PROGRAMMA Easter carol Sixty-seventh psalm Sacred Songs: Abide with me Watchman! At the River The celestial country Pauze
The unanswered question Vier sololiederen: There is a lane The Housatonic at Stockbridge The Swimmers In Flanders fields The new river Harvest Home (uit: Three Harvest Home Chorales) The Alcotts (uit: Concord Sonate) Variations on ‘America’ General William Booth enters into heaven Twee solo liederen: Feldeinsamkeit Charlie Ruthlage They are there The circusband
POEM Music is one of the many ways God has of beating in on man his lifes, his deaths, his hope, his everything an inner something, a spiritual storm, a something else that stirs man in all of his parts [and] consciousness, and "all at once" we roughly call these parts (as a kind of entity) "soul" it acts thro or vibrates or couples up to human sensations in ways (or mediums) man may hear and know: that is, he knows he hears them and says (or thinks or feels) he knows them. further than this, what this inner something is which begets all this is something no one knows especially those who define it and use it, primarily, to make a living. all this means almost nothing to those who will think about it music -- that no one knows what it is and the less he knows he knows what it is the nearer it is to music -- probably. Charles E. Ives Memo op een notitiepapiertje van het St. James's Palace Hotel, Londen, Juni 1924 (Dagboek 9). Bewerkt door John Kirkpatrick en weinig aangevuld door H. Wiley Hitchcock.
Charles Edward Ives (1874 – 1954) Charles Edward Ives wordt gezien als de eerste Amerikaanse klassieke componist van internationale betekenis. Ives werd in Connecticut in de Verenigde Staten geboren als zoon van een leider van een militaire kapel en kreeg van hem op jonge leeftijd al muzieklessen. Op de Yale Universiteit studeerde hij muziek bij Horatio Parker. Toen hij afgestudeerd was, besloot hij van de muziek niet zijn beroep te maken; hij was bang muzikale compromissen te moeten sluiten. In plaats daarvan zocht hij een beroep in het verzekeringswezen en was daar succesvol in. In zijn vrije tijd componeerde hij en werkte hij als organist. Na zijn huwelijk verhuisde hij naar New York en verdiende zijn brood met zijn eigen verzekeringsmaatschappij Ives & Myrick. Na een hartaanval in 1918 componeerde hij nauwelijks nog. Ives stierf in 1954. Lange tijd was er nauwelijks belangstelling voor Ives’ muziek. Met name Bernstein, Carter en Cowell hebben zich ingezet om zijn werk uitgevoerd te krijgen. In Nederland is Ives’ muziek onder de aandacht gebracht door de musicus Reinbert de Leeuw en de schrijver Bernlef. Deze twee waren ook de (mede)oprichters van een Nederlandse Ives Society. De handschriften van Ives’ composities worden bewaard in de bibliotheek van Yale University. Zijn muziek bevat veel oorspronkelijke elementen die men eerder bij latere moderne componisten verwacht. Ives schreef al vernieuwend voordat Europa nog maar aan vernieuwing dacht. Bitonaliteit en polyritmiek, citaten uit andere composities, melodietjes van de straat, kerkelijke gezangen: eigenlijk was niets Ives te dol. Er zijn zoveel kanten aan Ives; In dit Concert Project gaan deelnemers en publiek met een paar kanten van deze, meer dan interessante, componist kennis maken. (voor meer informatie over Charles Ives: www.charlesives.org )
3
Easter Carol 1896 SATB soli, SATB koor, orgel
The Easter Carol (Paaszang) is, waarschijnlijk in 1896, geschreven voor gemengd koor, solisten en orgel. Een eerdere versie is uitgevoerd in 1892 (vermoedelijk op paaszondag in Danbury), de eerste ‘officiële’ versie was op paaszondag 1901 in New York. Het is een werk in een traditionele stijl geschreven en heeft een overzichtelijk vorm; het openingskoor is ook het slotkoor (ABA). Wake, earth from your ice-bound torpor; Live, live, deathless flowers of spring! Break, ye streams, into musical laughter, Clap your hands, O ye sea waves, and sing! Life over death is victorious. Life reigns: death no longer is king! Sing praises, sing alleluia. Amen.
Ontwaak, aarde, uit uw winterslaap! Leef, onsterfelijke lentebloemen! Scheur uiteen, gij stromen, in muzikaal plezier, Klap in uw handen, golven der zee, en zing! Het leven triomfeert over de dood. Het leven regeert: de dood is geen koning meer! Zingt lof, zingt halleluja! Amen.
Souls of men, dull, captive and sinbound, Held to earth by earth’s sinning and cares, Rise, aspiring on song wings triumphant, Escaping earth’s thralldom and snares. Life over death is victorious. Life reigns: ye yourselves are life’s heirs!
Ziel van de mens, mat, gevangen en zondig, onderdrukt door het aards zondigen en zorgen, Sta op, opstijgend op gezongen jubelende vleugels, Aan aardse slavernij en verleidingen ontsnappend. Het leven triomfeert over de dood. Het leven regeert: gij zijt de erfgenamen van het leven!
Tekst: onbekend dichter.
Charles Ives’ Yale afstudeerfoto, 1898
4
Sixty-seventh psalm 1894
Gemengd koor (SSAATTBB).
Deze psalm (1894, in druk 1939, in première 1937) is geschreven voor achtstemmig gemengd koor, op zich al een ‘dikke’ bezetting. De moeilijkheid en de schoonheid schuilt in de bitonaliteit van het werk. Het vierstemmig vrouwenkoor zingt in C Groot, terwijl tegelijk met het vrouwenkoor het vierstemmig mannenkoor in g klein zingt. Het resultaat is dat er onvermoede klanken ontstaan: alsof twee koren ‘per ongeluk’ tegelijkertijd zingen. Buiten dat bi- en polytonaliteit in de twintigste eeuwse muziek een bekend verschijnsel zijn, is het in het geval van deze psalm en onze componist Ives wel heel bijzonder, want Ives is een van de eersten. De bron van zijn bitonalteit ligt in een ervaring in zijn ouderlijk dorp. Ives maakte mee dat twee militaire bands – zijn vader George was een zeer gewaardeerde militaire bandleider en bepaald niet wars van ‘wilde’ muzikale experimenten – het dorpsplein op kwamen marcheren: met verschillende stukken, in verschillende toonaarden, in verschillende tempi. Ives bootst dat in verschillende van zijn werken na.
God be merciful unto us, and bless us; and cause his face to shine upon us; That thy way may be known upon earth, thy saving health among all nations.
God, wees ons genadig en zegen ons, laat het licht van uw gelaat over ons schijnen, dan zal men op aarde uw weg leren kennen, in heel de wereld uw reddende kracht.
Let the people praise thee, O God; let all the people praise thee. O let the nations be glad and sing for joy: for thou shalt judge the people righteously, and govern the nations upon earth. Let the people praise thee, O God; let all the people praise thee.
Dat de volken u loven, God, dat alle volken u loven. Laten de naties juichen van vreugde, want u bestuurt de volken rechtvaardig en regeert over de landen op aarde. sela Dat de volken u loven, God, dat alle volken u loven.
Then shall the earth yield her increase; and God, even our own God, shall bless us. God shall bless us; and all the ends of the earth shall fear him.
De aarde heeft een rijke oogst gegeven, God, onze God, zegent ons. Moge God ons blijven zegenen, zodat men ontzag voor hem heeft tot aan de einden der aarde.
Tekst: Psalm 67 (compleet), in de King James versie (vertaling NBV). 5
Abide with me tussen 1890-98 kinderkoor en piano
Deze overbekende tekst (Blijf mij nabij, wanneer de avond valt) wordt u door het kinderkoor niet gepresenteerd met de bekende melodie van William Monk maar in de toonzetting van Ives uit 1890/1897. De melodie heeft een opvallend grote omvang en is genomen uit de verloren gegane Song without words voor cello. De première was mogelijk in 1890, tijdens een kerkdienst in de Baptistenkerk van Danbury. De tekst is van de Anglicaanse priester Henry Francis Lyte; Ives maakt gebruik van drie verzen van dit lied. Abide with me is onder meer verschenen in Ives’ Sacred Songs. Abide with me, fast falls the eventide; the darkness deepens; Lord, with me abide. When other helpers fall, and comforts flee, help of the helpless, O Lord, abide with me.
