Opgavenboekje
Eindronde Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2014
1 / 12
Opgavenboekje
Eindronde Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2014
Inhoud
pagina
Verantwoording
3
Aanwijzingen voor de kandidaten
4
A Goool……Brazil!
5
B Migratiestromen
7
C Piraten in de Hoorn van Afrika
8
D De wolf komt naar Nederland!
10
E Gronings aardgas: vloek of zegen?
12
2 / 12
Verantwoording © 2014 Stichting Aardrijkskunde Olympiade Nederland Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Auteurs: Rob Adriaens, Hans Maas Advies: Arij Eisberg, Thea Hooyman, Maarten Kimmel, Ruud van Roon, Lieuwe Veerman Eindredactie: Rob Adriaens Vormgeving omslag: Studio Oude Vrielink bv Vormgeving binnenwerk: Cito, afdeling MMS en Rita Kleise De Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2014 wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen Cito, Instituut voor Toetsontwikkeling, Arnhem Faculteit Aard- en Levenswetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen, Rijksuniversiteit Groningen Fontys Lerarenopleiding Tilburg Hogeschool van Amsterdam Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Hogeschool Utrecht, Archimedes Lerarenopleiding KNAG, Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap Noordhoff Atlasproducties, Groningen Radboud Universiteit Nijmegen SLO, Nationaal expertisecentrum voor leerplanontwikkeling Topografische Dienst, Emmen Unie van Waterschappen
3 / 12
Aanwijzingen voor de kandidaat 1
Deze toets bestaat uit vier vraagstukken, elk met een aantal deelvragen.
2
Het totaal aantal te behalen scorepunten is 60. A Goool……Brazil! B Migratiestromen C Piraten in de Hoorn van Afrika D De wolf komt naar Nederland! E Gronings aardgas: vloek of zegen?
13 10 11 11 15
punten punten punten punten punten
3
Geef niet meer antwoorden (redenen, voorbeelden en dergelijke) dan worden gevraagd. Als er bijvoorbeeld twee redenen worden gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, worden alleen de eerste twee in de beoordeling meegeteld.
4
Bij sommige vragen moet je eerst een keuze bepalen en die vervolgens toelichten/beargumenteren. Vaak wordt er dan voor deze keuze geen score toegekend maar wel voor een juiste/passende toelichting / argumentatie. Bij de ‘uitlegvragen’ wordt gelet op de volledigheid van de uitleg. Een uitleg moet bestaan uit een oorzaak en een gevolg. Dit wordt bij de vraag aangegeven. Bij een ´beredeneervraag´ moet de redenering bestaan uit een aantal stappen. In het algemeen geldt dat per stap 1 scorepunt kan worden verdiend. Een ´beredeneervraag´ voor 2 scorepunten moet dus in het antwoord idealiter twee stappen bevatten. Zorg dat je antwoord steeds zo kort/beknopt mogelijk is.
5
Schrijf alle antwoorden met het bijbehorende nummer op je antwoordblad.
6
Gebruik voor elk onderdeel (A tot en met E) een nieuw antwoordblad.
7
Gebruik bij deze toets de 54e editie van De Grote Bosatlas. Andere hulpmiddelen zoals smartphone of tablet zijn niet toegestaan.
8
Bij elk vraagstuk begint de nummering van de bronnen met 1. (De bronnen zijn dus niet doorgenummerd.)
9
Het gebruik van kladpapier, rekenmachine en geodriehoek / liniaal is toegestaan.
10 Je hebt voor deze toets 180 minuten de tijd.
Succes!
4 / 12
Opgave A
Goool……Brazil!
Bestudeer de bronnen in het bronnenboekje die horen bij opgave A.
2p
1p
2p
1p
2p
2p
1
Gebruik bron 1 en de kaartbladen van Brazilië. Op 12 juni van dit jaar begint het wereldkampioenschap voetbal in Brazilië. Voor dit kampioenschap zijn twaalf speelsteden aangewezen. Bij het aanwijzen van deze speelsteden heeft geen rol gespeeld of er in de betreffende steden een echte voetbalcultuur is. In Brasilia en Manaus is daarvan bijvoorbeeld helemaal geen sprake. Welke drie criteria zijn wel van doorslaggevend belang geweest bij het aanwijzen van deze speelsteden?
