Politically Exposed Persons

Politically Exposed Persons mr. M T van der Wutp & mr. P. C’. Verloop* 1. Inleiding De regelgeving omtrent ‘politically exposed persoris’ ook wel aangeduid als P.E.I r ofpolitiek prominente personen heeft met de gelijktijdige inwerkingtreding van twee wets voorstellen haar intrede gedaan in de Nederlandse wet- en regelgeving.’ Het Ministerie van Financiën heeft twee con cept wetsvoorstellen opgesteld in het kader van de wijziging van de Wet Identificatie bij dienstverlening (WID) en de Wet Melding Ongebruikelijke Transacties (Wet MOT). Het eerste wetsvoorstel, door het Ministerie van Financiën aangeduid als het ‘implementatievoorstel’, strekt tot wijzi ging van de WID en de Wet MOT ter implementatie van Richtlijn 2005/60/EG 2 en Richtlijn 2006/70/EG . Eerstge 3 noemde richtlijn staat bekend als de ‘Derde Wirwasricht lijn’. Deze richtlijn strekt tot voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld en de financiering van terrorisme. Richtlijn 2006/70/EG strekt tot vaststelling van uitvoeringsmaatregelen van de ‘derde wit wasrichtlijn’ wat betreft: (de technische aspecten van) de definitie van politiek prominente personen; de technische criteria voor vereenvoudigde klantenonderzocksprocedures; en ten slotte de vrijstellingen op grond van occasionele of zeer beperkte financiële activiteiten. Het tweede wetsvoor stel, door het ministerie aangeduid als het ‘integratievoor stel’, strekt tot samenvoeging van de WID en de Wet MOT. Hiermee beoogt het tweede wetsvoorstel de inzichtelijkheid en consistentie van de Nederlandse witwaswetgeving te ver beteren. Het wetsvoorstel trekt de W’ID en de Wet MOT in, en integreert de bepalingen uit deze wetten tot één wet: de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van ter rorisme (“X/WFT). Eén van de consequenties van de inwer kingtreding van de WWFT is dat het voor instellingen ver plicht is geworden een verscherpt cliëntenonderzoek toe te passen, indien zij een zakelijke relatie aangaan of zijn aange gaan of een transactie verrichten of hebben verricht met of voor een politiek prominente persoon. —

Ter afsluiting volgen enkele conclusies ten aanzien van de nieuwe regelgeving betreffende ‘P.E.P.’s’.

—

2. Politiek prominente personen Onder ‘politiek prominente personen’ dient ingevolge de nieuwe Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme te worden verstaan: ‘natuurlijke personen die een prominente functie bekleden of hebben bekleed (1) en directe familieleden (2) of naaste geassocieerden van deze personen (3)’. In art. 1 onderdeel e WWFT wordt in de definitie van ‘politiek prominente personen’ verwezen naar art. 2 lid 1 Richtlijn 2006/70/EG de zogeheten Uitvoe ringsrichttijn die ‘uitvoering’ geeft aan Richtlijn 2005/60/ EG. Bovengenoemde definitie van politiek prominente per sonen is afkomstig uit Richtlijn 2005/60/EG. De technische aspecten van deze definitie zijn uitgewerkt in de Uitvoe ringsrichtlijn. Dit houdt in dat de Uitvoeringsrichtlijn vast—

—

*

Melis van der Wulp en Paul Verloop zijn beiden werkzaam als weten schappelijk docent verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotrer dans, Faculteit Rechtsgeleerdheid.

1.

Besluit van 15 juli 2008 tot inwerkingtreding van wijziging van de

Wet identificatie bij dienstverlening en de Wet melding ongebruike lijke transacties ter uitvoering van Richtlijn nr. 2005/6(1/EG

van

het

Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie van 26 oktober 2005 tot voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen vals geld en de financiering van terrorisme (PbEU L 309) en ter uitvoering van

van

Richtlijn

nr,

2006/70 van de Commissie

de Europese Gemeenschappen van 1 augtisttis 2006 tot vaststel

ling van uitvoeringsnsaatregelen

van

Richtlijn 2005/60/EG van het

Europees Parlement en de Raad

wat

betreft de definitie van politiek

prominente personen

en

wat betreft de technische criteria voor vereen

voudigde klantenonderzoeksprocedures en voor vriistellingen op grond van occasionele of zeer beperkte financiële activiteiten (PbEUL 214) en de Wet ter voorkoming van witwassen

cii

financieren van

terrorisme. Stb. 2008, 304.

In deze bijdrage staat de regelgeving omtrent politiek promi nente personen centraal. 4 Hiertoe komen in de eerste plaats de internationale verplichtingen aan bod: de aanbevelingen van de FinancialAction Task Force on money laundering en de hierboven reeds genoemde Richtlijnen 2005/60/EG en 2006/70 EG. Op basis van dit ‘internationale kader’ zal voorts de Nederlandse regelgeving met betrekking rot poli tiek prominente personen uit de doeken worden gedaan; deze regelgeving is opgenomen in de nieuwe Wet ter voor koming van witwassen en financiering van terrorisme (WWFT). Bij het bespreken van de WWFT wordt ingegaan op de uitgangspunten die de wetgever als leidraad heeft ge hanteerd bij het opstellen van deze wet en zal vervolgens worden besproken: wie de normadressaat van deze Wet 5 (op wie is deze wet van toepassing?); aan welke verplichtingen de normadressaat dient te voldoen met betrekking rot politiek prominente personen; en tenslotte wat de sanctienorm is.

2,

Richtlijn 2005/60/EG van het Europees Parlement en de Raad van 26 oktober 2005 tot voorkoming vals het gebruik van het financiële stel sel voor het witwassen

van

geld en de financiering van terrorisme.

i’bEGL 309/15. 3.

Richtlijn 2006/70/EG van de Commissie van 1 augustus 2006 rot vaststelling van uirsoeringsmaairegelen v,mn Richtlijn 2005/60/EG van het Europees Parlensent en de Raad svat betreft de definitie vals poli tiek pronsinente personen en war betreft de technische criteria voor eenvoudige klantenpiocedtmres ets voor vrijsrellingen op groisd s’art

OC

casionele of zeer beperkte financiële activiteiten. PbEG 1.214/29. 4.

