Positieve BeeldenSuccesvolle Doelen
Mag.a Monika Neuhauser
Leermaterialen
NL
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen
Dit Leermateriaal is ontwikkeld in het kader van het Development of Innovation project:
Career Learning as a Success factor for Lifelong Learning 2010-3662/001-001
www.careerlearning.eu © CLLL 2012
Projectpartners: Oostenrijk België Finland Duitsland Nederland Polen Schotland Spanje
SAB Schul- und Ausbildungsberatung, Graz Monika Neuhauser Dienst Beroepsopleiding, Brussel Tanja Biebaut Kokkolan Kauppaopisto, Kokkola Natascha Skog Volkshochschule Mainburg Matthias Bendl Landstede, Zwolle Theo van Geffen (Projectcoördinator) Społeczna Akademia Nauk, Łódź Marta Kędzia, Grażyna Budzioska, Małgorzata Klimka Adam Smith College, Kirkcaldy Anne Gillen ITG Tajamar – Madrid Santiago García Gutiérrez
Alle materialen van dit product zijn wederzijds overeengekomen door alle projectpartners.
Dit project wordt gesubsidieerd met steun van de Europese Commissie. Deze publicatie geeft alleen de ideeën van de auteur weer, en de Commissie is niet verantwoordelijk voor enig gebruik van de informatie in deze publicatie.
2
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen
Inhoudsopgave
1. Introductie
6
2. Doelgroepen: Docenten, Trainers, Coaches, Studenten
6
3. MentalTOP methode
1. Biomental Interventions
7
4. MentalTOP leermaterialen
8
4.1. Vier Basisprincipes van het Mental TOP Programma
9
4.2. Affirmatie – Positief denken
12
4.3. Negen Denkregels
13
4.4. MentalTOP Visualisatiemethode
16
4.5. Positief Denken - Succesvol Carrièreleren
19
Bijlagen 1. Oefeningen
24
Bronvermelding
34
3
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen
Jonge Mensen in de 21ste eeuw – Levensvooruitzichten en Levensplannen Marin KEEGAN. The Opposite of Loneliness. (Het tegenovergestelde van eenzaamheid) 2012 “…We zijn zo jong. We zijn zo jong. We zijn eenentwintig jaar oud. We hebben zoveel tijd. Dit is het gevoel dat ik soms bemerk; het gevoel dat ons besluipt als we alleen in bed liggen na een feestje of onze boeken opruimen als we ermee ophouden en uitgaan – dat het op de één of andere manier te laat is. Dat anderen ons voor zijn. Dat ze beter en gespecialiseerder zijn. Beter op weg om de wereld te redden, te creëren of ontwikkelen of te verbeteren. Dat het nu te laat is om te BEGINNEN aan een begin en dat we genoegen moeten nemen met voortzetting, met aanvang. Toen we naar Yale gingen, hadden we een gevoel van mogelijkheden. Deze grenzeloze en ongeïdentificeerde energie vol mogelijkheden – en het is gemakkelijk om te voelen alsof dit door onze handen is geglipt. We hebben nooit hoeven kiezen en opeens moeten we dat wel. Sommigen hebben zich gericht op henzelf. Anderen wisten precies wat ze wilden en zijn op weg om dit te bereiken; ze studeren al geneeskunde, werken in de perfecte ngo, doen onderzoek. Tegen hen zeg ik zowel gefeliciteerd als ‘you suck’. De meesten van ons voelen ons echter een beetje verloren in deze zee van vrije kunsten. We weten niet zeker op welke weg we ons bevinden en of we deze weg wel moeten kiezen. Had ik maar biologie had gestudeerd… was ik maar begonnen met journalistiek in mijn eerste jaar… had ik maar dit of dat gedaan… Wat we moeten onthouden, is dat we nog steeds alles kunnen doen. We kunnen van gedachten veranderen. We kunnen opnieuw beginnen. Volg nog een opleiding of probeer te schrijven. Het idee dat het te laat is om iets te doen is komisch. Hilarisch. We zijn afgestudeerd van de universiteit. We zijn zo jong. We moeten dit gevoel van mogelijkheden NIET verliezen omdat dit uiteindelijk alles is wat we hebben. …We moeten het samen doen, 2012. Laten we iets doen om de wereld te veranderen.”
Marina Keegan was Student aan de Yale University 2012. “Het Tegenovergestelde van Eenzaamheid” was haar speech gepubliceerd in een speciale uitgave van de Yale Daily News uitgegeven aan de klas van 2012. Twee dagen hierna, op 1 juni 2012, overleed ze na een auto-ongeluk. Ze was 22.
4
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen SUCCES BEGINT IN DE GEDACHTEN "Het geheim van succes is om het beeld van een succesvol resultaat in gedachten te houden.” (Henry David Thoreau, USA) "Alleen wat is opgeslagen in het visuele geheugen beïnvloedt ons geheugen.” (Ernst Pöppel, München) „Emotie wint altijd.“ (Hans Immler, Kassel) “Je overheersende gedachten trekken soortgelijke situaties aan in je leven. Als je vooral denkt aan falen, moeilijkheden of een gebrek aan geld, dan is dit ook wat je krijgt, maar als je succes, geluk of rijkdom verwacht dan zal je dit uiteindelijk ook aantrekken in je leven.” (Remez Sasson, Petah Tikva, Israel). "Het enige dat een succesvolle afsluiting van een twijfelachtige onderneming garandeert, is het vertrouwen vanaf het begin dat je het kan doen.” (William James, USA)
5
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen 1. Introductie Het project “Career Learning as a Success Factor for Lifelong Learning” (CLLL) is gebaseerd op het levenslang-leren-beleid van de EU, met als doel om burgers te stimuleren en in staat te stellen hun vermogen om zelf hun carrière te sturen te vergroten. De meervoudigheid van levensconcepten in onze multiculturele samenleving, het globalisatieproces gesteund door informatietechnologie en de nieuwe sociale afspraken over werk in onze snelle wereld vragen meer en meer flexibiliteit, aanpassingsvermogen en creativiteit. Jonge mensen dienen zeker vroeg te beginnen met het verwerven van de vaardigheden, die hen in staat stellen hun weg te vinden in een uitdagende wereld die constant verandert. De grote vraag “Wat ga ik doen met mijn leven” is een kwestie voor de opkomende generatie. Zelfsturing van levensmanagement werkt alleen als jonge mensen over de nodige loopbaanmanagementvaardigheden beschikken, d.w.z. beslissingsvermogen, werkidentiteit en self-efficacy. Het niet kunnen oriënteren, nieuwe risico’s en de onvoorspelbaarheid over hoe carrières zich ontwikkelen vereist reflectie over iemands levensoriëntatie. Alleen door het doormaken van specifieke ervaringen en door zelfreflectie en de ervaren omgeving kunnen jonge mensen zich aanpassen en nieuwe competenties ontwikkelen en hun zelfconcepten opbouwen. De MentalTOP Technieken, bekend van de topsport, zijn aangepast als onderdeel van het CLLL-project en zijn toegepast in het carrièreleren en carrièremanagement, met het doel studenten te helpen zich te focussen op doelen, gemotiveerd te blijven, een houding van positieve verwachting te ontwikkelen, hun verbeelding en creativiteit te gebruiken en de verantwoordelijkheid te nemen voor de benodigde acties om hun doelen te bereiken. MentalTOP kan een veelbelovende aanpak zijn in carrièreleren.
