OP SCHONE KLAAI ONDERZOEKSRAPPORT DOELMATIGHEID EN DOELTREFFENDHEID VAN BODEMSANERING

OP SCHONE KLAAI

ONDERZOEKSRAPPORT DOELMATIGHEID EN DOELTREFFENDHEID VAN BODEMSANERING

op basis van het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming 2005-2009

Samenstelling: Afdeling Financiën & Control April 2008

Onderzoek Doelmatigheid en Doeltreffendheid Bodemsanering uit het Programma Schoon/Veilig Groningen

2

INHOUDSOPGAVE Managementsamenvatting....................................................................................................................... 5 Onderzoeksvraag/probleemstelling ..................................................................................................... 5 Onderzoeksopzet en aanpak................................................................................................................. 5 Resultaten ............................................................................................................................................ 5 Slotconclusie........................................................................................................................................ 7 1. Inleiding ............................................................................................................................................ 9 1.1. Aanleiding/probleemstelling................................................................................................ 9 1.2. Relatie met andere onderzoeken ........................................................................................ 10 1.3. Het Groninger Model en de reikwijdte en diepgang van het onderzoek ........................... 10 1.4. Toepasbaarheid van de resultaten van het onderzoek........................................................ 11 1.5. Opbouw rapport ................................................................................................................. 12 2. Uitwerking deel 1 van het Groninger Model .................................................................................. 13 2.1. Inleiding............................................................................................................................. 13 2.2. Uitwerking stappen van het Groninger Model................................................................... 13 2.3. Conclusies.......................................................................................................................... 15 2.3.1. Conclusies stap 1: aanwezigheid waarborgen ................................................................. 15 2.3.2. Conclusies stap 2: toepassen en functioneren waarborgen bij routinematige activiteiten16 2.3.3. Conclusies stap 3: toepassen en functioneren waarborgen bij niet routinematige activiteiten ....................................................................................................................... 18 2.3.4. Stap 4: eindconclusies ..................................................................................................... 18 2.4. Bevinding en advies........................................................................................................... 19 3. Uitwerking deel 2 van het Groninger Model, ................................................................................. 20 Dimensie maatschappelijke effecten ..................................................................................................... 20 3.1. Karakteristieken bodemsanering........................................................................................ 20 3.2. Case Zoute Bagger............................................................................................................. 22 3.2.1. Feitelijke case beschrijving ............................................................................................. 22 3.2.2. Maatschappelijke effecten ............................................................................................... 23 3.2.3. Bevindingen/conclusies van de geïnterviewde partijen................................................... 23 3.3. Case Gasfabriek Appingedam "De Tip" ............................................................................ 24 3.3.1. Feitelijke case beschrijving ............................................................................................. 24 3.3.2. Maatschappelijke effecten ............................................................................................... 25 3.3.3. Bevindingen/conclusies van de geïnterviewde partijen................................................... 25 3.4. Case Aanpak werkvoorraad ............................................................................................... 26 3.4.1. Feitelijke case beschrijving ............................................................................................. 26 3.4.2. Maatschappelijke effecten ............................................................................................... 27 3.4.3. Bevindingen/conclusies van de geïnterviewde partijen................................................... 27 3.5. Case Stadswateren Groningen ........................................................................................... 28 3.5.1. Feitelijke case beschrijving ............................................................................................. 28 3.5.2. Maatschappelijke effecten ............................................................................................... 29 3.5.3. Bevindingen/conclusies van de geïnterviewde partijen................................................... 29 3.6. Case Akzo Nobel ............................................................................................................... 29 3.6.1. Feitelijke case beschrijving ............................................................................................. 29 3.6.2. Maatschappelijke effecten ............................................................................................... 30 3.6.3. Bevindingen/conclusies van de geïnterviewde partijen................................................... 30 3.7. Samenvattende bevindingen/conclusies van de vijf cases ................................................. 31 3.8. De provinciale registratie van bodemsanering................................................................... 32 3.8.1. Bevindingen/conclusies ................................................................................................... 34


3

4. Uitwerking dimensies taak, rol en klant ......................................................................................... 36 4.1. Onderzoek VROM-taakvelden provincie Groningen (november 2006)............................ 36 4.2. Wbb verantwoording 2002-2004 Grontmij (juni 2007)..................................................... 37 4.3. Enquete gemeenten (2007) ................................................................................................ 38 4.4. Jaarlijkse accountantscontrole (2005 en 2006) .................................................................. 39 4.5. Rioolpersleiding (2005-2006)............................................................................................ 40 4.6. Klanttevredenheidsonderzoek 2005 (juni 2005)................................................................ 40 4.7. Interne audit kwaliteitswaarborging processen (oktober 2006)......................................... 42 4.8. Conclusies.......................................................................................................................... 42 5. Conclusies en aanbevelingen op hoofdlijnen.................................................................................. 43 5.1. Conclusies.......................................................................................................................... 43 5.2. Aanbevelingen ................................................................................................................... 46 6. Toepassing verbeterpunten uit evaluatie......................................................................................... 49 6.1. Resultaten van de gewijzigde onderzoeksopzet................................................................. 49 6.2. Conclusie ........................................................................................................................... 49 Bijlagen ................................................................................................................................................. 50 Bijlagen deel 1 ................................................................................................................................... 50 1. Overzicht selectie waarborgen t.g.v. Bodemsanering. ......................................................... 50 2. Middelen bodemsanering afdeling MB................................................................................ 52 Bijlagen deel 2 ................................................................................................................................... 53 3. Overzicht cases: soort case, karakter en uitgewerkte interviews ......................................... 53 3.1. Tabel soort case en karakter ............................................................................................ 53 3.2. Case zoute bagger............................................................................................................ 53 3.3. Case gasfabriek Appingedam "De Tip"........................................................................... 56 3.4. Case aanpak werkvoorraad .............................................................................................. 59 3.5. Case stadswateren Groningen.......................................................................................... 64 3.6. Case Akzo Nobel ............................................................................................................. 67 4. Overzicht externe gesprekspartners. .................................................................................... 71 5. Overzicht bestudeerd materiaal............................................................................................ 72 6. Overzicht externe onderzoeken............................................................................................ 73

Het onderzoek is verricht door de afdeling Financiën & Control: L. Groenewold M. Lagerwaard M. Stoter J. Huisman P. Vinkenvleugel


4

MANAGEMENTSAMENVATTING ONDERZOEKSVRAAG/PROBLEEMSTELLING De probleemstelling bij het onderzoek naar doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsanering is tweeledig: -

Wordt er doelmatig gewerkt? Bij deze vraag wordt getoetst of de besturende en ondersteunende processen aanwezig zijn, worden toegepast en functioneren. Daarnaast moet worden nagegaan of de activiteiten met de meest efficiënte middeleninzet plaats hebben gevonden. Dit laatste onderdeel is door ons niet getoetst omdat het project Kleiner en Beter deze resultaten zal geven. Dit project richt zich op het verbeteren van de kwaliteit van de dienstverlening in het licht van de reductie van de ambtelijke capaciteit. Centraal daarbij staan de vragen 'wat gaat goed?' en 'wat kan beter?' (kwantitatief, kwalitatief en wat betreft de manier van werken).

-

Wordt er doeltreffend gewerkt? Bij deze vraag wordt getoetst of de door de provincie Groningen ondernomen acties daadwerkelijk hebben geleid tot het realiseren van de gewenste prestaties en de beoogde maatschappelijke effecten van Bodemsanering. Het gaat hierbij concreet om het volgende: - Liggen de geplande acties van het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming 2005 2009 op schema? Indien niet, wat is daarvan de reden? - Welke effecten hebben de acties tot gevolg gehad, waarbij de effecten van het provinciaal beleid zoveel mogelijk apart van eventuele externe invloeden worden bepaald?

ONDERZOEKSOPZET EN AANPAK In het Onderzoeksplan is aangegeven dat het onderzoek zich met name zou richten op het verminderen van de werkvoorraad als maatschappelijk effect van Bodemsanering, waarbij de reikwijdte het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming 2005 - 2009 is. In de Programmabegroting is voor het Programma Schoon/Veilig Groningen bij het thema Milieu als beoogd overkoepelend maatschappelijk effect aangegeven "het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen". Uit het onderzoek is gebleken dat het meerjarenprogramma naast het verminderen van de werkvoorraad, meer maatschappelijke effecten van Bodemsanering kent. Om verantwoord de bovengenoemde onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden, zijn per case aanvullende maatschappelijke effecten benoemd en in het onderzoek betrokken. Het betreft: - zuinig en duurzaam omgaan met primaire grondstoffen en deze waar mogelijk voor hergebruik inzetten; - onherstelbare schade aan (water-)bodems voorkomen; - sanering van gasfabriekterreinen; - verbeteren van gebruiksmogelijkheden, door functiegericht saneren. Deze maatschappelijke effecten komen voor in andere beleidsdocumenten van Bodemsanering en dragen allen bij aan de realisatie van het maatschappelijke effect "het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen" van het thema Milieu, waartoe Bodemsanering behoort. Het onderzoek geeft antwoord op de vraag in welke mate het doelmatig en doeltreffend handelen bijdraagt aan de realisatie van deze vijf maatschappelijke effecten. Dit onderzoek betreft het tweede onderzoek dat is uitgevoerd door de eigen provinciale organisatie. RESULTATEN In het onderzoek zijn verschillende activiteiten uitgevoerd om de doelmatigheid en doeltreffendheid vast te stellen. Naast eigen uitvoerig onderzoek hebben wij tevens de uitkomsten van interne en


5

externe onderzoeken betrokken in onze conclusies. De resultaten van doelmatigheid en doeltreffendheid hebben wij in de onderstaande tabel op hoofdlijnen weergegeven. Wij merken op dat de conclusies over de cases en de eerder opgestelde interne en externe rapporten een weergave zijn van de opvattingen van derden. De conclusies die derden hebben getrokken hebben wij inhoudelijk onbeoordeeld gelaten. Ze geven wel een indruk van het beeld dat anderen hebben van Bodemsanering. Naast de resultaten van de onderzoekers kan dit beeld daarom een bijdrage leveren in dit onderzoek. Tabel Resultaten op hoofdlijnen

Onderwerpen onderzoek Deel 1 Doelmatigheid A: Onderzoek Bodemsanering - Waarborgen Groninger Model - Aanvullende waarborg (zorgvuldige toepassing mandaat) - Case Zoute Bagger - Case Gasfabriek Appingedam - Case Aanpak werkvoorraad - Case Stadswateren - Case Akzo Nobel B: Onderzoek provinciale registratie Bodemsaneringprojecten C: VROM-inspectie D: Wbb verantwoording E: Enquete gemeenten F: Jaarlijkse accountantscontrole H: Klanttevredenheid onderzoek I: Interne audit kwaliteitswaarborging processen Totaal oordeel doelmatigheid Deel 2 Doeltreffendheid - Dimensies A: Maatschappelijke effecten - Case Zoute Bagger - Case Gasfabriek Appingedam - Case Aanpak werkvoorraad - Case Stadswateren - Case Akzo Nobel B: Rollen en Taken - VROM-inspectie - Wbb verantwoording - Enquete gemeenten - Rioolpersleiding - Interne audit kwaliteitswaarborging processen - Onderzoek provinciale registratie Bodemsaneringprojecten C: Klanten - Klanttevredenheid onderzoek Totaal oordeel doeltreffendheid

Optimaal

Goed

Voldoende

Onvoldoende

X X X X X X X X X X X X X X X

X

X X X X X X X X X X X

X X

Wij merken bij deze aanduidingen op, dat gekozen is voor optimaal, wanneer als resultaat uit de waarborgen, cases en de interne en externe onderzoeken is aangegeven dat er sprake is van meer dan gewoon functioneren. Conclusies doelmatigheid (Deel 1 van het onderzoek) 1. de onderzochte waarborgen De onderzoekers zijn op basis van de in het onderzoek betrokken informatie van mening dat de aanwezigheid, de toepassing en het functioneren van de waarborgen voor het besturend en


6

ondersteunend proces van Bodemsanering van optimaal niveau zijn. Daardoor wordt doelmatig gewerkt. 2. de onderzochte vijf cases Uit de bevindingen en conclusies van de geïnterviewde partijen kan op basis van de vijf geselecteerde cases worden afgeleid dat de activiteiten en instrumenten op een doelmatige manier worden ingezet. 3. de provinciale registratie van bodemsaneringprojecten De onderzoekers constateren dat de provinciale registratie van het totaal van de bodemsaneringen geen afwijkend beeld geeft van de indruk die de geïnterviewde partijen hebben aangegeven bij de vijf onderzocht cases en/of het beeld dat wordt weergegeven in de betrokken externe onderzoeken (zie Hoofdstuk 4). Tevens is geconstateerd dat met behulp van de provinciale registratie van Bodemsanering op een juiste manier kan worden gemonitord of de te realiseren doelstellingen ook daadwerkelijk worden gehaald. De administratie blijkt actueel en inhoudelijk correct. Er is daarmee sprake van een doelmatige vastlegging van bodemsaneringgegevens. 4. interne en externe onderzoeken De eerder verrichte onderzoeken geven aan dat goed tot optimaal wordt bijgedragen aan de doelmatigheid van Bodemsanering. Conclusies doeltreffendheid (Deel 2 van het onderzoek) Ten aanzien van de resultaten bij de dimensies merken wij het volgende op. 1. Bij de vijf cases is drie keer de aanduiding goed gegeven. Geconstateerd is dat in het voorbereidingsstadium van deze cases sprake was van optimaal functioneren door de provincie. De bijdrage van deze cases aan het maatschappelijk effect volgt na afronding van de saneringen; momenteel bevinden deze cases zich ten dele of nog niet in het saneringsstadium. Opgemerkt wordt dat bij de keuze van de cases het Groninger Model is gevolgd, waardoor ook een innovatieve case als Zoute Bagger is onderzocht, waarvan concrete eindresultaten nog niet te meten zijn. De gasfabriek is gekozen om de invloed op de maatschappelijke effecten te toetsen, nu er sprake is van opschorten van de activiteiten. Ook de werkvoorraad is nog niet geheel afgerond. Inmiddels zijn 144 locaties hiervan gesaneerd. Tijdens het onderzoek is waargenomen dat er sprake is van een goede voortgang bij deze cases. Dat biedt een grote kans op het bereiken van de geformuleerde maatschappelijke effecten. Om die reden is de aanduiding goed gekozen en is daarmee sprake van doeltreffend handelen. Voor een nadere toelichting van onze conclusies verwijzen wij naar Hoofdstuk 5. 2. De eerder verrichte interne en externe onderzoeken geven aan dat goed tot optimaal wordt bijgedragen aan de doeltreffendheid van Bodemsanering. Dit onderdeel kan daarmee als doeltreffend worden aangemerkt. 3. Registratie van bodemsaneringprojecten: De administratie geeft naast de aantallen locaties ook inzicht in de kosten en in de verschillende stadia van onderzoek en/of sanering per locatie. Zodra nieuwe gegevens bekend zijn wordt het systeem geactualiseerd. Als deze gegevens sterk van invloed zijn op het totaalbeeld, kan direct goed worden afgewogen of, en op welke wijze een bijsturing van de inzet van middelen nodig is. Dit betekent dat de administratie ondanks de onvoorspelbaarheid van de ernst van de zich voordoende verontreinigingen als doeltreffend kan worden aangemerkt. Simpel gezegd: de provincie weet niet wat er nog gaat spelen, maar dat wat er speelt of bekend raakt wordt doeltreffend vastgelegd en er kan daardoor doeltreffend op worden gereageerd. SLOTCONCLUSIE In het onderzoek zijn meerdere maatschappelijke effecten van het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming onderzocht. Het doelmatig en doeltreffend werken aan deze effecten draagt ook bij aan de realisatie van het maatschappelijk effect van het thema Milieu, zijnde: het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen. Tijdens het onderzoek hebben wij gemerkt dat er sprake is van beperkte invloed van de provincie op het realiseren van de maatschappelijke effecten, zoals in de Programmabegroting ook is aangegeven. De economische, financiële en ruimtelijke ontwikkelingen vormen namelijk zowel de drijvende als beperkende krachten achter de aanpak van


7

bodemverontreiniging en beïnvloeden daarmee ook het strategische beleid. Wanneer deze externe ontwikkelingen veranderen is dit van invloed op de uitvoering van de activiteiten en doelen die in het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming provincie Groningen 2005-2009 zijn opgenomen. Niettemin levert dit onderzoek voldoende resultaten op om een slotconclusie te kunnen geven.

Als slotconclusie kan worden gesteld dat de provincie Groningen zowel doelmatig als doeltreffend aan Bodemsanering werkt.


8

1.

INLEIDING

1.1.

AANLEIDING/PROBLEEMSTELLING

Aanleiding In 2004 is de Verordening onderzoek doelmatigheid en doeltreffendheid in werking getreden. In deze verordening is bepaald dat het college jaarlijks de doelmatigheid en doeltreffendheid van specifieke onderwerpen van één of meer beleidsprogramma's toetst. Elk beleidsprogramma wordt eens in de acht jaren onderzocht. GS hebben na in werking treden van de verordening besloten om bij wijze van voorbeeld met zichzelf te beginnen en als eerste het programma Bestuur te onderzoeken. Het onderzoeksrapport GS ZETTEN GOUD DEUR is in april 2006 uitgebracht. Het tweede onderzoek is geweest naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van het programma Wonen. Hierover is vorig jaar het rapport ROEMTE OP ORDE verschenen. In OP SCHONE KLAAI dat nu voor u ligt rapporteren wij over het derde onderzoek; het onderzoek naar Bodemsanering uit het programma Schoon/Veilig Groningen. Bij het onderzoek wordt als theoretisch kader gebruik gemaakt van het Groninger Model. Dit Model en de beide eerdere onderzoeken naar het Programma Bestuur en het Programma Wonen zijn in 2007 geëvalueerd. Daarbij is tevens een beoordeling gegeven van de efficiency en de effectiviteit van het onderzoek in brede zin. De resultaten van deze evaluatie zijn aan Provinciale Staten voorgelegd met Voordracht nummer 23/2007. PS hebben op 19 december 2007 ingestemd met de nieuwe Verordening doelmatigheid en doeltreffendheid 2007. De belangrijkste verandering is dat het onderzoek zich - in plaats van volledige beleidsprogramma's - nu ook kan richten op specifieke onderwerpen uit beleidsprogramma's. Bij het onderzoek naar Bodemsanering is invulling gegeven aan de verbeterpunten van de evaluatie. In Hoofdstuk 6 wordt aangegeven wat dit heeft opgeleverd. Naar aanleiding van de resultaten uit de evaluatie is besloten om uit het Programma Schoon/Veilig Groningen het onderwerp Bodemsanering te onderzoeken. De grondslag voor het onderzoek is het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming 2005-2009. Het meerjarenprogramma sluit aan op het provinciaal beleid waarin duurzame economische groei wordt gecombineerd met behoud en versterking van natuurlijke, landschappelijke en milieuwaarden. Binnen deze context wordt uitvoering gegeven aan bodemsanering, waarbij integratie met andere beleidsvelden centraal staat. Probleemstelling De probleemstelling bij het onderzoek naar doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsanering is tweeledig: -

Wordt er doelmatig gewerkt? Bij deze vraag wordt getoetst of de besturende en ondersteunende processen aanwezig zijn, worden toegepast en functioneren. Daarnaast moet worden nagegaan of de activiteiten met de meest efficiënte middeleninzet plaats hebben gevonden. Dit laatste onderdeel is door ons niet getoetst. Wij verwijzen hiervoor door naar de resultaten uit het project Kleiner en Beter. Dit project richt zich op het verbeteren van de kwaliteit van de dienstverlening in het licht van de reductie van de ambtelijke capaciteit. Centraal daarbij staan de vragen 'wat gaat goed?' en 'wat kan beter?' (kwantitatief, kwalitatief en wat betreft de manier van werken).

-

Wordt er doeltreffend gewerkt? Bij deze vraag wordt getoetst of de door de provincie Groningen ondernomen acties daadwerkelijk hebben geleid tot het realiseren van de gewenste prestaties en de beoogde maatschappelijke effecten van Bodemsanering. Het gaat hierbij om het volgende: - Liggen de geplande acties van het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming 2005 2009 op schema? Indien niet, wat is daarvan de reden? - Welke effecten hebben de acties tot gevolg gehad, waarbij de effecten van het provinciaal beleid zoveel mogelijk apart van eventuele externe invloeden worden bepaald?


9

Maatschappelijk effect niet alleen 'verkleining werkvoorraad' In het Onderzoeksplan is aangegeven dat het onderzoek zich met name zou richten op het verminderen van de werkvoorraad als maatschappelijk effect van Bodemsanering, waarbij de reikwijdte het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming 2005 - 2009 is. In de Programmabegroting is voor het Programma Schoon/Veilig Groningen bij het thema Milieu als beoogd overkoepelend maatschappelijk effect aangegeven "het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen". Uit het onderzoek is gebleken dat het meerjarenprogramma naast het verminderen van de werkvoorraad, meer maatschappelijke effecten van Bodemsanering kent. Om verantwoord de bovengenoemde onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden, zijn per case aanvullende maatschappelijke effecten benoemd en in het onderzoek betrokken. Het betreft: - zuinig en duurzaam omgaan met primaire grondstoffen en deze waar mogelijk voor hergebruik inzetten; - onherstelbare schade aan (water-)bodems voorkomen; - sanering van gasfabriekterreinen; - verbeteren van gebruiksmogelijkheden, door functiegericht saneren. Deze maatschappelijke effecten komen voor in andere beleidsdocumenten van Bodemsanering en dragen allen bij aan de realisatie van het maatschappelijke effect "het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen" van het thema Milieu, waartoe Bodemsanering behoort. Het onderzoek geeft antwoord op de vraag in welke mate het doelmatig en doeltreffend handelen bijdraagt aan de realisatie van deze vijf maatschappelijke effecten. Het onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsanering is het tweede onderzoek dat is uitgevoerd door de eigen provinciale organisatie. 1.2.

RELATIE MET ANDERE ONDERZOEKEN

In het recente verleden zijn met betrekking tot Bodemsanering diverse externe en interne onderzoeken uitgevoerd. Het gaat hierbij om de volgende onderzoeken: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Onderzoek naar de VROM-taakvelden, waaronder Bodemsanering (november 2006). Wet Bodembescherming verantwoording 2002-2004 Grontmij juni 2007 (juni 2007). Enquête gemeenten 2007 (2007). Jaarlijkse accountantcontrole (2005 en 2006). Rioolpersleiding (2005-2006). Klanttevredenheid onderzoek (juni 2005). Interne audit kwaliteitswaarborging processen (oktober 2006).

De conclusies van deze onderzoeken worden uiteindelijk betrokken bij het oordeel over de doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsanering. 1.3.

HET GRONINGER MODEL EN DE REIKWIJDTE EN DIEPGANG VAN HET ONDERZOEK

Voor onderzoeken naar de doelmatigheid en doeltreffendheid maakt de provincie Groningen gebruik van het Groninger Model. In grote lijnen wordt hieronder het Model toegelicht: - Deel 1 richt zich op de zogenaamde waarborgen in de organisatie. Dit zijn zekerheden in de besturende en ondersteunende processen die met name van belang zijn voor het doelmatig functioneren. Voor Bodemsanering betekent dit dat de waarborgen met betrekking tot het besturende en het ondersteunende proces van Bodemsanering zijn onderzocht op aanwezigheid, toepassing en functioneren. - Deel 2 betreft een verdiepend onderzoek dat ingaat op de specifieke kenmerken van Bodemsanering. Het richt zich meer op de mogelijkheden van Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming 2005 - 2009 om met passende middelen de omgeving te beïnvloeden, te stimuleren en te vormen. Hier wordt de nadruk gelegd op het aspect van doeltreffendheid. De


10

doeltreffendheid kan overeenkomstig het Model worden getoetst op de vier dimensies Taken, Rollen, Maatschappelijke effecten en Klanten. Het onderzoek wordt dusdanig ingericht dat voldoende zekerheid kan worden verkregen over de betrouwbaarheid van de resultaten van het onderzoek aan de hand van een aantal geselecteerde inhoudelijke cases. De doeltreffendheid is getoetst aan de hand van de dimensie maatschappelijke effecten ten aanzien van vijf cases: -

Zoute Bagger; Gasfabriek Appingedam; Aanpak werkvoorraad; Stadswateren Groningen; Akzo-Nobel.