Blijf mij nabij, wanneer het duister daalt. De nacht valt in, waarin geen licht meer straalt. Andere helpers, Heer, ontvallen mij. Der hulpelozen hulp, wees mij nabij.
Hold Thou Thy Cross before my closing eyes; shine through the gloom, and point me to the skies; heaven's morning breaks, and earth's vain shadows flee, in life, in death, O Lord, abide with me.
Houd, Heer, uw kruis hoog voor mijn brekend oog, licht in het duister, wijs de weg omhoog. Uw dag breekt aan, de schaduw gaat voorbij. In dood en leven, Heer, wees Gij nabij.
Tekst: hymne in acht 4-regelige coupletten van de Anglicaanse Rev. Henry Francis Lyte (1793-1847), voor het eerst gepubliceerd met muziek van Lyte, in Sept 1847. Ives gebruikte Coupletten 1, 6 en 8 van de hymne. De hymne is vooral bekend van de zetting door William Monk (EVENTIDE).
Watchman! [II] 1913 Naar de Eerste Sonate voor Viool en Piano kinderkoor en piano
Ook de melodie van Watchman is geleend, te weten uit de Sonata no. 1 voor viool en piano. Mogelijk gaat ook deze vioolversie terug op een eerdere, verloren gegane versie van Watchman, voor sopraan en orgel. De tekst van dit in 1913 geschreven lied, is van de Engelse diplomaat, taaldeskundige en schrijver John Bowring; in Amerika was de tekst populair geworden doordat een andere bekende Amerikaanse componist, Lowell Mason, er een aansprekende melodie voor schreef. Dit lied is verschenen in Sacred Songs maar ook in 114 Songs; in deze laatste bundel met At the River en twee andere liederen onder de titel Four Songs based on Hymntune Themes.
6
Watchman, tell us of the night, What its signs of promise are: Traveller, o'er yon mountain's height, See that glory beaming star! Watchman, aught of joy or hope? Traveller, Yes! Traveller Yes! Traveller yes; it brings the day, Promised day of Israel. Dost thou see its beauteous ray? Traveller, See!
Wagter, vertel ons van de nacht, Wat haar tekenen van belofte zijn: Reiziger, over gindse bergtoppen, Zie die met luister stralende ster! Wagter, iets van vreugd of hoop? Reiziger, ja! Reiziger, ja! Reiziger, ja; het brengt de dag, De beloofde dag van Israel. Zie je niet z’n prachtige straal? Reiziger, zie!
Tekst: "Watchman, tell us of the night," een hymne in drie 8-regelige verzen van de Engelse diplomaat, linguïst en schrijver John Bowring (1792-1872), uit 1825. Ives gebruikte alleen het eerste couplet.
At the River 1916 gebaseerd op de 4e Viool Sonate kinderkoor en piano
Dit lied is een echte gospel, door Ives, waarschijnlijk in 1916, opgefrist en verschenen in 114 Songs. De melodie heeft hij ook gebruikt in het derde deel van de Vierde Sonate voor viool en piano (en ook in het verloren gegane Piece for Cornet and Three Violins). Tekst en melodie zijn oorspronkelijk van de Amerikaanse geestelijke en liedschrijver Robert Lowry. De eerste, officiële uitvoering vond waarschijnlijk plaats in Wenen, 1935, tijdens een concert met uitsluitend Amerikaanse muziek; aan de eerste Amerikaanse uitvoering, in 1936, werkte de zeer belangrijke Ives-vorser John Kirkpatrick mee. Tijdens dit concert ging ook de Tweede Sonate voor piano (Concord) waarvan het derde deel (The Alcotts) vanavond ook te horen is. Shall we gather at the river, Where bright angel feet have trod, With its crystal tide for ever flowing by the throne of God? Gather at the river! Yes, we'll gather at the river, The beautiful, the beautiful river, Yes well gather at the river that flows by the throne of God. Shall we gather? Shall we gather at the river?
Zullen we samenkomen bij de rivier, Waar ooit lichtende engelvoeten gingen, met kristallen vloed voor altijd stromend langs de zetel van God. Kom samen bij de rivier! Ja, we zullen bij de rivier samenkomen, Die mooie, mooie rivier, Ja, we zullen bij de rivier samenkomen, Die langs de zetel Gods stroomt. Komen we samen? Komen we samen bij de rivier?
Tekst: "Shall we gather at the river," couplet 1 en refrein van een gospel song in vijf Coupletten, van de Amerikaanse predikant en gospel song schrijver Robert Lowry (1826-1899), uit 1865.
7
The Celestial Country 1898-1902 Cantata voor Tenor, Bariton solisten, 2 solo kwartetten (SATB/SATB), SATB koor; trompet, tenortuba; pauken, orgel; strijkkwartet of strijk orkest.
Deze cantate is een traditioneel werk in opbouw, behandeling en vorm; het was dan ook door Ives bedoeld als proeve dat hij ook in de traditionele stijl van zijn leraar, de Amerikaanse componist Horatio Parker, kon schrijven. Onenigheid met Parker over Ives’ noten maakte dat Ives wilde ‘bewijzen’ dat Parker’s muziek – Ives’ directe voorbeeld was Parker’s cantata Hora novissima – niet zo oorspronkelijk is als Parker zelf dacht. Deze cantate is dus traditioneel van opzet. Toch heeft de cantate ook, Ives kan het niet laten, enkele typische Ives-trekken: de harmonische behandeling, de metriek (inkorten en verlengen van maten, afwisseling van maatsoorten), de korte tussenspelen en de invoeging van flarden bekende melodieën. De cantate, geschreven voor gemengd koor, soli, diverse instrumenten en orgel, werd gecomponeerd in de jaren 1898-1902, de tussenspelen zijn van later datum. Het vijfde deel is geschreven voor twee solokwartetten; Ives schreef later dat ook dubbelkoor een mogelijkheid is. Bij de uitvoering van vanavond is gekozen voor een solokwartet en een gemengd koor. De tekst is van Henry Alford, deken van Canterbury Cathedral en in 1871 geschreven voor een parochiekorenfestival. Ives zelf dacht dat hij te maken had met een bewerking van een processielied De contemptu mundi, geschreven door de beroemde Bernardus van Cluny. De première (1902) vond plaats met medewerking van het Central Presbyterian Church Choir, solisten en orkest onder leiding van Ives zelf die ook het orgel bespeelde.
Delen: Introduction before No. 1 i. Prelude, Trio, and Chorus Prelude before No. 2 ii. Aria for Baritone iii. Quartet Interlude before No. 4 iv. Intermezzo for String Quartet v. Double Quartet vi. Aria for Tenor Introduction to No. 7 vii. Chorale and Finale
8
i. Prelude, Trio, and Chorus (Lento-Allegro moderato). SAA soli, gemengd koor (SATB div.); tenortuba, orgel; strijkkwartet (altviool solo).
Far o'er yon horizon Rise the city towers, Where our God abideth; That fair home is ours: Flash the streets with jasper, Shine the gates with gold; Flows the gladdening river Shedding joys untold. Thither, onward thither, In the Spirit's might! Pilgrims to your country, Forward into light! Into God’s high temple Onward as we press, Beauty spreads around us Born of Holiness; Arch, and vault, and carving, Softened words and holy Prayer: Ev’ry thought upraising To our city bright, Where the tribes assemble Round the throne of light. Thither, onward thither, In the spirit’s might Pilgrims to your country, Forward into light!
Ver voorbij gindse einder Verrijzen de torens van de stad, Waar onze God verblijft; Dat is ons mooie thuis: Bekleed de straten met jaspis, Laat de poorten stralen met goud; Stroomt de blijmakende rivier onnoemelijke vreugdes verspreidend. Derwaarts, vooruit derwaarts, Met de kracht van de Geest! Pelgrims naar je eigen land, Voorwaarts naar het licht! Naar God’s hoge tempel, Vooruit met gezwinde spoed, Schoonheid omringt ons Van Goddelijke oorsprong; Boog en gewelf en reliëf Verzachtende woorden en heilig Gebed: Elke gedachte verheffend Naar onze stralende stad, Waar de stammen samenkomen Rondom de troon van licht. Derwaarts, vooruit derwaarts, Met de kracht van de Geest! Pelgrims naar je eigen land, Voorwaarts naar het licht!