2. Doelgroepen: Docenten, Trainers, Coaches, Studenten Het beginpunt van het Project “Career Learning as a Success Factor for Lifelong Learning” was een specifieke ondervraging van studenten en leerlingen van 16-22 jaar oud in de verschillende partnerlanden gerelateerd aan drie thema’s “Keuzes Maken, “Werkidentiteit”, “Self-efficacy”. De resultaten van de studentpanelsessies demonstreren dat veel studenten het moeilijk vinden om zich te richten op hun opleiding en carrièrepad. Veel studenten weten niet zeker hoe ze hun opleiding kunnen implementeren, hoe ze hun 6
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen bronnen kunnen gebruiken en hoe ze hun professionele doelen kunnen bereiken. Op school kunnen docenten, trainers en coaches de studenten ondersteunen in het ontwikkelen van carrièrecompetenties door het creëren van een gepaste leeromgeving, studenten te begeleiden op een dialogische manier en hen methodes te leren die hun zelfbewustzijn, zelfvertrouwen, zelfregulatie en zelfrealisatie kunnen bevorderen en vergroten. De ontwikkelde materialen geven een introductie van het MentalTOP Programma en een uitgebreid inzicht in de basisprincipes van MentalTOP Technieken. Docenten, trainers en coaches dienen in staat gesteld te worden om de MentalTOP Methode te evalueren en MentalTOP Technieken te gebruiken in specifieke situaties in het dagelijks werk met hun studenten. 3. MentalTOP Methode MentalTOP heeft tot doel om mentale fitheid te optimaliseren door middel van biomentale interventies, kinetica, hersentraining, visualisatie en positief denken. MentalTOP is gebaseerd op actuele wetenschappelijke bevindingen gerelateerd aan hersenonderzoek en neuropsychologie. MentalTOP gebruikt beproefde methodes vanuit de psychologie en pedagogiek. Onderwijs- en beroepsbegeleiding gebaseerd op MentalTOP dient geen therapeutisch doel, maar draagt bij aan het vermogen van studenten om zichzelf te helpen. MentalTOP richt zich op individuele resources met als doel om alle beschikbare capaciteiten te gebruiken en verbeteren. Het MentalTOP Programma is een holistische methode om leren en emotionele stabiliteit te optimaliseren. Dit programma kan worden gebruikt in beroeps-, onderwijs- en persoonlijke contexten als een veelbelovende methode voor carrièreontwikkeling, carrièremanagement en levenslang leren. Op het gebied van onderwijs- en beroepsbegeleiding kunnen MentalTOP Technieken worden toegepast in specifieke situaties en probleemsituaties. De technieken kunnen worden geïntegreerd in het overkoepelende concept van hedendaagse carrièreleren programma’s. Het beheersen van de MentalTOP Technieken voor positief denken en visualisatie ondersteunt jonge mensen in het focussen op doelen, helpt hen gemotiveerd te blijven, de kracht van het onderbewustzijn te activeren, een houding 7
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen van positieve afwachting te ontwikkelen, het geloof in hun eigen potentieel en mogelijkheden te versterken, doelbewuste actie te ondernemen, hun verbeelding en creativiteit te gebruiken en om verantwoordelijkheid te nemen voor de benodigde acties om hun doelen te bereiken. MentalTOP moedigt jonge mensen aan om te creëren wat ze willen in hun leven. Door het gebruiken van de Hulpmiddelen en Technieken van MentalTOP zullen studenten: leren hoe ze de kracht van het onderbewustzijn kunnen gebruiken om hun leven te verbeteren; leren hoe ze de kracht van positief denken kunnen gebruiken om doelen succesvol te bereiken; leren hoe ze hun denkwijze kunnen veranderen, en veranderingen en verbeteringen kunnen aanbrengen in hun leven.
4. MentalTOP Leermaterialen De ontwikkelde leermaterialen bevatten een introductie van het MentalTOP Programma, een beschrijving van de MentalTOP basisprincipes en voorbeelden van gepaste opdrachten. Docenten, trainers en coaches die zich bezig houden met onderwijs- en beroepsbegeleiding dienen bekend te worden met de basisprincipes van MentalTOP Technieken en dienen deze te gebruiken in hun dagelijkse werk in bepaalde situaties. Docenten en beroepstrainers dienen in staat gesteld te worden de MentalTOP Methode te evalueren en MentalTOP Technieken aan hun studenten te leren. Studenten dienen de MentalTOP Technieken voor positief denken en visualisatie te leren om hen mentaal te versterken, hen te helpen om gefocust te blijven op hun onderwijs-, beroeps- en persoonlijke doelen, om gemotiveerd te blijven en om succesvol te worden in verschillende situaties en uitdagingen in hun leven.
8
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen
4.1. Vier Basisprincipes van het MentalTOP Programma
1. Biomentale Interventies
3. Brain Training 3. Breintraining
2. Kinetica
4. Visualisatie Positief Denken
Basisprincipe 1: Biomentale Interventies Neurobiologische onderzoeken bewijzen de impact van voedsel op de prestatie van de hersenen. Hoe meer gebalanceerd het dieet van studenten is (veel groente en fruit, weinig verzadigde vetten, weinig GI Index, vezelrijk voedsel), hoe meer geconcentreerd, volhardend en efficiënt ze zijn. Voor Optimale Hersenwerking en Zintuiglijke Gewaarwording Gezond eten op het juiste moment (“beginnerontbijt”) Voldoende drinken (“vermijd dorst”) Voldoende slaap en matige mediaconsumptie De glykemische index GI is een maat voor de effecten van koolhydraten in voedsel op het bloedsuikerniveau. De grafiek laat zien dat het bloedsuikerniveau heel snel stijgt en daalt bij de inname van hoog GI-voedsel. Bij laag GI-voedsel blijft het bloedsuikerniveau relatief constant. Dit verzekert een langere concentratie en denkkracht. Laag Gl-voedsel: de meeste groenten en fruit, graanproducten, noten, fructose. Hoog GI-voedsel: wit brood, de meeste witte rijstsoorten, ontbijtgranen, glucose, maltose, maltodextrine.
