Opmaak C teksten Egyptische magie

Opmaak C teksten Egyptische magie

[0]

p

[0]

f

Egyptische Magie

Egyptian Magic

Sachmet In de tempel van de godin Moet bij Karnak stonden honderden beelden van de godin Sachmet. Ze waren onderdeel van een uitvoerig ritueel om de gevreesde godin te kalmeren. Dat raakt de kern van de Egyptische magie: het verzoenen van goed en kwaad, het in evenwicht houden van de kosmos, het beschermen van de zwakke.

Sakhmet Hundreds of statues of the goddess Sakhmet once stood in the Mut temple at Karnak. They formed part of a complex ritual for pacifying the formidable goddess. This is the core of Egyptian magic: the reconciliation of good and evil, the restoration of cosmic balance, the protection of the weak.

1 - 2 Sachmet De godin heeft een leeuwinnenkop en houdt een papyrusscepter vast. Graniet Uit Karnak, 18de Dynastie (1380 - 1350 v.Chr.) Collectie British Museum

1 - 2 Sakhmet The goddess is lion-headed and holds a papyrus sceptre. Granite From Karnak, 18th Dynasty (1380 - 1350 BC) Collection British Museum

[1.1.1]

p

[1.1.1]

f

Wat is magie?

What is magic

Heka Heka is een abstracte personificatie van het begrip ‘magie’. Toch heeft hij net als iedere god zijn eigen priesters en tempels. Heka wordt vaak afgebeeld als een man met slangen in zijn handen. Op zijn hoofd staat de hiëroglief ‘magie’ (het achterlijf van een leeuw, ook te lezen als ‘kracht’).

Heka Heka is the abstract personification of the concept of ‘magic’. Yet, like every god, he has his own priests and temples. Heka is often depicted as a man holding serpents. On his head is the hieroglyph ‘magic’ (the hindquarters of a lion, also signifying power).

3 Heka Votiefbeeldje van Heka. Faience Late Tijd (712 - 332 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre 4 Werheka Afbeelding van de god Werheka (‘Groot van Toverkracht’). Schotel. Aardewerk Uit Abydos, Late Tijd (400 - 200 v.Chr.) Collectie RMO

Toetoe Toetoe is een nieuwkomer in het Egyptische pantheon. Hij verschijnt pas in de derde eeuw v.Chr. wanneer het geloof in magie steeds sterker wordt. Als een sfinx met messen in de klauwen vernietigt hij boze machten. Vaak heeft hij meerdere dierenkoppen tegelijk, een symbool van almacht en toverkracht. 5 Toetoe De god is afgebeeld met mensenhoofd en leeuwenkop. Votiefstèle. Kalksteen Griekse Tijd (332 - 31 v.Chr.) Collectie RMO 6 Toetoe Als sfinx met slangenstaart en messen in de klauwen. Votiefstèle. Kalksteen Grieks-Romeinse Tijd (100 v. - 100 n. Chr.) Collectie RMO 7 Toetoe en Bes Toetoe heeft een extra ramskop, Bes heft zijn zwaard. Votiefstèle. Kalksteen Romeinse Tijd (0 - 100 n.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum 8 Toetoe Deze sfinx stond als wachter op de boeg van een godenbark. Brons Griekse Tijd (332 - 31 v.Chr.) Collectie RMO

3 Heka Votive statuette of Heka. Faience Late Period (712 - 332 BC) Collection Musée du Louvre 4 Werheka Depiction of the god Werheka (‘Great of Magic’). Bowl. Ceramic From Abydos, Late Period (400 - 200 BC) Collection RMO Tutu Tutu was a late addition to the Egyptian pantheon. He made his first appearance in the 3rd century BC, when there was a growing belief in magic. He destroys evil forces in the guise of a sphinx with knives in its claws. He often wears the heads of several different animals, a symbol of omnipotence and magical power. 5 Tutu The god is depicted with the heads of a man and a lion. Votive stela. Limestone Greek Period (332 - 31 BC) Collection RMO 6 Tutu As sphinx, serpent-tailed and with knives in its claws. Votive stela. Limestone Greco-Roman Period (100 BC - 100 AD) Collection RMO 7 Tutu and Bes Tutu has an additional ram’s head, Bes wields a sword. Votive stela. Limestone Roman Period (0 - 100 AD) Collection Allard Pierson Museum 8 Tutu This sphinx stood guard on the prow of a divine barque. Bronze Greek Period (332 - 31 BC) Collection RMO

[1.1.2]

p

[1.1.2]

f

Wat is magie?

What is magic

Bes Dwergen gelden in het Oude Egypte als bovennatuurlijke wezens. Er zijn diverse dwerggoden bekend. De bekendste is Bes met zijn leeuwenmanen. Met zijn zwaard, uitgestoken tong of tromgeroffel verjaagt hij boze geesten. Hij beschermt huis en haard, liefde en seks, dans en muziek, dronkenschap en cosmetica.

Bes In Ancient Egypt, dwarfs were regarded as supernatural beings. There are several known dwarf gods, the most prominent of which is Bes with his leonine mane. He chases away evil spirits using a sword, sticking out his tongue or beating his drum. He was the patron of the home, love and sex, dance and music, drunkenness and cosmetics.

9 Bes en Beset Naast Bes staat zijn vrouw Beset. Votiefstèle. Kalksteen Uit Sakkara, Romeinse Tijd (0 - 100 n.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum 10 -11 Bes Vaasjes in de vorm van Bes. Faience Griekse Tijd (332 - 31 v.Chr.) Collectie RMO 12 Bes Bes wordt gesteund door twee apen. Standaardbekroning. Brons Late Tijd (712 - 332 v.Chr.) Collectie RMO 13 Beset Ook Bes’ vrouw wordt vaak begeleid door apen. Votieffiguur. Faience Derde Tussenperiode (950 - 800 v.Chr.) Collectie RMO 14 Dwerg met apen Amulet. Faience Griekse Tijd (332 - 31 v.Chr.) Collectie RMO

Andere goden van magie Als uitvinder van het schrift is Thot met magie verbonden. De architect Imhotep wordt later als wijze man en god van de geneeskunst gezien. Isis is door een list de toverkracht van de zonnegod te weten gekomen. Zo kon ze haar man Osiris en kind Horus helpen. Horus geldt ook zelf als redder in nood.

9 Bes and Beset Next to Bes is his wife Beset. Votive stela. Limestone From Saqqara, Roman Period (0 - 100 AD) Collection Allard Pierson Museum 10 -11 Bes Vessels in the shape of Bes. Faience Greek Period (332 - 31 BC) Collection RMO 12 Bes Bes is supported by two monkeys. Standard finial. Bronze Late Period (712 - 332 BC) Collection RMO 13 Beset Bes’ wife is also often accompanied by monkeys. Votive figure. Faience Third Intermediate Period (950 - 800 BC) Collection RMO 14 Dwarf with monkeys Amulet. Faience Greek Period (332 - 31 BC) Collection RMO

Other gods of magic Thoth was seen as the inventor of writing and therefore also associated with magic. In later times, the architect Imhotep was regarded as a sage and worshipped as the god of medicine. Isis, it was said, had tricked the sun god into telling her his secret knowledge. This helped her to save her husband Osiris and her child Horus (another god who was called upon in times of distress).

15 Thot Met de kop van zijn heilige dier, de ibis. Votiefbeeld. Brons Late Tijd (712 - 332 v.Chr.) Collectie RMO

15 Thoth With the head of his sacred animal, the ibis. Votive figure. Bronze Late Period (712 - 332 BC) Collection RMO

16 Imhotep Voorgesteld als lezende wijze. Votiefbeeld. Faience Late Tijd (712 - 332 v.Chr.) Collectie RMO

16 Imhotep Depicted as a reading sage. Votive statuette. Faience Late Period (712 - 332 BC) Collection RMO

17 Isis en Horus Votiefbeeld. Speksteen Late Tijd (600 - 300 v.Chr.) Collectie RMO

17 Isis and Horus Votive statuette. Steatite Late Period (600 - 300 BC) Collection RMO

18 Harpokrates ‘Horus het kind’: naakt, duimzuigend en met een jeugdlok als kapsel. Votiefbeeld. Brons Late Tijd (712 - 332 v.Chr.) Collectie RMO

18 Harpokrates Horus the child: naked, finger to mouth, and with the lock of youth. Votive statuette. Bronze Late Period (712 - 332 BC) Collection RMO

Beschermende dieren Verschillende dieren zijn verbonden met beschermende machten. Het nijlpaard is Taweret (‘de Grote’), de behoedster van moeders en kinderen. De krokodil met valkenkop is Horus-van-Driehonderdstad, god van magie. De ichneumon doodt slangen en de leeuw verjaagt vijandige wezens. 19 Taweret De godin is voorgesteld als een zwanger nijlpaard met vrouwenborsten en krokodillenstaart. Amulet. Faience Late Tijd (712 - 332 v.Chr.) Collectie RMO 20 Nijlpaard Heilig dier, staand op een slede. Votiefbeeld. Kalksteen Vroeg-dynastisch of later (3000 - 2000 v.Chr.) Collectie RMO 21 Horus-van-Driehonderdstad De valkenkop is nog net zichtbaar. Amulet. Faience Griekse Tijd (332 - 31 v.Chr.) Collectie RMO 22 Horus-van-Driehonderdstad Magisch beeldje. Bijenwas Griekse Tijd (332 - 31 v.Chr.) Collectie RMO 23 Leeuw Steunend op de hiëroglief ‘bescherming’. Amulet. Faience De 12de Dynastie (2000 - 1800 v.Chr.) Collectie RMO 24 Ichneumon Het roofdiertje is een soort civetkat. Votiefbeeld. Brons Late Tijd (712 - 332 v.Chr.) Collectie RMO

Protective animals Several animals wield protective powers. The hippopotamus is Taweret (‘the Great One’) who shields mothers and children. The crocodile with falcon’s head is a manifestation of Horusof-Threehundred-Town, god of magic. The ichneumon kills serpents and the lion chases away evil spirits. 19 Taweret Depicted as a pregnant hippopotamus with human breasts and crocodile tail. Amulet. Faience Late Period (712 - 332 BC) Collection RMO 20 Hippopotamus Sacred animal, standing on sledge. Votive statuette. Limestone Early Dynastic or later (3000 - 2000 BC) Collection RMO 21 Horus-of-Threehundred-Town The falcon head is just visible. Amulet. Faience Greek Period (332 - 31 BC) Collection RMO 22 Horus-of-Threehundred-Town Magical figure. Beeswax Greek Period (332-31 BC) Collection RMO 23 Lion Holding the hieroglyph for ‘protection’. Amulet. Faience 12th Dynasty (2000 - 1800 BC) Collection RMO 24 Ichneumon The animal is a kind of mongoose. Votive figure. Bronze Late Period (712 - 332 BC) Collection RMO

[1.2.1]

p

[1.2.1]

f

Wat is magie?

What is magic

Seth Seth is een broer van de god Osiris. Toen deze koning van Egypte werd, doodde Seth hem uit jaloezie. Osiris’ zoon Horus versloeg later zijn boze oom. Seth geldt als een gewelddadig heerschap, maar wordt ook vereerd en bewonderd om zijn kracht. Pas later wordt hij steeds meer de vervloekte vijand van de wereldorde.

Seth Seth is the brother of the god Osiris. When Osiris becomes king of Egypt, Seth kills him out of envy. Osiris’ son Horus later defeats his evil uncle. Though known for his aggressive character, Seth was also worshipped and admired for his strength. Later, he was increasingly regarded as the accursed enemy of cosmic order.

25 Seth Seth wordt altijd afgebeeld met de kop van een fabeldier. Votiefbeeld. Hout Nieuwe Rijk (1400-1100 v.Chr.) Collectie RMO

25 Seth Seth is always depicted with the head of a mythical creature. Votive statuette. Wood New Kingdom (1400-1100 BC) Collection RMO

26 Seth Stèle van een man die zelf naar Seth heet (Aäpehty, ‘Groot van kracht’). Kalksteen Uit Deir el-Medineh, 19de Dynastie (1214-1204 v.Chr.) Collectie British Museum

26 Seth Stela of a man named after Seth (Aäpehty, ‘Great of strength). Limestone From Deir el-Medineh, 19th Dynasty (1214-1204 BC) Collection British Museum

27 Zegel met naam van Seth Stempelzegel. Faience Derde Tussenperiode (1100-700 v.Chr.) Collectie RMO

27 Seal with name of Seth Stamp seal. Faience Third Intermediate Period (1100-700 BC) Collection RMO

Sachmet Sachmet (‘de Machtige’) is de dochter van de zonnegod Re. Zij is tevens zijn verzengende zonneoog. In de oertijd heeft ze bijna de mensheid vernietigd toen die opstandig was. Nu brengt ze nog steeds besmettelijke ziekten. Het is dus belangrijk haar te kalmeren: de woeste leeuwin wordt dan een tevreden kat. 28 Sachmet Als dochter van Re draagt Sachmet een zonneschijf. Votiefbeeld. Brons Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO

Gevaarlijke dieren Buiten het Nijldal is het niet pluis. Daar liggen de woestijnen, het domein van Seth. Het wemelt daar van de gevaarlijke dieren, zoals slangen en schorpioenen. Ook volmaakt onschadelijke dieren worden gewantrouwd als manifestaties van de oerchaos. Je moet ze bedwingen of (net als Sachmet) kalmeren met eerbewijzen. 29 Cobra Standaardbekroning. Brons Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 30 Schorpioen Votiefbeeld. Brons Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 31 Antilope Geboeid en onderworpen dient het dier als bakje voor cosmetica. Hout Nieuwe Rijk (1400-1200 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre 32 Eend Bakje voor cosmetica in de vorm van een geplukte eend. Hout Nieuwe Rijk (1400-1200 v.Chr.) Collectie RMO

Sakhmet Sakhmet (`the Strong One’) is the daughter of the sun god Re. At the same time, she is the scorching eye of the sun. The Egyptians believed that she had almost wiped out humankind in primaeval times, after people became too rebellious, and that she still caused plagues. It was important to pacify her, so that the fierce lioness became a peaceful cat. 28 Sakhmet As daughter of Re, Sakhmet carries a sun disk. Votive statuette. Bronze Late Period (712-332 BC) Collection RMO

Dangerous animals Danger lurks outside the Nile Valley. The deserts are the domain of Seth, swarming with dangerous animals such as snakes and scorpions. Even perfectly harmless animals were mistrusted, as manifestations of primeval chaos. They had to be carefully controlled, or (like Sakhmet) pacified with offerings. 29 Cobra Standard finial. Bronze Late Period (712-332 BC) Collection RMO 30 Scorpion Votive figure. Bronze Late Period (712-332 BC) Collection RMO 31 Antelope Bound and subjected, the animal serves as a container for cosmetics. Wood New Kingdom (1400-1200 BC) Collection Musée du Louvre 32 Duck Container for cosmetics in the shape of a plucked duck. Wood New Kingdom (1400-1200 BC) Collection RMO

[1.3.1]

p

[1.3.1]

f

Wat is magie?

What is magic

Strijdscènes Het Egyptische Dodenboek bevat afbeeldingen van de strijd tussen goed en kwaad. Spreuk 17 toont de zonnegod Re (in de gedaante van een kater) in gevecht met de slang Apophis. Spreuken 31-40 helpen de dode om gevaarlijke dieren te bestrijden. Daaronder is een ezel, een symbool van zonden en van de god Seth.

Battle scenes The Egyptian Book of the Dead contains illustrations of the battle between good and evil. Spell 17 depicts the sun god Re (in the guise of a tomcat) fighting the serpent Apophis. Spells 31-40 help the deceased to fight dangerous animals. These include a donkey, which symbolized sin and of the god Seth.

33 Re en Apophis Uit het dodenboek van Kenna. Papyrus Uit Thebe, 18de Dynastie (1325-1300 v.Chr.) Collectie RMO 34 De dode en Seth Uit het dodenboek van Pakerer. Papyrus 19de-20ste Dynastie (1300-1100 v.Chr.) Collectie RMO

33 Re and Apophis From the book of the dead of Kenna. Papyrus From Thebes, 18th Dynasty (1325-1300 BC) Collection RMO 34 The deceased and Seth From the book of the dead of Pakerer. Papyrus 19th-20th Dynasty (1300-1100 BC) Collection RMO

[1.3.2]

p

[1.3.2]

f

Wat is magie?

What is magic

Onthoofden Waar gevochten wordt, rollen koppen. Een Oudegyptische mythe vertelt hoe het lijk van Osiris door Seth in stukken werd gesneden. Zijn hoofd werd als reliek bij de tempel van Abydos bewaard. Onthoofden is een typisch magische methode om iemand onschadelijk te maken. Vijanden worden daarom zonder hoofd afgebeeld.

Beheading Whenever people do battle, heads will roll. An Ancient Egyptian myth relates how Seth dismembered the corpse of Osiris. The head was kept as a relic at the Temple of Abydos. Beheading is a typical magical means of rendering somebody powerless. Enemies are therefore depicted without heads.

35 Hoofdloze Osiris Lijkbeeldje (shabti). Albast en glas 18de Dynastie (1400-1300 v.Chr.) Collectie RMO 36 Onthoofde zondaars Onderaan rechts worden afgehakte hoofden verbrand. Elfde uur van de nacht, onderwereldboek (Amdoeat). Papyrus 21ste Dynastie (1070-945 v.Chr.) Collectie RMO

Gevangenen Figuren van gebonden gevangenen symboliseren de vijanden van de goden. Ze worden vertrapt onder de voeten, dienen als basis voor een troon, en komen voor op allerlei voorwerpen uit het dagelijks leven. 37 Horus staand op gevangenen Votiefbeeld. Brons Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre 38 Bastet zittend op gevangenen De gevangenen zijn een Nubiër en een Aziaat. Votiefbeeld. Faience Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre 39 Leeuw en gevangene Handvat voor een zweep. Hout Nieuwe Rijk (1400-1100 v.Chr.) Collectie RMO 40 Gevangene Deksel van een juwelenkistje. Hout Nieuwe Rijk (1400-1100 v.Chr.) Collectie RMO

35 Headless Osiris Funerary figurine (shabti). Alabaster and glass 18th Dynasty (1400-1300 BC) Collection RMO 36 Beheaded sinners Cut-off heads are being burnt below on the right. Eleventh hour of the night, funerary (Amduat). Papyrus 21st Dynasty (1070-945 BC) Collection RMO

Prisoners Figures of bound prisoners symbolize the enemies of the gods. They are trampled underfoot, serve as the basis for thrones, and appear on all kinds of everyday objects. 37 Horus standing on prisoners Votive statuette. Bronze Late Period (712-332 BC) Collection Musée du Louvre 38 Bastet seated on prisoners The prisoners are a Nubian and an Asiatic. Votive statuette. Faience Late Period (712-332 BC) Collection Musée du Louvre 39 Lion and prisoner Whip handle. Wood New Kingdom (1400-1100 BC) Collection RMO 40 Prisoner Lion of a jewellery casket. Wood New Kingdom (1400-1100 BC) Collection RMO

[1.3.3]

p

[1.3.3]

f

Wat is magie?

