Studiedag Ver-‐rijkende Beelden, Bodegraven, 31-‐11-‐2105
Over de Duale werkwijze van het brein. Lezing Piet van Roest, psychiater (www.praktijkvanroest.nl)
Presentatie op internet: https://prezi.com/wcy1y5nlc0m-‐/het-‐duale-‐brein-‐kip/ Prezi aan: Int. Congressen 1990, 1999… Mijn eerste kennismaking met Symbooldrama was op een internationaal congres op 3 november 1990 te Noordwijk. Het 2e Internationale congres symbooldrama, met het thema “De Kracht van het Beeld in Psychotherapie” vond negen jaar later plaats in het Jaarbeurscongescentrum te Utrecht. Tussendoor waren er een aantal studiedagen of internationale congressen in Oostenrijk of Duitsland en tenslotte één in Bratislava. Nu, vandaag dus, een studiedag in Bodegraven.. Op het congres in 1999 gaf Jan Dijkhuis, destijds hoogleraar psychologie en adviseurs van de Stichting ter bevordering Symbooldrama Nederland , een inleiding over de geschiedenis van de Imaginatie1. Hij onderscheidde in de methoden van psychotherapie de paradigmatische, d.w.z. de logisch wetenschappelijke en de narratieve, zeg maar de imaginatieve, benaderingswijzen. Het werken volgens de narratieve methode kreeg volgens Dijkhuis een enorme stimulans met de Traumdeutung van Sigmund Freud, die geldt als het begin van de (moderne) psychotherapie. Carl Gustav Jung haakte daar op in en gaf er een nieuwe impuls aan. Hij beschouwde de nachtdroom niet alleen als verhulling van verboden impulsen, maar zag er voor het bewustzijn nog verzwegen mogelijkheden in, die oplossingen bieden voor de toekomst. Freud bleek niet bij machte om zich te verenigen met de naar mijn mening aanvullende visie van Jung en zij dreven uit elkaar. Hij maakte Jung uit voor mysticus. Werken met droominhoud, ook dagdromen, roept tegenstrijdige meningen op en het is maar de vraag of dit conflict moet worden bijgelegd. En in deze traditie van controversen over wat werkelijkheid is, heeft de stichter van het Symbooldrama, Hanscarl Leuner, een duidelijke plaats gekregen. 1 Dijkhuis., J. (1999) Inleiding-‐Geschiedenis van de Imaginatie (Niet gepubliceerde versie)
1
Mijn voordracht gaat over de verschillen tussen “modellen over de werkelijkheid” en de “ervaren werkelijkheid”, en over hoe de bouw van onze hersenen bij deze verschillen aansluit. Als Jan Dijkhuis de tijdgeest destijds goed heeft aangevoeld, dan leven wij nu in een periode waarin een samenhangende wetenschappelijke zienswijze, naast een narratieve benadering. Ook in de wetenschap leven we in een tijd waarin de overtuiging is gegroeid dat deze benadering een betere toegangsweg biedt tot de impliciete wereld omdat het representeert, enactment mogelijk maakt. Freud zou als dat zou kunnen hiermee vanuit zijn graf instemmen. Je hoort hem a.h.w. weer zeggen dat de droom de koninklijke weg is naar het onderbewuste. En onze reactie zou daarop kunnen zijn, inderdaad dat is zo, en de dagdroom is de keizerallee naar deze impliciete wereld. In symbooldramatherapie claimen wij met die impliciete wereld symbolisch te kunnen werken. Dat wij dus in het hier en nu en met het onderbewuste werken. Op zich is dat niet zo bijzonder. Otto Kernberg, sprak op het congres in Brarislava. Hij is een vooraanstaand psychoanalyticus, die van mening is dat een verder reikende methode nodig is dan een cognitieve benadering wanneer er sprake is van persoonlijkheidsproblematiek. Werken aan het impliciete zelf, dat zo sterk verbonden is met de rechter hemisfeer, staat ook in de psychoanalyse centraal. En de jongere generaties CGTherapie kennen inmiddels ook wel een