9
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen Basisprincipe 2: Kinetica Bewuste bewegingen: Het brein is opgedeeld in twee hemisferen, links en recht, die verbonden zijn door zenuwen die bij elkaar het corpus callosum heten. Elke hemisfeer heeft specifieke functies. Om succesvol te werken voor leren, communiceren en bewegen, hebben we beide hemisferen nodig die samenwerken. Oefeningen die het midden oversteken, verbinden de linker en recht breinfuncties door middel van specifieke bewegingen in een “integratieproces”. Onbewuste bewegingen, zoals kauwgum kauwen, krabbelen en lopen, verhogen concentratie.
Oefening 1: Breintraining: Beide Hemisferen Activeren (Alfabet en Bewegingen L R Z)
Basisprincipe 3: Breintraining Neuroplasticiteit of breinplasticiteit verwijst naar het vermogen van het brein om te VERANDEREN. Het brein heeft het vermogen om zichzelf te herorganiseren door nieuwe verbindingen te vormen tussen hersencellen (neuronen). Het is mogelijk om concentratie, bewustzijn, informatieverwerkingssnelheid en geheugen te verbeteren door gevarieerde hersenoefeningen (bijvoorbeeld Neurobics, Mind-Mapping, Sleutelwoordtechniek, Verhaaltechniek, Locitechniek, PQRST-methode).
Oefening 2: Breintraining: Concentratie (Woord-Kleur-Test)
10
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen Basisprincipes 4: Visualisatie – Positief Denken “Creatieve visualisatie is een mentale techniek, die gebruik maakt van de kracht van de geest en de verbeeldingen om te creëren wat we willen in het leven. Met behulp van deze techniek kunnen we ons leven, onze persoonlijkheid en omstandigheden vormgeven, en de mogelijkheden, mensen en dingen die we wensen, aantrekken.” (Remez Sasson)
Mensen denken in ongeveer 9000 beelden per dag. Visualisatie werkt door het creëren van positieve beelden – denkbeeldige mentale scenario’s van gebeurtenissen en situaties – door het eindpunt in volledig detail te “zien” met gebruik van alle zintuigen: het persoonlijke doel te zien, horen, voelen, ruiken en zelfs proeven. Het principe achter visualisatie is – gemakkelijk gezegd – het principe van de selffulfilling prophecy. Mentale beelden functioneren als stimuli voor zowel de bewuste als onbewuste geest. Positieve beelden gecreëerd door visualisatie ontketenen positieve emoties, het onderbewustzijn ontketent een stimulusreactie. Het onderbewustzijn heeft de neiging om elk idee tot een realiteit te maken en reageert het sterkst op beelden – hoe levendiger hoe beter. “Een gedachte die vaak wordt herhaald wordt sterker en komt vaker uit. Dit is, in kort, hoe creatieve visualisatie werkt.” (Remez Sasson)
Oefening 3: Effecten van verschillende formuleringen (Ik moet…/ Ik kies ervoor om) Oefening 4: Visualisatieoefening (Een Citroen Eten)
11
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen 4.2. Affirmatie - Positief Denken Het ontwikkelen van een positieve manier van denken is één van de meeste krachtige levensstrategieën. Het gebruik van technieken voor positief denken, visualisatie en positieve affirmaties kunnen helpen in het ontwikkelen van een krachtige en positieve houding in het leven wat essentieel is voor succes. Affirmaties zijn positieve uitdrukkingen gericht op positieve gedachten, gevoelens en resultaten met de bedoeling om een positief gevoel of zelfvertrouwen te creëren. Affirmaties zijn meestal woorden of zinnen die gelezen of opgeschreven moeten zijn. Een foto kan ook dienen als een affirmatie. Ook kunnen woorden en acties worden gecombineerd om als affirmatie te dienen, gelijkwaardig aan “anchoring” bekend van leertheorieën uit de psychologie (conditionering). Anchoring (neurale linking) gebruikt emotionele associaties om de impact van associaties uit te diepen. Door affirmatie met positieve gevoelens, die al bestaan in iemands geheugen te linken, kun je emotionele ankers creëren die affirmaties nog krachtiger maken. Het activeren van visuele, audio, kinesthetische, reuk en proefzintuigen terwijl een positief moment wordt herbeleefd (bv. Onvergetelijke basketbalwedstrijd) versterkt de link tussen de beelden en gevoelens opgeroepen door de affirmatie (bv. “Ik ben briljant”). Door middel van een “anker” (een positief beeld, positieve herinnering, beweging, onderwerp, woorden…) kun je positieve gevoelens onmiddellijk ophalen uit je onderbewustzijn. Hoe creëer je je eigen affirmaties? Begin met de tijd nemen om na te denken over de elementen in je leven die je wilt verbeteren en hoe je graag wil dat je leven eruit ziet. Het is het waard om hier wat tijd aan te besteden. Schrijf de belangrijkste op. Kijk naar elk item op je lijst en schrijf een paar positieve opmerkingen op voor elk item. Ze moeten positief zijn en in de tegenwoordige tijd, richt je op wat je wil en niet wat op wat je niet wil. Bijvoorbeeld, als het volgende op mijn lijst staat… "Een baan die voldoening geeft" Dan kan mijn affirmatie er zo uit zien “Ik heb een geweldige baan die me op veel niveaus voldoening geeft.”
12
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen Oefening 5: Affirmatie (Creëer je eigen affirmaties)
13
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen 4.3. Negen Denkregels (Dr. T. Pizzecco) Regel 1: Je denkt in plaatjes
Regel 2: Het brein neemt het ene plaatje na het andere op
Regel 3: Het brein kan negatieve commando’s niet implementeren “Denk niet aan een roze olifant!”