De cases zijn onafhankelijk bepaald door de onderzoekers uit een lijst met mogelijk te onderzoeken cases van de afdeling Milieubeleid en Bodemsanering (MB) en op basis van een eigen verkenning van de beschikbare informatie. Aan de keuze voor deze cases ligt een drietal redenen ten grondslag. In de eerste plaats is het voor een zo objectief mogelijke beoordeling van het onderwerp Bodemsanering van belang om met de cases een goede spreiding uit het totaalaanbod te realiseren. Hierbij is gekeken naar financiële omvang, publieke impact en politieke relevantie. In de tweede plaats dienen de cases onderling een verschillend karakter te hebben en in de derde plaats moeten de cases voldoende aangeven in hoeverre de maatschappelijke effecten worden bereikt. Zij moeten dus meetbare resultaten opleveren. Wij zijn van mening dat de geselecteerde cases daar voldoende aan voldoen. We hebben binnen het onderzoek gebruik gemaakt van de in paragraaf 1.2. opgenomen externe en interne onderzoeken die in het recente verleden plaats hebben gevonden met betrekking tot Bodemsanering. Deze onderzoeken waren vooral gericht op de dimensies taken en rollen (zie Hoofdstuk 4). Het programma en de processen zijn sindsdien nauwelijks gewijzigd. Wij zijn daarom van mening dat de resultaten van de verrichte onderzoeken met betrekking tot de genoemde dimensies goed kunnen worden betrokken bij het uiteindelijke oordeel over de doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsanering. Aangevuld met ons onderzoek naar de maatschappelijke effecten zijn daarmee 3 van de 4 dimensies van het Groninger Model belicht. Wij zijn van mening dat het hierdoor mogelijk is om uiteindelijk een goed oordeel te geven over de doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsanering. Voor het onderzoek naar doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsanering hebben wij empirisch onderzoek verricht waarbinnen als onderzoeksmethode de "Case Study" is gehanteerd. De "Case Study" is vooral gericht op inhoudelijke cases. Hiervoor zijn dossiers bestudeerd en interviews afgenomen met interne en externe betrokkenen. Tenslotte wordt opgemerkt dat de onderzoeksresultaten voor met name het aspect doeltreffendheid gebaseerd zijn op de gehouden interviews, de door de afdeling MB vastgelegde gegevens over Bodemsanering en de genoemde eerder verrichte onderzoeken. 1.4.

TOEPASBAARHEID VAN DE RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK

Deel 1 van het onderzoek is gericht op de waarborgen in de organisatie voor met name het doelmatig functioneren van de bedrijfsprocessen met betrekking tot Bodemsanering. Dit deel van het onderzoek is met name gericht op de processen van de afdeling Milieubeleid en Bodemsanering. Voor het verdiepende deel van het onderzoek (Deel 2) dat vooral gericht is op de doeltreffendheid van Bodemsanering hebben wij gebruik gemaakt van de vijf cases die in paragraaf 1.3. zijn weergegeven. Gezien het grote aantal dossiers dat onder Bodemsanering valt, is geen sprake van een onderbouwde statistische representatieve steekproef. Dit gegeven legt beperkingen op bij de interpretatie van onze


11

onderzoeksresultaten. Ze vormen op grond van de keuzecriteria een goed beeld, maar van een compleet beeld op het gebied van doeltreffendheid kan geen sprake zijn. Om toch een antwoord te kunnen geven op de eerste onderzoeksvraag Liggen de geplande acties van het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming 2005 - 2009 op schema? is naast de reacties van de geïnterviewde personen tevens bekeken welke conclusies op dit moment kunnen worden getrokken uit de door de provincie vastgelegde gegevens. De afdeling MB verzamelt en legt gegevens vast uit de rapportages van gemeenten en gebruikt deze om richting VROM te kunnen rapporteren. Naast deze rapportagefunctie worden deze gegevens gebruikt om te kunnen sturen op het behalen van de gestelde doelen. Het betrekken van deze gegevens geeft het onderzoek voldoende breedte en diepgang om tot bruikbare conclusies te komen. In combinatie met de andere uitgevoerde onderzoeken ontstaat een goed beeld van de doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsanering. Tenslotte merken wij rond de toepasbaarheid van de resultaten op, dat de invloed van de provincie op het uitvoeren van het beleidsveld in algemene zin als beperkt moet worden aangemerkt. Dat ligt niet zozeer aan het eigen te voeren beleid als wel aan het feit dat de provincie afhankelijk is van de geldstromen van derden en het Rijk. De economische, financiële en ruimtelijke ontwikkelingen vormen namelijk zowel de drijvende als beperkende krachten achter de aanpak van bodemverontreiniging en beïnvloeden daarmee ook het strategische beleid, hetgeen kan leiden tot het maken van andere keuzes. 1.5.

OPBOUW RAPPORT

De opbouw van het rapport is als volgt: • In Hoofdstuk 2 wordt de uitwerking van Deel 1 van het Groninger Model "Onderzoek Waarborgen" weergegeven. • In Hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de bevindingen en aanbevelingen ten aanzien van Deel 2 van het Groninger Model, dimensie maatschappelijke effecten. • In Hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de bevindingen en conclusies ten aanzien van de dimensies Taak, Rol en Klant, op basis van eerder verrichte onderzoeken. • In Hoofdstuk 5 worden de conclusies en aanbevelingen op hoofdlijnen ten aanzien van het Bodemsanering uit het Programma Schoon/Veilig Groningen weergegeven. • In Hoofdstuk 6 wordt aangegeven op welke wijze invulling is gegeven aan de verbeterpunten van de evaluatie van de eerdere onderzoeken naar doelmatigheid en doeltreffendheid en het gebruik van het Groninger Model. In de bijlagen treft u onder meer aan: een overzicht van de waarborgen, de gesprekspartners, een volledige uitwerking van de interviews en een overzicht van het bestudeerd materiaal.


12

2.

UITWERKING DEEL 1 VAN HET GRONINGER MODEL

2.1.

INLEIDING

In dit hoofdstuk treft u de beantwoording van de vragen van Deel 1 van het Groninger Model aan. Deel 1 handelt over de aanwezigheid, het toepassen en het functioneren van de waarborgen van het besturende en het ondersteunende proces. De waarborgen die in de organisatie zijn vastgelegd strekken vooral tot doel om doelmatig functioneren mogelijk te maken. Wanneer deze zekerheden aanwezig zijn, dan is de kans groot dat ook doelmatig wordt gewerkt. Enerzijds kunnen dit materiële waarborgen zijn, zoals deze in processen, procedures en werkinstructies zijn vastgelegd. Anderzijds zijn ook niet materiële waarborgen van grote betekenis, zoals de organisatie en de bestaande cultuur. Dit deel van het onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van het onderwerp Bodemsanering uit het Programma Schoon/Veilig Groningen is op basis van onderstaande stappen uitgevoerd:

Stap 1: Vaststellen of de waarborgen aanwezig zijn; Stap 2: Toetsen of de waarborgen worden toegepast en functioneren bij een aantal routinematige activiteiten; Stap 3: Toetsen of de waarborgen worden toegepast en functioneren bij een aantal niet routinematige activiteiten; Stap 4: Trekken van eenduidige conclusies en het formuleren van aanbevelingen.

Het onderscheid tussen stap 2 en 3 dient als volgt te worden verstaan: activiteiten die passen binnen de reguliere taakopvatting en taakuitvoering zijn als routinematig aangeduid. Deze activiteiten komen zeer regelmatig aan de orde en de kans dat van de waarborgen wordt afgeweken is gering. De niet routinematige activiteiten hebben daarentegen betrekking op activiteiten die we innovatief noemen of die te maken hebben met een crisissituatie. De kans dat van de waarborgen wordt afgeweken is hier groter. Een afwijking ten opzichte van de waarborgen hoeft in deze situaties echter niet als negatief te worden gezien. Werkprocessen die onderdeel zijn van de waarborgen, zijn niet statisch maar dynamisch. Het goed uitvoeren van niet-routinematige activiteiten moet eerder leiden tot aanpassing, in plaats van het halsstarrig volgen van die processen. Door de uitvoering van de eerste 3 genoemde stappen kan een algemene uitspraak worden gedaan over de waarborgen van Bodemsanering en derhalve over het doelmatig functioneren. Stap 4 heeft geleid tot eenduidige conclusies en aanbevelingen ten aanzien van de doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsanering. 2.2.

UITWERKING STAPPEN VAN HET GRONINGER MODEL

Hieronder treft u schematisch de uitwerking van Deel 1 aan. Voor een onderbouwing van de in de tabel aangegeven duiding (Ja, Deels, Nee) verwijzen wij naar de tekst volgend op de tabel. In de tabel zijn de waarborgen van een antwoord voorzien. Zoals aangegeven in het Onderzoeksplan (dat aan u is verzonden met kenmerk 2008-7888, dd. 11 maart 2008) zijn alleen die waarborgen in de tabel opgenomen en onderzocht die niet als onderdeel van de reguliere Planning & Control cyclus worden onderzocht. Deze waarborgen hebben de nummering gehouden overeenkomstig het Groninger Model. De nummers in de kolom 'Bevindingen/Advies' corresponderen met de adviezen in paragraaf 2.3. Conclusies.


13

Tabel: Schematische weergave Deel 1, Waarborgen: Aanwezigheid, toepassen en functioneren van de waarborgen in de organisatie STAP 1

STAP 2 EN 3

Aanwezigheid Vraag

Antwoord

A: Besturend proces Strategie: 3. Heeft het beleidsveld invloed op het strategisch beleid van de provincie?

6. Heeft het beleidsveld haar klanten/doelgroepen gedefinieerd? 7. Zijn de medewerkers bekend met beleid en doelstellingen?

Besluitvorming: 1. Is voorafgaand aan de besluitvorming advisering van de stafafdelingen en betrokken beleidsafdelingen geregeld?

Extern: Ja, al zijn de kaders beperkt. De economische, financiële en ruimtelijke ontwikkelingen vormen zowel de drijvende als beperkende krachten achter de aanpak van bodemverontreiniging en beïnvloeden daarmee ook het strategische beleid. Intern: Ja. Zie ook 7. Ja. Als belangrijkste klanten/doelgroepen zijn burgers, bedrijven en overheden gedefinieerd. Ja. Medewerkers zijn betrokken bij het opstellen van het Collegeprogramma, maken beleidsnota's en zijn betrokken bij het opstellen van het Meerjarenprogramma, de Programmabegroting, Programmarekening, Voorjaarsnota, Integrale Bijstelling en het eigen Afdelingsplan.

Ja. Procedureel is geregeld dat beleidsstukken worden afgestemd met de betrokken stafafdelingen en betrokken beleidsafdelingen. Procedure wordt nageleefd zoals beschreven.

2. Worden voorafgaand aan de formele besluitvorming alle voorstellen in het Functioneel overleg met gedeputeerde besproken?

Ja. Uit onze waarneming is gebleken dat op basis van een willekeurige steekproef de voorstellen in het FO Milieu zijn besproken, daar waar het overeenkomstig de procedures ook moest.

4. Wordt op een zorgvuldige manier invulling gegeven aan het mandaat van het Bevoegdhedenbesluit GS? *

Ja. Het mandaat is uitvoerig beschreven in het Bevoegdhedenbesluit GS. MB maakt maximaal en zorgvuldig gebruik van het mandaat.

Planning en Control: 3. Zijn de verantwoordingseisen duidelijk? Zijn deze indien nodig doorvertaald naar derden?

Ja. De verantwoordingseisen zijn duidelijk (op basis van formats). Beleidsmedewerkers zijn zich er van bewust dat verantwoordingseisen indien nodig moeten worden doorvertaald naar derden. Werking is getoetst bij de rechtmatigheidtoets 2007.

OPMERKING

Toepassen en functioneren

Ja

Deels

Nee

Ja

Deels

Nee

(optimaal)

(voldoende)

(onvoldoende)

(optimaal)

(voldoende)

(onvoldoende)

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

(nr. verwijzing)

1

2

X

3

B: Ondersteunend proces Bedrijfsvoering: 2. Zijn de primaire, de besturingsen ondersteunende processen en de onderlinge samenhang vastgelegd? 3. Zijn de bedrijfsprocessen in de afdeling vastgelegd?

Ja. De interfaces tussen de processen zijn vastgelegd, met verwijzingen naar overige processen voor Bodemsanering.

Ja. Op Gron@t zijn de hoofdprocessen van de afdeling MB transparant en in onderlinge samenhang vastgelegd en te raadplegen onder het kopje Kwaliteitshandboek. Het betreft 15 processen.

4. Zijn de interfaces tussen de processen vastgelegd?

Ja. Zie 2.

5. Zijn de beschreven processen up to date?

Ja. De beschreven processen zijn actueel. Er is een procesbewaker benoemd en een proceseigenaar. Beide houden de actualiteit van de processen bij en muteren wanneer nodig. Hierover zijn onderlinge afspraken gemaakt.

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Het onderzoek heeft los van de beantwoording door de betrokken medewerkers aangetoond dat de versiedatum recent is. 6. Is er een verantwoordelijke aangewezen voor het actueel houden van de processen?

Ja. Zie beantwoording vraag 5.

* Deze waarborg is nieuw en komt in het Onderzoeksplan niet voor. Motivatie volgt bij Hoofdstuk 2.3.2.


14

Aanwezigheid, toepassen en functioneren van de waarborgen in de organisatie STAP 1 Aanwezigheid Vraag

Antwoord

B: Ondersteunend proces Kwaliteitszorg: 1. Zijn er binnen de betrokken afdeling eigen kwaliteitszorgsystemen?

2. Is er een intern audit systeem?

3. Vindt er een knelpuntenanalyse plaats?

4. Wordt de kwaliteit extra geborgd door collegiale toetsing?

Cultuur: 4. Spreken medewerkers elkaar aan als zaken niet volgens afspraak lopen?

6. Is er sprake van een open communicatie/relatie tussen het betrokken afdelingshoofd en de betrokken bestuurder?

2.3.

Ja. De betrokken afdeling hanteert een 'Kwaliteitshandboek'. Dit is voor iedereen te vinden op de afdelingspagina van Gron@t. De afdeling heeft als beleid geformuleerd om certificeerbaar te zijn. D.w.z. dat voldaan wordt aan de eisen van certificering, maar niet het certificaat te willen aanvragen. Ja. De afdeling houdt interne audits om te toetsen in hoeverre de processen en procedures voldoen aan het eigen kwaliteitsmanagementsysteem. Elke audit wordt afgesloten met een rapportage inclusief gesignaleerde afwijkingen en verbeterpunten.

Ja. Als onderdeel van de Planning & Controlcyclus geeft de afdeling in ambtelijke en bestuurlijke documenten aan welke risico's aan de orde zijn. Ja. Wij hebben vastgesteld op basis van een steekproef en op basis van gesprekken met interne medewerkers dat sprake is van collegiale toetsing. Dit is tevens ingebed in het eigen Kwaliteitszorgsysteem. Zo worden beschikkingen door collega's getoetst.

Ja. De afdeling kent een cultuur om elkaar aan te spreken indien zaken niet goed verlopen. Het daadwerkelijk toepassen zal per individuele medewerker verschillen.

Desgevraagd blijkt uit de beantwoording: Ja. Op beider initiatief vinden onderlinge gesprekken heel regelmatig plaats en is er sprake van een open communicatie en relatie.

BEVINDINGEN / ADVIES

STAP 2 EN 3 Toepassen en functioneren

Ja

Deels

Nee

Ja

Deels

Nee

(optimaal)

(voldoende)

(onvoldoende)

(optimaal)

(voldoende)

(onvoldoende)

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

(nr. verwijzing)

CONCLUSIES

2.3.1. CONCLUSIES STAP 1: Aanwezigheid waarborgen De onderzochte waarborgen zijn optimaal aanwezig. Bij het Besturend proces / Strategie merken wij aanvullend op bij de aanwezigheid van de waarborgen: Klanten en doelgroepen zijn gedefinieerd. Het laatste klanttevredenheidonderzoek dateert inmiddels van 2005. In het klanttevredenheidonderzoek worden enkele aanbevelingen gedaan (zie Hoofdstuk 4) In dat licht is het goed om, voor het verstrijken van de termijn van het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming provincie Groningen, in 2009 nogmaals de klanttevredenheid te meten. De in het Afdelingsplan 2007 beschreven bijeenkomst voor adviesbureaus, die actief zijn op het gebied van bodemsanering in samenwerking met Friesland, Drenthe en enige gemeenten is gehouden. Tijdens de bijeenkomst zijn de wensen van provincies en gemeenten als opdrachtgevers voor het voetlicht gebracht. Verder hebben de deelnemers beleidswijzigingen en kwaliteitsnormen uitgewisseld, om de uitvoering zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen. Besturend proces, onderdeel Strategie Als nadere toelichting op waarborg 3: 'Heeft het beleidsveld invloed op het strategisch beleid van de provincie?' geven wij aan een onderverdeling te hebben aangebracht naar extern en intern. Binnen het


15

wettelijk kader zijn op lokaal niveau bestuursafspraken gemaakt voor het uitvoeren van diverse projecten. De interne beleidsmakers/beleidsmedewerkers vangen door middel van locatieinventarisaties, regionale overleggen en bevolkingsprotesten op wat er onder de inwoners van de provincie leeft en verwerken dit in het beleidsveld Bodemsanering. Dit kan wanneer noodzakelijk leiden tot een aanpassing van het strategisch beleid. Samenvattend kan worden gesteld dat de waarborgen volledig aanwezig zijn. 2.3.2. CONCLUSIES STAP 2: Toepassen en functioneren waarborgen bij routinematige activiteiten De waarborgen worden vrijwel volledig toegepast en functioneren ook vrijwel volledig bij routinematige activiteiten. Uit de tabel blijkt dat in bijna alle gevallen de aanduiding 'optimaal' is meegegeven. De afdeling MB gaat uitvoerig in op het beschrijven èn actueel houden van haar processen. MB heeft kwaliteitszorg hoog in het vaandel. Dat betekent dat deze processen goed worden toegepast en naar behoren functioneren. Besturend proces, onderdeel Strategie Tabel opmerking 1: In het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming 2005 - 2009 is onder meer als beleid opgenomen dat wordt gestreefd naar een verkleining van de werkvoorraad. Dit wordt door de provincie bijgehouden in Globis (een database waar bodemsaneringprojecten worden geregistreerd). Uit het onderzoek blijkt dat de registratie weliswaar doelmatig plaatsheeft, maar dat het als sturingsinstrument minder geschikt is. De provincie kan de waarborg: 'Heeft het beleidsveld invloed op het strategisch beleid van de provincie?' niet actief toepassen bij de verkleining van de werkvoorraad. Daadwerkelijke sanering wordt door de dynamiek van de markt bepaald, dat overigens rijksbeleid is. Aangezien verkleining van de werkvoorraad een onderdeel van het totale beleidsveld is, kan de waarborg wel als voldoende toegepast en functionerend worden aangemerkt. In de Programmabegroting is bij de meetbaarheid van het maatschappelijk effect het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen aangegeven dat de verkleining van de werkvoorraad goed meetbaar is. De huidige weergave in de Programmabegroting weerspiegelt dus niet het volledige beeld van het onderdeel Bodemsanering. Wij adviseren om meer maatschappelijke effecten van Bodemsanering (zoals door ons beschreven in paragraaf 3.1.) en de bijbehorende prestatie-indicatoren te beschrijven en deze beschrijving in de eerstvolgende Programmabegroting van de provincie Groningen op te nemen. Besturend proces, onderdeel Besluitvorming Wij hebben een deelwaarneming (10 documenten) uitgevoerd om de procedure rond besluitvorming extra te toetsen. De toepassing en het functioneren van waarborg 1: 'Is voorafgaand aan de besluitvorming advisering van de stafafdelingen en betrokken beleidsafdelingen geregeld?' heeft de aanduiding voldoende meegekregen. Wanneer noodzakelijk gaan dossiers langs FC. In de steekproef kwam juridische advisering door ABJ(Algemene Bestuurlijke en Juridische zaken) niet voor. Dit kan als volgt worden verklaard: de afdeling MB heeft juristen binnen eigen gelederen die betrokken zijn bij de beoordeling van documenten die door beleidsmedewerkers zijn opgesteld. Juridische ondersteuning van de afdeling ABJ geschiedt alleen in de vorm van achtervang, zoals dit is afgesproken binnen het project Juridische Control. Bij waarborg 2: 'Worden voorafgaand aan de formele besluitvorming alle voorstellen in het Functioneel overleg met gedeputeerde besproken?' hebben wij op basis van de correspondentie rond de deelwaarneming vastgesteld dat zij zijn afgestemd met de gedeputeerde (in het Functioneel Overleg Milieu) en/of in GS zijn besproken, als de procedure dit voorschrijft. Tabel opmerking 2: Uit ons onderzoek is gebleken dat het wenselijk is een extra waarborg in het Groninger Model toe te voegen aan het Besturend proces, onderdeel Besluitvorming. Deze te toetsen waarborg 4. wordt


16

omschreven als: 'Wordt op een zorgvuldige manier invulling gegeven aan het mandaat van het Bevoegdhedenbesluit GS?' In het Bevoegdhedenbesluit GS 2007 is aan de afdeling MB een groot aantal mandaten toegekend. Tijdens het onderzoek hebben wij geconstateerd dat veel zaken ook onder het mandaat worden afgewikkeld. Het is ons bij nadere bestudering gebleken dat op een correcte en zorgvuldige manier gebruik wordt gemaakt van de mandatering zoals deze is opgenomen in het Bevoegdhedenbesluit. Voor het onderzoek naar Bodemsanering is dit een waardevolle conclusie, wat er toe leidt dat wij de werking van deze nieuwe waarborg bij MB als optimaal hebben aangeduid. Wij vinden echter dat deze toets bij alle onderzoeken naar doelmatigheid en doeltreffendheid waardevol is en daarom uitgevoerd zou moeten worden. De reden omschrijven wij als volgt: bij het onderdeel Besluitvorming kan in algemene zin de vraag worden gesteld in hoeverre het uitvoeren van het mandaat goed aansluit bij het toepassen van de overige waarborgen. Als bijvoorbeeld weinig gebruik wordt gemaakt van advisering van overige stafafdelingen en/of bespreking in het betrokken Functioneel Overleg, dan verloopt de informatieverstrekking buiten de overige waarborgen om. Toetsing op het al dan niet goed werken van die waarborgen wordt daardoor bemoeilijkt. Als de afhandeling op ambtelijk niveau plaatsheeft kan de vraag worden gesteld hoe GS wel worden geïnformeerd om bestuurlijke besluitvorming af te kunnen wegen. Het is dus aan te bevelen om bij volgende doelmatigheid- en doeltreffendheid onderzoeken te toetsen of het mandaat zorgvuldig in praktijk wordt gebracht. Besturend proces, onderdeel Planning & Control Geconstateerd is dat waarborg 3: 'Zijn de verantwoordingseisen duidelijk? Zijn deze indien nodig doorvertaald naar derden?' aanwezig is en daarmee als optimaal wordt aangeduid. Bij de eigen verantwoordingsrapportage aan VROM merken wij het volgende op: recent (maart 2008) is de Rechtmatigheidtoets 2007 afgerond. De bevinding vanuit de rechtmatigheidtoets over het jaar 2007 bij Bodemsanering was dat de deadline van 1 mei, evenals in 2006, niet gehaald is. Deze deadline is gebaseerd op art. 6 Besluit financiële bepalingen bodemsanering en art. 87b Wet Bodembescherming. De werking is dus minder optimaal. Wij adviseren om de gevraagde rapportage tijdig in te dienen om te voldoen aan de eisen van het rechtmatig handelen, dat jaarlijks tijdens het Rechtmatigheidonderzoek word getoetst. Tabel opmerking 3: Geadviseerd wordt in de toekomst zorg te dragen voor tijdige indiening om te voldoen aan de eisen van het rechtmatig handelen, dat jaarlijks tijdens het Rechtmatigheidonderzoek word getoetst. Ondersteunend proces, onderdeel Kwaliteitszorg: Bij waarborg 2: 'Is er een intern auditsysteem?' merken wij op dat in 2007 een tiental interne audits is uitgevoerd door auditkoppels. Wij hebben vastgesteld dat uit deze audits enige verbeterpunten zijn voorgesteld waar het afdelingshoofd mee heeft ingestemd. De betrokken processen zijn momenteel nog niet aangepast. De huidige functionaris heeft het aanpassen van deze processen al wel ingepland. De verbeterpunten hebben betrekking op details in de procedure en zijn niet zodanig van aard dat de beoordeling van doelmatigheid wordt beïnvloed. Ondersteunend proces, onderdeel Cultuur: Van de waarborgen met betrekking tot Cultuur is alleen onderzocht in hoeverre medewerkers elkaar aanspreken. Dit blijkt een onderdeel waarvan het minder eenvoudig is om een objectieve reactie te ontvangen tijdens de gesprekken met de betrokken medewerkers. Wij hebben gemerkt dat het afdelingshoofd het elkaar aanspreken op houding en gedrag promoot. Uit de contacten die wij tijdens het onderzoek hadden met de verschillende medewerkers bleek inderdaad een onderlinge collegiale houding en samenwerking. Het is ons niet gebleken dat de cultuur op de afdeling belemmeringen kent om elkaar aan te spreken op het niet nakomen van afspraken.