aanpak die meer in staat is dit domein aan te spreken. Prezi: “Hersenen zijn ervaringsafhankelijk georganiseerd (met de handen van Escher) Zijn wij ons brein, of is het brein ons? McGilchrist, waarover straks meer, legt op You Tube uit dat het brein zich heeft ontwikkeld tot een verdeeld brein. Het brein, ook van de mens, ontwikkelt zich afhankelijk van ervaringen. Omdat wij op een verdeelde wijze, zeg maar een expliciete en een impliciete wijze, in het leven staan hebben de hersenen zich daarnaar gevormd. En ik vind dat manier van werken van Symbooldrama op overtuigende wijze bij het leven op duale wijze, zoals we dit in de bouw van de hersenen terugzien, aansluit. Overigens is die dualiteit zo onderling afhankelijk en verweven dat mcGilchrist het beeld van een tekening gebruikt, de handen van Escher, die in elkaar grijpen om duidelijk te maken dat in werkelijkheid scheiding van de twee kanten onmogelijk is. Aan de hand van zijn onderzoek wil ik laten zien dat Symbooldrama de kracht die er schuilt in deze dualiteit van functioneren, optimaal benut. Ik verwacht dat de beelden die worden aangedragen uit de neurowetenschappen niet alleen zicht
2
geven op hoie wij in het leven staan, maar ook kunnen dienen als een metafoor voor psychotherapie met symbooldrama. Prezi: The Silent Brain Het draait dus om de rollen van de twee hersenhelften, de linker en de rechter hemisfeer. Niet in de opvatting van enkele decennia geleden, toen we de ratio aan de ene helft en het gevoel aan de andere helft toedichtten. Het gaat niet om gevoel en ratio, maar om expliciet en impliciet. Ik ga dit verhelderen. Allereerst iets over de rechter helft. Die wordt wel de stille hemisfeer genoemd. I.t.t. die andere helft, die een meer sexy bestaan leidt. Het rechtse brein ligt daar ogenschijnlijk stil te zijn, het handelt niet, houdt zich schijnbaar terug van het actieve leven, maar registreert alles en bewaart of representeert het geleefde leven. Het staat vooral in contact met het leven, i.h.b. het lichaam en het leert van het leven, bewaart de lessen. Het bezit wel een stille, onopvallende neiging om de verworven kennis ongemerkt over te dragen op ons alledaagse gedrag. Wij kennen dat als het onbewuste, de procedurele kennis in de vorm van schema’s, protoplots. Representaties van gegeneraliseerde interactie, de z.g. RIG’s. We weten bijvoorbeeld dat in de rechter hemisfeer en de middenhersenen niet alleen de patronen uit de oeroude fylogenese, maar ook de hechtingservaringen van de baby worden vastgelegd. Prezi: limbisch systeem en de hersenhelften. In de eerste maanden na de geboorte is het de gevoelsoverdracht tussen moeder en kind, de psychische resonantie, die de fundamentele hechtingsband vormt. Ervaringen worden in het lichaam door tal van receptoren geregistreerd en in de centrale van het brein, de hersenstam opgevangen. Daar zitten ook de kernen die de stress reguleren, het sympathische en parasympatische systeem beïnvloeden. Vandaar uit wordt het doorgeleid naar het lymbische systeem en tenslotte vastgelegd in de cyngulate gyrus, die hersenwinding die nog vrij diep net rond de hersenbalk loopt en uitspruit tot in de voorste gedeeltes, de frontale hersenen. Het zijn vooral de meest stabiele prikkels die als patroon worden vastgelegd. Net als een loopje door de verse sneeuw, hoe vaker en regelmatiger, dus hoe stabieler het gebeurt, hoe vaster het paadje wordt. Bij bepaalde ervaringen gelijktijdig geactiveerde neuronen vormen verbindingen. In het Engels heet dat: Cell’s that fire together, wire together.