14
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen Regel 4: Het brein slaat alle waargenomen en ervaren beelden op
Regel 5: Alle beelden zijn opgeslagen in het onderbewustzijn
Regel 6: Elk nieuw beeld overlapt met het vorige beeld
15
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen Regel 7: Herinneren slaat bestaande beelden opnieuw op (leerproces)
Regel 8: De som van alle opgeslagen beelden definieert ons onderbewustzijn en interne staat
Regel 9: Het onderbewustzijn is krachtiger dan het bewustzijn
16
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen 4.4. MentalTOP Visualisatiemethode (gebaseerd op Prof. E. Pöppel, LMU München) Stap 1: Doel vaststellen Duidelijke doelen zijn essentieel om succesvol te zijn in onderwijs-, beroeps- en persoonlijke situaties. Focussen op duidelijke doelen helpt je te kiezen waar je naartoe wilt in je leven en om gemotiveerd te blijven. Door precies te weten wat je wil bereiken, weet je waar je je op moet concentreren. Het persoonlijke doel (bv. succesvol sollicitatiegesprek, werk, carrièrevooruitgang) dient duidelijk te zijn en concreet, gedetailleerd en precies te worden gedefinieerd. Het proces van het bereiken van een gedefinieerd doel moet mentaal verbonden zijn met motiverende indrukken (bv. muziek) en motiverende beelden (de top van een hoge berg bereiken, zeilen op een open zee, op het strand lopen bij zonsondergang) om de gewenste succesbeelden met positieve emoties te verbinden. Het onderbewustzijn zal automatisch een stimulusrespons inzetten en te streven naar het realiseren/bereiken van het gedefinieerde doel. Regels voor Doelformulering Regel
Implicatie
Impact op Competenties
Zinnen in de ik-vorm
Ik ben “de kapitein” Ik bepaal de route voor mijn “schip” Ik definieer mijn waarden Ik bepaal mijn succescriteria Ik maak de keuzes Ik definieer mijn doelen Ik kies mijn pad Ik bepaal het wat? hoe? wanneer? Ik ontwerp mijn leven
Actieve rol Zelfrelatie Zelfsturing Geloof in eigen kunnen Verantwoordelijkheid Zelfreflectie
Zinnen in de tegenwoordige tijd
Het bereiken van het doel wordt geïntroduceerd alsof het een feit is Dit implementeert zekerheid en succes
Mentaal empowerment Zelfvertrouwen Self-efficacy
Affirmatie Affirmatieve zinnen
Positieve emoties Positieve kijk op het leven Aandacht is gericht op een positieve houding en positieve situaties Optimisme Vertrouwen
Motivatie Mentaal empowerment Self-fulfilling-prophecy stimuleren Oplossingsgerichte actie
17
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen Vijf Criteria voor Doelstelling (gebaseerd op Paul J. Meyer, Attitude is Everything) Een doel moet de volgende eigenschappen hebben:
S
Specifiek: Welke specifieke stappen zul je ondernemen om het doel te bereiken?
M
Meetbaar: Hoe zul je verbetering meten en herkennen?
A
Aantrekkelijk: Komt het doel overeen met je intenties, wensen, behoeften?
R
Realistisch: Is het doel realistisch en haalbaar?
T
Tijdgebonden: Wat is je specifieke tijdlijn voor het bereiken van dit doel?
Specifieke doelen zullen meestal de vijf “W” vragen beantwoorden: Wat: Wat wil ik bereiken? Waarom: redenen, doel of voordelen van het doel. Wie: Wie zijn erbij betrokken? Waar: Identificeer een locatie. Welke: Identificeer eisen en beperkingen. Meetbare doelen zullen meestal vragen beantwoorden als: Hoeveel? Hoe weet ik wanneer ik het doel heb bereikt? Aantrekkelijke doelen zullen meestal de volgende vragen beantwoorden: Is dit het waard? Is dit de juiste tijd? Komt dit overeen met onze inspanningen/behoeften/intenties/wensen? Ben jij de juiste persoon? Realistische doelen zullen de vraag beantwoorden: Kan het doel worden gerealiseerd? Hoe kan het doel worden bereikt? Tijdgebonden doelen zullen de vraag beantwoorden: Wanneer? Wat kan ik over 6 maanden doen? Wat kan ik over 6 weken doen? Wat kan ik vandaag doen?
Oefening 6: Doelstelling (SMART Criteria)
18
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen Stap 2: Ontspannen Visualisatie vereist een ontspannen staat waarin levendige beelden kunnen worden gecreëerd via meerdere zintuiglijke kanalen. Daarom is het belangrijk om jezelf te ontdoen van lastige problemen en stressvolle situaties. Het doel van ontspanningsoefeningen is om de geest te laten rusten, gedachten vrij te laten stromen op een gelijkmatig ritme en om de ontspanningsreactie op te wekken. Verschillende ontspanningsoefeningen en –technieken kunnen worden toegepast, waaronder autogene training, progressieve spierontspanning, diep ademhalen, meditatie, ontspanningsvisualisatie. Ontspanningsvisualisatie is een vaardigheid die aangeleerd kan worden. Hoe vaker je het doet, hoe effectiever de techniek is. Ontspanningsvisualisatie kan altijd worden gedaan om mentale leegte te bieden als dit nodig is. De ontspanningsvisualisatie werkt door bijvoorbeeld een geweldige plek in je gedachten (“mijn paradijs”) te creëren waar je je goed voelt en waar je je mentaal terug kan trekken. Ontspanningsvisualisatie is een effectieve manier om geest en lichaam te ontspannen door een ontspannende situatie voor te stellen. Basisprincipes voor Ontspanningsoefeningen Geen enkele ontspanningsmethode werkt voor iedereen. Zoek uit welke technieken voor jou werken. Pak ontspanning aan met een “let it be” perspectief. Ontspan in een rustige omgeving met zo min mogelijk afleiding en zorg dat je comfortabel zit. Begin met korte ontspanningssessies van ongeveer 5 minuten.
