Penyakit AIDS Pengenalan "Sindrom Kurang Daya Tahan Penyakit" ataupun AIDS adalah penyakit yang disebabkan oleh sejenis virus yang dikenali sebagai HIV (Human Immunodeficiency Virus) yang menyebabkan kegagalan sistem imun tubuh ataupun kebolehan semulajadi tubuh untuk melawan penyakit. Penerangan AIDS melumpuhkan kemampuan tubuh untuk melawan penyakit (sistem imun tubuh). Ini kerana kuman HIV telah memusnahkan sel T CD4+ yang bertanggungjawab melawan penyakit yang disebabkan oleh kuman bakteria, virus dan lain-lain. AIDS bukanlah satu penyakit yang tersendiri. Dengan kegagalan sistem imun, pesakit AIDS lebih mudah terdedah kepada : •
pelbagai kuman, termasuklah yang tidak membahayakan manusia yang normal
•
beberapa jenis kanser yang jarang-jarang berlaku
Asas Saintifik HIV menyerang dengan perlahan-lahan dan memusnahkan sesetengah sel darah putih di dalam badan (sel T CD4+). Dalam keadaan normal, sel-sel ini membantu tubuh melawan jangkitan kuman dan penyakit yang disebabkan oleh virus dan bakteria. Apabila HIV telah menyerang badan seseorang, sel-sel ini tidak lagi mampu melaksanakan tanggungjawab mereka kerana telah dimusnahkan secara perlahan-lahan oleh HIV. Ini bermaksud bahawa HIV akan turut memusnahkan keupayaan tubuh badan untuk melawan penyakit. Sebenarnya AIDS merupakan peringkat lanjutan Perkembangan penyakit ini melalui beberapa fasa :
bagi
jangkitan
HIV.
•
Fasa 1 - bermula dengan HIV menjangkiti seseorang individu
•
Fasa 2 - di mana virus tersebut membiak tetapi pesakit masih tidak mempamerkan sebarang tanda-tanda atau gejala-gejala yang tertentu
•
Fasa 3 - membiak dan berkembang membawa kepada kewujudan beberapa tanda dan gejala yang memburukkan lagi mekanisma pertahanan tubuh.
1
•
Fasa 4 - pesakit mula mengalami penyakit-penyakit yang jarang berlaku yang digelar 'infeksi oportunistik' seperti Pneumocystis Carinii Pneumonia dan kanser termasuk Sarkoma Kaposi.
•
Fasa 5 - pesakit tersebut disahkan sebagai pesakit AIDS. Di dalam fasa ini, mekanisma pertahanan mengalami kemusnahan yang teruk dan sudah tidak mampu lagi untuk melawan serangan bakteria, virus dan kuman-kuman lain.
Penyebab Penyebab bagi AIDS ialah HIV. HIV tidak dapat hidup di luar tubuh manusia dan hanya boleh dipindahkan apabila bendalir badan daripada individu yang telah dijangkiti memasuki ke dalam tubuh individu yang belum dijangkiti. HIV berjangkit melalui pemindahan sebarang bendalir dari tubuh mereka yang telah dijangkiti kepada orang lain. Virus ini boleh didapati di dalam bendalirbendalir tubuh seperti: •
Darah
•
Cecair seminal/air mani (dan juga air mazi)
•
Rembesan faraj
•
Susu badan
Perebakan AIDS merebak terutamanya melalui darah, semen (air mani) dan rembesan faraj mereka yang telah dijangkiti virus AIDS. AIDS juga boleh merebak dari ibu yang telah dijangkiti kepada bayi yang dikandungnya. Berdasarkan fakta di atas, aktiviti-aktiviti yang boleh menyebabkan anda terdedah kepada jangkitan AIDS adalah seperti berikut: 1. Melakukan hubungan seks dengan berbilang pasangan dari kedua-dua jantina 2. Melakukan hubungan seks dengan pelacur 3. Berkongsi jarum dan picagari di kalangan penagih dadah
2
Transmisi/Jangkitan Virus AIDS Virus HIV wujud di dalam bendalir tubuh manusia yang telah dijangkiti seperti di dalam cecair seminal, rembesan faraj dan darah. Virus ini boleh merebak dari individu yang telah dijangkiti kepada orang lain melalui perkara-perkara berikut: •
Melakukan hubungan seks tanpa perlindungan (cth : memakai kondom) bersama-sama individu yang telah dijangkiti
•
Pertukaran darah atau produk darah dari individu yang telah dijangkiti ke dalam sistem peredaran darah orang lain.