Het artikel bouwt iis die zin voort op liet artikel vais Ligtliart & Suij kerbuijk, ‘De nieuwe alsti-ssitsvaswet: oude wijn in nieuwe zakken?’ 71/C’o 2008-5, waarin de rol van de WWF’F bij Iset voorkomen van witsvassemt wordr beschreven. Its liet artikel wordt (eeis selectie San) imietiwe elementen

van

de WWF”I’ besproken, waaronder liet ver

scherpte cliënrenondeezoek telt aanzien van politiek proitiinente per sonen. In die 710 kunisen beide artikelen in sansenhang worden bestu deerd.

254

Tijdschrift voor

COMPLIANCE

Nr. 6—november/december 2008

Politically Exposed Persons stelt welke personen onder de drie hierboven genoemde sub categorieën komen te vallen. In de WWFT wordt de defini tie van ‘politiek prominente personen’ overgenomen, zoals deze in beide richtlijnen is vastgesteld. Beide richtlijnen maken deel uit van een ‘internationaal kader’, waarbinnen de Nederlandse wetgever zich heeft moeten manoeuvreren bij het implementeren van internationale regelgeving op het gebied van de strijd tegen het witwassen van geld en de financiering van terrorisme. Voor een goed begrip van de nationale regelgeving omtrent politiek prominente perso nen, verdient het aanbeveling eerst kennis te nemen van dit ‘internationale kader’. 3. Internationaal kader 3.1 De aanbevelingen van de FATF De FinancialAction Task Force on money laundering (FATF) is een inrergouvernementeel samenwerkingsverband van landen met belangrijke financiële centra , dat als belangrijk 5 ste orgaan ter wereld wordt beschouwd voor de bestrijding van witwassen en de financiering van terrorisme. 6 De 40 7 van de FATF vormen de basis voor de Eu Aanbevelingen ropese richtlijnen tot voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld. 8 De 40 aanbe velingen van de FATF zijn herzien, waardoor zij nu niet slechts van toepassing zijn op her voorkomen van het witwassen van geld, maar tevens gericht zijn op het tegengaan van het financieren van rerrorisme.’

der strekken. In dit kader dienen financiële instellingen met betrekking tot politiek prominente personen, volgens de FATF: te beschikken over passende risicobeheersingssyste men teneinde te bepalen of een cliënt politiek kwetsbaar is; goedkeuring te verkrijgen van het senior management voor het aangaan van een zakenrelatie met dergelijke cliënten; redelijke maatregelen te treffen teneinde de herkomst van vermogen en fondsen vast te stellen; en doorlopend extra toezicht te houden op de zakenrelatie.’ 5 De 40 Aanbevelingen hebben zoals reeds opgemerkt hun uitwerking in de Derde Wirwasrichrlijn. Deze richtlijn be treft in het bijzonder verduidelijking van de procedures met betrekking rot het onderzoek naar de identiteit en achter grond van (rechts)personen aan wie diensten worden ver leend: het CDD-onderzoek. Dit onderzoek dient altijd plaats te vinden bij aanvang en gedurende de relatie met de cliënt. De implementatie van de richtlijn betreft vooral een wijziging van de WID door het opnemen van nieuwe regels met betrekking tot het cliëntenonderzoek. De richtlijn in troduceert de mogelijkheid tot differentiatie in het cliëntenonderzoek; instellingen dienen in beginsel aan alle maatrege len zoals voorgeschreven in de richtlijn te voldoen, maar de —

5.

—

lid van de FATF zijn Argentinië. Ausiralië, België, Brazilië, Canada, China, Denemarken, Duitsland, de Europese Commissie, Finland, Frankrijk, Griekenland, de Gulf Co-operation Council, Hong Kong

De uit de 40 Aanbevelingen voortvloeiende ‘internationale norm’ is in Richtlijn 2005/60/EG tot uitdrukking gebracht; dc FATF draagt financiële instellingen op om maatregelen op het gebied van customer due di1ience (klantenonder ° te nemen, met inbegrip van het vaststellen en verifië 1 zoek) ren van de identiteit van de cliënt.’ 1 Dit dient volgens de FATF te gebeuren bij: het aangaan van zakenrelaties; bij het verrichten van incidentele transacties boven een van toepas sing zijnde aangewezen drempel 12 en bij elektronische ; bij het vermoeden van witwassen of het finan 13 transacties cieren van terrorisme; of wanneer bij de financiële instelling twijfel bestaat over de waarheidsgetrouwheid of adequaat heid van eerder verkregen identiteitsgegevens van een cliënt. De CDD-maatregelen houden het volgende in: het vaststel len van de identiteit van de cliënt en deze verifiëren aan de hand van betrouwbare onaffiankelijke bronnen, documen ten, gegevens of informatie; het identificeren van de uitein delijk belanghebbende (de ‘ubo’: ultimate benijicial owner) en het treffen van redelijke maatregelen om de identiteit van de ubo te verifiëren, zodanig dat de financiële instelling naar eigen tevredenheid verzekerd is te weten wie de ubo is; het verzamelen van informatie over het doel en het beoogde karakter van de zakenrelatie; en het blijvend onderwerpen van deze zakenrelatie aan CDD-maarregelen en het nauw keurig onderzoeken van de tijdens die relatie verrichte trans acties, ten einde te waarborgen dat de verrichte transacties verenighaar zijn met de kennis van de instelling over de cliënt, zijn zaken en risicoprofiel.li Met betrekking tot poli tiek prominente personen doet de FATF de aanbeveling dat financiële instellingen, naast het uitvoeren van de gebruike lijke CDD-maatregelen tevens maatregelen nemen die verNr. 6

—

november/december 2008

China, Ierland, Italië, Ijsland, Japan,

Luxemburg,

Mexico, het Ko

ninkrijk der Nederlanden (Nederland, de Nederlandse Antillen en Aruba), Nieuw Zeeland, Noorwegen, Oostenrijk, Portugal, de Russi sche Federatie, Singapore, Spanje, Turkije. her Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Zuid Afrika, Zweden en Zwirserland. India en de Koreaanse Republiek zijn waarnemend lid. 6

.

van der 1 iii 8 ‘ p . Anti—terrorisnsefinancitring’, in: Jaarboek corn—

pliasice 2008, Waddinxveen, Nederlatsds Compliance Instituut 2008, p.

