Orgaan van de CulMur iHistorische Vereniging" Tromp' s Hiiy s' Vlieland ..^;i!iv -r^"J~%,-~*.
r Redactie:
^'*^- t E.J. Veerdig-Rtjbijn Gangboord 8 8899 BS VLIELAND Tel.: 05621 - 1049
^'"St^..^ s •• >;;.
V.
,s
•
Vierde jaargang, nr. 3, September 1994 >Het auteursrecht/copyright van de inhoud van dit blad berust uitsluitend bij de Cultuur Historische Vereniging "Tromp's Huys", Vlieland. Wanneer artikelen de naam van een auteur dragen, berust het .^uteursrecht bij de auteur.
INHQUDSOPGAVE
Pagina
VERSLAG JAARVERGADERING 6 APRIL 1994
2
EXPOSE POSTVERBINDINGEN V L I E L A N D
4
STICHTING MONUMENTENBEHOUD V I J E L A N D
10
RESTAURATIE ARMHUIS
11
V L I E L A N D . STRANDINGEN E N SCHIPBREUKEN D E E L I V (laatste deel)
12
NALATENSCHAPKAPT. CORKOOIJMAN
13
GLOPPENGIDS
13
T E N T O O N S T E L U N G V L I E L A N D E R AMATEURS 1994 13 VERWERVINGEN: - Schilderij'Zwaar weervoordekustvanVlieland' - Duitse oorlogsdocumenten
15 16
GRAEMONUMENT " L U T I N E "
18
ERRATA - L U T I N E " N U M M E R , JUNI 1994
18
EXCURSIE RYKS ARCH YE LEEU W A R D E N
19
ETSEN BETZY AKERSLOOT-BERG
20
I N L E V E R E N KOPIJ
20
CONTRIBUTIE
20
DOELSTELLING
21
BESTUURSSAMENSTELLING
21
VERSLAG JAARVERGADERING 6 A P R I L 1994
Op woensdag 6 april 1994 om 20.00 uur hield onze vereniging de Jaarvergadering in Hotel Golfzang op Vlieiand die werd bijgewoond door 35 leden en belangstellenden waaronder, zeer verheugend, een vi jftal Vlielandse jongeren aangemoedigd door de heer Ger Lamerus. Na goedkeuring van de jaarstukken werd de heer Veerdig benoemd als nieuw kascommissielid. De heer Van der Veen trad af als bestuursilid en werd bij acclamatie herkozen. Voor de op de vergadering uitgebrachte jaarverslagen 1993 van secrelaris en penningmeester verwijz^n w ij naar het maartnummer 1994 van "Tien Eeuwen Eijlandt Flielandt". " Door het bestuur werden de volgende mededelingen gedaan: t
1. Het is de bedoeling dat de biogratle over de dichter, schrijver, scheepsarts Slauerhoff waaraan de heer W. Hazeu momenteel werkt, in het voorjaar van 1995 op Vlieiand officieel ten dcwp gehouden zal worden. Per gelegenheid daarvan zal onze vereniging het een en ander rond Slauerhoff organiseren. 2. In vervolg op de door museum "Tromp's Huys" ontvangen voorwerpen uit de nalatenschap van Kapt. C. Kooijman, ex-commodoor van de 'HoUand-Amerika'-lijn en een der laatste exponenten uit de tijd dat Vlieiand regelmatig vele kapiteins der Groote Vaart voortbracht, heeft onze vereniging nu ook vele documenten uit die nalatenschap gekregen. 3. Van de Stichting "0ns Schellingerland" hebben wij een aantal boekjes ontvangen met een rapport uit de tijd van Napoleon over de verdediging van Vlieiand en Terschelling (deze boekjes zijn o.a. verkrijgbaar bij museum "Tromp's Huys").
