Pijler Nummer 1 - januari 2013
Vijf jaarsysteem Dienstencentrum Re-integratie Nieuw voor transportmanagement Bouw militair museum begonnen
3
Colofon
Inhoudsopgave
Van de commandant Het jaar van de échte veranderingen
Pijler is een uitgave van het Commando DienstenCentra, geproduceerd door het Dienstencentrum Defensiemedia.
6 Bouw nieuw militair museum komt op gang
Hoofdredactie
Vorige maand is in Soesterberg de eerste spade de grond ingegaan voor het Nationaal Militair Museum. In het najaar van 2014 kunnen de eerste bezoekers in het futuristische gebouw terecht.
Dave Coenen Eindredactie Jack Oosthoek Vormgeving Grafische Dienst, Audiovisuele Dienst Defensie, Den Haag
10 SAP boekt vooruitgang Er is opnieuw vooruitgang geboekt bij de invoering van het ‘slimme’ bedrijfssoftwarepakket SAP. Aanleiding is de live gang van het migratieproject Transportmanagement 1.
Druk Deltahage, Den Haag Oplage: 10.500 Redactieadres:
14 Schuilen bij Defensie Het Bureau Integrale Beveiliging van het CDC heeft een project bedacht dat de veiligheid van vitale (burger)transporten moet vergroten. Ruikt de chauffeur onraad, dan is het een kwestie van ‘even Defensie bellen’.
Dienstencentrum Defensiemedia Gebouw Binckhorsthof Binckhorstlaan 135 2516 BA Den Haag Telefoon 070.339.78.01/DSN *06-580-7801 Email:
[email protected]
16 Wagenpark slankt af Door de economische en financiële crisis moet het dienstwagenpark van Defensie kleiner en eenvoudiger. Van Golf naar Polo, van Peugeot naar Renault.
Redactionele bijdragen van: Dave Coenen (Communicatie CDC), Suzan van der Weij (Divisie Vastgoed en Beveiliging), Cynthia den Blanken (Divisie Defensie Gezondheidszorg Organisatie), Wouter Kalkman (Divisie Facilitair & Logistiek), Petra Huijser (Divisie Personeel & Organisatie Defensie), Ferry Robbers
En verder: 3 Voorwoord commandant CDC, vice-admiraal Erik Kopp. 4 Kort Nieuws met een bericht over een informatiedag van de DPOD.
(Nederlandse Defensie Academie).
13 De rubriek Integer Geregeld gaat dit keer over de rol van een leidinggevende wanneer hij een melding van ongewenst gedrag krijgt.
Overname van artikelen en foto’s is
18 Vraag en Aanbodmanagement (VAM) regelt alles wat de krijgsmacht nodig heeft. Een kennismaking.
toegestaan na overleg met de redactie en onder bronvermelding. Aan artikelen
20 Foto van de Maand
kunnen geen rechten worden ontleend. De inhoud van de Pijler weerspiegelt niet
Voorpagina
noodzakelijk de mening van het Ministerie van Defensie. De redactie behoudt zich het
Blik op een beeldscherm waarop het nieuwe SAP Transportmanagementsysteem te zien is. Het TM-systeem moet het goederenvervoer 'over de weg' in goede banen leiden.
recht voor om ingezonden artikelen in te korten, niet, gedeeltelijk of gewijzigd te plaatsen. Adreswijzigingen: Via intranet: P&O Selfservice
Pijler Nummer 1 - januari 2013
Vijf jaarsysteem Dienstencentrum Re-integratie Nieuw voor transportmanagement Bouw militair museum begonnen
Foto sergeant Sjoerd Hilckmann (AVDD).
Het jaar 2012 is voorbij gevlogen. Voortbouwend op ´CDC Toekomstvast´ maakten we in 2012 een vliegende start met de reorganisaties als gevolg van de beleidsbrief van 2011. Projectleiders, opdrachtnemers, teamleden, medezeggenschap, programmamanagers: velen van u leverden een geweldige prestatie door de reorganisaties vorm te geven. Dat was een zeer lastige klus. Zaken als de Numerus Fixus en de strakke financiële kaders dwongen ons om moeilijke keuzes te maken. Ik stel met enige trots vast dat we met de reorganisaties al ver zijn gekomen. Het jaar 2013 bouwt voort op de resultaten van 2012. Hoewel de voortgang van de reorganisaties aan het begin van het jaar is vertraagd doordat het overleg met de bonden als gevolg van het dossier WUL tijdelijk is opgeschort, verwacht ik dat de meeste reorganisaties in 2013 worden geïmplementeerd. Dat betekent dat wie blijft, zich weer kan richten op de toekomst van het CDC. En ik zal mijn uiterste best doen om diegenen die noodgedwongen de organisatie moeten verlaten van goede begeleiding te voorzien. Het CDC bestaat straks uit vijf pijlers: de Divisie Personeel & Organisatie Defensie, de Divisie Defensie Gezondheidszorgorganisatie, de Divisie Facilitair & Logistiek, de Divisie Vastgoed & Beveiliging en de Nederlandse Defensie Academie. Uiteraard hoort daar de Ondersteuningsgroep & het Kabinet bij als ondersteuner van die divisies. Vooral de implementatie van de DDGO en de DPOD zal iedere collega binnen Defensie gaan merken. De gezondheidszorg en de personele dienst veranderen drastisch en het duurt tot ver in 2014 voordat beide divisies in rustiger vaarwater terecht komen. Ook de oprichting van het Financieel Administratie en Beheer Kantoor zal in het betalingsverkeer en financieel beheer de nodige veranderingen geven. Het nieuwe Mediacentrum Defensie verandert voor een deel het medialandschap.
analyseert VAM of de doelen die aan het begin van het jaar zijn geformuleerd, nog steeds haalbaar zijn. Tenslotte zal mijn aandacht uitgaan naar de nieuw op te stellen toekomstvisie voor de krijgsmacht. Een opdracht die in het regeerakkoord is geformuleerd. Een defensiebreed kernteam is samen met andere ministeries bezig deze visie te ontwikkelen. Voor het CDC betekent dat onder andere dat we moeten nadenken over sourcing, interdepartementale samenwerking en de voor- en nadelen op een rij moeten zetten over een integratie met de Defensie Materieel Organisatie.