222.

1 he Forty Recommendations, 20 juni 2003, de Nederlandse vertaling

7.

kan worden gedownload op hrrp://www.fatf-gati.nrg/dacoecd/7/23/ 34851 594.pdf 8.

Ms’T, Karnerstzskken [12007/08, 31 237, nr. 3,

9.

Daarnaast heeft de FAl’F 9 speciale aanbevelingen geformuleerd regen

p.

2.

de financieritsg van terrorisme: de zogeheten 9 Special Recommenda tions (31 oktober 2001), waarvan de negende aanbeveling op 22 ok tober 2004 is aisngenoiness. 10. Dit wordt ook wel ‘cliëntenonderzoek’, ‘Ken uw Cliënt principes’, ‘Know Your Custonset’ of kortweg ‘CDL)’ of’KYC’, genoemd. 11. Aanbeveling 5, FATF. 12. De transactiedreinpel voor incidentele cliënten hij financiële instellin gen is 15 000 USD/EIJR, Noten Ier interpretatie, Bijlage 40 Aanbe velingen. 1 3. Het gaat hier om elektronische overmakingen onder de omstandighe— tiert die vallen onder de noot ter interpretatie bij Speciale Aanbeveling VII (Elektronische Overmaki ttgen

,

waarbij een onderscheid wordt

gemaakt tussen ‘cross border’ en ‘domestic’ transacties. Voor de En gelse vertaling van deze tsoor: Ii rrp: //www. fatf—gafi .org/dataoecd/ 16/ 34/4026841 6.pclf 14. Aanbeveling 5, FA1T. 15. Anitheveling 6. FA 1F.

Tijdschrift

voor

COMPLIANCE

255

.Politicatly Exposed Persons intensiteit van het cliënienonderzoek kan worden aangepast naar gelang het risico dat een bepaald type cliënt, relatie, product of transactie oplevert in verband met witwassen of financieren van terrorisme. 16 3.2 Richtlijn 2005/60/EG en Richtlijn 2006/70/EG In de nieuwe Wet ter voorkoming van witwassen en finan cieren van terrorisme wordt uitvoering gegeven aan Richt lijn 2005/60/EG en Richtlijn 2006/70/EG. Beide richtlij nen de ‘Derde Witwasrichtlijn’ respectievelijk de ‘Uitvoe ringsrichtlijn’ hangen met elkaar samen. Richtlijn 2006/ 70/EG strekt tot vaststelling van de uirvoeringsmaatregelen van Richtlijn 2005/60/EG, en heeft betrekking op het vol 17 gende: 1. de technische aspecten van de definitie van politiek pro minente personen ; 18 2. de technische criteria ter beoordeling of bepaalde situa ties een laag witwas- of terrorismefinancieringsrisico meebrengen; 3. technische criteria ter beoordeling of het gerechtvaar 20 is Richtlijn 2005/60/EG niet toe te passen op digd bepaalde rechtspersonen of natuurlijke personen die slechts occasioneel of in zeer beperkte mate financiële diensten uitoefenen. —

—

plaatsvindt in één richting of via meer verrichtingen waartussen een verband lijkt te bestaan; wanneer er een vermoe den van wirwassen of financiering van terrorisme bestaat, ongeacht of er sprake is van enigerlei derogatie, vrijstelling of drempel; en wanneer wordt betwijfeld of de eerder verkre gen cl iëntidentificariegegevens waarheidsgetrouw of ade quaat zijn. 26 De hier bedoelde klantenonderzoeksprocedures 27 omvatten: a. her identificeren van de cliënt en verifiëren van zijn identiteit op basis van documenten, gegevens of inlich tingen uit betrouwbare en onafhankelijke bron; b. het identificeren van de uiteindelijke begunstigde en het nemen van op risico georiënteerde adequate maatregelen om zijn identiteit te verif’Ïëren, zodat de instelling of persoon die onder het toepassingsgebied van de richtlijn

16. Ktnicrsnkke,z 1! 2007/08, 31 237, nr. 3, p. 2 (Mv’F). 17. Art. 1 Richtlijn 2006/70/EG. 8. Het gaat hier om de definitie van politiek prominente personen zoals geregeld in art. 3. punt 8 Richtlijn 2005/60/EG. 19. Het gaat hier om situaties als bedoeld in art. 11 lid 2 en 5 Richtlijn 2005/60/EG. 20. Au. 2 lid 2 Richtlijn 2005/60/EG bepaalt ter zake dat lidstaten kun-

Deze bijdrage beperkt zich, voor wat Richtlijn 2006/70/EG betreft, tot her bespreken van de hierboven genoemde tech nische aspecten van de definitie van politiek prominente personen. Ingevolge Richtlijn 2005/60/EG dient onder ‘po litiek prominente personen’ te worden verstaan: natuurlijke personen die een prominente publieke functie bekleden of hebben bekleed en directe familie of naaste geassocieerden ’ In deze richtlijn wordt onderschteven 2 van deze personen. dat het witwasrisico en het risico van terrorismefinanciering nier altijd even groot zijn. In de richtlijn wordt in dit kader de ‘risicogeoriënteerde benadering’ als uitgangspunt geno men; de richtlijn schrijft voor dat in de Gemeenschapswet geving het beginsel dient te worden ingevoerd dat in pas sende gevallen een vereenvoudiging van de klantenonder zocksvereisten wordt toegestaan. 22 Daarnaast wordt in de richtlijn evenzo onderschreven dat het witwasrisico of het risico van terrorismefmnanciering in sommige situaties groter is; hoewel de identiteit en het zakelijk profiel van alle cliën ten dienen te worden vastgesteld, bestaan er gevallen waarin er bijzonder strikte cliëritidentificatie- en cliënrverificatie procedures vereist zijn. 23 Volgens de richtlijn geldt dit in het bijzonder voor zakelijke relaties met politiek prominente personen; natuurlijke personen die prominente publieke functies bekleden of bekleed hebben, en dan vooral degenen die afkomstig zijn uit landen waar corruptie veelvuldig voor 24 komt. Richtlijn 2005/60/EG schrijft voor dat klantenonderzoeks vereisten de zogeheten vereisten van customer doe di/zence moeten worden toegepast door de onder de richtlijn val lende ‘instellingen en personen’. 25 Klantenonderzoeksvereis ten dienen volgens de richtlijn te worden toegepast in de volgende gevallen: wanneer zij een zakelijke relatie aangaan; wanneer zij occasionele transacties ten bedrage van 15 000 EUR of meer verrichten, ongeacht of een degelijke transactie —