9
Tekst: verzen 5 en 6 van de hymne van Henry Alford
10
Prelude voor No. 2 ([Andante sereno]). Orgel en cello.
ii. Aria for Baritone (Moderato cantabile). Bariton, orgel en strijkkwartet (cello solo).
Naught that country needeth of these aisles of stone; Where the Godhead dwelleth, temple there is none. All saints that in these courts have stood Are but babes and feeding on childrens food. On through darkness, On through sign and token, On through stars amidst the night, On to light, On through darkness, On through sign and token, Forward into light!
Niets heeft het land nodig van deze gangen van steen; Daar waar de Godheid verblijft, is geen tempel. Alle heiligen die in deze hoven hebben gestaan, Zijn slechts kindjes en eten kindereten. Vooruit door het donker, Vooruit met tekenen en symbolen, Vooruit temidden van sterren in de nacht, Vooruit naar het licht Vooruit door het donker, Vooruit met tekenen en symbolen, Voorwaarts naar het licht!
Tekst: vers 7 van de hymne van Henry Alford
11
iii. Quartet, accompanied (Moderato con spirito). Solo kwartet (SATB, Alt solo), orgel, strijkkwartet.
Seek the things before us, Not a look behind: Burns the fiery pillar At our army's head; Seek the things before us, Not a look behind. Who shall dream of shrinking, By our Captain led? Forward through the desert, Through the toil and fight; Jordan flows before us, Zion beams with light.
Zoek naar dingen voor ons, Werp geen blik achterom: De vurige zuil brandt Aan het hoofd van ons leger; Zoek naar dingen voor ons, Werp geen blik achterom. Wie zal er dromen van wegkruipen, Geleid door onze Kapitein? Voorwaarts door de woestijn, Door gezwoeg en gevecht; De stromen van de Jordaan voor ons, Zion straalt licht.
Forward, when in childhood Buds the infant mind; All through youth and manhood, Not a thought behind. Speed through realms of nature, Climb the steps of grace; Faint not, till in glory Gleams the Father’s face. Forward, all through life-time, Climb from height to height; Till the head be hoary, Till the eve be light.
Voorwaarts, wanneer in de kinderjaren De geest van het kind ontluikt; Tijdens de hele jeugd en volwassenheid, Geen gedachte terug. Snelt door het rijk van de natuur, Beklim de treden van de genade; Bezwijk niet, tot in de overwinning Het gezicht van de Vader schijnt. Voorwaarts, door het hele leven, Klim van hoogte naar hoogte; Totdat het hoofd grijs ziet, Totdat de avond licht zal zijn.
Tekst: Verzen 1 en 2 van de hymne van Henry Alford.
Interlude before No. 4 (Andante sereno). Orgel en cello
iv. Intermezzo voor Strijkkwartet (Adagio, Tempo di scherzo).
Interlude after No. 4 ([Andante sereno]). Orgel en cello.
12
v. Double Quartet, a capella (Allegretto con spirito). solo kwartet met koor (SATB/SATB).
Glories upon glories Hath our God prepared, By the souls that love Him One day to be shared: Eye hath not beheld them, Ear hath never heard; Nor of these hath uttered Thought or speech or word. Forward, marching eastward Where the heaven is bright, Till the veil be lifted, Till our faith be sight.
Heerlijkheid op heerlijkheid Heeft onze God bereid, Door de zielen die Hem liefhebben Op een dag deelachtig te zijn: Geen oog heeft ze gezien, Geen oor ooit gehoord; Geen van deze heeft ooit geuit Een gedachte of uitspraak of een woord. Voorwaarts, marcherend naar het oosten, Daar waar de hemel straalt, Totdat de sluier wordt opgelicht, Totdat ons geloof ons zicht geeft.
Tekst: Vers 4 van de hymne van Henry Alford.
vi. Aria for Tenor (Allegretto con moto). Tenor solo, orgel, strijkkwartet.
Forward flock of Jesus, Salt of all the earth, Till each yearning purpose Springs to glorious birth; Sick they ask for healing, Blind they grope, they grope for day; Pour upon nations Wisdom's loving, loving ray.
Voorwaarts, kudde van Jesus, Zout van heel de aarde, Tot elk smachtend doel prachtvol tot leven komt; de zieken vragen om genezing, ze tasten in den blinde naar daglicht; Laat over de volkeren de liefhebbende stralen van wijsheid stromen.
Forward out of error, Leave behind the night. Forward out of darkness, Forward into light. Forward when in childhood Buds the infant mind. All through youth and manhood Forward till the veil be lifted, Climb height to height! Forward out of darkness: On ever onward, Climbing till our faith be sight.
Voorwaarts, weg van zonde, Laat de nacht achter u. Voorwaarts uit het donker, Voorwaarts naar het licht. Voorwaarts, wanneer in de kinderjaren De geest van het kind ontluikt; Steeds tijdens jeugd en volwassenheid Voorwaarts tot de sluier wordt opgelicht Klim van piek naar top; Voorwaarts uit het donker: Altijd maar voorwaarts, Klimmend tot ons geloof zichtbaar wordt.
Tekst: regels van couplet 3, 2 en 4 van de hymne van Henry Alford .
13
Introduction to No. 7 (Very slowly), Orgel. vii. Chorale and Finale (Largo, Allegro moderato). Sopraan solo, gemengd koor (SATB); trompet, tenortuba; pauken, orgel; strrijkkwartet.
To the eternal Father Loudest anthems raise, To the Son, and Spirit, Echo songs of praise; To the Lord Jehovah, Blessed Three in One; Be by men and angels, Endless honor done. Weak are earthly praises, Dull the songs of night: Forward into triumph, Forward into light!
Heft de eeuwige Vader Luide lofzangen aan, Voor de zoon en de Geest Weergalm de gezangen van lof; Voor de Here Gods, Gezegend de Drie-eenheid; Door de mensen en engelen wordt Eindeloze eerbewijzen gebracht. Zwak zijn de aardse lofuitingen, Mat de gezangen van de nacht: Voorwaarts naar de overwinning, Voorwaarts naar het licht!
Tekst: vers 8 van de hymne van Henry Alford.
PAUZE
14
15
The Unanswered Question 1908 Orkest
Dit orkestwerk is het meest bekende werk van Ives. Het is geschreven in 1908 voor strijkers, houtblazers en trompet; Ives bewerkte het in 1930-35. De ondertitel van het werk is A Cosmic Landscape, een andere titel voor het werk als geheel is A Question of Existance. De partituur is pas in 1953 officieel in druk verschenen. De tragiek van Charles Ives is dat hij bij leven niet veel van zijn muziek in druk heeft zien gaan; evenmin heeft veel van zijn werken gehoord. De première van The Unanswered Question vond pas plaats in 1946. He werk staat in de prille traditie van de Amerikaanse Transcendentalisten, een groep schrijvers die het begin markeren van een eigen Amerikaanse literaire traditie. Bij deze groep waren o.a. Emerson, Hawthorne, Thoreau en Alcott. De vergelijking met Ives dringt zich. Zijn genoemde schrijvers het begin van de Amerikaanse literatuurgeschiedenis, Ives is in feite het begin van de Amerikaanse muziekgeschiedenis. In dit orkestwerk leveren de strijkers het kosmische oergeluid, de scheppings-‘ruis’, stelt de trompet – een van de weinige lyrische trompetsoli uit de gehele muziekliteratuur – de vragen en antwoorden de houtblazers. Deze houtblazers geven steeds verschillende antwoorden en op de laatste vraag van de trompet hebben zij geen antwoord meer. De muziek komt plotseling tot een einde. Vermoedelijk ligt het antwoord in het ‘transcendente’.
16
There is a lane 1902 Altsolo met piano
Één van Horatio Parker’s routine opdrachten voor zijn compositiestudenten bestond uit een zetting maken op een beroemde liedtekst. Als een échte onafhankelijke Yankee nam Ives altijd een tegenovergesteld melodisch uitgangspunt van het grote model als vertrekpunt. Widmung van Robert Franz is een gedicht opgedragen aan Wolfgang Müller, welke Franz behandelde met een vertrouwelijke intimiteit, Ives met lyrische intensiteit. There is a lane which winds towards the bay Passing a wood where the little children play; There, summer evenings of days long past, Learned I a love song, and my heart still holds it fast!
