videoshoot
OORLOGSMOMENTEN OPVALLEND IN BEELD GEBRACHT
Poppen maken de film! Het natuurgetrouwe karakter van soldatenpoppen en hun uniformen zorgen in oorlogsmusea voor een opvallende verschijning. Hoewel deze poppen rust uitstralen en er geen enkele beweging in zit, is het filmisch toch mogelijk er een levendig geheel van te maken. Richard Helwig bezocht met de videocamera enkele van dit soort musea en legt uit waar op te letten. De Tweede Wereldoorlog mag dan in ons land bijna 65 jaar geleden zijn beeindigd, in de verschillende oorlogsmusea blijft de oorlog nog altijd voortleven. En dat komt niet alleen door wapens, munitie, voertuigen en andere spullen uit die tijd die een eigen leven zijn gaan leiden, maar vooral door de vele uniformen die veelal worden gedragen door heuse soldatenpoppen. Authentieke kledij
Waarom maken oorlogsmusea gebruik van poppen met authentieke kledij? Omdat deze de oorlogssituaties beter uitbeelden dan saaie vitrines gevuld met uitgespreide uniformen of aange-
klede paspoppen op standaards zonder hoofden. Richt ik mij op de musea die de Tweede Wereldoorlog als onderwerp hebben, dan zijn er tal van perfect uitgevoerde Duitse en Nederlandse soldatenpoppen te vinden met echte uniformen aan. Veel musea hebben er werk van gemaakt. Is daarbij de omgeving waarin de poppen staan zo echt mogelijk uit die tijd nagebouwd, dan is het een waar schouwspel om beelden van te maken. De vele toebehoren ontbreken niet. Je bekijkt de wapens waarmee gevochten werd. Je ziet de loodzware munitie waarmee soldaten sjouwden. Je ziet hoe mensen gebukt gingen onder het oorlogsgeweld en hoe er dagelijks werd geleefd.
ALLES IS TOT IN DETAIL AANWEZIG OM TOT HET COMPLETE PLAATJE TE KOMEN: SOLDATEN, TANKS, ZANDZAKKEN, PROVIAND, EEN ORANJE GLOED IN DE LUCHT… DE SOLDATENPOPPEN MET HUN UNIFORMEN NEMEN IN DEZE SETTING EEN PROMINENTE ROL IN.
29
IN NEDERLAND ZIJN VERSCHILLENDE OORLOGSMUSEA TE VINDEN WAARBIJ SOLDATENPOPPEN EEN ONMISBARE SCHAKEL VORMEN IN HET GEHEEL. IN HET AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’ IN OOSTERBEEK KRIJGT MEN EEN ZO VOLLEDIG MOGELIJK BEELD VAN DE GEVECHTEN DIE IN ARNHEM EN IN OOSTERBEEK, AAN ZOWEL GEALLIEERDE ALS DUITSE ZIJDE, HEBBEN PLAATSGEVONDEN. NEXT
videoshoot DOOR STERK IN TE ZOOMEN OP FOTO’S EN SCHILDERIJEN, MAAK IK BEELDVULLENDE OPNAMEN DIE VERVOLGENS TUSSEN DE OPGESTELDE SITUATIES MET DE POPPEN WORDEN GEMONTEERD.
‘Market Garden’
Het Airborne Museum ‘Hartenstein’ laat zien hoe de Slag om Arnhem verlopen is. Deze vond in september 1944 plaats in het gebied tussen Ede en Arnhem. Deze Slag maakte deel uit van de geallieerde operatie ‘Market Garden’. Britse, Amerikaanse en Poolse luchtlandingstroepen moesten de bruggen over de rivieren vanaf de grens met België tot aan Arnhem bezetten. Met een filmpresentatie en een verlichte kaart wordt in dit kleinschalige museum een overzicht van het verloop van de militaire operatie weergegeven. Vervolgens zijn er vele foto’s, videofilms, uniformen, uitrustingsstukken, wapens en andere voorwerpen te bekijken. Regelmatig worden onder leiding van gidsen wandelingen over het slagveld gehouden. Ideaal om
SOLDATENPOPPEN MET SPREKENDE GEZICHTSUITDRUKKINGEN IN COMBINATIE MET DE JUISTE BEELDUITSNEDE ZORGEN VOOR EEN OPTIMAAL RESULTAAT. ZELFS DE ZOLEN VAN DE SCHOENEN VAN DE LINKER SOLDAAT ZIJN BEPLAKT MET ZAND. MET AANDACHT GEMAAKT EN OPGESTELD!
