Aardwarmte Den Haag Zuid-West
Deze zes partners participeren op gelijkwaardige basis in de nieuwe organisatie Aardwarmte Den Haag VOF die de realisatie en exploitatie van het energiesysteem ter hand neemt. Deze gezamenlijke aanpak is een belangrijke sleutel tot succes voor het project. Het biedt de mogelijkheid om de gehele keten – van warmteafnemer tot distributie en warmteproductie – te optimaliseren.
Het project Aardwarmte Den Haag Zuid-West is een initiatief van de volgende zes partijen.
partners
huidige energietarieven. Stijgen de energieprijzen, dan raakt aardwarmte in het voordeel.
ringen aanzienlijk hoger. Uiteindelijk zijn de totale jaarlijkse lasten ongeveer gelijk bij de
het energieverbruik en de jaarlijkse energiekosten. Anderzijds zijn de eenmalige investe-
energieconcepten vergeleken. Aardwarmte (geothermie) scoort hoog in de reductie van
In de voorbereiding van het aardwarmteproject zijn de energieprestaties van verschillende
Aardwarmte versus andere duurzame technieken
De woningen zijn dus in energetisch opzicht toekomstbestendig.
verwachting in 2015 van kracht wordt.
65%. Dit vertaalt zich naar EPC-waarde van 0,4 à 0,5. Dit is een EPC-waarde die naar
energiesysteem met aardwarmte daalt het verbruik van fossiele brandstoffen met zo’n
Door in plaats van een HR-combiketel de woningen aan te sluiten op het duurzame
prestatienorm (EPC = 0,8) ook al zijn ze met een conventionele HR-combiketel uitgerust.
De woningen worden energiezuinig gebouwd, zodat ze voldoen aan de huidige Energie-
Energieprestatie van de woningen
een duurzaam energiesysteem op basis van diepe aardwarmte ontwikkeld.
te worden. Vanuit deze visie en de kansen die de ontwikkeling in de Den Haag ZW biedt, is
Het beleid van gemeente Den Haag is erop gericht om op termijn een CO2-neutrale stad
wen gerenoveerd of nieuw gebouwd.
circa 6.000 woningen gebouwd. Daarnaast worden in het gebied diverse utiliteitsgebou-
veel nieuwbouw zal worden gerealiseerd. Naar schatting worden er in de periode tot 2014
In Den Haag Zuid-West worden herstructureringsplannen uitgewerkt die ertoe leiden dat
Ontwikkelingen in Den Haag ZW
g n i d i e l n i
Aardwarmte Den Haag Zuid-West
1
veer drie graden toe. Onder Den Haag Zuid West bevindt zich op circa 2.200 2. meter bevindt zich een geschikte ondergrondlaag van water erdoorlatende zandsteen, de Rijswijkzanden, waaruit warm wat ater van ongeveer 75˚C kan worden opgepompt.
De kern van de aarde heeft een zeer hoge e temperatuur. Vanuit de kern stroomt warmte naar het aa ardoppervlak. De temperatuur van de bodem onder maaiveld is i ongeveer 10 °C. Met elke 100 meter diepte neemt de tem mperatuur onge-
Waar zit de aardwarmte?
liggen en er geen kortsluitstroming ontstaat. o
Voor het boren van de bronnen is een forse installatie nodig. De bronnen worde en vanuit één punt geboord. Ondergronds kan n worden afgebogen zodat de onttrekking en injectie ondergronds op grote onderlinge afstand
Met een koppel bronnen (een doub blet) kan circa 150 m³/h warm water wo orden opgepompt.
gepompt in de bodem.
Het warme geothermische water wordt dt opgepompt in een bron, die daarvoor moet worden geboord (de productiep put). Nadat het geothermische water zijn n warmte in de centrale heeft afgesta aan aan het warmtenet, wordt het met een tweede bron (de injectieput) weer terug-
Geothermische bronnen
standigheden een betrouwbare warmtelevering is gegarandeerd.
In de centrale staan warmtewisselaars om de warmte uit het geothermische water over te dragen aan het warmtedistributi utienet. Verder staan er pompen om het warme water het distr stributie in te pompen naar de woningen en andere warmte-afne nemers. Tenslotte staan in de centrale zogenaamde piekketels ls die tijdens zeer koude perioden kunnen bijspringen, zodat ond der alle om-
Aardwarmte centrale
m e e t y s e i g het ener D
t
dt
Warmtenet it d
t l
t
t
d
Verwarming van woningen en andere gebouwen
Aardwarmte Den Haag Zuid-West
2
Geothermische bronnen: wat is er van boven te zien?
le a r t n e c e t m r a w d r de aa
deze ketel als back-up bij storing of on nderhoud eem. onstante warmtestroom gedurende he et gehele jaar an de jaarlijkse warmtebehoefte.
s morgens wordt vooral uikt. Ruimteverwarnodig en is afhankelijk r. Extreem lage buitenchts korte tijd per jaar wel een groot verwarmingsvermogen beschikbaar ende warmte te voorzien. erioden wordt een zogenaamde piekke etel ingezet. etel levert een groot vermogen om pieken op te
een woonwijk is sterk
Aardwarmte Den Haag Zuid-West
n stadsverwarmingnet dat andere buurtwijken van ande net en het nieuwe geotherm mische warmtenet peld, zodat ze over en weer als back-up ba van elkaar peling gebeurt in de energiece entrale.