Er is een pad dat naar de baai kronkelt, Waar je een bos passeert waar kinderen spelen; Daar, op een zomeravond lang geleden, heb ik een liefdesliedje geleerd, en mijn hart koestert het nog steeds!
Tekst: Charles Ives, naar het gedicht “Widmung” van Wolfgang Müller von Köningswinter.
17
The Housatonic at Stockbridge 1921 Altsolo met piano (Slowly and quietly)
Dit lied voor middenstem (mezzo-sopraan, bariton) is geschreven (1908?) op een tekst (Songs of Liberty and other poems, 1897) van Robert Underwood Johnson. De première was, samen met de première van The Unanswered Question, in 1946 (Columbia University). Mogelijk was het lied een voorstudie van het derde deel uit Orchestral Set no. 1 en later gezet op de tekst van Johnson en verschenen in 114 Songs. Tevreden rivier! In jouw dromerige domein de treurwilg en de donzige iep: Je bent mooi! Van elke dromerige heuvel valt elk oog op jouw zoals jij dat wilt, Tevreden rivier! En toch te verlegen om jouw schoonheid Contented river! And yet over-shy van het begerige oog te verhullen; is het To mask thy beauty from the eager eye; Hast thou a thought to hide from field and town? je bedoeling om je voor veld en stad te In some deep current of the sunlit brown. verbergen? In een diepe stroom van het door zon beschenen bruin. Daar is een rusteloze stroomversnelling Ah! there's a restive ripple, en de rappe rode bladeren, de eerste van And the swift red leaves September, stromen sneller; September's firstlings faster drift; wou jij weg, lieve stroom? Wouldst thou away, dear stream? Contented river! In thy dreamy realm The cloudy willow and the plumy elm: Thou beautiful! From ev'ry dreamy hill what eye but wanders with thee at thy will,
Come, whisper near! I also of much resting have a fear: Let me tomorrow thy companion be, By fall and shallow to the adventurous sea!
Kom, fluister naderbij! Ik ben ook bang om lang te rusten: Laat me morgen je metgezel zijn, Via watervallen en ondieptes naar de avontuurlijke zee!
Tekst: Robert Underwood Johnson (1853-1937).
De Housatonic is een riviertje die bij de plaats Stockbridge (New Engeland, VS) stroomt.
18
From "The Swimmers" 1921 Tenorsolo met piano
Ook dit lied (1915 voor solo en orkest, revisie 1921 voor solo en piano) is verschenen in 114 Songs. De tekst is van Louis Untermeyer. De première was in 1933, samen met de première van General William Booth. De bedoeling van Ives was dit lied later te bewerken tot het tweede deel van Set no. 7 (Water Colors) en het derde deel van de nooit verschenen Set of Proposed (Sic!) Movements. Dan een vlotte duik in het koele groene donkerte, winderige wateren haasten langs me, door me heen; vervuld met een gevoel als een heldhaftige leeuwerik, jubelend met schone en grootse energie. Vlug dook ik op om de katachtige zee te ontmoeten… vechtend tegen een koude onstuimige strijd, de koortsige intensiteit van het leven… Ik ontrukte me aan het schuim en bereed Out of the foam I lurched and rode the wave Swimming hand over hand, over hand, against de golf, zwemmend hand over hand, over hand, tegen de wind in; the wind; Ik voelde het ijdele gebeuk van de zee en I felt the sea's vain pounding, and I grinned lachte, wetende dat ik zijn meester was, knowing I was its master, not its slave. niet zijn slaaf. Then the swift plunge into the cool green dark, the windy waters rushing past me, through me; Filled with the sense of some heroic lark, exulting in a vigor clean and roomy. Swiftly I rose to meet the feline sea... Pitting against a cold turbulent strife, The feverish intensity of life...
Tekst: "Swimmers," gedicht van Louis Untermeyer (1885-1977).
19
In Flanders Fields 1917 Baritonsolo met piano
De tekst van dit lied is van de Canadese dichter (en arts) John McCrae en verschenen in Punch, or the London Charivari (1915). Ives zette het in 1917-19 op toon (met gebruikmaking van de muziek van het verloren gegane band’nummer’ March for Dewey Day) en opgenomen, zoals zoveel liederen van Ives, in 114 Songs. De première was in 1917 in het Waldorf Astoria Hotel. Veel van Ives’ liederen zijn gezongen en gespeeld door de vermaarde Helen Boatwright en John Kirkpatrick. In dit lied komt een keur van liederen voorbij: All Saints new, America, The Battle Cry of Freedom (Glory, glory, hallelujah), Columbia, the Gem of the Ocean en La Marseillaise.
Take up our quarrel with the foe! To you from falling hands we throw, We throw the torch. Be yours to hold it high If ye break faith with us who die... We shall not sleep though the poppies grow In Flanders fields...
In Vlaanderens velden bloeien de klaprozen tussen de kruisen, rij aan rij, die onze plaats aanwijzen. En aan de hemel blijven de leeuweriken vliegen en dapper kwelen, tussen 't geschut beneden nauwelijks te horen. Wij zijn de Doden. Enkele dagen geleden nog leefden we, voelden de ochtendstond, zagen de gloed van de avondzon, beminden en werden bemind en nu liggen wij, gevelden, In Vlaanderens velden Zet onze strijd met de vijand verder. Met falende handen reiken wij u over de toorts. Aan u haar hoog te dragen. Doet gij dit niet, dan zullen wij in deze aarde geen rust kennen, ondanks de klaprozen In Vlaanderens velden
Tekst: John McCrae, 3 mei 1915
Vertaling van Herwig Verleyen, 1994
In Flanders fields the poppies blow; Between the crosses, row on row That mark our place; and in the sky the larks still bravely singing fly, Scarce heard amidst the guns below We are the dead. Short days ago we lived, felt dawn, saw sunset glow, Loved and were loved, and now we lie in Flanders fields...
20
The New River 1921 2-stemmig koor (SA/TB) met orkest
Dit tweestemmige koorlied is geschreven op een tekst van Ives zelf. En natuurlijk gebruikt hij weer ander materiaal, van zichzelf (eerste deel van de Set no. 5 The other side of pioneering) en geleend van de melodieën Tammany en Ta-ra-ra Boom-de-ay. Het lied dateert van 1911-15, opnieuw bewerkt in 1934. Het is een muzikaal gezien moeilijk lied: zowel qua omvang, ritme en dynamiek van de melodie. De première (1934) vond plaats onder leiding van de dirigent Nicolas Sloninsky. Bij deze première kon Ives niet aanwezig zijn, maar hij had gehoord dat de uitvoering niet meeviel. Het overladene concertprogramma en de te geringe repetitietijd waren daar debet aan. Wellicht dat vanavond een goede reconstructie van die première te horen is. ;-) Allegro
Down the river comes a noise! It is not the voice of rolling waters. It's only the sound of man, dancing halls and tambourine, phonographs and gasoline, human beings gone machine; Killed is the blare of the hunting horn The River Gods are gone.
Over de rivier klinkt rumoer! Het is niet de stem van stromend water. Het is slechts het geluid van de mens, platenspelers en benzinemotoren, dansparadijzen en tamboerijnen; mensen zijn machine geworden. De schreeuw van de jachthoorn is gesmoord, de riviergoden zijn verdwenen.
Tekst: Charles Ives.
21
Harvest Home (uit: Three Harvest Home Chorales) 1902 Gemengd koor (SATB); 4 trompet, 3 trombones, tuba; orgel
Van de drie koorliederen voor Oogstdankdag (ook onder de titel Harvest Festival bekend geworden) voert het koor het eerste uit en is geschreven voor achtstemmig koor, blazers en orgel. Deze koorzang is bepaald van een andere, meer moderne stijl, expressief in melodie en harmoniek. Was Ives in de Easter Carol nog een traditionalist, in dit koorwerk laat hij een ander gezicht zien. De tekst komt uit Psalm 126 en is in het Engels vertaald door de Amerikaanse anglicaanse bisschop George Burgess. Dit deel heeft Ives waarschijnlijk gecomponeerd in 1902, waarbij een eerdere versie uit 1898 model heeft gestaan. Het werk is pas in 1949 gepubliceerd (onder verantwoordelijkheid van de Amerikaanse componist Henry Cowell), ruim veertig jaar na het componeren ervan. De première was kort daarvoor in New York (1948, Carnegie Hall), onder leiding van de belangrijke Amerikaanse dirigent en muziekwetenschapper Robert Shaw. Ook Psalm 67 werd toen uitgevoerd.
