geen melding wordt gedaan bij het AMHK is het van belang dat je zelf blijft letten op risico’s op ernstige schade voor de kinderen. Je blijft als professional verantwoordelijk tot een andere organisatie of een andere afdeling de zorg heeft overgenomen. Wanneer er op een later moment blijkt dat, ondanks het gevoerde gesprek en/of de gemaakte afspraken met de cliënt, er risico’s blijven bestaan op ernstige schade voor de kinderen, doe je alsnog een melding. De teammanager blijft, als betrokkene van De Lichtenvoorde, verantwoordelijk voor het proces inzake het vermoeden. Dat wil zeggen dat de teammanager zorg draagt voor het doorlopen van alle stappen van de meldcode. Daarnaast kun je een beroep doen op de aandachtsfunctionaris kindermishandeling en huiselijk geweld binnen de organisatie voor de inhoudelijke ondersteuning bij het starten en invullen van de meldcode.
3
Stap 1: Signalen in kaart brengen Op het moment dat er zorgen zijn, ga je in overleg met de teammanager (en aandachtsfunctionaris) en kan besloten worden de meldcode te gaan starten (zie de routekaart ‘Handelen bij huiselijk geweld en kindermishandeling’). Dit bespreek je met ouders, (gezins)voogd en zo mogelijk met de betreffende cliënt (zie ‘Gespreksvoering met ouders’ en ‘Benaderingswijze cliënt’). Er is een folder om aan ouders te geven met uitleg wat de meldcode inhoud (zie bijlage ‘Uitleg Meldcode voor ouders). Verzamel en leg alle aanwijzingen die het vermoeden kunnen onderbouwen of weerleggen vast. Het gaat daarbij om het nader in kaart brengen van het gedrag van het kind, de interactie tussen ouders onderling en tussen ouders en kind. Leg in deze en in alle volgende stappen, je waarnemingen en de acties die je naar aanleiding van signalen onderneemt, schriftelijk vast in het profiel van de meldcode. Ter ondersteuning kan hierbij de ‘VeiligThuis Kaart’ van het NJI worden gebruikt. De Kindcheck (zie ook bijlage ‘Handleiding kindcheck’) Je gaat in gesprek met de cliënt en bespreekt; - of er minderjarige kinderen bij de cliënt in huis wonen en als dit het geval is, met wie de cliënt de zorg voor deze kinderen deelt; - of het de cliënt, ondanks de situatie, lukt om de kinderen voldoende verzorging, zorg en veiligheid te bieden, of hij/zij daar hulp bij heeft en of hij/ zij (meer) hulp wenst; - of de cliënt een (ex)partner heeft met kinderen waar hij/zij geregeld aanwezig is; - of (de partner van) de cliënt mogelijk zwanger is. Op basis van dit gesprek en op basis van de situatie waarin de cliënt verkeert, stelt je vast of de zorgen over de mogelijke ernstige schade voor de kinderen zijn weggenomen, of dat de zorgen, ook na het gesprek, zijn gebleven. Blijven er zorgen na het gesprek met de cliënt, dan zet je op basis van de oudersignalen de stappen van de meldcode. Deze stappen zijn er op gericht de situatie waarin de kinderen zich feitelijk bevinden nader te (laten) onderzoeken en zo nodig (meer) passende hulp te organiseren voor alle betrokkenen. Leg de waarnemingen zo mogelijk voor aan de cliënt en of de ouders. Signalen als hoofdpijn, angst of agressie kunnen verschillende oorzaken hebben. Het is belangrijk deze signalen (zie ‘signalen van kindermishandeling’) in de vorm van concrete waarnemingen zo veel mogelijk rechtstreeks met de cliënt en/of de ouders te bespreken. Bespreek de feiten zo feitelijk mogelijk, zonder interpretatie en een wijzende vinger naar ouders. Worden ook hypotheses en veronderstellingen vastgelegd, vermeld dan uitdrukkelijk dat het gaat om een hypothese of veronderstelling. Maak een vervolgaantekening als een hypothese of veronderstelling wordt bevestigd of ontkracht. In deze eerste fase is het verstandig de eigen vermoedens nog niet uit te spreken in het contact met de cliënt en ouders. In veel gevallen zal het bespreken van de signalen ertoe leiden dat er een verklaring volgt die het vermoeden kan wegnemen. Misschien spelen er andere problemen waarvoor hulp kan worden geboden, maar vaak zal zelfs dat niet nodig zijn. In een aantal gevallen zal de informatie van de cliënt en ouders het vermoeden niet kunnen wegnemen en zijn verdere stappen noodzakelijk. Ook is het mogelijk dat de cliënt of de ouders zelf vertellen over de mishandeling of huiselijk geweld.