3
Ook Allan Schore2, een Amerikaans psychoanalyticus schrijft dat de modellen voor de hechtingsrepresentaties en ook die voor de zelforganisatie in de prefrontale kwab zijn gerepresenteerd. Deze patronen worden opgeslagen in wat men noemt het impliciet-‐procedurele geheugen van de rechterhemisfeer, En deze representaties staan op hun beurt weer aan de wieg van acties in de toekomst. Als een stempel, een matrijs, laten deze patronen heel stilletjes, stiekem, herhaaldelijk hun afdruk achter op nieuw gedrag. Wat zou er de reden van kunnen zijn dat dit alles zo oververtegenwoordigd is in de rechte hemisfeer en niet in de linker? In de linker hemisfeer zitten ook heel interessante delen waar rechts weer niet over beschikt, zoals het meest expliciete deel van ons taalcentrum en de motoriek van vooral de rechterhand? Zou de linker hemisfeer een andere taak hebben, vroegen neurobiologen zich af? Prezi McGilchrist boek en foto Iain McGilchrist3, (2009) heeft zijn werk gewijd aan dit vraagstuk. Hij schreef er een meesterlijke studie over met de titel: The master and his Emissary , vertaalt:. “Het hoofd (de president) en zijn afgevaardigde”; dus een persoon die de belangen van de president representeert, een ambassadeur die in het buitenland de bedoelingen van de thuisregering uitwerkt en behartigt. Met deze studie probeert McGillchrist aan te tonen dat de hersenhelften elk op een andere manier met de wereld omgaan. Om preciezer te zijn de rechter hemisfeer ervaart zichzelf als één met die wereld, terwijl de linker hemisfeer er nogal afstandelijk van is, met als doel het zich mogelijk te maken om praktisch bezig te zijn. Het is alsof het steeds moet kiezen, hetzij focaal, vernauwd, hetzij globaal, vér-‐ reikend, actief zijn. Evenals Jan Dijkhuis vergelijkt McGilchrist de twee dominante modellen in de wetenschap. Het typisch wetenschappelijk materialisme, waar het om feiten gaat en waarbij het ene feit wordt gestapeld op het andere. De verbanden zijn logisch. Het werkt als een geoliede machine die telkens weer iets aan het voorgaande toevoegt. Dit is materialisme bestaat naast een veel ruimere wereld, waar alles met elkaar is verbonden, algoritmisch geschakeld, samenhangend, waardoor alles weer anders kan worden. 2 Schore, A. N. (2012) The science of the Art of Psychotherapy, W.M. Norton & Company, New York, London. 3 McGilchrist, Iain (2009), The Master and his Emissary, The Divided Brain and the Making of the Western World. Yale University Press, London
4
Sprekend over de hersenen haalt McGilchist een verhaaltje van Nietzsche aan om als metafoor te dienen voor het verdeelde brein. Het gaat als volgt: Een wijze meester leidt een gemeenschap zo goed dat deze floreert. Hij ontdekt na een tijdje dat hij om betrokken te kunnen zijn en blijven en de boel goed draaiend te houden, hij zich niet te veel in beslag moet laten nemen door details. Hij stelt daarom zijn beste minister aan om zijn gemeenschap naar buiten te vertegenwoordigen en allerhande praktische zaken te regelen. Die gemeenschap bloeit dan beter dan ooit. Totdat de minister het in zijn hoofd haalt om te gaan denken dat hij alles weet en los van de meester gaat functioneren. Dat wordt het begin van beider ondergang. Prezi: hersenbalk (Corpus Callosum) & Torsie van het brein Jullie zien de hersenbalk, die de linker en rechter hemisfeer lijkt te verbinden. Tijdens mijn opleiding werd nog verondersteld dat dit een immense kluwen van verbindingslijnen van beide helften was, waar de ratio en taal links zou zetelen en de emotie en visuele imaginatie rechts. Maar de balk lijkt eerder inhibitie, dus remming onderling uit te oefenen, dan verbinding. Want als de balk verbinding dient, dan zou deze in de loop van de evolutie niet alsmaar groter zijn geworden. Als deze wederhelften alleen maar nauw betrokken met elkaar wensen te zijn, dan zouden ze toch beter hebben kunnen versmelten? De ratio balk-‐hersenen is gedurende de evolutie alsmaar kleiner geworden, het volume van de hersenen werd dus minder in verhouding tot de massa van de balk. Daaruit is de gedachte voortgekomen, dat de balk eerder scheiding dan verbinding dient. Ook werd ontdekt dat het voorste gedeelte van de rechter kant alsmaar meer ruimte nodig had en het achterste deel van linker hersenen idem dito. Wat ook weer wijst op verschillende taken. Die helften zijn helemaal niet symmetrisch. De occipitale LH heeft een protrusie , een bobbel, daar waar het taal en hand motoriek zit. De frontale RH heeft iets dergelijks waar de sociale hechting zetelt (petalia). Wat kwam er nog meer uit de doos van de neurobiologen. Bijvoorbeeld dieronderzoek waarbij het ging om het verschil tussen de LH en de RH. Bij vogels, kippen bijvoorbeeld, zijn de afzonderlijke ogen elk aan één onderscheiden hemisfeer gekoppeld . Men kon observeren dat het oog dat in verbinding met de linker hemisfeer staat, het mogelijk maakt om zaadjes pikken en dat afwisselt met het andere oog dat een bredere aandacht voor de omgeving heeft. Beide hersenhelften zijn kennelijk op verschillende wijzen met zaadjes pikken bezig, links vooral doelmatig, effectief, gefocust en rechts oplettend, de bezigheid verbindend met het leven, de veiligheid bewakend. Beide activiteiten staan in dienst van het leven, maar elk op zijn eigen wijze.