met de videocamera eens mee te gaan! Het museum is overigens dit jaar een tijd gesloten vanwege een ingrijpende verbouwing. Raadpleeg voor de laatste stand van zaken de website van het museum: www.airbornemuseum.nl. Niet saai en vervelend
Een film met alleen maar poppen, oorlogsvoertuigen en allerlei spullen hoeft niet saai en vervelend te zijn. Er zijn een aantal aandachtspunten die bij het opnemen van belang zijn. Zo is het juist inkaderen van het beeld belangrijk. Een shot mag niet aan waarde inboeten door storende elementen op de achtergrond. Denk hierbij aan het stuk van een hekwerk dat om de soldatenpoppen heen staat, een tl-buis dat boven het oor-
30 HET EERSTE SHOT HEB IK NIET IN MIJN FILM VERWERKT VANWEGE DE ONAANTREKKELIJKE ACHTERGROND EN DE SCHERPTE DIE BETER HAD GEKUND. HET TWEEDE SHOT IS VAN DEZELFDE SOLDATENPOP, ECHTER VANUIT EEN ANDER STANDPUNT. DE ACHTERGROND SPREEKT NU WEL AAN. DE SOLDAAT BEVINDT ZICH VOOR DE KIJKER DAADWERKELIJK OP HET SLAGVELD EN NIET IN EEN GROTE MUSEUMHAL.
HET GAAT NIET ALLEEN OM GEZICHTEN EN UNIFORMEN. IK MAAK AFWISSELEND GEBRUIK VAN SHOTS VAN HANDEN. WAT ZIJN DE SOLDATEN AAN HET DOEN?
videoshoot
de sfeer die de museummakers hebben proberen op te roepen. Die sfeer moet de maker over weten te brengen op zijn film. Pas dan wordt met deze ‘poppenfilm’ een geslaagd effect bereikt. Korte en veelzijdige shots
DOOR EEN GEZICHT PROMINENT OP DE VOORGROND TE PLAATSEN, ONTSTAAT EEN PAKKEND EFFECT.
Ondanks dat er met poppen wordt gewerkt waar geen enkele beweging in te bespeuren is, moet het filmverhaal toch vloeiend worden verteld, zodat het lijkt alsof wat de kijker in de film ziet ‘echt’ is. Een zichtbare montage zal de kijker ‘uit de film halen’, omdat dan de aandacht meer komt te liggen op de manier waarop de film is gemaakt. Shots zijn kort en veelzijdig. Een totaalplaatje van de betreffende oorlogssituatie wordt bijtijds afgewisseld met close-ups van details (onderscheidingen op het uniform, gezichten, wapens, etc.). Door de montage kunnen er zaken extra worden benadrukt, dingen uit hun oorspronkelijke omgeving worden gehaald en in een nieuwe context worden geplaatst. Achter glas
Met nauwkeurig gesitueerde soldatenpoppen waant een ieder zich in die tijd omdat gebeurtenissen, zoals die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben voorgedaan, zo natuurgetrouw mogelijk worden weergegeven. Die situaties zijn stuk voor stuk momentopnamen. Een nadeel is wel dat enkele musea hun soldatenpoppen achter glas hebben staan. En dat vereist de nodige kundigheid met de camera om geen schitteringen en onscherpe beelden te krijgen. WAT KOMT ER IN DE FILM EN WAT NIET? DE COMPOSITIE KAN VERSCHILLENDE KEREN WORDEN GESCHIKT EN HERSCHIKT VOORDAT JE BESLIST OM OP DE STARTKNOP TE DRUKKEN. HET BESTE PLAATJE TELT! LEVENSECHTE SITUATIES ONTSTAAN. WISSEL DEZE SOMS AF MET WEGWIJZERS UIT DIE TIJD. EN… HET GEBRUIK VAN EEN STATIEF IS NOODZAKELIJK OM STABIELE BEELDEN TE KUNNEN MAKEN.
logstafereel hangt of publiek dat nog net even zichtbaar is. Het beeld moet de betreffende oorlogssituatie voor de volle honderd procent in zich hebben. De kijker moet zich wanen in
Geen strobreed in de weg
31
Het grote voordeel bij de oorlogsmusea die ik met de camera bezoek, is dat me geen strobreed in de weg wordt gelegd. Niets geen bordjes met strenge regels die camera’s moeten weerhouden of suppoosten die meteen tevoorschijn komen als je de camera uit de tas haalt. Bezoek je de musea op doordeweekse dagen op een beetje vroeg tijdstip, dan kun je in alle rust aan de gang. En wil je wat meer informatie over bepaalde oorlogssituaties, dan is er
DOOR SOMS GEBRUIK TE MAKEN VAN EEN WAT HOGER STANDPUNT, KOMT VOOR MIJN GEVOEL DE SITUATIE MET DE LEGERTRUCKS EN DE SOLDATEN IN DE JEEP BETER UIT DAN DAT IK DEZE SHOTS OP OOGHOOGTE HAD GEMAAKT. NEXT
videoshoot
nier ontstaan er vier snijpunten. Plaats het onderwerp eens op één van de snijpunten in plaats van in het midden van het frame! Welke compositie?