What is magic

Overwinnaars De overwinnaar wordt staand op de verslagen vijand afgebeeld. Deze voorstelling, voor het eerst ontwikkeld in de Egyptische kunst, wordt een archetype dat overal ter wereld wordt nagevolgd. De vijand is vaak als dier voorgesteld. De oude Egyptenaren associeerden deze dieren direct met Seth en zijn handlangers.

Victors Victors are frequently represented as standing on their defeated foes. This convention, first developed in Egyptian art, has become an archetype imitated all over the world. Enemies are often rendered in animal form. The ancient Egyptians immediately associated these animals with Seth and his confederates.

41 Horus staand op antilope De antilope ligt als reliëffiguur op de basis. Votiefbeeld. Brons Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO

41 Horus standing on antelope The antelope is a relief figure on the base. Votive statuette. Bronze Late Period (712-332 BC) Collection RMO

42 Bes staand op antilope Standaardbekroning. Brons Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO

42 Bes standing on antelope Standard finial. Bronze Late Period (712-332 BC) Collection RMO

43 Onoeris met harpoen De vijand was vermoedelijk een nijlpaard. Votiefbeeld. Brons Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO

43 Onuris with harpoon The enemy was presumably a hippopotamus. Votive statuette. Bronze Late Period (712-332 BC) Collection RMO

44 Dwerg op krokodillen In de handen slangen, links en rechts Isis en Nephthys. Amulet. Faience Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO

44 Dwarf on crocodiles In the hands serpents, Isis and Nephthys to the right and left. Amulet. Faience Late Period (712-332 BC) Collection RMO

45 Dwerg op krokodillen Amulet. Faience Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO

45 Dwarf on crocodiles Amulet. Faience Late Period (712-332 BC) Collection RMO

[1.4.1]

p

[1.4.1]

f

Wat is magie?

What is magic

Magie van afbeeldingen Volgens de Egyptenaren brengt een kunstenaar iets tot leven. Er bestaat een magische band tussen de afbeelding en het afgebeelde. Beschadig je de afbeelding van mensen of dieren, dan zal je ook deze zelf verwonden of doden. Mensen worden zo gewist uit de geschiedenis, dieren kunnen geen kwaad meer doen.

Magic of representations The Egyptians believed that an artist brought something to life. In their view, there was a magical bond between a representation and the being it represented: if a picture of a human or animal was damaged, the subject would be hurt or killed. This method was used to wipe people out of history and render animals harmless

46 Stèle van Herihor De figuur van de eigenaar is weggebeiteld. Votiefstèle. Kalksteen 20ste Dynastie (1080-1070 v.Chr.) Reproductie 47 Nijlpaard De poten zijn moedwillig afgebroken. Magische graffiguur. Faience Uit Dra Aboe ’n-Naga, 12de Dynastie (1900-1800 v.Chr.) Collectie RMO

Magie van schrift Opschriften leggen de werkelijkheid vast. Schrijf je naam ergens op en je zult eeuwig voortleven! Het uitwissen van een naam is omgekeerd een effectief magisch middel om iemand te treffen. Alle hiërogliefen zijn eigenlijk kleine afbeeldingen, dus levend. Tekens die gevaarlijke dieren voorstellen, worden uit angst soms verminkt getekend. 48 Hurkbeeld van Amenhotep In de laatste regel is de naam van de god Amon gewist. Tempelbeeld. Kalksteen 18de Dynastie (1391-1353 v.Chr.) Collectie RMO 49 Shabti van Renseneb De dierhiërogliefen hebben geen poten, de mensen geen benen. Kalksteen Uit Abydos, 13de Dynastie (1783-1640 v.Chr.) Collectie British Museum

46 Stela of Herihor The figure of the owner has been cut away. Votive stela. Limestone 20th Dynasty (1080-1070 BC) Reproduction 47 Hippopotamus The legs have been broken off intentionally. Magical figure. Faience From Dra Abu ’n-Naga, 12th Dynasty (1900-1800 BC) Collection RMO

Magic of writing Inscriptions record reality. Inscribe your name somewhere and you will live forever! Conversely, effacing a name is an effective magical means to hurt somebody. All hieroglyphs are in fact little depictions of reality, so they are alive. Therefore, signs representing dangerous animals are occasionally rendered as maimed out of fear. 48 Cube statue of Amenhotep In the last line, the name of the god Amun has been deleted. Temple statue. Limestone 18th Dynasty (1391-1353 BC) Collection RMO 49 Shabti of Renseneb The hieroglyphs depicting animals and human beings are legless. Limestone From Abydos, 13th Dynasty (1783-1640 BC) Collection British Museum

[1.5.1]

p

[1.5.1]

f

Wat is magie?

What is magic

Vogels en slangen Alles met vleugels kan contact leggen met de hemel. Dat geldt ook voor de onsterfelijke ziel (ba) van mensen. Die wordt voorgesteld als een vogel met mensenhoofd. Contact met de onderwereld hebben de slangen. De goede geest die het huis beschermt manifesteert zich ook als slang.

Birds and snakes All winged creatures formed a link between earth and heaven. The same was true of a human’s immortal soul (ba), represented as a human-headed bird. The link to the netherworld is made by serpents. The guardian spirit of the household also manifests as a snake.

50 Zielevogel Grafamulet. Goud Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 51 Zielevogel Grafamulet. Zilver Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum 52 Zielevogel Graffiguur. Hout Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 53 Stèle voor een slangendemon De slang is de goede huisgeest (Agathodaimon). Huisaltaar. Kalksteen Grieks-Romeinse Tijd (200 v.-200 n.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum

Voorouders De doden blijven deel van de familie. Op huisaltaren staan hun portretbustes. De vourouders dragen daar de haardracht en baard van goden. Ze zijn immers in de hemel als verheerlijkte geesten. Op speciale altaarstenen staan ze afgebeeld met een lotusbloem in de handen, een symbool van nieuw leven. 55 Voorouderbuste Met godenpruik en baard. Kalksteen 19de-20ste Dynastie (1300-1100 v.Chr.) Collectie British Museum 56 Voorouderstèle Uit Amarna, 18de Dynastie (1353-1330 v.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum

50 Soul bird Funerary amulet. Gold Late Period (712-332 BC) Collection RMO 51 Soul bird Funerary amulet. Silver Late Period (712-332 BC) Collection Allard Pierson Museum 52 Soul bird Funerary figure. Wood Late Period (712-332 BC) Collection RMO 53 Stela for serpent demon The serpent is the good spirit (Agathodaimon). House altar. Limestone Greco-Roman Period (200 BC-200 AD) Collection Allard Pierson Museum

Ancestors The dead remained part of the family. Their portrait busts were on the house altars. Ancestors were depicted with divine wigs and beards, because they had ascended in heaven and become illuminated spirits. Special stelas represent them holding lotus flowers, a symbol of new life. 55 Ancestor bust With divine wig and beard. Limestone 19th-20th Dynasty (1300-1100 BC) Collection British Museum 56 Ancestor stela From Amarna, 18th Dynasty (1353-1330 BC) Collection Allard Pierson Museum

[1.5.2]

p

[1.5.2]

f

Wat is magie?

What is magic

Contact met de doden De ziel van een dode laat zich lokken door een drinkschaal met water. Op de schaal schrijven de Egyptenaren een brief om de dode om raad te vragen. Sommige doden bezorgen de levenden nachtmerries of ziekten. Een dodenbrief kan daar een eind aan maken. Ook beeldjes van geboeide doden helpen daartegen.

Contact with the dead The souls of the deceased could be attracted by bowls of water. On drinking bowls, the Egyptians wrote letters to the dead to ask their advice. Some dead souls tormented the living with nightmares or diseases. A letter to the dead could end that situation. Figurines of the deceased in fetters were also helpful.

57 Drinkschaal met dodenbrief Een moeder roept haar dode zoon te hulp. Drinkschaal. Aardewerk Eerste Tussenperiode (2134-2040 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre

57 Bowl with letter to the dead A mother asks her deceased son to help her. Drinking bowl. Ceramic First Intermediate Period (2134-2040 BC) Collection Musée du Louvre

58 Beeldje van Anchiry Aan dit beeldje zat de papyrusbrief vastgebonden. Grafbeeldje. Hout Uit Sakkara, 19de Dynastie (1307-1196 v.Chr.) Collectie RMO

58 Statuette of Ankhiry The papyrus letter was tied to it. Funerary figurine. Wood From Saqqara, 19th Dynasty (1307-1196 BC) Collection RMO

59 Dodenbrief aan Anchiry Een weduwnaar maant zijn overleden vrouw hem met rust te laten. Papyrus Uit Sakkara, 19de Dynastie (1307-1196 v.Chr.) Collectie RMO

59 Letter to Ankhiry A widower requests his deceased wife to leave him in peace. Papyrus From Saqqara, 19th Dynasty (1307-1196 BC) Collection RMO

60 Geboeide dode Op de borst staat de naam Henoey. Magische figuur. Hout Middenrijk (2040-1640 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre

60 Deceased in fetters The name Henuy is inscribed on the chest. Magical figure. Wood Middle Kingdom (2040-1640 BC) Collection Musée du Louvre

Mondopening Het grafbeeld wordt eerst gereinigd met water, natron (een soort zeep) en wierook. Daarna raakt de priester gezicht en handen aan met een dissel (een timmergereedschap dat het maken van het beeld symboliseert) en een slangenstaf met ramskop. Het beeld kan nu spreken, eten, ademen en voedsel pakken. 61 Mondopening Spreuk 23 uit het dodenboek van Hornefert. Papyrus 18de Dynastie (1450-1400 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre

Opening of the mouth The tomb statue was first washed with water, natron (a cleansing agent) and incense. Then a priest touched its face and hands with an adze (a carpenters’ tool symbolizing the creation of the statue) and a wand in the shape of a ram-headed serpent. The statue was then able to speak, eat, breathe and grasp food. 61 Opening of the mouth Spell 23 from the Book of the Dead of Hornefert. Papyrus 18th Dynasty (1450-1400 BC) Collection Musée du Louvre

[2.1]

podium ingang

p

[2.1]

podium ingang

f

De tovenaar

The magician

Sprookjesfiguur Chaemwas is de oudste zoon van farao Ramses II. Hij is priester van de god Ptah van de hoofdstad Memphis. Chaemwas is altijd op zoek naar kennis over het verleden. Meer dan duizend jaar na zijn dood worden er nog sprookjes over hem verteld. Hij geldt dan als één van de grootste magiërs van het verleden.

Hero of a fairy-tale Khaemwas was the eldest son of Pharaoh Ramesses II. He was a priest of the god Ptah in the capital city of Memphis. Khaemwas was always in search of knowledge from the past. More than a millennium after his death, people still told stories about him. By then, he was regarded as one of the greatest magicians in history.

62 Beeld van Chaemwas De prins houdt twee standaards met heilige symbolen vast. Kwartsiet Uit Abydos, 19de Dynastie (1260 v.Chr.) Collectie British Museum

62 Statue of Khaemwas The prince holds two standards crowned by sacred symbols. Quartzite From Abydos, 19th Dynasty (1260 BC) Collection British Museum

63 Sprookje over Chaemwas Papyrus Setne II, over een toverduel tussen Chaemwas’ zoon en een Nubiër. Romeinse Tijd (100-200 n.Chr.) Collectie British Museum

63 Story about Khaemwas Papyrus Setne II, about a magical combat between Khaemwas’ son and a Nubian. Roman Period (100-200 AD) Collection British Museum

[2.1]

podium links

p

[2.1]

podium links

f

De tovenaar

The magician

Dokter Ioety is koningsschrijver en opperarts van de farao. Als arts heeft hij te maken met het bezweren van hogere machten. Hij is daarom afgebeeld als priester. Zijn kaalgeschoren hoofd betekent dat hij zich aan de rituele verplichting van reinheid houdt. Artsen gebruiken toverspreuken naast recepten en medische ingrepen.

Physician Iuty was a royal scribe and chief physician to the pharaoh. As a medical practitioner he needed to invoke supernatural powers. He is therefore represented as a priest. His shaven skull indicates that he conforms to the laws of ritual purity. Physicians used magic spells in combination with medicines and surgery.

64 Zitbeeld van Ioety Grafbeeld. Kalksteen Uit Sakkara, 19de Dynastie (1307-1196 v.Chr.) Collectie RMO

64 Seated statue of Iuty Tomb statue. Limestone From Saqqara, 19th Dynasty (1307-1196 BC) Collection RMO

[2.1.1-2]

p

[2.1.1-2]

f

De tovenaar

The magician

Priesters Veel magiërs zijn in de eerste plaats priester. Vaak dienen ze de godin Sachmet, de patrones van artsen. Bezweerders van slangen en schorpioenen vereren de godin Selkit, die zelf als schorpioen wordt afgebeeld. De beroemde Chaemwas is in de eerste plaats priester van Ptah.

Priests Many magicians were chiefly priests. Often they served the goddess Sakhmet, patron deity of physicians. Snake and scorpion-charmers worshipped Selkit, who is depicted as a scorpion herself. The famous Khaemwas was primarily a priest of Ptah.

65 Stèle van Sehetepibre-anch Twee familieleden zijn opperpriester van Sachmet, een derde is arts. Gedenkstèle. Kalksteen Uit Abydos, 12de Dynastie (1844-1797 v.Chr.) Collectie RMO 66 Beeld van Hornebchaset Net als zijn vader is hij opperpriester van Sachmet. Tempelbeeld. Basalt 26ste Dynastie (590-525 v.Chr.) Collectie British Museum 67 Opschrift van Psamtek Psamtek is opperpriester van Sachmet. Fragment van een kanope. Albast 26ste Dynastie (660-525 v.Chr.) Collectie RMO 68 Stèle van Baki De tweede persoon linksonder is schorpioenbezweerder van de farao. Votiefstèle. Kalksteen Uit Deir el-Medineh, 19de Dynastie (1307-1196 v.Chr.) Collectie British Museum 69 Shabti van Chaemwas Chaemwas is afgebeeld met de zijlok van een Ptahpriester. Serpentijn Uit Sakkara; 19de Dynastie (1290-1260 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre

65 Stela of Sehetepibre-ankh Two members of his family were chief priests of Sakhmet; a third was a physician. Memorial stela. Limestone From Abydos, 12th Dynasty (1844-1797 BC) Collection RMO 66 Statue of Hornebkhaset Like his father, Hornebkhaset is chief priest of Sakhmet. Temple statue. Basalt 26th Dynasty (590-525 BC) Collection British Museum 67 Inscription of Psamtek Psamtek was chief priest of Sakhmet. Canopic jar fragment. Alabaster 26th Dynasty (660-525 BC) Collection RMO 68 Stela of Baki The second person at lower left is scorpion-charmer to the Pharaoh. Votive stela. Limestone From Deir el-Medineh, 19th Dynasty (1307-1196 BC) Collection British Museum 69 Shabti of Khaemwas Khaemwas is depicted with the side lock of a priest of Ptah. Serpentine From Saqqara; 19th Dynasty (1290-1260 BC) Collection Musée du Louvre

[2.2]

p

[2.2]

f

De tovenaar

The magician

De Papyrus Leiden-Londen Het grootste bewaard gebleven toverboek is een boekrol met demotisch schrift. De rol is rond 1820 gevonden en in tweeën geknipt. Eén helft ging naar het British Museum, de andere naar Leiden. Beide helften zijn hier voor het eerst weer samen te zien. Voor- en achterkant dragen samen 98 spreuken en instructies.

The Papyrus Leiden-London The largest surviving conjuring book is a scroll written in demotic script. The scroll was found around 1820 and cut in half. One half went to the British Museum, the other to Leiden. The two halves are now on display together for the first time. The recto and verso bear a total of 98 spells and prescriptions.

70 Demotisch toverboek Met teksten in het Grieks, Oud-Koptisch, Nubisch en tovertekens. Papyrus. Uit Thebe, Romeinse Tijd (200-300 n.Chr.) Collectie British Museum en RMO

70 Demotic conjuring book With texts in Greek, Old-Coptic, Nubian and magical script. Papyrus. From Thebes, Roman Period (200-300 AD) Collection British Museum and RMO

[2.3.1]

p

[2.3.1]

f

De tovenaar

The magician

Toverstaven Een staf is een teken van gezag. Toverstaven hebben vaak de vorm van een slang, een dier dat om allerlei redenen bovennatuurlijk is. Veel tovenaars zijn zelf ook slangenbezweerder. Een ander type toverstaf bestaat uit stokken van geglazuurde steen met kleine dierfiguren erop.

Magic wands A staff is a sign of authority. Magic wands are often shaped like serpents, which were seen as supernatural beings for numerous reasons. Many sorcerers were snake-charmers. Other wands were rods of glazed stone decorated with animal figures.

71 Slangenstaf In de vorm van een cobra. Brons Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre 72 Segment van een toverstaf Afgebeeld zijn kikkers en een schildpad. Geglazuurde speksteen Middenrijk (1800-1600 v.Chr.) Collectie British Museum 73 Segment van een toverstaf Met een panter en de hiëroglief ‘bescherming’. Geglazuurde speksteen Middenrijk (1800-1600 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre

Zegels en knopen Vijanden worden vaak afgebeeld als geboeide gevangenen. Geknoopte touwen bieden dus bescherming. Met een zegelafdruk kun je iets afsluiten. Wanneer je een knoop legt of een zegelafdruk aanbrengt tijdens het uitspreken van een toverspreuk, worden de woorden vastgelegd. 74 Verzegeld vaasje Met vier gestempelde zegelafdrukken. Aardewerk, klei, linnen en pek Late Tijd (500-300 v.Chr.) Collectie RMO 75 Zegelafdruk Met afbeelding van gevleugelde scarabee. Bijenwas en linnen Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 76 Geknoopt koord Halssnoer voor amuletten met zeven knopen. Linnen Uit Deir el-Medineh, 20ste Dynastie (1196-1070 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre

Andere tovermiddelen Veel rituelen betreffen de vernietiging van vijandelijke machten. Daarvoor worden wapens gebruikt, zoals pijlen, lansen, harpoenen en messen. Magiërs gebruiken graag voorwerpen uit een raadselachtig verleden. Zo kan een object uit de prehistorie een nieuw leven krijgen. 77 Magisch mes Met Besmasker en schorpioen. Hout en brons 18de Dynastie (1400-1300 v.Chr.) Collectie RMO 78 Prehistorisch palet Later voorzien van leeuwen en een cartouche van Thoetmosis III. Leisteen Nagada-II Periode (3500-3100 v.Chr.) Collectie RMO

71 Serpent staff Shaped like a cobra. Bronze Late Period (712-332 BC) Collection Musée du Louvre 72 Segment of a wand With depictions of frogs and a tortoise. Glazed steatite Middle Kingdom (1800-1600 BC) Collection British Museum 73 Segment of a wand With a panther and the hieroglyph ‘protection’. Glazed steatite Middle Kingdom (1800-1600 BC) Collection Musée du Louvre

Seals and knots Knotted ropes offered protection; enemies were often depicted as bound prisoners. Seals could be used to close things securely. When reciting a spell, the act of tying a knot or using a seal gave the magic words a binding effect. 74 Sealed vessel With four stamped seal impressions. Ceramic, clay, linen and tar Late Period (500-300 BC) Collection RMO 75 Seal impression With depiction of winged scarab. Beeswax and linen Late Period (712-332 BC) Collection RMO 76 Knotted cord Necklace for amulets provided with seven knots. Linen From Deir el-Medineh, 20th Dynasty (1196-1070 BC) Collection Musée du Louvre

Other magic tools There were many rituals for destroying hostile forces, involving weapons such as arrows, lances, harpoons and knives. Magicians liked to use mysterious objects from the distant past. This practice sometimes gave prehistoric objects a new life. 77 Magical knife With Bes mask and scorpion. Wood and bronze 18th Dynasty (1400-1300 BC) Collection RMO 78 Prehistoric palette The lions and cartouche of Thutmosis III were applied later. Slate Nagada-II Period (3500-3100 BC) Collection RMO

[2.4.1]

p

[2.4.1]

f

De tovenaar

The magician

Kleurige stenen De kleur van amuletten is niet alleen voor het mooi. Rode kornalijn beschermt tegen bloedingen. Groene veldspaat geeft nieuw leven als van jonge planten. Blauw lapis lazuli staat in contact met de hemel. Zwart haematiet verbindt met de nacht en de onderwereld.