2
4. Er wordt hard gewerkt aan vervanging van het tijdelijke houten kruis door een stenen grafmonument op het graf van de commandant van de "Lutine", Capt. Lancelot Skynner. 5. Door de historica Mw. dra R, van Ditzhuyzen wordt een zgn. 'gloppengids' voorbereid die o.a. verkocht gaat worden bij museum "Tromp's Huys". Op deze manier hoopt onze vereniging tevens wat extra inkomsten te krijgen. 6. Kapt. J. Horjus op Vlieland is bereid gevonden een model van het schip de "Geelvinck" van de bekende Vlielander commandeur en ontdekkingsreiziger Willem de Vlamingh te vervaardigen. Hiermee zuUen enige jaren gemoeid zijn. 7. Aankoop van een rapport uit 1866 dat veel aanknopingspunten bevat m.b.t. de waterstaatkundige geschiedenis van Vlieland. Van de hiema gehouden rondvraag werd door de aanwezige leden geen gebruik gemaakt. Mevrouw Schouwenburg wendde zich tenslotte tot het bestuur met een woord van dank voor het werk dat door de verenigmg, en m het bijzonder door de voorzitter, wordt verricht en pleitte de aanwezigen zich als lid op te geven: deze 'oproep' resulteerde ter plekke in de aanmelding van 7 nieuwe leden! Rond 21.00 uur sloot de voorzitter het officiele gedeelte van de Jaarvergadering. Na de pauze werden twee videofilms getoond over oud-Vlieland en werd een expose gegeven door de voorzitter over de vroegere Posten Telegraafdiensten naar en van Vlieland waarbij zowel het Posthuis als het vroegere Post- en Telegraafkantoor naast Hotel Golfzang een rol heeft gespeeld. Van deze lezing vindt u op de volgende pagina's een chronologische samenvatting.
3
EXPOSE POSTVERBINDINGEN V L I E L A N D vanaf de 17e ecuw tot aan de Twcedc Wereldoorlog
De eeuwenoude postverbindingen via Texel 1633 Eierland wordt met Texel verbonden, hetgeen de postverbinding tussen Holland en Vlieiand via Texel mogelijk maakt. 1668 Stadsregering Amsterdam geeft opdracht aan Paulus de Hulter tot een 'regelmatige' verbinding voor de zeepost naar Texel en het Vlie, vooral voor de in- en uitgaande schepen. De post werd te paard naar Den Helder vervoerd, naar Oude Schild op Texel gezeild, weer te paard over Texel naar het Eierlandse Gat, met een vlet naar West-Vlieiand geroeid of gezeild en vervolgens te paard naar Oost-Vlieiand gebracht. 1677 West-Vlielander Pieter Naunesz. Backer krij gt opdracht voorlopig de post van Texel naar Vlieiand te varen. 1777 Er komt een definitieve regeling voor de postverbinding Den Helder-Texel-Vlieland-Terschelling. West-Vlieiand is dan al verdwenen en de post wordt met paard en wagen en bij laag water van het Eierlandse Gat over de Vliehors vervoerd. Omdat vervoer vanaf de Hors naar Oost-Vlieland bij laag water over het Zuiderstrand (de huidige stenen glooiing was er nog niet) veel beter ging dan langs het mulle zandpad door de duinen maar de gehele afstand heen en weer van Oost-Vlieland naar het Eierlandse Gat en tcrug niet in een tij kon worden afgelegd, werd in de westelijke duinen het eerste Posthuis gebouwd, alwaar de postiljon werd gestationeerd die het vervoer over de Hors deed; de postiljon van Oost-Vlieland haalde de post daar dan op. 1803 Eerste Postwet: Vlieiand en Terschelling ressorteren onder Amsterdam. 4
1823 Strenge winter; 76 dagen geen post vanwege ijsgang; soms ging de post met een slee van Texel over het Eierlandse gat naar de Hors. 1826 In die tijd waren het jarenlang de schippergeneraties Brain die met de postvlet voeren. Dirk Brain (van Texel afkomstig) sterft en zijn weduwe vraagt pensioen. 1827 Berichten over het verval van het Posthuis. 1836 Posthuis tot het dak ondergestoven: nieuw Posthuis gebouwd dat met enige verbouwingen tot het einde van deze verbinding nog dienst gedaan heeft. 1845/1850 Meldingen over de bode die de post van Den Burg naar het Eierlandse Gat brengt. Als de schipper met de vlet er niet is, dan wordt de post in een kist met een steen op het deksel gelegd, die daartoe speciaal op de noordpunt van Texel in het duin is gezet. De schipper haalt de post uit de kist en roeit of zeilt ermee naar de Vliehors; in omgekeerde rich ting ging het net zo. Hoewel er zich vaak geldswaardige z-aken bij de post bevonden, zijn er nooit vermissingen geweest. 1853 Defmitieve Postwet: Staatspost. Koerier te paard van Amsterdam-Purmerend-Schagen-Den Helder en dan per schip naar Oude Schild, te paard over Texel, via het Eierlandse Gat, Vliehors naar Oost-Vlieland. Het Terschellinger deel van de post wordt dan vanaf 1824 door schippers van het geslacht Klijn met hun hotter van onze Noordoosthoek naar Terschelling gebracht (en vice versa). Ook de Vlielander loodsen die schepen naar Amsterdam gebracht hadden, kwamen via die route terag naar huis.