•
Daripada ibu yang dijangkit kepada janin yang dikandung
•
Daripada organ, tisu atau air mani mereka yang telah dijangkiti (contohnya seperti melalui pemindahan organ)
AIDS tidak boleh merebak melalui sentuhan ataupun konteks biasa seperti: •
Berpegangan tangan
•
Bersentuh-sentuhan di kawasan yang sesak
•
Berjabat tangan
•
Bekerja bersama
•
Bermain
•
Ciuman ringan
Anda tidak boleh dijangkiti AIDS dengan : •
berkongsi makanan, menggunakan kemudahan awam seperti kolam mandi atau tandas ataupun melalui gigitan nyamuk
•
menderma darah kerana peralatan yang digunakan untuk mengambil darah tersebut adalah steril dan hanya digunakan sekali sahaja. Mereka yang tiada risiko AIDS adalah digalakkan untuk menderma darah.
•
proses pemindahan darah kerana pada masa sekarang, semua darah yang didermakan di Malaysia telah disaring untuk mengesan kehadiran antibodi AIDS. Antibodi AIDS adalah bahan yang dihasilkan oleh tubuh mereka yang dijangkiti sebagai tindak balas terhadap jangkitan virus AIDS.
•
menggunakan pinggan, sudu dan gelas yang digunakan oleh pesakit AIDS kerana virus AIDS tidak boleh hidup lama di luar tubuh manusia.
3
Peralatan tersebut apabila dibasuh seperti biasa akan membunuh virus AIDS. Faktor-Faktor Risiko Jika anda mengamalkan perkara-perkara berikut, anda adalah golongan yang berisiko tinggi untuk mendapat HIV/AIDS •
Melakukan hubungan seks dengan berbilang pasangan dari kedua-dua jantina
•
Melakukan hubungan seks dengan pelacur
•
Berkongsi jarum di kalangan penagih dadah
Insidens AIDS pertama kali dilaporkan di Amerika Syarikat pada tahun 1981. Semenjak itu ia telah menjadi masalah kesihatan yang penting di seluruh dunia. Di Malaysia, 300 kes baru HIV yang baru dikesan setiap bulan. Sejumlah 448 kes AIDS dan 16,349 kes HIV dilaporkan sehingga 30 Jun 1996. Majoriti mereka yang dijangkiti di Malaysia (iaitu lebih kurang 84%) berada dalam lingkungan umur antara 20 39 tahun, manakala lebih kurang 4% lagi adalah berumur antara 13 ke 19 tahun.
Tanda-tanda dan gejala Pesakit AIDS akan mengalami gejala-gejala seperti di bawah: •
Penurunan berat badan sehingga 10% yang tidak diketahui puncanya
•
Cirit-birit dan batuk yang kronik dan berterusan
•
Demam yang berpanjangan. Demam ini berlaku samada secara berkala ataupun berterusan
•
Pembengkakan nodus limfa terutamanya di leher, ketiak dan kelengkang.
•
Jangkitan herpes zoster yang berulang-ulang. Herpes zoster merupakan infeksi saraf oleh virus yang dicirikan oleh kehadiran lepuhan pada kulit
•
Kandidiasis di mulut dan tekak. Kandidiasis merupakan sejenis penyakit yang disebabkan oleh sejenis kulat (fungus).
•
Infeksi herpes simpleks yang berulang-ulang. Herpes simpleks merupakan jangkitan virus pada kulit yang dilihat sebagai lepuhan di sekeliling mulut dan alat kelamin. 4
Komplikasi Oleh kerana pesakit AIDS telah mengalami kelumpuhan fungsi sistem imun, mereka lebih mudah jatuh sakit berbanding dengan mereka yang memiliki tindak balas imun yang sihat. Komplikasi-komplikasi yang mungkin berlaku ialah: •
Pneumocystis Carinii Pneumonia (sejenis penyakit radang paru-paru), yang boleh membawa maut. Penyakit ini memusnahkan paru-paru pesakit AIDS
•
Cytomegalovirus Retinitis merupakan penyakit mata berkaitan AIDS yang serius dan boleh menyebabkan buta.