Colourful stones The bright colours of jewellery and amulets were not just meant to be attractive. Red carnelian protected against bleeding. Green feldspar conferred the fresh vitality of plants. Blue lapislazuli was associated with heaven, black hematite with night and the netherworld.

79 Isisstrik Magische knoop tegen bloedingen. Amulet. Kornalijn Nieuwe Rijk (1400-1200 v.Chr.) Collectie RMO

79 Isis knot Magical knot to prevent bleeding. Amulet. Carnelian New Kingdom (1400-1200 BC) Collection RMO

80 Papyruszuil Amulet. Groene veldspaat Nieuwe Rijk (1400-1200 v.Chr.) Collectie RMO

80 Papyrus column Shaped like a papyrus stalk. Amulet. Green felspar New Kingdom (1400-1200 BC) Collection RMO

81 Hartscarabee Beschermt het hart van de mummie. Amulet. Nefriet Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 82 Horusstèle Beschermt tegen slangenbeten. De steen lijkt op slangenhuid. Serpentijn Late of Griekse Tijd (380-180 v.Chr.) Collectie RMO 83 Amulet van Nephthys Eén van de vier godinnen van de windstreken. Amulet. Lapis lazuli Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 84 Neksteun Helpt de dode om zijn hoofd op te tillen. Amulet. Haematiet Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO

Materiaal voor scheppers De scheppergod maakt mensen uit klei. Ook de tovenaar kan een schepper van leven worden door beeldjes te modelleren. Naast klei gebruikt hij ook bijenwas, hars of brooddeeg. Zulke figuren spelen een grote rol in vernietigingsriten. Het leven wordt ze dan weer ontnomen door ze te breken of verbranden.

81 Heart scarab Protects the the mummy’s heart. Amulet. Nephrite Late Period (712-332 BC) Collection RMO 82 Horus stela Offers protection against snake bites. The stone resembles serpent skin. Serpentine Late or Greek Period (380-180 BC) Collection RMO 83 Amulet of Nephthys One of the four goddesses of the cardinal directions. Amulet. Lapis lazuli Late Period (712-332 BC) Collection RMO 84 Headrest Helps the deceased to lift his head. Amulet. Haematite Late Period (712-332 BC) Collection RMO

Material for creators The creator god had made men from clay. Magicians could also create life, by modelling figurines. Instead of clay, these might also consist of beeswax, resin or bread dough. Such figurines played an important part in destructive rituals. Life was taken from them by breaking or burning them.

85 Ramskop Magische figuur. Ongebakken klei Uit Abydos, Late Tijd (400-200 v.Chr.) Collectie RMO

85 Ram’s head Magical figure. Unbaked clay From Abydos, Late Period (400-200 BC) Collection RMO

86 Neith in een boot Magische figuur. Bijenwas Uit Sakkara, Griekse Tijd (332-31 v.Chr.) Collectie RMO

86 Neith in a boat Magical figure. Beeswax From Saqqara, Greek Period (332-31 BC) Collection RMO

87 Krokodil met mummie Magische figuur. Bijenwas Uit Sakkara, Griekse Tijd (332-31 v.Chr.) Collectie RMO

87 Crocodile with mummy Magical figure. Beeswax From Saqqara, Greek Period (332-31 BC) Collection RMO

88 Hartscarabee Rugzijde met de figuur van een phoenix. Amulet. Hars met bijenwas 21ste Dynastie (1070-945 v.Chr.) Collectie RMO

88 Heart scarab Figure of a phoenix on the reverse. Amulet. Resin with beeswax 21st Dynasty (1070-945 BC) Collection RMO

Andere tovermaterialen Goud blinkt als de zon en verleent onsterfelijkheid. Lood is zwaar van onzichtbare toverkracht. Veel tovermaterialen zijn van plantaardige of dierlijke oorsprong. Zo beschermen kaurieschelpen tegen het boze oog en melk geeft nieuw leven en bescherming. 89 Thot als mummie Amulet. Goud Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 90 Horusoog Verleent voorspoed en beschermt tegen het boze oog. Amulet. Goud Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 91 Valk Grafamulet. Lood 21ste Dynastie (1070-945 v.Chr.) Collectie RMO 92 Kaurischelpen De vorm doet denken aan een oog of vrouwlijk geslachtsorgaan. Datering onbekend Collectie RMO 93 Gifstekel van een synodontis-vis Gebruikt als pen voor het schrijven van vervloekingsrituelen. Been Uit Sakkara, Koptische Tijd (400-800 v.Chr.) Privé-collectie 94 Melkvaasje Medische recepten hebben vaak moedermelk als ingrediënt. Aardewerk Nieuwe Rijk (1400-1200 v.Chr.) Collectie RMO

Other magical materials Gold shines like the sun and bestows immortality. Lead is heavy because of some invisible magical power. Numerous magical substances are of vegetable or animal origin. Thus cowrie shells protect against the evil eye, while milk confers new life and protection. 89 Thoth Depicted as a mummy with ibis head. Amulet. Gold Late Period (712-332 BC) Collection RMO 90 Eye of Horus Confers prosperity and protects against the evil eye. Amulet. Gold Late Period (712-332 BC) Collection RMO 91 Falcon This lay on a mummy’s chest. Amulet. Lead 21st Dynasty (1070-945 BC) Collection RMO 92 Cowrie shells The shape is reminiscent of an eye or the female genitals. Date unknown Collection RMO 93 Poisened sting of a synodontis fish Used as a pen to write ritual curses. Bone From Saqqara, Coptic Period (400-800 AD) Private collection 94 Milk bottle Magical prescriptions often involve mother’s milk. Ceramic New Kingdom (1400-1200 BC) Collection RMO

[3.1.1-2]

p

[3.1.1-2]

f

Magie in het dagelijks leven

Magic in daily life

Krokodillen Naast schippers hebben vooral herders met krokodillen te maken. Bij het verplaatsen van hun kudde moeten ze kanalen en moerassen passeren waar de dieren op de loer liggen. Ze spreken dan toverformules uit om de krokodillen blind te maken. Een stok dient daarbij als toverstaf.

Crocodiles Apart from boatmen, it was herdsmen who had the most trouble with crocodiles. When driving cattle they had to cross canals and marshes where crocodiles were lying in wait. They would cast spells to blind the crocodiles, using their staves as magic wands.

95 Doortocht van de kudde De herder links spreekt een toverspreuk. Grafreliëf. Kalksteen 5de-6de Dynastie (2465-2150 v.Chr.) Collectie RMO

Schorpioenen De kwade god Seth stuurde schorpioenen af op Isis en haar kind Horus. Dankzij hun toverkracht overleefden zij. Soms wordt Isis zelf als schorpioen voorgesteld. Toverspreuken tegen schorpioenen verwijzen steevast naar het mythologische verhaal over Isis en Horus. 96 Spreuken tegen schorpioenen Acht formules ter genezing van schorpioensteken. Papyrus Uit Sakkara, 19de Dynastie (1307-1196 v.Chr.) Collectie RMO 97 Isis als schorpioen Standaardbekroning. Brons Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO

Horusstèles Wie gebeten of gestoken is, gebruikt een zogenaamde Horusstèle. Die toont een figuur van de god Harpokrates, staand op krokodillen. In zijn handen houdt hij slangen, schorpioenen, leeuwen en antilopen. Door water over de toverformules te gieten, krijg je een werkzaam drankje of medicijn. 98 Horusstèle Bovenaan een kop van de god Bes. Inscripties verdwenen. Hout Griekse Tijd (280-180 v.Chr.) Collectie RMO 99 Horusstèle Onder zit Isis met haar kind. Chlorietschiefer Late of Griekse Tijd (380-180 v.Chr.) Collectie RMO 100 Horusstèle Kalksteen Grieks-Romeinse Tijd (180-0 v.Chr.) Collectie RMO 101 Horusstèle Dioriet 25ste-26ste Dynastie (712-525 v.Chr.) Collectie RMO 102 Horusstèle Speksteen 27ste Dynastie (525-404 v.Chr.) Collectie RMO 103 Basis van Horusstèle Met vier krokodillen. Speksteen Romeinse Tijd (30 v.-100 n.Chr.) Collectie RMO 104 Stèle tegen wilde dieren De god Sjed (‘de Redder’) bedwingt een leeuw. Kalksteen Derde Tussenperiode (1070-712 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre

95 Cattle crossing a canal The herdsman on the left is reciting a spell. Tomb relief. Limestone 5th-6th Dynasty (2465-2150 BC) Collection RMO

Scorpions The evil god Seth sends scorpions to attack Isis and her child Horus. They survive thanks to their magic powers. Isis is sometimes represented as a scorpion herself. Protective spells against scorpions always refer to the myth of Isis and Horus. 96 Spells against scorpions Eight formulas to heal scorpion stings. Papyrus From Saqqara, 19th Dynasty (1307-1196 BC) Collection RMO 97 Isis as scorpion Standard finial. Bronze Late Period (712-332 BC) Collection RMO

Horus stelas Bites and stings could be cured with a Horus stela. This one is decorated with a figure of the god Harpokrates, standing on crocodiles and holding serpents, scorpions, lions and antelopes. When water was poured over the protective formulas, it turned into an effective medicine or lotion. 98 Horus stela With head of the god Bes at the top. Inscriptions lost. Wood Greek Period (280-180 BC) Collection RMO 99 Horus stela Isis with her child depicted at the bottom. Chloritic schist Late or Greek Period (380-180 BC) Collection RMO 100 Horus stela Limestone Greco-Roman Period (180-0 BC) Collection RMO 101 Horus stela Diorite 25th-26th Dynasty (712-525 BC) Collection RMO 102 Horus stela Steatite 27th Dynasty (525-404 BC) Collection RMO 103 Base of Horus stela With four crocodiles. Steatite Roman Period (30 BC-100 AD) Collection RMO 104 Stela against wild animals The god Shed (‘the Saviour’) subdues a lion. Limestone Third Intermediate Period (1070-712 v.Chr.) Collection Musée du Louvre

[3.1.3]

p

[3.1.3]

f


Magic in daily life

Genezende beelden Een aparte categorie vormen de genezende beelden. Die tonen meestal een priester met een Horusstèle in zijn handen. Behalve de stèle zijn ook het hele beeld en het voetstuk beschreven met magische teksten. Ook zijn er veel afbeeldingen van beschermgoden en mythologische scènes.

Healing statues Healing statues form a special category. They usually represent a priest carrying a Horus stela. Magical texts cover not only the stela, but also the statue and its base. There are also numerous depictions of protective deities and mythological scenes.

105 Genezend beeld van Padimahes Padimahes is priester van Bastet. Grauwak Griekse Tijd (300-200 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre 106 Genezend beeld De afgebeelde persoon was priester van Ptah in Memphis. Basalt Late of Griekse Tijd (380-280 v.Chr.) Collectie RMO 107 Basis van genezend beeld Met elf formules tegen slangen en schorpioenen. Basalt Late of Griekse Tijd (380-280 v.Chr.) Collectie RMO

105 Healing statue of Padimahes Padimahes is priest of Bastet. Grauwacke Greek Period (300-200 BC) Collection Musée du Louvre 106 Healing statue The person represented was a priest of Ptah in Memphis. Basalt Late or Greek Period (380-280 BC) Collection RMO 107 Base of healing statue With eleven spells against snakes and scorpions. Basalt Late or Greek Period (380-280 BC) Collection RMO

[3.2.1]

p

[3.2.1]

f


Magic in daily life

Moeder en kind Het voorbeeld voor jonge moeders is de godin Isis. Zij droeg als weduwe alleen de zorg voor haar kind Horus. Door haar toverkracht wist ze hem te beschermen tegen de aanvallen van Seth. Magische spreuken voor moeder en kind zijn geënt op dit verhaal. Zoals Horus bleef leven, zal het ook de zuigeling goed gaan.

Mother and child The goddess Isis served as a model for young mothers. As a widow she had to care for her child Horus on her own. Thanks to her sorcery she was able to protect him from attack by Seth. Magical spells for mothers and children are based on this myth: just as Horus lived on in good health, so too will the infant.

108 Moeder en kind Mogelijk een figuur van Isis en Horus. Votieffiguur. Faience Grieks-Romeinse Tijd (300 v.-200 n.Chr.) Collectie RMO

Taweret De nijlpaardgodin Taweret wordt zelf ook zwanger afgebeeld. Ze heeft daarbij vrouwenborsten en vaak een krokodillenstaart. Haar afbeelding komt voor op amuletten, hangers en ringen voor moeders en kinderen. 109 Halssnoer Met Horusogen en een hanger van Taweret. Goud en halfedelsteen Nieuwe Rijk (1550-1070 v.Chr.) Collectie RMO 110 Ring met Taweret De godin draagt het teken ‘voorspoed’. Goud en speksteen Nieuwe Rijk (1550-1070 v.Chr.) Collectie RMO 111 Ring met Taweret De godin draagt de tekens ‘leven’ en ‘bescherming’. Goud Nieuwe Rijk (1550-1070 v.Chr.) Collectie RMO

Tovermessen Tovermessen of apotropaia (‘kwaadafweerders’) zijn gemaakt van de hoektand van een nijlpaard. Afgebeeld zijn goden en fabeldieren die het kind zullen beschermen tegen demonen en ziekteverwekkers. Daartoe dragen ze messen en vangen ze slangen. 112 Tovermes In de oudheid gebroken en gerepareerd. Nijlpaardivoor Middenrijk (1900-1700 v.Chr.) Collectie British Museum 113 Tovermes Nijlpaardivoor Middenrijk (1900-1700 v.Chr.) Collectie RMO 114 Fragment tovermes Met een figuur van Taweret. Nijlpaardivoor Middenrijk (1900-1700 v.Chr.) Collectie RMO 115 Fragment tovermes Met de figuur van een fabeldier. Nijlpaardivoor Middenrijk (1900-1700 v.Chr.) Collectie RMO

108 Mother and child Possibly an image of Isis and Horus. Votive figure. Faience Greco-Roman Period (300 BC-200 AD) Collection RMO

Taweret The hippopotamus goddess Taweret is herself represented as being pregnant. She has the breasts of a woman and the tail of a crocodile. Taweret is depicted on amulets, pendants and rings for mothers and children. 109 Necklace With Eyes of Horus and a pendant of Taweret. Gold and semiprecious stone New Kingdom (1550-1070 BC) Collection RMO 110 Ring with Taweret The goddess holds the sign ‘prosperity’. Gold and steatite New Kingdom (1550-1070 BC) Collection RMO 111 Ring with Taweret The goddess holds the signs ‘life’ and ‘protection’. Gold New Kingdom (1550-1070 BC) Collection RMO

Magical knives Magical knives, or apotropaia (‘averters of evil’), are made of hippopotamus ivory. The knives are decorated with deities and mythical creatures, who protect children from demons and diseases. This explains why they are wielding knives and catching serpents. 112 Magical knife Broken and restored in antiquity. Hippopotamus ivory Middle Kingdom (1900-1700 BC) Collection British Museum 113 Magical knife Hippopotamus ivory Middle Kingdom (1900-1700 BC) Collection RMO 114 Fragment of magical knife With a figure of Taweret. Hippopotamus ivory Middle Kingdom (1900-1700 BC) Collection RMO 115 Fragment of a magical knife With the figure of a mythical creature. Hippopotamus ivory Middle Kingdom (1900-1700 BC) Collection RMO

[3.3.1]

p

[3.3.1]

f


Magic in daily life

Medische papyri Egyptische medische handboeken zijn meestal erg magisch van karakter. Ze beschrijven de symptomen van bepaalde kwalen, en geven daarvoor recepten en toverspreuken. Samen moeten die de ziekteverwekkende demonen verdrijven. Daarom zijn de medicijnen vaak erg onsmakelijk.

Medical papyri Egyptian medical handbooks are often very magical in character. They describe the symptoms of certain complaints, and give prescriptions and spells to cure them. In combination, these are intended to dispel the demons which spread disease. That is why the medicines are often quite unappetizing.

116 Medisch handboek (fragment) Tegen besmettelijke ziekten. Toverspreuk in zwarte inkt, recept in rood. Papyrus Uit Sakkara, 19de Dynastie (1300-1250 v.Chr.) Collectie RMO 117 Medisch handboek (fragment) Spreuken tegen buikpijn. Regel 3 geeft een voorbeeld voor een amulet. Papyrus Uit Sakkara, 19de Dynastie (1300-1250 v.Chr.) Collectie RMO

Amuletpapyri Veel Egyptenaren dragen een kokertje om hun nek. Daarin zit een stijf opgerold strookje papyrus met afbeeldingen van goden. Andere papyrusamuletten zijn een soort verzekeringspolis. Daarin verklaren de goden dat ze de drager tegen alle mogelijke gevaren zullen beschermen. 118 Amulethouder Hout en bladgoud Derde Tussenperiode (1070-712 v.Chr.) Collectie RMO 119 Amulethouder Goud Derde Tussenperiode (1070-712 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre 120 Amuletpapyrus Voor een meisje Boeihorchonsoe. Papyrus Uit Thebe, 22ste Dynastie (945-712 v.Chr.) Collectie British Museum 121 Amuletpapyrus Met zittende goden en barken. Papyrus Derde Tussenperiode (1070-712 v.Chr.) Collectie RMO 122 Amuletpapyrus Met slangen, Horusogen, Isis, Nephthys en Taweret. Papyrus Derde Tussenperiode (1070-712 v.Chr.) Collectie RMO

116 Medical handbook (fragment) Against contagious diseases. Spell in black ink, prescription in red. Papyrus From Saqqara, 19th Dynasty (1300-1250 BC) Collection RMO 117 Medical handbook (fragment) Spells against belly-ache. Line 3 presents an example for an amulet. Papyrus From Saqqara, 19th Dynasty (1300-1250 BC) Collection RMO

Amuletic papyri Many Egyptians carried a tube around their neck containing a tightly rolled-up strip of papyrus with pictures of gods. Other amuletic papyri were a kind of insurance policy. In these texts, the gods declared that they would protect the bearer against all possible dangers. 118 Tube for amulet Wood and gold leaf Third Intermediate Period (1070-712 BC) Collection RMO 119 Tube for amulet Gold Third Intermediate Period (1070-712 BC) Collection Musée du Louvre 120 Amuletic papyrus For a girl Buihorkhonsu. Papyrus From Thebes, 22nd Dynasty (945-712 BC) Collection British Museum 121 Amuletic papyrus With seated gods and barques. Papyrus Third Intermediate Period (1070-712 BC) Collection RMO 122 Amuletic papyrus With serpents, Eyes of Horus, Isis, Nephthys and Taweret. Papyrus Third Intermediate Period (1070-712 BC) Collection RMO

[3.4.1]

p

[3.4.1]

f


Magic in daily life

Klein maar dapper Dwergen gelden in Egypte als bovennatuurlijke wezens. Ze laten andere mensen, maar ook demonen, schrikken. Met uitgestoken tong, veren op hun hoofd, en de manen of staart van een leeuw zijn ze nog afschrikwekkender. Vaak wordt deze dwerggod Bes genoemd maar hij heeft ook andere namen.

