Onderzoeker: Mike Alma Opdrachtgever: Ondernemers Vereniging Toerisme Westerkwartier Begeleider: Frits Schuitemaker
Datum: 4 februari 2016
Inhoudsopgave 1.1
Opdrachtbeschrijving
1.2
Methodologie
1.3
Leeswijzer
2
Resultaten
2.1
Beknopt
2.2
Samenvatting
2.3
Uitgebreide toelichting
2.3.1 Wandel- en fietsmogelijkheden 2.3.2 Ruitersport en waterrecreatie 2.3.3 Enumatil en Boerakker: de nieuwe ‘parkeerplaatsen’ van de regio? 2.3.4 Samenwerkingsverbanden en arrangementen 2.3.5 Een centraal thema voor het Zuidelijk Westerkwartier? 3.
Aanbevelingen
4.
Geïnterviewde personen
1.1 Opdrachtbeschrijving In het Zuidelijk Westerkwartier in de provincie Groningen heeft de Provincie Groningen als doelstelling het realiseren van waterberging en de uitbreiding van het Natuur Netwerk Nederland (NNN), voorheen bekend als Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Ongeveer 1000 ha moet worden verworven die ingericht dient te worden voor natuur, waterberging, en recreatie. De opdracht bestaat uit een inventarisatie van de wensen, ideeën, kansen, en mogelijkheden voor recreatieve/toeristische activiteiten en voorzieningen in het Zuidelijk Westerkwartier en de NNN in het bijzonder. De NNN dient te worden uitgebreid in de omgeving rond de beekjes de Matsloot en het Dwarsdiep. De Provincie Groningen heeft de Ondernemers Vereniging Toerisme Westerkwartier (OVTW) gevraagd om onderzoek te verrichten naar de kansen en mogelijkheden voor recreatie en toerisme die van kracht zijn in dit gebied. De gegevens van het onderzoek worden toegelicht in dit verslag. Toegevoegd is een kaart die deze gegevens weergeeft.
1.2 Methodologie De gegevens zijn verzamelt op basis van persoonlijke interviews met relevante personen in zowel het Westerkwartier als daarbuiten (Groningen). De interviews vonden plaats tussen 14 oktober 2015 en 1 februari 2015 en waren ieder tussen de 60 en 120 minuten.
2. Resultaten
2.1 Beknopt Wensen en ideeën:
Nieuwe fietspaden door de NNN, langs de Matsloot en het Dwarsdiep.
Een fietsroute van ’t Kret naar Enumatil, langs de Matsloot.
Wandelroute: ‘Ommetje’ Enumatil-Pasop-Midwolde.
Zitbankjes, rustplekken, en vogelkijkhutten op willekeurige plaatsen in het gebied.
Een groene corridor tussen Trimunt en het Haarsterbos, nabij Marum.
Verharding van het fietspad tussen Willemstad en Coendersbos.
Herstel kerkenpad op de grens van de gemeenten Marum en Leek.
Informatieborden over cultuur-historische verhalen: Borg Bijma, en de molen ten zuiden van Zuidhorn.
Informatieborden over natuurhistorische ontwikkelingen: inklinking van het land ten westen van Enumatil, inversieruggen langs de Matsloot, petgaten in Pasop.
Regiomarketing / Informatieborden langs de A7.
Vakantiehuisjes in de NNN (Stichting Runderland).
Parkeerplaatsen in ‘centrale’ plaatsen als Boerakker en Enumatil.
