Professor dr. A van der Heide Dr. L van Zuylen Professor dr. E van Leeuwen Drs. E Geijteman Dr. W Dekkers Professor dr. Zuurmond Dr. M Dees Dr. R Perez Drs. B Huisman
Medicatiemanagement in de laatste levensfase Een ‘mixed methods’ onderzoek
Dr. Marianne Dees, huisarts Drs. Eric Geijteman, oncoloog i.o. Drs. Bregje Huisman, anesthesioloog
Doel van het project Inzicht in de huidige praktijk van medicatiegebruik in de laatste levensfase, de besluitvorming daarover en het formuleren van aanbevelingen die bijdragen aan optimalisering
MEDILAST • Fase 1
Retrospectief dossieronderzoek
• Fase 2
Kwalitatieve diepte-interviews
• Fase 3
Vragenlijstonderzoek huisartsen en specialisten ( fase 1 en 2)
• Fase 4
Delphi procedure ( fase 1, 2 en 3)
Normen en waarderingen bij medicatiemanagement in de laatste levensfase kwalitatief onderzoek onder patiënten, naasten, verpleegkundigen en artsen
Doel van het onderzoek Inzicht in de normen en waarderingen
van de betrokken over medicatiemanagement in de laatste levensfase
Introductie • Patiënten in de laatste levensfase lopen risico op polyfarmacie • Gebruik van zinloze en/of potentieel schadelijk medicatie • Besluitvorming over medicatie in de laatste levensfase is lastig • Verwevenheid van medische, emotionele en ethische factoren • Richtlijnen ontbreken • Normen en waarderingen van betrokken?
Onderzoeksvraag fase 2 Welke wensen en verwachtingen, normen en waarden van patiënten, naasten, verpleegkundigen en artsen spelen een rol bij het medicatiegebruik en de besluitvorming daarover bij patiënten in de laatste levensfase en met welke morele problemen worden de betrokkenen geconfronteerd?
Opzet van het onderzoek • Populatie:
Patiënten levensverwachting < drie maanden, naasten, verpleegkundige, huisarts en specialist
• Setting:
Verzorgingsgebieden Erasmus MC, VUmc , Radboudumc: thuissituatie, hospice, perifeer ziekenhuis, academisch ziekenhuis
• Design:
Kwalitatief, diepte-interviews
• Analyse:
‘Constant comparative method’, software ATLAS-ti
Resultaten • 17 patiënten • 11 naasten • 14 verpleegkundigen
• 16 specialisten • 13 huisartsen
Patiënt kenmerken •
Geslacht
9 man, 8 vrouw
•
Leeftijd
47 – 91 jaar
•
Diagnose
kanker, nierfalen , COPD, ileus, hartfalen, ALS, ouderdom
•
Opleidingsniveau
1 universitair, 4 HBO , 4 MBO , 6 LBO , 2 geen
•
Achtergrond
12 Nederlands, 2 Duits , 2 Frans, 1 Turks, 1 Surinaams
•
Religie
7 geen, 6 katholiek , 2 protestant , 1 boedhisme, 1 islam,
•
Setting
7 thuis, 4 high-care hospice, 6 ziekenhuis
•
Overleving
5 - 96 dagen, mediaan 35 dagen, 3 nog in leven
Thema’s normen en waarderingen 1.
Prioriteiten in de laatste levensfase
2.
Het goede doen bij medicijngebruik in de laatste levensfase
3.
Visies op de rollen in de besluitvorming over medicatie
4.
Organisatie en communicatie bij medicatie management: “processen”
5.
Kennis, gegevensuitwisseling en geld: “randvoorwaarden”
Prioriteiten laatste levensfase • “Awareness” medicatie beoordeling ontbreekt
• Comfort is belangrijk H: ‘Of ik overwogen heb de medicatie te stoppen? Ja, dat is een goede vraag. Ik denk niet dat ik dat heb gedaan maar dat zou ik misschien wel hebben kunnen doen als ik terug denk …maar…’
• Symptoom bestrijding heeft prioriteit
• Hoop mag patiënten niet ontnomen worden
1
Het goede doen • Patiënten behoren geen overbodige medicatie te gebruiken
• Ontbreken duidelijkheid over “goed” medicatiemanagement
S: Nee een cholesterolpilletje stoppen is geen optie, nee is onduidelijk, wordt ook ook grijs die patiënt. • het Angst voorvoor psycho-emotionele en/of somatische schade door gesprek over Vind ik niet handig in de communicatie, terwijl het wellicht zou kunnen. Maakt en/of stoppen met preventieve/chronische medicatie het nodeloos ingewikkeld en discutabel. Er is al zoveel onrust en onzekerheid en daar ga je ook nog rommelen aan de medicatie, nee dat vind ik niet nodig.
2
Visies rollen besluitvorming • Keuzen van de patiënt behoren gerespecteerd te worden
• S: Besluitvorming over medicatie is plan het domein van de arts te worden en ‘Tja de apotheker heeft een soort om medebehandelaar zelf invloed te hebben op het besluitvormingsproces. Dat lijkt me geen positieve ontwikkeling. De apotheker denkt dat hij een behandelrelatie heeft…..maar dat heeft hij niet hij is alleen maar de leverancier van de Apotheker behoort geen rol te hebben in de besluitvorming medicijnen.’
• Verpleegkundigen zijn spil tussen arts en patiënt •
• Visie op rol naasten loopt uiteen van behoren wel tot geen rol te hebben
3
Organisatie en communicatie • Medicatiemanagement in de laatste levensfase behoort maatwerk te zijn
• Kennis/bewustzijn van de levensfase is voorwaarde voor gesprek over
V: Nou ik denk de bewoner zelf die heeft daar denk ik een heel belangrijke rol medicatie en patiënten participatie in, want er afbouw zijn mensen die heel duidelijk aangeven: “en ik wil geen andere medicijnen meer hebben”. Als verpleegkundige heb je daar een belangrijke rol • Aandacht voor communicatie en relatie tussenaangeeft enerzijds in want het is wel de bedoeling wat een bewoner datarts, je dat goed overbrengt naar de arts.
verpleegkundige en anderzijds patiënt, naaste is nodig voor “goed” ….
• Helderheid over regie, samenwerking en communicatie tussen professionals is belangrijk
4
Randvoorwaarden • Deskundig en bereikbaarheid professionals
• Toegankelijkheid en kwaliteit dossiers
P: Omdat ik geen lange verwachting meer heb dan maakt het in mijn geval niet ik hem slikken. Dat dan alleen maar gunstig voor mij, denk ik. Ja en • uit ICTalskan een zou belangrijke rol isspelen bij verbetering medicatieoverdracht, het kost allemaal gewoon gruwelijk veel geld. Want op een gegeven moment patiëntenparticipatie en samenwerking stond de prijs erop, daar ben ik toen zo van geschrokken ….. hoe duur het allemaal is ………
• Visies op kosten lopen uiteen van behoren wel tot geen rol te hebben
5
Normen en waarderingen • Patiënten behoren geen overbodige medicatie te gebruiken
• Hoop houden is belangrijk • Patiënten willen wensen over participeren besluitvorming bespreken • Kennis over de levensfase is voorwaarde voor gesprek over medicatiestop • Het moet duidelijk zijn wie regie heeft bij medicatiemanagement • ‘Goed’ medicatiemanagement is geen duidelijk gedefinieerd begrip
Op de agenda • Afspraken over regie en taken professionals
• Gesprek patiënt en naasten over wensen participatie besluitvorming • Medicatie beoordeling
Vragen?