De aansturing van het CDC wijzigt. De CDS geeft het CDC voor de verschillende clusters van dienstverlening heldere opdrachten en de bijbehorende middelen. De dienstverlening wordt steeds meer genormeerd. Dit helpt het proces transparanter te maken. Het zal wennen zijn, maar ik geloof in het nieuwe concept van de Aanschrijving Gereedstelling CDS.
Het jaar 2013 is het jaar waarin de reorganisaties leiden tot echte veranderingen. Veranderingen van de organisatie, werkwijzen, processen, functies, standplaatsen en natuurlijk ook uw persoonlijke situatie. Ik probeer u daarbij zo goed als ik kan bij te staan. Ik blijf u informeren met alle mogelijkheden die ik heb. Ik hoop dat ik ook in 2013 weer de steun van u krijg. U bent in 2012 uw werk op goede wijze blijven doen en ik ben ervan overtuigd dat we als CDC in 2013 opnieuw onze opdracht goed uitvoeren. En daar mag u dan terecht trots op zijn.
Verder worden de bestedingsplannen van de divisies en de NLDA maandelijks gevolgd door Vraag- en Aanbodmanagement (VAM). Elke twee maanden
Erik Kopp Vice-admiraal Commandant CDC
4
5
Kort & Krachtig
Facelift voor politiepost Schiphol
Nieuwe Divisie P&O presenteert zich met informatiedag ‘Bij de DPOD werk je niet toevallig’. Dat is het motto van een speciale dag op woensdag 13 februari op de Kromhoutkazerne in Utrecht. Zowel ’s ochtends als ’s middags kunnen mensen kennismaken met de nieuwe Divisie Personeel & Organisatie Defensie (DPOD) en zich oriënteren op de beschikbare functies.
Commandeur Itzig Heine: "We bieden iedereen de kans om te zien of werken bij de DPOD iets voor ze is.” Foto AVDD.
De bijeenkomst is een idee van het projectteam Oprichting DPOD, vertelt commandeur Henk Itzig Heine, commandant van de DPOD. “Tijdens de reorganisatie houden we medewerkers keer op keer voor dat ze goed voor zichzelf moeten zorgen. Dat betekent de eigen belangen in de gaten houden en zelf het initiatief nemen als het om de toekomst gaat. Dan vind ik dat je daar als organisatie mensen ook de kans toe moet bieden.” De themadag biedt die mogelijkheid. Aanwezigen krijgen een idee van wat de DPOD inhoudt, welke taken en verantwoordelijkheden de nieuwe divisie na de oprichting heeft en waar die zijn belegd. Ook is er informatie
Sportprothesedag bij MRC Aardenburg 20 april 2013
Jij komt toch ook!
Sporten met een prothese Gewoon doen! Naast lezingen en een informatiemarkt kun je kennismaken met de reguliere sporten, maar ook met de extremere sporten, zoals parachutespringen, duiken, klimmen en moutainbiken met een prothese. Het paralympisch atletenteam is deze dag ook vertegenwoordigd met onder andere Marlou van Rhijn!
Foto Marlou van Rhijn I Fotografie Hélène Wiesenhaan
Locatie | Van Braam Houckgeestkazerne in Doorn Kijk voor het programma op | www.mrc.nl/sportprothesedag Schrijf je snel in op | www.mrc.nl/sportprothesedag Meer info | E
[email protected] - T 06 13803989 of 06 23937204 121025 Poster Sporten met een handicap.indd 1
14-01-13 13:39
Als onderdeel van de nationale sportweek houdt het Militair Revalidatie Centrum (MRC) Aardenburg op zaterdag 20 april een evenement dat in het teken staat van sporten met een prothese. Plaats van handeling is de Van Braam Houckgeestkazerne in Doorn. De deelnemers kunnen tijdens lezingen, een informatiemarkt en sportclinics kennismaken met alledaagse, maar ook met extremere sporten die met een prothese kunnen worden beoefend. Het gaat bijvoorbeeld om parachutespringen, duiken, klimmen en moutainbiken. Het paralympisch atletiekteam met onder anderen Marlou van Rhijn, ook wel bekend als Blade Babe, komt ook naar de sportprothesedag.
over de beschikbare functies bij de DPOD. “We bieden iedereen de kans om te zien of werken bij de DPOD iets voor ze is”, verklaart de commandeur het programma. “We willen namelijk graag dat de mensen die straks een functie hebben bij de DPOD daar bewust voor kiezen en weten wat de baan inhoudt. Het is dan een bewuste keuze om te solliciteren, zodat iedereen straks kan zeggen: ‘bij de DPOD werk je niet toevallig’.” Dat laten de defensiemedewerkers zich geen twee keer zeggen. De inschrijving is gesloten en ruim vijfhonderd mensen komen ’s ochtends of ’s middags langs om zich te laten informeren. Ze krijgen een interactief programma. Ze kunnen bij stands zelf informatie inwinnen over de uitvoeringsbedrijven, dienstencentra, regie & integratie en bedrijfsvoering. Kennismakingsessies bieden de mogelijkheid om meer ‘beeld’ te krijgen van een onderdeel. Vanwege het zeer beperkte aantal parkeerplaatsen op de Kromhout Kazerne vraagt de organisatie belangstellenden met het openbaar te reizen of collectief busvervoer te regelen.
De bemanning van de politiepost ‘nieuwe stijl’ is helemaal blij met de opknapbeurt. Foto Wim Salis.
Blik op de vernieuwde politiepost. Foto Wim Salis
De Dienstkring Den Haag van de Dienst Vastgoed Defensie (DVD) heeft de politiepost van de Koninklijke Marechaussee op Schiphol de afgelopen maanden een facelift gegeven. Medio januari ging het personeel weer aan de slag in een fris en eigentijds onderkomen. De politiepost op Schiphol Plaza is een ‘vluchtheuvel’ voor reizigers. Ze kunnen hier terecht wanneer ze hun reisdocumenten kwijt zijn of als ze aangifte willen doen van diefstal. Dat kan 24 uur per dag, zeven dagen in de week. Na vijf maanden verbouwing is de intensief ge-
bruikte politiepost weer helemaal van deze tijd. Dankzij de aangepaste verlichting, frisse kleuren en veel glaswerk heeft die een moderne look gekregen. De DVD, een onderdeel van het Commando DienstenCentra, betrekt al het onroerend goed van Defensie op de nationale luchthaven van Schiphol Real Estate. Deze organisatie houdt zich bezig met het leveren van en het onderhoud aan kantoorruimtes, paspoortbalies, politieposten, ophoudruimtes, controleruimtes enzovoorts. Het betreft meer dan tweehonderd locaties over geheel Schiphol.