2.2 Samenvatting De geïnterviewde personen staan grotendeels positief tegenover meer wandelroutes in het gebied. Ook is er vraag naar meer fietsroutes door het gebied en naar het gebied. Deze fietsen wandelroutes zijn het meest aantrekkelijk als ze langs het Dwarsdiep en de Matsloot lopen. Er is onder inwoners in het Westerkwartier veel vraag naar een fietsverbinding van Zuidhorn naar Enumatil (bron: De Maarsdijk) en een doorlopende verbinding bij ’t Kret richting Enumatil (bron: Gemeente Leek). De huidige fietsroutes 3.8, 0.9, 1.4, 1.2, en 4.0 (zie ‘’ANWB knooppuntenkaart Groningen en Drenthe’’) kunnen als vervelend worden ervaren doordat er teveel auto’s (te hard) rijden. Zitbankjes en rustplekken zijn daarbij belangrijk. Vogelkijkhutten kunnen geplaatst worden op willekeurige plaatsen in het gebied, net als vakantiehuisjes (bron: Stichting Runderland), afhankelijk van de wensen van de recreant. Rustpunten moeten vooral op aantrekkelijke plekken zijn, bijvoorbeeld bij ’t Kret (bron: Gemeente Leek) of de petgaten in Pasop (bron: Boer & Natuur). Dat deze plekken worden genoemd geeft ook aan dat bosrijke gebieden als potentieel aantrekkelijk worden gezien. Het recreëren in het natuurgebied zelf achten meerdere personen van essentieel belang, waaronder Staatsbosbeheer, Cnossen, De Maarsdijk, Boer & Natuur, en Stichting Runderland. Meerdere ondernemers en ambtenaren benadrukken het belang van het maken van een ‘ommetje’. Mensen willen over het algemeen niet dezelfde route twee keer nemen. Bestaande routes, zoals Zuidhorn-Enumatil en Niekerk-Boerakker, kunnen als vervelend worden ervaren omdat automobilisten hard rijden en ook in grote aantallen aanwezig zijn. Daarnaast is er vraag naar een wandelroute ommetje Enumatil – Pasop – Midwolde (bron: Gemeente Leek). Kansen en mogelijkheden liggen voornamelijk in de kleinschalige recreatie, zoals wandelen en fietsen. Grote activiteiten worden af en toe gehouden maar hier komen vooral mensen uit de regio op af. Waterrecreatie is vooral gericht op het Leekstermeer en de meeste ondernemers staan sceptisch tegenover waterrecreatie op de Matsloot (te ver), of het Dwarsdiep (ondiep. Bron: Waterschap). Activiteiten, zoals survivaltochten, worden wel genoemd als mogelijkheid (bron: Nienoord) in de toekomst, in of langs het Hoendiep of de Matsloot. In de gemeente Marum is er vraag naar een groene corridor tussen Trimunt en Haarsterbos (bron: Gemeente Marum). In deze gemeente is er tevens vraag vanuit de bewoners naar een verharding van het fietspad tussen Willemstad en het Coendersbos, en het herstel van een kerkenpad op de grens van de gemeenten Marum en Leek (bron: Groninger Landschap). Meerdere ondernemers en ambtenaren benadrukken het belang van cultuur-historische verhalen. Het blotevoeten-pad, dat begint in Peebos, wordt vaak genoemd als voorbeeld. Het relevante gebied (rondom de Matssloot en het Dwarsdiep) kent enkele interessante cultuur-historische verhalen of natuurhistorische ontwikkelingen: De Slag om Noordhorn,
de Petgaten in het plaatsje Pasop, de inklinking van het land ten westen van Enumatil, de inversies langs de Matsloot, de borg Bijma ten zuiden van Zuidhorn, en de molen ten zuiden van Zuidhorn. Deze interessante plekken zouden kunnen worden voorzien van informatieborden. Informatieborden over de Petgaten bij Pasop, de inklinking van het land bij Enumatil, en de inversies langs de Matsloot zouden kunnen helpen in het bevorderen van het aantal recreanten in het gebied (bron: Boer & Natuur). Enumatil wordt vaak genoemd als centraal punt om het gebied te beleven. Het is dicht bij de stad Groningen en het Leekstermeer, en sluit aan op het Natuur Netwerk langs de Matsloot. Naast Enumatil wordt ook Boerakker gezien als een centraal punt om het gebied in te gaan. Voor het bevorderen van toerisme/recreatie in het gebied zouden deze centrale punten gebruikt kunnen worden als beginpunt. Momenteel is er in deze plaatsen gebrek aan parkeerplaatsen. Langs de A7 zijn er wel parkeerplaatsen, maar deze staan verder van het gebied af. Om toerisme/recreatie te bevorderen zouden er borden langs de A7 geplaatst kunnen worden (bron: Boer & Natuur, De Maarsdijk, Stichting Runderland). Terugkerende knelpunten die worden genoemd zijn in het bijzonder het gebrek aan een structurele samenwerking tussen ondernemers en het gebrek aan overheidsinvesteringen in de regio. Meerdere ondernemers benadrukken het individualistische karakter van andere ondernemers. Wie hiervoor de verantwoordelijkheid moet nemen is onduidelijk. Verscheidene ondernemers benadrukken de rol van de overheid, die meer zou moeten investeren. Overheden leggen de verantwoordelijkheid vaak bij de ondernemers zelf, mede vanwege bezuinigingen. Een tweede knelpunt zijn de onduidelijkheden over het gebied zelf. Er is onder de ondervraagden nog weinig duidelijkheid over hoe het gebied ingericht gaat worden.
