Programma van de 10e landelijk nlt conferentie Nlt werkt aan de toekomst Locatie: Bilderderg conferentieoord 't Speulderbos in Garderen
08:45 – 09:25 uur
Ontvangst, inloop met koffie en thee
09.30 – 10.30 uur
Plenair: - Welkom door de dagvoorzitter Rian Janssen - Lezing door Louise Vet
10.35 – 11.35 uur
Werkgroepronde 1 (zie werkgroepeninformatie)
11.35 – 12.00 uur
Koffie en theepauze en mogelijkheid om opmerkingen te plaatsen bij posters
12.00 – 13.00 uur
Plenair: - Mededelingen uit de stuurgroep (toekomst nlt) - Uitreiking certificaten
13.00 – 13.45 uur
Lunch
13.45 – 14.15 uur
Inloopspreekuur Steunpunten (bij de posters)
14.20 – 15.20 uur
Werkgroepronde 2 (zie werkgroepeninformatie)
15.20 – 15.40 uur
Koffie- en theepauze
15.45 – 16.45 uur
Werkgroepronde 3 (zie werkgroepeninformatie)
16.45 – 17.30 uur
Gelegenheid tot napraten onder het genot van een drankje en hapje
17.45 – 19.45 uur
Diner met sprekers Lucas Koelewijn en Jack Kauw 'nlt werkt aan mijn toekomst'.
Werkgroepinformatie conferentie nlt werkt aan de toekomst
Werkgroepronde 1: 10:35 – 11:35 1. Nijmeegse carrousel Werkgroepleider: José Coppens In deze werkgroep komen de modules aan bod die in Nijmegen in beheer zijn: Hersenen en Leren (ook een aparte werkgroep), Queeste naar Entropie, Kosmische straling, Levensloop van sterren, Overleven in het ISS, Sound design, Echt of vals. Ook kunt u hier terecht voor informatie over het materiaal dat in Nijmegen in ontwikkeling is omtrent de nieuwe module cybersecurity, het practicummateriaal bij "Complexe stromen" en "Robotica". 2. Nanotechnologie Werkgroepleiders: Vincent van Dijk, Ron Vonk Tijdens deze werkgroep presenteren (auteur) Vincent van Dijk en Ron Vonk de highlights van de module nano. Daarnaast vertellen we over de ervaringen die we met deze module hebben opgedaan binnen het onderwijs op de U-Talent Academie (voorheen Junior College Utrecht). De module is enkele jaren achtereen door ons gegeven en sinds dit schooljaar gebruiken we elementen uit deze module (met name hoofdstuk 1 en 2) in een nieuwe U-Talent module. 3. Een nlt portfolio als rode draad Werkgroepleiders: Hannah Wielenga en Elise Quant Steeds meer scholen zijn actief bezig leerlijnen aan te brengen in hun nlt- curriculum. Daarbij kan het bijvoorbeeld gaan om vaardighedenlijnen, maar ook over themalijnen met betrekking tot de aard van het vak nlt (interdisciplinariteit en de wisselwerking tussen natuurwetenschap en technologie). Bij het ontwerpen van zulke leerlijnen wordt vaak gewerkt met activiteiten en reflectiemomenten ‘over de modules heen’. Om nu te voorkomen dat er een wildgroei ontstaat aan verbindende activiteiten en reflectieve momenten, die telkens over een andere thema of lijn gaan, ontstond in het netwerk van nltvakdidactici het idee om een ontwerp te maken voor één nlt-portfolio met daarbinnen verschillende ontwikkelingslijnen (die we nlt-hoofdlijnen zouden kunnen noemen) als rode draad voor het werken aan verschillende module-overstijgende leerdoelen. Middels portfolio-opdrachten tussen de modules door kan de reflectie op deze hoofdlijnen, telkens op een dieper niveau, worden aangestuurd. In deze werkgroep presenteren we ons idee en vragen we de deelnemers met ons mee te denken bij de verdere uitwerking er van. Daarbij zijn we vooral geïnteresseerd in input m.b.t. de meerwaarde voor en de praktische uitvoerbaarheid in de dagelijkse nlt-schoolpraktijk.