6
7
Bouw Nationaal Militair Museum begonnen
Een museum voor iederéén Op de voormalige vliegbasis Soesterberg komt het nieuwe Nationaal Militair Museum te staan. De minister van Defensie, Jeanine Hennis-Plasschaert, verrichtte op 25 januari de eerste bouwhandeling. In het najaar van 2014 zwaaien de deuren van het museum open. Niet alleen het gebouw zelf is de moeite waard, ook daarbuiten valt veel te beleven. Tekst: tweede luitenant Rosalien van Damme Foto’s: sergeant-majoor Maartje Roos (AVDD)
De collectie van het Legermuseum in Delft en het Militaire Luchtvaartmuseum in Soesterberg worden in het Nationaal Militair Museum samengevoegd. Daarnaast komt er in het hypermoderne onderkomen een ‘defensiebreed’ themagedeelte. Het museumkwartier is in totaal 45 hectare groot en wordt omringd door een ruim opgezet buitenterrein. Een grote toren biedt de bezoekers uitzicht over het aangrenzende natuurgebied van de Utrechtse Heuvelrug. Aan de ene kant van het museumgebouw zijn een herdenkingsplein en stiltetuin te vinden voor bezinning en herdenking. Aan de andere kant komt een openluchtarena, waar in de toekomst evenementen te zien zijn.
Veel makkelijker Pantservoertuigen en geschutsstukken die het Legermuseum in Delft nooit kon tentoonstellen, krijgen in het nieuwe museum eindelijk een plek. “Het Legermuseum had de gevel van het gebouw eerst moeten slopen om deze stukken fatsoenlijk over de slotgracht naar binnen te krijgen”, vertelt Cor Vos, projectmanager Publiek Private Samenwerking van het Nationaal Militair Museum. “Hier is dat straks veel makkelijker. Één keer per half jaar gaat de gevel van het Nationaal Militair Museum open om delen van de collectie van landmacht en
luchtmacht te wisselen.” De museumgevel is transparant waardoor de bezoekers de vliegtuigen kunnen zien hangen in de hal, waarvan het plafond dertien meter hoog is. “Het is een gigantisch museumgebouw met een spectaculair uitzicht op vliegtuigen”, vat Vos samen. “Mijn huis zou makkelijk in de rustplek van het thematische deel passen, een ruimte van 15 bij 25 meter.” De defensiebrede themaruimtes liggen in het midden van het gebouw. “Ze zijn steeds verrassend van opzet en inrichting”, zegt Vos. Als voorbeeld noemt hij de gigantische koepel waar door middel van beeld
“Alsof ze er zelf midden in staan, kunnen de bezoekers een veldslag beleven” en geluid historische oorlogstaferelen op geprojecteerd worden. Alsof ze er zelf midden in staan, kunnen de bezoekers daar een veldslag beleven, bijvoorbeeld uit de tijd van de Tachtigjarige Oorlog, de Napoleontische Oorlogen en de Tweede Wereldoorlog. Ook de vredesmissies komen hier aan bod. Naast het hypermoderne hoofdgebouw staan historische panden. Zoals een vooroorlogse hangar en het oudste Nederlandse luchtvaartgebouwtje (uit 1910), dat in oude luister wordt hersteld, met uitkijkEen kantoor wordt een plek waar creatieve oplossingen worden bedacht voor problemen. < Volgens projectmanager Cor Vos kunnen in het nieuwe museum liefhebbers van militaire geschiedenis hun hart ophalen.
8
9
Publiek private samenwerking Het Nationaal Militair Museum is aanbesteed volgens de PPSconstructie (Publiek Private Samenwerking). De Kromhoutkazerne in Utrecht is ook ontwikkeld volgens deze contractvorm, waarin verschillende fases van de bouw vaak aan een consortium van meerdere bedrijven wordt uitbesteed. De bouw van het Nationaal Militair Museum is een uitgebreide PPSvariant, waarin ontwerp, bouw (inclusief de gehele museale inrichting), financiering, onderhoud en exploitatie geleverd worden. Vaak wordt daarvoor de afkorting DBFMO gebruikt, Design, Build, Finance, Maintain en Operate. De opdrachtgever, Defensie, maakt 25 jaar gebruik van het gebouw en betaalt voor de ‘aflossing van de hypotheek’ en voor diensten als onderhoud en catering. PPS is een systematiek die financieel- en kwaliteitsvoordeel moet opleveren. Bij dit project is voor het beschikbare budget een bijna vijftien procent groter gebouw geleverd, dan in de publieke variant was berekend. Naast het museum komt een openluchtarena waar onder andere shows te zien zullen zijn. Een talud wordt omgebouwd tot natuurlijke tribune voor de museumbezoekers.
Het museum heeft een militaire uitstraling, maar past goed in de omgeving.
platform. Vos: “Op de plek waar het museum verrijst, vonden we per toeval ondergrondse bunkers. Die hebben we helaas moeten slopen. Overige terreinelementen die niet in de weg liggen, zoals andere oude bunkers en schuilplaatsen uit de Koude Oorlog, blijven intact.”
Planten en dieren Het Nationaal Militair Museum staat midden in een natuurgebied. “Dat is een spanningsveld,” legt Vos uit, “maar bij de bouw en de indeling van het terrein houden we rekening met de aanwezige planten en dieren en is ruimte gemaakt voor nieuwe natuur. Takken van omgezaagde bomen worden verwerkt in natuurwallen die beschutting geven aan kleine dieren. Graslanden waarop het gebouw gepland staat, zijn met plaggen en al opgepakt en enkele honderden meters verderop weer neergezet. Zo worden flora en fauna ‘bewaard’. De opdrachtnemer heeft veel aandacht besteed aan natuurbehoud, maar ook aan de recycling van materialen.” Zo worden vloeren van de oude hangars verpulverd tot puin en verwerkt in funderingen. Daarnaast worden de veiligheidswallen rondom het museum gevuld met straatstenen. Stuk voor stuk natuurlijke barrières die in de omgeving passen en de waardevolle spullen in het museum beschermen tegen diefstal.