Oefening 7: Ontspanningstechniek (Diep ademhalen) Oefening 8: Ontspanningsvisualisatie (Mijn paradijs)
19
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen
Stap 3: Filmtechniek - “Gedachten-film” Door middel van visualisatie kun je anticiperen op succes in elke fase. Om jezelf te motiveren een gedefinieerd doel te behalen, is het handig om een persoonlijke film te maken. Deze film moet een goeduitgedacht script bevatten. Dit vereist een precieze verbeelding en omschrijving van emoties en gevoelens die je zult hebben als je je doel hebt bereikt. Het is belangrijk om het script in de tegenwoordige tijd en in de ik-vorm te formuleren: “ik ben…, ik heb…” (zie pagina 13). Speel de gecreëerde beelden en het gevisualiseerde proces van het succesvol bereiken van je doel af in je hoofd als een film. Bekijk deze film aandachtig en waarderend vanuit het oogpunt van een outsider (filmbezoeker). De film creëert positieve gevoelens als “Ik heb het gedaan”, “Ik was succesvol”. De positieve gevoelens van succes en prestatie dienen bewust te worden ervaren en je dient ervan te genieten. Door de film vaker af te spelen, internaliseer je de inhoud van de film en wordt dit onderdeel van je onderbewustzijn. Het onderbewustzijn maakt geen onderscheid tussen verbeelding en realiteit en reageert met positieve stimulusreacties. Instructies voor het Maken van een “Gedachten-film”
De volgende vragen zijn relevant voor het maken van je “Gedachten-film “ Hoe voel je je als je je doel bereikt? (vol zelfvertrouwen, trots, tevreden, voldaan, opgewonden, gelukkig) Gebruik al je zintuigen: Wat zal je horen, zien, ruiken, proeven? Hoe zie je eruit? Hoe ga je praten? Hoe is je houding/je gedrag? (Rechtop, losse schouders, glimlachend) Hoe reageert je sociale omgeving? (Positieve feedback, applaus, waardering, acceptatie)
Oefening 9: Visualisatietechniek (Je Gedachten-film maken)
20
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen
4.5. Positief Denken - Succesvol Carrièreleren (gebaseerd op http://www.rncentral.com/) Positief Denken – Positief Handelen Gebruik woorden die kracht en succes oproepen
Doe aan positieve affirmatie
Geloven dat je succesvol zal zijn
Analyseer wat er mis ging
Leren van het verleden
Zie het als een kans
Probeer je gedachten te vullen met woorden die ervoor zorgen dat je je sterk en in controle voelt. Probeer te focussen op deze woorden in plaats van op woorden die je herinneren aan falen of onbekwaamheid. Eén van de populairste positief denken-oefeningen is positieve affirmatie. Dit betekent dat je een positieve zin regelmatig herhaalt tegen jezelf, zoals “ik verdien het om gelukkig te zijn” of “ik ben liefde waard”. Geloven dat deze dingen waar zijn en jezelf hieraan te herinneren kan je helpen een positievere kijk op het leven te krijgen. Er is niets zo effectief als geloven in jezelf om een succesvolle realiteit te creëren. Geef jezelf het voordeel van de twijfel en geloof dat je succesvol zal zijn in het bereiken van je doelen. Positief denken betekent niet ontkennen dat er iets mis is. Geef jezelf de tijd om te denken over de dingen die tot deze situatie hebben geleid zodat je toekomstige fouten kunt vermijden en uitkijken naar een positieve toekomst. Het verleden ligt achter je en hoe slecht dingen ook gingen, je kunt het niet meer veranderen. Als je negatieve gedachten over het verleden voelt opkomen, vervang deze dan door positieve gedachten over de toekomst. Soms zijn de schijnbare negatieve dingen in ons leven kansen waar we anders niet sterk genoeg voor waren geweest. Misschien is ontslagen worden juist de kans die je nodig hebt om je eigen bedrijf op te starten of weer te gaan studeren.
Werk aan visualisatie
Je voorstellen wat je wil bereiken of de persoon die je wilt zijn kan een grote motivatie zijn om iets te bereiken en helpen je positiever te voelen over de afstand die je nog af moet leggen.
Bedenk manieren om visualisatie om te zetten in actie
De volgende natuurlijke stap is om te bedenken hoe je gaat bereiken wat je wil bereiken. Het alleen maar voorstellen is niet genoeg, dus maak een plan om het stap voor stap te bereiken.
21
Competenties
Zelfmotivatie Eigenwaarde
Zelfmotivatie Eigenwaarde
Eigenwaarde Mentale empowerment
Zelfreflectie Leerbaarheid Bewustzijn Zelfreflectie Leerbaarheid Veranderlijkheid Leerbaarheid Veerkracht Zelfredzaamheid
Motivatie
Zelfmotivatie Doelbewustheid
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen Visualiseer een succesvol resultaat
Het kan handig zijn om jezelf voor te stellen als je een project succesvol afrondt of promotie krijgt. Dit kan je aanmoedigen en geeft je een beter gevoel over de situatie.
Ontspan en laat de dingen gebeuren
Soms is de beste manier om met problemen om te gaan ontspannen en de dingen simpelweg laten gebeuren. Problemen lijken vaak groter dan ze werkelijk zijn en jezelf hieraan herinneren kan je helpen te ontspannen en te ontstressen.
Bekijk het vanuit een ander oogpunt
Houd je gedachten bij
Bekijk jezelf op een rationele manier
Zoek naar kansen
Haal voordeel uit de houding van anderen
Vind iemand om mee te delen
Doe iets aardigs
Verwen jezelf
Verander je denkpatroon door proberen de dingen vanuit een ander oogpunt te bekijken, vanuit die van je collega’s, je baas of iemand die onpartijdig is. Het kan je helpen om te zien waar het fout ging en te begrijpen waarom anderen misschien overstuur zijn. Als je jezelf op negatieve gedachten betrapt, probeer deze dan op te schrijven. Hierin kun je een patroon ontdekken en uitzoeken hoe je deze denkwijze kunt veranderen. Het is makkelijk om jezelf te berispen als je iets verkeerd doet op je werk, zelfs al is het iets kleins. Maar probeer de situatie eens van een afstandje te bekijken. Je komt er wellicht achter dat het eigenlijk helemaal niet zo erg was als je dacht. Elk falen geeft een kans om te verbeteren. Denk na over manieren om je tegenslagen te veranderen in manieren om jezelf te verbeteren en daar je voordeel mee te doen. Heb je een vriend die altijd precies weet wat hij moet zeggen zodat je het gevoel hebt dat alles goed komt? Put troost uit de mensen om je heen met een positieve houding en die je je beter laten voelen over je leven. Weten dat je niet alleen bent kan een genezende ervaring zijn. Deel je negatieve gevoelens met een vriend, een familielid of een zorgprofessional. Je voelt je waarschijnlijk beter nadat je hebt verteld wat je dwars zit en dit met iemand hebt besproken. Wil je je beter voelen? Doe dan iets aardigs voor iemand om wie je geeft. Je zult je goed voelen door iets aardigs te doen en het is ook prettig voor de ander. Een manier om jezelf te herinneren aan de positieve kanten van het leven is door jezelf te verwennen. Of het nu een doos chocolaatjes is, een massage of een nieuw spelletje, sta het jezelf toe om te ontspannen.