Small but tough In Egypt, dwarfs were regarded as supernatural creatures. They were believed to frighten not only other people, but also demons. In Egyptian art, they are given repellent features such as a protruding tongue, a crown of feathers or the mane and tail of a lion. There was a dwarf god, often called Bes, though he had other names as well.

123 Standaard voor watervat De zwangere dwergvrouw bedwingt twee slangen. Kalksteen Middenrijk (1900-1700 v.Chr.) Collectie RMO

123 Stand for water vessel The pregnant female dwarf taming two serpents. Limestone Middle Kingdom (1900-1700 BC) Collection RMO

124 -125 Besvormige vaasjes De dwerggod heeft leeuwenmanen. Faience Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie RMO

124 -125 Bes-shaped vessels The dwarf god has a lion’s mane. Faience Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO

126 -127 Vaasjes met Beskop Aardewerk Romeinse Tijd (100-300 n.Chr.) Collectie RMO

126 -127 Vessels with Bes head Ceramic Roman Period (100-300 AD) Collection RMO

128 Haarspeld Met Besfiguurtje bovenaan. Hout Nieuwe Rijk (1400-1100 v.Chr.) Collectie RMO

128 Hair pin Surmounted by Bes figure. Wood New Kingdom (1400-1100 BC) Collection RMO

[3.4.2]

p

[3.4.2]

f


Magic in daily life

Neksteunen De Egyptenaren slapen op neksteunen. Om nachtmerries en aanvallen van demonen te voorkomen, zijn die voorzien van kwaadafwerende decoratie. Daarbij komen de goden Bes en Taweret het meeste voor. De kwade machten worden als slangen voorgesteld.

Head-rests The Egyptians used headrests decorated with apotropaic images to prevent nightmares and attacks by demons. The most common figures were the gods Bes and Taweret. The forces of evil were depicted as serpents.

129 Neksteun van Kenherchopsjef Met Besfiguren, fabeldieren en opschriften. Kalksteen Uit Deir el-Medineh, 19de Dynastie (1210 v.Chr.) Collectie British Museum 130 Neksteun De poten zijn geknoopt om kwade machten te blokkeren. Hout Nieuwe Rijk (1400-1100 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre 131 Neksteun van Riria Met slangenetende Bes en Taweret. Hout Nieuwe Rijk (1400-1100 v.Chr.) Collectie RMO 132 Neksteun Met Besmasker en dwerggod met dierenkop en trommel. Hout Nieuwe Rijk (1400-1100 v.Chr.) Collectie RMO

129 Head-rest of Kenherkhopshef With Bes figures, mythical animals and inscriptions. Limestone From Deir el-Medineh, 19th Dynasty (1210 BC) Collection British Museum 130 Head-rest The supports have been knotted in order to block evil forces. Wood New Kingdom (1400-1100 BC) Collection Musée du Louvre 131 Head-rest of Riria With serpent-eating Bes and Taweret. Wood New Kingdom (1400-1100 BC) Collection RMO 132 Head-rest With Bes mask and animal-headed dwarf god with drum. Wood New Kingdom (1400-1100 BC) Collection RMO

[3.5.1]

p

[3.5.1]

f


Magic in daily life

Bes Naast zijn rol als beschermer van huis en haard is Bes ook een god van dans en muziek, liefde en seks. Op een tempelterrein in Sakkara zijn Beskapellen gevonden. Hier stonden grote beelden van de god en zijn vrouw. Overal lagen fallische beeldjes, geschonken door bezoekers.

Bes Apart from his role as protector of the home, Bes was also a god of dance and music, love and sex. Shrines dedicated to Bes have been found in a temple precinct at Saqqara. They contained large statues of Bes and his wife, surrounded by phallic figurines offered by visitors.

133 Fallische Bes Architectuurornament. Kalksteen Grieks-Romeinse Tijd (200 v.-200 n.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum

Liefdestovers Voor liefdestovers worden wasfiguren van de geliefde gemaakt. Soms stellen deze een geboeide gevangene voor. De vrije wil van het slachtoffer moet immers worden gebroken. In andere gevallen worden de beeldjes met spelden doorboord: niet om te martelen maar om de toverspreuken te fixeren. 134 Wasfiguur van een vrouw Magische figuur. Bijenwas Grieks-Romeinse Tijd (200 v.-200 n.Chr.) Collectie RMO

Votiefbeeldjes In de tempels van Hathor of Bes leggen kinderloze mensen beeldjes neer. Die stellen barende vrouwen, fallische mannen of losse fallussen voor. De goden zullen er dan voor zorgen dat de onvruchtbaarheid of impotentie verdwijnt. Alternatief is dat de beeldjes als dank zijn neergelegd na het verdwijnen van de klachten. 135 Barende vrouw Aardewerk Romeinse Tijd (0-300 n.Chr.) Collectie RMO 136 -137 Offers voor Hathor Een van de beeldjes heeft de kop van een aap. Votiefbeeldjes. Aardewerk Middenrijk (1800-1600 v.Chr.) Collectie RMO 138 Fallisch beeldje Votiefbeeldje. Kalksteen Griekse Tijd (332-31 v.Chr.) Collectie RMO 139 Fallisch beeldje Votiefbeeldje. Aardewerk Romeinse Tijd (0-300 n.Chr.) Collectie RMO

133 Phallic Bes Architectural ornament. Limestone Greco-Roman Period (200 BC-200 AD) Collection Allard Pierson Museum

Love magic Love magic was practised on wax figures of the beloved. Sometimes these represent a bound prisoner, because the free will of the victim had to be subdued. In other cases the figurines are pierced with pins, not to torture them but to hold the magic spells in place. 134 Wax figure of a woman Magical figure. Beeswax Greco-Roman Period (200 BC-200 AD) Collection RMO

Votive statuettes Childless people would bring figurines to the temples of Hathor or Bes, representing women in childbirth, phallic men or disembodied phalluses. They hoped that the gods would cure their infertility or impotence. In other cases, the figurines may have been offered in gratitude after the problem disappeared. 135 Woman in childbirth Ceramic Roman Period (0-300 AD) Collection RMO 136 -137 Offerings to Hathor One of the figurines has the head of a monkey. Votive figures. Ceramic Middle Kingdom (1800-1600 BC) Collection RMO 138 Phallic figure Votive figure. Limestone Greek Period (332-31 BC) Collection RMO 139 Phallic figure Votive figure. Ceramic Roman Period (0-300 AD) Collection RMO

[3.6.1]

p

[3.6.1]

f


Magic in daily life

Goede en slechte dagen Normaal gesproken is het genoeg om te weten wat goede en slechte dagen zijn. Daarvoor bestaan handige lijsten. Maar op de gevaarlijke schrikkeldagen is speciale bescherming nodig. Een papyrus schrijft voor om linnen amuletten om de hals te dragen. Door een gelukkig toeval zijn zulke banden ook bewaard gebleven.

Lucky and unlucky days Most of the time, magicians just wanted to know which days were lucky and which unlucky. They had convenient lists for this purpose. On leap days, however, special protection was needed. One papyrus calls for putting linen amulets around the neck. By sheer coincidence, such bandages have actually survived.

140 Kalender Elke dag is gemarkeerd als ‘goed’ of ‘slecht’. Papyrus Uit Thebe, Derde Tussenperiode (1070-712 v.Chr.) Collectie British Museum 141 Magische papyrus Ter bescherming tijdens de schrikkeldagen. Papyrus Uit Sakkara, 18de Dynastie (1450-1400 v.Chr.) Collectie RMO 142 Vijf amuletbandages Met afbeeldingen van beschermgoden tijdens de schrikkeldagen. Linnen Late Tijd (500-300 v.Chr.) Collectie RMO

Nieuwjaarswensen Op Nieuwjaarsdag begint de kosmos een nieuwe cyclus. Om dat te vieren geven de mensen elkaar linsvormige flessen met parfum. Ook scarabeeën met gelukbrengende inscripties zijn een geliefde nieuwjaarswens. Al deze voorwerpen zijn symbolen van nieuw leven. 143 Nieuwjaarsfles Met de naam van farao Amasis. Faience 26ste Dynastie (570-526 v.Chr.) Collectie RMO 144 Nieuwjaarsfles Faience Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 145 Gelukswens ‘Gelukkig Nieuwjaar’. Scarabee. Geglazuurde speksteen Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 146 Gelukswens ‘Een goed jaar’. Scarabee. Geglazuurde speksteen Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 147 Gelukswens ‘Heb de zegen van Bastet’. Scarabee. Geglazuurde speksteen Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 148 Gelukswens ‘Bastet geve ieder jaar’. Scarabee. Geglazuurde speksteen Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 149 Gelukswens ‘Bastet geve een goed jaar’. Visvormige plaque. Geglazuurde speksteen Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO

140 Calender Each day has been marked as ‘lucky’ or ‘unlucky’. Papyrus From Thebes, Third Intermediate Period (1070-712 BC) Collection British Museum 141 Magical papyrus For protection on leap days. Papyrus From Saqqara, 18th Dynasty (1450-1400 BC) Collection RMO 142 Five amuletic bandages With depiction of protective deities during the leap days. Linen Late Period (500-300 BC) Collection RMO

New Year’s greetings On New Year’s Day, a new cosmic cycle began. To celebrate, people give each other lenticular flasks of perfume. Scarabs with good-luck inscriptions were another popular gift. All these objects were symbols of new life. 143 New Year’s flask With the name of Pharaoh Amasis. Faience 26th Dynasty (570-526 BC) Collection RMO 144 New Year’s flask Faience Late Period (712-332 BC) Collection RMO 145 Good wish ‘Happy New Year’. Scarab. Glazed steatite Late Period (712-332 BC) Collection RMO 146 Good wish ‘A good year’. Scarab. Glazed steatite Late Period (712-332 BC) Collectie RMO 147 Good wish ‘May Bastet bless you.’ Scarab. Glazed stetatite Late Period (712-332 BC) Collection RMO 148 Good wish ‘May Bastet give every year’. Scarab. Glazed steatite Late Period (712-332 BC) Collection RMO 149 Good wish ‘May Bastet grant a good year’. Fish-formed plaque. Glazed steatite Late Period (712-332 BC) Collection RMO

[4.1.1]

p

[4.1.1]

f

Magie in de tempelcultus

Magic in the temples

Godenstrijd Kwaad kan je het beste met kwaad bestrijden. Om de ene godenvijand te verslaan, kan de andere je helpen. Zo laat Re zich soms door Seth assisteren in zijn strijd tegen Apophis. Seth is immers ook god van brute kracht en dapperheid in de oorlog.

Cosmic battle It’s an ill wind that blows nobody any good, and one divine enemy can help to vanquish another. Besides being the enemy of Horus, Seth was also the god of brute force and valour in battle. In this guise, he aided Re in his battle against Apophis.

150 Stèle van Takyana Seth harpoeneert de slang Apophis. Votiefstèle. Kalksteen 19de Dynastie (1307-1196 v.Chr.) Collectie RMO

Tempelgerei In de vernietigingsrituelen gebruiken de priesters onder andere harpoenen. Ook gooien ze ballen van klei in de vier windrichtingen. Deze symboliseren vier woeste leeuwgodinnen die het kwaad verdrijven. Hun koppen komen voor op allerlei attributen uit de tempelcultus. 151 Harpoenspits Met de kop van de zonnegod Re. Brons Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre 152 Basis van standaard Met de koppen van vier leeuwinnen. Dioriet 26ste Dynastie (664-525 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre 153 Klokje Met de koppen van Bes, een leeuwin, een jakhals en een ram. Brons Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 154 Ballen van klei Beschreven met de namen van Sachmet, Bastet, Wadjet en Sesjemtet. Klei Uit Tehna-el-Gebel, Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre

150 Stela of Takyana Seth harpoons the serpent Apophis. Votive stela. Limestone 19th Dynasty (1307-1196 BC) Collection RMO

Temple implements Priests used harpoons in their rituals of destruction. They also threw clay balls in the four cardinal directions. These balls symbolized four fierce lion goddesses who drove off evil. The goddesses’ heads appeared on all kinds of temple cult objects. 151 Harpoon head With the image of the solar god Re. Bronze Late Period (712-332 BC) Collection Musée du Louvre 152 Base of standard With the heads of four lionesses. Diorite 26th Dynasty (664-525 BC) Collection Musée du Louvre 153 Bell With the heads of Bes, a lioness, a jackal, and a ram. Bronze Late Period (712-332 BC) Collection RMO 154 Clay balls Inscribed with the names of Sakhmet, Bastet, Wadjet and Seshemtet. Clay From Tehna-el-Gebel, Late Period (712-332 BC) Collection Musée du Louvre

[4.2] podium

p

[4.2] podium

f



Wachters Rijen sfinxen liggen voor de ingang van de tempel. Hun leeuwenlichaam duidt op aggressieve kracht, het mensenhoofd staat voor verstand. Rondom het geboortehuis van de tempel (waar de godin haar kind ter wereld brengt) staan Besfiguren.

Guardians Rows of sphinxes lie in front of the entrance to the temple. Their leonine bodies represent aggressive power, their human heads intelligence. Bes figures surround the temple’s birth house, where the goddess gives birth to her child.

155 Sfinx Het hoofd draagt een koninklijke hoofddoek. Kalksteen Romeinse Tijd (0-200 n.Chr.) Collectie RMO 156 Bes Met leeuwenmanen en uitgestoken tong. Zandsteen Grieks-Romeinse Tijd (100 v.-100 n.Chr.) Collectie RMO

155 Sphinx Wearing a royal headdress. Limestone Roman Period (0-200 AD) Collection RMO 156 Bes With lion’s mane, sticking out his tongue. Sandstone Greco-Roman Period (100 BC-100 AD) Collection RMO

[4.2.1]

p

[4.2.1]

f



Beschermritueel Deze kleifiguren zijn de resten van een beschermritueel voor de Osiristempel van Abydos. De god met valkenkop is Horus-van-Driehonderdstad. Ook de valkkoppige krokodil stelt hem voor. Vuurspuwende cobra’s zijn bekende beschermgodinnen. De gier is de hiëroglief ‘bescherming’, de ramskop betekent ‘macht’.

Defensive ritual These clay figures are the remnants of a defensive ritual for the Osiris temple at Abydos. The falcon-headed god and crocodiles are images of Horus-of-Threehundred-Town. Cobras spitting fire are well-known protective deities. The vulture is the hieroglyph for ‘protection’, while the ram’s head symbolizes ‘power’.

157 Magische figuren De cobra’s dragen resten van opschriften. Ongebakken klei Uit Abydos, Late of Griekse Tijd (400-200 v.Chr.) Collectie RMO

157 Magical figures The cobras still show traces of inscriptions. Unbaked clay From Abydos, Late or Greek Period (400-200 BC) Collection RMO

[4.3.1]

p

[4.3.1]

f



Farao als overwinnaar De farao is als opperlegeraanvoerder verantwoordelijk voor Egypte’s veiligheid. Vaak staat hij afgebeeld als overwinnaar. Hij slaat zijn vijanden neer met een knots. Onder zijn voeten staan gebonden Nubiërs of Syriërs afgebeeld. Zulke afbeeldingen brengen geluk en maken de vijanden weerloos.

Pharaoh as victor The Pharaoh was commander-in-chief of the Egyptian armies, responsible for the country’s security. He is often depicted as a victor, striking down his enemies with a mace. Bound Nubians or Syrians are shown under his feet. Such images were believed to bring good luck and render one’s enemies powerless.

158 Voetstuk van Nektanebo II Rondom staan gebonden gevangenen. Albast Uit Koptos, 30ste Dynastie (360-343 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre

158 Base of Nectanebo II Surrounded by bound prisoners. Alabaster From Coptos, 30th Dynasty (360-343 BC) Collection Musée du Louvre

159 Stèle van Ramose Ramses II slaat zijn vijanden neer. Kalksteen Uit Deir el-Medineh, 19de Dynastie (1280-1250 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre

159 Stela of Ramose Ramesses II strikes down his enemies. Limestone From Deir el-Medineh, 19th Dynasty (1280-1250 BC) Collection Musée du Louvre

160 Masker van een buitenlander Architectuurornament (?). Aardewerk 19de-20ste Dynastie (1300-1100 v.Chr.) Collectie RMO

160 Mask of foreigner Architectural ornament (?). Ceramic 19th-20th Dynasty (1300-1100 BC) Collection RMO

[4.3.2]

p

[4.3.2]

f



Gevangenen Figuren van gebonden gevangenen zijn van allerlei materialen. De mooiste zijn van glas of steen. De meest gebruikte waren van bijenwas of klei. Deze werden in mallen gemaakt en daarna vernietigd in magische rituelen. Soms worden de gebroken resten teruggevonden in kuilen in de woestijn.

Captives Figures of bound captives are found in a variety of materials. The finest ones are made of glass or stone. But the most common varieties were the beeswax and clay figurines, made in moulds and then destroyed in magical rituals. The broken remains are occasionally discovered in pits in the desert.

161 Magisch depot De figuren zijn beschreven met vijandnamen en opzettelijk gebroken. Klei Uit Sakkara, 12de-13de Dynastie (1800-1700 v.Chr.) Collectie RMO

161 Magical deposit The figures were inscribed with the names of enemies and intentionally shattered. Clay From Saqqara, 12th-13th Dynasty (1800-1700 BC) Collection RMO

162 Gietvorm Voor wasfiguren van een buitenlandse man en vrouw. Kalksteen Late of Griekse Tijd (400-200 v.Chr.) Collectie RMO

162 Mould For wax figures of a foreign man and woman. Limestone Late or Greek Period (400-200 BC) Collection RMO

163 Farao en gevangene Votiefgave. Aardewerk Nieuwe Rijk of later (1200-712 v.Chr.) Collectie RMO

163 Pharaoh and captive Votive offering. Ceramic New Kingdom or later (1200-712 BC) Collection RMO

164 Syriër Glas met verguldsel Griekse Tijd (332-31 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre

164 Syrian Glass with gold leaf Greek Period (332-31 BC) Collection Musée du Louvre

165 Nubiër Glas met verguldsel Griekse Tijd (332-31 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre

165 Nubian Glass with gold leaf Greek Period (332-31 BC) Collection Musée du Louvre

166 Gevangene Albast Oude Rijk (2300-2100 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre

166 Captive Alabaster Old Kingdom (2300-2100 BC) Collection Musée du Louvre

[4.4.1]

p

[4.4.1]

f



Processies In veel culturen is de fallus een garantie van vruchtbaarheid, niet alleen van mens en dier maar ook van het gewas. De Griekse geschiedschrijver Herodotus zag in Egypte optochten met grote fallussen. Dit terracotta model toont twee vrouwen en twee Besfiguren die een fallisch beeld van Harpokrates dragen.