1
4. Pre-nlt modules uit Delft Werkgroepleider: Wim Sonneveld Een goede manier om nlt te promoten is een pre-nlt-module geven in klas 3. Het Bèta-steunpunt Zuid-Holland heeft met studenten in Delft een viertal pre-nlt-modules ontwikkeld: • Moord om verandering (forensisch onderzoek) • Fermischatten (Eiffeltoren = 2000 olifanten) • Vuurwerk (met verschillende practica) • Zonne-energie (maak je eigen zonnecel en test ‘m met Arduino) In de werkgroep worden ze kort gepresenteerd. Met een uitgebreide docentenhandleiding, waarin o.a. een toets staat, kunt u in klas 3 werken aan de toekomst van nlt! 5. Deltatechnologie Werkgroepleider: Marco Mersie Nederland, Waterland Deltatechnologie is een van de belangrijkste exportproducten van ons land. In 2050 woont een substantieel deel van de wereldbevolking in een deltagebied. Tegelijkertijd zorgt de klimaatverandering voor meer wateroverlast en een stijging van de zeespiegel. Hoe houden we deze deltagebieden duurzaam, veerkrachtig en vitaal? Maak kennis met de nieuwe NLT-module ‘Zeespiegelstijging in een deltagebied’ waarin uw leerlingen nadenken over het opnieuw inrichten van hun omgeving, rekeninghoudend met de stijging van de zeespiegel. Dynamisch kustbeheer, natuur, aquatische ecotechnologie en recreatie staan centaal. Koppeling naar de praktijk We nemen u in vogelvlucht mee door de module aan de hand van de ruimtelijke visie van Ro en Ad, twee architecten die al jaren bezig zijn om de wereld schoner, leuker en groener in te richten op een verrassende manier. Hun inzichten uit de praktijk in relatie tot de NLT-module worden gedeeld op een attractieve manier. Daarnaast wordt de didactiek van de module en de inhoudelijke achtergrond en diepgang over huidig en toekomstig kustbeheer met u gedeeld en neemt u een ‘kijkje’ in een klas die reeds met een project bezig is. Na deze workshop zult u ook zelf anders naar uw omgeving kijken! 6. Spelen met digitale techniek Werkgroepleider: Martin Bruggink In deze werkgroep laten we zien wat de module ‘Spelen met Digitale Techniek’ inhoudt. De deelnemers maken kennis met de module door zelf een eenvoudige schakeling te bouwen met de hardware (breadboard, IC’s, LEDs, voeding, draden). Over de module ‘Spelen met Digitale Techniek’ In de wereld om ons heen hebben we steeds vaker te maken met digitalisering. Deze module gaat in op de basis van digitale techniek. Zowel de toepassingen van deze poorten als de logica erachter, worden behandeld, waardoor de vakgebieden informatica, natuurkunde en wiskunde aan bod komen. Het gaat om een praktische module waarin leerlingen zelf schakelingen bouwen en op deze manier de basis leren over digitale techniek. Een rode draad van de module is eenvoudige spelletjes of raadseltjes. Daarnaast bevat de module voorbeelden van regel- en meetsystemen. Het uiteindelijke doel is om een systeem te ontwerpen en implementeren. De ervaring leert dat leerlingen die uitdagend vinden en dat ze gemotiveerd zijn om hiermee te werken. De module bestaat uit een basisdeel, verdieping en een eindopdracht. De module biedt veel ruimte voor differentiatie door de 5 verdiepingshoofdstukken en de ruime keuze uit de eindopdrachten. 2
7. NLT en wetenschapsoriëntatie Werkgroepleiders: Maarten Pieters en Jos Paus U kent ze vast, de wetenschapsfilosofische en –historische kernvragen: 1. Hoe komt wetenschappelijke kennis tot stand? 2. Hoe wordt wetenschappelijke kennis gebruikt? 3. Hoe bepaal je de betrouwbaarheid van wetenschappelijke kennis? 4. Hoe beïnvloeden samenleving en wetenschap elkaar? 5. Mag alles wat kan? Deze kernvragen, plus academische vaardigheden en aansluiting bij grote verhalen uit de wetenschap: met de opheffing van het verplichte vak ANW hoeven deze kenmerken niet verloren te gaan. Je kunt ze bundelen onder de naam wetenschapsoriëntatie, en vervolgens kunnen reguliere vakken, of combinaties daarvan, er een vorm aan geven. Nlt kan daarin een belangrijke rol spelen, op zichzelf, dan wel in samenwerking met andere vakken. Scholen kunnen de per 2015 vrijkomende ANW-uren daar desgewenst (deels) voor inzetten. In deze werkgroep kijken we naar mogelijkheden om wetenschapsoriëntatie-karakteristieken vorm te geven in nlt, organisatorisch en inhoudelijk. Sommigen van u zullen er ervaring mee hebben. We zullen ook aanzetten voor nieuwe modules bedenken, of