5
McGilchrist voert veel informatie aan waardoor aannemelijk wordt dat met vogels overeenkomende verschijnselen ook bij de mens voorkomen. Het verschil tussen links en rechts is niet “wat’ het doet, maar in “hoe” het doet, langs welke weg. Op een verdeelde of op verschillende manieren wordt een gedeeld doel bereikt. De algemene opvatting is nu dat de Linker hersenhelft meer geneigd is met stukjes informaties aan de gang te zijn, los van de context en de rechter hemisfeer met het geheel, de z.g. “Gestalt”. Misschien ligt dit ook wel ten grondslag aan de duidelijke verbale/visuele tweespalt, want woorden zijn serieel gegroepeerd, terwijl plaatjes alles als een geheel kunnen bevatten. -‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐ In de westerse maatschappij is een voorsprong van de LH. ontstaan. Die is te danken aan ons vermogen om de RH af te remmen, op afstand te houden. “to blot out”, heet dat in het jargon. Laten we met voorbeelden uit de somatische geneeskunde eens kijken naar wat er gebeurt met een beschadigd rechter brein. Prezi: Syndromale voorbeelden Capgras syndroom Bij een kleine verandering aan de persoon menen dat het een hele andere persoon is. Niet meer bewust zijn van de flow in de tijd. Fregoli syndroom De uniekheid niet meer herkennen, waardoor diverse personen voor een en dezelfde worden aangezien. Prosopagnosia Bij uitval RH geen gezichten meer herkennen. Asomatognosia Het eigen lichaam of delen er van niet meer herkennen. Splitbrain intermanuele conflicten Stel dat een deel van de hersenen afgestemd is op alles wat breed is, met elkaar verbonden is en op alles wat onverwacht is, wat nieuw is, dan is dat een gespecialiseerde vorm van “informatie verwerking”.
6
Als de rechter hersenhelft meer in staat is de metafoor te bevatten en de andere helft dat niet kan of wenst vanwege een specifieke taak, is dat de kern van hoe wij de wereld en onszelf verstaan. Er is onderzoek gedaan naar hoe de verdeelde hersenen functioneren bij het aan of uitschakelen van een helft. Met elektrische stimulatie is dat mogelijk. Prezi: Drie bomen Prezi: tafel e.a. objecten gezien door LH De LH is bij voorkeur smal bezig, abstract, legt alles vast, houdt van feiten, categoriseert. Psychotherapie die zich zou beperken tot dit arsenaal, kan om meerdere redenen zonder gevolg blijven. Stel dat de LH de RH te veel op afstand weet te houden, dan • is betrokkene geneigd oude paden te betreden (is voorspelbaar) • mist de context en creativiteit (star, sterk associatief, verbanden worden te snel gelegd) • is er geneigdheid tot abstraheren (weg te zijn van de emotie en de ervaring) • is er voorkeur voor controle (speelt niet, zoekt niet) • Is betrokkene niet goed in de vorming van “theorie of mind” (n.l. meer doelgericht, veelal dus ik-‐gericht en minder op de context, de ander)) De rechter hemisfeer daarentegen is voortdurend op zoek naar nieuwe dingen. Het werkt stilletjes als de advocaat van de duivel en is gericht op dingen die net even anders zijn dan we verwachten. Het ziet de dingen in de context, begrijpt impliciete metaforen, het verstaat lichaamstaal. Het denkt in individuen, niet in categorieën. De linker hemisfeer zit daarentegen tamelijk vast aan een beeld, wanneer het eenmaal iets ziet. -‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐ Bredere aandacht, beelden die verder reiken, worden gestimuleerd door vitaliteit, leven, beweging. Probeer