•
Sarkoma Kaposi merupakan kanser berkaitan AIDS yang menyebabkan ketumbuhan/tumor pada kulit. Ia berwarna merah jambu atau ungu.
•
AIDS Waiting Syndrome melibatkan penurunan berat badan yang ketara, cirit-birit yang kronik atau rasa lemah dan demam yang berpanjangan atau berkala selama sekurang-kurangnya 30 hari
Ujian-Ujian Bagi memastikan kewujudan kuman HIV dalam tubuh seseorang, satu ujian darah boleh dijalankan (Ujian Antibodi HIV contohnya HIV ELISA, EIA, Aglutinasi Partikel). Ujian-ujian ini boleh dilakukan di semua klinik dan hospital kerajaan atau swasta. Apabila virus telah memasuki tubuh, satu sebatian yang dikenali sebagai antibodi akan terhasil. Antibodi inilah yang dikesan di dalam ujian-ujian darah yang dijalankan. Keputusan Ujian HIV Ujian HIV dapat mengenalpasti kewujudan antibodi di dalam darah, seawal 2 minggu selepas jangkitan, tetapi tubuh mungkin mengambil masa selama 6 bulan untuk mengeluarkan antibodi secukupnya. Purata masa yang diambil ialah 25 hari.
Keputusan seropositif bagi ujian HIV ini membawa maksud antibodi HIV wujud di dalam saluran darah seseorang dan dia adalah HIV positif. Untuk mendapat penyakit AIDS ia mungkin mengambil masa sehingga 10 tahun atau lebih. Rawatan menggunakan dadah untuk melambatkan perkembangan AIDS boleh didapati, tetapi tidak boleh sembuh sepenuhnya.
5
Keputusan seronegatif biasanya menandakan bahawa anda tidak diijangkiti oleh HIV. Walau bagaimanapun, anda perlu diuji semula dalam masa 6 bulan jika anda berisiko tinggi untuk mendapat AIDS, kerana ia mengambil masa begitu panjang untuk menghasilkan antibodi yang mencukupi. Sesiapa yang menerima keputusan HIV perlulah mendapatkan kaunseling sebelum dan selepas ujian ini supaya mereka dapat memahami keputusan ujian, membincangkan kaedah pencegahan dan jika perlu, bincangkan pilihan rawatan yang ada. Bilakah seseorang itu disahkan sebagai pesakit AIDS?
Seseorang itu disahkan sebagai pesakit AIDS apabila mereka memiliki ciri-ciri di bawah: •
Ujian darah mereka disahkan mengandungi antibodi AIDS
•
Mereka telah mempamerkan tanda-tanda dan gejala-gejala AIDS (sila lihat Gejala/Simptom)
•
Mereka telah mendapat komplikasi dari AIDS (sila lihat Komplikasi)
Bilakah seseorang itu dianggap sebagai pembawa AIDS? Seseorang itu dianggap sebagai pembawa AIDS apabila ujian darah mereka didapati positif terhadap antibodi AIDS walaupun mereka belum menunjukkan sebarang gejala AIDS. Rawatan Farmakologi Rawatan untuk HIV melibatkan pemusnahan kuman virus tersebut dan merawat simptom yang dialami oleh pesakit. Dadah-dadah berikut digunakan: 1. Dadah antiretrovirus Dadah antiretrovirus menyerang dan memusnahkan retrovirus, termasuklah HIV. Dalam beberapa tahun ini, para penyelidik telah mencapai kemajuan besar dalam penghasilan pelbagai rawatan pilihan bagi AIDS/HIV ini. Sejak akhir tahun 1980'an, para profesional perubatan di Amerika Syarikat telah menggabungkan dadah antiretroviral ke dalam regimen rawatan yang dipreskripsikan kepada pesakit yang dijangkiti. Kombinasi tiga atau lebih dadah antiretroviral, yang biasanya dipanggil 'dadah koktel', didapati berkesan dalam menurunkan paras jangkitan HIV dalam tubuh individu yang dijangkiti, dengan cara memperlahankan perebakan HIV.