2
Gebruik de atlas. Het Nederlands elftal speelt haar eerste wedstrijd op 13 juni om 21.00 uur Nederlandse tijd in Salvador. Brazilië kent geen zomertijd. Hoe laat (lokale tijd) wordt er in Salvador afgetrapt voor deze wedstrijd?
3
Gebruik de atlas. Op 18 juni speelt het Nederlands elftal haar tweede wedstrijd in Porto Alegre. De wedstrijd zou wel eens in de regen gespeeld kunnen worden, want in Porto Alegre valt in ieder jaargetijde veel neerslag. Deze neerslag ontstaat door een overwegend aanlandig wind in combinatie met twee andere oorzaken. Welke twee andere oorzaken zijn dit?
4
5
6
Gebruik de atlas. ‘Gelukkig’ voor de spelers van het Nederlands elftal hoeft niet gespeeld te worden in Manaus. Welk kenmerk van het klimaat in Manaus maakt het lastig om er een fysieke topinspanning te leveren. Gebruik de atlas. Het Nederlands elftal speelt haar derde wedstrijd in São Paulo. De regio São Paulo wordt beschouwd als het centrum van het land. Met welke drie atlaskaarten van Brazilië kun je dit aantonen? Hoewel er nauwelijks sprake is van een voetbalcultuur is Brasília aangewezen als speelstad. In 1960 werd deze nieuw ontworpen stad de hoofdstad van Brazilië. Daarvoor was dat Rio de Janeiro. Geef voor het veranderen van de hoofdstad een politieke reden; een economische reden.
5 / 12
2p
1p
7
8
Gebruik bron 2. De finale van het wereldkampioenschap voetbal wordt gespeeld in Rio de Janeiro. In de aanloop naar het wereldkampioenschap wordt in deze stad in een aantal sloppenwijken of favela’s het leger ingezet om ‘voor vrede te zorgen’. Beredeneer met behulp van bron 2 waarom met name in Maré het leger wordt ingezet in aanloop naar het wereldkampioenschap voetbal. Edison Diniz, een inwoner van Maré, vindt dat de Braziliaanse overheid zich in plaats van op militaire repressie meer zou moeten richten op sociale investeringen in de favela’s om de veiligheid te verbeteren. Geef aan op welke wijze Edison Diniz zijn mening kan onderbouwen.
6 / 12
Opgave B
Migratiestromen
Bestudeer de bronnen in het bronnenboekje die horen bij opgave B.
1p
1
2p
2
1p
3
1p
4
1p
5
1p
3p
6
7
In het begin van de jaren negentig vond wereldwijd relatief veel migratie plaats. Welke politieke gebeurtenis droeg hier met name aan bij? Gebruik bron 2. De grootste migratiestroom in de bron ontstaat als gevolg van een combinatie van economische en sociaal-culturele redenen. Noteer de economische en de sociaal-culturele dimensie op je antwoordblad. Zet achter elke dimensie de reden voor migratie. Gebruik bron 2. Op welke wijze wijkt de migratiestroom in Sub-Sahara Afrika af van de meeste andere migratiestromen? Gebruik atlaskaart 180E. Tussen 1960 en 1975 was sprake van een snelle dekolonisatie in Afrika. Er ontstonden veel nieuwe multinationale staten. Geef aan op welke wijze dit al decennia lang bijdraagt aan het ontstaan van migratiestromen. In welke twee West-Europese landen komen de meeste migranten uit Sub-Sahara Afrika terecht? Gebruik bron 2. Op welk land is de migrantenstroom vanuit Zuid-Amerika vooral gericht? De Verenigde Staten en de Europese Unie hanteren ieder een ander beleid met betrekking tot immigratie. Dit beleid is gebaseerd op een demografische, een economische en een sociaal-culturele argumentatie. Noteer de letters a tot en met e uit onderstaande tabel op je antwoordblad. Zet achter elke letter de argumentatie voor het gekozen beleid van de Verenigde Staten (a tot en met c) en dat van de Europese Unie (d en e). Beleid in de Verenigde Staten
Beleid in de Europese Unie
Demografisch
a
Economisch
b
d
Sociaal-cultureel
c
e
7 / 12
Opgave C
Piraten in de Hoorn van Afrika
Bestudeer de bronnen in het bronnenboekje die horen bij opgave C.