22
Zelfmotivatie
Ontspanning Ontstressen
Identiteitleren Werkidentiteit Levensverhaal herstructureren Introspectie Zelfcontrole Zelfreflectie Zelfbeoordeling Self-efficacy
Flexibiliteit Carrièrevorming
Netwerken Sociale Interactie
Netwerken Deelname Sociale Interactie
Emoties Mentale verbetering
Empowerment
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen
Monitor je bewustzijnstroom
Als je gewoon zit en nadenkt, denk je dan meer negatieve dingen? Monitor waar je gedachten naartoe gaan als je gewoon rustig zit en leer om deze te veranderen in gelukkigere gedachten.
Doe activiteiten die naar je doel werken
Als je probeert om af te vallen, ga dan geen koekjes bakken in het weekend, dit werkt alleen maar averechts. Ga bijvoorbeeld wandelen, tennissen met een vriend of iets anders actiefs doen.
Focus op de leuke dingen in je leven
Ook als je 40 uur per week op kantoor werkt, zijn er vast dingen in je leven die leuk en plezierig zijn. Richt je op deze dingen en besteed tijd aan het bedenken van nieuwe en leuke manieren om plezier te hebben als je je down voelt.
Onderzoek de wereld om je heen
Word opgewonden
Vind iets om om te lachen
Zie jezelf op een gelukkige plek
Begin klein
Ga veranderingen aan
Leid jezelf af van negatieve gevoelens door je gevoel van avontuur te omhelzen. Ga naar een deel van de stad waar je nog nooit bent geweest, bezoek een lokale wijnmakerij, of geniet opnieuw van je huis. Zelfs als er een miljoen dingen zijn waar je tegenop ziet voor maandag, probeer iets te vinden wat je opwindend vindt. Dat ene ding kan een grote impact hebben op hoe je je voelt en hoe je de dag begint.
Introspectie Zelfcontrole
Activiteit Doeloriëntatie
Emoties Intentie Mentaal empowerment Ruimdenkend Aanpassingsvermogen Identiteitleren Zelfredzaamheid Emoties Intentie
Als er niets grappigs is gebeurd gedurende de dag, denk dan aan een herinnering waar je altijd om moet lachen. Het is moeilijk om negatief te zijn als je lacht en glimlacht.
Emoties
Visualisatie kan een krachtig hulpmiddel zijn en je kunt het gebruiken om jezelf te verwijderen uit elke situatie waarin je je ongelukkig voelt. Doe je ogen dicht en stel je voor waar je je het beste voelt.
Zelfmotivatie
Werken aan een groot doel in één keer kan overweldigend en soms ook ontmoedigend zijn. Doe alles stap voor stap om je ultieme doel te bereiken.
De wereld verandert continu en jij en de mensen om je heen veranderen ook. Accepteer deze veranderingen en begrijp dat ze niet altijd het einde van geluk betekenen, juist omdat ze iets anders zijn.
23
Optimisme Mentale verbetering
Zelfredzaamheid Mentale empowerment
Zelfbeoordeling
Aanpassingsvermogen Flexibiliteit Activiteit
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen
Maak een bewuste beslissing om veerkrachtig te zijn
Ga het aan
Richt je op het vinden van een oplossing
Blijf op het goede spoor
Neem controle over je beslissingen
Neem de tijd om erachter te komen wat je echt wilt
Creëer realistische doelen
Geloof dat je kunt veranderen
Kom erachter waarom je wil wat je wil
In het leven kan een uitdaging je breken en je de wereld op een negatieve manier laten zien, of je kan op kracht bouwen waarvan je niet eens wist dat je het had en erbovenuit stijgen. Kies voor de tweede optie – het is nooit te laat. Soms is de beste manier om met negatieve zaken in je leven om te gaan ze gewoon aan te gaan. Een oplossing bereiken of hiernaartoe werken zal maken dat je je beter voelt over elke situatie. Blijf niet hangen in je problemen. Werk in plaats daarvan aan een oplossing om je problemen op te lossen. Je zult je proactief en in controle voelen. Het is gemakkelijk om zwak te zijn en van koers te raken omdat het gemakkelijker is op het moment. Laat zwakte niet de overhand nemen – je zal je dan alleen maar slechter voelen. Zorg ervoor dat je jezelf eraan herinnert positief te blijven en op koers te blijven. Jij bent de baas over wat er gebeurt in je leven, zelfs als je denkt dat je geen keuze hebt. Neem de controle over je beslissingen terug en kies ervoor om gelukkiger en positiever te zijn. Als je het gevoel hebt dat je negatief denkt over dingen die je niet hebt bereikt, denk dan na of je deze dingen wel echt wil. Uitzoeken wat echt belangrijk is kan je helpen negatieve gevoelens over dingen die je niet echt wilt te elimineren. Natuurlijk zul je je gefrustreerd voelen als je doelen zo onhaalbaar maakt dat je ze niet kunt bereiken, hoe hard je er ook aan werkt. Creëer kleinere of meer realistische doelen zodat je het gevoel hebt dat je iets bereikt in plaats van je elke dag verslagen te voelen. Iedereen heeft eigenschappen waar ze niet tevreden mee zijn en dat maakt dat ze zich soms slecht voelen over zichzelf. Geloof dat je deze dingen kunt veranderen en je zult de manieren gaan zien waarop dit mogelijk is. Als je overstuur bent omdat je het gevoel hebt dat je niet bereikt wat je wil bereiken in het leven, neem dan even de tijd om erachter te komen waarom je deze dingen wilt. Je komt er wellicht achter dat je niet zo gehecht bent aan deze zaken als je dacht.
24
Veerkracht
Activiteit
Oplossingsgerichte mentaliteit Zelfredzaamheid Doeloriëntatie Zelfcontrole
Zelfsturing Zelfredzaamheid Zelfverwezenlijking Betekenis geven Identiteitleren Zelfredzaamheid
Zelfreflectie Zelfbeoordeling Identiteitleren Aanpassingsvermogen Self-efficacy Zelfredzaamheid Optimisme Zelfsturing Verantwoordelijkheid Self-efficacy
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen
Glimlach
Soms voel je je al goed als je alleen maar glimlacht. Oefen glimlachen ook als je je niet zo goed voelt.