5
vanafl857 Ook een post- 'praaidienst voor m- en uitgaande schepen op de Vlieree via de Vlielander Commiezen (douane-ambtenaren) die de handeisschepen in- en uitklaarden in het zeegat. De betters die de Commiezen naar de in- en uitgaande schepen vervoerden, warden door de Vlielander ondememer Barend Snooij in de zeegaten van Texel (Marsdiep) en het Vlie aan het Rijk verhuurd. De farailie Snooij heeft die Klaringsdienst tot ca. 1930 verzorgd. 1920 De post voor Terschelling korat niet meer via Vlieland. 1923 De postdienst via Texel en het Eieriandse Gat wordt officieel opgeheven, maar tot 1927 varen de schippers Buis van Texel nog met post over het Eieriandse Gat en is Jan Cupido de postrijder van het Eieriandse Gat naar het Posthuis en Gerrit Blom ('Kokje') de postrijder tussen het dorp en het Posthuis. Het Posthuis zai daama eerst de boerenbehuizing zijn van de familie Cupido en vervolgens vakantieoord en restaurant. Gedurende de laatste anderhalve eeuw van deze bijzondere postdienst speelden leden van de familie Blom steeds een rol. Albert Blom (1765-1828) was Commies der Posterijen en bekleedde diverse o f f i ciele fimcties op Vlieland. Zijn zoon Willem Albert Blom (1792-1871) was brievengaarder en diens zoon, Albert (1817-1889), droeg de titel van 'Postmeester' endienszoon, Gerrit (1864-1941), was de reeds genoemde postrijder tussen dorp en Posthuis. Een andere zoon van Albert Blom, Comelis (1859-1949), was de post- en telegraafbesteller op Oost-Vlieland en verleende de bijzondere service de briefkaarten eerst te lezen en bij bestelUng de geadresseerden meteen te vertellen of de inhoud de moeite waard was!
6
Verbindingen met Harlingen In de loop der eeuwen hadden ongeregelde kaagschippers (binnenschippers in beurtdienst) ook wel post tussen de eilanden en Harlingen meegenomen en enige malen per jaar voer ook wel een kaagschipper rechtstreeks van/naar Amsterdam en nam post mee. vanafl862 Tjerk de Haan verzorgde de post vanaf 1862 met een botter van Harlingen-Terschelling-Vlieland tot 1870 (m 1874 117 bneven naar Terschelling; taricf 1 stuiver per brief). De Haan bewaarde de brieven in de binnenzak van zijn jekker waardoor deze nog wel eens nat en zout werden. De reeds genoemde postschipper Klijn tussen Vlieland en Terschelling v.v. gaf de Vhelander post voor Harlingen op de Vlieree over aan Tjerk de Haan. 1874 De Amsterdammer T. Schot (s.s. "Koophandel") krijgt concessie voor brieven. De "Koophandel" zinkt in 1876 in de Vliesloot en dan wordt de post weer overgenomen door Tjerk de Haan met zijn botter. vanaf1876 Willem lemkes Klijn vaart met de blazer "Dolfijn" en sluit op de Vlieree weer aan op Tjerk de Haan die de post verder ver voert naar Harlingen. 1883 Reederij Ziir Miihlen begint met de post- en passagiersdienst het vervoer van Harlingen-Vlieland-Terschellingv.v. methet s.s. "Terschelling". Kapt. Jan Klijn, zoon van Willem I . Klijn, doet er 3,5 uur over via Vlieland naar Terschelling. Omdat de toen zeer ondiepe sloot problemen gaf voor het s.s. "Terschelling" ging dat schip later rechtstreeks naar Terschelling en gingen passagiers en post voor Vlieland op de Vlieree over op de genoemde blazer van Willem 1. Klijn.