2p
2p
1p
2p
1
2
3
4
Gebruik de atlas. De achtergronden van de piraterij voor de kust van Somalië moeten vooral gezocht worden op het vasteland van Somalië. Sinds 1991 woedt daar een burgeroorlog en is Somalië in feite een mislukte staat (failed state). Het aandeel jongeren in de totale bevolking is heel hoog. Velen van hen kunnen geen werk vinden. Geef aan met welke atlaskaart je kunt aantonen dat Somalië een mislukte staat is; welk percentage van de bevolking volgens de atlas jonger is dan 15 jaar. Veel van de Somalische piraten waren in het verleden visser. Zij hebben hun oorspronkelijke inkomstenbron sinds 1991 verloren. Dit heeft zowel te maken met ontwikkelingen in de visserij in andere delen van de wereld als met het instorten van het openbaar bestuur in Somalië zelf. Beredeneer dat deze twee ontwikkelingen hebben bijgedragen aan het verlies van de oorspronkelijke inkomstenbron van de Somalische piraten. Voor Somalische vissers en piraten is de mondiale centrumperiferietegenstelling heel duidelijk merkbaar is. Geef aan waardoor deze tegenstelling voor hen zo duidelijk merkbaar is. Gebruik bron 2. Sinds 2003 wordt rond de Hoorn van Afrika gepatrouilleerd door een internationale vloot. Vanaf 2007 zijn er naast een door de Verenigde Staten geleide anti-piraterijmissie ook missies van de Europese Unie en de NAVO aanwezig in de Somalische wateren. Geef met behulp van bron 2 aan op welke wijze de piraten anticipeerden op de komst van deze missies; waarom piraterij in de Somalische wateren zo moeilijk te bestrijden is.
8 / 12
2p
2p
5
6
Naast de Europese Unie en de NAVO is een aantal andere landen onder nationaal commando actief in de bestrijding van de piraterij rond de Hoorn van Afrika. Hiertoe behoren onder andere Rusland, Maleisië en Singapore, maar ook nog drie andere landen. Deze drie landen hebben recentelijk hun zeestrijdkrachten sterk gemoderniseerd en uitgebreid. Deze landen beschermen rond de Hoorn van Afrika hun handelsbelangen. Welke drie landen zijn dit? Gebruik de atlas. Omdat er feitelijk geen Somalische regering is die macht kan uitoefenen in het hele land moet de oplossing op langere termijn gezocht worden in samenwerking met het bestuur in deelgebieden van Somalië die zich willen afscheiden of die autonomie opeisen. Geef aan om welke twee deelgebieden van Somalië het hier gaat; welke politieke motivatie het bestuur in deze gebieden heeft om mee te werken met de internationale anti-piraterijmissie.
9 / 12
Opgave D
De wolf komt naar Nederland!
Bestudeer de bronnen in het bronnenboekje die horen bij opgave D.
2p
2p
1p
1p
3p
2p
1
2
3
4
5
6
Gebruik bron 2 en kaartblad 72-73. De wolf komt in Europa vooral voor in Oost-Europa (in Rusland, de Baltische Staten en Polen) en Zuid-Europa (in Spanje, Italië en op de Balkan). Fysisch-geografisch gezien verschilt het landschap waar de wolf in Oost-Europa voorkomt van dat waar hij in Zuid-Europa voorkomt. Geef aan welk fysisch-geografisch verschil dit is; door welke sociaalgeografische oorzaak de wolf in Zuid-Europa in een ander landschap voorkomt dan in Oost-Europa. Vanuit Oost- en Zuid-Europa is de wolf al jarenlang bezig aan een opmars. In Noordwest-Europa zullen de wolvenpopulaties die afkomstig zijn uit Oost- en Zuid-Europa elkaar waarschijnlijk ontmoeten. Dit zal op langere termijn gunstig zijn voor het voortbestaan van de wolf in Europa. Beredeneer waarom dit op langere termijn gunstig is. Het proces van politieke eenwording heeft eraan bijgedragen dat de wolf zich in Europa kan uitbreiden. Geef aan op welke wijze het proces van politieke eenwording eraan heeft bijgedragen dat de wolf zich in Europa kan uitbreiden. Vee als schapen en geiten vormen een makkelijke prooi voor wolven. In het verleden was het Nederlandse landbouwgebied ingericht op de aanwezigheid van de wolf. Door schaalvergroting in de landbouw kunnen wolven nu gemakkelijker vee doden dan vroeger, onder andere omdat er nu meer vee is dan vroeger. Op welke wijze heeft schaalvergroting in de landbouw er nog meer aan bijgedragen dat wolven nu gemakkelijker vee kunnen doden Om Nederland echt gereed te maken voor de komst van de wolf zijn er naast vanuit de natuurlijke dimensie ook maatregelen nodig vanuit twee andere geografische dimensies. Noteer de drie geografische dimensies op je antwoordblad. Zet achter elke dimensie een maatregel die nodig is om Nederland gereed te maken voor de komst van de wolf. De herintroductie van wolven kan een positieve invloed hebben op een ecosysteem. In 1995 en 1996 werden wolven uitgezet in Yellowstone National Park in de Verenigde Staten. Dit heeft daar bijgedragen aan het herstel van het bos. Leg uit op welke wijze het uitzetten van wolven kon leiden tot het herstel van het bos. Je uitleg moet een oorzaak-gevolgrelatie bevatten. 10 / 12
Opgave E
Gronings aardgas: vloek of zegen?