aanknpoingspunten bij bestaande modules. zie ook www.wetenschapsorientatie.slo.nl (bijv. vakken, nlt) 8. Klimaat en de toekomst Werkgroepleider: Dan Assendorp Ons voorbereiden op de toekomst is voor het natte Nederland belangrijk. De verwachte verandering in neerslag en zeespiegel geven grote uitdagingen in het waterbeheer. We zijn goed in de aanleg van polders, dijken, gemalen, nog hogere dijken, en geven nu ook ruimte aan rivierwater. Om dergelijke ingrepen in te doen is veel informatie over de Nederlandse ondergrond nodig. DINOloket (www.dinoloket.nl, de website van TNO bouw en ondergrond) ontsluit deze informatie en is ook prima door leerlingen te gebruiken. De gegevens zijn toepasbaar in het NLT onderwijs bij modules als Noordzee-atlas, Deltatechnologie en Ruimte voor de Rivier. Ook bij de vakken aardrijkskunde (ontstaan Nederlandse landschap), natuurkunde (grondwaterstroming, wet van Darcy, in feite gelijk aan de wet van Ohm; sonderingen, weerstand van de ondergrond, doordringing van projectielen, zeer belangrijk bij de opsporing van niet gesprongen explosieven), scheikunde (chemische samenstelling grondwater) is er een schat aan informatie te vinden. Hoe u in DINOloket zoekt, en hoe leerlingen daar mee kunnen werken, ontdekt u in deze werkgroep.
3
Werkgroepronde 2: 14:20 – 15:20 9. Nieuws uit Wageningen! Een rondgang langs de verschillende modules Werkgroepleider: Jeroen Sijbers In deze werkgroep gaan we kort in op de ontwikkelingen omtrent de verschillende modules. Alle modules passeren de revue, maar er zijn diverse ontwikkelingen die de moeite waard zijn om wat meer uit te diepen. Er is een nieuwe versie voor Brandstof voor het Leven, versie 2.1 en er is speciale aandacht voor de module Bioinformatica die gehercertificeerd is (versie 2.0). Daarnaast zullen we ingaan op een nieuwe serious game omtrent de maatschappelijke discussie over genetische modificatie. Deze game sluit goed aan bij de module Battle of the Genes. Ook bij de module Moleculaire gastronomie hebben we interessante aanvullende workshops ontwikkeld. In een korte tijd bent u weer op de hoogte van de modules. Deze werkgroep is ook interessant voor docenten die in een korte tijd een beeld willen krijgen van verschillende modules. 10. Elektronica Werkgroepleider: Gerben de Jong en Wilma Groen Sinds 2013 heeft het Marnix College in Ede een bèta-lab, waar leerlingen kunnen experimenteren. Hieruit is het idee ontstaan om de mogelijkheden van het lab uit te breiden met een module elektronica. In deze werkgroep wil ik de opzet van de module presenteren en van gedachten wisselen over de inhoud en de relatie tot andere NLT-modules. Zaken die aan bod komen in de module zijn: - Elektronica vanaf de grond: transistorschakelingen. - Geschiedenis van informatie overdracht en opslag: radio, fotografie, wasrol, computer. - Digitale techniek vanaf de grond: Boolean algebra, logische poorten, schakelingen met logische poorten. 11. Noordzee-atlas -ervaringen Werkgroepleider: Johan Gademan, Djoeke Drost en twee experts van Rijkswaterstaat De module Noordzee-atlas is getest op twee scholen in 5 vwo. In deze werkgroep hoort u de ervaringen van een van de testdocenten en komen ook de experts van Rijkswaterstaat aan het woord. Centraal staat de Noordzee-atlas welke door Rijkswaterstaat aan gebruikers van deze module beschikbaar zal stellen. 12. Nlt: feiten en cijfers Werkgroepleider: Nelleke den Braber Wat weten we na bijna 10 jaar nlt-onderwijs? De afgelopen jaren zijn er verschillende onderzoeken uitgevoerd naar de praktijk in de school, ervaringen van leerlingen en de aard van nlt. In deze werkgroep presenteren we een overzicht van de gegevens die door de jaren heen zijn verzameld met speciale aandacht voor de in de 2014 uitgevoerde onderzoeken. In een uitgebreide discussie willen we vervolgens ingaan om de vragen: wat moeten we doen met de onderzoeksgegevens? Wat willen we nog meer weten? 13. Breng lijn in je nlt programma Werkgroepleider: Hannah Wielenga Steeds meer scholen arrangeren zelf (delen van) het onderwijsprogramma. Bij nlt is dat zelfs een must: het vak kent een modulair aanbod, waarmee docenten zelf een schoolcurriculum samenstellen. Het risico daarbij is dat er een versnipperd en onsamenhangend programma ontstaat, waarbij niet duidelijk is wat leerlingen nou eigenlijk leren.
