Overgang bij vrouwen

Overgang bij vrouwen

Marjo Ramakers, arts/seksuoloog NVVS Centrum voor Seksuele en Relationele Gezondheid, Voorschoten GGZ Delfland, locatie Sint Franciscus Gasthuis, Rotterdam

Overgangen bij één vrouw

Marjo Ramakers, arts/seksuoloog NVVS Centrum voor Seksuele en Relationele Gezondheid, Voorschoten GGZ Delfland, locatie Sint Franciscus Gasthuis, Rotterdam

Varium et mutabile semper femina De vrouw is een wispelturig en veranderlijk wezen

Felix qui potuit rerum cognoscere causas Gelukkig is hij die de oorzaken van de dingen heeft leren kennen Vergilius Romeins dichter (70 v. C. - 19 v.C.) Citaat afkomstig uit: Aeneis

Vandaag: • In vogelvlucht: de overgangen bij een vrouw • De echte overgang: begrippen, diagnose en behandelings(on)mogelijkheden. • Drie praktijk modellen geïntegreerd: functies van seksualiteit, man-vrouw verschillen, en ABC’s.

Iedere vrouw begint als één eicel …

… één zaadcel mag binnenkomen …

.. uitzonderingen daargelaten

De eerste 6 weken: indifferent

Het kan nog alle kanten op

Behalve als er TDF (XY) in het spel is

TDF (Testis Determing Factor)

Rond de 20e week heeft een vrouwelijk embryo 7 miljoen oöcyten

En na negen maanden het is een meisje …

Nog 2 miljoen oöcyten

… een puber …

… nog 300.000 oöcyten

Menarche: start menstruatie

Vanaf nu elke maand hormonale schommelingen …

.. niet altijd zonder problemen ..

… buikpijn, hoofdpijn, …

Als je niet zwanger wil worden is er (hormonale) anticonceptie

Het kan ook misgaan

Hormonale veranderingen

Je kan zwanger worden


… bevallen …


… borstvoeding …


… moederschap … pieken en dalen...

De eigen cycli gaan maandelijks door

Na 400 cycli zijn de oöcyten op

En begint de echte overgang

Begrippen • Overgang: de periode van onregelmatige menses en de eerste menstruatieloze jaren • Menopauze: de laatste menstruatie in het leven van een vrouw, pas betrouwbaar vast te stellen na een jaar amenorroe • Perimenopauze: de periode vanaf het onregelmatiger worden van de menstruaties tot een jaar na de menopauze • Postmenopauze: de periode die een jaar na de menopauze aanvangt http://nhg.artsennet.nl/kenniscentrum/k_richtlijnen/k_nhgstandaarden

Fysiologie van de overgang • Follikel voorraad uitgeput. • Daling productie oestradiol. • Rem GnRH valt weg. • Stijging FSH en LH. • Ovarium produceert nog oestron. • In vet, lever en huid omzetting androsteendion (uit bijnier) naar oestron.

Fysiologie van de overgang • Endogene oestrogenen productie interindividueel wisselend, met name daling oestradiol. • Netto productie testosteron neemt met 15% af (bijnierschors blijft produceren).

Free Testosterone Levels (pmol/L)

Testosteron spiegels dalen bij vrouwen met de leeftijd 25 20 15 10 5 0

18-25 N=595

25-35

35-45 45-55 Years

55-65

65-75

Adapted from Davison S, et al. Abstract P2-548 presented at: The Endocrine Society annual meeting. June

6

5

Meten = weten?????

4

3

2

Testosteron- range bij vrouwen 0,5 - 3,5 nMol/L

Fysiologisch

1 Tekort ?

0 nmol/L

Meten is niet alles weten • Testosteron is deels gebonden aan SHBG, dus naast T zou je altijd SHBG moeten prikken. • Echter: met de gebruikelijke meetmethoden (voor mannelijke waarden) is de uitslag van T niet volledig betrouwbaar. • En: je meet alleen de bloedspiegel, maar dat zegt niks over het intracellulaire testosteron, waar het uiteindelijk om draait.