7
1907 Reederij Bosinan van de Alkmaar Packet zet het s.s. "Minister Kraus", een raderstoomboot onder Kapt. J. Klijn, in op de dienst Harlingen-Terscheliing. Vlieland krijgt het motorschoenertje "Vlieland" voor het vervoer tussen de "Minister Kraus" op de Vlieree en de "Vlieland". 1923 Reederij Doeksen neemt de dienst over met achtereenvolgens de schepen "Minister Kraus", "Prinses Juliana", "Schellingerland" en "Noord-Nederland". Post en passagiers gaan nog steeds op de Vlieree over op de motorschoener "Vlieland". vanaf1932 De verbinding Vlieree-Vlieland wordt onderhouden door achtereenvolgens het s.s. "Vlielandieae" (de 50 jaar oude ex" Terse helling") en de sleepboot s.s. "Stortemelk" (de "Vlielandieae" vaart in 1933 ook nog even Vlieland-Den Helder v.v. rechtstreeks). 1938 Vlieland knjgt het speciaal voor ons eiland gebouwde m.s. " V lieland", dat behalve de Vlieree-dienst in de zomer ook wel eens rechtstreeks op Harlingen vaart. Tussen en 1862 en 1923 bestonden dus de postverbindingen naar Vlieland van Den Helder via Texel en van Harlingen via de Vlieree naast elkaar.
Postkantorcn op Vlieland 1803 Bij de invoering van de eerste Postwet wordt Vlieland een distributiekantoor "onder Amsterdam" genoemd. 1853 Na de invoering van de nieuwe Postwet heet Vlieland "hulppostkantoor". 1866 Eerste telegraafkabel in Nederland wordt naar Vlieland gelegd. 8
1876 Rijksbouwmeester Peters bouwt het grote postkantoor hier (nu Dorpsstraat 1). Tijdens de bouw schrijft de Minister van Financien, toen de hoogste baas van de posterijen, aan de postbeheerder op Vlie: "Omdat het U zwaar zal vallen meermalen daags de afstand afte leggen tussen uw waning in het dorp en het tegenwoordige* kantoor, zal een tijdelijke keet ter plaatse van het nieuwe postkantoor worden gebouwd voor uw kantoor". * M mit daarsee bedoeld; liet Postlwis?
1879 Telegraafkabel wordt doorgetrokken naar Terschelling (ook dan pas een postkantoor daar); voordien gingen telegrammen met bode en postschuit naar Harlingen. Ook met succes proef met telefoon over dezelfde kabel. In hetzellde jaar stelt de directeur van het postkantoor op Terschelling voor om, in aan sluiting op de nieuwe telegraafverbindingen, een postduivendienst te gaan onderhouden met het lichtschip "Terschellinger Bank" t.b.v. daar passerendc schepen. De Minister van Financien keurt dat af. 1894 Status post- en telegraafkantoor met Hylkema als eerste directeur. 1912 Regelmatige telefoonverbinding via Den Burg, Texel met Vlie land en Terschelling. Oostelijke uitbouw aan het postkantoor voor grotere kantoorruimte. 1922 Status weer teruggebracht tot hulppostkantoor. 1924 Grote postkantoor wordt verlaten (wordt "Groene Weeshuis") en postkantoorhouder W. Bloem houdt kantoor op nu Dorpsstraat 27. Hier woonde de reeds eerder genoemde postbesteller Comelis Blom (tante Anke en oom Kees van Jan Slauerhoff). T.F.J. Pronker
9
STICHTING M Q N U M E N T E N B E H O U D V L I E L A N D
Zoals reeds in ons maartnummer 1994 (biz. 11) aangekondigd is inmiddels op 17 maart 1994 opgericht de "Stichting Monumentenbehoud V lieland". Deze stichting heeft ten doel de instandhouding en de bescherming van: a. monumenten als bedoeld in dc Monumentenwet; b. percelen als door het bestuur van de Stichting aangewezen als zijnde van cultuurhistorisch belang voor de gemeente Vlieland. Deze stichting tracht dit doel te bereiken met de volgende middelen: a. het in juridische eigendom verwerven van monumenten als onder de doelstelling omschreven; b. het (doen) restaureren en onderhouden van de verworven monumenten; c. beinvloeding van de openbaie mening, zodat de wenselijkheid van het behoud van monumenten door zoveel mogeUjk personen wordt ingezien en dit doel door hen wordt gesteund; d. de verwerving van geldmiddelen; e. alle andere rechtmatige middelen die voor het doel bevorderlijk kunnen zijn. De Gemeente Vlieland, de Hervormde Kerk van Vlieland alsmede de Cultuur Historische Vereniging "Tromp's Huys" zijn bij deze stichting betrokken en zullen daarin altijd ieder een zetel in het bestuur hebben. Het eersle bestuur is als volgt samengesteld: deherenR.D. van der Mark, voorzitter, T.F.J. Pronker, secretaris, D.P. Visser, penningmeester, D. van der Veen, lid en mevrouw J.H. Roos, lid. Inmiddels is op 31 maart j l . door genoemde stichting hetAmihuis van de Kerk overgenomen. De restauratie van het gebouw werd hiermee veilig gesteld, omdat toezeggingen voor belangrijke restauratiesubsidies per 1 april 1994 dreigden te vervallen. De restauratie is thans in voile gang waarbij het gebouw aan de buitenzijde geheel 10