4
Het is dus van belang om goed zicht te hebben op wat leerlingen bij nlt moeten leren, de keuzes die je daarbij kunt maken en de accenten die je als school wilt leggen. Daarbij gaat het niet alleen om de einddoelen, die zijn vastgelegd in het examenprogramma, maar ook om de tussendoelen die daarheen leiden. Deze zogenaamde leerlijnen vormen de kapstok die je gebruikt om je onderwijsinhouden (modules) te selecteren, aan te passen, aan elkaar te koppelen of zelfs zelf te ontwikkelen. Deze workshop is bedoeld voor docenten die op hun school (meer) lijn in hun nlt-programma aan willen brengen. Ook TOA’s, schoolleiders of anderen die op school een rol spelen bij het samenstellen van het nlt-programma behoren tot de doelgroep. In de workshop: - krijg je zicht op het hoe en waarom van leerlijnen - onderzoek je voorbeelden van verschillende leerlijnen - krijg je tools aangereikt om zelf een leerlijn te ontwerpen Er wordt gebruik gemaakt van materiaal van de Stichting Leerplan Ontwikkeling en van de Do It Yourself Kit voor nlt teams die in opdracht van de Stuurgroep Verankering NLT door een landelijke werkgroep van nlt docenten is ontwikkeld. Wil je je na deze workshop nog verder verdiepen in dit onderwerp en ondersteund worden bij het daadwerkelijk ontwerpen van een (of meerdere) leerlijn(en) in het nlt programma op je eigen school met een bijpassend Programma van Toetsing en Afsluiting? Er zijn twee vervolgbijeenkomsten georganiseerd op de Uithof in Utrecht. Voor meer informatie: www.betasteunpunt-utrecht.nl/professionalisering 14. VSP Noord: wat wij voor u betekenen Werkgroepleiders: Jelle Nauta en Mart H. Mojet VakSteunPunt Noord biedt ondersteuning bij een tiental modules. Verder ontwikkelen we nieuw lesmateriaal. En misschien het belangrijkste, we bieden ondersteuning bij het geven van nlt modules. Kom kennismaken, kom kijken wat de modules omvatten, kom kijken wat we aan het ontwikkelen zijn. Hebt u concrete vragen, mail nu naar
[email protected] of
[email protected] (Modules van noord: havo: Glastuinbouw en energie, Maak het verschil, Het Beste Ei, Wat zeg je?, De bodem leeft, Een waarheid als een koe, Veiliger met kaart en GIS, Waterzuivering, Overleven in het International Space Station. Vwo: Meten aan melkwegstelsels, Meten en interpreteren.) 15. PR voor ntl, nlt in de PR Werkgroepleider: Rian Janssen Nlt is een vak met vele mogelijkheden. Het is echter een vak in de bovenbouw. Bij de profielkeuze is het vak onbekend. Docenten stoeien met de vraag: hoe krijg ik voldoende leerlingen? Daarnaast is nlt ook onbekend bij directies en ouders. Hoe krijg je nlt zo gepresenteerd dat ook deze doelgroep de meerwaarde van nlt inziet. Van de andere kant: nlt kan een sterke factor zijn in de presentatie van de school. Allerlei concrete mogelijkheden worden in deze werkgroep gepresenteerd. De bezoekers hebben vast ook ideeën over hoe de PR kan werken voor nlt en nlt kan werken in de PR. 16. NLT vakcommunity en leermiddelendatabase Werkgroepleider: Boris Nolte De presentatie gaat over de NLT docentencommunity. Ingegaan wordt op de nlt-vakcommunity en leermiddelendatabase: hoe kan dit de docent verder helpen, wat biedt het en hoe ga je ermee om.