maar eens niet naar een televisie die aanstaat te kijken of naar iemand die voorbij wandelt. De beweeglijke vlammetjes van de haard trekken ook onze blik. Daar komt het woord focus vandaan, van het Latijnse woord voor haard; focare. Het sluit aan bij begeleidende vragen die we graag stellen in therapie met symbooldrama.: “kijk nog eens goed”, of “is er misschien nog iets dat beweegt” of “hóe beweegt dat zo in dat beeld?” Muziek, wat een en al beweging is, bevordert ook die verder reikende aandacht. Het sluit aan bij beweeglijke werkwijze van de RH. Daarover horen jullie
7
vanmiddag, in de workshop van Annejet sowieso meer. Mits daarvoor gekozen wordt tenminste. Het vermogen van de LH om de RH op afstand te houden, hebben we volgens McGilchrist vooral nodig om nuttige dingen te doen. Bijvoorbeeld om voedsel te bemachtigen of met een raket naar de maan te gaan. We zetten de wereld er mee naar onze hand. Als er signalen naar de linker hemisfeer gaan om iets effectief te doen, dan moet dit deel gelijktijdig voor afleiding beschermd worden. Anders kan het die bezigheden niet goed uitvoeren. In eerste instantie, zeker evolutionair gezien, doen we dit praktische werk hoofdzakelijk met onze rechter hand. De rechter hand is verbonden met de linker hemisfeer. Dat geldt zelfs voor linkshandigen. Daarmee grijpen we wat van nut is. Praten is vermoedelijk het grijpen gaan aanvullen. De rechter hand en onze taal zijn maatjes. De aandrang tot communiceren zit weliswaar in de rechter helft, ook de voorstadia van taal, verbeelding en geluiden maken, maar het centrum voor abstract taalgebruik ligt in de linker hemisfeer, vlak bij dat deel waar de motorische aandrijving van de hand zit. Die twee werken prettig samen. Dat vinden we terug in de taal zelf. Als ik iets gedaan wil hebben van de kinderen, zegt ik bijvoorbeeld: “Heb je me begrepen”. Begreifst du es! Did you grasp it? In alle talen is er een verband tussen woorden en handen. Taal en hand zijn typische instrumenten van de linker hersenhelft geworden. Samengevat werkt de linker hersenhelft met een vereenvoudigde, maar praktische versie van de werkelijkheid. Te vergelijken met een landkaart. Taal is net zo iets, het is niet de werkelijkheid, maar verwijst er naar. Uiterst nuttig. Rechts is de smeltpan van het leven, verleden, heden en toekomst. Wanneer we psychisch ziek zijn, in de war zijn, ziek geworden van het leven, geestesziek, dan hebben we behoefte aan verandering, nieuwe input. Daarvoor moeten we net als Tiktaalik het vertrouwde, dat insufficiënt is gebleken, durven verlaten, vergezichten zien te krijgen , c.q. weer op zoek gaan naar het vertrouwde dat wel voldoet. Het kan daarbij helpend zijn als de LH een toontje lager zingt en de RH opbloeit. De tegenovergestelde betekenis van “blot-‐out”, weg drukken, is o.a. “to enact” of to “reenact” (uitdrukken, tegenwoordig stellen) en “to enforce” (afdwingen). Dat is precies waar symbooldrama de imaginaties voor gebruikt. Het gaat niet om de plaatje die het produceert, die vormen slechts een brug naar de impliciete wereld. Het gaat om het proces dat er mee in gang wordt gezet en dat is dan weer terug te zien in wat er in die imaginaties verandert, maar vaak is het ook te zien aan het lichaam van de patiënt. De huidskleur herstelt, emoties worden zichtbaar en nieuwe inzichten duiken op. Voor imaginatie zijn beide hemisferen noodzakelijk, evenals voor redeneren.
