OPSCHALING ENERGIEBESPARING BESTAANDE WONINGEN: HEER! 28 januari 2013
Ir. Erik Franke Architect Voorzitter Stichting PassiefHuis Holland
28-01-2013
HOOG ENERGIE-EFFICIËNT RENOVEREN LOONT! HEER: ‘Act beyond business as usual’
Bron: PHI
28-01-2013
ENERGIEVERBRUIK WONINGBOUW OMLAAG Passiefhuis technologie
Bestaande bouw Bron: PHI
28-01-2013
Nederlands Bouwbesluit
Passiefhuis
EnergieEnergie+ huis neutraal huis
2013: 7 miljoen woningen belasten ons milieu onevenredig zwaar!
28-01-2013
2023: 8 miljoen woningen belasten ons milieu onevenredig zwaar
28-01-2013
?
2023: Slechts 4,8 miljoen woningen belasten ons milieu onevenredig zwaar ? 3,2 miljoen woningen toekomstgericht?
?
28-01-2013
INHOUD o 13 ARGUMENTEN HEER
o
4 CENTRALE THEMA’S Woonlastenbeheersing Waardevermeerdering Stimulering innovatie/werkgelegenheid Comfortverbetering
o o o 28-01-2013
CIJFERS / RESULTATEN 7 VOORWAARDEN CONCLUSIES / AANBEVELINGEN
13 ARGUMENTEN HEER Pleidooi Hoog Energie Efficiënt Renoveren (HEER)
28-01-2013
1. BESPARING FOSSIELE BRANDSTOFFEN Energie-efficiency en duurzame energie
28-01-2013
2. MEER BEHAAGLIJKHEID EN COMFORT Gelijkmatige binnentemperatuur
28-01-2013
3. GEBOUWCONSERVERING Voorkomt bouwschade
Bron: Franke Architekten
28-01-2013
4. LUCHTKWALITEIT EN GEZONDHEID Betere binnenmilieukwaliteit
Bron: Eigen Huis Magazine maart 2006
Bron: Eerste PH-congers Nederland april 2006 Stichting PH H
28-01-2013
4. LUCHTKWALITEIT EN GEZONDHEID IAQ op niveau
Oude situatie Bron: Franke Architekten
28-01-2013
Nieuwe situatie
5. LEVENSDUURVERLENGING Eerste twee passiefhuis proefwoningen 2008 HEER Kroeven
Oude situatie
28-01-2013
Nieuwe situatie
6. WAARDEVERHOGING Betere verhuur-, verkoopbaarheid
EPBD: verplicht energiecertificaat bij verkoop/verhuur woningen
28-01-2013
7. KLIMAATBESCHERMING Verregaande CO₂ reductie 60 - 90%
28-01-2013
8. BEPERKING ENERGIEKOSTEN Woonlastenbeheersing huur en gas
gas +7% huur +2%
700
600
Euro per maand
500
400
300
200
100
0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Bron: woonbond 2009
28-01-2013
9. ZINVOLLE WERKGELEGENHEID 317.000 nieuwe banen
28-01-2013
10. OPWAARDERING BEELDKWALITEIT Architectuur en stedenbouw
Bron: Franke Architekten
28-01-2013
11. KENNIS- EN PRODUCTONTWIKKELING Innovatieve producten en diensten
28-01-2013
12. INTEGRALE WOONKWALITEIT Tevreden bewoners / Dalem Sliedrecht
Bron: Franke Architekten
28-01-2013
12. INTEGRALE WOONKWALITEIT Tevreden bewoners HEER Kroeven: 73% akkoord - 81% meer comfort
28-01-2013
13. GEO-POLITIEKE VERHOUDINGEN Onafhankelijkheid
28-01-2013
4 CENTRALE THEMA’S HEER in de sociale woningbouw: huurverhoging wordt reeds in het eerste jaar gecompenseerd door een lagere energielast en de extra huurinkomsten dekken de specifieke meerinvesteringen af.