Belangrijke rol Verschillende opdrachtnemers hebben plannen ingediend voor de bouw van het museumterrein. Op drie onderdelen konden ze punten halen: architectuur, terrein en museaal. “De opdrachtnemer, een consortium met onder andere bouwbedrijf Heijmans, Claus en Kaan Architecten, H+N+S Landschapsarchitecten en Kossmann.deJong
exhibitionarchitects, won de opdracht op alle fronten”, zegt Vos. “Aandacht voor de natuurlijke omgeving en hergebruik van materialen, waarin oude en nieuwe materialen met elkaar worden verweven, heeft daarin een belangrijke rol gespeeld.” Vos verwacht dat het Nationaal Militair Museum jaarlijks ongeveer tweehonderdduizend bezoekers trekt. Een entreekaartje kost waarschijnlijk rond tien euro en geeft toegang tot de gehele collectie.
“De opdrachtnemer heeft veel aandacht besteed aan natuurbehoud” “Mijn vrouw is een snelle museumbezoeker”, vertelt Vos. “Ze liep binnen één uur door het Militaire Luchtvaartmuseum en binnen drie uur door het Legermuseum in Delft. Omgerekend naar de mogelijkheden van het Nationale Militair Museum betekent dit dat zelfs een snelle museumbezoeker meer dan één dag nodig zou hebben om het binnengedeelte en de verschillende bezienswaardigheden buiten te bekijken.” Volgens Vos kunnen liefhebbers van militaire geschiedenis in het Nationaal Militair Museum hun hart ophalen. “We verwachten een heel breed publiek, van veteranen en militairen tot gezinnen en scholieren. Het museum is er voor iederéén."
CDC en het Nationaal Militair Museum In de aanloop naar de realisatie van het Nationaal Militair Museum zijn diverse onderdelen van het CDC betrokken geweest. Zo is het object Museumkwartier, na het afstoten van de vliegbasis Soesterberg, een CDC-object geworden. En vooruitlopend op de overdracht van het terrein moesten de tijdelijke gebruikers ergens anders worden ondergebracht. Hierin hebben onder andere het Facilitair Bedrijf Defensie en de Defensie Bewakings- en Beveiligingsorganisatie (DBBO) een aandeel gehad. Verder heeft de Dienst Vastgoed Defensie (DVD) gegevens aangeleverd hij het opstellen van de outputspecificatie en een belangrijke rol gespeeld in de overdracht van het terrein aan bouwbedrijf Heijmans. In de realisatiefase van het Nationaal Militair Museum zal er naar verwachting nog wel ondersteuning van de DVD plaatsvinden. Die is dan vooral gericht op technische assistentie.
In de dertien meter hoge hal van het museum komen vliegtuigen te hangen.
10
11
Slimme software verbetert transport Defensie
Een wereld vol mogelijkheden Een perfect afgestemd transportnetwerk, waarbij weg-, lucht-, en zeevervoer naadloos op elkaar aansluiten. Het bestaat nog niet, maar door de in jargon live gang van het migratieproject Transportmanagement 1 (TM 1) is deze ideale situatie een flinke stap dichterbij. Met gebruikmaking van SAP (Systemen, Applicaties en Producten) leidt TM 1 het goederenvervoer ‘over de weg’ van Defensie in goede banen. Tekst: eerste luitenant Wouter Helders Foto’s: sergeant Sjoerd Hilckmann (AVDD) en archief AVDD
Het doel van het TM 1-project is het perfect op elkaar afstemmen van vervoer over de weg, het water of door de lucht.
“Eind 2013 volgt het vervoer per spoor, over water en door de lucht,” vertelt luitenantkolonel Jacco van Gijssel, migratieprojectleider Transportmanagement. Achter hem staan de Scania Wissellaadsystemen (WLS)-trucks rij na rij opgesteld op een parkeerplaats op de Generaal-majoor Kootkazerne. De vrachtauto’s, speciaal bestemd voor het vervoer van containers of flatracks, spelen een centrale rol in het werk van de Pilot Transport Planning Cel. Van Gijssel vat het uiteindelijke doel als volgt samen. “We werken toe naar een nog beter ingericht transportnetwerk voor de verschillende defensieonderdelen. Dat gebeurt met gestandaardiseerde transportprocessen die gebaseerd zijn op slimme software.”
Krijgsmachtbreed Zover is het nog niet, al is dat moment met de oprichting van de Pilot Transport Planning Cel (TPC) een stuk dichterbij. Deze circa twintigkoppige eenheid is samengesteld uit militairen en burgers van 100 en 200 Bevoorradingen Transportbataljon van het Operationeel Ondersteuningscommando Land. Per april 2013 stapt ook personeel van de Defensie Verkeers- en Vervoersorganisatie (DVVO) over naar het Operationeel Ondersteuningscommando Land, om daar met hun kennis en ervaring de Pilot Transport Planning Cel te versterken. In de toekomst behandelt de TPC ‘krijgsmachtbreed’ alle aanvragen voor goederentransport ‘over de weg’. Zodra de cel een aanvraag binnenkrijgt, verwerkt zij die en brengen de planners de beschikbare capaciteit via het systeem in kaart. Door het nieuwe SAP Transportmanagementsysteem te gebruiken, worden vrachten vervolgens op de meest efficiënte manier gepland, waarbij wordt gekeken naar de beschik-
< In de Transport Planning Cel handelt een team van militairen en burgers de transportaanvragen zo goed mogelijk af.
bare transportcapaciteit. Vervolgens worden de chauffeurs en vrachtwagens toegewezen en delen planners ze in.
Geld In de ideale situatie, met goed opgeleid personeel en een volledig ingevoerd en werkend systeem, zijn de mogelijkheden van het SAP Transportmanagement ongekend. Van Gijssel: “We hebben straks volledig inzicht in de totale transportvraag en de totale transportcapaciteit. Daarnaast krijgen we een geavanceerde planningstool in het systeem
“Door fouten sneller te ontdekken, kunnen we vlugger ingrijpen” die automatisch berekent op welke manier goederen het best vervoerd kunnen worden. Door het beter inzetten van de eigen, ‘groene’ middelen, kan onder andere op externe inhuur van transportcapaciteit worden bespaard. Het levert dus nog geld op ook.” Geen wonder dan ook dat het personeel positief reageert op de invoering van SAP Transportmanagement, al loopt het project nog maar kort. Voormalig chauffeur korporaal Duncan Wegman, sinds kort werkzaam als algemeen planner: “Dankzij dit systeem kunnen we chauffeurs en trucks veel efficiënter inzetten. Hebben ze een lading gelost in bijvoor-
beeld Rotterdam, dan kan het systeem meteen zien of ze daar of in de buurt meteen weer een nieuwe kunnen oppikken. De chauffeurs zouden op deze manier met minder ritten meer werk moeten kunnen verzetten.” Ook majoor Heinz Doornebosch, plaatsvervangend commandant Verplaatsingen & Post van de Defensie Verkeers- en Vervoersorganisatie, ziet mogelijkheden voor grote besparingen. “SAP kan ons inderdaad helpen bij het kiezen van de efficiëntste routes zodat er minder lege vrachtauto’s rondrijden. Tevens komt er veel meer overzicht, waardoor fouten eerder worden ontdekt en we sneller kunnen ingrijpen.”