4
Stap 2: Collegiale consultatie en vragen aan AMHK In de tweede stap staat overleg met anderen centraal. Dit overleg dient als middel het vermoeden te toetsen bij anderen, maar ook om ruimte te geven aan eventuele emoties. Bespreek het vermoeden met de teammanager/gedragsdeskundige. Vermoedens ontstaan op basis van signalen die niet altijd even duidelijk zijn. Daarom bestaat het risico dat je de situatie van de cliënt verkeerd inschat. Het is daarom altijd belangrijk om vermoedens met je teammanager en binnen het teamoverleg te bespreken. Daarbij dient ook een gedragsdeskundige aanwezig te zijn. Doel van dit overleg is om: - signalen concreet en objectief met elkaar te bespreken - samen te duiden wat de signalen (kunnen) betekenen - advies in te winnen en noodzakelijke vervolgstappen uitzetten - te weten met wie en onder welke voorwaarde vertrouwelijke informatie gedeeld mag worden. Naar aanleiding van dit overleg stel je in overleg met de teammanager en de gedragsdeskundige (en mogelijk aandachtsfunctionaris) een plan van aanpak op, welke wordt besproken met alle betrokkenen binnen het gezin. In een aantal gevallen zal het noodzakelijk zijn meerdere beroepskrachten vanuit verschillende instellingen bij de verdere aanpak te betrekken. Het is van belang afspraken te maken over wat er moet gebeuren, wie welke taken op zich neemt en wie zorg draagt voor de coördinatie. Zonodig wordt advies gevraagd bij het AMHK Overleg met het Advies- en Meldpunt Huiselijk geweld en Kindermishandeling is aan te raden. In de eerste plaats kan het AMHK ondersteuning bieden bij het interpreteren van signalen en bij het nadenken over de vervolgstappen die noodzakelijk zijn. Het gaat om vragen over de mogelijkheden voor verder onderzoek van het vermoeden, over diagnostiek en hulpverlening en over de verdeling van verantwoordelijkheden in het hele traject. De uitkomsten van dit overleg worden besproken met teammanager/gedragsdeskundige (en aandachtsfunctionaris). De teammanager zal daarnaast ook overwegen of een melding gedaan moet worden in de VIA (verwijsindex Achterhoek). Deze verwijsindex heeft tot doel om de betrokkenen hulpverleners die met dezelfde jongere te maken hebben met elkaar in contact te brengen. Doel daarvan is te komen tot een gezamenlijke aanpak van de problematiek van de jongere en zijn gezin. De verwijsindex en de meldcode ondersteunen elkaar in deze.