Processions In many cultures phallic symbols are a magical guarantee of fertility, not just of people and animals but also of the crops. The Greek historian Herodotus witnessed Egyptian processions that involved large phalluses. This terracotta model shows two women and two Bes figures carrying a phallic image of Harpocrates.

167 Model van een processie Harpokrates slaat een trommel, op zijn schouder een aapje. Aardewerk Uit Sakkara, Griekse Tijd (300-100 v.Chr.) Collectie RMO

Plengoffers Het plengen van Nijlwater is een magische handeling. Vooral het water van de overstroming heeft bijzondere kracht. Het terugkeren van de overstroming wordt verbonden met Osiris’ overwinning op de dood. Plengen van water of wijn dankt de goden en garandeert tegelijk nieuw leven. 168 Wateraltaar Met bassins vol vis en een krokodil. Het water stroomt door de gootjes. Kalksteen Uit Mendes, Romeinse Tijd (100-300 n.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum

167 Model of a procession Harpocrates beats a drum, with a small monkey on his shoulder. Ceramic From Saqqara, Greek Period (300-100 BC) Collection RMO

Libations Pouring Nile water was a magical act, and flood waters had special power. The return of the floods was connected to Osiris’ victory over death. A libation of water or wine was a way to thank the gods and a guarantee of new life. 168 Water altar With basins full of fish, a crocodile, and meandering channels for the water. Limestone From Mendes, Roman Period (100-300 AD) Collection Allard Pierson Museum

[4.4.2]

p

[4.4.2]

f



Graanmummies Overal ter wereld maken boeren poppetjes van graan en klei als symbool van nieuw leven. In Egypte hebben deze figuren de mummievorm van Osiris, de god die de dood overwon. Zulke graanmummies worden jaarlijks gemaakt in de grote tempels van het land. Ze garanderen een goede oogst.

Corn mummies Farmers all over the world have made figurines out of clay and cereal as symbols of new life. In ancient Egypt, such figurines represented the mummy of Osiris, the god who conquered death. These corn mummies were made annually in the country’s largest temples. They also served to ensure a good harvest.

169 Graanmummie Het groene wasmasker symboliseert plantengroei. Linnen, was, klei, gerst Uit Thebe, Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie RMO

169 Corn mummy The green wax mask symbolizes vegetation. Linen, wax, clay, barley. From Thebes, Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO

170 Graanmummie In kist met de valkenkop van de god Sokaris. Hout, linnen, was, klei, gerst Uit El-Sjeich Fadl, Griekse Tijd (332-31 v.Chr.) Collectie RMO

170 Corn mummy In coffin with the falcon head of the god Sokaris. Wood, linen, wax, clay, barley From El-Sheikh Fadl, Greek Period (332-31 BC) Collection RMO

171 Osiris-Sokaris Fallische figuur. Aardewerk met hars, linnen en inlegwerk Uit Gizeh, Griekse Tijd (332-31 v.Chr.) Collectie RMO

171 Osiris-Sokaris Phallic figure. Ceramic with resin, linen, and inlays From Gizeh, Greek Period (332-31 BC) Collection RMO

172 Mal voor graanmummie Aardewerk Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre

172 Mould for corn mummy Ceramic Late or Greek Period (712-31 BC) Collection Musée du Louvre

173 Afbeelding van graanmummie Planten groeien uit het lichaam van Osiris. Amuletpapyrus Grieks-Romeinse Tijd (332 v.-200 n.Chr.) Collectie Musée du Louvre

173 Depiction of corn mummy Plants grow from the body of Osiris. Amuletic papyrus Greco-Roman Period (332 BC-200 AD) Collection Musée du Louvre

[4.5.1]

p

[4.5.1]

f



Zang en dans Naast toverspreuken en gebeden zijn het vooral tempeldansen en gezangen die Sachmet kalmeren. Voor de begeleiding daarvan gebruikt men sistra. Deze rammelaars produceren een hypnotiserend geluid, vergelijkbaar met het ruisen van papyrusplanten. In de hand houden de dansers een zogenaamde aegis.

Song and dance Apart from magic spells and prayers, song and dance were the primary means of pacifying Sakhmet. Rattles known as sistra provided the accompaniment. They produced a hypnotic sound often compared to the rustle of papyrus. Each dancer held an aegis, a protective garment or shield.

174 Sistrum Met Bes als handgreep, Hathorkop en katten. Votiefgeschenk. Brons Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie RMO 175 Aegis Met de kop van Sachmet. Votiefgeschenk. Brons Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie RMO 176 Aegis Met Sachmetkop en gegraveerde kat. Votiefgeschenk. Zilver Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie RMO 177 Aegis Met de kop van Sachmet. Votiefgeschenk. Goud Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie RMO 178 Aegis Met de kop van Sachmet. Votiefgeschenk. Goud Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie RMO 179 Aegis Kraag met godinnenkop, achterop inscripties voor Wadjet en Bastet. Brons Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO

174 Sistrum With Bes on handle, head of Hathor, and cats. Votive present. Bronze Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO 175 Aegis With the head of Sakhmet. Votive present. Bronze Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO 176 Aegis With Sakhmet head and incised cat. Votive present. Silver Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO 177 Aegis With the head of Sakhmet. Votive present. Gold Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO 178 Aegis With the head of Sakhmet. Votive present. Gold Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO 179 Aegis Collar with the head of a goddess, reverse inscribed for Wadjet and Bastet. Bronze Late Period (712-332 BC) Collection RMO

[4.5.2]

p

[4.5.2]

f



Sachmet en Bastet Veel Egyptische goden hebben een dubbelzinnig karakter. Ze zijn zowel goed als gevaarlijk. Dit geldt bij geen ander zo sterk als bij Sachmet. Zij is tegelijk de woeste leeuwin die de mensheid vernietigt als de zachtmoedige kat Bastet. Ze brengt besmettelijke ziekten maar is ook de beschermgodin van de artsen.

Sakhmet and Bastet Many Egyptian are ambivalent in character, benevolent and dangerous at the same time. This is especially true of Sakhmet. She is the fierce lioness that destroys mankind, but also the gentle cat Bastet. She causes contagious diseases, but is also the patron goddess of physicians.

180 Sachmet Votiefbeeldje. Faience Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 181 Bastet Votiefbeeldje. Brons Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie RMO 182 Leeuw Votiefbeeldje. Porfier Romeinse Tijd (0-200 n.Chr.) Collectie RMO 183 Kat Standaardbekroning. Brons Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie RMO 184 Leeuwinnenkop Votiefgeschenk. Faience Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO 185 Kattenkop Votiefgeschenk. Brons Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO

Decanen Het Egyptische jaar bestaat uit 36 weken van tien dagen elk. De goden van deze weken, de decanen, vergezellen zowel Sachmet als Bastet. Ze worden afgebeeld als slangachtige wezens met armen en benen. Ze houden messen of bogen vast en worden vaak verward met de ziekteverwekkende demonen van Sachmet. 186 Sachmet met decanen Afgebeeld op de zijkanten van de troon. Votiefbeeldje. Faience Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie RMO 187 Bastet met decanen Afgebeeld op de zijkanten van de troon. Votiefbeeldje. Faience Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie RMO 188 Boogschietende demon Votiefbeeldje. Faience Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre 189 -190 Hangers met decaangod Amuletten. Steen en faience Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie RMO

180 Sakhmet Votive figure. Faience Late Period (712-332 BC) Collection RMO 181 Bastet Votive figure. Bronze Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO 182 Lion Votive figure. Porphyry Roman Period (0-200 AD) Collection RMO 183 Cat Standard finial. Bronze Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO 184 Head of lioness Votive present. Faience Late Period (712-332 BC) Collection RMO 185 Head of cat Votive present. Bronze Late Period (712-332 BC) Collection RMO

Decans The Egyptian year consists of 36 weeks of ten days each. The gods of these weeks, the decans, accompany both Sakhmet and Bastet. They are depicted as serpents with arms and legs. They hold knives or bows and are often confused with the demons of Sakhmet which spread disease. 186 Sakhmet with decans Depicted on the sides of the throne. Votive figure. Faience Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO 187 Bastet with decans Depicted on the sides of the throne. Votive figure. Faience Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO 188 Demon shooting arrows Votive figure. Faience Late Period (712-332 BC) Collection Musée du Louvre 189 -190 Pendants with decanal god Amulets. Stone and faience Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO

[5.1.1]

p

[5.1.1]

f

Magie voor het hiernamaals

Magic for the hereafter

Reservelichaam De Egyptenaren zijn doodsbang dat het lichaam verloren gaat. Daarom maken ze een miniatuur exemplaar van bijenwas bij wijze van reserve. Ook bepaalde lichaamsdelen worden nagemaakt in was of aardewerk. Van bijenwas zijn ook bepaalde amuletten die de opstanding bevorderen, zoals een figuur van een phoenix.

Spare body The Egyptians were very much afraid of losing their bodies. They therefore made miniature beeswax models to serve as spare bodies. Specific body parts might also be copied in wax or pottery. Beeswax was also used to make amulets that ensured resurrection, decorated with figures such as the phoenix.

191 Shabti Deze reservelichamen zijn de vroegste vorm van shabtis. Bijenwas Uit Thebe, 11de Dynastie (2040-1991 v.Chr.) Collectie RMO 192 Borsten Deze lagen op een mummie. Aardewerk Grieks-Romeinse Tijd (200 v.-200 n.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum 193 Tepels en navel Aangebracht op een mummie. Vergulde was Griekse Tijd (332-31 v.Chr.) Collectie RMO 194 Phoenix Lag op de hartstreek van een mummie. Bijenwas Uit Thebe, 21ste Dynastie (1070-945 v.Chr.) Collectie RMO

Lichaam en kosmos Het lot van het lichaam wordt verbonden met dat van de kosmos. De Horuszonen (de goden van de vier windstreken) garanderen de integriteit van de mummie. In het bijzonder zorgen zij voor de ingewanden, die in vier groepen apart geconserveerd worden. De lijkvazen of canopen tonen de koppen van deze goden. 195 Horuszonen Figuurtjes vastgemaakt aan de vier ingewandspakketten. Bijenwas Uit Thebe, 21ste-22ste Dynastie (1070-712 v.Chr.) Collectie RMO 196 Figuur van Doeamoetef Eén van de vier Horuszonen. Hout Uit Thebe, 22ste Dynastie (945-712 v.Chr.) Collectie RMO 197 Lijkvaas van Tasjerytenaset Met de jakhalskop van Doeamoetef. Albast Late Tijd (712-404 v.Chr.) Collectie RMO

De mummiekist De lijkkist is een model van de kosmos en staat georiënteerd op de vier windstreken. Eerst ligt het hoofd naar het noorden, vanaf het Nieuwe Rijk naar het westen. De vier hoeken zijn de hemelsteunen, het deksel is het uitspansel. De kist helpt actief om het lichaam intact te bewaren. Daarvoor dienen magische opschriften. 198 Klamp van lijkkist Met opschrift: ‘Ik verzamel Uw botten in het dodenrijk’. Hout Uit Deir el-Medineh, 19de-20ste Dynastie (1307-1070 v.Chr.) Collectie RMO

191 Shabti These spare bodies are the earliest type of shabtis. Beeswax From Thebes, 11th Dynasty (2040-1991 BC) Collection RMO 192 Breasts These were deposited on a mummy. Ceramic Greco-Roman Period (200 BC-200 AD) Collection Allard Pierson Museum 193 Nipples and navel Applied to a mummy. Gilt beeswax Greek Period (332-31 BC) Collection RMO 194 Phoenix Lay on the chest of the mummy near a heart. Beeswax From Thebes, 21st Dynasty (1070-945 BC) Collection RMO

Corpse and cosmos The fate of the corpse was identified with that of the cosmos. The Sons of Horus (the gods of the four cardinal directions) guaranteed the integrity of the mummy. In particular, they cared for the internal organs, which were sorted into four separate canopic jars with the heads of these gods. 195 Sons of Horus Figurines attached to the four packages with organs. Beeswax. From Thebes, 21st-22nd Dynasty (1070-712 BC) Collection RMO 196 Figure of Duamutef One of the four Sons of Horus. Wood From Thebes, 22nd Dynasty (945-712 BC) Collection RMO 197 Canopic jar of Tasherytenaset With the jackal head of Duamutef. Alabaster Late Period (712-404 BC) Collection RMO

The coffin The coffin was a model of the cosmos, oriented toward the four cardinal directions. In earlier times the head was directed to the north, and later to the west. The four corners were the four supports of the sky, and the lid was heaven itself. Magical inscriptions on the coffin helped to preserve the body. 198 Clamp of coffin Inscribed: ‘I gather your bones in the underworld.’ Wood From Deir el-Medineh, 19th-20th Dynasty (1307-1070 BC) Collection RMO

[5.2.1]

p

[5.2.1]

f



Mondopening Het mondopeningsritueel dient om beelden magisch tot leven te wekken. Maar ook voor mummies is het bruikbaar. Het rituele gereedschap toont nog dat het eigenlijk voor beelden was. Daarom zijn er dissels en slijpstenen, naast toverstaven en plengvazen. De dode neemt voor de zekerheid zelf een setje mee.

Opening the mouth The ritual of opening the mouth made statues come to live, but was also suitable for mummies. The ritual tools reflect the fact that it was originally intended for statues. They include adzes and polishing stones, as well as wands and libation vessels. To be on the safe side, the deceased had his own set of tools with him in the tomb.

199 Dodenboek van Asetweret Van links naar rechts de grafstoet, het eerste voedseloffer, en de mondopening. Papyrus Uit Thebe, Late Tijd (350-300 v.Chr.) Collectie RMO

199 Book of the Dead of Asetweret From left to right the cortège, the first food offering, and the opening of the mouth. Papyrus From Thebes, Late Period (350-300 BC) Collection RMO

200 Mondopeningsgereedschap Magische set waarmee de dode het ritueel op zichzelf kan toepassen. Steen 5de-6de Dynastie (2465-2150 v. Chr.) Collectie Musée du Louvre

200 Tools for opening the mouth Magical set for the deceased to perform the ritual on himself. Stone 5th-6th Dynasty (2465-2150 BC) Collection Musée du Louvre

201 Toverstaf Met ramskop, de zogenaamde ‘Grote van magie’. Grafgift. Ebbenhout 26ste-27ste Dynastie (664-404 v.Chr.) Collectie RMO

201 Magical wand With ram’s head, the so-called ‘Great of Magic’. Funerary gift. Ebony 26th-27th Dynasty (664-404 BC) Collection RMO

202 Watervaasjes Model van de vier plengvazen voor het mondopeningsritueel. Grafgift. Faience 26ste-27ste Dynastie (664-404 v.Chr.) Collectie RMO

202 Water vessels Model of four libation vessels for the ritual of opening the mouth. Faience 26th-27th Dynasty (664-404 BC) Collection RMO

203 Polijststenen Voor het afwerken van het ‘grafbeeld’. Grafgift. Albast 18de-19de Dynastie (1400-1200 v.Chr.) Collectie RMO

Offertafels Na het openen van de mond krijgt de dode zijn eerste maaltijd. Er wordt een rund geslacht en er is bier en brood, fruit en groente. Voortaan brengen de nabestaanden dat alleen op bepaalde feestdagen. Maar de offertafel draagt zelf al magische afbeeldingen van het voedsel. Zo heeft de dode altijd te eten. 204 Offertafel van Pagerger Met afbeeldingen van het voedsel. Kalksteen Uit Sakkara, 19de Dynastie (1307-1196 v.Chr.) Collectie RMO 205 Offertafel Met afbeelding van stukken vlees. Aardewerk Eerste Tussenperiode (2134-2040 v.Chr.) Collectie RMO

203 Polishing stones For finishing the ‘tomb statue’. Funerary gift Alabaster 18th-19th Dynasty (1400-1200 BC) Collection RMO

Offering tables After the opening of the mouth, the deceased had his first meal. A bull was slaughtered, and beer, bread, fruit and vegetables were provided. After that, relatives brought food only on feast days. Yet because the offering table held magical representations of food, the deceased always had enough to eat. 204 Offering table of Pagerger With depictions of food. Limestone From Saqqara, 19th Dynasty (1307-1196 BC) Collection RMO 205 Offering table With depictions of portions of meat. Ceramic First Intermediate Period (2134-2040 BC) Collection RMO

[5.2.2]

p

[5.2.2]

f



Keukenpersoneel Ook in het hiernamaals wil je niet alles zelf doen. Maar hoe kom je daar aan personeel? De dode krijgt zijn keukenstaf in miniatuur mee. Daarbij behoren de beheerders van de graanschuur, maalsters om het graan te malen, brouwers en bakkers om het te verwerken.

Kitchen personnel In the hereafter, the Egyptians did not want to do all the work themselves. But where could they find servants? To solve this problem, the deceased was provided with a whole set of miniature servants. They included the keepers of the granary, servants to grind the corn, and brewers and bakers to prepare it.

206 Graanschuur Twee man meten de oogst, twee dragen zakken, de vijfde stort in een silo. Hout Middenrijk (2040-1640 v.Chr.) Collectie RMO

206 Granary Two men measure the harvest, two others carry bags, a fifth fills a silo. Wood Middle Kingdom (2040-1640 BC) Collection RMO

207 Maalster Uit Gizeh, 5de Dynastie (2400-2300 v.Chr.) Kalksteen Collectie RMO

207 Milling servant From Gizeh, 5th Dynasty (2400-2300 BC) Limestone Collection RMO

208 Malende shabti van Merymery Uit Sakkara, 18de Dynastie (1400-1350 v.Chr.) Zandsteen Collectie RMO

208 Milling shabti of Merymery From Saqqara, 18th Dynasty (1400-1350 BC) Sandstone Collection RMO

209 Brouwerij Uit Deir el-Bersja, Middenrijk (2040-1640 v.Chr.) Hout Collectie RMO

209 Brewery From Deir el-Bersha, Middle Kingdom (2040-1640 BC) Wood Collection RMO

Shabti’s De dode is bang dat hij in het hiernamaals zelf landarbeid moet verrichten om de kost te verdienen. Daarom krijgt hij shabti’s mee: beeldjes die in zijn plaats antwoorden als hij wordt opgeroepen. Shabti’s dragen hakken en zandzakken om hun werk te doen. Ze zijn voorzien van de naam van de dode die ze vervangen.

