Op zoek naar Sint-Jakob de Meerdere in Kemzeke (2)12 John Buyse
4. Oorkonde van 1187 De oudste verwijzing naar de eerste relikwie van de Heilige Jakobus in de kerk van Kemzeke staat in een oorkonde van Filips van de Elzas uit 1187. De ‘Korte Oeffeningen’ van pastoor Maqué en de kroniek13 van François-Joseph de Castro (1688-1766) geven de inhoud weer van de oorkonde, die in 1741 nog in het kerkarchief werd bewaard14. In 1825 meldde Van Den Bogaerde de spijtige verdwijning van het origineel15, dat met het zegel van de graaf van Vlaanderen een fraai exemplaar moet zijn geweest.
De Potter & Broeckaert publiceerden in 1878 de Latijnse tekst naar een kopie van 1621, uit het archief van het bisdom van Gent16. Intussen is dit exemplaar in het archief van het bisdom17 ook zoek. Sommige archiefstukken verdwijnen of zijn verkeerd geklasseerd, andere worden teruggevonden. Bij het opnieuw nalezen van het kerkarchief van Kemzeke in het rijksarchief van Beveren-Waas vonden we in 2007, op een onooglijk blaadje papier, een kopie van omstreeks 1548 van de oorkonde18. Het document gaat over het bedrag dat de graaf van Vlaanderen schuldig is aan de kerk van Kemzeke volgens een franchine (= perkament) van 1187, waarvan de tekst dan in extenso wordt weergegeven. Het kerkarchief van Kemzeke in de pastorij heeft nog een recenter afschrift. Uit enkele woorden kan men afleiden dat deze tekst afgeschreven is uit De Potter & Broeckaert.
Vertaling19
Oorkonde van 1187, gekopieerd in 1548
66
‘In de naam van de Heilige en ondeelbare Drievuldigheid laat ik, Filip, graaf van Vlaanderen en Vermandois, weten aan allen aanwezig en toekomstig, dat in het jaar des Heren 1187 in de maand augustus, op de dag van de grote Martelaar waarop namelijk het overlijden van mijn broer, de doorluchtige heer Pieter, graaf van Nevers overal wordt herdacht, vanuit de kerk van Kemzeke een koker vol met kostbare relieken is gebracht naar mijn woning Stekelburgh. Deze koker is daar gedurende vele jaren bewaard. Bij het openen van deze koker die voorzien was van een getuigenis met het zegel van de kerk van Sint-Jakob van Compostella dat ik binnenin heb gevonden, heb ik kostbare en zeer eerbied-
waardige relieken ontdekt, het zou te lang duren om ze op te sommen. Omdat derhalve geen lichten aanwezig zijn in de voornoemde kerk, lichten waardoor de heilige relieken op een passende manier zouden vereerd worden heb ik ten eeuwigen dage aan diezelfde kerk honderd schellingen gegeven uit mijn inkomsten uit Biervliet, te weten vijftig schellingen op Pasen en vijftig op het feest van Sint-Bavo. Ik deed dit in het bijzonder voor de ziel van mijn voornoemde broer opdat namelijk in bovengeciteerde kerk zijn overlijden eeuwigdurend plechtig zou herdacht worden. Zo zullen er ook in de kerk steeds twee waskaarsen branden zolang de goddelijke dienst gecelebreerd zal worden en eeuwigdurend zullen er drie lampen branden. Als er dan nog van deze geldsom een overschot is zal dit aangewend worden om de kerk in goede staat te houden in afspraak met de parochianen. Verder zullen voornoemde relieken op het volgende feest van Michaël van het voornoemde jaar vanuit Stekelburgh plechtig teruggebracht worden naar de kerk van Kemzeke - waar ze ook vandaan komen - opdat ze op de vooravond van het feest van de heilige Michaël en op de dag zelf op diezelfde plaats zouden bewaard worden. Daar zal ook een bedevaart en een jaarmarkt gehouden worden zoals sinds aloude tijden op de dag van Onze-Lieve-VrouwHemelvaart te Kluize het gebruik was. Opdat derhalve alles wat hier voorgeschreven voor altijd blijvend zou in acht genomen worden, heb ik deze oorkonde laten opstellen, voorzien van de afdruk van mijn zegel en met de handtekeningen van getuigen. S[ignum] van G. proost van Brugge en kanselier van Vlaanderen, S[ignum] van G. proost van Rijsel, S[ignum] van G. van Gent, S[ignum] van Th. van Beveren, S[ignum] van Walter de Busere, S[ignum] van de heer van Bassevelde’. Toelichting Filips van de Elzas (zie verder), graaf van Vlaanderen en Vermandois laat weten dat een koker met kostbare relieken naar zijn woning Stekelburgh is gebracht. Dit gebeurde in augustus 1187, op de dag van de grote martelaar, tevens de dag waarop het overlijden van zijn broer Pieter, graaf van Nevers wordt herdacht.