17

2.3.3. CONCLUSIES STAP 3: Toepassen en functioneren waarborgen bij niet routinematige activiteiten De conclusies hebben wij getrokken uit het onderzoek naar de Rioolpersleiding. Hier bleek sprake van meerdere niet routinematige activiteiten, waarbij doelmatige en doeltreffende interventies zijn gekozen, zowel richting andere overheden als naar de bevolking. Er is op een flexibele manier met de waarborgen omgegaan, zonder dat dit in strijd bleek met de bestaande waarborgen. Concreet hield dit in, dat de provincie met haar kennis en expertise een belangrijke ondersteuning heeft geboden aan de deelnemende partijen en daarmee ook aan het bieden van oplossingen van de voorliggende problematiek. 2.3.4. STAP 4: Eindconclusies Algemeen: Door de uitvoering van de stappen 1 t/m 3 van het Groninger Model kan een algemene uitspraak worden gedaan over de aanwezigheid, toepassing en het functioneren van de waarborgen van de organisatie voor de uitvoering van het onderwerp Bodemsanering uit het Programma Schoon/Veilig Groningen. Zoals aangegeven in het Onderzoeksplan (dat aan u is verzonden met kenmerk 2008-7888, dd. 11 maart 2008) zijn alleen die waarborgen in de tabel opgenomen en onderzocht die niet als onderdeel van de reguliere Planning & Control cyclus worden getoetst. Deze waarborgen hebben de vaste nummering gehouden overeenkomstig het Groninger Model. De nummers in de kolom 'Bevindingen/Advies' corresponderen met de adviezen in paragraaf 2.3. Conclusies. Die selectie is verder verricht op basis van de resultaten uit de evaluatie van het Groninger Model en de beide eerdere onderzoeken naar de Programma's Bestuur en Wonen in 2007, waarover in Hoofdstuk 1: Inleiding een toelichting is gegeven. In het Onderzoeksplan is de uitkomst van deze evaluatie volledig opgenomen. Om deze reden worden ze hier niet herhaald. Conclusies: Op basis van het onderzoek naar de aanwezigheid, toepassing en het functioneren van de waarborgen in de organisatie is de conclusie gerechtvaardigd dat de provincie Groningen het meer dan goed doet bij de uitvoering van het product Bodemsanering uit het Programma Schoon/Veilig Groningen. De provincie functioneert daarom doelmatig. -

-

-

Besturend proces: de waarborgen met betrekking tot Strategie, Besluitvorming en Planning & Control zijn optimaal aanwezig en worden op een optimale manier toegepast en functioneren daarom naar behoren. Ondersteunend proces: de waarborgen met betrekking tot Bedrijfsvoering en Kwaliteitszorg zijn zeer volledig. We hebben vastgesteld dat deze in voldoende mate tot zeer goed worden toegepast en naar behoren functioneren. Cultuur: van de waarborgen met betrekking tot Cultuur is alleen onderzocht in hoeverre medewerkers elkaar aanspreken. Wij concluderen dat de cultuur op de afdeling geen belemmeringen kent om elkaar aan te spreken op het niet nakomen van afspraken.

Recapitulerend zijn de waarborgen optimaal aanwezig. Bovendien worden ze voldoende tot optimaal toegepast en functioneren ze naar behoren. De waarborgen maken een sturing op zowel financieel gebied als op het bijhouden van de gerealiseerde aantallen voldoende mogelijk.


18

2.4.

BEVINDING EN ADVIES

Wij vatten de opmerkingen van dit hoofdstuk als volgt samen: Opmerking 1: In het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming 2005 - 2009 is onder meer als beleid opgenomen dat wordt gestreefd naar een verkleining van de werkvoorraad. Dit wordt door de provincie bijgehouden in Globis (een database waar bodemsaneringprojecten worden geregistreerd) Uit het onderzoek blijkt dat de registratie weliswaar doelmatig plaatsheeft, maar dat het als sturingsinstrument minder geschikt is. De provincie kan de waarborg: 'Heeft het beleidsveld invloed op het strategisch beleid van de provincie?' niet actief toepassen bij de verkleining van de werkvoorraad. Daadwerkelijke sanering wordt door de dynamiek van de markt bepaald, dat overigens rijksbeleid is. Aangezien verkleining van de werkvoorraad een onderdeel van het totale beleidsveld is, kan de waarborg wel als voldoende toegepast en functionerend worden aangemerkt. In de Programmabegroting is bij de meetbaarheid van het maatschappelijk effect het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen aangegeven dat de verkleining van de werkvoorraad goed meetbaar is. De huidige weergave in de Programmabegroting weerspiegelt dus niet het volledige beeld van het onderdeel Bodemsanering. Wij adviseren om meer maatschappelijke effecten van Bodemsanering (zoals door ons beschreven in paragraaf 3.1.) en de bijbehorende prestatie-indicatoren te beschrijven en deze beschrijving in de eerstvolgende Programmabegroting van de provincie Groningen op te nemen. Opmerking 2: Uit ons onderzoek is gebleken dat het wenselijk is een extra waarborg in het Groninger Model toe te voegen aan het Besturend proces, onderdeel Besluitvorming. Deze te toetsen waarborg 4. wordt omschreven als: 'Wordt op een zorgvuldige manier invulling gegeven aan het mandaat van het Bevoegdhedenbesluit GS?' Tijdens het onderzoek hebben wij geconstateerd dat veel zaken onder het mandaat worden afgewikkeld. Het is ons bij nadere bestudering gebleken dat door de afdeling MB op een correcte en zorgvuldige manier gebruik wordt gemaakt van de mandatering zoals deze is opgenomen in het Bevoegdhedenbesluit. Een juiste afhandeling op ambtelijk niveau draagt bij aan de efficiency van Bodemsanering; het Bestuur wordt niet onnodig ingeschakeld en afhandeling van zaken wordt versneld. Daarom hebben wij het toepassen en functioneren van de waarborg bij Bodemsanering als optimaal aangeduid. Opmerking 3: Wij adviseren in de toekomst zorg te dragen voor tijdige indiening van de verantwoording om te voldoen aan de eisen van het rechtmatig handelen, dat jaarlijks tijdens het Rechtmatigheidonderzoek word getoetst.


19

3.

UITWERKING DEEL 2 VAN HET GRONINGER MODEL, DIMENSIE MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN

3.1.

KARAKTERISTIEKEN BODEMSANERING

Het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming 2005-2009 heeft als doel dat in 2030 alle ernstige verontreinigen van de (water)bodem gesaneerd en/of onder controle zijn. Het meerjarenprogramma sluit aan op het provinciaal beleid waarin duurzame economische groei wordt gecombineerd met behoud en versterking van natuurlijke, landschappelijke en milieuwaarden. Binnen deze context wordt uitvoering gegeven aan bodemsanering, waarbij integratie met andere beleidsvelden centraal staat. Integratie van bodemsanering in ruimtelijke en economische processen is in essentie het beleid van de provincie. Hierbij vormen de vier regioperspectieven uit het Provinciaal OmgevingsPlan (POP) het vertrekpunt van deze integratie. Daarnaast wordt gestreefd, in lijn met het rijksbeleid, naar een situatie waarbij alle spoedeisend locaties voor 2015 zijn beheerst dan wel gesaneerd. Uit een onderzoek blijkt dat er circa 24.000 potentiële gevallen van bodemverontreiniging in onze provincie zijn. Hiervan zijn naar verwachting 4.900 locaties verontreinigd waarbij sanering potentieel spoedeisend is. De aanpak van afdeling MB richt zich onder andere op de verkleining van de werkvoorraad van deze 4.900 locaties. In de programmabegrotingen 2006, 2007 en 2008 is als maatschappelijk effect gedefinieerd: het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen. De gehanteerde onderzoeksmethodiek is uitvoerig beschreven in het Onderzoeksplan gebaseerd op het Groninger Model. In het Onderzoeksplan is aangegeven dat het onderzoek zich met name zou richten op het verminderen van de werkvoorraad als maatschappelijk effect van Bodemsanering, waarbij de reikwijdte het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming 2005 - 2009 is. In de Programmabegroting is voor het Programma Schoon/Veilig Groningen bij het thema Milieu als beoogd overkoepelend maatschappelijk effect aangegeven "het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen". Uit het onderzoek is gebleken dat het meerjarenprogramma naast het verminderen van de werkvoorraad, meer maatschappelijke effecten van Bodemsanering kent. Om verantwoord de bovengenoemde onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden, zijn per case aanvullende maatschappelijke effecten benoemd en in het onderzoek betrokken. Het betreft: - zuinig en duurzaam omgaan met primaire grondstoffen en deze waar mogelijk voor hergebruik inzetten; - onherstelbare schade aan (water-)bodems voorkomen; - sanering van gasfabriekterreinen; - verbeteren van gebruiksmogelijkheden, door functiegericht saneren. Deze maatschappelijke effecten komen voor in andere beleidsdocumenten van Bodemsanering en dragen allen bij aan de realisatie van het maatschappelijke effect "het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen" van het thema Milieu, waartoe Bodemsanering behoort. Het onderzoek geeft antwoord op de vraag in welke mate het doelmatig en doeltreffend handelen bijdraagt aan de realisatie van deze vijf maatschappelijke effecten. De beïnvloedbaarheid van de provincie op het realiseren van deze maatschappelijke effecten is zoals eerder opgemerkt in Hoofdstuk 1 echter redelijk tot beperkt. 3.1.1. HET VERDIEPEND ONDERZOEK Deel 2 van het Groninger Model is het verdiepende gedeelte van het onderzoek, gericht op het primaire proces. Wij hebben voor een vijftal cases onderzocht in welke mate de beoogde maatschappelijke effecten zijn gerealiseerd. Daarnaast hebben wij aan de hand van de provinciale registratie beoordeeld in hoeverre conclusies kunnen worden getrokken over de realisatie van de


20

maatschappelijke effecten die in dit onderzoek zijn beoordeeld. In geval van de case Zoute Bagger is nog geen sprake van realisatie van maatschappelijke effecten. Er wordt invulling gegeven aan de uitgangspunten van de provincie om duurzaam gebruik te maken van de bodem door hergebruik van grond en bagger. Dit project is innovatief en werd mogelijk door veranderingen in de weten regelgeving in 2006. Het hergebruiken van grond en bagger mag echter niet leiden tot verontreiniging op nieuwe locaties. Dit is immers in strijd met de doelstellingen die in het meerjarenprogramma zijn opgenomen. Om deze reden hebben wij gemeend het als nader te onderzoeken case op te nemen. Bij deel 2 van het onderzoek wordt er vanuit gegaan dat het interne controlemechanisme functioneert (d.w.z. dat de waarborgen in opzet en werking voldoen; dit is uitgewerkt in het vorige hoofdstuk). Alvorens over te gaan tot uitwerking van de cases en de gesprekken met de betrokken stakeholders geven wij aan hoe dit is vorm gegeven. De uitvoering van deel 2 is in 4 stappen uitgevoerd: Stap 1: Selecteren cases en te interviewen stakeholders. Deel 2 van het onderzoek richt zich op het feitelijk handelen. Om dit proces te onderzoeken zijn zowel interne als externe betrokkenen geïnterviewd met betrekking tot een vijftal cases. Zoals reeds eerder opgemerkt in paragraaf 1.4. kan niet worden gesproken van een onderbouwde statistische representatieve steekproef. Dit legt beperkingen op bij de interpretatie. Om toch een antwoord te kunnen geven op de eerste onderzoeksvraag Liggen de geplande acties van het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming 2005 - 2009 op schema? is naast de reacties van de geïnterviewde personen tevens beoordeeld welke conclusies op dit moment kunnen worden getrokken uit de door de provincie vastgelegde gegevens uit Globis. In dit systeem worden functionele gegevens van bodemsaneringprojecten geregistreerd. Het onderzoek verkrijgt hierdoor voldoende breedte en diepgang om tot bruikbare conclusies te komen. De doeltreffendheid is getoetst aan de hand van de dimensie maatschappelijke effecten ten aanzien van de volgende vijf gekozen cases: - Zoute Bagger (paragraaf 3.2.); - Gasfabriek Appingedam (paragraaf 3.3.); - Aanpak werkvoorraad (paragraaf 3.4.); - Stadswateren Groningen (paragraaf 3.5.); - Akzo-Nobel (paragraaf 3.6.). De cases zijn onafhankelijk bepaald door de onderzoekers uit een lijst met mogelijk te onderzoeken cases van de afdeling MB en op basis van eigen verkenningen. De te interviewen stakeholders zijn in overleg met de betrokken beleidsmedewerkers geselecteerd. Een lijst van alle geïnterviewde personen treft u aan in bijlage 4. Stap 2: Formuleren vragenlijst per case voor de af te nemen interviews. Om zicht te krijgen in de cases hebben wij een documentenstudie verricht. Hierbij hebben wij ons onder meer gebaseerd op documenten als plannen van aanpak, besluiten, verslagen, rapporten en voortgangsrapportages. Na deze bestudering hebben wij feitelijke casebeschrijvingen opgesteld. Deze documentenstudie en feitelijke beschrijvingen vormden de basis voor de gehouden interviews. De vragen hebben wij ingedeeld in twee rubrieken: algemeen, en bodemsanering. De resultaten uit deze interviews zijn opgenomen in paragrafen 3.3 t/m 3.6. De volledige uitwerking van de interviews treft u aan in bijlage 3. Stap 3: Interviewen stakeholders. Voor elke case hebben wij interviews afgenomen met zowel interne als externe betrokkenen. Van de interviews zijn gespreksverslagen gemaakt. Deze zijn ter verificatie voorgelegd aan de geïnterviewden. In bijlage 4 en 5 wordt inzicht gegeven in de gesprekspartners en het bestudeerd materiaal.


21

Stap 4: Trekken van eenduidige conclusies en het formuleren van aanbevelingen. De uitvoering van Deel 2 van het onderzoek heeft geleid tot eenduidige conclusies en aanbevelingen. 3.2.

CASE ZOUTE BAGGER

3.2.1. FEITELIJKE CASE BESCHRIJVING Aanleiding De aanleiding voor het project is de wens van Groningen Seaports om zoute baggerspecie als ophoogmateriaal voor industrieterreinen te hergebruiken. De gemeenten Delfzijl, De Marne en Eemsmond en de Waterschappen Noorderzijlvest en Hunze & Aa's willen als bevoegd gezag de mogelijkheden hiertoe verkennen. De provincie Groningen (werkgroep 'Zoute Bagger'), wil daarnaast inzicht hebben in de mogelijkheden en het proces dat leidt tot gebiedsspecifiek beleid, nu dit op basis van het Besluit Bodemkwaliteit (van kracht januari 2008) mogelijk wordt. In de begeleidingsgroep zijn de betrokken partijen vertegenwoordigd. Doel van de case Middels het uitvoeren van deze pilot wordt inzichtelijk of de te ontwikkelen methodiek tot een voor alle actoren tevreden resultaat leidt. Het doel van het project is drieledig. Refererend aan de directe aanleiding bestaat het doel uit: - Het ontwikkelen van een methodiek voor (verantwoord) hergebruik van zoute baggerspecie in relatie tot bepaalde functies; - Invulling geven aan de mogelijkheid van het Besluit Bodemkwaliteit om op lokaal niveau gebiedsspecifiek beleid te ontwikkelen, in relatie tot bestaande kaders, bijvoorbeeld de Kaderrichtlijn Water (KRW); - Het 'testen' van de mogelijkheden, het doorlopen van het proces van het gebiedsspecifieke spoor van het Besluit Bodemkwaliteit in de praktijk; Betrokken partijen Provincie Groningen; Waterschappen (Noorderzijlvest/Hunze & Aa's); Noordelijke gemeenten (Delzijl/De Marne/Eemsmond); Groningen Seaports; SenterNovem/Bodem+. Karakteristiek aanvangsfase Op basis van een inventarisatie van de risico's voor de omgeving, systeemanalyse en beleidinventarisatie komen enkele gebieden naar voren waar het mogelijk is om zoute baggerspecie her te gebruiken. De zoutvracht die naar de directe omgeving uitspoelt, is echter dusdanig dat hergebruik enkel mogelijk is indien mitigerende (beschermende) of compenserende (bijvoorbeeld: doorspoelen van sloten) maatregelen worden getroffen om ervoor te zorgen dat het zoute uittredende water niet in de omgeving terecht komt. Hergebruik is dan in principe overal mogelijk, en niet gelimiteerd tot een bepaalde functie. Op basis van de functie van de locatie zijn wel verschillende maatregelen nodig. In een woonwijk dienen bijvoorbeeld andere maatregelen genomen te worden dan bij de aanleg van een toekomstig industrieterrein. Het Besluit Bodemkwaliteit maakt door middel van de invulling van gebiedsspecifiek beleid hergebruik van zoute bagger in brakke of zoute gebieden mogelijk. De inwerkingtreding van het Besluit Bodemkwaliteit opent daarmee de discussie voor hergebruik van zoute baggerspecie. Ander beleid en weten regelgeving is echter ook van toepassing 1. Feitelijke implementatie van 1

Zoals: de Kaderrichtlijn Water (KRW), de PKB Waddenzee, de Wet Verontreiniging Oppervlaktewater (WVO), de Wet op de Ruimtelijke Ordening (WRO), het Provinciaal Omgevingsplan (POP), Natura 2000 (VHR), het verzoetingbeleid en de Wet Milieubeheer (WM).


22

hergebruik is pas mogelijk indien ook binnen de kaders van deze weten regelgeving en beleid groen licht wordt verkregen. Karakteristiek uitvoeren Vanuit het onderzoek, uitgevoerd door Royal Haskoning d.d. 31 januari 2008, is de volgende conclusie met enige aanbevelingen geformuleerd: De begeleidingsgroep heeft door middel van de uitvoering van deze pilot inzicht verkregen in de mogelijkheden en het proces dat leidt tot gebiedsspecifiek beleid. Daarmee is ook een algemene methodiek ontwikkeld die inzetbaar is in andere soortgelijke processen, gebiedsspecifieke studies en projecten, waarbij alle actoren vroegtijdig worden betrokken. Gemeenten kunnen met de resultaten van dit project onderbouwd gebiedsspecifiek beleid formuleren en vastleggen in een bodembeheernota, waarna zoute baggerspecie hergebruikt kan worden onder de voorwaarden van de regelgeving in de nota. Het is niet altijd even duidelijk wie bevoegd gezag is en wie de regisseursrol op zich dient te nemen bij (grootschalig) hergebruik van zoute baggerspecie. Aanbevolen wordt een checklist op te stellen waarin helder is verwoord: 1. welke actoren erbij zijn betrokken; 2. wie verantwoordelijk is voor de verschillende onderdelen en activiteiten; 3. wie hiervoor bevoegd gezag is; 4. wie deze onderdelen en activiteiten initieert en wanneer dit dient plaats te vinden; Karakteristiek afwikkelen Nadat de Bodembeheernota door de gemeente is vastgesteld wordt geadviseerd een voorlichting- en communicatietraject in te zetten om hergebruik van schone en licht verontreinigde grond en baggerspecie te stimuleren en de nieuwe regelgeving te implementeren. De haalbaarheid en reële mogelijkheid voor hergebruik van zoute baggerspecie in de landbouw dient op basis van vervolgstudie en maatwerk verder onderzocht te worden. 3.2.2. MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN 1. Het beleid van de provincie is gericht op het zuinig en duurzaam omgaan met primaire grondstoffen en waar mogelijk grondstoffen voor hergebruik inzetten. De verkenning naar de mogelijkheden voor gebiedsspecifiek beleid met nieuwe wetgeving (Besluit Bodemkwaliteit) voor het hergebruik van zoute baggerspecie voor de Groninger kustgemeenten brengt de mogelijkheden voor dit onderdeel in kaart. 2. Onherstelbare schade aan (water-)bodems voorkomen. 3. Hergebruik van gesaneerde grond leidt niet tot nieuwe verontreiniging op locaties van hergebruik. 3.2.3. BEVINDINGEN/CONCLUSIES VAN DE GEÏNTERVIEWDE PARTIJEN In bijlage 3 zijn de vragen en antwoorden van de geïnterviewde partijen volledig opgenomen. Hieronder wordt volstaan met de samenvattende bevinding en conclusie. De aanbevelingen zijn opgenomen in paragraaf 5.2. Bevindingen maatschappelijke effecten case Zoute Bagger Effect 1: De provincie heeft zich maximaal en op een doeltreffende manier ingespannen om dit project van de grond te krijgen. In onze provincie werd het Besluit Bodemkwaliteit als één van de eerste in Nederland uitgevoerd. Tevens heeft de provincie haar regierol zodanig gestalte gegeven dat gemeenten (die feitelijk het bevoegd gezag zijn) dit als positief hebben ervaren en dat daardoor geen problemen zijn gerezen. Binnen de projectgroep bleken de activiteiten van de provincie merkbaar en de problematiek van zoute bagger is door de actieve rol van de provincie bespreekbaar geworden. Effect 2: De case Zoute Bagger betreft het samenstellen van een eindrapport, dat antwoord moet geven op de vraag of zoute bagger na sanering hergebruikt kan worden. Er is momenteel nog geen sprake van hergebruik. Een aanduiding van eventuele gevolgen voor de beoogde maatschappelijke effecten kan door de geïnterviewde partijen daarom niet worden gegeven.


23

Effect 3: Er is momenteel nog geen sprake van hergebruik. Een aanduiding van eventuele gevolgen voor de beoogde maatschappelijke effecten kan door de geïnterviewde partijen daarom niet worden gegeven. Conclusie van de geïnterviewde partijen Ondanks het feit dat nog niet daadwerkelijk zoute bagger wordt gesaneerd geven de geïnterviewde partijen aan, dat door de provincie op een doelmatige en doeltreffende manier is gehandeld. De uitkomst van het onderzoek geeft aan dat het beleid ten aanzien van hergebruik van grond uitgevoerd kan worden en daarmee zijn kansen gecreëerd, niet alleen voor zoute bagger, maar ook voor andere stoffen. 3.3.

CASE GASFABRIEK APPINGEDAM "DE TIP"

3.3.1. FEITELIJKE CASE BESCHRIJVING Aanleiding De provincie Groningen heeft in 2001 samen met de provincies Fryslân, Drenthe en Overijssel het Programma herontwikkeling gasfabrieksterreinen Noord-Nederland opgesteld. In het programma wordt de aanpak van 35 voormalige gasfabriekterreinen in de noordelijke provincies beschreven. De uitvoeringsperiode van het programma loopt in drie tijdvakken van vijf jaar van 2000 tot en met 2015. Doel van de case De gasfabriekterreinen staan vaak in de binnenstad. Het doel van de sanering gasfabriekterreinen is het wegnemen van belemmeringen in verband met bodemverontreiniging voor de herontwikkelingen van de binnenstad. Betrokken partijen Provincie Groningen; Gemeente Appingedam; Waterschap Noorderzijlvest; Bedrijven. Karakteristiek aanvangsfase Het Ministerie van VROM heeft in haar beschikking van mei 2002 € 21,48 miljoen aan de provincie Groningen ter beschikking gesteld voor de uitvoering van het Programma Gasfabriekterreinen. GS hebben gezamenlijk als de noordelijke provincies eind 2002 richting het Ministerie van VROM schriftelijk gereageerd met de boodschap dat verschil van inzicht bestaat omtrent de toezeggingen voor de 2e en 3e periode. Volgens ons bedraagt de correcte toezegging € 26,04 miljoen. Het verschil zit in de door VROM gehanteerde haalbaarheidskorting in de 1e uitvoeringsperiode (2002-2004) en in het niet meenemen van monitoringactiviteiten alsmede een percentage onvoorzien. De onvolledige toezegging voor het programma Gasfabrieksterreinen kan in de derde programmaperiode een knelpunt gaan vormen. Voor de provincie Groningen gaat het om de volgende gasfabrieksterreinen; Appingedam, Pekela, Stadskanaal, Bedum en Winschoten. In het onderzoek wordt alleen het terrein van Appingedam betrokken. Karakteristiek uitvoeren Wijzigingen in het Programma Gedurende de uitvoering van het programma gasfabriekterreinen in de 1e periode (2002-2004) zijn verschuivingen in het programma opgetreden ten gevolge van afwijkingen in de geplande voorbereidingstrajecten voor de uitvoering.