The harvest dawn is near, The year delays not long; And he who sows with many a tear Shall reap with many a song. Sad to his toil he goes, His seed with weeping leaves; But he shall come at twilight's close, And bring his golden sheaves.
De dageraad van de oogst nadert, Het duurt niet lang of het jaar is voorbij; En hij die met vele tranen zaait Zal met veel gezang oogsten. Somber gaat hij aan het werk, Het zaad laat hij in tranen achter; Maar hij komt aan het eind van de schemering, En neemt zijn gouden schoven mee.
Tekst: naar Psalm 126, geparafraseerd door de anglicaanse bisschop George Burgess (1809-1866)
22
Sonata No. 2 for Piano: Concord, Massachusetts 1840-60 1916-19 Pianosolo
Deze sonate bestaat uit vier delen, te weten Emerson, Hawthorne, The Alcotts en Thoreau. U hoort vanavond The Alcotts. De vier schrijvers behoren met anderen, tot de Amerikaanse literaire stroming van het Transcendentalisme; zij ontmoetten elkaar in Concord, gelegen in de Amerikaanse staat Massachusetts. Ives schrijft dat deze sonate een poging is om een voorstelling te geven van de geestelijke rijkdom die te vinden is in literatuur, in filosofie en in de werken van genoemde schrijvers. De muziek is geschreven in 1916-19, met gebruikmaking van ouder materiaal uit 1904-15 en in druk verschenen in 1920. De vermoedelijke première was in 1921. In al zijn werk speelt Ives leentjebuur bij zichzelf, bij de populaire Amerikaanse hymns uit zijn tijd en bij andere componisten. De muziek van The Alcotts (bedoeld zijn vader Amos Bronson en dochter Louisa) gaat terug op Ives’ eigen Alcott Overture en The Alcotts for Organ; bovendien leent Ives bij een geestelijk lied (Stop that knocking at my door), bij Beethoven (Hammerklavier-Sonate en de Vijfde Symphonie) en bij Wagner (Lohengrin-Brautmarsch). De sonate kent een zekere populariteit in pianokringen. iii. The Alcotts
Orchard House te Concord, 1865, met op de familie Alcott.
23
Variations on "America" ca. 1891-92 Orgelsolo
Deze zeer geslaagde variaties op de bekende nationale hymne America zijn oorspronkelijk verschenen onder de titel National Airs for Violin and Organ. Later ook onder de titel Variations on a National Hymn. Ze zijn gecomponeerd in 1891/92, de tussenspelen zijn van 1909/1910, het geheel is in druk verschenen – samen met Adeste Fideles (Wij komen tezamen) – in 1949. De eerste uitvoering (in de versie voor viool en orgel) was in 1891, gespeeld door Ives zelf, met medewerking van de violiste Sarah Treadwell, in de Baptistenkerk van Danbury. De variaties stellen hoge technische eisen aan de organist. Ives zelf speelde deze variaties graag, met name de snelle pedaalsolo in de laatste variatie. De tussenspelen, Ivesiaans, zijn bitonaal.
De baptistenkerk in Danbury, waar Charles Ives op z’n 14e als organist begon. 24
General William Booth Enters into Heaven 1914 Unisono koor (divisi à2), kamerorkest
General William Booth, de oprichter van het Leger des Heils, is door Ives met dit lied, dat ook onder de titel Salvation bekend staat, geëerd. De tekst is geschreven door de Amerikaanse dichter Vachel Lindsay. Voor deze koorversie van het lied, 1934, heeft Ives enkele openings- en slotmaten toegevoegd, deze versie is pas in druk verschenen in 1964. Ives heeft dus niet alleen veel van zijn muziek bij leven ooit gehoord maar ook niet in druk zien gaan. De premiere was in 1964. Ook in dit werk leent Ives: van de liederen Fountain, Oh Dem Golden Slippers en Onward, upward. Ives schreef dat voor de uitvoering van dit lied niet alleen goede stemmen nodig zijn maar ook een 'harde', anders zou het orkest de zangers omver kunnen spelen. De tekst is werkelijk prachtig: een keur aan verschoppelingen komt voorbij, William ontfermt zich over hen en Jezus brengt hen de goede boodschap. Het refrein Are you washed in the blood of the Lamb doet de hoorder steeds meer bepalen bij zijn eigen plaats in het werk van de Heer. Booth led boldly with his big bass drum (Are you washed in the blood of the Lamb?) Are you washed in the blood of the Lamb? Hallelujah! Saints smiled gravely and they said, "He's come," (Are you washed in the blood of the Lamb?) Walking lepers followed rank on rank, Lurching bravos from the ditches dank Drabs from the alleyways and drug fiends pale Minds still passion ridden, soul powers frail: Vermin eaten saints with moldy breath, Unwashed legions with the ways of Death (Are you washed in the blood of the Lamb?)
Booth ging voorop met zijn grote basdrum (ben jij gereinigd in het bloed van het Lam?) ben jij gereinigd in het bloed van het Lam? Heiligen glimlachten ernstig en zeiden: “Hij is gekomen” (ben jij gereinigd in het bloed van het Lam?) Lopende lepralijders volgden zij aan zij, Waggelende moordenaars uit bedompte sloten, Hoeren van de stegen en bleke verslaafden, Denkers, gedreven door passie, hun geestkracht teer, door ongedierte opgegeten heiligen met muffe adem, Ongewassen legioenen met de manieren van de Dood (ben jij gereinigd in het bloed van het Lam?)
Ev'ry slum had sent its half a score The round world over. (Booth had groaned for more). Ev'ry banner that the wide world flies Bloomed with glory and transcendent dyes, Big voiced lassies made their banjos bang, Tranced, fanatical they shrieked and sang; "Are you? Are you washed in the blood of the Lamb?"
Elke achterbuurt heeft een handjevol de wereld in gestuurd. (Booth kreunde om meer) Elk vaandel dat wappert in de wijde wereld Floreert met luister en buitengewone kleuren, Meisjes met flinke stem doen hun banjo’s dreunen, Extatisch, fanatiek gillen en zingen zij; ben jij gereinigd in het bloed van het Lam?
Hallelujah! It was queer to see Bull necked convicts with that land made free. Loons with trumpets a blare, blare, blare, On, on, upward thro' the golden air! (Are you washed in the blood of the Lamb?)
Halleluja! Het was vreemd om te zien: Veroordeelden met stierennekken lopen vrij. Gekken met trompetten, die schallen, schallen! Omhoog helemaal door de gouden lucht! (ben jij gereinigd in het bloed van het Lam?)
25
Jesus came from the court house door, Stretched his hands above the passing poor. Booth saw not, but led his queer ones Round and round the mighty courthouse square. Yet! in an instant all that blear review Marched on spotless, clad in raiment new.
Jezus kwam door de deur van het gerecht naar buiten, strekte zijn handen uit over de langskomende armen. Booth zag het niet, maar leidde zijn rare snuiters Rondom het grote gerechtshofplein. Maar! In een oogwenk liep die hele vage parade door zonder smet, gekleed in nieuwe gewaden.
The lame were straightened, withered limbs uncurled, And blind eyes opened on a new, sweet world. […] Are you washed in the blood of the Lamb?
De lammen werden overeind gezet, vergane ledematen uitgevouwen en blinden werden de ogen geopend naar een nieuwe, zoete wereld. ben jij gereinigd in het bloed van het Lam?
Tekst: "General William Booth Enters into Heaven," gedicht van de Amerikaanse dichter Vachel Lindsay (1879-1931), eerste publicatie in Poetry: A Magazine of Verse I/4 (Januari 1913).