216

Tijdschrift voor

COMPLIANCE

tien beslissen dat natuurlijke en rechtspersonen die slechts occasioneel rif in

zeer beperkte mate financiële activiteiten ontplooien en svan neer

het risico van witsvassen of financiering van terrorisme beperkt is, niet onder het toepassingsgebied van art. 3 lid 1 of 2 van Richtlijn 2005/ 60/EG vallen. Art. 3 lid 1 en 2 Richtlijn 2005/60/EG bepalen wat in deze richtlijn dient te worden verstaan onder een ‘krcdietinstelling’, respectievelijk een financiële instelling’. 21. Art, .3, punt 8 Richtlijn 2005/60/EG. 22. Preambule, onder 22, Richtlijn 2005/60/EG. 23. Preambule, onder 24, Richtlijn 20(15/60/EG. 24. Preambule, onder 25, Richtlijn 2005/60/EG. 25. Art. 2 lid 1 Richtlijn 2005/60/EG bepaalt dat de richtliln van toepas sing is op de volgende instellingen en personen’: 1). ktedietinstellin

gen; 2). financiële instellingen: 3). de volgende natuurlijke of rechts personen handelend in het kader van de uitoefening van hun beroepsactiviteiten: al. bednjfstevisoren, externe accountants en belastingad viseurs: h). notarissen en andere onafhankelijke beoefenaren van

juridische beroepen wanneer zij deelnemen, hetzij door op te treden in en voor rekening van hun cliënt in enigerlei financiële of onroe. renclgoedtransactie, hetzij door her hilstaan hij het voorbereiden tif

uitvoeren v,sn transacties voor hun cliënt in s’erbaiid met: ii. de aanen verkoop van onroerend goed of bedrijven, ii). het beheren van diens geld, svaardep.ipieren of andere activa, iii). de opening of het beheer van bank- spaar- of effecrenrekeningen, iv). het organiseren van in ,

breng die nodig is voor de oprichting. de exploitatie of het beheer van vennootschappen, en v). de oprichting, de exploitatie of her beheer

van rrusts, vennootschappen of soortgelijke structuren: c). niet onder al. of h). vallende aanhieders van teun- of bedrijhdiensten: d). make laars in onroerend goed; andere natuurlijke of rechtspersonen die han delen in goederen do.h slechts voor zover in contanten wordt betaald en wel voor een bedrag van 15 000 EUR of nieer. ongeacht of de transactie pla.stsvindt in één of meer verrichtingen waartussen een ver band lijkt er bestaan; 0. casino’s. 26. Art. 7 Richtlijn 2005/60/EG. 27. Art, 8 lid 1 Richtlijn 2005/60/EG.

Xe. 6— november/dvucmber 2008

Politically Exposed Persons valt overtuigd is dat zij of hij weet wie de uiteindelijk begunstigde is, en, wanneer het rechtspersonen, trusts en soortgelijke juridische constructie betreft, nemen van op risico gebaseerde en adequate maatregelen om inzicht te verwerven in de eigendoms- en zeggenschapsstructuur van de cliënt; c. her inwinnen van informatie over het doel en de be oogde aard van de zakelijke relatie; d. het verrichten van een voortdurende controle op de za kelijke relatie, met inbegrip van een nauwlettend toe zicht op de tijdens de gehele duur van deze relatie ver richte transacties teneinde te verzekeren dat deze stroken met de kennis die de instelling of persoon heeft van de cliënt en van zijn zakelijk en risicoprofiel, in voorko mend geval met inbegrip van de oorsprong van de fond sen en de in haar of zijn bezit zijnde documenten, gege vens of inlichtingen doorlopend te actualiseren. Naar gelang van de risicogevoeligheid van het type cliënt, zakelijke relatie, product of transactie kunnen de onder de richtlijn vallende instellingen en personen de draagwijdre van bovengenoemde klantenonderzocksvereisten bepalen, waarbij zij aan een in de betreffende lidstaat daar toe aange wezen autoriteit aan dienen te kunnen tonen dat de draag wijdte van de maatregelen afgestemd is op het risico van witwassen of financiering van terrorisme. 28 De verificatie van de identiteit van de cliënt en de uiteindelijk begunstigde vindt plaats voor het aangaan van een zakelijke relatie of het uitvoeren van een transactie. 9

derde land wonen, vereisen de lidstaten van de onder deze richtlijn vallende instellingen en personen dat zij: a. over passende op de risico gebaseerde procedures be schikken om uit te maken of een cliënt een politiek prominente persoon is; b. toestemming hebben van de hoge bedrijfsleiding om za kelijke transacties met dergelijke cliënten aan te gaan; adequate maatregelen nemen om de bron van het ver mogen en van de fondsen vast te stellen die bij de zake lijke relatie of transactie worden gebruikt; d. de zakelijke relatie doorlopend verscherpt controleren. Allereerst moet worden opgemerkt dat hier een belangrijke afbakening wordt gemaakt ten aanzien van de te implemen teren wet- en regelgeving omtrent politically exposed per sons: de wet- en regelgeving betreft transacties of zakelijke relaties met politiek prominente personen die in een andere lidstaat ofin een derde land wonen. De wet- en regelgeving omtrent politiek prominente personen heeft dus géén be trekking op de ingezetenen van die betreffende lidstaat.

28. Art. 8 lid 2 Richtlijn 2005/60/EG. 2’). Art. 9 lid 1 Richtlijn 2005/60/EG. 30. Bureau Financieel toezicht, Toezicht, derde

jaargang,

nr. 1 mei 2007,

p. 5.