8
Voordeel van imaginatie is dat het gebruik maakt van een communicatiemiddel dat de RH past. Bovendien vragen we in een therapiesessie met beelden regelmatig om “het hoofd even leeg te maken”. Ik begrijp nu dat ik de patiënt dan voorstel om met de LH activiteit even terughoudend te zijn, zich even bescheiden op te stellen. Ontspanning, een passieve houding aannemen helpt daarbij. Therapeut en patiënt proberen het even niet meer te weten. Om vervolgens na de vraag naar welk beeld er opdoemt bij een motief, te wachten op wat de RH heeft te bieden. De aandacht wordt breed, gaat verder dan het gekende. Mindfulness training biedt iets dergelijks, het heet niet voor niets ‘aandachtstraining’ en niet, zoals een docent van de Int. School Voor Wijsbegeerte het wenst te omschrijven: “mindlessness worden”. Het is misschien niet zo effectief als KIP, maar het creëert wel ruimte in de geest voor nieuwe beleving. _____________ -‐-‐-‐-‐ Tenslotte wil ik m.b.v. een casus toelichten dat klachten, die zijn ontstaan door een leven gekenmerkt door rechtlijnigheid, rationaliteit en orthodoxie (een dominante LH) m.b.v. Symbooldrama kunnen verdwijnen. Prezi: casus onderwijzer Onderwijzer, krap 40 jaar, 22 jaar onderwijs. Patiënt is verwezen wegens uitblijvende respons op een behandeling in de 1e lijn voor burn-‐out of depressiviteit. Ook heeft hij zijn leven lang hoofdpijnklachten gehad. anamnese: Patiënt is sinds een half jaar opnieuw voor 100 % arbeidsongeschikt. Hij slaapt slecht, ontwaakt vaak vroeg in de ochtend en wordt niet fris wakker. Alle werk voelt aan als te veel. Dagelijks heeft hij huilbuien, ervaart een drukkend gevoel in het hoofd en onrust in het hele lichaam. Patiënt geniet niet meer. Hij droomt vrijwel uitsluitend over zijn werk en heeft daarbij gevoelens van falen en vernederd worden; diepe schaamte Biografische gegevens: Patiënt bewaart aan zijn jeugd goede herinneringen. Zijn ouders waren op het oog verschillende typen; moeder kwetsbaar, emotioneel, theatraal en vader rationeel en beschermend naar moeder. Patiënt paste zich aan en voorkwam conflicten. Om moeder rust te geven zat hij vaak op zijn kamer in een eigen fantasiewereldje.
9
Hij bleef twee keer zitten op de middelbare school. Hij was min of meer populair vanwege komisch optreden, maar overigens een teruggetrokken leerling. Hij irriteerde leraren door zich als een ‘lolbroek’ te gedragen. Een academische studie mislukte door een onopgeloste ruzie met een opleider. Prezi: Boom en weide Therapie Bij de dagdroom boom, die hij vet aanzette bij het tekenen, besefte hij dat hij zich kwetsbaar voelt. Vooral door de donkere bomen erachter. Hij vindt het eruit zien als een Noord-‐Koreaans peloton. Hij voelt zich snel bedreigd door anderen. Het roep een reeks aan associaties op. Hij realiseert zich bang te zijn voor het onvermogen van omstanders om met zijn keuzes om te gaan. Hij zegt twee maanden na aanvang van de therapie gewoon zijn baan op. Direct er na heeft hij ook geen last meer van nachtmerries over school. Een dagdroom weide levert een royaal landschap op. Er zit een zacht gordijn voor dat hem de toegang naar de weide ontneemt. Hij zou dit zo opzij kunnen vegen lijkt het, maar dat gaat toch niet. Prezi: vier “tekeningen” Ook een dagdroom ‘bloem’. Hij ziet een tulp, geel, wit en onderaan, liggend bijna, vergeelde bladeren, die als hij ze optilt een aanrechtblad onthullen waaraan de stengel hermetisch is gekit. De bloem verplaatsen heeft totaal geen nut, zegt hij. Het aanrecht is een stuk kunststof dat op de vuilstort blijkt te liggen Het beeld fascineert hem. Hij associeert het met zijn moeder, want toen hij de bloem dreigde aan te raken viel het ineens slap om. Maar de tulp stráált ook en naarmate patiënt de achtergrond zwarter maakte, moest de bloem meer kleur hebben. Er kunnen zo veel tegenstrijdigheden in een beeld bijeengehouden worden. Hij heeft ook terugkerende nachtdromen, waarin hij geen toilet kan vinden. Hij dagdroom in de therapie ook over een huis waar allerlei troep rondslingert en er maar geen WC is voor hem. Er is geen plek om zijn behoeften te doen. De berg ligt gevangen tussen fabrieken en huizen en de beek die hij zich voorstelt ligt beklemd tussenhoge wallen en bevat nauwelijks water. Prezi: Poes en elektrische heggenschaar Er volgt een tijd waarin patiënt heftige emoties heeft en tenslotte weer met hevige buikpijnklachten wordt opgenomen. De klachten worden vanzelf weer aminder en zonder diagnose of therapie verlaat hij het ziekenhuis.