Feldeinsamkeit / In Summer Fields 1900 Sopraansolo met piano, Allegretto molto tranquillo
Voor middenstem geschreven, op een in het engels vertaalde tekst van Hermann Allmers. Het is zeker dat Brahms’ lied (Feldeinsamkeit, opus 86 no. 2) op dezelfde tekst voor Ives model heeft gestaan. Ives schreef het lied in 1898 als ‘werkstuk’ voor de compositieles die Ives ontving van Horatio Parker (Yale University); het lied werd in de klas besproken. De eerste officiële uitvoering vond plaats in 1946 (University of California, Los Angeles). Met andere liederen verscheen dit lied in 114 Songs onder de titel Four German Songs. Ich ruhe still im hohen grünen Gras Und sende lange meinen Blick nach oben, Von Grillen rings umschwirrt ohn Unterlaß, Von Himmelsbläue wundersam umwoben.
Ik lig te rusten in het hoge, groene gras, En staar naar boven in oneindige verte, Omringt door onophoudelijke bosgeluiden En het wonderbare blauw van de hemel.
Die schönen weißen Wolken ziehn dahin Durchs tiefe Blau, wie schöne stille Träume; Mir ist, als ob ich längst gestorben bin Und ziehe selig mit durch ew'ge Räume.
De mooie witte wolken trekken ver voorbij, Als stille dromen door het diepe blauw, Ik voel me, alsof ik al lang gestorven ben, En zweef met hun door de eeuwige ruimte.
Tekst: Hermann Allmers (1821-1902). Ives gebruikte waarschijnlijk de versie Johannes Brahms (op. 86, no. 2, uit 1882), waarin couplet 2, regel 1 is aangepast van "Und schöne, weisse Wolken..." naar "Die schönen weissen Wolken..."
26
Charlie Rutlage 1921, uit Cowboy Songs. Sopraansolo met piano
Voor middenstem (in 1920-1) geschreven, heeft dit lied als ondertitel From Cowboy Songs. De tekst komt uit A Cowboy’s Death van de schrijver Dominick John ‘Kid’ O’Malley; Ives trof dit lied aan in Cowboy Songs and other Frontier Ballads; na Ives kon niemand dit lied meer aantreffen in het boek want hij scheurde de bladzijde uit het boek. De première was in 1924 (Tulane University). De muziek leende Ives van Git Along Little Doggies (niet wetend dat dit eigenlijk The Lake of Pontchartrain was) en van zichzelf: hij benutte de noten van Runaway Horse on Main Street. De muziek wordt later nog weer gebruikt voor Set no. 5: The other side of pioneering. Ook lag opname in Set of Proposed Movements in de bedoeling. Another good cowpuncher has gone to meet his fate, I hope he'll find a resting place, within the golden gate. Another place is vacant on the ranch of the X I T, 'Twill be hard to find another that's liked as well as he.
En weer ging een goeie cowboy z’n lot tegemoet. Ik hoop dat hij z’n rust vind binnen de poorten van de hemel. Er is weer een plekje vrij op de ranch van het X I T 1 , Het zal niet meevallen iemand te vinden die net zo geliefd was als hij.
The first that died was Kid White, a man both tough and brave, While Charlie Rutlage makes the third to be sent to his grave, Caused by a cowhorse falling, while running after stock; 'Twas on the spring round up, a place where death men mock.
De eerste die stierf was Kid White, een stoere en dappere vent, terwijl Charlie Rutlage als derde naar z’n graf gebracht werd Doordat z’n paard op hem viel, terwijl hij achter het vee aanging; Het was tijdens de voorjaars round-up 2 , een plek waar mannen spotten met de dood.
He went forward one morning on a circle through the hills, He was gay and full of glee, and free from earthly ills; But when it came to finish up the work on which he went, Nothing came back from him; his time on earth was spent.
Op een morgen ging hij op pad, een rondje door de heuvels; hij was vrolijk en opgewekt en vrij van aardse beslommeringen; Maar toen het werk waarvoor hij was gekomen voltooid moest worden, kon hij niets meer doen; zijn tijd op aarde was op.
1 2
Beroemde ranch in Texas Het bijeendrijven van het vee
27
'T was as he rode the round up, a XIT turned back to the herd; Poor Charlie shoved him in again, his cutting horse he spurred; Another turned; at that moment his horse the creature spied And turned and fell with him, beneath poor Charlie died.
Toen hij zijn beesten bijeendreef, keerde een XIT-stier terug naar de kudde; Arme Charlie dreef hem weer terug, terwijl hij zijn scheidpaard de sporen gaf; En weer keerde er eentje om; op dat moment had zijn paard het beest in de gaten. Hij draaide om en viel daarbij, eronder stierf arme Charlie.
His relations in Texas his face never more will see, But I hope he'll meet his loved ones beyond in eternity, I hope he'll meet his parents, will meet them face to face, And that they'll grasp him by the right hand at the shining throne of grace.
Z’n familie in Texas zullen zijn gezicht nooit meer zien, Maar ik hoop dat hij ginds in de eeuwigheid zijn geliefden weer zal zien, Ik hoop dat hij zijn ouders weer zal zien, dat hij ze weer onder ogen durft te komen, En dat ze hem bij zijn rechter hand vastgrijpen bij de stralende troon van genade.
Tekst: Charles Ives naar D.J. O’Malley’s "Charlie Rutlage"; In 1891 werkte deze 23-jarige Texaan als een zogenaamde “rep” voor de XIT ranch in Texas tijdens de jaarlijkse voorjaars ‘Round-up’ (waarbij het vee bijeengedreven wordt om de beesten van verschillende eigenaren te scheiden; zo’n “rep” is hier verantwoordelijk voor). Toen Charlie probeerde een jonge stierkalf van de hoofdkudde te scheiden, viel zijn paard om en verpletterde hem. De nacht daarvoor, bij het kampvuur, had hij nog laten weten hoe hij het betreurde dat hij van huis was weggegaan, ondanks het protest van zijn moeder. Toen, terwijl over de eenzame prairie de zon opging, stamelde hij zijn laatste woorden: “Ik zal m’n moeder weerzien als in de herfst de klus is geklaard”.
28
They Are There! (A War Song March) 1917 Unisono koor en orkest
De ondertitel luidt Fighting for the People's New Free World. Bij de tekst van dit lied is het goed niet de huidige wereldwijde politieke constellatie in het achterhoofd te hebben. In de tijd van Ives, de Eerste Wereldoorlog en later tijdens de Tweede Wereldoorlog, lag een en ander heel anders. In 1943 is dit lied op verzoek van Ives georkestreerd door de Amerikaanse componist Lou Harrison. They are there is een bewerking van He is there. Dat Ives uitzonderlijk rijk citeert blijkt uit de volgende imposante opsomming: The Battle Cry of Freedom, Battle Hymn of the Republic, Columbia, the Gem of the Ocean, Dixie, Marching Through Georgia, La Marseillaise, Maryland, My Maryland, Over There, Reveille, The Star Spangled Banner, Tenting on the Old Camp Ground, Tramp, Tramp, Tramp, Yankee Doodle, "Country Band" March. Ives zegt er dit over: "It is for orchestra, chorus (mostly unison) & drum corps. But the words have been brought more up to date (That is beating up Hitler instead of the Kaiser Wilhelm). Many who have heard the song or seen the words feel that it will be a real help & something that is needed in these days & that it ought to be sung often. It is not at all difficult to sing but the orchestral part is not easy & at time rough & tough. It is not a song for pretty voices – if the words are yelled out, regardless – so much the better." Het koor doet uiteraard zijn best! There's a time in many a life, when it's do though facing death and our soldier boys will do their part that people can live in a world where all will have a say. They're conscious always of their country's aim, which is Liberty for all. Hip hip hooray you'll hear them say as they go to the fighting front.
Er is een tijd in menig leven, Dat je de dood onder ogen moet zien En onze soldatenjongen zorgen ervoor Dat de mensen kunnen leven in een wereld, waarin iedereen wat te zeggen heeft. Ze zijn zich altijd bewust van wat hun land wil, Namelijk Vrijheid voor iedereen. Hiep, hiep, hoera, hoor je hun zeggen, Als ze naar het front toe gaan.
Brave boys are now in action They are there, they will help to free the world They are fighting for the right But when it comes to might, They are there, they are there, they are there, As the Allies beat up all the warhogs, The boys'll be there fighting hard and then the world will shout the battle cry of Freedom. Tenting on a new camp ground.