5
Stap 3: Gesprek met de cliënt In deze fase wordt het plan van aanpak uitgevoerd. Om het vermoeden nader te onderzoeken, zijn de volgende stappen noodzakelijk. Praat zo mogelijk met de cliënt, ouders en/of verzorgers. Bespreek het gemaakte plan van aanpak met de cliënt. Let hierbij op de volgende aandachtspunten: Houd in de gespreksvoering en voorbereiding rekening met de psychische en/of fysieke beperkingen van de cliënt Wees voorbereid op mogelijke emoties, weerstanden en loyaliteitsconflicten Bedenk voor je het gesprek aangaat het doel van het gesprek (bijvoorbeeld toetsen, informeren) en stem de inhoud hierop af Vraag zo nodig bij het voorbereiden van het gesprek advies bij een deskundig collega, het AMHK Sluit in houding en taalgebruik aan bij het begripsvermogen van de cliënt (kind, volwassene of oudere) en/of zijn verzorgers Maak je vermoedens expliciet en vraag door Weet welke rechten en plichten je hebt m.b.t. bijvoorbeeld de wens tot geheimhouding van de cliënt of zijn/haar verzorgers Weet wat de mogelijke concrete vervolgstappen zijn Weeg af wat nodig is om de onmiddellijke veiligheid van de cliënt te waarborgen Leg de uitkomsten van het gesprek objectief en volledig vast in het dossier Afhankelijk van de situatie kan in overleg de aandachtsfunctionaris aansluiten bij het gesprek.
teammanager,
gedragsdeskundige
of
Wordt het vermoeden bevestigd dan zal met de ouders, en zo mogelijk ook met het kind, gesproken moeten worden over de mishandeling en/of huiselijk geweld en over de gevolgen daarvan voor alle gezinsleden. Op grond daarvan zullen gezinsleden gemotiveerd moeten worden om hulp te accepteren bij het oplossen van de problemen en bij het herstellen van de ontwikkelingskansen van het kind. Schakel zo nodig andere hulpverleningsinstanties in Het kan nodig zijn de cliënt te laten onderzoeken. Voorbeelden hiervan zijn een lichamelijk onderzoek door een arts, observatie door een pedagoog of onderzoek door een IB-er. Ook kan met andere bij de cliënt betrokken hulpverleners of beroepskrachten overlegd worden als dat nodig is om het vermoeden van kindermishandeling of huiselijk geweld te bespreken. Andere betrokken hulpverleners of beroepskrachten kunnen zijn: jeugdarts, huisarts, een behandelend specialist, leerkracht van school, leidster uit de kinderopvang, etc. Hierbij geldt dat je in geval van minderjarigen toestemming van de ouders of voogd nodig hebt om andere betrokken professionals te benaderen.
6
Stap 4: Wegen aard en ernst Op basis van de verzamelde informatie maak je, in overleg met de teammanager en gedragsdeskundige, een inschatting van het risico op huiselijk geweld en kindermishandeling en de aard en de ernst van het geweld. Hierbij wordt de LIRIK als risicotaxatieinstrument ingevuld door de gedragsdeskundige. De aard en ernst van het geweld worden beoordeeld en bij twijfel over of ter ondersteuning van de eigen inschatting wordt het AMHK geraadpleegd. De teammanager brengt de sectormanager op de hoogte van de vermoedens. In overleg met de sectormanager wordt eventueel de bestuurder van De Lichtenvoorde op de hoogte gebracht.