Leeftijd menopauze: 51 jaar • De leeftijd waarop 50% van de vrouwen de menopauze had bereikt onder 3777 Nederlandse vrouwen (leeftijd 39-59 jaar): 51,5 jaar, met een standaarddeviatie van 3,86 jaar.1 • In een onderzoek onder 1343 Nederlandse vrouwen van 45-60 jaar was deze leeftijd 50,5 jaar.2 1. Brand PC. Age at menopause.[Proefschrift]. Utrecht: Rijksuniversiteit Utrecht, 1978. 2. Groeneveld FPMJ, Bareman FP, Barentsen R, Dokter HJ, Drogendijk AC, Hoes AW. The climacteric and well-being. J Psychosom Obstet Gynaecol 1993; 14: 127-43.

Zo moeder, zo dochter Significant meer vrouwen met vroege menopauze hebben een familielid (moeder, zus, tante) met ook een menopauze voor het 46e jaar had (37% tegenover 9 %). Cramer DW, Xu H, Harlow BL. Family history as a predictor of early menopauze. Fertil Steril 1995; 64: 740-5.

Roken is nergens goed voor … Menopauze treedt gemiddeld 1 tot 1,5 jaar eerder op.

McKinlay SM, Brambilla DJ, Posner JG. The normal menopause transition. Maturitas 1992; 14: 103-15.

Duur perimenopauze: 4 jaar Gemiddelde perimenopauzale periode 4 jaar met een spreiding van enige maanden tot 11 jaar. Bij ongeveer 10% van de vrouwen stopten de menstruaties abrupt. McKinlay SM, Brambilla DJ, Posner JG. The normal menopause transition. Maturitas 1992; 14: 103-15.

Typische overgangsverschijnselen • Menstruatie: – verandering of wegblijven

• Vasomotorisch: – opvliegers en (nachtelijke) transpiratie-aanvallen

• Urogenitale atrofie: – vaginale droogheid, pruritus of irritatie en dyspareunie – urge-incontinentie en frequente urineweginfecties.

Uitsluiten c.q. navragen • Menstruatie: – Zwangerschap

• Vasomotorische klachten: – Hyperthyreoïdie – Alcoholabusus – Paniekstoornis – Medicatiegebruik

• Verschijnselen van urogenitale atrofie: – Mictie (defaecatie) en seksualiteit

Andere klachten Moeheid, depressieve klachten, spieren gewrichtklachten zijn geen overgangsverschijnselen, maar kunnen in iedere levensfase voorkomen. Zij kunnen deels wel het gevolg zijn van de typische overgangsverschijnselen, met name van de vasomotorische.

Géén laboratoriumonderzoek Met name bepaling van het follikel stimulerend hormoon (FSH), het luteïniserend hormoon (LH) of oestradiol wordt niet aanbevolen. Géén lichamelijk onderzoek.

Therapie voor opvliegers: • Alleen bij klachten in dagelijks functioneren. • Tijdelijk, regelmatig evalueren. • Oestrogenen, al dan niet icm progestagenen.

Oestrogenen • De oestrogenen moeten gecombineerd worden met progestagenen omdat anders de kans op endometriumcarcinoom verhoogd is. • Als (hormonale) anticonceptie gewenst is: combinatiepil. • Bij vrouwen, bij wie de baarmoeder verwijderd is, is combinatietherapie uiteraard niet nodig en kunnen uitsluitend oestrogenen gegeven worden.

Contra-indicaties voor oestrogenen • • • •

Mammacarcinoom, endometriumcarcinoom, veneuze trombo-embolische aandoeningen en bekende ernstige leveraandoeningen.

• Dan is clonidine middel eerste keus. Clonidine werkt alleen tegen de opvliegers en zweetaanvallen en niet tegen andere overgangsklachten.