Onverschrokken jongens zijn nu in actie Zij staan klaar, zij zullen de wereld bevrijden Zij vechten voor de gerechtigheid, Maar als het op kracht aan komt, Staan zij klaar, staan zij klaar, staan zij klaar Als de bondgenoten de oorlogszwijnen in elkaar slaan, Zullen de jongens om het hardste vechten En dan zal de wereld de oorlogskreet uitschreeuwen en de tenten opslaan op een nieuwe legerplaats.
29
When we're through this cursed war, All started by a sneaking gouger, making slaves of men Then let all the people rise, and stand together in brave, kind Humanity. Most wars are made by small stupid selfish bossing groups while the people have no say. But there'll come a day Hip hip Hooray when they'll smash all dictators to the wall. Then it's build a people's world nation Hooray Ev'ry honest country free to live its own native life. They will stand for the right, but if it comes to might, They are there, they are there, they are there. Then the people, not just politicians will rule their own lands and lives. Then you'll hear the whole universe shouting the battle cry of Freedom. Tenting on a new camp ground.
Als deze vervloekte oorlog voorbij is, Die ooit begon met een achterbakse daad, Die de mensen in slaven veranderde, Laat dan het volk opstaan, en samen staan in prachtige, milde Menselijkheid. De meeste oorlogen ontstaan door kleine stomme zelfzuchtige bazige groepjes, Waarbij de mensen niets te zeggen hebben. Maar er komt een dag, Hiep, hiep, hoera, Wanneer ze alle dictators tegen de muur aansmijten. Dan wordt er een wereldland van mensen gebouwd, hoera Elk eerlijk land is vrij om zijn eigen leven te leiden. Zij zullen opstaan voor het recht, Maar als het op kracht aan komt, Staan zij klaar, staan zij klaar, staan zij klaar. Dan zal het volk, niet alleen de politici hun eigen land en leven regeren. Dan zul je het hele universum horen schreeuwen de oorlogskreet van de Vrijheid. De tenten opslaan op een nieuwe legerplaats.
Tekst: Charles Ives.
30
The Circus Band Een bewerking uit 1899 of later (mogelijk 1920-21) van een compositie uit 1894. Unisono koor met orkest.
Van dit lied is onduidelijk wanneer het precies geschreven is; van veel muziek van Ives is het onduidelijk. Hij herschreef, combineerde, benutte aantekeningen van jaren eerder, bewerkte opnieuw en verbeterde. De jaren 1894, 1899 en 1920/21 kunnen allemaal in verband met het ontstaan van The circusband genoemd worden. Het materiaal komt grotendeels van de March for Pian0: The circusband; het lag ook in de bedoeling van Ives een orkestratie te maken. Niet Ives zelf maar anderen hebben uiteindelijk in een orkestratie voorzien. Enige jaren geleden is dit lied ook in Poeldijk uitgevoerd, met medewerking van de Fanfare Pius X. Het lied is opgenomen in de 114 Songs, met andere liederen onder de titel 5 Street Songs and Pieces. Het is een langzame quickstep, een street beat; bedoeld ook als eerbetoon aan de muziekparades van weleer. Het lied leek ook bedoeld te zijn voor kinderen. Van het werk van Ives is niet veel specifiek voor kinderkoor geschreven, ofschoon diverse liederen wel voor kinderkoor geschikt zijn. (In het algemeen is er veel meer geschikt voor kinderkoor dan gedacht wordt!)
All summer long, we boys dreamed 'bout big circus joys! Down Main street, comes the band, Oh! "Aint it a grand and glorious noise!"
De hele zomer lang hebben wij jongens gedroomd over ‘mooie grote circus dingen’! Door de hoofdstraat trekt de circus parade, Oh! “Wat een groots en heerlijk lawaai!”
Horses are prancing, knights advancing; Helmets gleaming, pennants streaming, Cleopatra's on her throne! That golden hair is all her own.
Paarden steigeren, ridders naderen; Helmen glanzen, vaandels zwaaien, Cleopatra zit op haar troon! Dat gouden haar is helemaal van haar.
Where is the lady all in pink? Last year she waved to me I think, Can she have died? Can! that! rot! She is passing but she sees me not.
Waar is de dame in roze gekleed? Vorig jaar heeft ze, dacht ik, nog naar me gezwaaid. Kan ze gestorven zijn? Kan het?! Dat? Onzin! Daar gaat ze voorbij, maar ze ziet me niet.
Tekst: Charles Ives
31
Luisteren en verstaan… Een persoonlijk afscheid
in vertrouwde handen
Uitvaartverzorging Van Dijk & Noordermeer
32
UITVOERENDEN de solisten Aanvankelijk studeerde Karin van Arkel, sopraan, dans en theater aan de Kunsthogescholen van Amsterdam en Utrecht. In deze periode was zij enige tijd lid van de dansgroep Sodemieterop van Hans Tuerlings; met deze dansgroep trad zij op in o.a. Moskou in Antwerpen, en in Nederland in een productie voor het Holland Festival. Vanaf 1993 studeerde Karin solozang in de vooropleiding van het Koninklijk Conservatorium Den Haag. Vanaf 1995 studeerde Karin hoofdvak solozang aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag. Haar hoofdvakdocenten waren: Lenie van den Heuvel, Rita Dams, Diane Forlano en Barbara Pearson. In 1999 deed zij examen eerste fase (bachelor), en in januari 2002 rondde zij haar studie af met het examen tweede fase (master). Op het Conservatorium werd Karin geselecteerd voor verschillende Master Classes, onder andere bij Christina Deutekom, Elly Ameling, Graham Clark en Meinard Kraak. Van 1996 tot 2000 was Karin lid van de operettevereniging Thalia in Amsterdam. Hier zong zij verschillende rollen. Karin van Arkel is ook regelmatig te horen in operaconcerten. Met de pianist Wim Voogd vormt zij een zang-/pianoduo: Duo Deco. Verder werkt Karin samen met de pianist en organist Wijnand van Klaveren. Léonie Korff, alt, geboren in Rotterdam, studeerde bij Jo Bollekamp en Ruud van der Meer aan het Rotterdams Conservatorium. Om zich verder te bekwamen, nam zij deel aan masterclasses van o.a.: Elly Ameling, Robert Holl, Meinard Kraak, Arleen Auger, Horst Günter en Sarah Walker. Tegenwoordig wordt zij gecoached door Meinard Kraak. Haar veelzijdigheid uit zich in een omvangrijk repertoire, van barok tot en met muziek uit de 20ste eeuw. Als veelgevraagd soliste zong zij o.a.: alle Passionen, Hohe Messe en vele cantates van J.S. Bach; Messiah en Theodora van G.F. Händel; Petite Messe Solennelle en Stabat Mater van G. Rossini; Elias van F. Mendelssohn; Requiem en div. missen van W.A. Mozart; Stabat Mater van A. Dvorak; Requiem van G. Verdi e.v.a. 33
Als operazangeres vertolkte zij rollen in diverse opera's. Ook is zij zeer actief als liederenzangeres. Zij geeft regelmatig recitels en behoort tevens tot de vaste solisten van de vereniging Vrienden van het Lied. Verder werkt zij regelmatig mee aan producties van de Nederlanse Opera, het Nederlands Kamerkoor en het Groot Omroepkoor. Robert Luts, tenor, studeerde aan het Lemmensinstituut te Leuven en het Koninklijk Muziekconservatorium te Brussel, waar hij naast het aggregaat in Muziekpedagogie tal van prijzen behaalde met als bekroning in 1992 het Hoger Diploma Zang met Onderscheiding. Daarna vervolmaakte hij zich in de operaklas van het Conservatorium te Maastricht (1994). Op dit ogenblik wordt hij gecoached door Henk Smit (Nederland). Als solist was hij o.a. te gast in de Muntschouwburg Brussel, Opera Zuid Maastricht, Vlaamse opera i.s.m. kameropera "Transparant" Antwerpen en werkte samen met vele ensembles en dirigenten. Hij is ook lid van het vocaal ensemble Vocamabile, dat zich toelegt op de traditie van het romantische zangkwartet en moderne composities. Hij doceert aan het Stedelijk Muziekconservatorium te Hasselt. De bas/bariton Mitchell Sandler studeerde aan de Universiteit van California te Berkeley. Gedurende enkele jaren verleende hij zijn medewerking aan het ensemble Chanticleer, waarmee hij veel opnames maakte voor radio en televisie. Tevens verschenen er veel CD opnamen van dit beroepsensemble. Sinds 1989 woont hij in Nederland, waar hij zijn studie voortzette aan het Koninklijk Conservatorium te Den Haag en zich specialiseerde in barok repertoire bij Max van Egmond. Solistisch heeft hij o.m. gewerkt met dirigenten als Frans Bruggen, Gustav Leonhardt, Philippe Herreweghe, Hermann Max en Wieland Kuijken. Mitchell Sandler maakt deel uit van het ensemble van jonge solisten bij de Nederlandse Opera, opgericht in 1992. Sindsdien heeft hij zijn medewerking verleend aan een aantal producties bij de Nederlandse Opera. Hij heeft meerdere rollen vertolkt bij Buffo Operamakers, onder andere in Hot Hands de basketball opera van Bob Zimmerman, waaruit fragmenten te zien waren op 'Het Klokhuis'. In 1996 verleende hij als solist zijn medewerking aan de première van Love Songs on a White Surface van Fabio Nieder, met 34