De grote martelaar is de heilige Laurentius20 die gevierd wordt op 10 augustus. Op zijn feestdag werden de relieken naar Stekelburgh overgebracht. Maqué en de Castro laten dit gebeuren op Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart. Beiden schreven dat de relieken, wegens troebelen, in het kasteel Stekelburgh in veiligheid werden gebracht. Maar in de oorkonde zijn deze troebelen niet terug te vinden. Dit en nog andere aanwijzingen tonen aan dat de Castro de ‘Korte Oeffeningen’ als bron gebruikte. Graaf Filips hechtte belang aan de verering van relikwieën21 en zeker aan deze van de heilige Jakobus, zoals verder nog zal blijken in Aire en Kapellebroek. Er mag aangenomen worden dat hij de relieken van de kerk van Kemzeke, die daar al gedurende vele jaren werden bewaard, uit interesse wilde bekijken. Naast de relikwie van Sint-Jakob, die voorzien was van een certificaat, waren er nog andere, te veel om op te sommen. Bij de aanstelling van Jan Guldeboer in 1422 als bewaker van het heiligdom (waarover verder) worden er enkele vermeld. De graaf wilde door zijn schenking de relieken nog meer in de belangstelling brengen. Zijn broer Pieter, graaf van Nevers, was overleden in augustus 117622. Kluize (Cluse), gelegen te Sint-Gillis-Waas, werd rond 1105 als kluis opgericht door de zalige Gerwinus, tweede abt van Oudenburg. Er werd een kapel gebouwd die in 1123 aan de Sint-Pietersabdij van Gent werd geschonken. In de 12de eeuw was dit een priorij23. De oorkonde was voorzien van het zegel van de graaf. De aanduiding S.G. voor de getuigen is minder duidelijk. Gaat het over hun zegel (=sigilum) of over hun handtekening (=signum)? Bij de vertaling is er rekening mee gehouden dat enkel de graaf zijn zegel gebruikte en de anderen tekenden als getuige. De namen van enkele getuigen zijn terug te vinden bij Warlop24.
67
Filips van de Elzas en Stekelburg Filips van de Elzas (1142 – bij Akko 1191), was graaf van Vlaanderen van 1168 tot 1191. Hij was de tweede zoon van Diederik van de Elzas en Sibylla van Anjou. Op jonge leeftijd werd hij in 1156 uitgehuwelijkt aan Elisabeth van Vermandois. Bij haar overlijden in 1182 mocht Filips haar bezittingen, na onderhandelingen, levenslang behouden. In 1187 voerde hij de titel ‘graaf van Vlaanderen en Vermandois’. Filips hertrouwde in 1184 met Theresia (of Mathilde, zoals ze in Vlaanderen werd genoemd), dochter van de Portugese koning Alfons I. Beide huwelijken bleven zonder kinderen. Tijdens zijn tweede deelname aan een Kruistocht overleed hij, in 1191, aan een inheemse ziekte voor Akko.
Tekening van het zegel op een andere oorkonde van Filips van de Elzas,25
Filips was bouwheer van het gravensteen te Gent en stichtte de stad Nieuwpoort. Hij nam als wapenschild de ‘Leeuw van Vlaanderen’ aan. (Bron: VAN WERVEKE Hans, Prof. Dr., Een Vlaamse graaf van Europees formaat Filips van de Elzas, 1976, Haarlem). ‘Stekelburg’ was een oude versterkte nederzetting in de Burchtakker te Kemzeke. De huidige ‘Alvinusberg’ is daarvan hoogstwaarschijnlijk nog een overblijfsel. Het was het verblijf van de ‘forestier’, koninklijke/grafelijke opzichter van waters en bossen. Na de teloorgang van deze houten burcht op het einde van de 12e eeuw, werd het kasteel van Voorhout gebouwd. Dit kasteel nam de functie van ‘Stekelburg’ over. (Bron: HEYSE Herman, Klapdorp. Een ‘misplaatst’ toponiem, e d’Euzie, 1985, 4 jg, nr. 4, blz. 240).