5
Werkgroepronde 3: 15.45 – 16:45 17. World Cafe De carrousel van Zuid Holland Werkgroepleider: Martin Bruggink Tijdens deze sessie willen we ervaringen uitwisselen over de modules die door het Bètasteunpunt Zuid-Holland worden geboden. In de vorm van een ‘World Cafe’ krijgen deelnemers de gelegenheid ervaringen en kennis uit te wisselen per specifieke module. Ook deelnemers die nog geen ervaring hebben met de modules zijn welkom, zij krijgen volop de gelegenheid om kennis te maken met de modules. De modules van het Bètasteunpunt Zuid-Holland zijn: • • • • • • • • •
“Technisch Ontwerpen in de Bio-Medische Technologie” “EnergieEiland” “Waterstofauto – binnenstebuiten” “Drinkwater, lekker belangrijk” “Sportprestaties “Smaak maken” “Human Technology Cares” “Spelen met Digitale Techniek” “Logistiek”
18. Hersenen en leren Werkgroepleider: José Coppens We zijn bezig met het herschrijven van de module hersenen en leren (voor hercertificering). We zetten daarin het leren meer centraal dan in de huidige versie: we gaan het fenomeen leren vanuit meerdere vakgebieden bekijken: op psychologisch niveau, op orgaanniveau (hersengebieden), op cel- en neuraal netwerkniveau maar ook op didactiek-niveau: wat kunnen al deze wetenschappelijke disciplines voor informatie geven over hoe jij leert (en zeker ook: welke antwoorden hebben we nog niet)? We willen de lijn van de vernieuwde module presenteren en in gesprek met belangstellenden. Graag hebben we input van huidige gebruikers van de module: we willen een nieuwe lijn maken maar ook ruimte bieden en koppelen aan alle bestaande uitvoeringsvormen van de huidige module. Bovendien zijn we op zoek naar testscholen voor de nieuwe module. 19. De carrousel van Oost: met rivieren, modellen en minilabs en kunstnieren Werkgroepleider: Jan Jaap Wietsma, Anika Embrechts en Dan Assendorp. De modules van Bèta Steunpunt Oost zijn qua onderwerp zeer uiteenlopend. Ruimte voor de rivier, brandstoftechnologie, kunstnier, Lab on a chip (vwo, havo), dynamische modellen (vwo en havo), Lijmen, Duurzaam. Graag willen we in een carrousel-werkgroep rond deze modules ruimte geven voor het volgende: - ervaringen uitwisselen en in gesprek over het gebruik hiervan - nieuwe ontwikkelingen laten zien: e-klas van dynamisch modelleren, zelf maken van Lab on a chip en de module voor HAVO en de contouren van een herziene module Ruimte voor de Rivier. - modelleren en simuleren, gekoppeld aan NLT modules - plannen voor herziening volgend schoolseizoen: wilt u mee werken? - ontdekken of u van één van de herziene of nieuwe modules kunt testen op school - de manier van toetsing (zelf ontwikkelde PTA toetsen, dossiers en dergelijke) neem materiaal mee! 6
Na een korte introductie zal er voor iedere module een werktafel zijn, waar u over het materiaal kunt spreken en uitwisselen en uw ideeën kunt achterlaten. Als u concrete vragen of suggesties voor de workshop hebt: laat dat weten aan