31. Art. 11 lid 1 Richtlijn 2005/60/EG. 32. Art. 11 lid 2 Richtlijn 2005/60/EG. 33. Zie art. 1 1 lid 1 en lid 2 Richtlijn 2005/60/EG. In art. 1 1 lid 1

In het bovenstaande is reeds genoemd dat in de richtlijn wordt uitgegaan van een ‘risicogeoriënteerde benadering’. Dit betekent in de praktijk meer aandacht voor cliënten en dienstverlening met hogere risico’s op witwassen en finan cieren van terrorisme, en minder aandacht voor cliënten en dienstverlening met weinig risico’s. 30 Het uitgangspunt van de risicogeoriënteerde benadering komt in de richtlijn tot uiting in de differentiatie in het klantenondersoek; de richt lijn kan zowel een vereenvoudigd als een verscherpt klantenonderzoek voorschrijven. Bij het vereenvoudigd klantenon derzoek kan ’ (of moet 3 ) worden afgeweken van de boven 32 staande ldantenonderzoeksvereisten en zijn de onder de richtlijn vallende instellingen en personen niet aan deze voorschriften onderworpen. De richtlijn bepaalt ten aanzien van nader aangeduide cliënten dat het klantenonderzoek kan, respectievelijk: moet, worden achterwege gelaten. 33 Bij het verscheipt klantenonderzoek schrijft de richtlijn voor dat bovenop de klantenonderzoeksmaatregelen, al naar gelang de risicogevoeligheid, verscherpte klantenonderzoeksmaatre gelen dienen te worden getroffen. Het moet hierbij gaan om situaties die omwille van hun aard een hoger risico op witwassen of financiering van terrorisme kunnen vertegenwoor 34 Daarnaast omschrijft de richtlijn een aantal situaties digen. waarbij een verscherpt klantenonderzoek is geboden, en geeft hierbij per geval steeds aan welke aanvullende maatre gelen dienen te worden getroffen. Eén van deze, in de richt lijn genoemde, situaties heeft betrekking op politiek promi nente personen. Ter zake bepaalt de richtlijn dat: ‘Wat de transacties of zakelijke relaties met politiek promi tiente personen betreft, die in een andere lidstaat of in een Nr. 6

—

november/december 2008

Richtlijn 2005/60/EG is bepaald dat de onder de richtlijn vallende instellingen en personen niet aan de klantenonderzoeksvereisten on derworpen zijn zoeksvereisten

—

—

er

kan dus worden afgeweken van de klantonder

indien de cliënt een onder deze richtlijn vallende

kredietinsrelling of financiële instelling is, dan svel

ccii

kredierinstel—

ling of financiële instelling die gevestigd is in eelt derde land dat eisen stelt die gelijkwaardig zijn aan die vervat in deze richtlijn en er toezicht

wordt uitgeoefend op de naleving van clie voorschriften. In art. 11 lid 2 Richtlijn 2005/60/EG is voorts bepaald dat cle lidstaten geen Idan tenonderzoek kunnen toepassen

-—

in andere woorden: er moet dtis

worden afgeweken van de klantenonderzoeksvereisren

—

ten aanzien

van: beutsgenoteerde vennootschappen waarvan de effecten in een of meer lidstaten zijn toegelaten

tot

markt (Richtlijn 2004/39/EG)

cii

de handel op een geregletnenteerde beursgenoteerde ennootschappen

uit derde landen welke onderworpen zijn aan openhaarinakingsvereis ten

die in overeenstemming zijn niet de Geineenschapsw’etgeving; uit

eindelijk begunstigden van gezamenlijke rekeningen aangehouden door notarissen en andere onafhankelijke beoefenaren van juridische

beroepen uit de lidstaten, of uit derde landen mits laatstgenoemde personen onderworpen zijn aan verplichtingen ter besnijding van wit— wassen van geld en financierimig van terrorisme die strokeis met de internationale normen en er toezicht wordt uitgeciefend op de nale ving van deze verplichtingen

cii

mits de informatie over de identiteit

van de uiteindelijke begtinstigde op verzoek beschikbaar is snor de instellingen die optreden als depositaris gen; binnenlandse overheidsinstanties:

valt

de gez,inienlijke rekenin

of’ iedere

andere cliënt die over

eenkomstig (art. 41) lid 1 onderdeel h Richilijn 2005/60/EG) vastge stelde technische criieria een laag risico op witwassen s’,tmi geld of 6handen lig

van terrorisme vertegenwoordigt.

34. Art. 11 lid 1 Richtlijn 2005/60/EG.

Tijdschriftvoor

COMPLIANCE

257

Politically Exposed Persons Zoals gezegd: (Uitvoerings) Richtlijn 2006/70/EG strekt tot vaststelling van uitvoeringsmaatregelen van Richtlijn 2005/ 60/EG, (onder andere) voor wat betreft technische aspecten van de definitie van politiek prominente personen. 3 In de preambule van Richtlijn 2006/70/EG wordt opgemerkt dat de onder Richtlijn 2005/60/EG vallende instellingen en per sonen er niet altijd in slagen een cliënt die tot een van de categorieën politiek prominente personen behoort als zoda nig te herkennen, ook al hebben zij redelijke en adequate maatregelen getroffen. In verband met deze omstandighe den wordt aan de lidstaten ter overweging meegegeven de onder Richtlijn 2005/60/EG vallende instellingen en perso nen de nodige richtsnoeren geven om de naleving van Richt lijn 2005/60/EG te vergemakkelijken. ’ 3t Richtlijn 2006/70/EG stelt (onder andere) vast wat voor de toepassing van de definitie van ‘politiek prominente perso nen’ zoals in artikel 3 punt 8 van Richtlijn 2005/60/EG omschreven als: ‘natuurlijke personen die een prominente publieke functie bekleden of hebben bekleed en directe fa milie of naaste geassocieerden van deze personen’ dient te worden verstaan onder: ‘natuurlijke personen die een pro minente functie bekleden of bekleed hebben’ (1); ‘directe familieleden’ (2), en ‘naaste geassocieerden’ (3). Voor de toepassing van de definitie van politiek prominente perso nen dient te worden verstaan onder: —