2.3 Uitgebreide toelichting Waar liggen de kansen en waar liggen de knelpunten?
2.3.1 Wandel- en fietsmogelijkheden Uit de interviews blijkt dat er meerdere voorstellen zijn voor recreatieve en toeristische mogelijkheden in het gebied rond de Matsloot en het Dwarsdiep. Deze voorstellen zijn in het bijzonder gericht op fietsers en wandelaars. Fietsroutes langs de Matsloot en het Dwarsdiep worden het vaakst genoemd. Veel mensen kunnen de drukte en snelheid van auto als vervelend ervaren (bron: Boer & Natuur, Nienoord, Gemeente Leek). Het gaat hierbij om fietsroutes 3.8, 1.2, 1.4, 0.9, 4.0 op de ANWB knooppuntenkaart van Groningen en Drenthe. Dit zijn de wegen van Niekerk naar Enumatil, van Enumatil naar Leek, en van Oldekerk naar Leek. Uit verschillende interviews (bron: De Maarsdijk, Boer & Natuur) blijkt dat de tweedeling van het Zuidelijk Westerkwartier als hindernis wordt gezien voor recreanten/toeristen die vanuit het zuiden naar het noorden trekken, met de fiets of op de voet. De realisatie van parkeerplaatsen in Boerakker en Enumatil wordt dan vaak ook gezien als een oplossing voor dit probleem (bron: De Maarsdijk). Veel ondernemers hebben een afwachtende houding over recreatie in het gebied (bron: Nienoord, Boer & Natuur). Er zijn onduidelijkheden over de inrichting van het gebied: Komen er nieuwe fietspaden en wandelroutes? Zoal, waar komen ze dan? Ondernemers en ambtenaren hebben hierover meegedacht en aantrekkelijke plekken aangewezen op de kaart. Bijna alle ondervraagde ondernemers en ambtenaren (één uitzondering: Grootegast) staan positief tegenover meer fiets- en wandelroutes. Veel ondervraagden (bron: De Maarsdijk, Nienoord, Staatsbosbeheer, Stichting Runderland, Gemeenten Leek en Marum) zien vooral kansen in kleinschalige vormen van toerisme en recreatie. Het gebied trekt immers geen grote aantallen bezoekers. Deze bezoekers benadrukken ‘rust’, ‘ruimte’ en ‘gastvrijheid’ vaak als de belangrijke kracht van de regio. Echter zijn er ook ondervraagden die positief staan tegenover grootschalige vormen van toerisme (bron: Boer & Natuur, P. Tameling). 2.3.2 Ruitersport en waterrecreatie Naast mogelijkheden van en positieve attitudes tegenover fiets- en wandelroutes, zijn de meningen verdeeld over andere vormen van toerisme en recreatie. De meningen over de
ruitersport zijn over het algemeen minder positief (bron: Groninger Landschap, gemeente Leek, Stichting Runderland). Hiervoor zijn drie redenen. Ten eerste kunnen de kosten van het onderhoud van ruiterpaden, welke door ruitersport ondernemingen zelf verricht moet worden, hoog oplopen. Ten tweede kan er ergernis ontstaan bij andere partijen over verwoeste paden en paardenstront. Ten derde moeten ruiters vaak langs of op de wegen wat voor zowel de ruiter zelf, als de automobilist, als problematisch kan worden ervaren. De natte grond in het gebied wordt ook als knelpunt gezien (bron: Stichting Runderland) voor het vergroten van de ruitersport in het gebied. Naast ruitersport is ook de watersport aan de orde gekomen. Watersport is momenteel vooral op het Leekstermeer gericht. Cnossen en natuurkampeerterrein Lettelbert hebben meegedacht over de mogelijkheden om de watersport uit te breiden naar de Matsloot. Een terugkerend knelpunt was de onmogelijkheid voor de recreant om een ‘rondje’ te maken. Wie van het Leekstermeer naar Enumatil gaat, en eventueel verder op de Matsloot, moet weer op dezelfde weg terug. De doorsnee watersporter heeft volgens Cnossen en natuurkampeerterrein Lettelbert dan ook geen behoefte om verder te gaan dan Enumatil, aangezien dit al een half uur varen is met een motorboot. Kanoërs zijn een te kleine doelgroep (bron: Cnossen, natuurkampeerterrein Lettelbert). 2.3.3 Enumatil en Boerakker: De nieuwe ‘parkeerplaatsen’ van de regio? Het plaatsje Enumatil wordt vaak genoemd als centraal punt van waaruit toeristen/recreanten het gebied in zouden kunnen gaan. Het ligt dicht bij de stad Groningen en stadjers worden als een potentiële doelgroep gezien (bron: Stichting Runderland, Boer & Natuur). De fiets/wandel/water afstand tot het Leekstermeer enerzijds en de rest van het gebied anderzijds (ten westen van Enumatil) maakt het een ideaal beginpunt om de natuur te verkennen. Momenteel zijn er weinig parkeermogelijkheden in Enumatil en is de verbinding met de stad Groningen beperkt. Het openbaar vervoer is gericht op Zuidhorn. Vanuit De Maarsdijk is er daarom een suggestie geweest om een fietsverbinding te maken tussen Zuidhorn en Enumatil, langs het kanaal. 