IS DEZE SOLDAAT NU WEL OF GEEN POP? OOK HIER IS DE ACHTERGROND VOOR EEN GROOT DEEL BEPALEND VOOR HET EFFECT DAT DE MAKER WIL BEREIKEN. HET IS ZELFS MOGELIJK DE ACHTERGROND MEER TE LATEN VERTELLEN OVER HET ONDERWERP OF DE OMGEVING. KOU EN BARRE OMSTANDIGHEDEN!
altijd wel een suppoost te vinden die enthousiast vertelt over wat je wilt weten. Voor- en achtergronden
32
Is het eenvoudig om de oorlogsindrukken op de kijker over te brengen? Ondanks dat de poppen ‘gemakkelijk in de omgang’ zijn (ze staan immers continue te poseren voor de film), is het belangrijk goed te letten op de voor- en de achtergronden. Wat ik daarmee doe, is afhankelijk van hoe ik wil dat de kijker het shot ziet. Als ik inzoom op het gezicht van een pop en daarbij voor een grote lensopening kies, wordt de achtergrond vaag en het gezicht scherp weergegeven. Als ik daarentegen uitzoom naar een brede weergave en voor een kleine lensopening kies, worden het onderwerp en de omgeving ongeveer even scherp weergegeven. Vier snijpunten
Moet het onderwerp, bijvoorbeeld een vechtende soldaat, altijd in het midden van het beeld staan? Welnee, volgens één van de populairste compositieregels moet de zoeker worden verdeeld in derden, zowel horizontaal als verticaal. Op die ma-
Gedurende de opnamen zal ik mij als filmmaker voortdurend de vraag moeten stellen voor welke compositie van shots moet worden gekozen. Wat is goed? Is het fout dat die ene soldaat helemaal in beeld staat of kan er beter voor een andere beelduitsnede worden gekozen? Wat had beter gekund? Wat kan nog net wel en wat kan niet? Kan er een betere compositie worden verkregen door voor een lager of hoger standpunt te kiezen? Vooropgesteld dat compositie iets subjectiefs is! Er zijn geen specifieke richtlijnen voor. Nieuwe ideeën zijn meestal het resultaat van fouten die door filmers worden gemaakt. Kijk maar naar het werk van bekende, professionele cineasten. Houden die zich aan de compositieregels? Niet zelden hebben die een eigen stijl ontwikkeld. Geen liefelijke gezichten
Wat me opvalt is dat de gezichten van de poppen sterk bepalend zijn voor een zo realistisch mogelijk beeld. Liefelijke gezichten van simpele modepoppen volstaan niet en zul je niet in dit soort musea tegenkomen. Soldaten in de frontlinies hebben ongeschoren, ruige gezichten en zien er moe en doorleefd uit. Terwijl hoge officieren zichzelf duidelijk verzorgen en het zichtbaar beter hebben dan de ‘gewone’ man. Dit roept op tot het maken van close-ups en misschien wel extreme close-ups. De gezichten vragen erom! Brede opstellingen
Wat niet in één dag met de camera is na te lopen omdat er zoveel is te filmen, is het Marshall Museum in Overloon. Op ruim 10.000 vierkante meter (!) staan meer dan 150 historische voertuigen, veelvuldig voorzien van soldatenpoppen, vaartuigen en vliegtuigen opgesteld, die een uitstekend overzicht geven van de militaire inzet in de Tweede Wereldoorlog. Er zijn brede opstellingen te vinden die een beeld geven van de inval in Normandië tijdens D-Day, maar ook van de Slag om Arnhem
ELK LEGER HAD TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG GROTE BEHOEFTE AAN VERBINDINGEN. IN DE FILM HEB IK VERSCHILLENDE SITUATIES ACHTER ELKAAR GEPLAKT. JE ZOU ER ZELFS EEN APART ONDERWERP VAN KUNNEN MAKEN MET ALS UIT TE WERKEN VRAAG: HOE VERLIEPEN DIE CONTACTEN? DOOR IN HET EERSTE SHOT VOOR DE ZENDAPPARATUUR EEN STUKJE VAN EEN WAT ONSCHERPE SOLDATENPOP MEE OP TE NEMEN, MERKT DE KIJKER DAT ER EEN ZEKERE ACTIE IN HET VERHAAL ZIT. HET TWEEDE SHOT IS EEN TOTAALOVERZICHT VAN EEN NIEUWE SITUATIE. IN HET DERDE SHOT ZOU JE ALS KIJKER BIJNA IN HET DONKERE TENTJE MEE WILLEN KIJKEN!