[email protected], dan houd ik daar rekening mee. 20. Researchklas rondom nlt Werkgroepleider: Bram Tenhaeff Het JP Thijsse heeft zogenoemde Researchklassen gevormd rond nlt. Alle bovenbouw leerlingen met een N-profiel moeten nlt doen. Dat hebben we op een uur en een middag (7+8) ingeroosterd waardoor het mogelijk is om ook bedrijvenbezoeken in te plannen en externe sprekers te organiseren. Dat doen we uitgebreid. Verder laten we elke periode leerlingen kiezen uit tenminste vier verschillende modules. Dat kan omdat we de leerlingen van 4H en 4V bij elkaar zetten en de leerlingen uit 5H, en 56V. Mengen van havo- en vwo-leerlingen lukt bijna altijd, maar is soms niet mogelijk vanwege niveauverschillen. Voordeel van deze aanpak is dat onze docenten alleen modules geven over onderwerpen waar ze echt goed in zijn. Ik doe een aantal filosofische thema’s die geschreven zijn door de werkgroepleider (inleiding wetenschapsfilosofie, gekte, ziek zijn beter worden en de apencultuur over kinderen en hun mobieltjes). De boekjes krijgt u mee en de thema’s zal ik bespreken. Al deze modules zijn niet gecertificeerd, maar worden dat mogelijk wel. 21. Interdisciplinariteit: overeenkomsten en verschillen tussen de bètadisciplines. Een rol voor nlt? Werkgroepleider: Harrie Eijkelhof Nlt breekt met de Nederlandse traditie om onderwijs in de bovenbouw van havo en vwo in gescheiden vak ken aan te bieden. De modules laten zien dat vaak kennis van verschillende disciplines nodig is om voor de samenleving belangrijke vraagstukken te begrijpen en op te lossen. Daarmee blijft echter veelal impliciet wat het specifieke karakter van disciplines is en wat deze juist gemeenschappelijk hebben. In deze werkgroep staan we stil bij deze overeenkomsten en verschillen, waarbij gebruik wordt gemaakt van Amerikaans materiaal (Next Generation Science Standards en onderzoek naar de verschillen tussen de bètadisciplines). In de discussie komt ter sprake in hoeverre deze aspecten hun weerslag vinden in het huidige onderwijs en welke rol NLT kan vervullen om eventuele witte plekken in te kleuren. 22. Nlt-toetsvragen Werkgroepleider: Johan Gademan Het nlt-tam heeft op verzoek van de Stuurgroep nlt een aantal nieuwe nlt-toetsvragen gemaakt bij diverse modules. In deze werkgroep bespreken we de voorwaarden waar de nlt-toets aan moet voldoen en de voorbeeldtoetsen. Doel is tot een nieuwe collectie nlt-toetsvragen te komen die via de moduledatabase verspreid gaan worden.
7
23. Vakdidactiek nlt: een praktische voorbereiding Werkgroepleider: Elise Quant Hoe bereid je nieuwe docenten voor om het vak nlt te gaan geven? Aan de lerarenopleiding van de TU Eindhoven doen we dat bij vakdidactiek nlt op een hele praktische manier. De studenten die dit vak doen krijgen de opdracht om als een nlt-team een module uitgebreid voor te bereiden. In deze werkgroep zal ik toelichten hoe dit vak eruit ziet. Ook zal ik ingaan op hoe we nlt docenten opleiden en wat de ervaringen en opbrengsten tot nu toe zijn. In de werkgroep zal ook een voorbeeldopdracht aan bod komen om zelf te ervaren. 24. Lessen ontwerpen met nlt e-klassen Wikiwijs/Steunpunt Amsterdam Werkgroepleiders: Cor de Beurs/Lutz Lohse De nlt-modules Forensisch Onderzoek, Bioinformatica, Dynamisch modelleren, NUL-energiehuis en Meten aan melkwegstelsels zijn nu als e-modules beschikbaar in Wikiwijs: zie ook https://eklassen.wikiwijs.nl Sinds 2008 is in meerdere landelijke projecten met een groot aantal scholen geëxperimenteerd met de toepassing van e-learning in de bètavakken, ook bij het vak nlt. Er is een schat aan ervaring opgedaan over de do’s en don’ts bij de inzet van ICT in de klas. Heel belangrijk is een goede mix van werkvormen en flexibele mogelijkheden om beschikbaar e-materiaal naar behoefte aan te passen en voor leerlingen klaar te zetten. Tijdens de werkgroep laten we zien wat er mogelijk is en bespreken we achtergronden en ervaringen.
8