24

Voortgang Gasfabriek Appingedam "De Tip" Voor de locatie Appingedam is in 2003 een overeenkomst getekend tussen de gemeente, de provincie en het waterschap Noorderzijlvest over gezamenlijke sanering. De bodemverontreiniging werd in 2004 voor een deel gesaneerd. Dit betreft de waterbodemsanering van het Nieuwe Diep. Voor de landbodem heeft de gemeente zich in de 1e programmaperiode vooral gericht op de ruimtelijke ordening component van de herontwikkeling. Het lag in de planning dat de bodemsanering aan het begin van de periode 2005-2009 zou worden uitgevoerd, met een mogelijke uitloop naar de 3e programmaperiode (2010-2015). In hoeverre de actuele ontwikkeling (zie hieronder) een en ander vertragen is nog niet geheel duidelijk. Karakteristiek afwikkelen Actuele ontwikkelingen Doordat de aanbestedingsprocedure (de sanering van het terrein was in dit contract hierbij gekoppeld aan de herontwikkeling) niet het gewenste resultaat heeft opgeleverd (weinig inschrijvers/hoge aanbiedingen) vertraagt het project 1 a 1 ½ jaar. De afronding van het saneringproject wordt nog voorzien binnen de programmaperiode 2005-2009. Van een financiële overschrijding is op dit moment geen sprake. Door het adviesbureau die de aanbesteding heeft begeleid, wordt momenteel een evaluatie van het proces uitgevoerd. Met de gemeente Appingedam zijn onlangs afspraken gemaakt rond de sanering en de herontwikkeling van het terrein. Hierdoor wordt de sanering naar voeren gehaald (grondsanering deze programmaperiode) en wordt het terrein geschikt gemaakt voor woningbouw. Het tempo van de invulling van het terrein wordt afgestemd op de vraag uit de markt bovendien wordt er gekeken voor welk type woning er wel voldoende vraag is. 3.3.2. 1. 2. 3.

MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN Leefmilieu in Groningen te behouden en te verbeteren. Onherstelbare schade aan (water-)bodems voorkomen. Sanering van het gasfabriekterrein in de programma periode 2005-2009 om de herontwikkeling van de binnenstad Appingedam mogelijk te maken.

3.3.3. BEVINDINGEN/CONCLUSIES VAN DE GEÏNTERVIEWDE PARTIJEN In bijlage 3 zijn de vragen en antwoorden van de geïnterviewde partijen volledig opgenomen. Hieronder wordt volstaan met de samenvattende bevinding en conclusie. De aanbevelingen zijn opgenomen in paragraaf 5.2. Bevindingen maatschappelijke effecten case Gasfabriek Appingedam Effect 1: Op de schaal van de provincie is de bijdrage klein maar aanwezig. Het leefmilieu betreft hier niet alleen de schone grond, maar ook het vergroten van de woningvoorraad. De provincie speelt een actieve rol (soms pro-actief), reageert op informatieverstrekking en neemt waar nodig initiatief. De provincie toont zich een betrokken partner, zowel bij de inhoud als bij het proces. Het beleid van de provincie is van grote, positieve invloed geweest. De provincie hield ook de belangen van de gemeente in het oog. Ondersteuning van de provincie is nodig en wordt ook verleend. In de praktijk wordt de toezichthoudende rol goed door de provinciemedewerkers ingevuld en ontstaat geen rolconflict. Effect 2: Het Nieuwediep is inmiddels op een goede wijze gesaneerd. Effect 3: De sanering en herinrichting van het terrein is momenteel opgeschort, maar er is aangegeven dat het wordt gerealiseerd binnen de termijn van het meerjarenprogramma. Conclusie van de geïnterviewde partijen De provincie heeft tot nu toe op een doelmatige manier gehandeld bij de locatie Gasfabriek Appingedam. De doeltreffendheid wordt als voldoende aangeduid, omdat de signalen over de voortgang nog steeds aangeven dat het project tijdig zal worden afgerond, waarbij er voor de provincie geen sprake zal zijn van een aanvullend financieel risico.


25

3.4.

CASE AANPAK WERKVOORRAAD

3.4.1. FEITELIJKE CASE BESCHRIJVING Aanleiding Op basis van het onderzoek naar het Landsdekkend Beeld blijkt dat er circa 24.000 potentiële gevallen van bodemverontreiniging in de provincie Groningen zijn (exclusief gemeente Groningen). Hiervan zijn naar verwachting 4.900 locaties ernstig verontreinigd waarbij sanering spoedeisend is. Bij de aanpak van de werkvoorraad wordt gericht op deze categorie locaties. De aanpak kan vanuit 3 invalshoeken aan de orde zijn: Gebiedsgericht, branchegericht of UBIgericht (Uniforme Bron Indeling: is een indeling in hoofd- en subcategorieën) Er is echter beperkt zicht op de mate waarin die locaties ook daadwerkelijk zijn verontreinigd. De provincie is van mening dat een actieve houding nodig is om deze locaties aan te pakken om de landelijke doelstelling te halen. Deze actieve houding vertaalt zich naar het verrichten van bodemonderzoek in het landelijke gebied en in het stedelijke gebied van projectgemeenten. Van programmagemeenten wordt gevraagd om in hun ISV-programma aan te geven op welke wijze zij hun werkvoorraad aanpakken. Voor de overige locaties is sanering niet spoedeisend en/of op deze locaties bevindt zich geen ernstige bodemverontreiniging. Naar verwachting voldoen deze locaties aan de landelijke doelstelling (de bodem beheerst, dan wel gesaneerd voor 2030), ervan uitgaande dat deze gevallen met een al dan niet ernstige verontreiniging geen risico's opleveren voor de volksgezondheid en het milieu. De bevestiging van deze hypothese wordt vooralsnog passief gemonitord in Globis op basis van bodemonderzoeken die door derden op eigen initiatief worden verricht. Voor locaties uit de categorie 'niet spoedeisend' worden alleen Rijksmiddelen ingezet als sprake is van een maatschappelijk belang om de verontreiniging te saneren. Voor de locaties in de categorie 'geen ernstige bodemverontreiniging' worden geen Rijksmiddelen ingezet. Doel van de case Het doel van de aanpak van de werkvoorraad is om in de periode 2005-2009 op een actieve wijze de werkvoorraad bodemverontreiniging nader in beeld te brengen. Door in de zogenaamde dynamische gebieden in eerste instantie historisch onderzoek uit te voeren naar potentieel ernstige en spoedeisende gevallen van bodemverontreiniging en vervolgens eventueel een oriënterend onderzoek uit te voeren, komt er meer zicht op de werkelijke gevallen van ernstige bodemverontreiniging. Door deze aanpak wordt inzichtelijk gemaakt of de verdenkingen van bodemverontreiniging ook terecht zijn of niet. De onderzoeksresultaten in het kader van de aanpak van de werkvoorraad worden gebruikt voor de planning van het meerjarenprogramma. Ernstig verontreinigde locaties met een saneringscriterium worden zo mogelijk nog in de periode 2005-2009 aangepakt. Voor minder spoedeisende saneringslocaties wordt met de betrokkenen afspraken gemaakt om deze uitvoeringsgereed te krijgen voor de periode 20102014. Betrokken partijen Provincie Groningen; Gemeenten; Adviesbureaus; Eigenaren. Karakteristiek aanvangsfase Voor de selectie van potentieel ernstig en spoedeisende gevallen van bodemverontreiniging wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van het Provinciedekkend Beeld bestand. Voor de uitvoering van het Historisch Onderzoek en het Oriënterend Onderzoek is de toestemming van


26

de eigenaar noodzakelijk. Is de eigenaar niet bereid tot medewerking, dan wordt verder geen actie ondernomen op die locatie omdat dat in deze fase niet kan. Karakteristiek uitvoeren Voor de uitvoering van het Historisch Onderzoek worden de onderzoekskosten volledig uit het MJP 2005-2009 gefinancierd (BIO ‘aanpak werkvoorraad 2005-2009’). Voor de uitvoering van het Oriënterend Onderzoek (schatting 250 stuks) dient de provincie 1/3 deel van de onderzoekskosten bij te dragen (het budget ‘statische gevallen’), daarnaast komt 1/3 deel van de onderzoekskosten ten laste van het MJP 2005-2009 (Rijksgeld) en de gemeenten dragen tenslotte ook 1/3 deel van de onderzoekskosten. Karakteristiek afwikkelen Tot 2007 kon de eigenaar voor de uitvoering van het Nader Onderzoek (schatting 125 stuks) er aan gehouden worden de uitvoering van het onderzoek mee te financieren (dit wordt bepaald op basis van de statusnotitie). Wij verzochten (dringend) de derden nader onderzoek te doen. Wilden zij dat niet, dan hield onze inspanning op en lieten we de nadere onderzoeken binnenkomen op het moment dat er een initiatief bij die derde was (transactie, uitbreiding, erfenis) en de derde aldus belang bij dat nader onderzoek kreeg. In 2007 is door nieuwe inzichten het beleid herzien. Het project aanpak werkvoorraad richt zich alleen nog maar op de fasen historisch- en oriënterend onderzoek en niet meer op de fase van het nader onderzoek. Hiervoor geldt dat de verantwoordelijkheid voor uitvoering bij de eigenaar ligt. Als er na uitvoering van het oriënterend onderzoek een nader onderzoek noodzakelijk is, geven wij de eigenaar middels een brief een advies. Dit advies is om het nader onderzoek uit te voeren wanneer sprake is van een ontwikkeling (bijv. bij de aanvraag van een bouwvergunning of bij verkoop). Het is dus niet zo dat wij als gemeente/provincie zelf het nader onderzoek nog uitvoeren, de verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de eigenaar. Wanneer de eigenaar kan aangeven dat hij bijvoorbeeld financieel niet draagkrachtig genoeg is, dan is hiervoor een Vangnetregeling van toepassing. Daar waar het saneringscriterium dusdanig wordt overschreden wordt dringend het advies gegeven om een nader onderzoek uit te voeren. Wil de eigenaar dit niet, dan doen wij dat zelf. 3.4.2. 1. 2. 3.

MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN Het verbeteren en behouden van het leefmilieu in Groningen. Sanering of beheersing van alle 4900 spoedeisende locaties voor 2015. Alle 24.000 ernstige bodemverontreinigingen dient voor 2030 gesaneerd of beheerst zijn.

3.4.3. BEVINDINGEN/CONCLUSIES VAN DE GEÏNTERVIEWDE PARTIJEN In bijlage 3 zijn de vragen en antwoorden van de geïnterviewde partijen volledig opgenomen. Hieronder wordt volstaan met de samenvattende bevinding en conclusie. De aanbevelingen zijn opgenomen in paragraaf 5.2. Bevindingen maatschappelijke effecten case Aanpak werkvoorraad Effect 1: De indruk is dat op een gestructureerde manier aan de problematiek wordt gewerkt en dat de doelstelling wordt behaald. De ervaringen met de provincie zijn positief, er zijn korte lijnen en de provincie stelt zich coöperatief op. De provincie opereert binnen het Rijksbeleid, maar voert een proactief beleid met betrekking tot bodemsanering. Globis (een database voor bodeminformatie) is door de provincie snel in gebruik genomen en dit systeem kon daardoor vroegtijdig worden gebruikt. De provincie heeft de beleidsmatige bijstelling (Prisma Identificatie spoedlocaties) in overleg met betrokken gemeenten niet toegepast, waardoor een beter beeld ontstaat van alle verontreinigingen in de provincie. Financieel paste dit binnen de middelen voor Bodemsanering. Effect 2 en 3: De aanpak van de werkvoorraad heeft door het zorgvuldig meten geleid tot vermindering van de voorraad. Als na meting blijkt dat een locatie onterecht het label ernstig vervuild en/of spoedeisend heeft, kan deze van de lijst. Wat resteert is een werkvoorraad met te saneren locaties die werkelijk ernstig vervuild en/of spoedeisend zijn. De aanpak werkvoorraad heeft verder positieve


27

invloed op het maatschappelijk effect, omdat maar aanleiding van deze onderzoeken ook zijdelings andere onderzoeken zijn meegenomen. Wat het uiteindelijk oplevert is maar de vraag. We hebben het over locaties van derden die bereid moeten zijn om mee te werken. Daar levert de provincie een positieve bijdrage door in sommige gevallen deel te nemen in een face-to-face contact met de eigenaar. Opgemerkt wordt dat ook spoedeisende gevallen voor de periode van het meerjarenprogramma reeds zijn gesaneerd. Conclusie van de geïnterviewde partijen De werkvoorraad wordt op een adequate manier bijgehouden. De geïnterviewde partijen geven daarnaast aan dat binnen de wettelijke termijn de werkvoorraad geheel zal zijn onderzocht. De provincie neemt een pro-actieve rol in het daadwerkelijk laten uitvoeren van een onderzoek door eigenaren. Samenvattend kan worden geconstateerd dat daadwerkelijke sanering niet volledig kan worden gestuurd vanwege de afhankelijkheid van medewerking van eigenaren. De doeltreffendheid is daarvan dus ook afhankelijk. De inzet van de provincie wordt echter als voldoende tot goed ervaren. 3.5.

CASE STADSWATEREN GRONINGEN

3.5.1. FEITELIJKE CASE BESCHRIJVING Aanleiding In de stadsgrachten van de gemeente Groningen was sprake van verontreiniging van waterbodems. In enkele watergangen was zelf sprake van ernstige verontreiniging waarvoor sanering spoedeisend was. Het saneren van de watergangen is uit oogpunt van efficiency samen gegaan met het onderhoudsbaggeren van de betreffende watergangen in het project "Waterbodemsanering". Doel van de case Het project 'Waterbodemsanering'' was enerzijds noodzakelijk vanwege het handhaven van de nautische profielen en doorstroomprofielen, anderzijds vanwege de saneringsnoodzaak voor het verontreinigde slib en het actuele risico van verspreiding en herverontreiniging van de waterbodems binnen en buiten de stad. Betrokken partijen: Vier partijen hebben voor de sanering in 2001 een convenant gesloten. Dit zijn waterschappen Noorderzijlvest; waterschap Hunze & Aa's; gemeente Groningen; provincie Groningen. Het Waterschap Hunze en Aa's was projectleider en opdrachtgever. Karakteristiek aanvangsfase De omvang is bij aanvang in 2001 te optimistisch ingeschat. Dit was het gevolg van het te beperkte onderzoek naar kwaliteit en kwantiteit. Karakteristiek uitvoeren Oorspronkelijk werd gerekend op 360.000 m3 slib. Door slibaanwas en actualisering van onderzoek (kwaliteit en kwantiteit) moest dit bijgesteld worden naar circa 500.000 m3. Karakteristiek afwikkelen Omdat door de foute inschatting van de omvang en de vervuiling van het slib onvoldoende Wbb-middelen beschikbaar waren, zijn de Scandinavische Havens deels uitgevoerd. Er is alleen gebaggerd om de havens op diepte te krijgen. Het saneringbaggeren is nog niet uitgevoerd. Het besluit was echter ook gebaseerd op het feit dat sanering een tijdelijk effect zou hebben. De havens staan in verbinding met het nog niet gesaneerde Winschoterdiep.


28

3.5.2. MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN Maatschappelijke effecten zijn voor dit project niet specifiek benoemd. Wel gelden de volgende algemene maatschappelijke effecten: 1. Het verbeteren en behouden van het leefmilieu in Groningen. 2. Sanering van alle spoedeisende locaties voor 2015. 3. Alle ernstige bodemverontreiniging dient voor 2030 gesaneerd of beheerst zijn. 4. Onherstelbare schade aan (water)bodems voorkomen. 3.5.3. BEVINDINGEN/CONCLUSIES VAN DE GEÏNTERVIEWDE PARTIJEN In bijlage 3 zijn de vragen en antwoorden van de geïnterviewde partijen volledig opgenomen. Hieronder wordt volstaan met de samenvattende bevinding en conclusie. De aanbevelingen zijn opgenomen in paragraaf 5.2. Bevindingen maatschappelijke effecten case Stadswateren Groningen Effect 1: De sanering van de stadswateren is grotendeels gereed en daarmee is een belangrijke bijdrage geleverd aan het verbeteren en behouden van het leefmilieu in Groningen. Effect 2 en 3: De Scandinavische Havens zijn niet spoedeisend en zijn daarom alleen nautisch gebaggerd; de dieper liggende bodemverontreiniging wordt in combinatie met sanering van het Winschoterdiep opgepakt. De provincie heeft binnen het convenant op een paar momenten een belangrijke rol gespeeld. De eerste keer was toen aan het begin van de sanering verontrustende feiten naar boven kwamen die niet overeenkwamen met de gegevens uit het vooronderzoek. Intensief contact met het ministerie en het besluit om boven op de eerdere toezegging nog een bijdrage te verlenen, voorkwam dat overige betrokkenen ‘de stekker er uit trokken’. De tweede keer was toen zij vanuit haar rol het probleem van een onevenwichtige bijdrage goed heeft opgepakt en samen met andere convenantpartijen dit probleem heeft doorgesluisd richting VROM. Omdat de provincie zich met goed resultaat extra heeft ingespannen kan de doeltreffendheid als optimaal worden aangeduid. Effect 4: Het project heeft uiteindelijk aanzienlijk meer slib gesaneerd dan oorspronkelijk was voorzien. Conclusie van de geïnterviewde partijen Het project heeft uiteindelijk aanzienlijk meer slib gesaneerd dan oorspronkelijk was voorzien. Hierbij is gezorgd voor voldoende dekking van de extra kosten, waarbij de kostprijs per m3 uiteindelijk goedkoper werd dan voorzien. In het project is door de convenantpartijen maximaal geprofiteerd van de kansen die zich voordeden. Het aandeel van zowel de overige convenantpartijen als die van de provincie was optimaal en daardoor kan de sanering eveneens als optimaal doeltreffend worden aangeduid. 3.6.

CASE AKZO NOBEL

3.6.1. FEITELIJKE CASE BESCHRIJVING Aanleiding Deze case betreft een beschikking voor bodemsanering op hoofdzaken voor het Chemiepark Delfzijl. Het voordeel van een saneringsplan op hoofdzaken is onder meer dat procedures voor deelplannen sneller doorlopen kunnen worden. Elk deelplan vormt een onderdeel van het saneringsplan op hoofdzaken. Doel van de case - In het saneringsplan op hoofdzaken worden doelstellingen gegeven voor sanering van de verschillende verontreinigingen. In de beschikking (2002-10578, RMA) zijn met name de voor de hele saneringslocatie te bereiken saneringsdoelstellingen vastgelegd.


29

-

-

-

Het terrein wordt ‘functiegericht en kosteneffectief’ gesaneerd. Dit betekent dat gesaneerd moet worden tot een niveau dat tenminste het beoogde bodemgebruik mogelijk maakt zonder dat er sprake is van onaanvaardbare blootstelling en risico’s door verspreiding van verontreiniging. Voor de aanpak van de mobiele verontreinigingen geldt onder meer: o de bron van de verontreiniging wordt in principe volledig verwijderd; o een zorgplan wordt opgesteld voor controle en nazorg; o doel is het bereiken van een stabiele (nazorgloze) eindsituatie binnen 30 jaar; o indien blijkt dat het doel niet bereikt kan worden met de ingezette saneringstechniek, wordt op een terugvalscenario overgegaan om alsnog het doel te bereiken. Voor bodemverontreiniging veroorzaakt vanaf 1 januari 1987 geldt de zorgplicht (artikel 13 Wbb). Voor deze verontreinigingen geldt dat ze zo spoedig mogelijk moeten worden gesaneerd, ongeacht de aangetroffen gehalten en de risico's van de verontreinigende stoffen. Het gaat hierbij om sanering tot de oude toestand.

Betrokken partijen AKZO Nobel Base Chemicals treedt op namens de aanwezige bedrijven van Akzo Nobel en andere partijen op het Chemiepark. Andere op het Chemiepark aanwezige partijen zijn: Delesto; Kemax; Delamine; Brunner Mond; Noveon. Karakteristiek aanvangsfase Het Chemiepark Delfzijl wordt voor de beschikking beschouwd als één geval van bodemverontreiniging. Drie bedrijven op het Chemiepark maken geen deel uit van het saneringsplan op hoofdzaken. Deze bedrijven vragen, indien sprake is van ernstige bodemverontreiniging op hun terrein, in een separaat traject een beschikking aan in het kader van de Wet bodembescherming. Karakteristiek uitvoeren AKZO Nobel heeft zelf voor het chemiepark een saneringsplan om binnen 30 jaar de bodem gesaneerd of beheerst te hebben. De provincie is het bevoegd gezag, dus geeft de vergunningen af, toetst, controleert, handhaaft (MTZ) enz. De provincie stimuleert en ondersteunt waar mogelijk. Afgesproken is dat er tweemaandelijks contact is tussen provincie en AKZO. Meestel vindt het contact op ons initiatief plaats, andere keren op initiatief van AKZO. Karakteristiek afwikkelen Uit verslagen van besprekingen over het saneringsplan op hoofdzaken blijkt dat AKZO wil optreden namens andere bedrijven, maar niet verantwoordelijk wil zijn voor de daden van die bedrijven. 3.6.2. MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN Maatschappelijke effecten zijn voor het saneringsplan op hoofdzaken niet specifiek benoemd. Wel gelden de volgende meer algemene maatschappelijke effecten: 1. Leefmilieu in Groningen te behouden en te verbeteren. 2. Onherstelbare schade aan (water)bodems voorkomen. 3. Verbeteren van gebruiksmogelijkheden. 3.6.3. BEVINDINGEN/CONCLUSIES VAN DE GEÏNTERVIEWDE PARTIJEN In bijlage 3 zijn de vragen en antwoorden van de geïnterviewde partijen volledig opgenomen. Hieronder wordt volstaan met de samenvattende bevinding en conclusie. De aanbevelingen zijn opgenomen in paragraaf 5.2.


30

Bevindingen maatschappelijke effecten case Akzo Nobel Effect 1: De reikwijdte betreft het Chemiepark Delfzijl. Op juiste, natuurlijke momenten vindt sanering plaats, wat bijdraagt aan verbetering van het leefmilieu. Effect 2: Positieve bijdragen vanuit de provincie m.b.t. bijvoorbeeld vergunningverlening en toezicht. De vergunning op hoofdlijnen is in deze situatie een optimale oplossing. De doelen van overheid en bedrijf zijn dezelfde, maar over bijvoorbeeld de snelheid van realiseren bestaan zo nu en dan wel verschillen van mening. Tot nu toe wordt goed omgegaan met de visie van het bedrijf om te saneren op basis van ‘natuurlijke momenten’. Door deze aanpak denkt het bedrijf de doelen binnen de gestelde termijnen te halen. Effect 3: Met name het functiegericht saneren pakt hier goed uit, zonder dat de gebruiksmogelijkheden van het terrein worden beperkt. Aanbevelingen van de geïnterviewde partijen 1. Vinger aan de pols blíjven houden. 2. In het belang van andere bedrijven op het Chemiepark: geef voorlichting, verricht coaching; stimuleer. Conclusie van de geïnterviewde partijen Op het Chemiepark Delfzijl kan door Akzo Nobel op het juiste, natuurlijke moment gesaneerd worden, zonder dat op dat moment nieuwe of aanvullende vergunningen nodig zijn. Dit geeft veel minder rompslomp, zowel voor Akzo als de provincie. De beschikking op hoofdzaken draagt op een positieve manier bij aan de doelmatigheid en doeltreffendheid van bodemsanering. 3.7.

SAMENVATTENDE BEVINDINGEN/CONCLUSIES VAN DE VIJF CASES

De conclusies en aanbevelingen die in dit hoofdstuk zijn opgenomen zijn enkel gebaseerd op de inhoudelijke reactie van de geïnterviewde partijen. De waarnemingen geven het beeld weer dat externe partijen hebben van het behalen van de maatschappelijke effecten die bij de onderscheiden cases zijn aangegeven. De afdeling MB heeft in het kader van hoor- en wederhoor er voor zorg gedragen dat de feiten inhoudelijk correct worden toegelicht. Daar waar dit van toepassing is, wordt dit duidelijk aangegeven. Veelal is door de geïnterviewde partijen ook een indruk gegeven van de wijze waarop de provincie gestalte geeft aan het uitvoeren van het door haar geformuleerde beleid. Uit de reacties blijkt daardoor dat de geïnterviewde partijen een relatie leggen tussen het bereiken van de maatschappelijke effecten en de taak- of rolopvatting van de provincie. Alhoewel deze dimensie niet in eerste instantie het onderzoeksobject is van dit hoofdstuk kunnen de uitspraken hierover goed worden vergeleken met de onderzoeksresultaten uit Hoofdstuk 4. Daar komen de dimensies taak, rol en klant immers ook aan de orde. Evenals in Hoofdstuk 2 van het onderzoek hebben wij ten behoeve van de overzichtelijkheid de resultaten verkort in de hiernavolgende tabel weergegeven. We hebben dezelfde indeling gehanteerd die bij de vragen was aangegeven namelijk algemeen, bij de meer algemene introductievragen en bodemsanering, bij de vragen over casegerichte bodemsaneringsaspecten. De keuze voor de aanduidingen optimaal, voldoende en onvoldoende wordt bij het volgnummer kort toegelicht onder aan de tabel.