2.3.4 Samenwerkingsverbanden en arrangementen Momenteel staan meerdere ondernemers (bron: Cnossen, De Maarsdijk, camping De Akkerhoeve) sceptisch tegenover het gezamenlijk organiseren van toeristische of recreatieve activiteiten in het gebied. Volgens bovengenoemde ondernemers, maar ook Staatsbosbeheer, en gemeenten (bron: Gemeenten Marum en Leek) zijn er geen ondernemers die de kar trekken. Ook is er een gebrek aan visie en succesvolle gebiedsmarketing (bron: Stichting Runderland). Cnossen, De Maarsdijk, en camping De Akkerhoeve zijn geen voorstanders van arrangementen of recreatie combinaties, waar
bijvoorbeeld waterrecreatie gecombineerd wordt met vervoer of fiets. Volgens deze ondernemers is zoiets lastig om te realiseren (bron: Cnossen) en is er weinig vraag naar (bron: De Maarsdijk). 2.3.5 Een centraal thema voor het Zuidelijk Westerkwartier? Het Westerkwartier wordt door de toerist of recreant, volgens meerdere geïnterviewden, omschreven als volgt: rustig, ruim, en gastvrij. Dit zijn dus belangrijke begrippen waar de regio op kan inspelen. Echter kan hier een kanttekening geplaatst worden. Het zijn begrippen die op vele rurale regio’s in Nederland van toepassing zijn. Stichting Runderland pleit daarom voor een uniek thema, het rund. Het rund kan een verbinding scheppen tussen landbouw, agrotoerisme, streekproductie, en kunst (bron: Stichting Runderland). Dit thema staat is relatief nieuw en wordt ook nog niet door iedereen begrepen (bron: Staatsbosbeheer, Nienoord). Het hebben van een bijzondere, gezamenlijke identiteit zou wel een sleutel kunnen spelen in de toename van toerisme. Het blotevoeten pad in Peebos is ook een succes gebleken. Het is geen thema van de regio maar een verhaal op zich, maar het laat zien dat iets ‘unieks’ kan leiden tot succes. Rust en ruimte komt men echter ook op andere plekken tegen.
Aanbevelingen Naast de specifieke aanbevelingen over wensen en ideeën in het Zuidelijk Westerkwartier, en in het bijzonder in en rond de NNN, zijn er algemene aanbevelingen. Het Zuidelijk Westerkwartier ligt geografisch gezien op een ideale plek voor toerisme en recreatie. Het ligt immers dicht bij de stad Groningen en is relatief dicht bij andere toeristische bestemmingen zoals Drenthe, Lauwersmeer, en Schiermonnikoog. Ook heeft het een snelweg waardoor het, in elk geval met de auto, gemakkelijk bereikbaar is. De volgende aanbevelingen zouden kunnen bijdragen aan een impuls van toerisme/recreatie in het Zuidelijk Westerkwartier:
Voldoende bereidheid van ondernemers om samen te werken. Momenteel is men vooral gericht op de eigen plek en dit is vaak ook van toepassing op de consument! (bron: De Akkerhoeve, Nienoord, Cnossen).
Een gezamenlijke visie en daarbij wellicht een gezamenlijk thema om de regio een heldere identiteit te geven.
De geschiedenis van de regio benutten met behulp van verhalen in het gebied (informatieborden), zoals het blotevoeten pad in Peebos.
Regiomarketing langs de A7 snelweg, en op provinciale media.
Helderheid van overheden over de ligging van eventuele wandel- en fietspaden. Hierop kunnen bewoners inspelen met bijvoorbeeld verkoop aan huis of het organiseren van activiteiten.
Structureel overleg tussen ondernemers en overheden om het belang van toerisme en recreatie te benadrukken voor de werkgelegenheid en ontwikkeling van de regio.
4. Geïnterviewde personen
Camping De Akkerhoeve (Boerakker) Personen: Fam. Akker
Boer & Natuur (Leek) Persoon: Paul Tameling
Boer & Natuur (Leek) Persoon: Alex Datema
Cnossen (Nietap) Persoon: Jelle Cnossen
Gemeente Grootegast (Grootegast) Persoon: Ger Venema
Het Groninger Landschap (Haren) Persoon: René Oosterhuis
Gemeente Leek (Leek) Persoon: Annelies van der Laan
Camping en Boertel ‘’De Maarsdijk’’ Persoon: Gert Datema
Gemeente Marum (Marum) Persoon: Miranda van der Zee
Natuurkampeerterrein Lettelbert (Lettelbert)
Nienoord (Leek) Persoon: Janine Baar-Terpstra
Staatsbosbeheer Westerkwartier (Peebos) Persoon: Nico Boele
Stichting Runderland (Niekerk)
Persoon: Michiel Bus
Waterschap Noorderzijlvest (Groningen) Persoon: Sander Dijk