Koppeling met het bestaande stadsverwarmingsnet
Piekketel
aan het warmtenet dat het warme water door de
Aansluiting warmtenet
te w wordt via deze platen
water bevat zouten en . Om corrosie in het gen te vermijden worden aars toegepast. opgebouwd uit een vrij stalen platen die het heiden van het water in
Warmtewisselaars
3
Bij nieuwe woningen worden de warmteleidingen in de kruipruimte gelegd en komen de aansluitleidingen door de vloer naar boven in de meterkast. Daar worden ze aangesloten op de warmteafleverunit van d i
Vanuit de energiecentrale lopen l ondergrondse leidingen door de d wijk, waarmee het warme water naarr de d woningen en andere gebouwen wor ordt getransporteerd. D i d l idi
Aanleg warmtenet
Aansluiting van de woningen
Warmtetransport
Aardwarmte Den Haag Zuid-West
t e n e t m r k j i w e d het wa in
Tijdens het transport van warmte van de centrale naar de afnemers treden warmteverliezen op. Deze verliezen worden zoveel mogelijk beperkt door goede isolatie van de leidingen. In de energieberekeningen zijn de verliezen verdisconteerd. D l i b i i 6 % d i
Warmteverliezen in het warmtenet
4
g
Warmteafleverunit
g n i n o w e d n i t r o f com
Aardwarmte Den Haag Zuid-West
Vloerverwarming: duurzaam en comfortabel
thermisch gescheiden van de koudwaterleiding. Ieder appartement krijgt een eigen warmte-afleverunit.
De geïsoleerde warmtedistributieleidingen lopen door een schacht naar de appartementen. Ze worden
Warmtedistributie naar appartementen
5
Coëfficiënt Of Performance. Dit is een rendementsgetal voor eneriesystemen die elektrisch worden aangedreven. Het is de verhouding tussen de hoeveelheid nuttige warmte die een energiesysteem levert en de elektriciteit die nodig is om pompen en dergelijke aan te drijven.
Een tweetal bronnen waarmee geothermisch water kan worden opgepompt en weer kan worden geïnjecteerd.
De verhouding tussen de hoeveelheid nuttige warmte die een systeem levert en de totale hoeveelheid energie (gas, elektriciteit) die daarvoor nodig is. Let op: elektriciteitsgebruik moet in dit geval eerst omgerekend worden naar energie die in de elektriciteitscentrale nodig is om de elektriciteit op te wekken.
Afbuigen tijdens het boren van een put zodat het boorgat niet loodrecht naar beneden loopt maar een kromming vertoont. Met gedevieerd boren
COP
Doublet
Energetisch rendement
Gedevieerd boren
Verwarmingsketel met een Hoog-Rendement (HR) van 90% of hoger. Tegenwoordig worden deze toestellen als standaard beschouwd.
Bij grootschalige industriële processen, zoals afvalverbranding, komt restwarmte vrij. Deze warmte kan benut worden voor ruimteverwarming en/of voor de bereiding van warm tapwater.
De put of bron die is bedoeld om het geothermische water, nadat het zijn warmte heeft afgegeven, weer terug te pompen in de bodem.
HR-ketel
Industriële restwarmte
Injectieput
Een verwarmingsketel voor een collectief verwarmingssysteem, die pieken in de warmtevraag kan opvangen.
Hiermee wordt gedoeld op fossiele brandstoffen zoals gas, olie en kolen.
Een klassieke stadsverwarmingsinstallatie bestaat uit een grootschalige WKK-installatie die elektriciteit produceert en tegelijkertijd warmte levert voor een warmtedistributienet waarop woningen en andere gebouwen zijn aangesloten.
Een unit tussen het warmtenet en de woninginstallatie, bedoeld voor goede regeling van de warmteoverdracht en het meten van de afgenomen warmte.
Piekketel
Primaire energie
Stadsverwarming
Warmteafleverunit
Een apparaat dat twee vloeistofstromen van elkaar scheidt, maar de warmte uit de ene vloeistofstroom overdraagt op de andere vloeistofstroom.
Warmte/Koude-Opslag in de grond. In de zomer wordt warm water in de grond opgeslagen voor gebruik in de winter als warmtebron voor een warmtepomp. In de winter wordt koude opgeslagen voor het leveren van koeling in de zomer.
Met Warmte-Kracht-Koppeling wordt een installatie bedoeld die brandstof omzet in elektriciteit (kracht), waarbij restwarmte vrijkomt. Deze warmte kan gebruikt worden voor verwarming van woningen, utiliteitsgebouwen, tuinbouwkassen enzovoort. Een micro-WKK is gedimensioneerd op de warmtevraag van een individuele woning.
Warmtewisselaar
WKO
WKK
Warmtepomp (individueel/collectief) Een toestel dat uit water of lucht gratis lage-temperatuur warmte onttrekt en op een hogere temperatuur brengt, zodat de warmte gebruikt kan worden voor ruimteverwarming of warmwaterbereiding.
De put of bron die is bedoeld om het geothermische water op te pompen.
Onttrekkingsput
Laag-temperatuur-Verwarming (LTV) Verwarmingssystemen die op lage warmwatertemperatuur (< 55 °C) functioneren.
Een ander woord voor aardwarmte.
Geothermie
is het mogelijk om ondergronds naar het gewenste punt te boren om water op te pompen of te injecteren.
Warmte die op grotere diepte (meer dan 500 meter) wordt gewonnen om gebouwen of processen van warmte te voorzien. Geeft een energie besparing van 60 à 70% ten opzichte van het verbranden van aardgas in een ketel.
Aardwarmte
n e g n i t r o fk a n e n e begripp
De vormgeving is gerealiseerd door Deelstra & DeJong, www.deelstraendejong.nl
Deze brochure is opgesteld door DWA installatie- en energieadvies in opdracht van “Aardwarmte Den Haag VOF”.
Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door ondersteuning van de Unieke Kansen Regeling, die door SenterNovem wordt uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Economische Zaken.
6