videoshoot HET EERSTE SHOT VIND IK NIET GESCHIKT. WELISWAAR IS DE SETTING VAN HET PLAATJE VOLLEDIG, MAAR ER STAAT GEEN ENKEL GEZICHT VAN DE SOLDATENPOPPEN RICHTING DE CAMERA GESITUEERD. HET TWEEDE SHOT DAT VANUIT EEN ANDER STANDPUNT IS GENOMEN, SPREEKT MEER. NU IS OOK DE GEWONDE SOLDAAT LIGGEND IN DE JEEP ZICHTBAAR.
en de Slag in de Ardennen. Een pluim voor de uitgebreide oorlogssituaties waarbij de poppen met de nodige precisie zijn uitgevoerd en aangekleed. Vrijwel alle poppen staan vrij opgesteld in hun eigen omgeving zonder glas ervoor. Ideaal om te filmen dus. Voor meer informatie: Nationaal Oorlogs- en Verzetsmuseum, www.oorlogsmuseum-overloon.nl.
gaan met de middelen die er zijn. En het geluid? Menig keer hoorde ik in musea oorlogsgeluiden uit speakers komen, dus waarom zijn deze niet te gebruiken bij de eigen film? En muziek uit die tijd is eenvoudig te vinden en er later bij te voegen. Duidelijke rangschikking
La Roche
Als u iets verder wilt rijden om meer dan 120 soldatenpoppen van Amerikaanse, Engelse, Duitse en zelfs Schotse soldaten in gevechtsuitrusting te zien en te filmen, dan moet u naar de Rue Chamont 5 in het Belgische plaatsje la Roche. Als je in die omgeving ronddwaalt, proef je de sfeer! Dit museum telt drie verdiepingen en geeft met ongeveer 1500 vierkante meter oppervlakte ondermeer de weergave van het verhaal over de slag om la Roche; het von Rundstedtoffensief genoemd. Tevens vindt men hier uniformen van veteranen die aan de Slag om de Ardennen deelnamen. En er is een indrukwekkende verzameling wapens (licht en zwaar geschut), foto’s, persoonlijke voorwerpen en uitrustingen te vinden die ter plaatse gevonden werden, evenals een twintigtal militaire voertuigen. Ook hier kon ik in alle rust met de camera mijn gang gaan. Voor meer informatie: Musée de la Bataille des Ardennes, www.batarden.be.
Tot slot nog een laatste tip voor wie graag een overzicht wil hebben van de musea die het bezoeken waard zijn. Op de website www.oorlogsmusea.nl staat een duidelijke rangschikking aan informatie over musea, monumenten, graven en bezienswaardigheden die met de Tweede Wereldoorlog te maken hebben. Er kan op simpele wijze zelfs buiten Nederland naar adressen en informatie worden gezocht. Vraag voor alle zekerheid bij het betreffende museum waar u een bezoek aan wilt brengen of filmen is toegestaan.
33
Richard Helwig
Documentaire?
Met de opnamen uit de musea, kun je alle kanten uit. Je kunt er een documentaire van maken waarbij een stem vertelt over de oorlog. Maar het is eveneens mogelijk er een filmpje aan te wagen dat nog geen vijf minuten duurt. Om een indruk te geven over hoe situaties uit de Tweede Wereldoorlog in poppen verwoord kunnen worden. Afgewisseld met foto’s uit het museum. Veel zal afhangen van wat de filmmaker in beeld wil brengen. Het is mogelijk om korte films alleen te maken, zonder script en met enkel een basis idee. Eenmaal ter plaatse zou er geïmproviseerd kunnen worden. Dat brengt wel wat beperkingen met zich mee maar het leert je wel creatief om te
DE FILM KAN WORDEN AFGESLOTEN MET EEN KORT KIJKJE OP EEN MILITAIRE BEGRAAFPLAATS, ZOALS HIER IN OOSTERBEEK. LET OP HET GEKOZEN STANDPUNT. DE ONTELBARE GRAFSTENEN NODIGEN UIT TOT HET NEMEN VAN EEN LAAG SHOT WAARUIT DIEPTE SPREEKT. ELKE STEEN OP EEN OORLOGSGRAF STAAT VOOR EEN TRAGEDIE. END