10
Bij het motief dier dagdroomt hij vol aandacht. De poes is warm, zijn handen koud en star, maar hij voelt het diertje heel goed. Hij wordt er verdrietig van. Een uil zit in de boom naast hem. Ik dacht dat dit wel een positief overdrachtsbeeld van de therapeut zou zijn. Toen ik er naar vroeg, zei hij dat de uil hem a.h.w. laatdunkend zegt “waar ben je toch mee bezig”? In deze dagdroom verbindt de patiënt zich met een voor hem nieuwe wereld. Het is nog ambivalent, maar zijn gevoel bedriegt hem niet. Het is goed. Niet lang hierna besluit patiënt om entertainer te worden; verhalen verteller op bijeenkomsten, bij verenigingen en organisaties. En hij haalt de een na de andere opdracht binnen. Hij blijft onrust in zijn lichaam voelen en gespannenheid in de armen. Ik benut dat als uitgangsmotief voor een dagdroom. Hij ziet beelden van armen om hem heen waarin een heggenschaar verborgen zit en voelt een drukkende hand op zijn rug. Het leidt tot een helder inzicht over hoe ongenadig hij als kind in vorm werd gesnoeid en hoe dwingend hij de handen van zijn opvoeders heeft ervaren. Hij begrijpt nu ook beter waarom Jet Bussemaker hem niet bevalt. De overdracht naar haar sprak voor zich. De therapie is een nog niet klaar, maar zou in dit stadium ook wel afgerond kunnen worden. Dit proces gaat waarschijnlijk wel door. Wie is opgeleid zijn door Margret kent wellicht nog het gedicht van Rainer Maria Rilke (1897) “Ich Fürchte mich so for der Menschen Wort”. 4 Hij schreef dit in een tijd van taalkritiek, waarin men zich bewust werd van het soms inperkende van taal. Een ander gedicht van deze Rilke, dat vertaald is door Peter Verstegen, spreekt mij wat dit betreft ook aan. Hier geen aanklacht, maar een verheugd herkennen van wat beelden, vooral die uit de natuur, kunnen teweegbrengen. De naam van het gedicht luidt “Geesteszieken in de tuin” en de ondertitel is “Dijon”. Het klooster in Dijon is na een grote brand herbouwd en wordt nu gebruikt voor geesteszieken. Geesteszieken in de tuin5 Dijon 4 http://www.deutschlandfunk.de/ich-‐fuerchte-‐mich-‐so-‐vor-‐der-‐menschen-‐wort-‐1-‐ 3.1184.de.html?dram:article_id=217439 5 Rainer Maria Rilke (2010), uit Nieuwe gedichten Vertaald en toegelicht door Peter Verstegen, Amsterdam, Athenaeum-‐Polak en Van Gennip
11
‘t Voormalige kartuizerklooster sluit nog rond de hof als werd een wond weer heel. Ook wie het nu bewonen, rusten uit en nemen niet aan ‘t leven deel. Wat ergens heen zou kunnen gaan, liep dood. Nu kiezen ze het liefst bekende wegen, gaan uit elkaar, komen elkaar weer tegen, willige kringloop, maar van zin ontbloot. Een paar verzorgen er de voorjaarsperken, deemoedig, schamel, knielend, maar….. ze maken wel, wanneer er geen het merkt, een verheimelijkte en schuins gebaar naar ‘t zachte gras dat nog maar pas daar staat, een keurend en verlegen minnekozen: Want ‘t is hun welgezind; het rood der rozen houdt dreiging in, misschien, en overdaad en zal misschien ook wederom ontstijgen aan wat hun ziel herkent en weten wil. Maar dit laat zich nog wel verzwijgen: hoe goed het gras is en hoe stil. Met de Take Home Message eindig ik. Het draait in KIP-‐psychotherapie om: • aandacht. o “Relativeer het weten, maak verbinding met de belichaamde kennis. • geduld, vertrouwen o ontvouwen; het impliciete moet de tijd krijgen expliciet te worden. o Heb geduld en vertrouwen om ‘iets wat er niet is’ zich te laten ontwikkelen, opdat de werkelijkheid vernieuwd wordt.” • imaginatie m.b.v. KIP “The intuitive mind is a sacred gift and the rational mind is a faithful servant. We have created a society that honors the servant and has forgotten the gift”. Albert Einstein
12