25
Optimisme Emotionele verbetering
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen BIJLAGE 1
OEFENINGEN
Oefening 1: Breintraining: Activeer Beide Hersenhelften Alfabet en Bewegingen L R Z Taak Lees het alfabet hardop voor en beweeg je armen tegelijkertijd L: linker arm op rechter schouder R: rechter arm op linker schouder Z: beide armen op de schouders
A
B
C
D
E
L
R
Z
Z
R
F
G
H
I
J
L
Z
L
R
L
K
L
M
N
O
Z
R
R
L
Z
P
Q
R
S
T
R
R
Z
R
L
U
V
W
X
Y
Z
Z
R
Z
L
R
R
26
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen
Oefening 2: Breintraining: Concentratie Woord-Kleur-Test Taak 1. Stap: Lees de woorden hardop voor 2. Stap: LEES de woorden NIET VOOR, maar benoem de KLEUR waarin ze zijn geschreven.
GEEL
BLAUW
ORANJE
ZWART
ROOD
GROEN
PAARS
GEEL
ROOD
ORANJE
GROEN
ZWART
BLAUW
ROOD
PAARS
GROEN
BLAUW
ORANJE
27
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen
Oefening 3: Effecten van verschillende Formuleringen Ik moet…/ Ik kies ervoor om Taak Schrijf 3 zinnen op die beginnen met: Ik moet…/ Ik kies ervoor om… Schrijf 3 zinnen op die beginnen met: Ik kan niet…/ Ik wil… Schrijf 3 zinnen op die beginnen met: Ik moet absoluut … / Ik zou graag… Schrijf de zinnen langzaam en bewust op en let op je gevoelens! Hoe voel je je? Ik moet…
Ik kies ervoor om…
Ik moet…
Ik kies ervoor om…
Ik moet…
Ik kies ervoor om…
Ik kan niet…
Ik wil…
Ik kan niet…
Ik wil…
Ik kan niet…
Ik wil…
Ik moet absoluut…
Ik zou graag…
Ik moet absoluut…
Ik zou graag…
Ik moet absoluut…
Ik zou graag…
28
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen Oefening 4: Visualisatie Een citroen eten Taak Lees de tekst langzaam en let op je gevoelens en fysieke reacties Stel je voor dat je ergens in een keuken bent. Op een bankje staat een mandje met citroenen. Je strekt je hand uit en kiest een rijpe gele citroen.. Je voelt het gewicht van de citroen in je hand…, je laat je vingers over de gladde wasachtige schil glijden… je voelt de bobbelige textuur… Je tilt de citroen op naar je gezicht en ademt de citroengeur in…en dan snijd je de citroen open. Het heldergele binnenste ligt open en je ziet het sap eruit lopen… een heerlijke citrusgeur vult de kamer. Je snijd een partje af en stop het in je mond. Je bijt erop… het sap glijdt over je tong… je mond vult zich met de smaak van citroensap…
29
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen Oefening 5: Affirmatie Creëer je eigen Affirmaties Voorbeelden: Ik heb de perfecte baan voor mij; Ik ben heel goed in wiskunde; Ik ben succesvol; Ik heb goede relaties met mijn vrienden;
Taak
5 Stappen 1. Zoek je geheugen af naar een positieve gebeurtenis in je leven die uitzonderlijk “empowering” was, een moment waarop je een gevoel van prestatie, opwinding of triomf had. 2. Maak een lijst van positieve gebeurtenissen, zodat je ze later gemakkelijk kan herkennen.
3. Doe je ogen dicht en herbeleef de gebeurtenis en onderzoek wat je ziet, hoort, voelt en ruikt.
4. Schrijf een paar impressies op. Wat voelde je bij deze ervaring?
5. Kies één van je affirmaties.
6. Doe je ogen weer dicht en herbeleef die krachtige herinnering, wat alle betrokken zintuiglijke impressies, gevoelens en emoties oproept. Herhaal je nieuwe affirmatie, hardop of in gedachten.
30
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen Oefening 6: SMART Criteria Doelstelling Specifiek Meetbaar Aantrekkelijk Realistisch Tijdgebonden
Welke specifieke stappen zal je nemen om het doel te bereiken? Hoe zal je verbetering meten en herkennen? Komt het doel overeen met je intenties, wensen, behoeften? Is het doel realistisch en haalbaar? Wat is je specifieke tijdlijn voor het behalen van dit doel?
Taak: Transformeer de formuleringen van het doelen vaststellen, rekening houdend met de S M A R T criteria. Schrijf deze in de tegenwoordige tijd op, in de ik-vorm, en vermijd ontkenningen en formuleer affirmaties. Transformatie formuleringen
Ik wil succesvol zijn in mijn werk.
Ik neem het prestigieuze management van de marketingafdeling over volgend jaar.
S M A R T Ik wil niet bang zijn voor examens.
S M A R T
Ik wil graag gelukkig zijn.
S M A R T
Ik wil meer sporten.
S M A R T
Vul je persoonlijke doel in:
S M A R T
31
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen Oefening 7: Ontspanningstechniek Diep ademhalen Als we gestrest of angstig zijn, gaan we sneller ademhalen. Diep ademhalen helpt niet alleen om angst of stress te verminderen, het helpt ook om te ontspannen. De volgende oefening is een manier om je ademhaling te verlangzamen terwijl je toch diep ademhaalt en volledig uitademt. Taak
Adem langzaam in terwijl je tot vier telt (tel langzaam; op het tempo eenentwintig, tweeëntwintig…). Pauzeer voor drie tellen. Adem langzaam uit op vijf tellen. Het ademhalingsproces gaat als volgt: Adem in... twee, drie, vier...pauzeer...twee, drie....adem uit...twee, drie, vier, vijf.... Adem in... twee, drie, vier...pauzeer...twee, drie....adem uit...twee, drie, vier, vijf.... Herhaal dit ongeveer twee minuten lang.