Filips van de Elzas, graaf van Vlaanderen en Vermandois26
Links de Burchtakker (Kemzeeks gedeelte; het noorden naar rechts gedraaid) met links, op de grens met Stekene, de Alvinusberg; overblijfsel van de Stekelburg? Rechts een afbeelding van het kasteel van Voorhout27
68
5. Schilderij waarop Filips van de Elzas de relieken overhandigt Het schilderij van het hoogaltaar toont de overhandiging van de eerste relikwie aan de pastoor van Kemzeke. Het schilderij werd geplaatst in 1867. De staat betaalde hiervoor 600 frank, mevrouw Grart d'Affignies (zie kader) ook 600 frank en de kerkfabriek 400 frank28.
Filips van de Elzas overhandigt de relieken. Schilderij van Tydgadt.
Het schilderij van Lodewijk Tydgadt (Lovendegem 1841 - Gent 1918) was zijn eerste groot historisch doek29. Hij schilderde historische en religieuze onderwerpen, huiselijke taferelen en portretten. Hij was leerling aan de Academie te Gent en bekwaamde zich te Parijs. Reisde in Italië en Holland. Werd leraar en nadien directeur van de Academie te Gent (1892-1902)30. Pastoor Heyvaert noteerde in zijn memorieboek: ‘Het onderwerp dezer schilderij is getrokken uit de archiven der kerk. In het jaar 1187, volgens de archiven had er eene plechtige overbrenging plaats der Relikwieën van den h. Jacobus van het kasteel van Stekelborg, ten dien tijde bewoond door Philips van den Elzas (d’Alsace), Graaf van Vlaanderen, die in zijn tweede huwelijk tot echtgenote had genomen, Machtele Van Portugaal, dochter van Koning Alphonse van Portugaal in het jaar 1185. Den Eerw. Heer Pastoor der Parochie, die met eenen godsdienstigen stoet de heilige relikwieën is komen afhalen, biedt zich aan aan de ingangdeur van het Kasteel. Philips zich, in zijne handen de Relikwiekas houdende, en die eerbiediglijk in handen gevende aan den Eerweerden heer Pastoor. Aan zijne zijde is zijne edele Vrouw, die terzelfder tijd een Perkament met Zegel aanbiedt. Dat Perkament verbeeldt het bezet door Graaf Philips aan de Kerk van Kemseke gedaan tot het onderhouden van drie lampen die gedurig moesten branden ter eere van de Relikwieën. (Die fondatie was bezet op zijn goed te Biervliet). Door verloop van tijd en omwentelingen is die fondatie te niet gegaan. De overbrenging der hh. Relikwieën had plaats op St-Michielsdag den 29 7ber 1187. Omtrent den feestdag van O.L.Vr. Hemelvaart van dat zelfde jaar waren de hh. Relikwieën naar het kasteel gebracht geweest, de oorzaak daarvan staat in de archiven niet bekend’. 69
Louise de Moerman d'Harelbeke Mevrouw Grart, geboren Louise de Moerman d'Harelbeke werd geboren te Sint-Niklaas in 1796 en stierf te Brussel in 1879. Ze werd begraven in Sint-Gillis-Waas. Ze huwde te Gent in 1828 met Othon Grart d'Affignies, majoor van de cavalerie, ridder in de Leopoldsorde, gestorven op het Voorhouthof in 1848. Mevrouw Grart was een belangrijke weldoenster van de kerk van Kemzeke. Ze schonk o.a. het hoogaltaar met het beeld van Sint-Jakob en betaalde een deel van het schilderij van het hoofdaltaar. De wapenschilden van de families Grart d’Affignies en Moerman d’Harelbeke staan afgebeeld op het hoogaltaar. Een wapenschild heeft een dwarsbalk met daarboven drie sterren (familie Grart) en het ander een bijl (familie Moerman). De schildhouders zijn twee wildemannen.
Graf van Grart d’Affignies - Moerman d’Harelbeke te Sint-Gillis-Waas in 2000. De bovenkant van dit graf draagt het wapenschild.
Grafsteen van Matthieu de Moerman d’Harelbeke, laatste heer van Voorhout; vóór de restauratie van 2006.