31

Tabel: Schematische weergave Deel 2, de Verdieping:

Realisatie van de beoogde maatschappelijke effecten Doeltreffendheid Algemeen Bodemsanering Case optimaal voldoende onvoldoende optimaal voldoende onvoldoende Zoute Bagger Gasfabriek Appingedam Aanpak werkvoorraad Stadswateren Groningen Akzo-Nobel

X X X X X

N.v.t.

N.v.t. X X

Bevindingen / Advies (nr. verwijzing)

N.v.t.

1 2 3

X X

1. De aanduiding N.v.t. betekent, dat het maatschappelijk effect en het benoemde risico op verontreiniging op nieuwe locaties door het hergebruik van de gesaneerde bagger, nog niet kan worden gemeten. Met de sanering en het hergebruik is nog geen aanvang genomen. 2. Wij beschouwen het saneringsaspect momenteel als voldoende. Sanering van het terrein is nog niet begonnen, maar de voorbereidingen zien er gunstig uit: sanering wordt afgestemd op de toekomstige functie Wonen. De sanering van de waterbodems is al wel uitgevoerd aan het Nieuwe Diep. 3. Wij beschouwen de sanering als voldoende. De case heeft als doel het meten van de daadwerkelijke verontreiniging op basis van Historisch Onderzoek en Oriënterend Onderzoek. Daarnaast vinden regelmatig metingen plaats. De case werkt daarom doeltreffend aan bodemsanering. De ernst van de verontreiniging wordt bekend, waardoor gericht gekozen/aangedrongen kan worden voor saneren of beheersen. Dit is het maatschappelijk effect dat werd nagestreefd. Slotbevinding naar aanleiding van de interviews van de vijf cases Naar de mening van de geïnterviewde partijen wordt samenvattend geconcludeerd dat door de provincie op een doeltreffende manier wordt gewerkt aan de bij de cases genoemde maatschappelijke effecten van Bodemsanering. De reacties van de geïnterviewde partijen geven goed weer hoe de provincie door middel van verschillende activiteiten op een doeltreffende manier bijdraagt aan het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen, dat als hoofdmaatschappelijk effect van het thema Milieu is benoemd. 3.8.

DE PROVINCIALE REGISTRATIE VAN BODEMSANERING

Bij de inleiding in Hoofdstuk 1 is door ons opgemerkt dat het terrein van Bodemsanering omvangrijk is. Er is zowel sprake van een grote verscheidenheid als van een grote omvang. De vijf cases geven door de selectiemethode en door het aantal geïnterviewde partijen een goed beeld van de doelmatigheid en de doeltreffendheid in die afzonderlijke gevallen. De case ‘Aanpak werkvoorraad’ is representatief voor een groot deel van de saneringen. We zouden het hierbij kunnen laten. Maar omdat het onderzoek is verbreed naar het volledige Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming 2005-2009 geven we ook een indruk van de overige bodemsaneringgegevens. In het meerjarenprogramma komen bijvoorbeeld aan de orde: voormalige stortplaatsen, asbest, bedrijfsterreinen of waterbodems. Onze praktische invalshoek was gebaseerd op de volgende vragen: In hoeverre sluit de registratie van het verloop van bodemsaneringprojecten (in welke vorm dan ook) aan bij de resultaten uit de interviews? En: Kan op basis van deze registratie op een juiste manier worden gemonitord of de te realiseren doelstellingen ook daadwerkelijk worden gehaald, zowel financieel als kwantitatief? Na bestudering van de aan ons verstrekte overzichten is met de betrokken medewerkers overleg gevoerd over de aansluiting tussen deze registratie en de onderwerpen uit het meerjarenprogramma en tenslotte hun visie op de informatiewaarde van de overzichten. Dit heeft bij ons geleid tot het formuleren van enige aanvullende vragen die wij hebben opgenomen met het afdelingshoofd MB en de verantwoordelijke portefeuillehouder van Gedeputeerde Staten. Uit de bestudering van de gegevens en de antwoorden op onze vragen geven wij nu in hoofdlijnen de belangrijkste resultaten weer.


32

Algemene indruk In het meerjarenprogramma is een relatie opgenomen met de afzonderlijke groepen projecten, onder andere voormalige stortplaatsen, asbest, bedrijfsterreinen of waterbodems. Het ministerie van VROM beoordeelt echter niet meer op projectniveau maar op programmaniveau, waarbij de algemene voortgang van belang wordt geacht. Dit betekent dat geschoven mag worden tussen de verschillende saneringen zolang het binnen de reikwijdte van het meerjarenprogramma blijft. Daarnaast zijn de aantallen BPE (BodemsaneringsPrestatie-Eenheden) als transparante meeteenheid leidend als graadmeter van de behaalde doelen. Het beeld van de voortgang wordt in situaties waarbij verontreiniging met chemische middelen wordt aangepakt enigszins verstoord: er wordt geen grond meer verplaatst, maar bacteriën worden ingezet om de bodem te saneren. Daardoor worden geen m3 en/of m2 grond meer verplaatst en zou de realisatie achter gaan lopen. Hierin wordt echter voorzien door aan opdrachtnemers te vragen om de sanering te vertalen naar een BPE-waarde. Hierdoor blijft de voortgang goed in de pas lopen. Daar komt bij: als saneringen niet tijdig (in een jaar overeenkomstig de programmaperiode) zouden worden afgerond ontstaan er geen financiële en/of andere risico's voor provincie c.q. rijk. Geld dat aan het eind van een programmaperiode over is, mag worden meegenomen naar de volgende programmaperiode. Dat neemt overigens niet weg, dat het bestuurlijk natuurlijk gewenst is om het programma volledig uit te voeren. In het meerjarenprogramma is bij de samenvattende vertaling naar toetsbare prestaties enkele keren sprake van Vertaald naar toetsbare prestaties voeren wij binnen dit programmaonderdeel geen onderzoeken of saneringen uit. In hoeverre beïnvloedt deze aanpak het totaalbeeld van het laten afnemen van vervuilde locaties en het zorgen voor een leefbaar klimaat in de provincie? Gebleken is dat het uitgangspunt: "Laat de uitvoering vooral aan de markt over op basis van dynamiek" niet een specifieke keuze van de provincie is, maar Rijksbeleid dat de provincie gewoon heeft uit te voeren. In die zin ligt de eindverantwoordelijkheid van de voortgang van deze onderwerpen bij het rijk en niet bij de provincie. Bij de meeste onderdelen van het meerjarenprogramma wordt een vertaling gegeven naar toetsbare prestaties. Bij de case ´Aanpak werkvoorraad´ is naar voren gekomen dat de provincie meer locaties in beeld brengt dan strikt noodzakelijk, gelet op het Prismaproject ´Identificatie spoedlocaties´. Wij stelden ons daarbij de vraag of deze aanpak wel doeltreffend is. De werkvoorraad wordt immers groter waardoor mogelijk een negatief effect op de uitvoering van het meerjarenprogramma zou kunnen ontstaan. Uit het onderzoek blijkt echter dat bijstelling alleen nog mogelijk zou zijn geweest voor de laatste jaarschijf van 5 gemeenten in 2008. Aan de betreffende gemeenten is de vraag voorgelegd, wat zij wilden: de bredere aanpak zoals die ook in de eerdere gemeenten al was uitgevoerd, of de versmalling op basis van de nieuwe beleidslijnen? De gemeenten hebben gekozen voor de bredere aanpak en de provincie heeft dat gefaciliteerd. Op dit keuzemoment was het grootste deel al zo uitgevoerd en de bredere aanpak heeft wel degelijk inhoudelijke waarde doordat van vele locaties de onzekere status over mogelijke verontreiniging kan worden verwijderd. Gelet op de situatie vond de provincie de bredere aanpak plus de extra kosten van ongeveer een ton, te rechtvaardigen. De bevoegdheid om deze aanpak te blijven aanhouden was aanwezig en de middelen waren beschikbaar in het budget van het meerjarenprogramma. Deze beslissing is in het voorjaar van 2007 niet in GS geweest, maar de aanpak van dit project is wel met de portefeuillehouder besproken. Aangezien het net speelde in de tijd van de collegewisseling is het bij een van de eerste gesprekken met de nieuwe portefeuillehouder aan de orde geweest. Sturingsinformatie Er is veel vertrouwen in de wijze van vastleggen van bodemgegevens en het verloop hiervan. Vanuit het onderzoek mag worden geconcludeerd dat dit vertrouwen terecht is. De vastgelegde gegevens worden gebruikt om standaard rapportages binnen de Planning & Control cyclus te voeden. De rapportages geven daardoor een getrouw beeld van de stand van zaken bij Bodemsanering. Als tweede sturingsbron dient het Functioneel Overleg. Dit gaat om concrete zaken en geeft trouwens frequenter informatie dan de Planning & Control cyclus. Uitzonderingsgevallen komen in dit overleg uitvoerig aan de orde. De gedeputeerde is van mening met beide genoemde bronnen op een goede wijze


33

uitvoering te kunnen geven aan het geformuleerde beleid en de doelstellingen uit het meerjarenprogramma. Aanvullend merkt de gedeputeerde op, dat het hem bekend is dat de provincie Groningen meer locaties vastlegt dan strikt noodzakelijk is op basis van de veranderde regelgeving (het Prisma onderzoek). Hij is voorstander van het hanteren van de oude methodiek, omdat het de burger meer zekerheid biedt. Er is een toegenomen belangstelling voor milieuzaken. Door het zo volledig mogelijk meten en vastleggen van (wellicht) verontreinigde locaties, kan het handelen van de provincie op een goede manier worden uitgelegd. Hebben de activiteiten dan met de meest efficiënte middeleninzet plaatsgevonden? Om dubbel onderzoek te vermijden (er vinden al veel onderzoeken plaats waar afdeling MB tijd en energie in steekt) verwijzen wij voor overige resultaten door naar de resultaten uit het project Kleiner en Beter. Dit project richt zich op het verbeteren van de kwaliteit van de dienstverlening in het licht van de reductie van de ambtelijke capaciteit. Centraal daarbij staan de vragen 'wat gaat goed?' en 'wat kan beter?' (kwantitatief, kwalitatief en wat betreft de manier van werken). Samenvatting Wij constateren dat met behulp van de provinciale registratie van Bodemsanering op een goede manier de actualiteit wordt gevolgd. De gegevens worden op een zodanige manier gepresenteerd dat eventueel benodigde bijsturing mogelijk wordt gemaakt. Het beleidsveld Bodemsanering kent echter enige objectieve variabelen, die vooraf moeilijk zijn in te schatten en daarom zowel mee als tegen kunnen zitten. Hoe ernstig een locatie is vervuild raakt pas bekend na meting. Pas op dat moment kan een goede inschatting van de kosten worden gemaakt en kan worden afgewogen in hoeverre bijsturing noodzakelijk is. Dit gegeven blijft gedurende het geven van uitvoering aan de Wet Bodembescherming constant aanwezig. Juist in deze situatie is een actuele en inhoudelijk correcte administratie van groot belang. Wij hebben daarom de doelmatigheid van de provinciale registratie van bodemsanering als optimaal aangeduid. De administratie geeft naast de aantallen locaties ook inzicht in de kosten en in de verschillende stadia van onderzoek en/of sanering per locatie. Zodra nieuwe gegevens bekend zijn wordt het systeem geactualiseerd. Als deze gegevens sterk van invloed zijn op het totaalbeeld, kan direct goed worden afgewogen of, en op welke wijze een bijsturing van de inzet van middelen nodig is. Dit betekent dat de administratie ondanks de onvoorspelbaarheid van de ernst van de zich voordoende verontreinigingen als doeltreffend kan worden aangemerkt. Simpel gezegd: de provincie weet niet wat er nog gaat spelen, maar dat wat er speelt of bekend raakt wordt doeltreffend vastgelegd en er kan daardoor doeltreffend op worden gereageerd. 3.8.1. BEVINDINGEN/CONCLUSIES De twee vragen aan het begin van deze paragraaf worden door ons tenslotte als volgt beantwoordt: In hoeverre sluit de registratie van het verloop van bodemsaneringprojecten (in welke vorm dan ook) aan bij de resultaten uit de interviews? Wij constateren dat de provinciale registratie van het totaal van de bodemsaneringen geen afwijkend beeld geeft van de indruk die de stakeholders hebben aangegeven bij de vijf onderzocht cases en/of het beeld dat wordt weergegeven in de betrokken externe onderzoeken (zie Hoofdstuk 4) Kan op basis van deze registratie op een juiste manier worden gemonitord of de te realiseren doelstellingen ook daadwerkelijk worden gehaald, zowel financieel als kwantitatief? Rekening houdend met de doelstellingen en de voorwaarden van zowel de provincie Groningen als het rijk (via het Ministerie van VROM) constateren wij dat met behulp van de provinciale registratie van Bodemsanering voor een deel op een juiste manier kan worden gemonitord of de te realiseren doelstellingen ook daadwerkelijk worden gehaald. Met betrekking tot de werkvoorraad constateren wij dat de provincie afhankelijk is van de saneringsplannen en het daadwerkelijk saneren door de eigenaren. Deze ontwikkelingen moeten aan de provincie worden gemeld. De provincie kan hierdoor pas achteraf de daadwerkelijke sanering registreren maar weet vooraf niet wanneer dit plaatsvindt. Uit de resultaten van de onderzoeken kan worden vastgesteld of een locatie de status beheerst kan krijgen. De administratie komt dus tegemoet aan de twee doelstellingen, namelijk gesaneerd of beheerst. Al eerder is aangegeven dat de invloed van de provincie als beperkt mag worden aangemerkt. De


34

afhankelijkheid van derden bij van de verkleining van de werkvoorraad toont dit duidelijk aan. Als sturingsinstrument is het meten van de werkvoorraad om deze reden minder geschikt. De registratie van bodemsaneringprojecten op basis van de werkvoorraad is weliswaar doelmatig en doeltreffend, maar op het tempo van de saneringen kan de provincie geen invloed uitoefenen. De provincie volgt hiermee overigens het rijksbeleid. Conclusie In de Programmabegroting is bij de meetbaarheid van het maatschappelijk effect het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen aangegeven dat de verkleining van de werkvoorraad goed meetbaar is. De huidige beschrijving wekt de suggestie dat het maatschappelijk effect van het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen, gerealiseerd wordt met het verkleinen van de werkvoorraad van de 4900 locaties. Verkleining van deze werkvoorraad is echter slechts een onderdeel uit het uitvoeringsprogramma van het Meerjarenprogramma Wet Bodemsanering 2005 2009 en juist op dit onderdeel kan niet worden gestuurd. De huidige weergave in de Programmabegroting weerspiegelt dus niet het volledige beeld van het onderdeel Bodemsanering. Wij adviseren om meer maatschappelijke effecten van Bodemsanering (zoals door ons beschreven in paragraaf 3.1.) en de bijbehorende prestatie-indicatoren te beschrijven en deze beschrijving in de eerstvolgende Programmabegroting van de provincie Groningen op te nemen.

Slotbevinding van de registratie van bodemsaneringprojecten Samenvattend kan worden geconcludeerd dat door de provincie op een doelmatige en doeltreffende manier een administratie wordt gevoerd van bodemsaneringprojecten.


35

4.

UITWERKING DIMENSIES TAAK, ROL EN KLANT

In het recente verleden zijn diverse onderzoeken uitgevoerd naar Bodemsanering of onderzoeken waarin Bodemsanering onderdeel heeft uitgemaakt. Ze zijn uitgevoerd door externe organisaties of door medewerkers van de provincie. Sinds deze onderzoeken zijn er nauwelijks wijzigingen geweest in het programma en/of de processen bij Bodemsanering. Om die reden kunnen de resultaten van deze onderzoeken goed worden gebruikt bij het totaaloordeel over het doelmatig en doeltreffend handelen bij Bodemsanering. Voor ons onderzoek naar Bodemsanering maken we gebruik van: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Onderzoek naar de VROM-taakvelden, waaronder Bodemsanering (november 2006). Wbb verantwoording 2002-2004 Grontmij juni 2007 (juni 2007). Enquête gemeenten 2007 (2007). Jaarlijkse accountantcontrole (2005 en 2006). Rioolpersleiding (2005-2006). Klanttevredenheidsonderzoek (juni 2005). Interne audit kwaliteitswaarborging processen (oktober 2006).

De conclusies van deze onderzoeken hebben wij onbeoordeeld gelaten maar kunnen wel worden betrokken in onze oordeelvorming over de doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsanering, omdat zij een indruk geven van het beeld dat anderen hebben van Bodemsanering. 4.1.

ONDERZOEK VROM-TAAKVELDEN PROVINCIE GRONINGEN (november 2006)

Aanleiding Met het provincieonderzoek geeft de VROM-Inspectie inhoud aan het wettelijke toezicht dat de minister van VROM heeft op de uitvoering van VROM-taken door de provincies. De minister is politiek verantwoordelijk voor de uitvoering van de VROM-taken voor zover deze in medebewind aan andere overheden zijn opgedragen. Het hoofddoel van het onderzoek is zicht te krijgen op de wijze waarop de provincie Groningen invulling geeft aan de aan haar opgedragen VROM-taken. Met de bevindingen uit het onderzoek kan een proces in gang worden gezet dat is gericht op verbetering van de kwaliteit van de beleidsformulering, programmering en uitvoering van de VROM-taken op provinciaal niveau. Het provincieonderzoek van de VROM-inspectie is gericht op alle VROM-taken. Wij hebben ons voor ons onderzoek gefocust op de taak van bodemsanering. Bevindingen en/of conclusie uit het onderzoek Op hoofdlijnen heeft het onderzoek geleid tot de volgende conclusies. Algemeen • De provincie Groningen is gekenmerkt als een professionele organisatie die wil stimuleren en aanjagen en op haar beurt ook bereid is om gestimuleerd te worden. • Het is een organisatie die bereid is om te leren en te verbeteren daar waar zij dat mogelijk acht. Beleid • De provincie Groningen heeft de zaken beleidsmatig goed op orde. Programmering • De programmering van de bodemsaneringstaken is als excellent beoordeeld. Uitvoering • De uitvoering van de bevoegd-gezag taken Wet bodembescherming (afgeven beschikkingen etc.) is adequaat. Het uitvoeren van de regierol is als excellent beoordeeld. Vooral de aanpak van de werkvoorraad en de regie bij het opstellen van bodemkwaliteitskaarten kan een voorbeeld voor andere provincies zijn. • De uitvoering van het toezicht op bodemsaneringen kan vergeleken worden met de bevindingen in het onderzoek ‘Toezicht op saneringen in eigen beheer’ van de VROM-


36

Inspectie. Ten opzichte van dit onderzoek is het toezicht op bodemsaneringen verder verbeterd. In het onderzoek in 2002/2003 scoorde de provincie een voldoende. Enkele opmerkingen, die destijds zijn gerapporteerd, zijn in dit onderzoek opnieuw naar voren gekomen. Het gaat om opmerkingen zoals het ontbreken van een toezichtplan, een magere programmering van de toezichttaken en het ontbreken van structurele afstemming van de betrokken afdelingen over het verloop van saneringen. Hier wordt opnieuw aandacht voor gevraagd. Voor het formuleren van beleid, de programmering daarvan en de uiteindelijke uitvoering, stelt VROM op een aantal taakvelden kleine verbeteringen voor. Deze verbetervoorstellen gaan met name over organisatorische aspecten. Opgemerkt wordt nog dat de provincie voornemens is om genoemde aanbevelingen over te nemen. Besluitvorming In december 2006 is het onderzoek besproken met de inspecteur van VROM. Gedeputeerde Staten hebben op 12 december 2006 hun reactie op het onderzoek vastgesteld. Deze reactie geeft aan dat Gedeputeerde Staten de intentie hebben de verbeteringen en aanbevelingen onder te brengen in de reguliere beleidscyclus. Provinciale Staten is met de brief van 14 december 2006 geïnformeerd over de resultaten van het onderzoek en de reactie van Gedeputeerde Staten daarop. Voortgang De provincie Groningen heeft de inspecteur in december 2007 schriftelijk geïnformeerd over de voortgang van de verbetertrajecten die zijn ingesteld na het onderzoek in 2006. Voor bodemsanering luidt de voortgang van de opvolging van aanbevelingen dat van de 8 aanbevelingen 7 zijn voltooid en dat we met 1 een eind gevorderd zijn. Conclusies voor doelmatigheid en doeltreffendheid Uit het bovenstaande kan worden afgeleid dat de provincie Groningen op een adequate wijze uitvoering geeft aan de Wet Bodembescherming. De regierol vanuit de Wet bodembescherming wordt als excellent beoordeeld. Dit betekent dat aangenomen mag worden dat de uitvoering van de Wet Bodembescherming een positieve bijdrage levert aan de doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsanering. 4.2.

WBB VERANTWOORDING 2002-2004 GRONTMIJ (juni 2007)

Aanleiding Bevoegde overheden Wet bodembescherming (Wbb) verantwoorden zich over de meerjarenprogramma’s bodemsanering 2002-2004. Voor VROM is het van belang dat de aannemelijkheid en de betrouwbaarheid van de gemelde prestaties in termen van meetbare grootheden wordt verstrekt (aantal m2 en aantal m3, resulterend in aantal bodemsanering-prestatieeenheden oftewel BPE's). Het ministerie van VROM heeft daartoe Senter-Novem/Bodem+ verzocht een onderzoek te doen naar de juistheid en volledigheid (betrouwbaarheid) van de door de bevoegde overheden verstrekte informatie. Hiermee zou zowel naar het proces van totstandkoming van de BPEverantwoording moeten worden gekeken als naar de cijfermatige onderbouwing daarvan, dit laatste aan de hand van een deelwaarneming met een grote omvang. Bodem+ heeft met deze uitgangspunten een plan van aanpak opgesteld voor uitvoering van dit onderzoek, waarin de doelen, de werkwijze en de afbakening van het onderzoek duidelijk zijn weergegeven. Vervolgens heeft Bodem+ begin 2007 aan ingenieursbureau Grontmij opdracht verleend voor de uitvoering van het project ‘Nader Onderzoek Wbb-verantwoording 2002 tot en met 2004’. Bevindingen en/of conclusie uit de verantwoording Naar de mening van de onderzoekers van Grontmij is geen sprake van een systematisch te hoog opgegeven aantal BPE's. Wel vinden de onderzoekers dat de afwijkingen tussen opgave en onderzoek op locatieniveau van zodanige omvang zijn dat het wenselijk is om deze afwijkingen te analyseren,


37

mede om na te gaan of verbeteringen mogelijk zijn in de toepassing van de systematiek. Genoemde redenen voor de afwijking tussen opgave en onderzoek zijn: • de BPE-systematiek is in de kern eenvoudig maar toepassing is maatwerk; • de complexiteit van (dossiers van) verontreinigingsituaties van de locaties; • verschil in werkprocedures en gebruik Globis. In het project is gebleken dat verbeteringen mogelijk zijn bij het hanteren van de BPE-systematiek. Voor de budgetperiode 2002-2004 geldt dat de BPE-systematiek niet bij aanvang is geïntroduceerd door VROM, waardoor vaak sprake was van een inhaalslag door het bevoegd gezag om de gegevens op orde te krijgen. Bovendien moest bij de bevoegde overheden door meerdere medewerkers ervaring opgedaan worden hoe met de BPE-systematiek omgegaan moest worden. In het onderzoek is de opgave van de provincie Groningen van de aantal bodemsaneringsprestatie-eenheden 18% lager vastgesteld door VROM. In vergelijking met andere provincies was dit een bijstelling van gemiddelde omvang. Uit de gesprekken met de contactpersonen van de bevoegde overheden tijdens de bezoeken is gebleken dat de toepassing van de BPE-systematiek momenteel beter is ingebed in de huidige werkwijze. De onderzoekers van Grontmij lijken het daarom als logisch te veronderstellen dat de getalsmatige afwijkingen in de hoeveelheid BPE in de periode 2005-2009 geringer zullen zijn dan in de budgetperiode 2002-2004. Desalniettemin zijn enkele verbeteringen gewenst om verschillen in de hoeveelheid BPE's, zoals geconstateerd in dit onderzoek, in aantal en omvang te laten afnemen. Deze verbeteringen liggen op de vlakken van communicatie, procedures en definiëring. De onderzoekers van Grontmij doen hiervoor enkele suggesties. Communicatie • goede interne toelichting op de te hanteren werkwijze; • communicatie nut en noodzaak. Procedures • vastleggen van de onderbouwing; • eenduidige onderbouwing en vastlegging van de gevraagde informatie; • werkwijze output Globis vastleggen; • verbeteren controle op de invoer van de basisgegevens. Definiëring • heldere interpretaties. Besluitvorming Er heeft geen nadere besluitvorming plaatsgevonden door GS. Naar aanleiding van het dossieronderzoek bij de provincie Groningen is wel een bezoekverslag gemaakt. De bevindingen en conclusies wijken niet erg af van hetgeen hierboven is vermeld. Conclusies voor doelmatigheid en doeltreffendheid Er is uit het onderzoek naar verwachting geen sprake van systematisch te hoog opgegeven aantallen. Wel zijn er enkele verbeteringen mogelijk vanuit het onderzoek van Grontmij. Voor de doelmatigheid en doeltreffendheid kan worden geconcludeerd dat de uitvoering van de Wet Bodembescherming, binnen de regelgeving, naar behoren is uitgevoerd. Daarmee wordt een positieve bijdrage geleverd aan de doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsanering. 4.3.