1. Woonlastenbeheersing - Koopkrachtontwikkeling
28-01-2013
4 CENTRALE THEMA’S HEER in de sociale woningbouw
1. Woonlastenbeheersing - Koopkrachtontwikkeling
2. Waardevermeerdering - Vastgoedontwikkeling
28-01-2013
4 CENTRALE THEMA’S HEER in de sociale woningbouw
1. Woonlastenbeheersing - Koopkrachtontwikkeling
2. Waardevermeerdering - Vastgoedontwikkeling 3. Stimulering innovatie
28-01-2013
- Ontwikkeling werkgelegenheid
4 CENTRALE THEMA’S HEER in de sociale woningbouw, alleen maar winnaars: Bewoners, Verhuurders, Bouwend Nederland, de Economie en het Milieu
1. Woonlastenbeheersing - Koopkrachtontwikkeling
2. Waardevermeerdering - Vastgoedontwikkeling 3. Stimulering innovatie
- Ontwikkeling werkgelegenheid
4. Comfortverbetering
- Ontwikkeling behaaglijke woningen
28-01-2013
CIJFERS EN RESULTATEN Na HEER 246 wo. Kroeven Roosendaal 2007 - 2011
1. Woonlastenbeheersing:
28-01-2013
€ 780,- /jr. lagere energielast
CIJFERS EN RESULTATEN n.a.v. HEER 246 wo. Kroeven Roosendaal 2007 - 2011
1. Woonlastenbeheersing:
€ 780,- /jr. lagere energielast
2. Waardevermeerdering:
€ 24.117,- /wo. spec. meerkosten
28-01-2013
CIJFERS EN RESULTATEN n.a.v. HEER 246 WO Kroeven Roosendaal 2007 – 2011 Incl. btw.
1. Woonlastenbeheersing:
€ 780,- /jr. lagere energielast
2. Waardevermeerdering:
€ 24.117,- /wo. spec. meerkosten
3. Stimulering innovatie/omzet:
€ 92.527,- /wo. bouwkosten
28-01-2013
CIJFERS EN RESULTATEN n.a.v. HEER 246 WO Kroeven Roosendaal 2007 - 2011
1. Woonlastenbeheersing:
€ 780,- /jr. lagere energielast
2. Waardevermeerdering:
€ 24.117,- /wo. spec. meerkosten
3. Stimulering innovatie/omzet:
€ 92.527,- /wo. 1 mj./wo.
4. Comfortverbetering:
IAQ 800/1200 ppm.
Cruciaal: de huurders stemmen in 2009 in met huurverhoging van € 65,-/mnd. en financieren daarmee dit HEER project: meerdere projecten volgen.
28-01-2013
1. WOONLASTENBEHEERSING Voorspelling energiekostenreductie na HEER Roosendaal 2008: de huurders en verhuurders profiteren direct.
28-01-2013
1. WOONLASTENBEHEERSING Voorspelling energiekostenreductie na HEER Roosendaal 2009
28-01-2013
1. WOONLASTENBEHEERSING Afhankelijkheid energieprijsstijgingen definitieve voorspelling: winst voor huurders en sociale verhuurders
28-01-2013
1. KOOPKRACHTONTWIKKELING Ondanks 2% huurstijging /a en 5%/7%/10% energieprijsstijging /a meer te besteden
Bron: Franke Architekten
28-01-2013
2. WAARDEVERMEERDERING Maatschappelijk vastgoedontwikkeling: zekerheid over investeringen IRR ca. 5,25% Woning: 95 m2
Omschrijving
Kosten per woning*:
Percentage:
Kosten per m2
€
22.894,54
27,83%
€
241,00
€
10.459,69
12,72%
€
110,07
KRD :
€
18.982,98
23,08%
€
199,82
Dak:
€
16.719,29
20,33%
€
175,99
Installaties :
€
13.191,09
16,04%
€
138,85
Bouwkundig aannemer :
Isolatie :
+ €
Totaal * Alle prijzen zijn excl.