Volle gang Aan het nieuwe systeem kleven veel voordelen. Toch moeten er nog wat hordes genomen worden voordat de hele krijgsmacht op transportgebied als een geoliede machine functioneert. Maken de landmacht en DVVO al gebruik van SAP, bij de overige krijgsmachtdelen is de ‘transitie’ nog in volle gang. Van Gijssel: “Eind 2013 moeten binnen Defensie de oude systemen zijn vervangen door SAP. Op dat moment moeten we ook inzicht krijgen in bijvoorbeeld de transportcapaciteit van Hr. Ms. Rotterdam. Of van de luchtmachtcapaciteit op de Vliegbasis Eindhoven. We zien dan in één oogopslag waar ruimte is en kunnen zo onze middelen optimaal op elkaar afstemmen en inzetten.”
Kinderziektes Het klinkt allemaal logisch, maar toch is het bijna een revolutie. De nieuwe SAP software gaat alle oude (en vertrouwde) naast elkaar opererende systemen vervangen door een
12
13
Integer geregeld Elke maand stellen de Centrale Adviseurs Integriteit Defensie (CAID), Liesbeth de Stoppelaar en majoor Marcel Hendriksen, en de Functionaris Integriteitzorg (FIZ) mr. Nynke Wygman, een onderwerp over integriteit aan de kaak. Dit keer een artikel van Marcel Hendriksen over hoe een leidinggevende een melding van ongewenst gedrag moet aanpakken. Maar ook wat de boodschapper van dergelijk gedrag te doen staat. < Luitenant-kolonel Jacco van Gijssel is één van de grote spelers die vorm geven aan de transformatie van het Defensie transportnetwerk.
universeel stelsel. De standaardisatie van gegevens en werkwijzen gaat niet over één nacht ijs. “Omdat we één van de eerste bedrijven zijn die met SAP Transportmanagement werken, kampen we met kinderziektes,” licht Van Gijssel toe. “Het op maat maken van het systeem voor Defensie heeft veel voeten in de aarde. Een kinderziekte waar we veel last van hebben zijn de software updates die we telkens moeten doorvoeren. Ook voor de producent van SAP is de specifieke toepassing nieuw, dus moet er af en toe gezocht worden naar andere oplossingen. Gelukkig denkt de producent mee. We hebben straks een goed product.”
Toekomstmuziek Volgens DVVO’er Doornebosch liggen er nog veel uitdagingen te wachten. “SAP TM (zie kader, red.) werkt goed, maar als het gekoppeld zou zijn aan het SAP-systeem voor de ondersteuning van de goederenstroom, konden we nog grotere voordelen behalen. Aan de hand van een overzicht van het aanbod van de depots kunnen we beter anticiperen op de transportbehoefte en ritten optimaal plannen. Dat is nu nog toekomstmuziek, maar het komt snel dichterbij.” Hoewel er nog veel werk aan de winkel is, heeft ook Van Gijssel, sinds 2006 betrokken bij de invoering van SAP, het volste
vertrouwen in de toekomst. “Op dit moment krijgen we onze informatie uit diverse systemen die we in de toekomst niet meer kunnen onderhouden. Als iedereen over een paar jaar gewend is aan de nieuwe methode, gaat een wereld vol mogelijkheden open en willen we nooit meer terug naar de situatie van nu.”
Het SAP TM softwarepakket help Defensie in één oogopslag transportbehoefte en beschikbare capaciteit op elkaar af te stemmen.
Eén systeem, één werkwijze De afkorting SAP staat voor Systemen, Applicaties en Producten in gegevensverwerking. Kort door de bocht is SAP een ‘bedrijfssoftwarepakket’, dat is ontwikkeld om ‘organisatiebreed’ processen te standaardiseren en werkwijzen van nu nog gescheiden afdelingen te integreren. De toevoeging Transportmanagement (TM) wijst specifiek op transport toegesneden software. Door alle bestaande transportsystemen aan elkaar te koppelen kunnen logistieke transportketens beter op elkaar aangesloten worden en bestaat de mogelijkheid om personeel en materieel efficiënter in te zetten. De ingebruikname van de nieuwe bedrijfssoftware bij Defensie vormt een integraal onderdeel van het overkoepelende Speer-project (Enterprise Resource System). Dat zorgt er onder meer voor dat landmacht, luchtmacht, marine en marechaussee allemaal gebruikmaken van hetzelfde bedrijfsvoeringsysteem.
Een melding van ongewenst gedrag: wat nu? De integriteitadviseur van een leidinggevende krijgt regelmatig een adviesvraag over een melding van ongewenst gedrag, een andersoortige integriteitschending of zelfs een verdenking van een strafbaar feit. De aanpak van een melding verschilt per situatie. In het verleden werd de melding afgedaan als gezeur. “Je moet er maar tegen kunnen als je bij Defensie wilt werken.” Of: “Het zal wel niet waar zijn, ik ken de beklaagde goed, die zou dit nóóit doen!” Tegenwoordig nemen veel leidinggevenden een melding serieus, maar zetten die niet in het meldingssysteem Voorvallen in Peoplesoft. Het komt ook voor dat de (goed bedoelde) tussenkomst van een leidinggevende de situatie verergert, omdat het interne onderzoek niet juist wordt gestart.
Informatiekaart Voor alle medewerkers van het CDC bestaat er een informatiekaart Ongewenst Gedrag. Die bevat tips voor zowel melders van dit gedrag als voor leidinggevenden. Daarnaast is er de nieuwe (integriteit)aanwijzing van de secretaris-generaal (SG nr. 984, hoofdstuk 6). Deze gaat over meldingen en biedt nuttige aanwijzingen over wat te doen bij een vermoedelijke integriteitschending. Verder kunt u op intranet informatie vinden. Ga naar het CDC Portaal > Divisie
Personeel & Organisatie Defensie (onder Organisatie CDC) > Integriteit (onder dienstencentra) > Expertisecentrum (links).