32
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen
Oefening 8: Ontspanningsvisualisatie Mijn eigen paradijs Taak Begin het visualisatiescript te lezen hieronder:
Zorg dat je comfortabel zit, bv. Op een ondersteunende stoel, of ga op je rug liggen. Ontspan je lichaam door gespannen gebieden te ontspannen. Laat je armen slap worden… en dan je benen Voel hoe je armen en benen los en ontspannen worden… Ontspan nu je nek en rug door je ruggengraat te ontspannen… laat je spieren los tot aan je hoofd, je nek… van elke wervel tot aan de top van je ruggengraat… Haal diep adem in je middenrif, zuig je longen vol met lucht… en laat de lucht ontsnappen… Adem weer in, langzaam… pauzeer even… en adem uit… Adem diep in… en uit… In… uit…
Ontspan steeds meer met elke ademhaling… Voel hoe je lichaam alle spanning loslaat… zich ontspant… en kalm… rustig… Voel een golf van ontspanning van je voetzolen, naar je enkels, onderbenen, heupen, bekken, buik, borst, rug, handen, onderarmen, ellebogen, bovenarmen, schouders, nek, achterhoofd, gezicht, en je kruin stromen… Laat je hele lichaam zwaar op het oppervlak waar je op zit of ligt rusten. Nu je hele lichaam ontspannen is, kan de ontspanningsvisualisatie beginnen.
Stel je voor dat je naar de zee loopt… door een prachtig, tropisch bos… Je kunt de golven horen… je ruikt de zee… de lucht is vochtig en warm… je voelt een aangenaam, koel briesje tussen de bomen door waaien... Je loopt op het pad… komt steeds dichterbij de zee… en als je bij de rand van het bos komt, zie je de schitterende waterkleur van de oceaan voor je… Je loopt het bos uit en loopt het witte strand op… het zand is poederzacht… stel je voor dat je je schoenen uit doet, en door het hete, witte zand naar het water loopt… Het strand is breed en lang… Hoor de golven tegen de kust slaan… Ruik het zoute water en strand… Je staart weer naar het water… het is helder blauwgroen… Je ziet de golven het strand overspoelen… en weer terugtrekken naar de oceaan… het strand overspoelen… en terug spoelen naar zee.. geniet van dit zich herhalende ritme van de golven…
33
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen Stel je voor dat je naar het water loopt… over het fijne, hete zand… je hebt het warm… Als je het water nadert voel je de druppels van de oceaan op je huid. Je loopt dichterbij de golven, en voelt dat het zand nat en stevig wordt… Een golf spoelt over het strand naar jou toe… en raakt je tenen voordat het terugspoelt naar de zee… Je stapt naar voren en meer golven spoelen over je voeten… je voelt het koele water dat verkoeling biedt tegen de hitte… Loop dichterbij het heldere, schone water… je ziet het witte zand onder het water… het water heeft een aangename, ontspannende temperatuur… wat verkoeling biedt van de hete zon… koel maar niet koud… Je loopt verder het water in, als je dit wil… gaat zwemmen als je wil… geniet van de oceaan voor een paar minuten… laat je ontspanningsvisualisatie verdiepen… meer en meer ontspannend… geniet van de oceaan… Nu voel je je rustig en opgefrist…
Je loopt het water uit en het strand op… Slenter op het strand langs het water… zorgenvrij… geen stress… rustig… genietend van deze vakantie… Vlak voor je staat een comfortabele stoel en een handdoek, speciaal voor jou… Ga zitten of liggen op de stoel, of spreid de handdoek op het strand uit… ontspan je op de stoel of de handdoek… geniet van de zon, het briesje… de golven… Je voelt je rustig en ontspannen… laat al je stress wegsmelten… Als je klaar bent om terug te keren van deze vakantie, doe dit dan langzaam…
Breng jezelf terug naar je gebruikelijke niveau van waakzaamheid en bewustzijn… Behoud het kalme en ontspannende gevoel… voel dat je klaar bent om terug te keren naar je dag… Open je ogen, strek je uit… en wordt helemaal wakker… opgefrist… en vol energie.
34
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen
Oefening 9: Visualisatietechniek Creëer je Gedachten-film Taak Formuleer je doel:_________________________________________________________________ Beschrijf je gevoelens / stemming als je je doel hebt bereikt
Beschrijf je houding / gedrag
Beschrijf je zintuiglijke waarnemingen: wat zie / hoor / ruik je,…
Beschrijf Positieve reacties van je sociale omgeving: vrienden, ouders, collega’s, docenten,…
35
Positieve Beelden – Succesvolle Doelen
Bronvermelding Scriptum Career Learning – Positive Pictures: Successful Goals! MentalTOP, Gesundheitsakademie Mainburg. 2012 Altmann, Claudia: Das Kino im Kopf. http://www.ichlaufe.org/de/coach_sportpsychologie/115912366/visualisierung_das_kino_im_gehirn Baschab, Thomas & Prange, Peter: Träume wagen! Der mentale Weg zum Erfolg. München. 2001 Blech, Jörg: Dünger fürs Gehirn. In „Der Spiegel“. 20.12.2008 http://www.spiegel.de/spiegel/0,1518,597556,00.html Immler, Hans: Vorgehensweise der Visualisierung. Universität Kassel, http://profimmler.de/index.php?option=com_content&view=article&id=69&Itemid=75 Knierim, Andreas: Die kreative Ziel- Arbeit im Coaching. In Handbuch Coaching, C. Rauen (Hg.). 2005 Kogler, Alois: Die Kunst der Höchstleistung. 2003. http://teamspirit.at/index.php?page=kunst-derhoechstleistung Meyer, Paul J.: Attitude Is Everything! – If you want to succeed above and beyond! 2006 http://en.wikipedia.org/wiki/SMART_criteria Pizzecco, Toni: MUT machen oder MIES machen? Die Kunst des Denkens. Bozen. 2007. Pöppel, Ernst: Vorgehensweise der Visualisierung. München. 2010 http://www.hss.de/uploads/tx_ddceventsbrowser/AMZ_2010-1.pdf Pöppel, Ernst: Der Rahmen. Ein Blick des Gehirns auf unser Ich. München. 2006 Sasson, Remez: Visualize and Achieve. http://www.successconsciousness.com/index_00003a.htm Schütz, A. & Hoge, L: Positives Denken. Vorteile – Risiken – Alternativen. Stuttgart. 2007 Stavemann, Harlich, H.: Im Gefühlsdschungel. Weinheim. 2001 100 Positive Thinking Exercises. 2008. http://www.rncentral.com/ Guided Imagery Scripts: Free Relaxation Scripts: http://www.innerhealthstudio.com/guided-imageryscripts.html
36