6
2. Perencat Protease HIV akan melalui proses replikasi dan menjangkiti sel-sel yang sihat di dalam tubuh pembawa HIV. Keseluruhan proses ini akan membawa kepada pembentukan AIDS. HIV memerlukan sejenis enzim yang dikenali sebagai protease untuk proses replikasi. Perencat protease menghalang enzim ini dengan berkesan dan seterusnya menyekat replikasi daripada berlaku. 3. Nucleoside Reverse Transcriptase Inhibitors (NRTI) dan Nonnucleoside Transcriptase Inhibitors (NNRTI) Untuk HIV direplikakan (digandakan), enzimnya mestilah memasuki nukleus dalam sel seseorang pesakit. Satu enzim yang dikenali sebagai HIV Reverse Transcriptase membantu menggandakan bahan genetik HIV dalam nukleus sel pesakit tersebut. NRTI adalah penghalang enzim Reverse Transkriptase ini. Oleh itu, NRTI dapat melengahkan tindakan enzim HIV ini. 4. Gabungan dadah Perencat protease, nukleosida dan bukan nukleosida menghalang fungsifungsi HIV yang berbeza. Dadah antiretrovirus jika diberi secara bersendirian, gagal untuk menghasilkan kesan yang berpanjangan. Oleh itu, dadah-dadah ini akan diberikan secara gabungan. Rawatan Bukan Farmakologi Tujuan pengurusan adalah untuk memberikan khidmat perubatan yang terbaik kepada individu yang telah dijangkiti AIDS, bagi mengurangkan kadar kesengsaraan dan mengelakkan diskriminasi. •
Perkhidmatan yang disediakan oleh kerajaan Malaysia terhadap individu yang dijangkiti HIV adalah disepadukan ke dalam perkhidmatan rawatan perubatan. Rawatan ini boleh didapati di semua hospital. Program ini dikelolakan oleh Bahagian Perubatan dan Cawangan AIDS/STD, Jabatan Kesihatan Awam (Public Health Department), Kementerian Kesihatan Malaysia.
•
Rawatan, termasuklah kaunseling yang diberi kepada pesakit yang dijangkiti HIV dan pesakit AIDS untuk kedua-dua pesakit luar dan pesakit dalam wad. Kaunseling perlu diberikan sebelum dan selepas pesakit diuji untuk HIV
•
Kesemua pesakit yang dijangkiti HIV akan dirawat oleh pakar di hospital yang terdekat. Disebabkan implikasi jangkitan HIV/AIDS ini adalah serius, rujukan kepada doktor pakar yang berpengalaman adalah perlu sebelum 7
sebarang diagnosis dipastikan. Tiada wad ataupun hospital yang khas untuk pesakit AIDS ataupun mereka yang disyaki HIV positif. Pemencilan pesakit AIDS hanya dilakukan atas sebab-sebab perubatan, contohnya sewaktu pesakit telah tenat. •
Pesakit diberi jagaan perubatan sepenuhnya (termasuklah penggunaan Azidothymidine AZT) setelah disarankan oleh pakar yang menjalankan rawatan. Satu garis panduan mengenai penggunaan AZT telah dikeluarkan oleh Kementerian Kesihatan Malaysia.
•
Kesemua individu yang dijangkit HIV perlu menghadiri rawatan lanjutan setiap 3 hingga 6 bulan
•
Kesemua pesakit HIV akan diberikan kaunseling perubatan yang intensif oleh doktor.
•
Kesemua pesakit akan diberitahu mengenai diagnosis serta dinasihatkan mengambil langkah berjaga-jaga yang sesuai
Di samping terapi dadah, terdapat satu faktor lagi yang boleh menyumbang ke arah kehidupan yang lebih panjang dan sihat untuk pesakit AIDS, iaitu pemakanan yang sihat. Makanan berkhasiat membantu pesakit AIDS mengekalkan kesihatan mereka dengan memberikan perlindungan daripada komplikasi jangkitan berkaitan HIV. Pengambilan makanan berkalori tinggi bersama protein dan karbohidrat yang cukup, boleh mempertahankan diri dari kekurangan zat makanan, malserapan nutrien, penurunan sistem imun dan susut badan. Pemakanan yang baik akan membantu mengurangkan kesan buruk dadah dan juga meningkatkan kebolehan tubuh untuk menyerap ubat-ubatan tertentu. Pemantauan Jika anda rasakan anda berisiko untuk dijangkiti HIV, anda dinasihatkan supaya memantau kehadiran HIV di dalam darah anda. Ujian-ujian berikut dapat mengenalpasti kewujudan antibodi HIV di dalam darah. Antibodi terhadap HIV akan terhasil secara semulajadinya apabila virus tersebut memasuki tubuh. Beberapa jenis ujian HIV yang boleh dilakukan ialah: 1. Ujian darah Antibodi Ujian darah antibodi dilaksanakan untuk mengesan antibodi terhadap HIV di dalam darah. Ujian saringan yang paling biasa dijalankan ialah EIA (imunoasai enzim) dan ELISA (Enzyme-linked Immunosorbent Assay).