Stappenplan Onderstaande stappen helpen bij een zorgvuldige en professionele afhandeling van meldingen van ongewenst gedrag. Ze kosten misschien meer tijd, maar op de lange termijn besparen ze tijd en energie. Bij iedere stap kan een leidinggevende ondersteuning vragen bij de Centrale Adviseur Integriteit Defensie (CAID) of de Functionaris Integriteitszorg (FIZ) van het CDC.
Stap 1: Neem een melding altijd serieus. Vraag dóór over de inhoud en stel uw oordeel uit. Bied ruimte voor emoties en belevingen. Vraag de melder wat hij ziet als mogelijke oplossing. Informeer hem over welke stappen mogelijk volgen.
Stap 2: Schat in onder welke noemer de melding valt. Er zijn er drie opties: a. Er is misschien moreel verkeerd gehandeld, maar er is geen sprake van plichtsverzuim of schending van de regels. Praat met alle betrokkenen. Probeer er achter te komen wat het probleem is. Zoek naar een voor alle partijen acceptabele oplossing, bijvoor-
beeld een gesprek onder leiding van een onafhankelijke persoon. Probeer zoveel mogelijk van het voorval te leren. b. Er bestaat een vermoeden van plichtsverzuim of schending van de regels. In dat geval is een officiële melding ‘in de lijn’ en een Melding Voorvallen (MVV) in Peoplesoft nodig, overeenkomstig de aanwijzing secretaris-generaal A/963. Zo nodig volgt een intern onderzoek (oude term was Huishoudelijk Onderzoek). c. Er is (tevens) sprake van een strafrechtelijke verdenking. Dan is een officiële melding ‘in de lijn’ én een melding voorvallen (MVV) in Peoplesoft verplicht. Daarna volgt aangifte bij (in elk geval contact met) de Koninklijke Marechaussee. De KMar praat met de melder en stelt een onderzoek in. In overleg met de Marechaussee kan ook een intern onderzoek starten.
Stap 3: Ga na of de melder hulp nodig heeft. Verwijs hem zo nodig door naar bijvoorbeeld het Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk (DC BMW) of de Geestelijke Verzorging (GV).
Stap 4: Bespreek de kwestie (eventueel anoniem) met een collega of leidinggevende. Vraag feedback en advies. Benut de binnen Defensie aanwezige expertise. Betrek
adviseurs als juristen en specialisten van P&O, BMW en de CAID of FIZ erbij.
Stap 5: Betrek de groep rond de melder bij het herstel van de relatie, ongeacht de uitkomst van de melding. Ook in dit geval kunnen bedrijfsmaatschappelijk werkers, geestelijk verzorgers of de integriteitadviseur helpen.
Wist u dat…? *Een huishoudelijk onder zoek al heel lang intern onderzoek heet? *Wanneer u een intern onderzoek laat uitvoeren, u dat moet melden bij uw functionaris gegevensbescherming? *Communicatie naar de werkvloer over een melding en ook de afhandeling enorm belangrijk is en de integriteit- en communicatieadviseurs daarbij kunnen adviseren? *In sommige gevallen de COID adviseert bij interne onderzoeken? *Er op intranet een uitgebreid onderzoeksprotocol voor u klaar ligt? *Een melder zijn melding ook kan doen via e-mail bij het meldpunt COID:
[email protected]?
14
15
Veiligheidsproject CDC vergroot veiligheid van vitale transporten
Defensie als vluchthaven In de toekomst kan het project Interdepartementale Transportveiligheid van het CDC de chauffeur een beveiligde defensielocatie aanbieden. “Defensie heeft kris kras door Nederland goed beveiligde terreinen en wil andere departementen en organisaties in de publieke sector hiervan laten profiteren”, vertelt De Boer.
Kickoff Defensie beschikt over de Centrale Meldkamer (CMK) van de Defensie Bewakings- en Beveiligingsorganisatie (DBBO) in Stroe, die dag en nacht bereikbaar is. Een chauffeur van bijvoorbeeld een waardetransport kan in de toekomst naar het noodnummer van de CMK bellen. Dat kiest vervolgens uit de 68 defensielocaties in ons land een uitwijkplek voor de chauffeur. Het gaat om locaties die dag en nacht bewaking hebben aan de poort. De chauffeur tikt het coördinaat in op zijn navigatiesysteem en rijdt richting de aangewezen plek, terwijl de achtervolgers hem op de hielen zitten.
Terwijl de vrachtauto met een waardevolle lading het kazerneterrein nadert, goit bewakingspersoneel de poort open.
“Dit idee is zo simpel en effectief, dat niemand eraan gedacht heeft” De Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten van de KMar verzorgde de demonstratie van het project Interdepartementale Transportveiligheid. Terwijl een vrachtauto met een ‘gevoelige’ lading het terrein van Camp New Amsterdam oprijdt, rijden de marechaussees de volgwagen met terroristen klem en arresteren de inzittenden.
Defensiecomplexen kunnen in de toekomst als veilige havens voor vitale civiele transporten dienen. Die transporten kunnen auto’s met topfunctionarissen, maar ook vrachtwagens met munitie of gevaarlijke stoffen zijn. Het Commando DienstenCentra (CDC) verrichtte op 15 januari de aftrap voor een nieuw project dat de veiligheid bij zulk vervoer moet vergroten. Tekst: tweede luitenant Rosalien van Damme Foto’s: sergeant Eva Klijn (AVDD)
Stel je voor: een vrachtauto met gevaarlijke stoffen rijdt over de snelweg naar een bestemming. De chauffeur kijkt in zijn achteruitkijkspiegel en ziet dat hij wordt achtervolgd. De gevaarlijke stoffen die hij vervoert kunnen voor terroristische doeleinden worden gebruikt. Hij vertrouwt de situatie niet en vraagt zich af wat hij moet doen. “Er bestaat nog geen goede oplossing voor een situatie als deze”, vertelt Ronald de Boer, projectleider van het Bureau Integrale Beveiliging van de Divisie Facilitair & Logistiek. “De chauffeur kan 112 bellen, maar dat brengt een overkill aan maatregelen met zich mee. De nationale politie laat dan bijvoorbeeld een stuk snelweg afzetten en stuurt een arrestatieteam om de chauffeur uit de penibele situatie te redden. Dat is wat teveel van het goede.”