Bron: Franke Architekten
28-01-2013
BTW
82.247,59
100,00%
€
865,73
2. WAARDEVERMEERDERING Kosten per bespaarde kWh per HEER maatregel (D)
Bron: PHI
28-01-2013
2. WAARDEVERMEERDERING. Kosten per bespaarde kWh per HEER maatregel Kroeven 506 (NL) Actuele prijs kWh energie ‘aan de pomp’ € 0,065
Vloer € 0,027
Dak € 0,031
K/R/D € 0,043
Gevel € 0,076
PV (optie) € 0,078
Vent/Verw incl. zonthermisch € 0,198
0,25
0,2
0,15
0,1 €/kWh
Bron: Franke Architekten
28-01-2013
0,05
0
3. STIMULERING - INNOVATIE Ambities NL
• EPC 2008: 0,8 2011: 0,6 2015: 0,4 2019: energieneutraal •
28-01-2013
Energiebesparing van 100 PJ per jaar in 2020: MmM
3. STIMULERING - INNOVATIE Doelstelling 100 PJ/a = 3,16 miljard m³/a gasbesparing: kan dat ? Welke energiebesparing is mogelijk? Energieverbruik gebouwde omgeving PJ/jaar
• 1220 PJ/jaar Autonoom • 1140 PJ/jaar Huidig Beleid -100 PJ/jr • 1040 PJ/jaar, Meer met minder
Bron: PEGO
28-01-2013
3. STIMULEERT INNOVATIE / BOUWOMZET Rekensom: doelstelling bestaande bouw 100 PJ besparing/a in 2023 1 PJ = 31,6 miljoen m³/a aardgas 100 PJ = 3,16 miljard m³/a aardgas Bestaande bouw: 252.000 woningen /a in 10 jaar a 1.100 m³ aardgas /a = Nieuwbouw: 65.000 woningen /a in 10 jaar a 400 m³ aardgas /a =
2,77 miljard m³/a 0,26 miljard m³/a
3,03 miljard m³/a Ca. 3,17 miljoen passiefhuizen in 2023 40% totaal Besparing ca. 9,6 PJ/a Dit staat gelijk aan 2,76 olietankers ofwel 830 m. volle olietanker per dag 317.000 woningen/a
€ 31,7 miljard bouwomzet ofwel 317.000 arbeidsplaatsen/a !!! 28-01-2013
4. COMFORTVERBETERING IAQ op een duidelijk hoger niveau
1000
800
Bestaande bouw: slecht Bron: TU/e
28-01-2013
Passiefhuis Veere: goed
4. COMFORTVERBETERING IAQ meetresultaat HEER Roosendaal: goed.
Bron: TU/e
28-01-2013
7. VOORWAARDEN HEER 1. BETROUWBAARHEID VOORSPELLINGEN Kennisontwikkeling en scholing o.b.v. wetenschappelijk onderzoek m.n. TU/e 2. KWALITEITSBORGING EN HAALBAARHEID Onderzoek,onderwijs, scholing gehele bouwkolom + IAQ/geluid/debiet/IR/BDT 3. DUIDELIJKHEID HOOGTE BOUWKOSTEN Ervaringen met o.a.HEER Roosendaal: aanzienlijk lagere bouwkosten mogelijk 4. PROEFPROJECT(EN) NOODZAKELIJK Kwaliteitsverbetering door toegepast onderzoek in ontwerp en uitvoering 5. DESKUNDIGE BOUWUITVOERING Slagvaardige kwaliteitsbewuste bouwlogistiek, beperking overlast bewoners 6. SAMENWERKING TUSSEN BEWONERS EN WONINGBOUWCORPORATIES Vertrouwen en akkoord van de bewoners 7. MAATSCHAPPELIJK FIN. RENDEMENT 28-01-2013