Stap 5: Zelf hulp organiseren of melden In het plan van aanpak maak je een inschatting welke hulp een cliënt of cliëntsysteem nodig heeft om het geweld te stoppen en je overlegt dit met teammanager en gedragsdeskundige (mogelijk met ondersteuning van de aandachtsfunctionaris). Belangrijk om te weten welke hulp in de regio beschikbaar is voor de verschillende vormen van huiselijk geweld. Belangrijke aandachtspunten in deze stap: Je bent verplicht als hulpverlener de noodzakelijke hulp te organiseren De effecten van deze hulp moet je volgen Leg in het dossier vast aan wie de hulp is overgedragen Volg en ondersteun de cliënt binnen de grenzen van je functie en verantwoordelijkheid. Bij onduidelijkheid overleg je met de teammanager , gedragsdeskundige en/of aandachtsfunctionaris Wanneer de hulp niet het gewenste effect heeft, beslis dan welke vervolgstappen noodzakelijk zijn Bij nieuwe signalen moeten de stappen van de meldcode opnieuw doorlopen worden en moet overwogen worden een melding te doen. Wanneer in wordt geschat dat de eigen mogelijkheden om de cliënt voldoende tegen het risico van huiselijk geweld te beschermen ontoereikend zijn en het noodzakelijk is te melden bij het AMHK, overleg je met de teammanager wie de melding doet (teammanager of sectormanager). Van de melder wordt verwacht dat hij/zij het vermoeden van kindermishandeling of huiselijk geweld onderbouwt met feiten. Voor een melding moet sprake zijn van een reële kans op schade en die kans moet enigszins worden getaxeerd. Het woordje ‘reële’ maakt duidelijk dat de enkele (theoretische) kans op schade onvoldoende basis is voor een melding. Pas als een vermoeden kan worden onderbouwd met (zoveel mogelijk feitelijke) informatie uit het onderzoek en overleg dat is gevoerd, is een melding aan de orde. Daarbij moet de melder duidelijk kunnen maken welk risico hij/zij denkt dat de cliënt loopt, hoe reëel dat is en welke schade de cliënt kan oplopen. Daarbij worden ook mogelijke risico’s voor de anderen in het gezin meegenomen, en wanneer van toepassing wordt ook de kans dat de ouders in de toekomst nog meer kinderen kunnen krijgen voor wie zij een bedreiging kunnen vormen besproken. Belangrijke factoren die moeten worden meegewogen kunnen onder andere zijn: De duur of de intensiteit van de mishandeling of geweld; De (kans op) herhaling; De ernst van het lichamelijk of psychisch letsel; De eventuele extra kwetsbaarheid van de cliënt; De aanwezigheid van kinderen bij structureel huiselijk geweld; De leerbaarheid van de ouders; 7
-
Alcoholmisbruik of andere verslavingen; Aan- of afwezigheid van een sociaal netwerk; Gebruik van wapens of andere zware middelen; Voorgeschiedenis ouders; Verhouding draagkracht - draaglast
De melder meldt vervolgens zo objectief, feitelijk en volledig mogelijk welke aanwijzingen en signalen hij/zij heeft, welke risico’s de cliënt en eventuele andere kinderen lopen en welke stappen er reeds zijn gezet. De melder verstrekt niet meer gegevens dan nodig voor het onderzoek door het AMHK. In het meldingsgesprek komt ook aan de orde of en zo ja, welke stappen binnen De Lichtenvoorde kunnen worden genomen om de cliënt en/of diens ouders te helpen en de mogelijke kindermishandeling of het huiselijk geweld te stoppen. Ook is het van belang om te weten in welke situaties en onder welke voorwaarden je je beroepsgeheim kan, mag of moet doorbreken; De cliënt (vanaf 12 jaar) wordt bij voorkeur vooraf geïnformeerd over de melding Leg aan de cliënt uit waarom je een melding wil doen en wat het doel van de melding is Vraag de cliënt uitdrukkelijk om een reactie Maak een adequate inschatting van de noodzaak om zonder toestemming van de cliënt, ouders en/of (gezins)voogd een melding bij het AMHK te doen Leg in het dossier vast dat een melding is gedaan bij het AMHK, of je daarover wel of niet gesproken hebt met de cliënt en of de cliënt toestemming heeft gegeven of niet Blijf alert op het welzijn van de cliënt en weet dat zij bij nieuwe signalen de stappen van de meldcode opnieuw moet doorlopen. Bijlagen Klik hier voor Route bij opstellen en onderhouden Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling Klik hier voor Routekaart Klik hier voor Wat is huiselijk geweld en kindermishandeling? Klik hier voor Signaleren van huiselijk geweld en kindermishandeling Klik hier voor Handleiding kindcheck Klik hier voor Benaderingswijze van de cliënt Klik hier voor Gespreksvoering met ouders Klik hier voor Verwijsindex Achterhoek (VIA) Klik hier voor Uitleg Meldcode voor ouders www.watkanikdoen.nl www.kindermishandeling.info www.amk-nederland.nl www.meldcode.nl www.vooreenveiligthuis.nl www.huiselijkgeweld.nl
Voor kinderen en jongeren: www.kindermishandeling.info
8
Uitleg Meldcode voor ouders/cliënten Vanaf 1 juli 2013 is het voor elke organisatie die werkt met ouders en kinderen, een wettelijke verplichting om bij zorg, de Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling toe te passen.