—

1. natuurlijke personen die een prom inent’ publieke functie bekleden of bekleed hebben : 3 staatshoofden, regeringsleiders, ministers en staats secretarissen; b. parlementsleden; c. leden van gerechtshoven, constitutionele hoven en andere hoge rechterlijke instanties die arresten wij zen waartegen doorgaans geen verder beroep moge lijk is, behalve in uitzonderlijke omstandigheden; d. leden van tekenkamers of van directies van centrale banken; e. ambassadeurs, zaakgelasrigden en hoge legerofflcie ren; f. leden van bestuurs-, leidinggevende of toezichthou dende organen van overheidsbedrijven. 38 2. directe ftimilieleden : 39 a. de echtgenoot of echtgenote; b. een partner die naar nationaal recht als gelijkwaar dig met een echtgenoot of echtgenote wordt aange merkt; c. de kinderen en hun echtgenoten of partners; d. de ouders. 3. naaste geassocieerden’: a. een natuurlijke persoon van wie bekend is, dat deze met (hier) een onder 1. genoemde persoon de geza menlijke Ltiteindelijke begunstigde is van juridische enriteiten of juridische constructies met genoemde persoon andere nauwe zakelijke relaties heeft; b. een natuurlijke persoon die alleen de juridische be gunstigde is van een juridische entiteit of juridische constructie waarvan bekend is, dat deze is opgezet ten behoeve van de feitelijke begunstiging van de (hier) onder 1. genoemde persoon.

258

Tijdschrift voor

COMPLIANCE

Met betrekking tot de hierboven gegeven definitie van poli tiek prominente personen geldt dat de instellingen en perso nen die onder Richtlijn 2005/60/EG vallen onverminderd de toepassing van verscherpte klantenonderzoeksprocedures naar gelang de risicoveiligheid niet verplicht zijn degenen die tenminste cén jaar de uitoefening van de in lid 1 ge noemde prominente publieke functies hebben beëindigd, als prominent aan te merken. ’ 4 —

—

4. Nationale implementatie: Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme 4.1 Inleiding De inwerkingtreding van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (“)iWFT) brengt voor instellingen een aantal versoepelingen met zich mee, maar tevens een aantal nieuwe verplichtingen.” 2 Hierbij worden een aantal nieuwe begrippen geïntroduceerd (waaronder Po litiek prominente personen), waarbij twee voor deze Wet specifieke uitgangspunten zijn gehanteerd: de ‘risicogeoriën teerde benadering’ en de ‘principal-based benadering’. In deze paragraaf wordt de WWFT inhoudelijk besproken, teneinde de regelgeving omtrent politiek prominente perso nen inzichtelijk te maken. Hiertoe worden eerst de risicoge oriënteerde benadering en de principal-based benadering besproken en zal vervolgens worden besproken (in paragraaf 5): wie de normadressaat van de WWFT is (op wie is de regelgeving van toepassing?); aan welke verplichtingen de normadressaat dient te voldoen met betrekking tot politiek prominente personen; en ten slotte wat de sanctienorm is. 4.2 Risicogeoriënteerde benadering Het eerste uitgangspunt, dat de wetgever als leidraad heeft gehanteerd bij het opstellen van de WWFT, is de risicoge oriënteerde benadering instellingen maken zelf een inschat ting van de risico’s die bepaalde cliënten of producten met zich meebrengen, waarbij deze benadering voor instellingen de mogelijkheid schept hun inspanningen aan te passen aan deze risico’s.” De risicogeoriënteerde benadering vertaalt zich in de differentiatie in het klantenonderzoek die (ook) in de ‘W”X[FT terug te vinden is. Er zal meer aandacht worden geschonken aan het cliëntenonderzoek bij dienstverlening die grotere risico’s oplevert en minder bij dienstverlening aan cliënten of producten die een geringer risico met zich meebrengen. Deze differentiatie zal volgens de wetgever tot

35. Art. 1 lid 1 Richtlijn 21)06/70/EG. 36. Preamhule, onder 2, Richtlijn 2006/70/EG. 37. Art. 2 lid 1 Richtlijn 70/2006/EG. 38. Middelbare of lagere ambtenaren vallen nier onder de onder

a) tot en

met f1 genoemde categorieën. Onder de onder a) tot en met cl ge noemde categorieën vallen ook posten op Gemeenschapsoiveau of in— ternation,jal niveau (art. 2 lid 1 Richtlijn 70/200b/EGI. 39. Att. 2 lid 2 Richtlijn 70/2006/EG. 40. Art. 2 lid .3 Richtlijn 7o/2006/E(;. 41. Art. 2 lid 4 Richtlijn 70/2006/EG. 42. Bureau Financieel toezicht, Ioez,c/n, derde aargang. nr. t mei 2007, R 5. 43. Ki,ncrsrnkkcn 1120(17/08. 31 237,

nr.

3. p. 3 (Mv [.

N r. 6 — novernhcr/dccembcr 2008

Politically Exposed Persons een vermindering van de administratieve lasten leiden.’1 Voor een succesvolle toepassing van de risicogeoriënteerde benadering krijgt de toezichthouder een volgens de wetge ver cruciale rol toebedeeld, omdat de toezichthouder per instelling kan beoordelen of het verrichte cliëntenonderzock voldoet aan de maatstaf. ’ 4 —

—

4.3 Principle-based benadering Het tweede uitgangspunt de princp1e-based benadering houdt in dat instellingen niet dwingend wordt voorgeschre ven hoe een instelling iets moet bereiken, maar slechts wat bereikt moet worden.’ 6 Het staat de instellingen Vrij te kie zen op welke wijze aan een bepaalde verplichting wordt vol 7 In de WWFT wordt bepaald dat instellingen door daan. het cliëntenonderzoek dat zij verrichten in staat moeten zijn om te voldoen aan de eisen van artikel 3 W’VFT ‘18, waarin het cliëntenonderzoek is geregeld. Deze benadering houdt op deze manier rekening met de specifieke kenmerken van de verschillende groepen identificatie- en meldingsplichtige 9 instellingen.” —