1. BETROUWBAARHEID VOORSPELLING Gebruik voorspelmethodiek energiebesparing sinds 1996 in Duitsland ontwikkeld
Bron: Franke Architekten/PHI
28-01-2013
2. KWALITEITSBORGING Praktijk toont noodzaak proefwoningen
Bron: Franke Architekten/PH H
28-01-2013
2. KWALITEITSCONTROLE IN UITVOERING Debiet, IAQ en geluidsmetingen HEER Kroeven
Bron: Franke Architekten/TUe
28-01-2013
2. KWALITEITSCONTROLE Inregeling ventilatiesysteem/IAQ 2010
1000
800
Bron: TU/e
28-01-2013
3
2. KWALITEITSCONTROLE Infrarood beeld toont het verschil: de energiewinst en het comfort!
Vóór Bron: Franke Architekten
28-01-2013
Na
2. KWALITEITSCONTROLE Infrarood: nauwelijks warmtelekken na HEER
Bron: Franke Architekten
28-01-2013
2. KWALITEITSCONTROLE Bereiken van de luchtdichtheidseis is nog een lastige opgave en een taak voor Bouwend Nederland
Bron: Franke Architekten / Stichting Passiefhuis Holland
28-01-2013
3
3. DUIDELIJKHEID BOUWKOSTEN Slagvaardige en op kwaliteit gerichte bouworganisatie : degelijke bouwuitvoering (5)
28-01-2013
3. DUIDELIJKHEID BOUWKOSTEN Integrale samenwerking: sociale bouwuitvoering (5) leidt tot beheersbare stichtingskosten
28-01-2013
4. PROEFWONING NOODZAAK Voorbeeldwoning complex 505 HEER Kroeven
28-01-2013
4. PROEFWONINGEN NOODZAAK Voorbeeldwoningen complex 506 HEER Kroeven
28-01-2013
6. SAMENWERKING MET BEWONERS Excursie bewoners 2007: NUL-HEIZKOSTEN-HAUS (D)
28-01-2013
6. SAMENWERKING MET DE BEWONERS ENORME POTENTIE HEER Ca. 2.3 miljoen huurwoningen moeten de komende jaren worden verbeterd. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
28-01-2013
Type woning Vrijstaande woning 2-onder-1 kap Rijtjeswoning Rijtjeswoning Galerijwoning Portiekwoning Beneden-/bovenwoning Vrijstaande woning 2-onder-1 kap Rijtjeswoning Rijtjeswoning Rijtjeswoning Galerijwoning Portiekwoning Overige flatwoning Woning
Bouwperiode voor 1966 voor 1966 voor 1946 1946-1966 voor 1966 voor 1966 voor 1967 1966-1990 1966-1990 1966-1976 1976-1980 1980-1988 1966-1988 1966-1988 1966-1988 jaren negentig
Sociale huur 12478 80333 101283 396726 96472 267628 99500 5302 16954 270015 42499 161784 197293 147695 110155 409772
7. INVESTERINGEN RENDEREN. IRR ca. 5,25% en kosten/baten specifieke HEER meerkosten positief Kansen HEER 2,3 miljoen huurwoningen
Vloer € 0,027
Dak € 0,031
K/R/D € 0,043
Gevel € 0,076
PV (optie) € 0,078
Vent/Verw incl. zonthermisch € 0,198
0,25
0,2
0,15
0,1 €/kWh
Bron: Franke Architekten
28-01-2013
0,05
0
CONCLUSIES •
De actuele bouwpraktijk creëert een “Dilemma van de middelmatige kwaliteit”. (Rainer Vallentin) Door fixatie op sub-standaard, zonder veel oog voor of concurrentie op meerwaarden. (R.V.)
28-01-2013
•
Ons woningbouwpark is zo “traag” dat deze problemen pas vanaf 2030 zichtbaar zullen worden. (R.V.)