Shabtis The deceased were afraid that in the hereafter they would have to perform agricultural work for a living. So they were provided with some shabtis, figurines to act on their behalf when they were summoned. Shabtis carried hoes and sand bags, so that they would be prepared for their work. They were inscribed with the name of the dead person whom they were to replace.

210 Shabti van Byat Met een hak in iedere hand om het land te bewerken. Kalksteen 18de-19de Dynastie (1350-1250 v.Chr.) Collectie RMO

210 Shabti of Byat With hoes for tilling the soil in his hands. Limestone 18th-19th Dynasty (1350-1250 BC) Collection RMO

211 Hak voor een shabti Brons 18de-19de Dynastie (1400-1200 v.Chr.) Collectie RMO

211 Hoe for a shabti Bronze 18th-19th Dynasty (1400-1200 BC) Collection RMO

212 Zak voor een shabti Brons 18de-19de Dynastie (1400-1200 v.Chr.) Collectie RMO

212 Bag for a shabti Bronze 18th-19th Dynasty (1400-1200 BC) Collection RMO

213 Mand voor een shabti Faience 18de-19de Dynastie (1400-1200 v.Chr.) Collectie RMO

213 Basket for a shabti Faience 18th-19th Dynasty (1400-1200 BC) Collection RMO

[5.2.3]

p

[5.2.3]

f



Maaltijd in miniatuur Als je het personeel magisch kunt verkleinen, moet dat ook lukken met het vaatwerk. Kleine voorraadkruiken en etensborden zullen op magisch wijze weer groot worden en zich vullen met eten en drinken. Zo zijn er ook miniaturen van graansilo’s, slachtvee en fruit.

Miniature meal If you could shrink down the servants, why not do the same thing with the crockery? Miniature storage jars and plates would magically increase in size and fill with food and drink. There were also models of silos, cattle for slaughter and fruit.

214 Miniatuurvaatwerk Albast Uit Aboe Roash, 4de Dynastie (2575-2465 v.Chr.) Collectie RMO 215 Miniatuurvaatwerk Aardewerk Uit Dahsjoer, 4de Dynastie (2575-2465 v.Chr.) Collectie RMO 216 Geslacht rund Hout Middenrijk (2040-1640 v.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum 217 Vrucht Aardewerk Middenrijk (2040-1640 v.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum 218 Graansilo Uit Aboe Roash, 1ste Dynastie (3100-2770 v.Chr.) Aardewerk Collectie RMO

214 Miniature vessels Alabaster From Abu Roash, 4th Dynasty (2575-2465 BC) Collection RMO 215 Miniature vessels Ceramic From Dahshur, 4th Dynasty (2575-2465 BC) Collection RMO 216 Butchered animal Wood Middle Kingdom (2040-1640 BC) Collection Allard Pierson Museum 217 Fruit Ceramic Middle Kingdom (2040-1640 BC) Collection Allard Pierson Museum 218 Silo From Abu Roash, 1st Dynasty (3100-2770 BC) Ceramic Collection RMO

[5.3.1]

p

[5.3.1]

f



Dodenbruiden Met deze onhandige term worden beeldjes van vrouwen aangeduid, vaak vergezeld van kinderen. Sommige figuren liggen op een bed. Naast sterk gestileerde beeldjes zijn er ook meer realistische. Ze zijn altijd naakt, met nadruk op de geslachtskenmerken.

Concubines This awkward term designates figurines of women, often accompanied by children. Some figures lie on beds. Along with very stylized figurines, there are also more realistic ones. They are always nude, and the sexual characteristics are accentuated.

219 Dodenbruid Aardewerk Middenrijk (2040-1640 v.Chr.) Collectie RMO 220 Dodenbruid Met vlechten van kleien kraaltjes. Hout 12de Dynastie (1991-1783 v.Chr.) Collectie RMO 221 Dodenbruid Aardewerk Tweede Tussenperiode (1640-1532 v.Chr.) Collectie RMO 222 Dodenbruid Aardewerk Tweede Tussenperiode (1640-1532 v.Chr.) Collectie RMO 223 Dodenbruid Aardewerk Tweede Tussenperiode (1640-1532 v.Chr.) Collectie RMO 224 Dodenbruid Vrouw en meisje op bed. Kalksteen Nieuwe Rijk (1550-1200 v.Chr.) Collectie RMO 225 Dodenbruid Op bed, met kind en spiegel. Kalksteen Nieuwe Rijk (1550-1200 v.Chr.) Collectie RMO 226 Dodenbruid Met zuigeling op bed. Aardewerk 18de Dynastie (1430-1300 v.Chr.) Collectie RMO

219 Concubine Ceramic Middle Kingdom (2040-1640 BC) Collection RMO 220 Concubine With tresses made of clay beads. Wood 12th Dynasty (1991-1783 BC) Collection RMO 221 Concubine Ceramic Second Intermediate Period (1640-1532 BC) Collection RMO 222 Concubine Ceramic Second Intermediate Period (1640-1532 BC) Collection RMO 223 Concubine Ceramic Second Intermediate Period (1640-1532 BC) Collection RMO 224 Concubine Woman and girl on bed. Limestone New Kingdom (1550-1200 BC) Collection RMO 225 Concubine On bed, with child and mirror. Limestone New Kingdom (1550-1200 BC) Collection RMO 226 Concubine Feeding baby on bed. Ceramic 18th Dynasty (1430-1300 BC) Collection RMO

[5.4.1-3]

p

[5.4.1-3]

f



Scheepsmodellen Al in de prehistorie zijn er scheepsmodellen van aardewerk bekend. Later hebben de doden houten modellen om zich in het hiernamaals te verplaatsen. Die zijn inclusief personeel. Vaak zijn er twee boten in een graf: één met zeilen om stroomopwaarts te varen, en de ander met roeiers om de Nijl weer af te zakken.

Model ships Known examples of ceramic model ships go all the way back to prehistoric times. In later periods, the dead had wooden model vessels, complete with crews, for their voyages in the hereafter. Many tombs contained two ships: one with sails for travelling upstream, another with oars for going down the Nile.

227 Scheepsmodel De dode vaart als een ongeboren kind naar het hiernamaals om herboren te worden. Aardewerk Uit Assioet, Prehistorie (3500-3100 v.Chr.) Collectie RMO 228 Scheepsmodel Met kajuit, matrozen en stuurman. Hout 11de Dynastie (2134-1991 v.Chr.) Collectie RMO

Reisbiljet Spreuk 100 uit het Dodenboek is een toverformule om de dode een plaats te verzekeren aan boord van de bark van Re. De dode zelf wil de boot wel roeien. De instructie aan het eind legt uit dat een papyrusblad met deze tekst op de borst van de mummie moet worden bevestigd. Zo kan de god zien wie hij mee moet nemen. 229 Papyrusblad van Moetmin Spreuk 100, met afbeelding van de dode die Re en een phoenix overzet. Papyrus Grieks-Romeinse Tijd (300 v.-200 n.Chr.) Collectie RMO

Toverschalen Spreuk 134 uit het Dodenboek schrijft voor hoe een aardewerken schotel moet worden beschilderd met godenfiguren. Daardoor zal de dode met de goden in hun boot kunnen reizen. 230 Dodenboek van Asetweret De derde kolom toont de dode en een schotel met goden aan boord. Papyrus Uit Thebe, Late Tijd (350-300 v.Chr.) Collectie RMO 231 Toverschaal Met bootje van Re en Osiris, geflankeerd door twee zonnebarken. Aardewerk Uit Abydos, Late Tijd (400-200 v.Chr.) Collectie RMO 232 Toverschaal Met Enneade (negental goden) in bark. Aardewerk Uit Abydos, Late Tijd (400-200 v.Chr.) Collectie RMO

227 Model ship The deceased is a foetus sailing to the hereafter to be reborn. Ceramic From Assiut, Prehistory (3500-3100 BC) Collection RMO 228 Model ship With cabin, sailors and helmsman. Wood 11th Dynasty (2134-1991 BC) Collection RMO

Boarding card Spell 100 in the Book of the Dead is a magical formula to ensure the deceased a seat on the barque of Re. The deceased has to be willing to do the rowing himself. The instructions at the end explain how a sheet of papyrus with this text should be attached to the chest of the mummy, so that Re will know whom to pick up. 229 Papyrus sheet of Mutmin Spell 100, with vignette of the deceased transferring Re and a phoenix. Papyrus Greco-Roman Period (300 BC-200 AD) Collection RMO

Magic bowls Book of the Dead 134 prescribes the use of a ceramic bowl painted with images of gods. This will enable the deceased to travel with the gods in their barque. 230 Book of the Dead of Asetweret The third column shows the deceased and a bowl with divine figures on board. Papyrus From Thebes, Late Period (350-300 BC) Collection RMO 231 Magic bowl With ship of Re and Osiris between two solar barques. Ceramic From Abydos, Late Period (400-200 BC) Collection RMO 232 Magic bowl With the Ennead (nine gods) in a barque. Ceramic From Abydos, Late Period (400-200 BC) Collection RMO

[5.4.1-3]

p

[5.4.1-3]

f



Magische kleistenen In iedere wand van de grafkamer zit een ondiepe nis. Hierin ligt een kleisteen met ingegrifte beschermformules. Op de steen staat een amulet: een Osirisembleem in de westmuur, een jakhals in de oostmuur, een fakkel in het zuiden en een mummievormig beeldje in het noorden.

Magic bricks Each wall of the tomb chamber contains a shallow niche with a mud-brick inscribed with protective formulas. On each brick is an amulet: the emblem of Osiris in the west wall, a jackal in the east wall, a torch in the south, and a mummiform figure in the north.

233-234 Magische kleistenen Met beschermformules in hiëratisch schrift. Ongebakken klei Nieuwe Rijk (1550-1070 v.Chr.) Collectie RMO

Lijkbaar Soms ligt de mummie op een rustbed. Zulke lijkbaren zijn ook gebruikt tijdens de mummificatie. Vaak hebben de bedden de vorm van een leeuwenlichaam: een hemelsymbool en kwaadafwerend element tegelijk. Poten van deze bedden hebben ook vaak de vorm van de god Bes. 235 Poot van een lijkbaar Met de voorpoot en kop van een leeuw. Hout Romeinse Tijd (0-200 n.Chr.) Collectie RMO 236-237 Poten van een lijkbaar In de gedaante van de god Bes. Hout Romeinse Tijd (0-200 n.Chr.) Collectie RMO 238 Poot van een lijkbaar In de gedaante van de god Bes. Hout Late Tijd (712-332 v.Chr.) Collectie RMO

233-234 Magic bricks With protective formulas in hieratic script. Mud-brick New Kingdom (1550-1070 BC) Collection RMO

Funerary bier Some mummies lie on couches, also known as biers. Funerary biers of the same kind are used during mummification. They often take the form of a lion, which is both a symbol of the sky and an apotropaic emblem. The legs of such biers frequently depict the god Bes. 235 Leg of a bier With the front leg and head of a lion. Wood Roman Period (0-200 AD) Collection RMO 236-237 Legs of a bier In the shape of the god Bes. Wood Roman Period (0-200 AD) Collection RMO 238 Leg of a bier In the shape of the god Bes. Wood Late Period (712-332 BC) Collection RMO

[5.5.2]

p

[5.5.2]

f



Dodenwake In de koningsgraven staat rondom de mummie een kordon van godenbeelden. Meestal zijn die verguld of zwart gevernist. Ze stellen beschermende demonen voor die de wacht houden over de dode farao. Vaak hebben ze een afschrikwekkend uiterlijk, met messen in de handen en woeste dierenkoppen.

Deathwatch In royal tombs, the Pharaoh’s mummy is ringed with statues, which are usually either gilt or black-varnished. They represent guardian demons keeping vigil over the dead monarch. They are often horrifying in appearance, armed with knives and wearing the heads of ferocious animals.

239 Wachter uit een koningsgraf Met een masker voor het gezicht. Hout Uit het graf van Ramses IX in Thebe, 20ste Dynastie (1131-1112 v.Chr.) Collectie British Museum 240 Wachter uit een koningsgraf Onbekende godheid, de handen droegen scepters. Hout Uit Thebe, 19de-20ste Dynastie (1307-1070 v.Chr.) Collectie RMO 241 Wachter uit een koningsgraf Met jakhalskop, de opgeheven handen droegen hagedissen. Hout Uit Thebe, 19de-20ste Dynastie (1307-1070 v.Chr.) Collectie RMO

239 Guardian from a royal tomb Holding a mask in front of his face. Wood From the tomb of Ramesses IX in Thebes, 20th Dynasty (1131-1112 BC) Collection British Museum 240 Guardian from a royal tomb Unknown divinity, the hands originally holding sceptres. Wood From Thebes, 19th-20th Dynasty (1307-1070 BC) Collection RMO 241 Guardian from a royal tomb Jackal-headed, originally held lizards in the raised hands. Wood From Thebes, 19th-20th Dynasty (1307-1070 BC) Collection RMO

[5.5.3]

p

[5.5.3]

f



Strijd tegen het kwaad Zodra de dode het graf verlaat, moet hij de strijd aangaan. Spreuken 31-41 uit het Dodenboek helpen hem in zijn gevecht tegen wilde dieren. Onder de voeten van de dode worden gebonden gevangenen afgebeeld. Zo verplettert hij zijn vijanden met iedere stap.

Battle against evil No sooner does the deceased leave the tomb than he has to fight. Spells 31-41 in the Book of the Dead help in his battle against wild animals. Bound captives are depicted under the soles of the deceased, as he crushes his enemies with each step.

242 Dodenboek van Nesnacht De dode harpoeneert krokodillen en een ezel (symbool van zonden). Papyrus Griekse Tijd (332-31 v.Chr.) Collectie RMO 243 Voethuls van een mummie Met een gebonden Aziaat en Nubiër. Cartonnage Romeinse Tijd (0-100 n.Chr.) Collectie RMO 244 Sandalen voor een mummie Met afbeelding van negen bogen, symbool voor buitenlandse gebieden. Papyrus Uit Thebe, Griekse Tijd (300-200 v.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum

Amuletpapyri Zoals de levenden hun amuletpapyrus hebben, zo dragen ook de doden een opgerold strookje papyrus aan een koordje rond hun hals. Hierop staan korte teksten uit het Dodenboek, andere beschermformules, of afbeeldingen van heilzame symbolen en goden. 245 Amuletpapyrus Met afbeelding van een lotusbloem, symbool van opstanding. Papyrus Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie RMO 246 Amuletpapyrus Met afbeelding van een dwerg, leeuwgod, varken en scarabee. Papyrus Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie RMO 247 Amuletpapyrus van Harmachis Met beschermformules. Papyrus 25ste Dynastie (700-660 v.Chr.) Collectie RMO

242 Book of the Dead of Nesnakht The deceased harpoons crocodiles and a donkey (symbol of sin). Papyrus Greek Period (332-31 BC) Collection RMO 243 Foot cover for a mummy With bound Asiatic and Nubian. Cartonnage Roman Period (0-100 AD) Collectie RMO 244 Sandals for a mummy Decorated with the Nine Bows, a symbol of foreign territories. Papyrus From Thebes, Greek Period (300-200 BC) Collection Allard Pierson Museum

Amuletic papyri Like the living, the dead also wore a rolled-up strip of papyrus around the neck as amulets. These contain brief texts from the Book of the Dead, other protective formulas, or vignettes of tutelary symbols and divinities. 245 Amuletic papyrus With depiction of a lotus flower, symbol of resurrection. Papyrus Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO 246 Amuletic papyrus With depiction of a dwarf, a lion god, a sow, and a scarab. Papyrus Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO 247 Amuletic papyrus of Harmakhis With protective formulas. Papyrus 25th Dynasty (700-660 BC) Collection RMO

[5.6.1]

p

[5.6.1]

f



Instructie De laatste hoofdstukken van het Dodenboek schrijven het gebruik van amuletten voor. Daaronder zijn een Osirispijler (djed), een Isisstrik (tjet), een gier, een kraag, een papyruszuil, en een dergelijke zuil op een achterplaat.

Instruction The final chapters of the Book of the Dead give instructions on the use of amulets: an Osiris pillar (djed), a knot of Isis (tyet), a vulture, a collar, a papyrus column, and a papyrus amulet mounted on a plaque.

248 Dodenboek van Asetweret Blad met o.a. spreuken 155-160 over het gebruik van amuletten. Papyrus Uit Thebe, Late Tijd (350-300 v.Chr.) Collectie RMO

Grafamuletten Grafamuletten zijn gedeeltelijk anders dan de amuletten die levenden dragen. Er ligt meer nadruk op thema’s als opstanding en hemelvaart, het dodengericht met het wegen van het hart, en het verkrijgen van een speciale status in het dodenrijk. 249 Grafamuletten De vijfentwintig gebruikelijkste amulettypen. Faience en steen Nieuwe Rijk en later (1550-31 v.Chr.) Collectie RMO

a. Goden Van links naar rechts: Anoebis (balseming), Isis en Horus (bescherming), Sjoe (licht en lucht), Thot (magie) en Taweret (wedergeboorte). b. Lichaamsdelen Van links naar rechts: gezicht (hemelvaart), oog (voorspoed), hand (afweer), vingers (balseming) en hart (dodengericht). c. Dieren Van links naar rechts: baviaan (magie), kikker (wedergeboorte), scarabee (opstanding), slang (licht) en stier (wedergeboorte). d. Gebruiksvoorwerpen Van links naar rechts: kronen van Opper- en NederEgypte (macht), neksteun (opstanding), trap (hemelvaart) en winkelhaak (dodengericht). e. Hiërogliefen Van links naar rechts: djed (eeuwigheid), tjet (bescherming), nefer (jeugd), horizon (wedergeboorte) en papyruszuil (welzijn).

248 Book of the Dead of Asetweret Sheet with spells 155-160 about the application of amulets. Papyrus From Thebes, Late Period (350-300 BC) Collection RMO

Funerary amulets Funerary amulets differ in some ways from those worn by the living. They tend to have themes such as resurrection and ascension, the last judgement with the weighing of the heart, and acquiring a special status in the realm of the dead. 249 Funerary amulets The twenty-five most common types of amulets. Faience and stone New Kingdom or later (1550-31 BC) Collection RMO

a. Gods From left to right: Anubis (embalming), Isis and Horus (protection), Shu (light and air), Thoth (magic) and Taweret (rebirth). b. Parts of the body From left to right: face (ascension), eye (prosperity), hand (defense), fingers (embalming) and heart (judgment). c. Animals From left to right: baboon (magic), frog (rebirth), scarab (resurrection), serpent (light) and bull (rebirth). d. Objects of daily use From left to right: crowns of Upper- and Lower-Egypt (power), headrest (resurrection), stairs (ascension) and carpenter’s square (judgment). e. Hieroglyphs From left to right: djed (eternity), tyet (protection), nefer (youth), horizon (rebirth) and papyrus column (prosperity).