70
In 2000 stond hun vervallen graf nog op het kerkhof van Sint-Gillis-Waas. Het was enkel herkenbaar aan het wapenschild want de grafplaat was verwijderd. Dit grafmonument is nu verdwenen. Het grafschrift was: Ter gedachtenis van Jonkheer Otho Constant Hendrik Joseph Grart d’Affignies, ridder van Leopolds krygsorde, oud majoor van ruitery, overl. op Voorhout-hof te Kemzeke den X Juny MDCCCXLVIII in den ouderdom van LII jaren; ende van zyne Ed. Echtgenote Hooggeb. Vrouw Burggravinne Ludovica Francisca Maria Gislena de Moerman d’Harelbeke. Bid voor de zielen. Louise was de dochter van burggraaf Mathieu de Moerman d'Harelbeke, heer van Ledegem, van Voorhout, hoogbaljuw van het Land van Waas van 1778 tot 1794, afgevaardigde in de Staten van Vlaanderen, geboren in 1751 en begraven in 1812 te Sint-Gillis-Waas. Mathieu huwde in 1795 Isabelle de Waepenaert, geboren te Sint-Niklaas in 1773, overleden te Gent in 1822 en begraven te Sint-GillisWaas31. Hun grafsteen stond destijds tegen de muur van de oude kerk, maar werd nadien overgebracht naar het nieuwe kerkhof. In 2000 was deze grafsteen wat onderkomen. Bij het plaatsen van de nieuwe kerkhofmuur in 2006 restaureerde de gemeente 5 grafstenen, waaronder deze van Matthieu de Moerman d' Harelbeke. De blauwe steen met het grafschrift is versierd met de wapenschilden van de Moerman en de Waepenaert en met de acht kwartieren van adeldom. Het grafschrift is: D.O.M. Sépulture de noble homme Messire Mathieu-Joseph-Robert-Guislai, Vicomte de Moerman et d’Harelbeke, Seigneur de Ledeghem, Voorhoute etc. etc., grand bailli du Pays de Waes, député aux Etats de Flandre, lequel trépassa le 8 février 1812, âgé de 60 ans. Et de noble dame Isabelle-Marie-Gislaine de Waepenaert, Dame des Clefs, Bleyenberg, etc, etc., son épouse, décédée le 25 juin 1822, âgée de 49 ans. Priez Dieu pour leurs âmes32.
6. Filips van de Elzas en de reliek van Sint-Jakob in Aire-sur-la-Lys Hoe en wanneer de eerste relieken van St-Jakob in Kemzeke terecht kwamen is niet meer te achterhalen. Filips van de Elzas hechtte veel belang aan de verering van relikwieën en zeker aan deze van de heilige Jakobus. In twee andere plaatsen is zijn naam verbonden met relieken van Sint-Jakob: Aire-sur-la-Lys en Kapellebroek (Capelle-Brouck), beide gelegen in Frans-Vlaanderen.
Skarpe (Saint-Amand-les-Eaux), om de schedel in twee te verdelen; de voorste helft kon in Aire blijven en de achterste helft ging terug naar Atrecht. De aanwezigheid van de reliek, zelfs tot de helft herleid, maakte van de stad een belangrijk religieus centrum en bewerkstelligde mee haar bloei. ‘De tota Flandria, multi illum requirantes sue ibi peregrinationis vota persolvunt’ schreven de kronieken. De kerk had veel te lijden onder het bombardement van 8 augustus 1944. Een zware bom vernielde de apsis en de zijkapellen, ontredderde de hoge gewelven en vermorzelde de brandramen, het orgel en een groot gedeelte van het meubilair. Het gebouw kon in 1954 opnieuw gedeeltelijk in gebruik worden genomen en is nog in restauratie. In de rechter zijbeuk in de H. Hartkapel, voor de Franse revolutie de Sint-Jakobuskapel waren de lotgevallen van de reliek van Sint-Jakob in 16 fresco’s afgebeeld. Deze fresco’s dateren van 1594. In 1741 werden ze gerestaureerd door Nicolas Tiercé en in 1842 opnieuw door Mag-
De Sint-Pieterskerk in Aire-surla-Lys.