Bestudeer de bronnen in het bronnenboekje die horen bij opgave E.
3p
1
In onderstaande tabel zijn de drie gesteentelagen uit bron 2 weergegeven die van belang zijn voor het vastleggen van het aardgas in de ondergrond van Groningen. Neem de cijfers 1 tot en met 4 uit onderstaande tabel over op je antwoordblad. Schrijf achter elk cijfer het juiste geologische tijdvak of hoofdklimaat. Gesteentelaag
Gesteente
Geologisch tijdvak
Hoofdklimaat Köppen ten tijde van de vorming van het gesteente
Afsluitende laag
steenzout
1.
2.
Reservoirgesteente
zandsteen
Perm
A-klimaat
Brongesteente
steenkool
3.
4.
De gaswinning in Groningen leidt tot aardbevingen met een magnitude tot vier op de schaal van Richter. De impact van een aardbeving met deze magnitude is in Groningen echter doorgaans groter dan die van een aardbeving met dezelfde magnitude in een subductiezone. 1p
1p
2p
2p
2
3
4
5
Welk kenmerk van de Groningse aardbevingen maakt dat de impact relatief groot is? Gebruik de atlas. De aardgasvoorraad in Groningen heeft er aan bijgedragen dat Nederland zich, in tegenstelling tot andere landen in West-Europa, nauwelijks heeft hoeven toeleggen op een andere, meer controversiële energiebron. Met welke atlaskaart op de schaal van Europa kun je dit het beste aantonen? Gebruik atlaskaart 20. De waterhuishoudkundige situatie in het gebied waar de aardgaswinning plaatsvindt is lastig. De aardgaswinning maakt deze situatie nog lastiger. Geef aan waardoor de waterhuishoudkundige situatie in het wingebied lastig is; op welke wijze de aardgaswinning de situatie nog lastiger maakt. Gebruik de atlas. De winning van het Groningse aardgas heeft voor Nederland veel betekend. De totale aardgasbaten sinds 1960 bedragen ongeveer 211 miljard euro. Dit is vooral geïnvesteerd in de sociale zekerheid en de aanleg van infrastructuur. Noord-Groningen is echter nog steeds één van de minst welvarende regio’s van Nederland. Met welke twee atlaskaarten kun je dit aantonen?
11 / 12
3p
6
2p
7
1p
8
De bevolking van Noord-Groningen klaagt onder andere over waardedaling van woningen. Voor deze waardedaling zijn meer oorzaken aan te wijzen dan alleen de aardbevingen. Maak een mindmap van de problematiek die speelt in Noord-Groningen. Neem daarvoor onderstaande mindmap over op je antwoordblad en vul deze per thema in twee stappen aan, zoals dat voor gaswinning al is gedaan.
De oplossing voor de aardbevingen in Groningen lijkt simpel: stoppen met de winning van aardgas. Dit heeft echter een aantal nadelige gevolgen. Eén daarvan is het mislopen van aardgasbaten. Geef nog twee nadelige gevolgen van stoppen met de winning van aardgas: één vanuit de ambitie van Nederland met betrekking tot aardgasdistributie; één vanuit geopolitieke overwegingen. Formuleer een oplossing voor het vraagstuk rondom de aardgaswinning en de sociaaleconomische situatie in Noord-Groningen. Zorg ervoor dat in je oplossing de sociaaleconomische situatie in Noordoost-Groningen kan verbeteren; de nationale belangen niet in gevaar komen.
12 / 12