•
De eisen vanuit de klimaatdoelen komen ongeveer overeen met die van de passiefhuis benadering. (R.V)
•
Het naar voren halen van maatregelen verhoogt het effect van de renovatie en is economisch onderscheidend. (R.V.)
•
Grootschalige HEER geeft een enorme impuls aan innovatie en werkgelegenheid in de hele bouwsector.
•
2,3 miljoen sociale huurwoningen kunnen de komende 10 jaar in aanmerking komen voor HEER.
•
Onderzoekers, ontwerpers, politici en bouwers hebben een hoge sociale en morele verantwoordelijkheid voor de energetische kwaliteit van de gebouwde omgeving van morgen en overmorgen. (Victor Papanek, ‘DESIGN for the REAL WORLD’)
•
Zonder een radicale ombuiging van het beleid gericht op het stimuleren van zinvolle werkgelegenheid in de bouw worden de energiereductie doelen voor 2020, 2030 en 2050 beslist niet gehaald en worden belangrijke kansen op de steiger teniet gedaan.
•
Woningcorporaties moeten nu hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen door ‘een sprong naar voren’ te maken.
•
Bouwend Nederland, onderzoeksinstituten en scholen zijn teveel in zich zelf gekeerd en willen het wiel opnieuw uitvinden, terwijl al bewezen en gevalideerde voorspelmethoden, evaluaties van gerealiseerde projecten en resultaten van wetenschappelijk onderzoek uit het buitenland uitgangspunt zouden moeten zijn.
•
Uit gebrek aan innovatie worden vooral tegenstellingen gezien, terwijl wij in plaats daarvan juist gebruik zouden moeten maken van elkaar versterkende belangen: ze zijn er!
•
De Nederlandse bouwpraktijk dient radicaal te veranderen: door kennis en kunde de kwaliteit in evenwicht brengen met de kosten ipv. andersom.
28-01-2013
SLOTCONCLUSIES ‘Voor een succesvol HEER is een omslag in het denken en doen in alle fasen van HEER noodzakelijk’ Haalbaarheid, financiering, scholing, toegepast onderzoek, ontwerp, communicatie, het scheppen van draagvlak onder de bewoners, bouwvoorbereiding, perfecte uitvoering, oplevering en evaluatie
‘Voor het halen van de doelen voor 2023 is een directe en centrale sturing noodzakelijk’ Gericht op heldere strategie, degelijke financiering, scholing en een slagvaardige bouworganisatie
‘HEER kan de komende 10 jaar zorgen voor meer dan 100.000 banen in de bouwsector’ Door hoog energie-efficiënte renovatie in de bestaande sociale woningvoorraad het scheppen van veel zinvolle en duurzame werkgelegenheid 28-01-2013
‘Er is geen enkele economisch argument dat niet pleit voor het passiefhuis’ dr. prof. Feist PHI 11e Passiefhuis congres Bregenz 12-13 april 2007
‘Verplicht alle woningcorporaties de komende twee jaar tot het realiseren van een eigen HEER proefproject zoals zes voorop lopende woningcorporaties reeds hebben gedaan! Met dank aan Aramis AlleeWonen en EOS-DEMO’ ‘Maak per direct fondsen vrij voor evaluatie, onderzoek en analyse van deze eerste baanbrekende HEER projecten’
28-01-2013
ONDERZOEK 7 HEER PROJECTEN NL !! 1. 134 won.
Roosendaal
Aramis AlleeWonen
2. 112 won.
Roosendaal
Aramis AlleeWonen
3. 32 won.
Nieuwkuijk/Haarsteeg
4. 8 won.
Tilburg
TBV Wonen
5. 8 won.
Vught
Woonwijze
6. 32 won.
Zwolle
Openbaar Belang
7. 153 won.
Kerkrade
Hestia
28-01-2013
Woonveste
28-01-2013
WERK SAMEN MET DE BEWONERS Uitreiking oorkonde inspirerend opdrachtgeverschap aan bewoners HEER Kroeven
28-01-2013