De reliek van Aire is omstandig beschreven als onderwerp van een reeks incidenten. De bouwwerken aan de Sint-Pieterskerk te Aire waren rond 1160 beëindigd. Ze werd echter met zes jaar vertraging ingewijd, in 1166, door Milon I, de bisschop van Terwaan (Thérouanne). Het probleem was de schedelreliek van SintJakob, door Karel de Kale aan de SintVaastabdij te Atrecht (Arras) geschonken. De schedel was met geweld ontvreemd en aan de Sint-Pieterskerk geschonken. Na protest van de abt van Sint-Vaast bij Paus Alexander III, had deze bevolen aan de aartsbisschop van Reims de ban te leggen op de stiftskerk. Filips van de Elzas verplichtte, onder bedreiging, de bisschop Milon I de kerk in te wijden. Hij aanvaardde wel de scheidsrechterlijke beslissing van Hugo, de abt van Sint-Amands-aan-de-
Fresco’s met de lotgevallen van de reliek van SintJakob, na de laatste restauratie.
71
Over deze relikwie kan weinig uitleg worden gegeven. De originele relikwie zou ongeveer vijfentwintig jaar geleden gestolen zijn tijdens een uitstalling in de kerk. Vandaag is er nog het barokke Sint-Jakobsaltaar, een reliekhouder, een vlag en een beeld van de heilige Jakobus. Sint-Jakob wordt er nog steeds vereerd. Op 25 juli, het feest van SintJakob, wordt het beeld met de reliekhouder verplaatst voor het altaar. Voor de diefstal werd in de mis gezegend met de relikwie. Er zou ook een noveen zijn.
Het bovenste fresco toont de heilige Jacobus omringd door de opdrachtgevers van de fresco’s
nard. In 1944 werden ze door het stof van de bommen sterk beschadigd. De fresco’s konden gerestaureerd worden, dank zij de tekeningen van Magnard33. De schedelrelieken zijn zowel in Aire als in Atrecht verdwenen.
7. Filips van de Elzas en de relieken van Sint-Jakob te Kapellebroek In Kapellebroek schonk Filips van de Elzas in 1169 aan de kanunniken van Aire een uitgestrekt domein in de drooggelegde moerassen tussen Broekburg en Waten. Hij liet er de merkwaardige beschermde Sint-Jakob-deMeerderekerk bouwen. Bij zijn terugkeer van een bedevaart naar Compostella omstreeks 1172 schonk hij aan de kerk een belangrijke relikwie van Sint-Jakob–de-Meerdere .
Links: de Sint-Jakobuskerk te Kapellebroek. Boven: de vlag en reliekhouder. Onder: het beeld van de heilige Jakobus.
72
8. Aanstelling van Jan Guldeboer als bewaarder van het heiligdom De aanstelling van Jan Guldeboer als bewaarder van het heiligdom van de kerk van Kemzeke dateert van 1422. De oorkonde is het oudste document van de kerkarchieven van Kemzeke, bewaard in het Rijksarchief van Beveren-Waas. De oorkonde is in slechte staat, sommige lijnen zijn onleesbaar en de vier zegels zijn verdwenen35. De inhoud is gedeeltelijk opgenomen in de ‘Korte Oeffeningen’36 en de kroniek van François Joseph de Castro.
Transcriptie van enkele fragmenten
Kapellebroek, de Litanie
De litanie van Sint-Jakob wordt in de kerk sinds 1172 gebeden, in het bijzonder ten gunste van de kinderen en heel speciaal tegen de kinkhoest34. Er is een grote gelijkenis met de litanie van Sint-Jakob van Kemzeke. Er is een medaille te koop met als opschrift ‘Sanctus Jacobus, vénéré à Cappellebrouck’.
Wy Ector Van Voorhoute H(er)e, J(an De) Backere prochypape van Keemzeke ende Jan Van den Brande, Andries Van Gremberghen kercmeesters inde vors(eide) kerke ende scepene vande selve vierschare maken cont en kenlyc allen den ghenen die desen brief (sullen sien) ofte horen lesen dat wij consenteeren, stellen ende nomeeren eenen goeden ghetrouwen bode J(an Guldeboer) (als bewaerder vande) kercke van Kemzeke ende over thelichdom dat inde voorseide kerke es. …. Ende es te wetene dat daer es van den selve hout daer god aan staerf, van (het sogh) van myraculen van onser lieven vrouwen, van den speere daer hem syn zyde mede ontdaen was by den goeden vrydach, van den berghe van Calvarien, van den scoudere van Sente Jacoppe den meer(d)ren, van sente marien magdalene, van sente Cornelis, van sente Kristoffel, van sente Anthonise, ende van menighen andren reliquien die te lanc waren hier in te scrivene.