Wat is de meldcode? De meldcode is een stappenplan van vijf stappen, waarin wordt aangegeven hoe de beroepskracht moet handelen bij vermoedens van Huiselijk Geweld en/of Kindermishandeling. De vijf stappen zijn een leidraad bij zijn/haar besluit om wel/niet een melding te doen bij het Advies en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) of Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG).
De stappen zijn: Stap 1: Het in kaart brengen van signalen Stap 2: Advies vragen Stap 3: Gesprek met de ouder Stap 4: Wegen van de ernst van de zorg Stap 5: Begeleiden naar hulp, of melden bij het AMK of het SHG De organisatie heeft de wettelijke verplichting om een protocol te hebben waarin staat beschreven hoe zij met de meldcode werkt. In dit protocol hoort te beschreven zijn wie de beslissing neemt in stap 5, het wel/niet melden, en hoe er wordt omgegaan met gevoelige informatie. Verder dient de organisatie te beschikken over een deskundig persoon op het gebied van huiselijk geweld/kindermishandeling. In de meeste gevallen zal deze persoon aandachtsfunctionaris worden genoemd, en zullen er binnen de organisatie een of meerdere aandachtsfunctionarissen zijn aangesteld. De aandachtsfunctionaris ondersteunt de beroepskracht bij het nemen van de stappen van de meldcode. Bij enkele beroepsgroepen zal de aandachtsfunctionaris al bij de eerste stap aanwezig zijn, en de verdere stappen van de meldcode samen met de beroepskracht en de ouder(s) nemen. De meldcode is er in eerste instantie niet op gericht om de zorg bij het Advies en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) te melden, maar is vooral bedoeld om de ouder op de hoogte te stellen, en te houden van de zorg die aanwezig is. De voorkeur gaat altijd uit om de ouder in een zo vroeg mogelijk stadium te motiveren in het accepteren van hulp bij de vastgestelde problemen. Lukt dit niet, dan moet de beroepskracht of de aandachtsfunctionaris in stap 5 de beslissing nemen wel of niet te melden bij het AMK of het SHG.
9
Routekaart Handelen bij huiselijk geweld & kindermishandeling
Stap 1 In kaart brengen van signalen Observeer Onderzoek naar onderbouwing Ga in gesprek met de ouders en cliënt over de signalen en zorgen Leg de signalen, gezette stappen en uitkomsten van gesprekken vast Doe zo nodig de Kindcheck
Stap 2 Collegiale consultatie en vragen aan AMHK Bespreek vermoeden met teammanager/gedragsdeskundige Win zo nodig advies in bij het AMHK Teammanager overweegt melding VIA
Stap 3 Gesprek met de cliënt Bespreek de zorgen op een open en respectvolle manier met de cliënt/het cliëntsysteem
Stap 4 Wegen aard en ernst Overleg en maak een plan van aanpak met de teammanager en gedragsdeskundige Vul samen met de gedragsdeskundige de LIRIK als risicotaxatieinstrument in Weeg de aard en de ernst van het geweld
Stap 5 Zelf hulp organiseren of melden Maak een inschatting welke hulp een cliënt of cliëntsysteem nodig heeft om het geweld te stoppen Organiseer de noodzakelijke hulp en volg het effect van deze hulp Wanneer de hulp ontoereikend is en zorgen aanhouden: overleg met de teammanager wie melding doet bij het AMHK
Ten alle tijden kun je advies vragen bij de aandachtsfunctionaris kindermishandeling en huiselijk geweld
10