onaangetast blijft maar beter geconserveerd wordt, terwijl in de toekomst ook de binnenzijde van het gebouw het nodige restauratiewerk zal moeten ondergaan om de oorspronkelijke toestand van 1678, die bijna nog geheel in tact is, veiJig te stellen. De bedoeling is om op niet al te lange termijn het Tromp's Huys en het Oude Raadhuis eveneens in deze stichting onder te brengen, zodat een geintegreerd beheer van onze museale gebouwen kan plaatsvinden. In verband met subsidie-aspecten z^l voor de museale bezittingen de eigendommen in een afzonderlijke stichting, maar wel verbonden met de Stichting Monumentenbehoud Vlieland, ondergebracht moeten worden. De bezidingen die onze vereniging in de loop der jaren door aankoop, schenking of legatering heeft verworven, blijven uiteraard eigendom van onze vereniging maar zuUen dan in permanente bruikleen bij bovengenoemde stichting worden ondergebracht. Wij houden u van verdere ontwikkelingen op de hoogte. Wat van het Vlielander cultuurhistorisch erfgoed in welk gebouw een plaats zal vinden vereist nog nader overleg.
RESTAURATIE ARMHUI S door de Stichting Monumentenbehoud Vlielajad
Begin april is begonnen met de omvangrijke restauratie van het Armhuis. Uiteraard komen bij zo'n ingrijpende restauratie van een 17e eeuws gebouw tal van onverwachte zaken aan het licht. Het dak is nu helemaal beschoten, van een isolatielaag voorzien en opnieuw gedekt; nieuwe goten met koperen bekleding zijn aangebracht en een aantal nieuwe kleinere goten is bijgemaakt, zodat het aflopen van hemelwater en het vochtig worden van de muren daarmee tot het verleden behoren. Een aantal kozijnen, kozijnonderdelen en ramen moest vemieuwd worden. Binnen in het gebouw wordt al het loszittende pleisterwerkverwijderd enopnieuw aangebracht. Losse tegelwanden worden opnieuw vastgezet. Het verouderde elektriciteitsnet wordt 11
vervangen door een net dat berekend is op de toekomstige behoette als expositieruimte. De verwarming wordt verbeterd en aangepast en overal worden leidingen die de oude betimmeringen verstoren onzichtbaar weggewerkt. Een belangrijk deel van de houten vloeren was in slechtc staat en moet vervangen worden, waarbij door een betere bodemisolatie en ventilatie toekomstige rot zaI worden verhinderd. Er wordt naar gestreefd om het interieur, dat voor een belangrijk deel nog uit de bouw omstreeks 1678 dateert, zoveel mogelijk in de oorspronkelijke toestand terug te brengen. Onder de vloeren zijn oude fundamenten gevonden en is een aantal kleine keldergewelven voor de dag gekomen. Het Fries Museum heeft een en ander onderzocht en zal het nader beschrijven. Het zou kunnen zijn dat het hier metselwerk betreft van huizen uit het in 1575 verwoeste dorp, doch meer waarschijnhjk lijkt het dat we hier te doen hebben met fundamenten en keldertjes van de armenhuisjes die een halve eeuw eerder in deze omgevmg stonden. Men zal tevens er naar streven om deze fundamenten, nadat de restauratie voltooid is en het gebouw als expositieiuimte wordt benut, zichtbaar te maken voor bezoekers.
V L I E L A N D : STRANDINGEN EN SCHIPBREUKEN D E E L I V Haatste deal)
In verband met de lengte van de artikelen opgenomen in dit nummer en daardoor dus ruimtegebrek, heeft de redactie besloten de publikatie van het laatste deel van dit 'vervolgverhaal' te verschuiven naar het decembemummer 1994 van "Tien Eeuwen Eijlandt Flielandt". Bij dit laatste deel komt tevens een bijlage (bestaande uit 8 tekstpagina's) met daarin weergegeven een totaaloverzicht van alle in de beschreven periode van dit verhaal genoemde strandingen en schipbreuken.