ENQUETE GEMEENTEN (2007)

Aanleiding De uitkomsten van de VROM-inspectie (zie paragraaf 4.1.) hebben aanleiding gegeven om twee vragen aan de gemeenten te stellen: • In welke mate bent u momenteel tevreden over de rol van de provincie op het gebied van bodem(sanering), exclusief onze rol als beschikkingverlener? • Op welke punten moet de provincie zich richten en wellicht verbeteren om in de toekomst (de komende 5 jaar) haar rol op het gebied van bodem(beheer) goed te vervullen?


38

Bevindingen en/of conclusie uit de enquête De geïnterviewden zijn tevreden over de (regie-)rol van de provincie. Genoemde kwalificaties zijn 'constructief', 'initiërend', 'duidelijk', 'aanspreekbaar', 'serieus'. Vooral de samenwerking en de inbreng in het regionale bodemoverleg worden als erg belangrijk geacht. De gemeenten tonen zich tevreden over het feit dat de provincie veel thema's oppakt en hiervoor menskracht en financiële middelen beschikbaar stelt. De wijze waarop de informatie beschikbaar wordt gesteld (via internet) en de manier waarop het bestuur de problematiek onderkent, wordt ook als zeer positief ervaren. De geïnterviewden missen een creatieve houding naar de financiële bijdrage. De rol van Provincie is niet altijd even duidelijk (bijvoorbeeld in de sanering van de gasfabriekterreinen): wat doet de provincie nu wel en wat niet? Er is teveel aandacht voor de implementatie van de regeltjes en te weinig aandacht voor het voorkomen van bodemverontreinigingen ("jarenlang praten lost niets op"). Het duurzaam beleid van de provincie moet nog opgang komen. Desondanks wordt aan de provincie het gemiddelde rapportcijfer 7,9 toegekend. De geïnterviewden hebben ook verbeterpunten benoemd: • Prioriteiten stellen in het oppakken van thema’s. • Begeleiden bij invoering van nieuwe wetgeving (bijv. BBK) en zorgen voor uniform beleid. • Regierol op peil moet houden, blijven ondersteunen en uitdragen van kennis via regiooverleggen. • Initiator zijn voor gemeenteoverstijgende projecten. • Instellen van een denktank die de gemeentelijke bodemtaak voor de toekomst richting kan geven (bijvoorbeeld door het opzetten van een centrale database). • Zoeken van meer samenwerking met andere overheidspartijen (WP). Samenvattend • Gemeenten zijn tevreden, voelen zich niet betutteld en vraagt van provincie om zijn (huidige) rol vast te houden, rekening houdend met de financiële en personele beperkingen van gemeente; • Provincie moet blijven zorgen voor een toegevoegde waarde, lijnen uitzetten, initiatief nemen en lef tonen. Besluitvorming De enquête is naar het stafoverleg voor milieu verzonden en teruggekoppeld aan de deelnemende gemeenten. Relevante zaken uit dit onderzoek komen momenteel terug in de notitie "Man on the moon". Hierin wordt gekeken naar het toekomst perspectief van bodemsanering met de te beantwoorden vragen: welke is onze rol en hoe zal de inhoud eruit zien?. Deze notitie is nog in de conceptfase. Conclusies voor doelmatigheid/doeltreffendheid Voor de doelmatigheid en de doeltreffendheid kunnen we uit het bovenstaande concluderen dat uit de enquête blijkt dat een goede invulling is gegeven aan de verdieping vanuit de dimensie Taak, Rol en Klant. Het onderzoek geeft tevens aan dat gemeenten de provincie een gemiddeld rapportcijfer hebben gegeven van 7,9 dat gewoonlijk als goed wordt geïnterpreteerd. Ondanks de verbeterpunten vinden wij dat dit rapportcijfer verdedigt dat de bijdrage aan de doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsanering als goed mag worden aangemerkt. 4.4.

JAARLIJKSE ACCOUNTANTSCONTROLE (2005 EN 2006)

Aanleiding In opdracht van Gedeputeerde Staten wordt door onze huisaccountant Ernst & Young jaarlijks de bestedingsverantwoording gecontroleerd. Om volledig te zijn, dit gebeurt overeenkomstig artikel 7, tweede lid van de Regeling financiële bepalingen bodemsanering 2005. De controle wordt verricht in overeenstemming met Nederlands recht, met inachtneming van het door VROM/DGM


39

voorgeschreven controleprotocol. In ons onderzoek maken we gebruik van de accountantscontroles over de jaren 2005 en 2006. Bevindingen en/of conclusie n.a.v. de accountantcontrole Controles 2005 en 2006: • De rijksbijdrage is besteed in overeenstemming met de van toepassing zijnde regelgeving en overige door de minster gestelde voorwaarden. • De in de bestedingsverantwoording opgenomen gegevens juist en volledig zijn weergegeven. Besluitvorming GS nemen kennis van de afzonderlijke accountantsverklaringen. Conclusies voor doelmatigheid/doeltreffendheid Uit bovengenoemde accountantsverklaringen kan worden afgeleid dat de provincie Groningen de financiële bepalingen bodemsanering goed, juist en volledig uitvoert. Daarom mag worden aangenomen dat de uitvoering van de financiële bepalingen een positieve bijdrage levert aan de doelmatigheid van het onderdeel Bodemsanering uit het programma Schoon/Veilig Groningen. 4.5.

RIOOLPERSLEIDING (2005-2006)

Aanleiding Ons onderzoek naar doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsanering vloeit voort uit de plicht van GS om alle programma's van de begroting te laten toetsen. In Hoofdstuk 1 is al genoemd dat GS hebben besloten om bij wijze van voorbeeld met zichzelf te beginnen en als eerste het programma Bestuur te onderzoeken. In dat onderzoek zijn drie cases betrokken waarvan de case Rioolpersleiding er één was. Voor het doelmatigheid- en doeltreffendheidonderzoek van Bodemsanering maken we gebruik van de bevindingen in dit rapport over de zaak van de rioolpersleiding. Bevindingen en/of conclusie uit het onderzoek GS hebben op het juiste moment de juiste rollen (van ondersteunende, regisserende en kaderstellende naar handhavende en toezichthoudende rol) gekozen, hebben dit slim gedaan en er waren geen andere rollen te kiezen. Door de vrij plotselinge verschijning van een krantenartikel over de rioolpersleiding hebben GS niet direct het initiatief kunnen nemen. In het vervolg hebben GS de feiten van het onafhankelijke onderzoek van Grontmij centraal gesteld. Door GS zijn doelmatige en doeltreffende interventies gekozen zowel richting andere overheden als naar de bevolking. Besluitvorming Het rapport met de titel GS ZETT'N GOUD DEUR is op 18 april 2006 behandeld in het college van GS. Dit rapport is vervolgens ter kennisneming aangeboden tijdens de Dag van de Verantwoording in mei 2006 aan Provinciale Staten. Conclusies voor doelmatigheid/doeltreffendheid Vanuit het bovenstaande kan voor de rioolpersleiding en daarmee voor bodemsanering worden geconcludeerd, dat GS met de rollen en taken een positieve bijdrage hebben geleverd aan de doelmatigheid en doeltreffendheid. 4.6.

KLANTTEVREDENHEIDSONDERZOEK 2005 (JUNI 2005)

Aanleiding De provincie Groningen streeft naar een optimale dienstverlening aan de klant. De afdeling MB zet hiervoor het instrument van kwaliteitsmanagement in. In het kader van kwaliteitsmanagement heeft de afdeling een klanttevredenheidsonderzoek uitgevoerd in 2005. De centrale vraag voor het klanttevredenheidsonderzoek luidde: In welke mate zijn de klanten van de afdeling MB tevreden over de service en de geleverde producten en diensten?


40

Om de tevredenheid te onderzoeken is een enquête afgenomen, eerst onder de medewerkers van de afdeling en later onder de externe klanten. Bij de klanten is er onderscheid gemaakt tussen adviesbureaus en aanvragers. De respons van de 49 benaderde klanten was 59%. Uit de externe enquête kwam naar voren dat de meeste positieve punten vallen in de categorieën van deskundigheid, klantvriendelijkheid, het nakomen van afspraken en inzichtelijkheid van de procedure. De meeste negatieve punten hadden te maken met communicatie, inzichtelijkheid van de procedure en inzichtelijkheid van de provinciale organisatie. De meeste positieve en negatieve punten gelden voor zowel de aanvragers als de adviesbureaus. Als de uitslagen van de interne en de externe enquête met elkaar worden vergeleken, dan valt voornamelijk op dat op vrijwel alle punten de medewerkers zichzelf lager beoordelen dan de externe klanten. Een uitzondering hierop is de deskundigheid van de medewerkers. Bevindingen en/of conclusie uit het onderzoek Uitkomsten van dit onderzoek zijn: • De klantvriendelijkheid scoort zeer hoog; • De meeste negatieve punten hebben te maken met de communicatie; • De inzichtelijkheid van de procedure scoort zowel positieve als negatieve punten; • Bij de rapportcijfers scoren alleen communicatie en de inzichtelijkheid van de provinciale organisatie te laag (deze laatste alleen bij adviesbureaus). Door deze conclusies zijn de volgende aanbevelingen naar voren gekomen: • Maak een duidelijke tijdsplanning met haalbare termijnen en overleg deze met de klant. Als de klant de termijnen weet, zal de klant ook minder snel ontevreden zijn over de duur van deze termijnen; • Houd de klanten (beter) op de hoogte van ontwikkelingen van de aanvraag en van beleidsveranderingen; • Leg moeilijke zaken zo helder en duidelijk mogelijk uit. Er waren punten van kritiek op de deskundigheid in bepaalde punten. Dit probleem ligt voornamelijk in het niet duidelijk en helder uitleggen van zaken; • Leg het te volgen proces uit aan de klant, stel bijvoorbeeld een standaard schema op waarin dit verbeeldt wordt; • Zorg dat het duidelijk is wie de contactpersoon is. Maakt dit al duidelijk bij de ontvangstbevestiging. Besluitvorming Inmiddels zijn er al veranderingen doorgevoerd. Zo wordt er nu bij de ontvangstbevestiging gemeld wie de contactpersoon is en welk telefoonnummer bij deze persoon hoort. Tevens staat op de ontvangstbevestiging de datum waarop de aanvraag moet zijn afgehandeld. Over het klanttevredenheidsonderzoek is aan het verantwoordelijk MT-lid gerapporteerd en in het stafoverleg gesproken. Conclusies voor doelmatigheid/doeltreffendheid Voor de doelmatigheid en de doeltreffendheid kunnen we uit het bovenstaande concluderen dat met het klanttevredenheidsonderzoek een goede invulling is gegeven aan de verdieping vanuit de dimensie Klant. Dit levert een positieve bijdrage aan de doelmatigheid en doeltreffendheid van het Bodemsanering.


41

4.7.

INTERNE AUDIT KWALITEITSWAARBORGING PROCESSEN (oktober 2006)

Aanleiding In de tekst over het klanttevredenheidsonderzoek is het instrument van kwaliteitsmanagement genoemd. De afdeling MB beschrijft de werkprocessen. De beschrijvingen worden aan de hand van het normblad 8001 uitgewerkt tot op een volgens de afdeling ISO certificeerbaar niveau (ISO-9001). De afdeling heeft als beleid geformuleerd om certificeerbaar te zijn. D.w.z. dat voldaan wordt aan de eisen van certificering, zonder het certificaat te willen aanvragen. Materiedeskundigen van de afdeling houden interne audits om te toetsen in hoeverre de processen en procedures worden beheerst, overeenkomstig de daarvoor gestelde beschrijvingen om te voldoen aan het eigen kwaliteitsmanagementsysteem. Elke audit wordt afgesloten met een rapportage inclusief gesignaleerde afwijkingen en verbeterpunten. In oktober 2006 en november 2007 hebben interne audits plaatsgevonden. Bevindingen en/of conclusie uit de interne audits Vanuit deze interne audits zijn bevindingen gerapporteerd met voorstellen voor corrigerende maatregelen, gevolgd door een implementatiecheck. De follow-up van de Interne audits is door personele wisselingen nog niet gerealiseerd. De verbetervoorstellen zijn wel besproken met de proceseigenaren en geaccordeerd door het afdelingshoofd. De resultaten moeten nog worden verwerkt zodat medio 2008 een actuele versie kan volgen. Uit de interne audits kwam onder meer naar voren: • • •

Voor een meer planmatige aanpak van de saneringen is recent een model ontworpen waarin de planning en prioritering van de saneringen (met normuren, projectgericht toezichtsplan) is opgenomen. Het volgen van dit model wordt opgenomen in de procesbeschrijving. Het model Houden Toezicht op saneringen, versie 2 , versie 05/25/04 is niet meer actueel. Het model wordt voor het onderdeel "Afsluiten sanering /sluiten dossier'' in overeenstemming gebracht met de huidige situatie. In het model Houden Toezicht op saneringen, versie 2 , versie 05/25/04 mist het verzenden van de "instemmingbrief". Deze activiteit wordt opgenomen in het model.

Besluitvorming De verbetervoorstellen zijn met het afdelingshoofd besproken en zullen medio 2008 leiden tot aanpassing van procedures. Conclusies voor doelmatigheid/doeltreffendheid De interne audits worden regelmatig afgenomen. De opvolging van de bevindingen kan adequater worden opgepakt. Met het aanstellen van de medewerker Kwaliteitzorg is hieraan een positieve impuls gegeven. Interne audits leveren een positieve bijdrage aan doelmatigheid en doeltreffendheid. 4.8.

CONCLUSIES

Volgens bovenstaande onderzoeken kan in grote lijnen worden vastgesteld dat de taakuitvoering, rolvervulling en klanttevredenheid een positieve bijdrage hebben geleverd aan de doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsanering uit het programma Schoon/Veilig Groningen. Slotbevinding van de interne en externe onderzoeken Samenvattend kan voor Bodemsanering worden geconcludeerd dat het functioneren van de provincie zowel doelmatig als doeltreffend is.


42

5.

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN OP HOOFDLIJNEN

5.1.

CONCLUSIES

Als uitgangspunt bij de conclusies op hoofdlijnen nemen wij de centrale vraagstelling over van het Onderzoeksplan: Worden de juiste/beoogde effecten gerealiseerd? En gebeurt dit op een doelmatige en doeltreffende wijze? De centrale vraagstelling heeft geleid tot het formuleren van een reeks deelvragen op basis waarvan een indruk kan worden verkregen over de doelmatigheid en doeltreffend van Bodemsanering. Deze vragen zijn voor een deel door de onderzoekers beantwoord; voor een ander deel zijn vragen beantwoord door de geïnterviewde partijen. Tenslotte kunnen conclusies worden getrokken uit de externe onderzoeken die we in ons onderzoek hebben meegenomen. A. Doelmatigheid De onderzoekers constateren op basis van de in het onderzoek betrokken informatie dat de aanwezigheid, de toepassing en het functioneren van de waarborgen voor het besturend en ondersteunend proces van Bodemsanering van optimaal niveau zijn. Daardoor wordt doelmatig gewerkt. Het onderzoeksrapport beschrijft onze conclusies uitgebreid. Ten behoeve van het overzicht in één oogopslag hieronder de tabel op hoofdlijnen, als onderbouwing van deze conclusie. Tabel Waarborgen op hoofdlijnen Aanwezigheid, toepassen en functioneren van de waarborgen in de organisatie Aanwezigheid

Procesonderdeel

Toepassen en functioneren

Ja

Deels

Nee

Ja

Deels

Nee

(optimaal)

(voldoende)

(onvoldoende)

(optimaal)

(voldoende)

(onvoldoende)

A: Besturend proces Strategie

X

X

Besluitvorming

X

X

Planning & Control

X

X

B: Ondersteunend proces Bedrijfsvoering

X

X

Kwaliteitszorg

X

X

Cultuur

X

X

De aanduiding in deze tabel op hoofdlijnen is een samenvoeging van de afzonderlijke waarborgen uit de tabel in paragraaf 2.2. Naast de waarborgen is het onderwerp doelmatigheid ook aan de orde gekomen bij de interviews en de externe onderzoeken. Uit de interviews trekken we de conclusie dat de geïnterviewde partijen van mening zijn dat de door de provincie ingezette instrumenten en activiteiten doelmatig zijn. De in het onderzoek betrokken externe onderzoeken geven aan dat de taakuitvoering, rolvervulling en klanttevredenheid een positieve bijdrage leveren aan de doelmatigheid van Bodemsaneringen uit het programma Schoon/Veilig Groningen. Hieruit mag worden geconcludeerd dat uit de reeks externe onderzoeken het functioneren van de provincie eveneens als doelmatig kan worden aangemerkt.


43

B. Doeltreffendheid De verdiepingsslag, waarbij vijf cases uitvoerig zijn bekeken, naast de provinciale registratie van bodemsaneringprojecten, toont aan dat het praktisch handelen van de provincie ruim voldoende tot optimaal doeltreffend is. De in het onderzoek betrokken externe onderzoeken geven aan dat de taakuitvoering, rolvervulling en klanttevredenheid een positieve bijdrage leveren aan de doeltreffendheid van Bodemsaneringen uit het programma Schoon/Veilig Groningen. Hieruit mag worden geconcludeerd dat uit de externe onderzoeken het functioneren van de provincie eveneens als doeltreffend kan worden aangemerkt. Ook bij de doeltreffendheid geven wij een overzicht in één oogopslag, als onderbouwing van deze conclusie. Tabel Verdieping: Dimensies

Onderwerpen onderzoek Deel 2 Doeltreffendheid - Dimensies A: Maatschappelijke effecten - Case Zoute Bagger - Case Gasfabriek Appingedam - Case Aanpak werkvoorraad - Case Stadswateren - Case Akzo Nobel B: Rollen en Taken - VROM-inspectie - Wbb verantwoording - Enquete gemeenten - Rioolpersleiding - Interne audit kwaliteitswaarborging processen - Onderzoek provinciale registratie Bodemsaneringprojecten C: Klanten - Klanttevredenheid onderzoek Totaal oordeel doeltreffendheid

Optimaal

Goed

Voldoende

Onvoldoende

X X X X X X X X X X X

X X

Wij merken bij deze aanduiding op, dat gekozen is voor optimaal, wanneer als resultaat uit het externe onderzoek is aangegeven dat er sprake is van een meer dan gewone rol- of taakopvatting. Een resultaat dat in die onderzoeken 'goed' wordt genoemd, hebben wij in de tabel als goed aangegeven. Bij de vijf cases is drie keer de aanduiding goed gegeven. Een beoordeling naar optimaal kan momenteel niet worden gegeven, aangezien deze cases zich nog niet of ten dele in het saneringsstadium bevinden. Dit zegt niet zozeer iets over het handelen van de provincie, maar meer over de betrokken cases. Zoute Bagger was een innovatieve case, waarvan het onderzoek nog maar recent is afgewikkeld. De resultaten m.b.t. de maatschappelijke effecten volgen wanneer de aanbevelingen van dit onderzoek in de praktijk worden gebracht. De gasfabriek is gekozen om de invloed op de maatschappelijke effecten te toetsen, nu er sprake is van opschorten van de activiteiten. Bij de case Aanpak werkvoorraad handelt de provincie voldoende tot optimaal, maar is daadwerkelijke sanering afhankelijk van de medewerking van de betrokken partijen. De invloed van de provincie bij die case kan daardoor als beperkt worden aangemerkt. We hebben vastgesteld dat inmiddels wel 144 locaties zijn gesaneerd. Registratie van bodemsaneringprojecten De administratie geeft naast de aantallen locaties ook inzicht in de kosten en in de verschillende stadia van onderzoek en/of sanering per locatie. Zodra nieuwe gegevens bekend zijn wordt het systeem geactualiseerd. Als deze gegevens sterk van invloed zijn op het totaalbeeld, kan direct goed worden afgewogen of, en op welke wijze een bijsturing van de inzet van middelen nodig is. Dit betekent dat de administratie ondanks de onvoorspelbaarheid van de ernst van de zich voordoende verontreinigingen als doeltreffend kan worden aangemerkt. Simpel gezegd: de provincie weet niet wat er nog gaat


44

spelen, maar dat wat er speelt of bekend raakt wordt doeltreffend vastgelegd en er kan daardoor doeltreffend op worden gereageerd. C: Samenvatting van vragen en antwoorden Zowel in het onderzoeksplan als in het onderzoek zelf zijn vragen en aanvullende vragen geformuleerd en beantwoord. Om de slotconclusie te onderbouwen hebben wij deze vragen en antwoorden verzameld. 1. De onderzochte waarborgen Zijn de besturende en ondersteunende processen aanwezig, worden ze toegepast en functioneren ze? Uit ons onderzoek blijkt dat deze processen ruim voldoende tot optimaal aanwezig zijn, worden toegepast en functioneren. Hebben de activiteiten met de meest efficiënte middeleninzet plaatsgevonden? Zoals wij reeds hebben aangegeven in de Managementsamenvatting en in de Inleiding verwijzen wij voor een beoordeling van de middeleninzet door naar de resultaten uit het project Kleiner en Beter. Dit project richt zich juist op het verbeteren van de kwaliteit van de dienstverlening in het licht van de reductie van de ambtelijke capaciteit. Centraal daarbij staan de vragen 'wat gaat goed?' en 'wat kan beter?' (kwantitatief, kwalitatief en wat betreft de manier van werken). 2. De onderzochte vijf cases Hebben de door de provincie Groningen ondernomen acties daadwerkelijk geleid tot het realiseren van de gewenste prestaties en de beoogde maatschappelijke effecten van Bodemsanering? Zijn de benoemde effecten door de organisatie beïnvloedbaar? Is er een logisch verband tussen de effecten en de doelstellingen van het beleid? We bevinden ons momenteel in het vierde jaar van het meerjarenprogramma. Uit de reacties van de geïnterviewde partijen en het eigen onderzoek naar de provinciale registratie van bodemsaneringprojecten blijkt tot nu toe, dat er geen reden is om te twijfelen aan het halen van de gewenste prestaties en de in het onderzoek betrokken maatschappelijke effecten. Wij merken hier wel op dat de invloed die de provincie kan uitoefenen als beperkt wordt aangemerkt, omdat economische, financiële en ruimtelijke ontwikkelingen zowel de drijvende als beperkende krachten vormen achter de aanpak van bodemverontreiniging en beïnvloeden daarmee ook de uitvoering van de activiteiten en doelen die in het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming provincie Groningen 2005-2009 zijn opgenomen. De doelstellingen van het beleid en de gewenste prestaties en de beoogde maatschappelijke effecten lopen grotendeels synchroon. Het nagestreefde maatschappelijk effect van het provinciaal beleid bij het overkoepelende thema Milieu is het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen. Het meerjarenprogramma heeft als doel het uitvoering geven aan het beheer en de sanering van verontreinigde locaties. Daarmee is sprake van een logisch verband tussen de effecten en de doelstellingen van het beleid. Liggen de geplande acties van het Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming 2005 - 2009 op schema? Indien niet, wat is daarvan de reden? In paragraaf 1.4. is door ons opgemerkt dat gezien het grote aantal dossiers dat onder Bodemsanering valt geen sprake is van een onderbouwde statistische representatieve steekproef en dat dit gegeven beperkingen oplegt bij de interpretatie van onze onderzoeksresultaten. Deze vraag kan daarom alleen worden beantwoord met betrekking tot de cases. Uit de reacties van de geïnterviewde partijen bij alle vijf cases blijkt de overtuiging dat de acties op schema liggen. Dit is uiteraard een momentopname. Al met al leidt de huidige stand niet tot de conclusie dat er sprake is van achterblijvende resultaten. Welke effecten hebben de acties tot gevolg gehad, waarbij de effecten van het provinciaal beleid zoveel mogelijk apart van eventuele externe invloeden worden bepaald? En: zijn er andere organisaties die van invloed zijn op het realiseren van deze effecten?