[5.7.1]

p

[5.7.1]

f



Dodengericht In de rechtszaal zitten de 42 rechters. Anoebis en Horus bedienen de weegschaal. Zij wegen het hart tegen een struisveer, symbool van gerechtigheid. De god Thot brengt links verslag uit aan Osiris; tussen hen staat de Dodenverslinder. Rechts staat de dode tussen twee godinnen van gerechtigheid (Maät).

Judgment There are 42 judges in the courtroom. Anubis and Horus use the scales in order to weigh the heart against an ostrich feather, symbol of justice. The god Thoth (on the left) reports to Osiris, with the Death-Eater in between. On the right, the deceased stands between two goddesses of justice (Maät).

250 Dodenboek van Asetweret Vignet van spreuk 125 over het dodengericht. Papyrus Uit Thebe, Late Tijd (350-300 v.Chr.) Collectie RMO 251 Dodenpapyrus van Sensaos Met spreuk 18 uit het Dodenboek, ‘de spreuk van de krans’. Papyrus Uit Thebe, Romeinse Tijd (109 n.Chr.) Collectie RMO 252 Grafkrans Magisch middel om het dodengericht te doorstaan. O.a. acaciabloemen Uit Thebe, Romeinse Tijd (200-300 n.Chr.) Collectie RMO

Hartscarabeeën Hartscarabeeën liggen op de borst van de mummie. Het ondervlak draagt de tekst van spreuk 30B van het Dodenboek. Daarin wordt het hart opgedragen om de eigenaar niet in de steek te laten tijdens het wegen. In feite dus een aansporing tot een valse getuigenis! 253 Hartscarabee van Ahmose Groene steen Nieuwe Rijk (1550-1070 v.Chr.) Collectie RMO 254 Hartscarabee Met de tekst van spreuk 30B. Groene steen Nieuwe Rijk (1550-1070 v.Chr.) Collectie RMO 255 Hartamulet Hartvormige hiëroglief in plaats van een scarabee. Groene steen Nieuwe Rijk (1550-1070 v.Chr.) Collectie RMO

250 Book of the Dead of Asetweret Vignette of spell 125, dealing with the judgment. Papyrus From Thebes, Late Period (350-300 BC) Collection RMO 251 Funerary papyrus of Sensaos With Book of the Dead spell 18, ‘the spell of the garland’. Papyrus From Thebes, Roman Period (109 AD) Collection RMO 252 Funerary garland Magical means to survive the judgment. Leaves and acacia flowers From Thebes, Roman Period (200-300 AD) Collection RMO

Heart scarabs On the chest of the mummy lay heart scarabs. Their under surface was inscribed with spell 30B from the Book of the Dead, which commands the heart not to fail its owner during the weighing. In fact this is an order to bear false witness! 253 Heart scarab of Ahmose Green stone New Kingdom (1550-1070 BC) Collection RMO 254 Heart scarab With the text of spell 30B. Green stone New Kingdom (1550-1070 BC) Collection RMO 255 Heart amulet Heart-shaped hieroglyph instead of the usual scarab. Green stone New Kingdom (1550-1070 BC) Collection RMO

[5.8.1-2]

p

[5.8.1-2]

f



Noenschalen Noen is de naam voor het oerwater, de bron van alle leven. Bepaalde faience schaaltjes uit graven verwijzen hiernaar door hun diepblauwe kleur. Ze zijn beschilderd met lotusbloemen, tilapia-vissen en Hathorkoppen: allemaal symbolen van nieuw leven. De schaaltjes waren gevuld met melk.

Nun bowls Nun is the name of the primaeval water, the source of all life. Certain faience bowls from tombs refer to it by their deep blue colour. They are decorated with lotus flowers, tilapia fish, and Hathor heads: all symbols of new life. The bowls were filled with milk.

256 Noenschaal Met centraal vijvermotief. Faience 18de-19de Dynastie (1350-1200 v.Chr.) Collectie RMO

Nimbus Een nimbus of aureool is een lichtschijnsel rond het hoofd. Volgens spreuk 162 van het Dodenboek zorgt een gouden amulet van de hemelkoe (de moeder van de zonnegod) ervoor dat de dode dit krijgt. Een ronde schijf onder het hoofd van de mummie (hypocephalus) heeft hetzelfde effect. 257 Dodenboek van Asetweret Spreuk 162 over de hemelkoe vormt het eind van het handschrift. Papyrus 26ste Dynastie (664-525 v.Chr.) Collectie RMO 258 Hemelkoe Amulet voor om de hals van de mummie. Goud Late of Griekse Tijd (712-31 v.Chr.) Collectie RMO 259 Hypocephalus Met onder meer de hemelkoe. Cartonnage Uit Thebe, Griekse Tijd (300-275 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre 260 Lijkwade De dode heeft een nimbus rond het hoofd. Linnen Uit Deir el-Medineh, Romeinse Tijd (100-200 n.Chr.) Collectie RMO

Ptah-Sokaris-Osiris Vanaf het late Nieuwe Rijk bevatten graven holle Osirisbeelden met een opgerolde dodenboekpapyrus erin. Vanaf de Late Tijd wordt die vervangen door een kleine graanmummie. Dit bevordert de opstanding uit de dood. De god wordt dan Ptah-Sokaris-Osiris genoemd. 261 Ptah-Sokaris-Osirisbeeld In de basis liggen de resten van een graanmummie. Hout, linnen, gerst Uit Thebe, Late Tijd (350-300 v.Chr.) Collectie RMO 262 Ptah-Sokar-Osirisbeeld Met gouden gezicht als teken van goddelijkheid. Hout Griekse Tijd (332-31 v.Chr.) Collectie RMO 263 Graanmummie Uit de basis van een Ptah-Sokaris-Osirisbeeld. Linnen, klei, gerst Uit Thebe, 26ste Dynastie (664-525 v.Chr.) Collectie RMO

256 Nun bowl With central pond motif. Faience 18th-19th Dynasty (1350-1200 BC) Collection RMO

Nimbus A nimbus or halo is a ring of light around the head. According to spell 162 of the Book in the Dead a gold amulet of the heavenly cow (the mother of the sun god) will ensure that the deceased obtains it. A round disc (hypocephalus) under the mummy’s head has the same effect. 257 Book of the Dead of Asetweret Spell 162 about the heavenly cow, forms the end of the manuscript. Papyrus 26th Dynasty (664-525 BC) Collection RMO 258 Heavenly cow Amulet for around the mummy’s neck. Gold Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO 259 Hypocephalus With the heavenly cow. Cartonnage From Thebes, Greek Period (300-275 BC) Collection Musée du Louvre 260 Shroud The deceased has a halo around his or her head. Linen From Deir el-Medineh, Roman Period (100-200 AD) Collection RMO

Ptah-Sokar-Osiris From the later New Kingdom period, tombs held hollow Osiris statues containing a rolled-up Book of the Dead papyrus. From the Late Period, this was replaced with a small corn mummy to guarantee resurrection. The god was then called Ptah-Sokar-Osiris. 261 Ptah-Sokar-Osiris statue With remains of a corn mummy lying in the base. Wood, linen, barley From Thebes, Late Period (350-300 BC) Collection RMO 262 Ptah-Sokar-Osiris statue With golden face as a sign of divinity. Wood Greek Period (332-31 BC) Collection RMO 263 Corn mummy From the base of a Ptah-Sokar-Osiris statue. Linen, clay, barley From Thebes, 26th Dynasty (664-525 BC) Collection RMO

[5.9.1]

p

[5.9.1]

f



Phoenix De phoenix is een vogel die nauw verbonden is met het hart en de ziel, met eeuwigheid en opstanding, en met de goden Re en Osiris. Meestal wordt hij afgebeeld als een soort reiger. Mallen voor het maken van wasfiguren helpen de dode de gedaante van een phoenix aan te nemen.

Phoenix The phoenix is a bird closely connected with the heart and the soul, with eternity and resurrection, and with the gods Re and Osiris. It is usually depicted as a kind of heron. Moulds for making wax figures help the deceased to transform into a phoenix.

264 Dodenboek van Kenna Spreuken 83-85 om een reiger, phoenix of ram (ba) te worden. Papyrus Uit Thebe, 18de-19de Dynastie (1330-1300 v.Chr.) Collectie RMO 265 Gietvorm voor een phoenix Voor het gieten van een wasfiguur. Grafgift. Kalksteen 26ste-27ste Dynastie (664-404 v.Chr.) Collectie RMO 266 Phoenix Grafgift. Faience 26ste-27ste Dynastie (664-404 v.Chr.) Collectie RMO

Andere gedaanten Spreuken 76-88 noemen onder meer een valk, zielevogel, slang en krokodil. Dat zijn wezens die vrijer kunnen bewegen dan een mens: in lucht, aarde en water. De god Ptah heeft alles geschapen door de naam ervan uit te spreken. Als de dode een Ptah wordt, kan hij zichzelf dus transformeren. 267 Valk Grafamulet. Goud Late of Griekse Periode (712-31 v.Chr.) Collectie RMO 268 Zielevogel Grafamulet. Goud Late of Griekse Periode (712-31 v.Chr.) Collectie RMO 269 Gevleugelde slang Grafamulet. Goud Late of Griekse Periode (712-31 v.Chr.) Collectie RMO 270 Ptah Grafamulet. Goud Late of Griekse Periode (712-31 v.Chr.) Collectie RMO

264 Book of the Dead of Kenna Spells to become a heron, phoenix or ram (ba). Papyrus From Thebes, 18th-19th Dynasty (1330-1300 BC) Collection RMO 265 Mould for a phoenix For casting a wax figure. Funerary gift. Limestone 26th-27th Dynasty (664-404 BC) Collection RMO 266 Phoenix Funerary gift. Faience 26th-27th Dynasty (664-404 BC) Collection RMO

Metamorphoses Spells 76-88 in the Book of the Dead mention creatures such falcons, soul birds, serpents and crocodiles. These creatures can move more freely than humans in the air, soil and water. The god Ptah created everything by pronouncing its name. If the deceased becomes a Ptah, he can transform himself. 267 Falcon Funerary amulet. Gold Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO 268 Soul bird Funerary amulet. Gold Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO 269 Winged serpent Funerary amulet. Gold Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO 270 Ptah Funerary amulet. Gold Late or Greek Period (712-31 BC) Collection RMO

[6.1.1]

p

[6.1.1]

f

Het voortbestaan van de Egyptische magie

The survival of Egyptian magic

Griekse papyri Toverboeken uit de Grieks-Romeinse tijd hebben deels demotische, deels Griekse tekst. Ook worden er nieuwe magische sprookjes op schrift gesteld. Daaronder zijn verhalen over de laatste Egyptische farao, Nektanebo II. Hij geldt als een groot tovenaar. Zelfs wordt beweerd dat hij de echte vader van Alexander de Grote was.

Greek papyri Greco-Roman books of magic are written partly in Demotic, partly in Greek. They include some new tales of magic, such as the stories of the last native pharaoh, Nectanebo II. He was regarded as a great magician and even said to be the true father of Alexander the Great.

271 Grieks toverboek Met cijfervierkant voor horoscopen en vignet van de godin Isis. Papyrus Uit Thebe, Romeinse Tijd (200-300 n.Chr.) Collectie RMO 272 Sprookje over Nektanebo Achter de Griekse tekst heeft de schrijver zomaar een poppetje getekend. Papyrus Uit Sakkara, Griekse Tijd (160-150 v.Chr.) Collectie RMO

Loden tabletten Lood geldt in Egypte als een magisch materiaal. Het grote gewicht moet wel door toverkracht komen. Ook Grieken en Romeinen kennen deze opvatting. Bekend zijn de loden tabletten met toverteksten. Door hun gewicht zakken deze vanzelf naar de onderwereld. Zo kunnen de doden helpen om de wens te doen uitkomen. 273 Vervloekingstekst Mogelijk met godsnaam -OBA- (Jehova?) en tovertekens. Lood Uit Leiden, Romeinse Tijd (100-300 n.Chr.) Collectie RMO 274 Liefdestover Aanroep aan hogere machten om een vrouw te brengen. Lood Romeinse Tijd (100-300 n.Chr.) Collectie Papyrologisch Instituut Leiden

Het lot Volgens de Egyptenaren wordt het lot bepaald door de goden. De Grieken zien het meer als een onafhankelijke macht. Om iemands lot te bepalen, trekken ze een horoscoop. Uit Mesopotamië komt de belangstelling voor astrologie. De godin Isis wordt door het hele Romeinse rijk vereerd als een lotsgodin (Fortuna). 275 Horoscoop Links vier horoscopen, in het midden een magische figuur. Papyrus Romeinse Tijd (200-300 n.Chr.) Collectie Papyrologisch Instituut Leiden 276 Isis Fortuna Met twee hoorns des overvloeds, op het hoofd een korenmaat. Brons Romeinse Tijd (0-200 n.Chr.) Collectie RMO

271 Greek book of magic With numeric square for horoscopes and a vignette of the goddess Isis. Papyrus From Thebes, Roman Period (200-300 AD) Collection RMO 272 Legend about Nectanebo The scribe has scribbled a manikin under his text. Papyrus From Saqqara, Greek Period (160-150 BC) Collection RMO

Lead tablets In Egypt, lead was regarded as a magical material. Its great weight could only be interpreted as a sign of magical power. This belief was adopted by the Greeks and Romans. Lead tablets sometimes bore magical inscriptions. It was thought that because of their weight, they would sink to the netherworld of their own accord. Then the dead could help to fulfil the request. 273 Curse Possibly with the divine name -OBA- (Jehova?) and magical signs. Lead From Leiden, Roman Period (100-300 AD) Collection RMO 274 Love charm Invocation to supernatural powers to bring a woman. Lead Roman Period (100-300 AD) Collection Papyrological Institute Leiden

Fate The Egyptians believed that a person’s fate was determined by the gods. In contrast, the Greeks regarded fate as an independent force. To tell a person’s fate, they cast a horoscope. This interest in astrology derives from Mesopotamia. Throughout the Roman Empire, Isis was worshipped as a goddess of fate (Fortuna). 275 Horoscope On the left four horoscopes, in the centre a magical figure. Papyrus Roman Period (200-300 AD) Collection Papyrological Institute Leiden 276 Isis Fortuna With two horns of plenty, on the head a corn measure. Bronze Roman Period (0-200 AD) Collection RMO

[6.2.1]

p

[6.2.1]

f



Pantheïstische goden Juist in de magie zijn afbeeldingen van goden met veel verschillende attributen populair. Dat betekent namelijk dat zij tegen alle mogelijke gevaren kunnen beschermen. Meestal hebben de goden het lichaam van een dwerg en de staart en vleugels van een valk. Ze staan op gevaarlijke dieren, net als Harpokrates.

Pantheistic gods Depictions of gods with many different attributes were especially popular in the magical tradition. Their appearance indicated that they could offer protection against all kinds of dangers. Usually these gods have the body of a dwarf and the wings and tail of a falcon. Like Harpocrates they are depicted standing on dangerous animals.

277 Dodenboek van Nesnacht Spreuken 163-165, over de bescherming door pantheïstische amuletten. Papyrus Griekse Tijd (332-31 v.Chr.) Collectie RMO

277 Book of the Dead of Nesnakht Spells 163-165, dealing with the protection by pantheistic amulets. Papyrus Greek Period (332-31 BC) Collection RMO

278 Gevleugelde Besfiguur Met wijopschrift van Pachar. Brons 26ste Dynastie (664-610 v.Chr.) Collectie Musée du Louvre

278 Winged Bes figure With votive inscription by Pakhar. Bronze 26th Dynasty (664-610 BC) Collection Musée du Louvre

279 Stèle met gevleugelde Besfiguur Met onderaan gevaarlijke dieren. Faience Late Tijd (664-332 v. Chr.) Collectie Musée du Louvre

279 Stela with winged Bes figure With dangerous animals at the bottom. Faience Late Period (664-332 BC) Collection Musée du Louvre

280 Pantheïstische god Dwerg met ramskop, vogelvleugels en staart. Kalksteen Griekse Tijd (332-31 v.Chr.) Collectie RMO

280 Pantheistic god Ram-headed dwarf with wings and tail of a bird. Limestone Greek Period (332-31 BC) Collection RMO

281-282 Pantheïstische goden Tweekoppige gevleugelde wezens, staand op krokodillen. Brons Griekse Tijd (332-31 v.Chr.) Collectie RMO

Magische amuletten Deze amuletten zaten in ringen of werden soms geregen aan halssnoeren. Ze tonen de bizarre menggoden van deze tijd. De opschriften zijn meestal in het Grieks, maar bevatten ook hiërogliefen, tovertekens en Hebreeuws. De meeste gesneden stenen zijn vermoedelijk in Alexandrië gemaakt. 283 Valk Met Griekse tovertekst. Haematiet Grieks-Romeinse Tijd (200 v.-200 n.Chr.) Collectie Musée du Louvre 284 Amulet met Chnoebis Demon met leeuwenkop, beschermt tegen buikklachten. Brons Grieks-Romeinse Tijd (200 v.-200 n.Chr.) Collectie Musée du Louvre 285 Magisch amulet Haematiet Grieks-Romeinse Tijd (200 v.-200 n.Chr.) Collectie Musée du Louvre 286 Magisch amulet Met Horus en dieren. Steen Grieks-Romeinse Tijd (200 v.-200 n.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum 287 Amulet met Abraxas God van tijd en eeuwigheid. Heliotroop Grieks-Romeinse Tijd (200 v.-200 n.Chr.) Collectie RMO

281-282 Pantheistic gods Two-headed winged creatures, standing on crocodiles. Bronze Greek Period (332-31 BC) Collection RMO

Magic amulets These amulets were mounted in rings or sometimes strung on necklaces. They show the bizarre hybrid gods of the period. The inscriptions are mostly in Greek, but contain some hieroglyphs, magical signs and Hebrew. Most stones were probably carved in Alexandria. 283 Falcon With Greek magic text. Haematite Greco-Roman Period (200 BC-200 AD) Collection Musée du Louvre 284 Amulet with Khnubis Lion-headed demon, for protection against abdominal complaints. Bronze Greco-Roman Period (200 BC-200 AD) Collection Musée du Louvre 285 Magic amulet Haematite Greco-Roman Period (200 BC-200 AD) Collection Musée du Louvre 286 Magic amulet With Horus and animals. Stone Greco-Roman Period (200 BC-200 AD) Collection Allard Pierson Museum 287 Amulet with Abraxas God of time and eternity. Heliotrope Greco-Roman Period (200 BC-200 AD) Collection RMO

[6.3.1]

p

[6.2.1]

f



Bescherming door teksten Het Christendom is een boekreligie. Bijbelse teksten zijn de beste bescherming tegen de duivel en andere demonen. Net als de faraonische Egyptenaren dragen de Kopten zulke teksten ook rond de hals. Ook is er een wijd verbreid geloof aan engelen en demonen die je met teksten kunt oproepen.

Protection by texts Christianity is a religion of the book, and biblical texts were seen as offering the best possible protection against the devil and other demons. Like the Pharaonic Egyptians, the Copts wore such texts around their necks. They also shared the widespread conviction that angels and demons could be invoked by texts.