verscheidene concerten in Nederland en Duitsland bij het Nieuwe Ensemble o.l.v. Ed Spanjaard. Naast zijn concertpraktijk als oratoriumsolist, is Mitchell Sandler verbonden aan The Amsterdam Baroque Choir - het koor van Ton Koopman, en Song Circle, een kamermuziek ensemble bestaand uit een vocaal kwartet en piano. Wim Voogd, orgel/piano, heeft zijn muzikale vooropleiding genoten bij Koos Bons (orgel en piano). Daarna studeerde hij vanaf 1986 orgel, piano en kerkmuziek aan het Kon. Conservatorium in Den Haag . In 1991 behaalde het diploma Docerend Musicus Orgel en in 1993 behaalde hij het diploma Uitvoerend Musicus Orgel en het Praktijkdiploma Kerkmuziek. Vanaf 1993 studeerde hij piano aan het Rotterdams Conservatorium bij Michael Davidson; in 1996 behaalde hij het diploma Docerend Musicus Piano. Tevens studeerde hij enkele jaren Muziekwetenschap aan de Universiteit van Utrecht. Als liedbegeleider volgde hij masterclasses bij o.a. Graham Johnson en Irwin Gage. In Baden bei Wien nam hij in 1999 deel aan een intensieve cursus voor het Duitstalige lied, die gegeven werd door gerenommeerde docenten als Robert Holl, Rudolf Jansen en vele anderen. Na zijn afstuderen heeft hij zich vooral verder ontwikkeld als pianist. Als pianist, docent piano (bijvak) en correpetitor is hij vanaf 2001werkzaam aan het Kon. Conservatorium in Den Haag. Als uitvoerend pianist is hij actief in kamermuziek, vooral liedrecitals, b.v. voor de vereniging Vrienden van het Lied, met als partners Léonie Korff en Wout Oosterkamp. Ook verleent hij veelvuldig medewerking aan (kamer)koor- en oratoriumuitvoeringen (ook als continuo-speler). Als dirigent-organist is hij thans verbonden aan twee kerken die deel uit maken van de parochie "Haagse Hout". Wim Voogd verzorgde concerten voor radio en televisie en maakte tournees door Duitsland, Tsjechië, Hongarije, Frankrijk, Zwitserland, Italië, Noorwegen en Zuid-Afrika..
35
Jacco Lamfers (1970), orgel/piano, ontving op de muziekschool dwarsfluit-, piano-, theorie-, en compositielessen. In 1988 zette hij zijn studies voort aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, waar hij zich vooral richtte op hedendaagse muziek en theorie. Daarna concentreerde hij zich op het pianospel onder begeleiding van Michael Davidson aan het Rotterdams Conservatorium, waar hij in 1997 als uitvoerend musicus afstudeerde. Hij nam deel aan masterclasses, zomercursussen en projecten en deed veel ervaring op met hedendaagse kamermuziek en het liedrepertoire. Sinds 1997 begon een samenwerking met verschillende zangers, waaronder Julia Bronkhorst, Hilary Reynolds en Marc Drost. Met hen gaf hij recitals in binnen- en buitenland en maakte verschillende CD's. Naast liedbegeleider is hij kamermusicus, pianist en docent aan de Haagse Euritmie Academie en begeleider van leerlingen van zangpedagogen en koren. het orkest RBO Sinfonia is een professioneel orkest, gespecialiseerd in het begeleiden van koren en solisten. Daarnaast verzorgt het orkest educatieve concerten en stelt koordirigenten door middel van practica in de gelegenheid zich te bekwamen. RBO Sinfonia wordt per concert gecontracteerd. Vanuit de vaste bezetting zijn vele varianten in de samenstelling mogelijk. Zowel de orkestrale begeleiding van de Matthäus Passion als het contracteren van een koperkwintet of een enkele harpist(e) behoren tot de mogelijkheden. RBO Sinfonia is opgericht in 1984 en heeft sindsdien tijdens 1280 concerten 2800 werken uitgevoerd; 950 verschillende werken van 230 verschillende componisten. Het orkest heeft een schat aan ervaring in de personele bezetting binnen de veste. Sommigen kennen een orkest traditie van dertig jaar en langer. RBO Sinfonia neemt bij de koren een unieke plaats in en staat garant voor het welslagen van een uitvoering op een verantwoord niveau. Die kwaliteiten zijn ook de overheid niet ontgaan. Het orkest wordt financieel gesteund door subsidies van de provincie Zuid-Holland en het Ministerie van OCenW (Onderwijs Cultuur en Wetenschap)
36
het koor Het koor bestaat enerzijds uit leden van de zangkoren Deo Sacrum te Poeldijk, vanuit vijf verschillende koorgroepen, te weten het kinderkoor, jongerenkoor, kamerkoor, dameskoor en herenkoor. Anderzijds zijn er nietkoorleden, ofwel projectzangers. Deze projectzangers zijn zowel (jonge) dames als heren met ruime koorervaring en geschikte stem. De zangkoren Deo Sacrum zijn een actieve vereniging met zo'n leden, verdeeld over 7 koorgroepen. De oorsprong is te vinden in een groep mensen die de erediensten van de R.K. Parochie van de H. Bartholomeus te Poeldijk met zang opgeluisterd heeft. Deze parochie werd na de Reformatie gesticht door pastoor Franciscus Verburch in 1647. Vanaf 1940 groeide het koor naar een bloeiperiode vooral toen een jongenskoor werd opgericht. Namen van grote waarde voor de vereniging zijn die van Jan de Ruyt, Sipke de Jong en Jos Vranken Jr. die elk op hun eigen wijze de bloei van het koor bevorderden. Onder de bezielende leiding van Jos Vranken Jr. werd in 1963 een dameskoor, in 1967 een meisjeskoor, in 1982 een kleuterkoor, in 1984 een kamerkoor en in 1987 een Rouw- en Trouwkoor opgericht. Ook werd in 1984 de Stichting Vrienden van Deo Sacrum opgericht. Voor de kinderen wordt vanaf 1967 een volledige theoriecursus gegeven. Dirigent Jos Vranken Jr. nam in 1995, na 33 jaar muzikale en bestuurlijke leiding, afscheid van de vereniging en werd opgevolgd door dirigent Evert Wagter. Evert Wagter Evert Wagter (1960) volgde van 1979 tot 1985 zijn muzikale vakopleiding aan het Nederlands Instituut voor Kerkmuziek te Utrecht. Hij studeerde orgel bij Elly Kooiman en Kees de Wijs en koordirectie bij Reinier Wakelkamp. In 1985 studeerde hij af en bekleedde daarna diverse functies als organist en koordirigent. Van 1984 tot 1995 was hij dirigentorganist van de R.K. Onze Lieve Vrouw-tenHemelopneming te Houten en van 1986 tot 1995 was hij dirigent van het Houtens Vocaal Ensemble. Evert Wagter is van 1994 tot 2001 als docent koordirectie van de meerjarige directie opleiding, verbonden geweest aan de Stichting Samenwerkende Nederlandse Koororganisaties (thans UNISONO) te Utrecht. Sinds 1 augustus 1995 is Evert Wagter als dirigent-organist verbonden aan de kerk van de H. Bartholomeus te Poeldijk en muzikaal leider van de Zangkoren "Deo Sacrum" welke koren verbonden zijn aan de H. Bartholomeuskerk.
37