45

In verschillende bewoordingen komt uit de interviews naar voren dat de regierol en wijze waarop de provincie deze rol gestalte geeft, heeft geleid tot merkbare acties. In een aantal gevallen is zelfs opgemerkt dat zonder de inspanning van de provincie het nu bereikte resultaat niet was gehaald. Andere organisaties zijn zeker van invloed geweest op het realiseren van de gewenste effecten. Hoe wordt met de gemeten resultaten omgegaan? Zijn er doelmatige en doeltreffende interventies gekozen? De geïnterviewde partijen geven (in bijna alle gevallen) aan dat periodiek aan de provincie rapportages worden gezonden. Daarbij wordt opgemerkt dat de provincie reageert, wanneer dit noodzakelijk is. Uiteindelijk worden alle metingen c.q. resultaten van deze rapportages opgenomen in de jaarlijkse monitoringrapportage van de provincie aan VROM. Uit de cases blijkt dat de provincie doelmatig en doeltreffend handelt wanneer tijdens de uitvoering van een sanering (waar de provincie deel uit maakt van een projectgroep) blijkt dat er stagnatie ontstaat in de voortgang of sprake is van budgetoverschrijding. 3. De provinciale registratie van bodemsaneringprojecten In hoeverre sluit de registratie van het verloop van bodemsaneringprojecten (in welke vorm dan ook) aan bij de resultaten uit de interviews? Wij constateren dat de provinciale registratie van het totaal van de bodemsaneringen geen afwijkend beeld geeft van de indruk die de geïnterviewde partijen hebben aangegeven bij de vijf onderzochte cases en/of het beeld dat wordt weergegeven in de betrokken externe onderzoeken. Kan op basis van deze registratie op een juiste manier worden gemonitord of de te realiseren doelstellingen ook daadwerkelijk worden gehaald, zowel financieel als kwantitatief? Rekening houdend met de doelstellingen en de voorwaarden van zowel de provincie Groningen als het rijk (via het Ministerie van VROM) constateren wij dat met behulp van de provinciale registratie van Bodemsanering op een juiste manier kan worden gemonitord of de te realiseren doelstellingen ook daadwerkelijk worden gehaald. 4. De externe onderzoeken Uit de externe onderzoeken kan in grote lijnen worden vastgesteld dat de taakuitvoering, rolvervulling en klanttevredenheid een positieve bijdrage hebben geleverd aan de doelmatigheid en doeltreffendheid van Bodemsaneringen uit het programma Schoon/Veilig Groningen. Als slotconclusie kan worden gesteld dat de provincie Groningen zowel doelmatig als doeltreffend aan Bodemsanering werkt. 5.2.

AANBEVELINGEN

De aanbevelingen kunnen in twee categorieën worden ondergebracht: 1. aanbevelingen van de onderzoekers 2. aanbevelingen die derden hebben gegeven naar aanleiding van de interviews. De rapporten van de externe onderzoeken bevatten eveneens aanbevelingen. Deze worden hier niet herhaald: ze zijn immers al eerder afgegeven. Wij hebben geconstateerd dat de meeste aanbevelingen al zijn overgenomen, of dat wordt gewerkt aan het inpassen er van. Enkele aanbevelingen zijn na interne beoordeling niet overgenomen. Aanbevelingen van de onderzoekers Aan de afdeling Milieubeleid en Bodemsanering In de Programmabegroting is bij de meetbaarheid van het maatschappelijk effect het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen aangegeven dat de verkleining van de werkvoorraad goed


46

meetbaar is. De huidige beschrijving wekt de suggestie dat het maatschappelijk effect van het behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen, gerealiseerd wordt met het verkleinen van de werkvoorraad van de 4900 locaties. Verkleining van deze werkvoorraad is echter slechts een onderdeel uit het uitvoeringsprogramma van het Meerjarenprogramma Wet Bodemsanering 2005 2009 en juist op dit onderdeel kan niet worden gestuurd. De huidige weergave in de Programmabegroting weerspiegelt dus niet het volledige beeld van het onderdeel Bodemsanering. Wij adviseren om meer maatschappelijke effecten van Bodemsanering (zoals door ons beschreven in paragraaf 3.1.) en de bijbehorende prestatie-indicatoren te beschrijven en deze beschrijving in de eerstvolgende Programmabegroting van de provincie Groningen op te nemen. Wij adviseren in de toekomst zorg te dragen voor tijdige indiening van de rapportage aan VROM om te voldoen aan de eisen van het rechtmatig handelen, dat jaarlijks tijdens het Rechtmatigheidonderzoek word getoetst. Aan Gedeputeerde Staten Wij adviseren het Groninger Model uit te breiden met een nieuwe waarborg bij het onderdeel Besturend proces, Besluitvorming. De waarborg luidt: Wordt op een zorgvuldige manier invulling gegeven aan het mandaat van het Bevoegdhedenbesluit GS? De reden omschrijven wij als volgt: door gebruik van het bij het Bevoegdhedenbesluit GS verleende mandaat is de werking en de toepassing van de andere waarborgen van dit onderdeel (Advisering van overige stafafdelingen / Bespreking in het betrokken Functioneel Overleg) niet volledig te toetsen. Deze waarborgen zijn door het mandaat niet van toepassing omdat afhandeling op ambtelijk niveau plaatsvindt. De vraag kan worden gesteld hoe GS in gevallen waarbij dit wenselijk is, wel worden geïnformeerd om bestuurlijke besluitvorming af te kunnen wegen. Het is dus aan te bevelen om bij volgende doelmatigheid- en doeltreffendheid onderzoeken te toetsen of het mandaat zorgvuldig in praktijk wordt gebracht.

Aanbevelingen die derden hebben gegeven naar aanleiding van de interviews Hieronder treft u de aanbevelingen aan die de geïnterviewde partijen aan ons hebben meegegeven. Wij geven aan dat deze aanbevelingen per case door meerdere van de geïnterviewde partijen zijn benoemd. Wij hebben er voor gekozen de aanbevelingen concreet per case te presenteren en niet op hoofdlijnen. Daardoor zijn deze aanbevelingen concreet genoeg om door de provincie op kortere termijn nog eens met de betrokken partijen door te spreken, om na te gaan in hoeverre het maken van nieuwe afspraken wenselijk is. Case Zoute Bagger 1. De provincie moet veel aandacht schenken aan een goede communicatie richting belanghebbende (inwoners, natuur- en milieu organisaties) ook al is afgesproken dat deze rol bij de gemeente komt te liggen. Het gaat over de volgende punten: 1. de reden; 2. hoe we naar de problematiek hebben gekeken; 3. de uitvoering; 4. het veiligheidsaspect richting de verschillende partijen; 2. Het informeren van de Groninger gemeenten over de mogelijkheden om beleid te maken voor hergebruik van zoute baggerspecie en/of andere stoffen. 3. De provincie moet de vinger aan de pols houden en daardoor bewaken of de uitkomsten geëffectueerd worden. 4. Over een half jaar zou een evaluatie kunnen plaatsvinden waarin ook de opvolging van het rapport besproken wordt.


47

Case Gasfabriek Appingedam 1. De wijze waarop de provincie werkt en meewerkt aan de herontwikkeling van ‘De Tip’is heel effectief. Zo zou de provincie ook op andere beleidsterreinen moeten werken. . 2. De gekozen manier van aanbesteden blijkt achteraf complex te zijn. Geredeneerd vanuit aansturing en beheersbaarheid is het haast niet te doen. De provincie moet zich de vraag stellen en beantwoorden, hoeveel de systematiek en de (rand)voorwaarden de complexiteit van een dergelijke ontwikkeling vergroten. 3. Er wordt sterk vanuit "het geval van bodemverontreiniging" geredeneerd. Vervuiling die hier niet direct aan kan worden toegewezen, valt buiten de scope van de provincie en wordt aan de gemeente overgelaten. Het maatschappelijk effect (hoofddoelstelling) kan nog meer worden vergroot als juist andersom wordt geredeneerd: aanpalende verontreiniging hoort in principe bij "het geval", tenzij de provincie (op basis van haar deskundigheid) kan aantonen dat zulks niet van toepassing is. Case Aanpak werkvoorraad 1. De provincie zou bij de aanpak van bodemverontreiniging wel wat integraler mogen denken. Nu worden soms creatieve oplossingen niet uitgewerkt. 2. De gemeente wordt door de provincie alleen geïnformeerd over de volledigheid van de aanlevering van de gegevens. Of de wijze van rapportage juist is, of dat zaken beter op een andere manier aangeleverd kunnen, of welke conclusies getrokken worden, wordt niet aangegeven. De terugkoppeling naar de gemeente kan daarom nog worden verbeterd. 3. Het stappenplan moet bekend gemaakt worden. Op welk moment wordt welk onderdeel nu precies aangepakt en wanneer wordt wat van de gemeente verwacht? Aanbevelingen m.b.t. het MJP 1. Informatie verstrekken over de voortgang van BSB locaties. 2. Andere meetmethode voor asbestproblematiek wijken/kanalen. Case Stadswateren Groningen 1. Ga eerder na of oplossen van problemen aan de markt overgelaten kunnen worden, aangezien daar veel knowhow aanwezig is (bijvoorbeeld middels gunningcriteria bij aanbesteding). 2. Bij dit soort convenanten zou in het vervolg gekeken moeten worden naar een juridisch vorm die de verhoudingen en de risico's beter recht doet. 3. Het is jammer dat de provinciale grondbank nog niet van de grond is gekomen: het slim in kaart brengen van locaties scheelt wellicht het onnodig verplaatsen van grond dat hergebruikt kan worden. 4. Iets flexibeler omgaan met handhaving van de vergunningcriteria. Case Akzo Nobel 1. Vinger aan de pols blíjven houden. 2. In het belang van andere bedrijven op het Chemiepark: geef voorlichting, verricht coaching; stimuleer.


48

6.

TOEPASSING VERBETERPUNTEN UIT EVALUATIE

6.1.

RESULTATEN VAN DE GEWIJZIGDE ONDERZOEKSOPZET

In Hoofdstuk 1 hebben wij aangegeven dat op basis van een evaluatie van de eerdere onderzoeken, het gebruik van het Groninger Model en een beoordeling van de efficiency en de effectiviteit van het onderzoek in brede zin, de Verordening doelmatigheid en doeltreffendheid in 2007 is aangepast. Wij gaan hieronder kort in op de resultaten van deze verandering die in dit onderzoek concreet zijn toegepast. Reikwijdte Dit onderzoek richtte zich op het onderdeel Bodemsanering in plaats van het volledige programma Schoon/Veilig Groningen. Dit heeft geleid tot het uitbreiden van het aantal te onderzoeken cases en een toename van de te interviewen partijen, waardoor niet alleen een betere indruk werd verkregen over het onderwerp, maar ook over het doelmatig en doeltreffend handelen. Tevens is een tijdwinst geboekt op de duur van het onderzoek. Actualiteit In dit onderzoek is tegemoet gekomen aan de actualiteit. In de selectie van de cases was opgenomen: het projectonderzoek naar Zoute Bagger (case 1, nog maar pas afgerond) en de sanering van het terrein Gasfabriek Appingedam (case 2, sanering is momenteel opgeschort). Een actuele beoordeling en de eventuele gevolgen voor de doelmatigheid en doeltreffendheid zijn in dit onderzoek opgenomen. Waarborgen Groninger Model De te onderzoeken waarborgen zijn afgestemd op het onderwerp Bodemsanering. De meer algemene waarborgen zijn buiten beschouwing gelaten, aangezien deze periodiek worden getoetst binnen de reguliere Planning & Control cyclus. Loskoppelen van behandeling jaarrekening Het eindrapport OP SCHONE KLAAI wordt ter behandeling aangeboden direct na afronding. Het loskoppelen van de behandeling van de Jaarrekening maakt het inplannen van het onderzoek flexibeler en stelt het bestuur in staat om eventueel direct de aanbevelingen te kunnen overnemen. Hoor- en wederhoor In het onderzoek is hoor- en wederhoor specifiek in de onderzoeksopzet meegenomen. De afdeling heeft gelegenheid gehad om alle aan het onderzoek deelgenomen medewerkers te betrekken in de beoordeling op een correcte weergave van de feiten van het beleidsterrein. Van de mogelijkheid om noodzakelijke correcties aan te kunnen brengen is ook gebruik gemaakt. 6.2.

CONCLUSIE

Uit de evaluatie kwam als verwacht resultaat naar voren dat het onderzoeken van specifieke onderwerpen zal leiden tot meer diepgang en concretere resultaten. Bovendien kunnen onderwerpen worden gekozen die actueel zijn en op een betere wijze aansluiten bij de (politieke) realiteit. Hierdoor zullen de onderzoeken en de resultaten daarvan meer gaan leven in de organisatie, waardoor het de aandacht krijgt die het verdient. Tenslotte was de verwachting dat deze wijze van onderzoek ons fors tijdswinst zal opleveren. Toepassing van deze verbeterpunten heeft zoals hierboven is beschreven naar onze mening geleid tot een efficiëntere uitvoering van dit onderzoek.


49

BIJLAGEN BIJLAGEN DEEL 1 1.

Overzicht selectie waarborgen t.g.v. Bodemsanering.

De waarborgen die hieronder met een X zijn aangeduid worden in het onderzoek betrokken. Besturend proces: Strategie: 1. Zijn er doelstellingen geformuleerd op programmaniveau? 2. Sluiten de doelstellingen aan bij de strategische doelstellingen van het collegeprogramma? 3. Heeft het beleidsveld invloed op het strategisch beleid van de provincie? 4. Zijn de afdelingsdoelstellingen een nadere concretisering van de programma doelstellingen? 5. Zijn de doelstellingen helder geformuleerd, beïnvloed en meetbaar? 6. Heeft het beleidsveld haar klanten/doelgroepen gedefinieerd? 7. Zijn de medewerkers bekend met beleid en doelstellingen? Besluitvorming: 1. Is voorafgaand aan de besluitvorming advisering van de stafafdelingen en betrokken beleidsafdelingen geregeld? 2. Worden voorafgaand aan de formele besluitvorming alle voorstellen in het functioneel overleg met gedeputeerde besproken? 3. Is er een gestructureerd en formeel besluitvormingsmoment toegepast? 4. Wordt op een zorgvuldige manier invulling gegeven aan het mandaat van het Bevoegdhedenbesluit GS? * Planning en Control: 1. Heeft het beleidsveld een actueel afdelingsplan? 2. Wordt er conform de P&C cyclus gerapporteerd? 3. Zijn de verantwoordingseisen duidelijk? Zijn deze indien nodig doorvertaald naar derden? 4. Zijn de middelen juist, tijdig en volledig verantwoord? 5. Combineert de controller cijfers met beleid en brengt de functionaris in het MT voorstellen voor beleidswijzigingen in? Ondersteunend proces: Bedrijfsvoering: 1. Is er een processchema voor de gehele organisatie beschikbaar? 2. Zijn de primaire, de besturingsen ondersteunende processen en de onderlinge samenhang vastgelegd? 3. Zijn de bedrijfsprocessen in de afdeling(en) vastgelegd? 4. Zijn de interfaces tussen de processen vastgelegd? 5. Zijn de beschreven processen up to date? 6. Is er een verantwoordelijke aangewezen voor het actueel houden van de processen? Kwaliteitszorg: 1. Zijn er binnen de betrokken afdeling(en) eigen kwaliteitszorgsystemen? 2. Is er een intern audit systeem? 3. Vindt er een knelpuntenanalyse plaats? 4. Wordt de kwaliteit extra geborgd door collegiale toetsing? 5. Stelt de organisatie voldoende middelen beschikbaar voor verbeterprojecten?


X

X X

X X

X

X

X X X X X

X X X X

50

Cultuur: 1. Geeft het management ruimte om kritische / afwijkende geluiden te laten horen? 2. Geeft het management medewerkers complimenten als zaken goed verlopen? 3. Spreekt het management medewerkers aan als zaken niet goed verlopen? 4. Spreken medewerkers elkaar aan als zaken niet volgens afspraak lopen? 5. Worden werkafspraken tussen manager en medewerker schriftelijk vastgelegd? 6. Is er sprake van een open communicatie/relatie tussen het betrokken afdelingshoofd en de betrokken bestuurder?

X

X

* Deze waarborg is toegevoegd naar aanleiding van de resultaten uit dit onderzoek.


51

2.

Middelen Bodemsanering afdeling MB.

Bestuurlijke en ambtelijke betrokkenen MB Afdeling H.J. Bolding MT-lid Slager, Calon GS-lid Productgroep Bodemsanering 5201 Productgroepindeling volgens begroting (bedragen x € 1000) Geraamde Gerealiseerde Product Jaar lasten lasten

Bodemsanering *

2005 2006 2007 2008 2009

8.457 8.397 7.525 7.672 7.762

Verschil

11.647 8.013 6.765

-3.190 384 760

Geraamde inkomsten

Gerealiseerde inkomsten

5.256 5.271 5.271 5.271 5.271

12.780 6.603 5.978

Verschil

-7.524 -1.332 -707

* De bedragen zijn indicatief: de jaarrekening 2007 is momenteel nog niet vastgesteld.


52

BIJLAGEN DEEL 2 3.

Overzicht cases: soort case, karakter en uitgewerkte interviews

3.1.

Tabel soort case en karakter

Case 1 Zoute bagger

Soort case Gebiedsspecifiek bodembeleid i.r.t. "Besluit bodemkwaliteit"

Karakter Innovatief

2 Gasfabriek Appingedam 3 Aanpak werkvoorraad

Bodemsanering

Uitvoerend

Onderzoek i.s.m. gemeenten op niet bedrijfsgebondenlocaties, die potentieel ernstig en spoedeisend zijn.

Beleidsmatig

4 Stadswateren Groningen 5 AKZO-Nobel

Waterbodemsanering

Uitvoerend

Wettelijke taken

Beleidsmatig

Hieronder worden per case de gestelde onderzoeksvragen voorzien van de in de interviews gegeven antwoorden. 3.2.

Case Zoute Bagger

Algemeen 1. Op welke wijze levert het project "Zoute Bagger" de provincie een bijdrage aan het realiseren van het maatschappelijk effect "behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen". Het project "Zoute Bagger" levert een bijdrage aan het maatschappelijke effect doordat onderzocht is in hoeverre de zoute baggerspecie hergebruikt kan worden. Tot op heden blijft de zoute baggerspecie namelijk in depot liggen. De Provincie heeft met deze pilot gezorgd dat het Besluit Bodemkwaliteit als één van de eerste in Nederland wordt uitgevoerd. De uitkomsten van dit onderzoek geven aan dat zoute baggerspecie onder voorwaarden (het in kaart brengen en afbakenen van risico's) kan worden hergebruikt. Het zorgt tevens voor een rechtmatig afbouwen van de baggerdepots, waardoor deze terreinen weer in aanmerking kunnen komen voor een nieuwe bestemming. Door duurzaam met de grondstoffen om te gaan hoeft er geen nieuw materiaal worden ingezet, wat tevens een afname van winning en transport van primaire grondstoffen kan bewerkstelligen. Is het meetbaar en merkt u dat de Provincie hier actief op stuurt? Op dit moment zijn de effecten nog niet meetbaar; de pilot is in januari 2008 afgesloten. De uitkomst van het onderzoek moet door de gemeenten nog worden uitgewerkt in gebiedsspecifiek beleid: de gemeentelijke bodembeheernota's. Wanneer de besluitvorming is afgerond kan het gebiedsspecifiek beleid worden uitgevoerd en zullen de effecten meetbaar worden. Het project heeft duidelijk aangetoond dat er kansen liggen. Daarmee is ook de kans op meetbare positieve effecten groot. De provincie was initiatiefnemer, trekker en had een actief sturende rol binnen het project. Wanneer de Provincie dit niet had gedaan was het project niet van de grond gekomen. Nu is de problematiek van zoute bagger bespreekbaar geworden. De rol van de provincie is voorlopig afwachtend. Toch moet de provincie wel de vinger aan de pols blijven houden en bewaken of de vervolgstappen (het vaststellen van de bodembeheernota's door gemeenten) wel worden gezet. 2. Zijn er andere betrokkenen c.q. ontwikkelingen (innovaties) die bijgedragen hebben aan de realisatie van (water) bodemsaneringen? a. Zo ja, welke? Was deze bijdrage positief? De verandering in de weten regelgeving binnen de kaderstelling water heeft aanleiding gegeven tot een positieve bijdrage rond de problematiek voor hergebruik van zoute baggerspecie. De


53

projectaanpak om middels workshops vanuit de verschillende invalshoeken de kansen en knelpunten te belichten heeft een positieve bijdrage gegeven aan de voortgang van het project. De innovatie binnen dit project is met name de mogelijkheid om de toegepaste methodiek niet alleen te gebruiken voor zoute baggerspecie maar ook in andere situaties op lokaal niveau gebiedsspecifiek beleid te ontwikkelen. Daarnaast kwam door dit project landelijke aandacht voor bodembeheernota's voor gebiedsspecifieke toepassingen. De provincie Groningen was één van de pilots. b. Zo nee, zijn er kansen blijven liggen. We zijn van mening dat er geen kansen zijn blijven liggen. De kansen zijn maximaal benut. 3. In het kader van het project "Zoute Bagger" heeft de Provincie de regierol op zich genomen terwijl de gemeenten het bevoegd gezag zijn. Vind u dit een goed initiatief? a. Zo ja waarom. Het is een goed initiatief geweest omdat: • hergebruik van zoute baggerspecie niet alleen een gemeentelijke maar ook een regionale problematiek is; • de gemeenten (bevoegd gezag) voor de ontwikkeling van nieuw beleid op dit terrein een te beperkte capaciteit hebben; • de provincie vanuit haar overstijgende rol specifieke kennis en ondersteuning heeft ingebracht. Dit heeft niet tot problemen geleid; b. Zo nee wat zijn volgens u verbeterpunten. We hebben geen verbeterpunten. Bodemsanering 4. Loopt het opstellen van het Rapport "Zoute Bagger" in de pas met de doelen van het oorspronkelijke Projectplan? Het project heeft geen noemenswaardige vertraging opgelopen. De uitkomsten hangen af van het vervolg en de doelen kunnen worden gehaald als de gemeentelijke besluitvorming wordt afgerond. a. Financieel: positief of negatief? De kosten van het project zijn hoger uitgevallen dan begroot. Voor extra uitzoekwerk is een aanvullende opdracht verstrekt aan het adviesbureau. Aanvullende vraag: Zijn alle subsidie mogelijkheden gebruikt? Bodem+ en Groningen Seaports hebben een bijdrage geleverd in verband met ontwikkelingen binnen nieuwe weten regelgeving. Naar de mogelijkheid van Europese subsidies is niet gekeken omdat de buitenlandse weten regelgeving verder niet bekend is. b. Heeft dit positieve ofwel negatieve effecten op de maatschappelijke effecten die worden nagestreefd Positief: welke zijn dit? De inschatting is positief mits er voldoende maatregelen worden genomen en navolging wordt gegeven aan het rapport. De zoute bagger kan vervolgens worden hergebruikt. Het maatschappelijk effect is momenteel nog niet te beoordelen omdat de uitkomst van het onderzoek nog door de gemeenten moet worden geformaliseerd in een bodembeleidsnota. Pas daarna kan daadwerkelijk worden gesaneerd. Negatief: welke voorstellen zouden tot verbetering kunnen leiden? Wanneer de aanbevelingen van het rapport worden opgevolgd (beschermende maatregelen) hoeft dit geen negatief maatschappelijk effect te hebben.


54

5. In hoeverre heeft het beleid (duurzaamheid) van de provincie invloed gehad op het initiëren van het opstellen van het projectplan "Zoute Bagger"? En wat vindt u hiervan? a. Bij positief: op welke punten? Vanuit het collegeprogramma speelt duurzaamheid in algemene zin een grote rol. Binnen het project "Zoute Bagger" wordt invulling gegeven aan het duurzame karakter van het beleid van de provincie door grond te gaan hergebruiken dat anders in depot blijft liggen. Tevens hoeft geen (landbouw-, industrie-, bouw-, enzovoort) grond te worden opgeofferd voor het inrichten van nieuwe (baggerspecie) depots. b. Geen

Bij negatief: op welke punten, en hoe had het tot verbetering kunnen leiden?