—

5. Consequenties? 5.1 Inleiding Naar aanleiding van bovenstaande rijst uiteraard onmiddel lijk de vraag: welke consequenties hebben dc bovenge schetste richtlijnen en de implementatie daarvan in de Ne derlandse wetgeving voor de praktijk van financiële dienst verleners in Nederland meegebracht? De beantwoording van die vraag zal binnen het kader van dit artikel worden beperkt tot de consequenties die de invoering van het begrip ‘pu bliek prominente personen’ met zich meebrengt. Daartoe zal eerst kort aan de orde komen tot wie de regelingen zich richten, welke verplichtingen de regelingen met zich mee brengen met betrekking tot politiek prominente personen en ten slotte wat het gevolg zal kunnen zijn indien niet aan die verplichtingen wordt voldaan. 5.2 Normadressaat Het tweede hoofdstuk van de WWFT geeft een regeling voor het cliëntenondetzoek, al dan niet in vereenvoudigde of verscherpte vorm en nadere regels voor vertegenwoordiging, het introduceren van cliënten, uitbesteding van identificatie en aanwijzingen voor de documenten die voor deze identifi catie gebruikt kunnen worden. De daarbij gegeven regelin gen richten zich tot de instellingen als bedoeld in artikel 1 lid 1 onderdeel a WWFT. In die bepaling wordt een zeventiental instellingen omschreven tot wie de verplichtingen van de WWFT zich richten. Het gaat dan, onder andere, om kredietinstellingen, financiële instellingen, levensverze keraars, beleggingsondernemingen en —instellingen, regisrer accountants, accountant-administratieconsulenten, belas tingadviseurs, advocaten, notarissen en kandidaat-notarissen die zelfstandig onafhankelijk beroeps- of bedrijfsmatig advi seren bij aan- en verkoop van onroerende zaken, het beheren van geld, effecten enz., het oprichten en beheren van ven nootschappen, rechtspersonen enz. of optreden in naam en voor rekening van cliënten bij financiële transacties of on roerende zaaktransacties, maar ook beroeps- of bedrijfsmatig handelende verkopers van goederen, voor zover contante be Xc 6

—

riovembet/desember 2(108

talingen boven de € 15 000 plaatsvinden. Het betreft met andere woorden alle partijen die ook reeds op grond van de Wet MOT en de WID zekere identificatie- en meldingsver plichtingen kennen. ° 5 5.3 Verplichtingen Artikel 3 WWFT verplicht de instellingen tot het verrichten van een cliëntenonderzoek ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme. Dat onderzoek zal de instelling in staat moeten stellen om de identiteit van de cliënt vast te stellen en de gegevens van de cliënt te verifiëren, de identi teit van dc uiteindelijk belanghebbende vast te stellen en het doel en de beoogde aard van de zakelijke relatie vast te stel len. Het cliëntonderzoek dient te worden verricht voordat de instelling in of vanuit Nederland een zakelijke relatie aan gaat, transacties verricht van € 15 000 of meer, er indicaties bestaan dat de cliënt mogelijkerwijs betrokken is bij witwas sen of financieren van terrorisme, indien er twijfel bestaat aan de betrouwbaarheid van eerdere van de cliënt verkregen gegevens en indien het risico van betrokkenheid van een bestaande cliënt bij wirwassen of financiering van terrorisme daartoe aanleiding geeft. °p grond van artikel 4 WWFT dient het cliëntonderzoek plaats te vinden voordat de zake lijke relatie wordt aangegaan of incidentele transacties wor den verricht. Zoals in paragraaf 4.2 reeds aangegeven is het de instelling toegestaan om op basis van het risicoprofiel van de cliënt een vereenvoudigd dan wel verscherpt cliëntenon derzoek toe te passen. Praktisch gezien zal zulks betekenen dat ten aanzien van cliënten die transacties verrichten in landen waar een groter risico bestaat van corruptie (en daar mee ook van het witwassen van gelden) zullen moeten wor den onderworpen aan een scherper cliëntonderzoek dan de gene die een rekening wil openen ten einde zijn loon uit dienstbetrckking te laten storten.

44. Zie hierover: Kvnerstukken /12007/08,31 237, nr. 3, p. 6 (Mvi), en: Ie’amerstrikken 112007/08,31 238, nr. 3, p. 7-9 (MvT). 45. Karnerstukken 112007/08. 31 237, nr.3, p. 3 (Mvi).

46. Jfirnic,,tnkken 112007/08, 31 237, nr. 3, p. 4 (MvT). 47. Uit onderzoek door KPMt ter voorbereiding van d implementatie van de derde witsvasrichtitjo. kwam naar voren dat instellingen gede

tailleerde vereisten met betrekking tot de wilze waarop een cliënt dient ee worden geïdentificeerd, als onnodig kwellend ervaren (Ontvangen signalen voor een efficiënte identificatie, KPMG, 6 juni 2006). Om hieraan tegemoet te komen is in het wetsvoorstel een ‘principle based’ benadering gekozen. 48. Kin,erstukkc,t 112007/08, 31 238, nr. 3, p. 7 (Mvi).

49. Kanzerstrikken 112007/08,31 237.1w. 3, p. 4 (Mvi). 50. Zie hiervoor art. 1 lid 1 onderdeel a WID en art. 9 lid 1 en art. 1 lid T onderdeel a “h’et MOT. Hierbij moet worden aangetekend dat de Wet MOl soor de toepassing van deze svet aanlcnoopr hij het begrip ‘dienst’

—

in tegenstelling tot de aanknoping bij het begrip ‘instelling’,

zoals in de WIL) her geval is: in de X’1D staat opgesomd ten aanzien van welke ‘instellingen’ de \VID van toepassing is verklaard waarbij --

de ‘‘et MOl’ toepassing van toepassing wordt verklaard op eenieder die beroeps- of bedrijfsmatig een ‘dienst’ verleent, zoals opgesomd in art. 1 lid 1 onderdeel a Wet MOT. In de (nieuwe) WWFl’ wordt bij hei begrip ‘insrel

Tijdschrift voor

ing’

aangeknoopt.