Toelichting
De medaille, recto & verso
Door de slechte toestand van de oorkonde is de transcriptie beperkt tot twee fragmenten. Het eerste fragment stelt Jan Guldeboer aan als bewaarder van het heiligdom. Zijn benoeming gebeurt door de heer van Voorhoute, de pastoor en twee kerkmeesters die tevens schepenen waren van de vierschaar. Ridder Hector van Voorhoute wordt vermeld in 1416 en 1428 als hoofdschepen van het Land van Waas. 73
Het tweede fragment geeft informatie over de relikwieën van de kerk van Kemzeke. Er is sprake van: een stuk van het kruis waar God aan stierf, van het ‘sogh’ van mirakel van OnzeLieve-Vrouw, een stuk van de speer waarmede men zijn zijde doorboorde op Goede Vrijdag, van de Calvarieberg, een stuk van de schouder van de SintJakobus de Meerdere, van de heilige Maria Magdalena, van SintCornelis, van Sint-Christoffel, van Sint-Antonius en van menige andere relikwie, te lang om op te schrijven.
Aanstelling van Jan Guldeboer als bewaker van de relieken in 1422
(Wordt vervolgd)
Noten 12
Voor het eerste deel zie d’EUZIE 26.2, juni 2007, p.34.
13
VAN NAMEN Félix, Chronique de FrançoisJoseph de Castro, Annalen van den Oudheidskundigen Kring van het Land van Waas, 1882-1884, deel 9, blz. 273-274.
14
‘Korte Oeffeningen’, o.c., blz. 5 : ‘soo is het nogtans sekers uyt den Zegel-brief die nog in dese Kerke bewaert word den welken Philippus Dalzatia Graeve van Vlaenderen, ten dien opsigte aen de Prochie van Kemseke gegeven heeft ten jaere elf hondert seven-en-tachentig.’.
15
VAN DEN BOGAERDE A.J.L., Het Distrikt St. Nikolaas, voorheen het Land van Waes, - 1825, derde deel, Kemseke, blz. 206: ‘doch dit handvest is gedurende de laatste omwentelingen ontvreemd; ik heb er slechts een naschrift van gezien’.
74
16
DE POTTER Frans en BROECKAERT Jan, Geschiedenis van de gemeenten der provincie OostVlaanderen, Kemzeke, Gent, 1878, blz. 23. Latijnse tekst van de oorkonde van 1187 naar de transcriptie van De Potter & Broeckaert. De onderlijnde woorden zijn overgenomen uit de kopie van 1548. ‘In nomine Sancte et individue Trinitatis. Ego Philippus Flandrie et Viromandie comes, tam presentibus quam futuris notum fieri volo, quod anno Domini millesimo centesimo octogesimo septimo, mense Augusto, die magni Martyris, qua videlicet fratris mei Domini Petri illustris Nivernensis comitis obitus frequentatur, allatum est mihi in domo mea Stekelburgh scrinium preciosis reliquiis plenum ab Ecclesia de Camesecca, quod ibidem multis annis extiterat. Apericus igitur scrinium istud sub testimonio sigilli Sancti Jacobi Compostellane Ecclesie quod intus inveni, preciosas reperi et ve-
nerabiles valde reliquias, quas enumerare longum est. Quoniam igitur decrant prefate ecclesie luminaria quibus tam sancte decenter honorarentur reliquie, in perpetuam eleemosynam, specialiter pro anima fratris mei pretaxati, ut videlicet in supra dicta Ecclesia ejus obitus in perpetuum solemniter celebretur, de redditibus meis apud Biervliet centum solidos annuatim accipiendos, eidem ecclesie dedi, in Paschate scilicet quinquaginta solidos et in festo sancti Bavonis quinquaginta solidos. Equibus duo in Ecclesia cerei semper ardebunt, quamdiu divinum celebrabitur obsequium et tres in perpetuum lampades semper ardentes. Si quid vero ex nummis illis residuum fuerit, ordinatione parochianorum ad sartatecta templi transferetur. Sequenti autem festo Michaelis anni prefati, relate sunt celebriter pretaxate reliquie a domo mea Stekelburgh ad Ecclesiam de Camesecca, unde etiam concessi ut vigilia sancti Michaelis et dies in perpetuum solemnes habeantur ibidem et fiat ibi populorum concursus et nundine celebrentur, sicut in Assumptione Beate Virginis prisca apud Cluse consuevit antiquitas. Ut igitur omnia que predicta sunt stabiliter in perpetuum observentur, presentem feci paginam sigilli mei impressione et testium subnotatione muniri. S.G. Brugensis prepositi ac Flandrie Cancellarii. S. G. prepositi Insulensis. S. G. de Gant. S. Th de Beverna. S. Walteri de Busere, S.d. de Bascevelda. 