8
2. Ujian Oral HIV Ujian oral ini dijalankan menggunakan contoh mukus daripada bahagian dalam pipi dan gusi, bukan menggunakan darah. Ujian ini telah diluluskan oleh FDA (Food & Drug Administration - USA) dan ia adalah tepat seperti juga ujian darah. Di Malaysia, ujian WB (untuk penagih dadah yang tidak menggunakan cara suntikan) atau ujian "particle agglutriotion (untuk penagih dadah yang menggunakan suntikan) selalunya dijalankan untuk mengesahkan jangkitan HIV. Pencegahan Anda akan diberikan rawatan yang perlu beserta kaunseling perubatan mengenai AIDS dan cara-cara untuk menjaga kesihatan dan bagaimana untuk mencegah penyebaran penyakit ini kepada orang lain. Langkah keselamatan untuk pesakit AIDS: •
Simpan nombor-nombor telefon yang penting
•
Pastikan rumah anda adalah selamat
•
Pastikan peralatan peribadi yang penting boleh didapati dengan mudah seperti sarung tangan pakai-buang, tuala wanita dan lampin
•
Anda tidak boleh menderma darah
•
Amalkan pemakanan yang sihat
•
Lindungi diri anda dari sebarang penyakit, contohnya elakkan dari berada berdekatan dengan orang yang sakit, pakai perlindungan muka (topeng) sewaktu melawat orang sakit, elakkan dari mendapat luka.
•
Anda mesti menggunakan kondom sewaktu melakukan hubungan seks untuk melindungi pasangan anda daripada dijangkiti AIDS
•
Jika anda adalah penagih dadah, hentikan tabiat ini. Jangan menyuntik dadah atau berkongsi jarum dengan penagih dadah yang lain.
•
Wanita yang dijangkiti AIDS perlu mengelakkan diri daripada hamil kerana mereka boleh memindahkan virus ini kepada bayi-bayi yang dikandung.
9
Berdasarkan Pengetahuan Mengenai AIDS, Langkah-Langkah Berikut Adalah Disarankan Untuk Orang Awam:•
Elakkan melakukan hubungan seks dengan mereka yang mempunyai latar belakang dan status kesihatan yang tidak diketahui dan diragui.
•
Elakkan dari melakukan hubungan seks dengan berbilang pasangan atau dengan mereka yang mempunyai banyak pasangan. Ini termasuklah pelacur lelaki dan wanita.
•
Elakkan diri dari melakukan hubungan seks bersama-sama mereka yang disyaki pesakit ataupun pembawa AIDS. Jika hubungan seks tidak dapat dielakkan (seperti pasangan suami atau isteri yang dijangkiti AIDS), anda dinasihatkan supaya menggunakan kondom. Penggunaan kondom boleh menurunkan risiko untuk mendapat AIDS.
•
Elakkan dari menyuntik dadah
•
Jangan berkongsi jarum dan picagari untuk menyuntik dadah
•
Jangan berkongsi alatan peribadi seperti berus gigi, pisau cukur ataupun alatan lain yang boleh tercemar dengan darah.
Tips Melancong Ambil langkah berjaga-jaga yang sesuai apabila anda melancong ke luar negara. AIDS terdapat di banyak negara di seluruh dunia. Latihan Senaman Terdapat bukti yang kukuh mengenai latihan senaman dapat memperbaiki keadaan mood dan kualiti kehidupan individu HIV positif. Tambahan pula, terdapat kepercayaan di kalangan komuniti HIV bahawa senaman boleh menjadikan mereka lebih kuat, meningkatkan daya ketahanan dan melindungi mereka daripada infeksi. Imunisasi Lebih daripada 40 jenis vaksin HIV yang dikaji telah diuji pada manusia di seluruh dunia tetapi sehingga kini tiada satu pun yang telah diluluskan. Pencegahan AIDS memerlukan disiplin dan kekuatan diri. Keperluan ini kadangkadang sukar untuk dipenuhi, tetapi ianya berkesan dan mampu menyelamatkan nyawa.
10