12
NALATENSCHAP KAPT. CORKOOIJMAN
Het in ons maartnummer van "Tien Eeuwen Eijlandt Flielandt" aangekondigde artikel over de nalatenschap van Kapt. Cor Kooijman hopen wij eveneens in ons decembemummer te publiceren.
GLOPPENGIDS
"War is een glop?" Deze vraag heeft de auteur, historica Reina van Ditzhuyzen, op een duidehjke manier weten te beantwoorden in de inmiddels verschenen "Gloppengids van Vlieland". De auteur woonde gedurende een aantal maanden op Vlieland en raakte geintrigeerd door het woord glop maar vooral door de verhalen die schuil gaan achter de, oude en huidige, benamingen van deze bekende Vlielander 'nauwe doorgangen'; in feite vertellen de namen heel veel over de geschiedenis van Vlieland. Het boekwerkje telt een kleine 100 pagina's en is voorzien van vele mooie zwartfoto's van verschillcnde gloppen. Leden van de Cultuur Historische Vereniging "Tromp's Huys" kunnen het boekje v o o r / 12,50kopen bij museum "Tromp's Huys". Wij wensen u veel leesplezier!
TENTOQNSTELLING V L I E L A N D E R AMATEURS 1994
Op 4 juli is de tentoonstelling " Vlielander Amateurs 1994" geopend waaraan 10 Vlielander krmstenaais meedocn. In totaal zijn er 25 werken geexposeerd. Ook dit zal keer de 'Betzy Akersloot-Berg'penning worden toegekend als publiekspnj s, d. w. z. op basis van door 13
de bezoekers van de tentoonstelling uitgebrachte stemmen. Mocht u nog niet in de gelegenheid zijn geweest deze expositie te bezoeken, doet u dat dan alsnog en breng uw voorkeurstem uit op het naar uw idee beste werk. Hieronder tieft u een overzichtje aan van de deelnemers en hun werk(en).
Deelnemers:
Wcrken:
G. Manting: D. Sijtsma;
"Tuin op Vlieiand", "Klein hoejblad" "Rust op het wad", "Molenstraat Oost- Vlieiand en "De Kampweg" "Droom" " Ochtend op het Wad", " Geblakerde boom 1992 en "Herfst op Vlie" " Wadlopers", " Schotse Hoog landers" en " Vogelaar bij het wad" " Kooiplekslid", "Wadgezicht /" en "Wadgezicht 2" "Vogels van Vlieiand", "Indruk van Vlieiand" en "Zeehonden" "Bos, duin en weide", "Doorkijkje" en "Kikkerbult" "Mosselen walk" en "Ilanden en voeten" " Visserboot op het wad" en "Noordsvaarder"
E. Donker: E. Visser: A. de Roos: E. Elsinga: I . Kuiper: H . Boom: N . Cupido: H . van Houten:
In de tweede helft van oktober zal de uitreiking plaatsvinden van de 'Betzy Akersloot-Berg'penning voor de door het publiek gekozen beste amateurschilder-Zschilderes. De deelnemers zullen een schriftelijke uitnodiging voor de prijsuitreiking ontvangen en via de pers zullen wij laten weten op welke dag dit zal zijn zodat andere belangstellenden bij de prijsuitreiking aanwezig kunnen zijn. De tentoonstelling sluit op 31 oktober 1994.
14
VERWERVINGEN
Schildenj 'Zwaar weer voor de kust van Vlieland' geschiiderd en geschonken door mevrouw G. v. Terwisga-Maarschalk. De bekende zeeschilder J.C. Schotel (1787-1838) maakte een prachtig schilderij (215x164 cm) onder de titel "Zwaar weer voorde kust van Vlieland", waarvan wij hier een afbeeiding tonen.
Het is een bijzonder mooi klassiek schilderij dat schepen in een woelige zee toont op de Vlieree met aan de horizon heel klein de kustlijn van Vlieland. Het is een van de weinige schilderijen die nog in Nederland zijn waarop de Vlieree voorkomt (de beroemde 17e eeuwse schilderijen van de Van der Veldes zijn helaas bijna allemaal in Engeland terechtgekomen); in dit geval in de nadagen van de belangrijkheid van Vlieland en de Vlieree voor de Nederlandse scheepvaart. Dit schilderij was enige tientallen jaren geieden te koop voor / 40.000,- maar op Vlieland was er toen geen belangstelling om het voor ons eiland te verwerven. Hoewel de waarde daarvan sindsdien enorm gestegen is, blijven wij het dus wel in de gaten houden. In 1982 schilderde mevrouw Gerda van Terwisga-Maarschalk in de afmetingen 60x50 cm een kopie van dat schilderij. Technisch en artistiek is het zo hoogwaardig dat het, behoudens de kleinere afmetingen, nauwelijks van het origineel te onderscheiden is. Wij zijn bijzonder verheugd dat zij haar kopieschilderij thans aan onze vereniging, en daarmee aan Vlieland, geschonken heeft. Het verdient een waardige plaats.