288 Toverboek Onder meer een apokriefe brief van Jezus die bescherming biedt. Papyrus en leer Uit Thebe, Islamitische Tijd (640-800 n.Chr.) Collectie RMO 289 Beschermend opschrift Loflied van Mozes (Exodus 15:1-19) dat tegen vijanden beschermt. Kalksteen Islamitische Tijd (640-1000 n.Chr.) Collectie RMO 290 Amulet tegen koorts Geloofsbelijdenis en magische formule, opgerold rond de hals gedragen. Papyrus Byzantijnse Tijd (500-600 n.Chr.) Collectie Papyrologisch Instituut Leiden 291 Magisch ostrakon Met oproep aan de engel Orphamiël, ‘de grote vinger van de Vader’. Aardewerk Islamitische Tijd (640-800 n.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum

Amuletten Net zoals de heidense Egyptenaren dragen de Kopten allerlei amuletten. Naast kruisjes en andere Christelijke symbolen zijn vooral afbeeldingen van ruiterheiligen populair. Deze zijn gebaseerd op de martelaars uit de Romeinse legioenen. Met hun wapenrusting beschermen zij tegen het kwaad. 292 Armband Met medaillons van ruiterheiligen en beschermformules. IJzer en koper Byzantijnse of Islamitische Tijd (500-800 n.Chr.) Collectie RMO 293 Hanger Met afbeelding van ruiterheilige. Brons Byzantijnse of Islamitische Tijd (500-800 n.Chr.) Collectie RMO 294 Amulet Met triomf over slang, leeuw en krokodil. Brons Islamitische Tijd (800-900 n.Chr.) Collectie Musée du Louvre

288 Book of magic With an apocryphal letter of Jesus which wields protection. Papyrus and leather From Thebes, Islamic Period (640-800 AD) Collection RMO 289 Protective inscription Hymn of Moses (Exodus 15:1-19) for protection against enemies. Limestone Islamic Period (640-1000 AD) Collection RMO 290 Amulet against fever Confession of faith, rolled up and worn around the neck. Papyrus Byzantine Period (500-600 AD) Collection Papyrological Institute Leiden 291 Magic ostracon With invocation to the angel Orphamiel, ‘the great finger of the father’. Ceramic Islamic Period (640-800 AD) Collection Allard Pierson Museum

Amulets Like the pagan Egyptians, the Copts wore all kinds of amulets. Alongside crosses and other Christian symbols, the most popular images were saints on horseback. These were based on martyrs from the Roman legions. With their weapons and armour, they offered protection against evil. 292 Bracelet With medallions of equestrian saints and protective formulas. Iron and copper Byzantine or Islamic Period (500-800 AD) Collection RMO 293 Pendant With depiction of equestrian saint. Bronze Byzantine or Islamic Period (500-800 AD) Collection RMO 294 Amulet With victory over serpent, lion and crocodile. Bronze Islamic Period (800-900 AD) Collection Musée du Louvre

[6.3.2]

p

[6.3.2]

f



Grafstenen Christelijke grafstenen bevatten symbolen van het leven na de dood. Naast het kruis en de palmtak (als teken van overwinning) zien we ook vaak een grote vogel. Misschien is het een adelaar, in de Romeinse kunst een symbool van hemelvaart. Anders is het de phoenix, een magische garantie van opstanding.

Tombstones Christian tombstones bear symbols of life after death. Besides the cross and the palm branch (a sign of victory), they also frequently show a large bird. Perhaps this is an eagle, a symbol of ascension in Roman art. Or perhaps it is a phoenix, a magical guarantee of resurrection.

295 Grafsteen Met onderaan een adelaar of phoenix. Kalksteen Islamitische Tijd (600-700 n.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum

Zwarte magie Ook de Christenen van Egypte gebruiken magie om anderen te manipuleren of te bedreigen. Daarbij roepen ze allerlei demonen aan. Ook schakelen ze de zielen in van mensen die vermoord of te vroeg gestorven zijn. Die dolen nog enige tijd rond op aarde en kunnen dus helpen bij magische praktijken.

295 Tombstone With an eagle or phoenix below. Limestone Islamic Period (600-700 AD) Collection Allard Pierson Museum

Black magic The Christians of Egypt also continued the tradition of using magic to manipulate or threaten others. For this purpose, they would invoke all kinds of demons, as well as calling on the souls of people who had been murdered or had died prematurely. They believed that haunted souls of this kind remained on earth for a while and could assist in magical practices.

296 Liefdestover Oproep aan 21 demonen om een vrouw verliefd te maken. Perkament Islamitische Tijd (1000-1100 n.Chr.) Collectie RMO

296 Love charm Invocation to 21 demons to make a woman fall in love. Parchment Islamic Period (1000-1100 AD) Collection RMO

297 Vervloeking Oproep aan zes doodsmachten, te begraven onder een lijk. Kameelrib Islamitische Tijd (900-1000 n.Chr.) Collectie RMO

297 Curse Appeal to six demons of death, to be buried underneath a corpse. Camel rib Islamic Period (900-1000 AD) Collection RMO

Joodse magie Ook de Joodse godsdienst kent allerlei gebruiken van magische oorsprong. Een deel daarvan is mogelijk ontleend aan het Oude Egypte. Zo doet het gebruik van magische teksten op drinkkommen sterk denken aan de Egyptische dodenbrieven. 298 Drinkkom Met beschermformules in het Aramees. Aardewerk Uit Irak, Islamitische Tijd (600-700 n.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum

Jewish magic The Jewish religion has also had various traditions of magical origin. Some of these may have their roots in Ancient Egypt. For instance, the use of magical texts on drinking bowls is reminiscent of the Egyptian letters to the dead. 298 Drinking bowl With protective charms in Aramaic. Ceramic From Iraq, Islamic Period (600-700 AD) Collection Allard Pierson Museum

[6.4.1]

p

[6.4.1]

f



De Soefi’s In bepaalde perioden bloeien binnen de Islam de mystieke orden van de Soefi’s. De aanhangers daarvan kunnen het karakter hebben van eenvoudige Koranstudenten, bedelmonniken, of magiërs en wonderdoeners. De leiders dragen vaak een staf met een dierenkop als teken van hun macht over demonen en de duivel.

The Sufis During some periods within Islam, the mystical Sufi orders have flourished. Adherents range from simple Quran students and mendicants to magicians and miracle-workers. The leaders often carry staffs terminating in animal heads, as a sign of their power over demons and the devil.

299 Toverstaf Met slangenkop, hier vermoedelijk als teken van de duivel. Hout Uit Iran, Islamitische Tijd (1700-1900) Collectie Wereldmuseum Rotterdam

Het boze oog Het boze oog bestaat uit de jaloerse blikken van andere mensen of demonen. Wie het goed heeft, probeert daarvan zo min mogelijk te laten zien. Bescherming bieden oogvormige amuletten of afbeeldingen van ‘de hand van Fatima’. Wie bezeten is door een demon, kan daar door rituelen van worden bevrijd. 300 Beschermende kom Water uit deze kom neemt de toverkracht van de teksten op. Koper Uit Iran, gedateerd 1599 Collectie Wereldmuseum Rotterdam 301 Beschermende schaal Met ‘hand van Fatima’, ogen en schorpioenen. Aardewerk Uit Marokko, 1958 Collectie Wereldmuseum Rotterdam 302 Handvormig amulet De ‘hand van Fatima’ of chamsa (‘vijf’) weert kwaad af. Koper Uit Marokko, modern Privé-collectie 303 Oogkralen Oogvormige kralen komen al voor in de faraonische tijd. Glas Uit Egypte, modern Privé-collectie 304 Amuletten Voor een zar-ritueel ter uitdrijving van demonen. Zilver Uit Egypte, modern Privé-collectie 305 Amuletkoker Ter bescherming van een opgerold blaadje met Koranteksten. Zilver Uit Egypte, modern Privé-collectie

299 Magician’s staff With a serpent’s head, here probably as a sign of the devil. Wood From Iran, Islamic Period (1700-1900) Collection Wereldmuseum Rotterdam

The evil eye The evil eye is the jealous gaze of other people or demons. To avoid it, you can try not to let your good fortune show. But protection is also offered by eye-shaped amulets and images of the ‘hand of Fatima’. Those who are haunted by spirits can be exorcised through special rituals. 300 Talismanic bowl Water from this bowl will be loaded with the magic of the texts. Brass From Iran, dated 1599 Collection Wereldmuseum Rotterdam 301 Talismanic bowl With ‘hand of Fatima’, eyes and scorpions. Ceramic From Morocco, 1958 Collection Wereldmuseum Rotterdam 302 Hand-shaped amulet The ‘hand of Fatima’ or khamsa (‘five’) wards off evil. Brass From Morocco, modern Private collection 303 Eye beads Eye-shaped beads have been produced ever since the Pharaonic period. Glass From Egypt, modern Private collection 304 Amulets For a zar-ritual of exorcizing a spirit. Silver From Egypt, modern Private collection 305 Amuletic tube For protecting sheets of Quranic texts. Silver From Egypt, modern Private collection

[6.5.1]

p

[6.5.1]

f



Alchemisten De alchemie bereidt de weg voor de moderne chemie. Allerlei processen en reacties zijn al bekend. De alchemisten missen echter de rol van de elementen. Zij denken dat een onedel metaal in goud kan worden omgezet. Geheimhouding en mystificatie verhinderen eeuwenlang de doorbraak van de moderne wetenschap.

Alchemists Alchemy paved the way for modern chemistry. Many centuries ago, all kinds of processes and reactions had already been discovered. But the alchemists did not understand the nature of the elements, and so they thought that base metals could be transmuted into gold. Secrecy and a veil of mystery prevented the emergence of modern science for centuries.

306 Alchemist in laboratorium Geschilderd door een navolger van David Ryckaert III (1612-1661). Olieverf op doek Collectie Museum Boerhaave 307 Alchemistisch handboek Metaalrecepten, in regel 13 wordt het maken van goud genoemd. Papyrus Uit Thebe, Romeinse Tijd (300-400 n.Chr.) Collectie RMO 308 Alchemistisch handboek Waarin alchemie verbonden wordt met theorieën over de hiërogliefen. Michael Maier, Arcana arcanissima (1614) Instituut Collectie Nederland/Bibliotheca Philosophica Hermetica Amsterdam 309 Egyptische alchemisten Fantasie-voorstelling als reclame bij bouillonblokjes van Liebig. Frankrijk, 1900-1950 Privé-collectie

306 Alchemist in laboratory Painted by an imitator of David Ryckaert III (1612-1661). Oil on canvas Collection Museum Boerhaave 307 Alchemistic handbook Recipes for metal, line 13 mentions the manufacture of gold. Papyrus From Thebes, Roman Period (300-400 AD) Collection RMO 308 Alchemistic handbook This book draws a connection between alchemy and theories about hieroglyphs. Michael Maier, Arcana arcanissima (1614) Collection of the Netherlands Institute for Cultural Heritage/ Bibliotheca Philosophica Hermetica Amsterdam 309 Egyptian alchemists Advertisement for Liebig stock cubes. France, 1900-1950 Private collection

[6.6.1]

p

[6.6.1]

f



Hermes Trismegistus Er zijn 17 Hermetische tractaten bewaard gebleven. Deze gaan over theologische, medische, alchemistische en astrologische vraagstukken. Er is nog geen onderscheid tussen occulte of esoterische kennis en wetenschap. Door overeenkomst met de leer van Plato hebben de teksten enorme invloed in de Oudheid en de Renaissance.

Hermes Trismegistus A total of 17 Hermetic tracts have been preserved, dealing with theological, medical, alchemical and astrological matters. They make no distinction between occult or esoteric wisdom and pure science. Because of their similarity to Plato’s theories, these texts had an enormous influence in Antiquity and the Renaissance.

310 Altaar voor Thot-Hermes Baviaan en ibis zijn Thots heilige dieren. Marmer Romeinse Tijd (0-200 n.Chr.) Collectie Allard Pierson Museum 311 Hermetische teksten Nederlandse uitgave met notities van Reinier de Graaff Jr. over hiërogliefen. Sesthien boecken van den ouden Philosooph Hermes Trismegistus (Amsterdam 1643) Collectie Universiteit van Amsterdam/Bibliotheca Philosophica Hermetica Amsterdam 312 Tovertekens Onder meer Thebaans alfabet, voor gebruik in magische rituelen. F. Barrett, The magus or celestial intelligence (Londen 1801) Instituut Collectie Nederland/Bibliotheca Philosophica Hermetica Amsterdam

Mozes Mozes heeft tijdens zijn jeugd in Egypte magische kennis opgedaan. Zijn bekendste wonder is het laten wijken van de Rode Zee. Naast de vijf Bijbelboeken van Mozes zouden er nog andere zijn. Hierin staat zijn ware occulte kennis opgetekend. Vanaf de Romeinse tijd zijn deze geheime boeken van Mozes geliefde lectuur voor magiërs. 313 Achtste Boek van Mozes Magische recepten vol Hebreeuwse en Aramese toverwoorden. Papyrus Uit Thebe, Romeinse Tijd (300-400 n.Chr.) Collectie RMO 314 Zegel voor schatzoekers Met namaak-Hebreeuwse opschriften. Das wahre Schatz-heber Siegel Mosis. Duitsland, 1700-1800 Instituut Collectie Nederland/Bibliotheca Philosophica Hermetica Amsterdam

310 Altar for Thoth-Hermes Baboon and ibis are Thoth’s sacred animals. Marble Roman Period (0-200 AD) Collection Allard Pierson Museum 311 Hermetic texts Dutch edition, annotated with hieroglyphic studies by Reinier de Graaff Jr. Sesthien boecken van den ouden Philosooph Hermes Trismegistus (Amsterdam 1643) Collection Amsterdam University/Bibliotheca Philosophica Hermetica Amsterdam 312 Magic alphabets Including a Theban alphabet, for use in magic rituals. F. Barrett, The magus or celestial intelligence (Londen 1801) Collection of the Netherlands Institute for Cultural Heritage/ Bibliotheca Philosophica Hermetica Amsterdam

Moses Moses was believed to have acquired magical wisdom during his youth in Egypt. His greatest miracle was parting the Red Sea. Besides the five books of Moses in the Bible, there were said to be others containing his occult knowledge. These secret books of Moses were popular reading among magicians from the Roman period onwards. 313 Eighth Book of Moses Charms full of Hebrew and Aramaic magical words. Papyrus From Thebes, Roman Period (300-400 AD) Collection RMO 314 Seal for treasure-hunters With inscriptions in pseudo-Hebrew. Das wahre Schatz-heber Siegel Mosis. Germany, 1700-1800 Collection of the Netherlands Institute for Cultural Heritage/ Bibliotheca Philosophica Hermetica Amsterdam

[6.6.2]

p

[6.6.2]

f



Esoterische bewegingen In 1616 wordt in Duitsland het genootschap van de Rozenkruisers opgericht, een mystieke orde van alchemisten. In 1717 krijgt Londen de eerste vrijmetselaarsloge. In 1830 sticht Joseph Smith in Amerika de eerste kerk van de Mormonen. Alle bewegingen zijn gefascineerd door het Oude Egypte.

Esoteric societies The Rosicrucian order of mystical alchemists was founded in Germany in 1616. The Freemasons’ first lodge was established in London in 1717. In the United States, Joseph Smith founded the Church of Jesus Christ of Latter-Day Saints (the Mormons) in 1830. All these movements are fascinated with Ancient Egypt.

315 Decor voor ‘De Toverfluit’ Vrijmetselaars-opera van Mozart van 1791, Egyptisch decor door Friedrich Schinkel. Berlijn, 1816 Reproductie

315

316 Mormoonse papyri De Mormoonse kerk erkent enkele Egyptische papyri als heilig boek. J. Nibley, The message of the Joseph Smith Papyri (Salt Lake City, 2005) Collectie RMO

316 Mormon papyri The sacred writings of the Mormon church include several Egyptian papyri. J. Nibley, The message of the Joseph Smith Papyri (Salt Lake City, 2005) Collection RMO

Tarot In de 15de eeuw komt tarot in zwang als onschuldig kaartspel. Spoedig komt het helemaal in de occulte sfeer van kabbala, alchemie en astrologie. Ten onrechte wordt beweerd dat het teruggaat op de wijsheid van het Oude Egypte. Tot op de huidige dag worden er Egyptiserende uitgaven van gemaakt.

Design for the Magic Flute Masonic opera by Mozart of 1791, Egyptian design by Friedrich Schinkel Berlin, 1816 Reproduction

Tarot Tarot was developed as an ordinary card game in the 15th century. Soon it became closely associated with the occult world of Kabbalah, alchemy, and astrology. The claim that it is based on the wisdom of Ancient Egypt is unfounded. Yet even today, new editions are being produced in an Egyptianizing style.

317 Over de tarot De auteur beweert dat het tarotspel teruggaat op het toverboek van Thot. Etteilla, Leçons du Livre de Thot (Amsterdam 1787) Instituut Collectie Nederland/Bibliotheca Philosophica Hermetica Amsterdam

317 About the Tarot The author claims that Tarot derives from the magic book of Thoth. Etteilla, Leçons du Livre de Thot (Amsterdam 1787) Collection of the Netherlands Institute for Cultural Heritage/ Bibliotheca Philosophica Hermetica Amsterdam

318 Tarotspel Egyptiserend ontwerp door S. Alasia Turijn, 2003 Privé-collectie

318 Tarot cards Egyptianising design by S. Alasia Turin, 2003 Private collection

Hedendaags bijgeloof Bijgeloof is iets wat niet past in een coherent wereldbeeld. Onze maatschappij met haar Christelijke wortels baseert haar inzichten voornamelijk op de moderne wetenschap. Toch zijn er veel hedendaagse overtuigingen die daarin geen plaats hebben. De Egyptische magische opvattingen blijven inspiratie bieden. 319 Helende piramide Ingestraald door de genezeres Jomanda. Glas Nederland, modern Privé-collectie 320 Horusstèle Verkocht als werkzaam amulet. Kunststof Nederland, modern Privé-collectie 321 Levensteken (anch) Met handleiding voor het gebruik als amulet. San Francisco, 2007 Privé-collectie 322 Wierook van Isis Verkocht op het terrein van één van de grootste Europese muziekfestivals. Glastonbury, 1999 Privé-collectie 323 Yogi thee Interessante mélange van Oudegyptische en Indiase ingrediënten Spanje, modern Privé-collectie

Contemporary superstition ‘Superstition’ is what we call ideas that do not fit into a coherent world view. Our society, with its Christian roots, bases its views mainly on modern science. Yet there are many contemporary beliefs that do not fit into this picture, and Egyptian magic remains a source of inspiration. 319 Healing pyramid ‘Radiated’ by the spiritual healer Jomanda. Glass Netherlands, modern Private collection 320 Horus stela Sold as being an effective amulet. Plastic Netherlands, modern Private collection 321 Key of life (ankh) With instructions on using it as an amulet. San Francisco, 2007 Private collection 322 Incense of Isis Sold at one of Europe’s largest music festivals. Glastonbury, 1999 Private collection 323 Yogi tea Interesting mélange of Ancient Egyptian and Indian ingredients. Spain, modern Private collection

Opmaak C teksten Egyptische magie

Recommend Documents