Therapie voor urogenitale atrofie: lokale crème of vaginale tabletten  Tijdelijk bvb gedurende 3 maanden  Estriol (crème of vaginale tabletten) 1 maal daags 0,5 mg gedurende twee weken, waarna overgegaan wordt op een onderhoudsdosis van 2 maal per week 0,5 mg.  Indien oestriol lokale irritatie geeft, vaginale tabletten met 25 microgram oestradiol. Ook dit moet twee weken dagelijks gebruikt worden, daarna 2 maal per week.

Wat gebeurt er met de seks?

Geïntegreerde aanpak • Seks is doen, denken, voelen en willen; verschillen? • Doorlopen beiden de responscyclus; verschillen? • Wat is de functie van seks ; verschillen? • Hoe is de partnerrelatie?

Seks is …doen,denken,voelen ..

voelen

denken

doen

…en willen natuurlijk…

voelen

willen

denken

doen

… en dan met tweeën … voelen

denken

voelen

doen

doen

denken

ABC: Action>Belief>Consequence Voelen C

Voelen C

Denken B

A Doen

A Doen

B Denken

Seks is iets doen: contact maken!

Seksuele responscyclus

Uitgaand van een vanzelfsprekende volgorde: fase 1: zin fase 2: opwinding (en daarna evt een orgasme) Dat patroon van ‘eerst zin’ is waarschijnlijk testosteronbepaald

Klassieke seksuele respons: mannelijk model

Bij de vrouw komt veel frequenter het patroon voor waarbij zin pas ontstaat ná opwinding

Voorwaarden: 1. Goede stimulatie 2. Betrokkenheid & intimiteit

Moderne differentiatie: vrouwelijk model

Man-vrouw verschillen in schema

Testosteron

testosteron Persoon Partner

Er zijn 3 kernfuncties van seks

Functie van seks: lust

Functie van seks: intimiteit

Functie van seks: voortplanting Eicel

en zaadcel

Coïtus is niet noodzakelijk

Functies van seks in schema

L

Lust

I

Intimiteit

V

Voortplanting

Partner-relatie

Omgaan met verschillen

Man-vrouw verschillen in schema

L T

I

V t P P

Wat heb je nodig voor seks?

brein gonaden hormonen

brein gonaden hormonen genitaal zenuwen bloedvaten spieren gewrichten huid

brein gonaden hormonen genitaal zenuwen spieren ejaculaat

Geen zin?




Seksueel verlangen

Seksueel verlangen komt niet uit de lucht vallen

Depressie is meest voorkomende oorzaak van ‘geen zin’. In de overgang: - slecht slapen (transpireren) - veranderende zorgfunctie, - verwerking van eventuele kinderloosheid - daginvulling en toekomstplannen

Geen opwinding?




Geen orgasme?




Wat is een orgasme? Spiercontracties bekkenbodem

Verwerking in brein

Brein: bron van verlangen, gedachten, fantasieën, herinneringen …

Pijn?




Dyspareunie in de menopauze is niet (alleen) een hormonaal probleem, maar (ook) een opwindingsprobleem

De oestrogenen compenseren niet langer de gebrekkige opwinding (transudatie/lubricatie) Laan e.a. Climacteric, 2001

Vicieuze cirkel: vaginale droogheid

angst

DYSPAREUNIE

aanspannen bekkenbodem

afname opwinding

Conclusie • Overgang is fysiologisch proces. Typische overgangsklachten horen daar in wisselende mate bij, na gemiddeld vier jaar blijft de menstruatie weg. • Moeheid, depressieve klachten, spieren gewrichtklachten kunnen deels het gevolg zijn van opvliegers, maar zijn geen overgangsklachten op zich. • Adviseer in principe anticonceptie maatregelen tot één jaar na de laatste menstruatie.

Conclusies 2 • Laboratoriumonderzoek is niet geïndiceerd. • Geef vooral steun en uitleg. • Hormonale therapie kan – tijdelijk – bij klachten in dagelijks functioneren geïndiceerd zijn. • Dyspareunie kan verbeteren door betere opwinding, relaxatie van de bekkenbodem, en eventueel glijmiddel.

Overgang bij vrouwen

Recommend Documents