Op de kazerne Camp New Amsterdam in Huis ter Heide laat een demoteam tijdens de kickoff van het project zien wat de mogelijkheden zijn. Luid toeterend komt een vrachtauto het kazerneterrein oprijden. De bewaking heeft het kenteken van de CMK in Stroe doorgekregen en is op de hoogte van de situatie. Bewakingspersoneel gooit de slagboom open, zodat de chauffeur snel kan doorrijden. Een team van de Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten (BSB) van de Koninklijke Marechaussee rijdt de volgauto klem. De BSB’ers sleuren de achtervolgers uit de wagen en slaan ze op de besneeuwde ondergrond in de boeien. “Het project Interdepartementale Transportveiligheid kan de nationale veiligheid op een eenvoudige manier een push geven”, vertelt De Boer. “De chauffeur kan op het defensieterrein bekomen van de schrik en een kop koffie drinken, terwijl de achtervolgers worden opgepakt.”
Weinig geld Volgens De Boer maakt het project Defensie nog beter ‘zichtbaar’ in de maatschappij. “Bovendien wordt zo de kans kleiner dat er bij een gevaarlijk transport slachtoffers vallen en spullen verloren gaan”, benadrukt hij.
Zodra de criminelen beseffen dat ze richting defensieterrein rijden, maken ze rechtsomkeert. Op hetzelfde moment rijdt het BSB-team ze tegemoet.
Defensie vervult met het project een pioniersrol, want nergens in Europa is iets vergelijkbaars te vinden, vervolgt De Boer. Volgens hem kost de nieuwe aanpak weinig geld, omdat er gebruik wordt gemaakt van bestaande infrastructuur, zoals de meldkamer in Stroe en beveiligde defensielocaties. De Boer: “Goede ideeën zijn vaak simpel en liggen voor de hand. Dat is de reden waarom niemand eraan denkt en dit project niet eerder van de grond kwam. Binnen twee maanden willen we een volgende stap zetten om deze methode in de praktijk toe te passen. We denken bijvoorbeeld aan een protocol om de samenwerking tussen Defensie en de civiele partners verder uit te werken.”
16
17 <
Defensiebreed worden er 1200 civiele dienstvoertuigen afgestoten. (foto: Wim Salis)
Wagenpark Defensie: van Golf naar Polo standaard dienstauto’s zijn, maar ook ‘functiegerichte voertuigen’ als bijvoorbeeld een storingsbus. Lafeber: “Elke medewerker gaat de reductie voelen, simpelweg omdat er minder voertuigen beschikbaar zijn. Echter, door efficiëntere inzet van de auto’s willen we het ongemak tot het minimum beperken.”
Frustratie De oplossing wordt volgens Lafeber gevonden in defensiebrede poolvorming (iets wat in de Haagse- en Utrechtse regio al gebeurt, red). “In de huidige situatie zijn de dienstauto’s op
“Een auto is nou eenmaal emotie” kazernes vaak aan een sectie of afdeling toegekend. Zo’n auto gaat alleen op rit als medewerkers van een desbetreffende sectie op dienstreis moeten. Rijden ze niet dan ligt het
Berichten dat het wagenpark van Defensie fors gaat krimpen, waren er al eerder. Nu is echter ook de eerste versobering zichtbaar. Met de aankoop van vijftien VW Passats is het wagenpark voor VIP vervoer van onder meer generaals en directeuren versoberd. Majoor Frank Lafeber, senior medewerker Materieelbeheer en Logistiek: “In alle categorieën worden civiele dienstauto’s gedownsized.” Tekst: kapitein Marlous de Ridder
Wie in Den Haag werkt, ziet de geblindeerde auto’s van hoogwaardigheidsbekleders dagelijks passeren. In de hofstad is het een komen en gaan van luxe en grote auto’s. Maar past dit nog bij het huidige tijdsbeeld van de economische crisis? Nee, en dus legt het Rijk alle ministeries een versobering van de dienstvoertuigen op. Met onder meer de aankoop van de VW Passats beantwoordt Defensie aan de Rijksbrede norm. Tot voor kort kende Defensie voor het VIP vervoer de Peugeot 607, de Audi en de BMW. Hoe hoger de generaalsrang, hoe groter en duurder de auto vaak. De Peugeot 607 wordt nu vervangen voor de VW Passat. “Die is ten opzichte van een Peugeot 607 een versobering, maar voldoet nog steeds volledig aan de eisen van comfort en uitstraling”, zegt Lafeber. “Wat je verder ziet,
is dat er in alle categorieën civiele dienstauto’s worden gedownsized. Voor een Golf komt nu een Polo in de plaats en voor een Peugeot 308 een Renault Clio.”
Reductie De versobering staat niet op zichzelf: Defensie stoot 1200 civiele dienstauto’s af. Ieder defensieonderdeel moet een vastgesteld
“De bezettingsgraad per auto wordt hoger” percentage op het voertuigenbestand reduceren, waarbij zij zelf mogen bepalen welke type voertuigen dat is. Dat kunnen
Met de komst van vijftien VW Passats versobert Defensie het VIP vervoer. Foto sergeant Eva Klijn (AVDD)
rittenboekje veelal in de la. Het gevolg is een hele parkeerplaats vol dienstauto’s, maar de aanvrager krijgt te horen dat er geen beschikbaar is. Uiteraard zorgt dit voor frustratie”, meent Lafeber. “Door alle auto’s in pools onder te brengen, wordt de bezettingsgraad per voertuig hoger. Auto’s worden alleen gereserveerd voor de duur van een dienstreis en bij terugkomst kan iemand anders er mee weg. Een kwestie van ‘strak plannen’ dus.” De afdeling Centraal Wagenparkbeheer (CWB) die op dit ogenblik wordt opgericht, zal het door Lafeber geschetste concept in de komende tijd uitwerken. Het verder verbeteren van een effectief gebruik van dienstauto’s staat daarbij voorop.
Even wennen Of het nu om versobering of reductie gaat, de komende periode gaat iedereen de veranderingen merken. “Elke eenheid kan bij vervanging nog steeds auto’s naar ‘eigen wens’ uit een catalogus bestellen”, vertelt Lafeber. “Alleen het assortiment binnen een categorie
Hoewel de Passat ten opzichte van de Peugeot 607 een versobering is, voldoet de auto nog steeds volledig aan de eisen van comfort en uitstraling. Foto sergeant Eva Klijn (AVDD)
is kleiner. Voor sommigen zal dat best even wennen zijn. Een auto is nou eenmaal emotie. Het versoberde beleid geldt voor de rangen tot en met brigadegeneraal. Voor de hoogste rangen is nog steeds een budget waarbinnen een auto uitgezocht kan worden. Als dat een Audi is, prima. Alleen met minder accessoires en dus een minder luxe uitvoering.”