Duitse oorlogsdocumenten geschonken door de heer D. Bruin Onze eilandgenoot Dirk Bruin, welbekend om zijn verzamel- en studieactiviteiten m.b.t. alles wat zich gedurende de Tweede Wereldoorlog op en rond Vlieland afspeelde, is er met naarstig speuren in geslaagd in de Duitse militaire archieven een verzameling documenten (grotendeels van militaire en toen geheime aard) te bestuderen afkomstig van en betrekking hebbende op de Duitse militaire onderdelen die hier op Vlieland gelegerd waren. Hij heeft een voUedige serie fotokopieen van al deze documenten aan onze vereniging ter beschikking gesteld, waarbij met genoegen in de kosten die hij daarvoor heeft moeten maken hebben bijgedragen. Voor huidige en toekomstige studie van die periode is dit zeker waardevol materiaal. .
16
'.^T.^^j^-^C
Momenteel worden in museum "Tromp's Huys" de volgende stukken geexposeerd die onze vereniging de laatste jaren heeft verworven:
U i t hot legaat van mw. J.C. Visser: - Schilderij door J. Spin van het schip "Mercurius" met kapt. D. Visser komende ter reede van Batavia, 1851. - Schilderij door L . Richard: portret van echtgenote en kind van kapt. D. Visser, 18.. (onbekend). - Schilderij door A. van Welie: portret van H.J. Visser, 1902. 'isUi'u'i:^
U i t het legaat van M w . C. Molenaar-Bruijn: - Verzilverd tinnen theeservies, geschonken door de bemanning van het fregat "Adriana" aan kapt. Gerrit Bruijn ter gelegenheid van zijn 25-jarig huwelijk op 5 januari 1903. - Passer en pleischaal van kapt. G. Bruijn. - Aft)eelding van hetft-egatschap"Adriana". - Foto Kapt. Bruijn en zijn gezin, 1906 aan boord van genoemd schip. -
Inventarislijst van het fiegatschip "Adriana".
Aankopcn en schenkingen: -
-
-
Twee kaartjes uit de "Reisatlas" van Sepp, Amsterdam 1773. Staatsiekoffer van Michiel Adriaansz. de Ruyter. Aankoop C. H. V. met geldelijke steun van het Fonds der Oostersche Handel en Reederijen en het Admiraal van Kinsbergen Fonds. Toverlantaamplaatje, derde kwart 19e eeuw, met een aft)eelding van Michiel Adriaansz. de Ruyter. Vensterglas uit de oude kerk of de voorganger daarvan. Indien het laatste het geval, dan dateert dit stukje van voor 1605. Geschonken door mw. G. Schouwenburg-den Hartog. Komfoor van groen geglazuurd aardewerk, 19e eeuw. Schenking van mw. M . van der Pol-Reinders. 17
GRAFMONUMENT "LUTINE"
Omstreeks 20 juni j l . hebben alle leden een extra nummer van "Tien Eeuwen Eijlandt Flielandt" ontvangen dat geheel gewijd was aan het vergaan van het goudschip "Lutine" in ons zeegat in de nacht van 9 op 10 oktober 1799. Vandatnumrner, dat watmeer dan andere publikaties ingaat op de politieke constellatie van die dagen en de rol die de "Lutine" daarbij gcspeeld heeft, alsmede wat meer op de persoonlijke achtergrond van de commandant van de "Lutine", Capt. Lancelot Skynnei, hebben wij voor belangstellenden nog een aantal exemplaren beschikbaar. Op donderdag 23 juni j l . heeft inmiddels de onthulling van het grafmonument voor Capt. Skynner, dat op ons Kerkhof in de noordoosthoek van de Kerk geplaatst is, plaatsgevonden. Na een kleine herdenkingsbijeenkomst in onze oude Kerk vond de onthulling plaats van het monument, dat gedekt was door de Union Jack, door Capt. H.W. Rickard Royal Navy, marine-attache verbonden aan de Britse Ambassade in Den Haag. Tevens waren aanwezig het hoofd van Lloyds' Communications Department uit Louden, Mr. Richard Keene, de directeur van Lloyds' agenten in Amsterdam, de heer J. de Vries, alsmede het College van Burgemeester en Wethouders en een groot aantal belangstellende Vlielanders en gasten. Na de onthulling speelde het fanfarekorps op voortreffelijkewijze hetEngelse volkslied "God save the King", hetgeen zeer tot de sfeer van het gebeuren bijdroeg. Op pagina 19 treft u een foto aan van het grafmonument zoais het definitief is geworden. U vindt een beschrijving en een motivering van de tekst in het speciale zojuist genoemde "Lutine-nummer".