COMPLIANCE

259

Politically Exposed Persons De instelling is dus verplicht tot een verscherpt, aanvullend cliëntonderzoek als een zakelijke relatie of transactie naar haar aard een hoger risico op witwassen of financieren van terrorisme meebrengt. 51 Die verplichting geldt in ieder geval als de instelling een zakelijke relatie aangaat of is aangegaan of een transactie verricht of heeft verricht met of voor een politiek prorninent persoon (politically exposed person, P.E.P.) die niet in Nederland woont. Als relaties bestaan of transacties worden verricht voor P.E.P.’s die niet in Neder land zijn gevestigd dan dient de instelling een op risico ge oriënteerd beleid te hebben teneinde te kunnen bepalen of iemand een politiek prominent persoon is, de beslissing tot het aangaan van de relatie of het verrichten van de transactie dient op een hoger niveau (door daartoe gemachtigde perso nen) te worden genomen, er dienen adequate maatregelen te worden getroffen om de bron van het vermogen vast te stel len en er dient doorlopend controle op de zakelijke relatie te worden uitgeoefend. 52 5.4 Politiek prominente personen Voor beantwoording van de vraag wie moeten worden be grepen onder de politiek prominente personen sluit de WWFT aan bij definitie die in Richtlijn 70/2006/EG is gegeven. (zie paragraaf 3.2). Naast relaties met of transacties voor de politiek prominente personen zelf geldt het ver scherpte, aanvullende cliëntenonderzoek tevens voor het aangaan van relaties met en het verrichten van transacties voor directe familieleden en geassocieerden van P.E.P.’s. De Memorie van Toelichting bij de WWFT geeft aan om welke personen het dan gaat: ‘Op grond van de uitvoeringsmaat regelen zijn dit de echtgenoot, een partner die naar het na tionale recht als gelijkwaardig met een echtgenoot wordt aangemerkt, de kinderen en hun echtgenoten of partners en de ouders van het natuurlijke persoon die een prominente functie beldeed.” Onder geassocieerden moeten worden verstaan personen die met of ten behoeve van P.E.P.’s de uiteindelijk belanghebbenden van een rechtspersoon zijn. Het verscherpt cliëntenonderzoek gaat niet zo ver dat de instelling ten aanzien van die laatste categorie, de geassoci eerden, een uitgebreid onderzoek zou moeten doen. ‘Een instelling onder dit wetsvoorstel hoeft niet actief onderzoek te verrichten om deze relaties te achterhalen. Verscherpt cliëntenonderzoek voor deze groep is alleen aan de orde voor zover de relatie met deze persoon en het persoon die de prominente politieke functie bekleed publiekelijk bekend is of de instelling reden heeft om aan te nemen dat er van een dergelijke relatie sprake is.’ 5 5.5 Kosten In de memorie van toelichting bij de WWFT wordt gecon stateerd dat met name her verscherpte cliënrenonderzoek ten aanzien van politiek prominente personen aanzienlijke kos ten voor de instelling met zich mee kan brengen. ‘Dit zal namelijk van instellingen vereisen, in het bijzonder van 6nanciële instellingen, dat zij hun bedrijfssystemen zodanig inrichten dat bepaald kan worden of een nieuwe cliënt een politiek prominente persoon is. Voorts zullen instellingen, indien blijkt dat de nieuwe cliënt een politiek prominente persoon is, onderzoek moeten doen naar de bron van de gelden en de reden dat de cliënt dienstverlening van de in260

Tijdschrift voor

COMPLIANCE

stelling wenst. Tevens moet het aangaan van een relatie met de politiek prominente persoon worden genomen of goed gekeurd door personen die daartoe gemachtigd zijn door de instelling. Het zal daarbij gaan om personen die hogere po sities in de instelling vervullen. Tenslotte dient er op derge lijke relaties voortdurend verscherpt toezicht uitgeoefend te worden.’” 5.6 Niet naleven verplichtingen De instelling die niet voldoet aan de regels met betrekking tot het cliëntenonderzoek uit de artikelen 3 en 4 (en een aantal andere bepalingen) van de W’X[FT stelt zich zelf bloot aan het risico van strafrechtelijke vervolging. Overtre ding van deze bepalingen is een economisch delict. 56 Als de overtreding opzettelijk is begaan is sprake van een misdrijf voor zover geen sprake is van opzet is sprake van een over 57 De maximale straf voor het opzettelijk niet vol treding. doen aan de regels met betrekking tot het cliëntenonderzoek is een gevangenisstraf van ren hoogste twee jaren, een werkstraf en/of een geldboete van maximaal € 18 500.’ “Als sprake is van het niet opzettelijk niet voldoen aan de gestelde regels geldt een maximale hechtenisstraf van zes maanden, een taakstraf en/of een geldboete van maximaal € 18 500.60 Indien niet voldaan wordt aan de regeling van het ver scherpt, aanvullend cliëntonderzoek zoals dit verplicht is ten aanzien van relaties met P.E.P.’s, kan geen sprake zijn van een strafbaar feit (behalve als de algemene regeling ten aan zien van het cliëntonderzoek in artikel 3 en 4 \X’WFT is overtreden). In dat geval is echter wel sprake van een over treding waarvoor op grond van art. 27, eerste lid WWFT de Minister van Financiën een bestuurlijke boete kan opleggen. Het maximaal op te leggen bedrag per overtreding waarvoor een bestuurlijke boete kan worden opgelegd is gesteld op € 5445 te vermenigvuldigen met een factor die afhankelijk is van het soort instelling dat de overtreding pleegt. ’ Daar 6 naast is ook de grootte van de instelling van belang voor het bepalen van de maximaal op te leggen bestuurlijke boete. De bestuurlijke boete kan volgens de bijlage bij het wetsvoorstel worden vermenigvuldigd met een factor 1 tot en met 6. Daarmee kan de maximaal op te leggen bestuurlijke boete per overtreding hoger uitvallen dan het maximaal door de strafrechter op te leggen bedrag. In het wetsvoorstel is er voor gekozen om de beide stelsels, strafrecht en hesruursrecht, naast elkaar te laten bestaan. De minister constateert: ‘De aard en de ernst van overtredingen

51. Art. 8 lid 1 WWFT. 52. Art. 8 lid 4 WWFT. 53. Kamerstu/’’en 11 2007/08. 31 238, nr. 3, p 13 (Mvii. 54. Kamerstukken [12007/08, 31 238, nr. 3, p. 13 (MeT). 55. Kdzneesrukkcn II 2007/08, 31 238, nr. 3, p. 8 (MeT). 56. Art. 1 onder 2 WED. 57. Art. 2 lid 1 WED. 58. Art. 6 lid 1 onder 2’ WED. 59. Per 1

januari

60. Art. 6 lid 1

2008 zijn de geldhocrecategorieën aangepast.

4 WED. 61. Art. 28 lid 1 WWFL onder

r. 6— november/decetisber 2008