18
19
VAM voert regie over vraag en aanbod
‘Vooral meedenken met de klant’
Grote getallen Ook Defensie dient ernstig op de centjes te letten, want de budgetten zijn gekrompen. Standaardisatie is daarbij zeker een oplossing. Nijenhuis: “Het is de macht van de grote getallen die de prijs omlaag drukt. Zo hebben we bijvoorbeeld binnen Defensie nog maar een beperkte keuze uit kantoormeubilair. Dat drukt de kosten en als je duizenden tafels van één soort bestelt, onderhandelt dat ook een stuk scherper. Je bent als overheid nu eenmaal verplicht je geld zo goed mogelijk te besteden.”
“Wij verdienen geld voor Defensie”
Van koffie tot kogels, van kroketten tot raketten. Alles wat de krijgsmacht nodig heeft, loopt via Vraag en Aanbodmanagement (VAM), dé ketenregisseur van Defensie. VAM zorgt ervoor dat de defensieonderdelen goed bediend worden met de levering van allerhande producten, of het nu gaat om bureaustoelen of onderdelen voor een fregat of F-16 gevechtsvliegtuig. Tegen een zo scherp mogelijke prijs, dát spreekt voor zich.
bundelen. We hebben daartoe met burgers en militairen van alle krijgsmachtdelen alle expertise in huis. Dat potentieel geeft enorme mogelijkheden.” Grootste uitdaging voor de directie VAM van DF&L is deze toch redelijk nieuwe vorm van bedrijfsvoering te laten ‘landen’ bij de gebruikers. “We doen ambassadeurswerk; steken veel effort in het overtuigen van de defensieonderdelen dat het beter of efficiënter kan. We zullen ook wel moeten, gezien de krimpende budgetten!”
Meedenken De meeste voldoening zit ‘m voor de VAM-medewerkers in het ‘ontzorgen’ van de gebruikers, de afnemers van producten en diensten. “Vertrouwen kweken, verplaatsen in hun situatie en vooral meedenken”, weet Nijenhuis. “Soms sluit de vraag niet aan bij het beschikbare assortiment, dat kan gebeuren. Dan proberen we in gezamenlijkheid tóch een oplossing te vinden en binnen de mogelijkheden maatwerk te leveren. Niet roepen wat er allemaal niet kan, maar samen kijken hoe het wél kan. En er kan nog steeds veel, dat merken wij omdat we hier de helikopterview hebben. Vervoer is een mooi voorbeeld: door te schuiven met tijden kun je vaak wel voldoen aan de vraag. En als het dan weer gelukt is, geeft dat een tevreden gebruiker. Mooier is er niet. Wat mij betreft is Vraag- en Aanbodmanagement de toekomst voor het CDC!”
Tekst: Leo de Rooij Foto’s: Arnoud Schoor (AVDD)
Het Commando DienstenCentra telt vijf divisies, waarvan de Divisie Facilitair en Logistiek één van de grotere is. Hierin vinden we de dienstencentra: Facilitair Bedrijf Defensie (facilitaire ondersteuning), Paresto (catering), DCIOD (ondersteuning defensiepersoneel in buitenland), DVVO (vervoer), FDC (financiën), AVDD (media, foto/film), BIMS (defensiesport) en het Koninklijk Tehuis en Museum Bronbeek. Allemaal diensten die uitvoerend zijn en waarover VAM de regiefunctie voert. Commandant VAM kapitein-ter-zee Gerrit Nijenhuis benadrukt dat die regie in gezamenlijkheid wordt gevoerd. “In het begin lagen er gevoeligheden bij onze dienstencentra en de defensieonderdelen. Dat is begrijpelijk, want niemand geeft graag de regie uit handen. We stellen daarom samen met de gebruiker, onze klanten, vast waar de behoefte ligt en vertalen dat waar nodig in overleg met onze dienstencentra door naar producten en diensten die worden afgenomen. Uitgangspunt voor mij hierbij is: de klant wil iets en wij leveren, ofwel via onze eigen dienstencentra, ofwel via externe leveranciers.” VAM-commandant Neijenhuis: “Er kan nog steeds veel, dat merken wij omdat we de helikopterview hebben.”
Vandaar ook dat steeds vaker verschillende ministeries de handen ineen slaan en samen diensten afnemen. Dit is ook een belangrijk aandachtspunt van het nieuwe Kabinet. Denk aan koffie, schoonmaakdiensten, verhuizingen, dienstauto’s, dienstkleding. Samen ga je de markt op en kun je bij de leverancier een veel scherpere prijs bedingen. Met een zo hoog mogelijke kwaliteit, waarmee ook het defensiepersoneel weer gebaat is. “Wij verdienen geld voor Defensie”, meldt Nijenhuis, “en dat doen we door standaardisatie van het aanbod en door de krachten te
Nog een bakkie? Binnen de directie VAM circuleren duizelingwekkende getallen. Zo zijn er ruim 75.000 afnemers van diensten (gebruikers), verdeeld over 221 locaties in binnen- en buitenland. Dat levert 345.000 financiële mutaties per jaar op, met contracten die de 350 miljoen euro overstijgen. Één van de geleverde producten is koffie, liters koffie. Samen drinken we maar liefst 17.000 liter koffie per dag, wat goed is voor 3.740.000 liter per jaar. Dat zijn 151 tankwagens van 25.000 liter per jaar, en als je die uitschenkt heb je 2200 km aan bekertjes nodig. Iemand nog een bakkie...? Nijenhuis: “Uitgangspunt voor mij is: de klant wil iets en wij leveren.”
Foto van de maand Geobserveerd door instructeurs met rode geniemutsen, oefent een duiker van 105 Brugcompagnie in het manoeuvreren in donkere diepten, in dit geval de Grevelingen in Zeeland. In zijn handen houdt hij een onderwater kompas dat hem naar een vooraf vastgesteld (‘gestoken’) punt moet
loodsen. Door het inktzwarte water is dat een lastige klus. Bovendien is hij helemaal op zichzelf aangewezen. De oefening, waarin ook onderwater lassen aan bod kwam, was eind 2012. Foto sergeant 1 Dave de Vaal, AVDD.