ERRATA " L U T I N E " N U M M E R . JUNI 1994 Biz. 17, 3eregel; doorstrepen de woorden: "kopie steen". Biz. 20, Seregel; "hen" moetzijn "hem". 18
EXCURSIE N A A R HET RYKSARGYF I N L E E U W A R D E N
In ons maartnummer schreven wij dat het Ryksarchyf inLeeuwarden bereid was een excursie van onze leden te willen ont\'angen. Tot nu tot hebben zich slechts 6 mensen opgegeven en dit aantal is te weinig is om dit jaar iets te kunnen doen. Heeft u belangstelling, geeft u zich dan voor I februari 1995 telefonisch op bij Marja Veerdig (redactie), telefoonnummer 05621-1049. Bij voldoende belangstelling zal de excursie worden georganiseerd in het voorjaar van 1995. 19
ETSEN BETZY AKERSLOOT-BERG Deze etsen (zie voor meer informatie nr. 1, Maart 1993), 20x11 cm metende, gevat in passe-partout met een notehouten lijst (34x26 cm) zijn voor leden van de vereniging beschikbaar v o o r / 155,— en voor niet-leden voor / 195,—. I N L E V E R E N KOPIJ De sluitingsdatum voor het inleveren van kopij voor het volgende nummervan "TienEeuwen Hijlandt Flielandt" is lOnovembera.s. U kunt uw bijdrage inleveren op het redactieadres Gangboord 8, Vlieland. N I E U W E L E D E N : GRATIS ZEEKAART Voor ieder die zich aanmeldt als lid van onze vereniging ligt in museum "Tromp's Huys' een reproduktie van een 17e eeuwse zeekaart gereed, dezelfde die wij sinds 1991 voor bestaande leden h. f 5,00 en voor niet-leden a / 7,50 aanbieden. CONTRIBUTIE Ook voor 1994 is het contributiebedrag/ 15,-, waarvoor u separaat een acceptgiro ontvangt of inmiddels heeft ontvangen. Zodra het contributiebedrag bij ons binnen is, ontvangt u bij uw eerstvolgende bezoek aan museum "Tromp'sHuys" uw lidmaatschapskaart. Desgewenst kan men ook de contnbutie contant betalen bij museum "Tromp's Huys" aan de bahe of thuis bij onze penningmeester de heer J. van Grinsven, Dorpsstraat 188, Vlieland; u ontvangt dan meteen uw lidmaatschapskaart. N . B . Het personeel van museum "Tromp's Huys" stelt het op prijs als u b i j uw bezoek aan het museum uw lidmaat schapskaart kunt tonen! 20
DOELSTELLING
De Cultuur Historische Vereniging "Tromp's Huys" stelt zich ten doel de bestudering van de cultuurhistorie van Vlieland en de ondersteuning van de activiteiten van het gemeentemuseum Tromp's Huys. Uit de contribulies vormt zij een reserve om waardevolle voorwerpen met betrekking tot de Vlielander historic aan te kopen. Daamaast verricht en stimuleert zij het opsporen van voor de Vlielander geschiedenis belangrijke documenten, verslagen en beschrijvingen uit oude archieven elders in het land. Met het lidmaatschap v a n / 15,— per jaar per gezin ondersteunt u ons werk.
BESTUURSSAMENSTELLING:
TELEFOON:
T.F.J. Pronker, voorzitter H . M . van Eck, secretaris J.M. van Grins-ven, penningmeester E.J. Veerdig-Robijn, redactie M . van der Pol-Reinders W. van de Woestijne-de Pagter D. vanderVeen
05621-1454 05621-1388 05621-1959 05621-1049 05621-1428 05621-1264 05621-1100 21
Otaaan van'^e CMxmc histozi^che Pmmging
Urom£^0u^5 Vluiaxitf.
Vierde jaargang, nr. 3, September 1994