17 De voorlopige inventaris van het oud archief van Sint-Baafs en bisdom Gent, 2 delen - inventaris nr. 20, vermeldt bundel nr. B. 2045 over Kemzeke ‘Correspondentie en diverse bescheiden 16231795 met afschriften van retroacten van 1187 en 1394’. 18 Rijksarchief Beveren Waas (R.A.B), Kerkarchief van Kemzeke, KF. nr. 36, Stukken betreffende kerkgoederen, 17e-18e eeuw. De kopie van de oorkonde is rechts onderaan ondertekend, na vergelijking met het origineel, door Jacob De Voorde, pastoor van Kemzeke in 1548. Links onderaan staat de handtekening van latere datum van Justus Wolffius d.i. Joost De Wolf, pastoor van Kemzeke in 1613. 19 Vertaling gemaakt door Luc Tirez. 20
STRUBBE Egied en VOET Léon, De Chronologie van de Middeleeuwen en de moderne tijden in de Nederlanden, 1991, Brussel, blz. 180
21
VAN WERVEKE Hans, Prof. Dr., Een Vlaamse graaf van Europees formaat Filips van de Elzas, 1976, Haarlem, blz. 67.
22
STRUBBE Egied en VOET Léon, o.c., blz. 264.
23
Aangehaald in HAECK Aimé, De site Kluizenhof te Sint-Gillis-Waas (O.-Vl). Studie van een uitzon-
derlijke muntvondst (vnl. 1140-1290/95) op de middeleeuwse begraafplaats van Kluize (Clusa), Annalen van de Koninklijke oudheidkundige kring van het Land van Waas, 1999, deel 102, blz. 447. 24
WARLOP Ernest, Dr. Hist., The Flemish nobility before 1300, 1976, Kortrijk. 25 COMBLEN-SONKES Micheline, VAN DEN BERGEN-PANTENS Christiane, Memoriën van Anthonio de Succa, 1977, Brussel, deel II, Platen, blz. 80 verso. 26 WARLOP Ernest, Dr. Hist., The Flemish nobility before 1300, 1976, Kortrijk, blz. 97. 27
Uit het Caertbouck der Prochie van Kemseke, van SPEELMAN Gillis, 1664.
28
‘Memorieboek der Parochiale Kerk van Kemzeke’ begonnen in 1865, nog in de pastorij.
29
DE POTTER & BROECKAERT, Kemzeke, o.c., blz. 27.
30
Biografische Woordenboek der Belgische Kunstenaars van 1830 tot 1970, Arto, 1979. 31 GOETHALS F.V., Dictionnaire généalogique et héraldique, III, Hoc-Mur, 1850, Brussel, blz. 895. 32 DE POTTER Frans en BROECKAERT Jan, Geschiedenis van de gemeenten der provincie OostVlaanderen. St.-Gillis, 1878, blz. 36-37. 33
L' Eglise collégiale Saint-Pierre d' Aire-sur-la Lys, Notice historique et descriptive, 2e édition, 1991, blz. 27.
34
Paroisse de Cappellebrouck - Litanies de Saint Jacques le Majeur invoqué en l' église de Capellebrouck depuis 1172, particulièrement en faveur des enfants et spécialement contre la coqueluche. 35 R.A.B., Kerkarchief Kemzeke, KF. nr. 23. 36
‘Korte Oeffeningen’ blz. 7: ‘Hier van word eene andere regte attestatie bewaert in de Archiven der Kerke onderteekent door Hector van Voorhoudt, d' Heer Jan de Backer Prochie-pape van Kemseke, Jan vanden Brande ende Andries van Grimberge alsdan Kerk-meesters en Schepenen der Prochie, by welke attestatie voornoemt sekeren Jan Guldeboer tot Directeur van dit heyligendom, door de voornoemde Heeren wierd aangestelt ten Jaere veerthien honderd twee-en-twintig waer uyt blykt dat die H. Reliquien ontrent de dry honderd achter een volgende Jaeren tot Kemseke geëert zyn’.
75