6. In het kader van de pilot wordt gekeken of het hergebruik van zoute baggerspecie toepasbaar is. Het beleid van de Provincie is om 4.900 ernstig vervuilde locatie te laten afnemen. Denkt u dat, met het hergebruik van Zoute baggerspecie, de Provincie in haar beleidsdoelstelling slaag, of bestaat er een kans dat hergebruik op nieuwe locaties verontreiniging veroorzaakt. a. Zo ja, wat is het positieve effect. Wij verwachten op basis van de aanbevelingen van het rapport geen nieuwe verontreinigingen als gevolg van hergebruik van zoute bagger. Dit is wettelijk overigens ook niet toegestaan. Voor de bodem is chloride geen genormeerde stof binnen het Besluit bodemkwaliteit, maar je dient wel altijd de wettelijke zorgplicht in acht te nemen. Voor het oppervlaktewater is het wel een risico maar dit kan worden beheerst door het nemen van voldoende maatregelen. Er is ook geen sprake van verontreiniging als de baggerspecie wordt gebruikt in een omgeving waar van nature al sprake is van enige verzilting. Het positieve effect van hergebruik van gereinigd grond is gering. In aantallen gaat slechts om enkele locaties. In kwantitatieve zin is het effect veel groter: er is sprake van grote hoeveelheden baggerspecie die voor hergebruik in aanmerking kunnen komen. Dat is duurzaam omdat er dan geen nieuwe materialen worden gebruikt. b. Zo nee, wat zijn de risico's. Wanneer er te weinig beschermende maatregelen worden getroffen is er kans op oppervlaktewater vervuiling (verzilting). In de aanbevelingen van het rapport wordt hieraan voldoende aandacht geschonken. De besluitvorming aan de hand van de nog op te stellen gemeentelijke bodembeheernota's is nog niet afgerond. Belanghebbenden kunnen op het moment dat de bodembeheernota's worden ingediend nog in beroep gaan. Een andere vorm van risico is wat er momenteel nog gebeurt: de vrijgekomen baggerspecie wordt nu nog verspreid in zee. Dat zou je verspilling kunnen noemen. 7. In het collegeprogramma van de Provincie wordt veel aandacht besteed aan duurzaamheid. Heeft uw organisatie een bijdrage geleverd aan het realiseren van dit beleid. a. Zo ja hoe heeft dit gestalte gekregen. Ja. Dit heeft gestalte gekregen door: • door het mede initiëren van het onderzoek. • vooruitlopend op nieuwe weten regelgeving overleg te voeren met het Ministerie of de regels op een juiste manier worden geïnterpreteerd en toegepast. • goed om te gaan met de bescherming oppervlaktewaterkwaliteit. In feite was dit een beperkende factor in verband met de regelgeving. Door breder te kijken en daar waar mogelijk kansen te benutten is dit positief uitgevallen. b. Zo niet, waarom niet en ziet u in de toekomst veranderingen in uw beleid. De geïnterviewden geven niet aan in de toekomst hun beleid te wijzigen.


55

8. Welke overige aanbevelingen heeft u voor de provincie Groningen als het gaat om het realiseren van de beoogde maatschappelijke effecten in het kader van bodemsanering? De belangrijkste aanbevelingen zijn: • Veel aandacht schenken aan een goede communicatie richting belanghebbende (inwoners, natuur- en milieu organisaties) over de volgende punten: 1. de reden; 2. hoe we naar de problematiek hebben gekeken; 3. de uitvoering; 4. het veiligheidsaspect richting de verschillende partijen; • Het informeren van de Groninger gemeenten over de mogelijkheden om beleid te maken voor hergebruik van zoute baggerspecie en/of andere stoffen. • De provincie moet de vinger aan de pols houden en daardoor bewaken of de uitkomsten geëffectueerd worden. • Over een half jaar zou een evaluatie kunnen plaatsvinden waarin ook de opvolging van het rapport besproken wordt. 9. Voldoet het resultaat van het onderzoek aan de verwachting. Zo ja is dit werkbaar. Zo nee hoe kan dit worden verbeterd. Het onderzoek voldoet aan de verwachtingen en biedt ook andere kansen. Of het werkbaar is moet blijken uit de praktijk. De provincie moet daarom een actieve rol blijven spelen in het vervolg traject (invoering). 10. Aanvullend: overig leerpunten Het nader onderzoek naar het verwijderen van de hoeveelheid zout had eerder uitgevoerd kunnen worden. Het onderzoek leidde tot een juist inzicht en heeft de verdere uitvoering van het project vergemakkelijkt.

3.3.

Case Gasfabriek Appingedam "De Tip"

Algemeen 1. Op welke wijze levert het project "Gasfabriek Appingedam "De Tip"" de provincie een bijdrage aan het realiseren van het maatschappelijk effect "behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen". De bijdrage is groot. Op de schaal van de gemeente Appingedam levert de sanering van het vervuild terrein van een voormalige gasfabriek een zeer substantiële bijdrage op voor het verbeteren van het leefmilieu. Op de schaal van de provincie is de bijdrage kleiner maar zeker aanwezig. Het verbeterde leefmilieu zit niet alleen in de schone grond en grondwaterbodems maar ook bijvoorbeeld in de vergroting van de woningvoorraad en daarbinnen de integratie van diverse woonmilieus. Bij de herontwikkeling ontstaan in het historische stadsdeel ook resultaten voor toerisme en vaarrecreatie. Nu is De Tip nog een 'rotte kies'. 2. Zijn er andere betrokkenen c.q. ontwikkelingen (innovaties) die bijgedragen hebben aan de realisatie van de maatschappelijke effecten? a. Zo ja, welke? Was deze bijdrage positief? De bijdrage van anderen was positief. Zonder andere betrokkenen vindt herontwikkeling niet plaats. Het convenant heeft bijgedragen omdat daarmee het project weer vlot getrokken is. Het door het betrokken adviesbureau geadviseerde type saneringcontract was zeer innovatief. Het waterschap droeg bij aan de sanering van de waterbodems. Qua ontwikkelingen heeft de ontwikkelingsvisie Appingedam een bijdrage geleverd.


56

b. Zo nee, zijn er kansen blijven liggen. Aspecten van Wonen Welzijn en Zorg zijn in de contractvorm blijven liggen, maar dit is pas onlangs duidelijk geworden. Er is ook een kans blijven liggen bij het functiegericht saneren: de locatie waar een appartementencomplex was voorzien had nagenoeg geen verontreiniging, terwijl daar relatief gezien het meeste grond verzet moest worden. Als marktpartijen het terrein vrijer hadden kunnen invullen was dit waarschijnlijk anders aangeboden. De provincie had meer aandacht mogen hebben voor integraliteit; nu is er meer sectoraal gewerkt. 3. Moet u periodiek rapporteren aan de provincie of heeft u regelmatig contact met de provincie over voortgang van de realisatie van de maatschappelijke effecten? a. Zo ja, geeft de rapportage c.q. het contact op een goede wijze de voortgang weer? Rapportage qua voortgang vindt nog niet plaats. Het project zit nog in de opbouwfase en is overigens voorlopig gestopt. Over de exploitatiekosten tot dusver wordt wel gerapporteerd. Door de projectorganisatie (ambtelijke projectgroep en stuurgroep) is de informatievoorziening in deze fase over en weer goed. b. Zo nee, levert dit naar uw mening een risico op bij het behalen van de gestelde doelen? Het is nog niet te zeggen of er sprake is van risico's. Afspraken over het verdere verloop zijn wel gemaakt. Risico's doen zich pas bij daadwerkelijke sanering voor, maar e.e.a. is in het bestek goed geregeld. 4. Doet de provincie Groningen iets met de resultaten van tussentijdse metingen? a. Zo ja, wat dan en wat vindt u hiervan? De provincie reageert actief op informatie en neemt waar nodig initiatief. Zij stuurt ook meer, door bijvoorbeeld van de gemeente te eisen dat er met de sanering een begin wordt gemaakt voor 2010. b. Zo nee, wat vindt u hiervan? N.v.t. Vindt er tijdige bijsturing plaats? c. Zo ja, hoe merkt u dat dan? De provincie speelt zoals hiervoor opgemerkt een actieve rol (soms pro-actief) en reageert op basis van de informatieverstrekking. De provincie toont zich een betrokken partner, zowel bij de inhoud als bij -nog belangrijker- het proces. d. Zo nee, hoe merkt u dat dan? N.v.t. e. Op welke wijze stuurt de provincie bij? Door het beoordelen van de voorkeursscenario's. Bodemsanering 5. Loopt de sanering van het de Gasfabriek Appingedam "De Tip" in de pas met de doelen van het oorspronkelijke Projectplan? Het uitgangspunt is nog steeds dat realisatie van de sanering binnen het programma lukt. Momenteel is de aanbesteding nog niet gegund, hetgeen vertraging betekent, maar er is sprake van voortgang. a. Financieel: positief of negatief? Nu de aanbesteding is uitgesteld leidt dit voor Appingedam tot extra kosten. Mee- of tegenvallers blijven mogelijk. De gevolgen zijn groot. E.e.a. heeft bij de gemeente nu geleid tot het afboeken van kosten en rentedruk. De sanering loopt in die zin financieel niet meer in de pas met de gestelde doelen.


57

b.

Heeft dit positieve ofwel negatieve effecten op de maatschappelijke effecten die worden nagestreefd? Als we kijken naar het meerjarenprogramma: gekeken naar het terrein is door het ontbreken van acuut gevaar zowel geen positief als negatief effect. In andere zin zijn er nu al wel positieve resultaten, onder andere door de communicatie over de ontwikkeling naar burgers. Concrete resultaten zijn ook geboekt bij de sanering van de waterbodem. (noot: De Tip is een driehoekig eiland tussen twee waterlopen. Het Nieuwe Diep is inmiddels gesaneerd) De gewenste effecten zullen uiteindelijk wel worden gehaald. 6. In hoeverre heeft het beleid van de provincie invloed gehad op de bodemsanering van de gasfabriek? En wat vindt u hiervan? a. Bij positief: op welke punten? Het beleid is van grote, positieve invloed geweest. Dit is al begonnen bij de ordening waarbij Gasfabrieken als apart aandachtsgebied aangemerkt is. Naast het POP is ook de ISV, het Woonbeleid voor herstructurering, de Nota Toerisme en de Nota Vaarrecreatie belangrijk geweest. Met alleen beleid voor bodemsanering was het niet zover gekomen. b. Bij negatief: op welke punten, en hoe had het beleid verbeterd kunnen worden? N.v.t. 7. Is het koppelen van de saneringsactiviteiten aan de herontwikkeling van het gasfabriekterrein voor woningbouw en het aanbesteden hiervan in 1 contract een juiste keuze geweest. a. Zo ja, wat zijn de voordelen? Voor de herontwikkeling is destijds om goede redenen gekozen voor een innovatieve aanpak. Achteraf blijkt deze keus niet gunstig te zijn geweest, omdat de totaalaanpak beperkingen gaf bij de verdere uitwerking door de markt (risico's door de totaalaanpak werden in de offerte concreet becijferd, het terrein was qua bestemming al verdergaand uitgewerkt hetgeen als belemmerend werd ervaren). b. Zo nee, wat was een beter alternatief. Toen is om goede redenen gekozen voor deze aanpak. Naar nu blijkt zou ontkoppeling versnellend kunnen werken. (noot: het contract bestond uit de combinatie van Design Build Finance Operate. Bedoeld wordt of een ontkoppeling hiervan leidt tot andere resultaten). 8. Vroeger maakten we de bodem na de sanering geschikt voor alle functies van bodemgebruik. Dit noemden we multifunctioneel. Tegenwoordig stemmen we de saneringsdoelstelling af op het beoogde gebruik van de bodem. De bodem moet schoon genoeg zijn voor het gebruik ervan. Dit noemen we functiegericht. Is er/wordt er voor de sanering van het gasfabrieksterrein naar uw mening functiegericht gesaneerd?

a. Positief: wat voor voordelen heeft dit opgeleverd We kunnen spreken van 'Functiegericht+'. De leeflaag wordt helemaal schoongemaakt. Er wordt een leemlaagsanering uitgevoerd, de kwaliteit van de leeflaag voldoet (of zal voldoen) aan de functie "wonen en intensief gebruik openbaar groen". b. Negatief: wat zijn volgens u verbeterpunten Het bestemmingsplan niet is ontwikkeld voor een saneringsplan maar op een stedelijk vernieuwingsplan. Bijvoorbeeld: er zijn twee appartementencomplexen gepland met daar onder een parkeergarage op niet verontreinigde grond maar op een redelijk schone grond. Het kiezen voor een andere locatie waar meer verontreiniging zit maakt de sanering efficiënter. Zo'n beslissing ligt echter niet alleen bij de gemeente maar is de verantwoordelijkheid van de totale projectorganisatie. 9. De gemeente Appingedam is trekker van het project "Sanering Gasfabriekterrein Appingedam". Hoe ziet u de rol van de Provincie? Wat zijn volgens u mogelijke verbeterpunten? Waar bent u uitermate tevreden over.


58

Er is tevredenheid over de constructieve bijdrage van de provincie. De provincie hield ook de belangen van de gemeente Appingedam in het oog. Herontwikkeling van ‘De Tip’ is voor een gemeente van de omvang van Appingedam een complex project waarvoor de kennis en mankracht niet voldoende aanwezig zijn binnen de eigen organisatie. Ondersteuning van de provincie is nodig en wordt ook verleend. Daardoor ontstaat formeel een rare situatie want de provincie heeft de toezichthoudende rol. In de praktijk wordt het goed door de provinciemedewerkers opgelost en ontstaat geen rolconflict. Verbeterpunt: er lag een complexe samenwerkingsovereenkomst (de SO, vanuit de provincie) in verband met kostentoerekening naar de diverse subsidiestromen: ISV/Wwb/provinciaal en gemeentelijk. Dit kan efficiënter want opdrachtverstrekking duurde hierdoor langer. Verder: in het traject hebben nog al wat wisselingen plaatsgevonden van contactpersonen. Overigens heeft dit niet tot problemen geleid omdat iedereen snel zijn eigen rol oppakte. 10. Welke overige aanbevelingen heeft u voor de provincie Groningen als het gaat om het realiseren van de beoogde maatschappelijke effecten in het kader van bodemsanering? En wat zijn leermomenten voor de sanering van de overige gasfabriekterreinen in de Provincie Groningen. 1. Zoals de provincie werkt en meewerkt aan de herontwikkeling van ‘De Tip’, zo zou de provincie ook op andere beleidsterreinen moeten werken. Dit werkt heel effectief. 2. De gekozen manier van aanbesteden blijkt achteraf complex te zijn. Geredeneerd vanuit aansturing en beheersbaarheid is het haast niet te doen. De vraag moet gesteld en beantwoord worden hoeveel de systematiek en de (rand)voorwaarden de complexiteit van zo'n aanbesteding vergroten. 3. Er wordt sterk vanuit "het geval van bodemverontreiniging" geredeneerd. Vervuiling die hier niet direct aan kan worden toegewezen, valt buiten de scope van de provincie en wordt aan de gemeente overgelaten. Het maatschappelijk effect kan nog meer worden vergroot als juist andersom wordt geredeneerd: aanpalende verontreiniging hoort in principe bij "het geval", tenzij de provincie (op basis van haar deskundigheid) kan aantonen dat zulks niet van toepassing is. (reactie op basis van hoor- en wederhoor: op grond van artikel 76 van de Wet Bodembescherming mag de provincie slechts het budget aanwenden in gevallen van ernstige bodemverontreiniging. De wet schaart daaronder het onderzoek van onderzoeks-gevallen, het saneringsonderzoek en de sanering van gevallen van ernstige verontreiniging. Dit betekent dat sanering van vervuiling die niet direct aan 'het geval' kan worden toegerekend zelfs kan leiden tot een negatief herziene beschikking van de Minister op het eerder toegekende budget).

3.4. Case Aanpak Werkvoorraad Wij merken hierbij alvast op dat de reacties uitvoeriger zijn dan bij de andere cases. Dit komt omdat bij deze case meer externe deskundigen zijn geinterviewd. Algemeen 1. Op welke wijze levert de aanpak werkvoorraad de provincie een bijdrage aan het realiseren van het maatschappelijk effect "behouden en verbeteren van het leefmilieu in Groningen". De provincie Groningen is in 2005 als een van de eerste provincies begonnen met het project "aanpak werkvoorraad". In 2006 is de regelgeving rond wat wel en wat niet moest worden onderzocht verruimd (het Prisma onderzoek Identificatie spoedlocaties). Hierdoor behoefden (beleidsmatig gezien) minder locaties te worden onderzocht. De provincie Groningen heeft deze verruiming niet toegepast waardoor landelijk gezien relatief meer locaties zijn onderzocht dan in andere provincies. Door onderzoek wordt duidelijk of een locatie verontreinigd is of niet ("meten is weten"). Dit heeft er toe geleid dat de omvang van de werkvoorraad in gemeenten is afgenomen en is duidelijkheid gekomen over welke locaties verdacht zijn en welke niet. De locaties met een ernstige vervuiling zijn vaak al bekend en/of al gesaneerd of worden gemonitord. Aan de andere kant: de gronden van de werkvoorraad zijn in het bezit van particulieren en het is aan hen of de gronden worden gesaneerd. Wettelijk is het vaak geen verplichting (vaak is geen spoedeisendheid aanwezig bij de sanering). De marktwerking bepaald dan uiteindelijk of de gronden worden gesaneerd. Nog een ander effect dat wordt waargenomen is, dat door het voorkomen op de lijst van verdachte locaties onder eigenaren onrust ontstaat. Maar het


59

uitleggen waarom dit is gebeurd en ook wat de consequenties zijn van het niet meewerken, heeft er toe geleid dat men uiteindelijk in bijna alle gevallen wel heeft meegewerkt. Bij inwoners van gemeenten die niet te maken hebben met verontreiniging wordt het bijdragen aan de gedefinieerde maatschappelijke effecten niet echt gevoeld. 2. Zijn er andere betrokkenen c.q. ontwikkelingen (innovaties) die bijgedragen hebben aan de realisatie van de maatschappelijke effecten? a. Zo ja, welke? Was deze bijdrage positief? Ja. Bij herinrichtingsplannen worden de locaties van de werkvoorraad meegenomen en vinden er ook gericht onderzoeken plaats. Hierbij vindt er binnen de gemeente afstemming plaats tussen de betrokken afdelingen en wordt de afdeling Milieu en Bodemsanering van de provincie hier dus ook bij betrokken. Maar ook particulieren/banken hebben een bijdrage in de saneringen: voor het verkrijgen van een hypotheek en voor de verkoop van een woning is een beschrijving van de milieuhygiënische toestand van de bodem van belang. Dit kan er voor zorgen dat men besluit om de grond te saneren. Door de werkgroep ‘Lucht en Massa’ van het LIB (Landelijk Informatiebeheer Bodem) is een handleiding ontwikkeld en binnen de Prisma werkgroep is voor de beoordeling van de verontreinigingen een "8 vragen document" ontwikkeld op basis van de beleidmatige bijstelling "Identificatie spoedlocaties". De provincie Groningen heeft deze bijstelling niet toegepast. Er zijn door de provincie Groningen daardoor relatief meer locaties onderzocht dan het landelijke beeld. Dat kan als negatief worden opgevat, maar aan de andere kant is er daardoor wellicht meer kans op vervolgsubsidies. Innovaties: in een enkel geval is als innovatie een dubbele damwand geplaatst gevuld met bacteriën om de verontreiniging op te lossen. Deze proef is overigens niet gelukt, werd constaterend opgemerkt. Betrokkene gaf desondanks aan blij te zijn met onderzoek naar toepassing van innovaties. b. Zo nee, zijn er kansen blijven liggen. De volgende voorbeelden staan weliswaar los van deze case, maar vormen wel onderdeel van het provinciaal meerjarenprogramma. Voorbeeld 1: de provincie zou bij de aanpak van bodemverontreiniging wel wat integraler mogen denken. Nu worden soms creatieve oplossingen niet uitgewerkt. Saneren van een locatie waarbij gebouwen moeten blijven staan is veel duurder dan het geven van een financiële bijdrage in het verplaatsen van een bedrijf. Voorbeeld 2: in het kader van de BSB-locaties hebben bedrijven op vrijwillige basis meegedaan aan een onderzoek waarbij mogelijke verontreiniging van de bodem ook een rol speelde. Deze gegevens zijn echter niet bekend bij de gemeente. Mogelijk geven deze gegevens inzicht of locaties ten onrechte op de lijst staan of dat de locaties meer spoedeisend zijn dan gedacht. Toegezegd is dat de provincie dit zal oppakken. Reactie van de afdeling in het kader van hoor- en wederhoor: Op voorbeeld 1: bij aanpak werkvoorraad is de eigenaar eindverantwoordelijk m.b.t. het saneren van een locatie. De provincie kan alleen stimuleren, coördineren en faciliteren. Op voorbeeld 2: Afgesproken is dat de gemeente de voorselectie van de percelen op zich neemt. De provincie heeft de lijst van potentiële ernstige locaties doorgegeven waarna de gemeente de voorselectie heeft uitgevoerd. De BSB-locaties zijn betrokken bij de voorselectie van de locaties omdat deze locaties afvielen voor deelname aan het project aanpak werkvoorraad. De gemeenten dienden deze lijsten op te vragen bij de stichting BSB. 3. Moet u periodiek rapporteren aan de provincie of heeft u regelmatig contact met de provincie over voortgang ("Het doel van de aanpak van de werkvoorraad is om in de periode 2005-2009 op actieve wijze de werkvoorraad bodemverontreiniging nader in beeld te brengen") van de realisatie van de maatschappelijke effecten? a. Zo ja, geeft de rapportage c.q. het contact op een goede wijze de voortgang weer? Er zijn verschillende vormen van contacten en rapportage: • In een startoverleg zijn afspraken tussen de provincie en de gemeenten vastgelegd. • Regulier overleg vindt 4 keer per jaar plaats. Hierbij wordt de voortgang ook besproken.


60

•

Gedurende het jaar vindt 2 keer een update van het informatiesysteem plaats waarbij de actuele gegevens aan de provincie worden aangeleverd die vervolgens op de website worden geplaatst. • Jaarlijks wordt gerapporteerd over de voortgang aan de provincie met behulp van een standaard format. De informatie is vrij compleet en moet een goed beeld geven van hoe we er voor staan. • Naast deze rapportage geldt ook dat indien men in de praktijk tegen iets aan loopt per omgaande aan de provincie wordt gerapporteerd. • Ook de onderzoeksrapporten naar aanleiding van de metingen op locaties worden beschikbaar gesteld aan de provincie. • Bij programmagemeenten vindt in het kader van de verantwoording van de ISV-gelden uitwisseling van gegevens plaats voor de informatie van de website. De wijze van rapporteren is goed. De geïnterviewde gemeenten geven aan op schema te zitten, maar merken tevens op dat alleen achteraf op het geheel wordt gerapporteerd waarbij geen toekomst verwachting wordt uitgesproken. Al met al denkt men gebaseerd op de momenteel bekende gegevens eind 2009 gereed te zijn met de onderzoeken naar de ernst van de verontreiniging op de locaties die nu op de gemeentelijke lijst voorkomen. b. Zo nee, levert dit naar uw mening een risico op bij het behalen van de gestelde doelen? Nee alles wat bij de gemeente bekend is, is ook bij de provincie bekend. c. In hoeveel % van de gevallen werkt de eigenaar niet mee aan een nader onderzoek? Dit verschilt per gemeente en hoe ver men is. In het stadium van Historisch Onderzoek zijn er nog geen resultaten. Bij andere gemeenten blijkt veelal dat uiteindelijk bijna iedereen heeft meegewerkt aan het onderzoek naar mogelijke bodemverontreiniging op voormalige bedrijfsterreinen. Een kleine categorie had in het begin bedenkingen maar door gerichte aandacht heeft men die ook kunnen overtuigen. Hierbij heeft de provincie in een aantal gevallen ook een rol gespeeld. De mate waarin de inwoners meewerken, valt en staat met een goede communicatie. Het liefst doet men dit face-to-face. De ene gemeente is hierin beter dan de andere, wat zich direct vertaalt in een betere samenwerking met meer toestemming voor controles. Overigens doen veel mensen ook mee aan het onderzoek om zekerheid te krijgen of hun perceel verontreinigd is of niet. 4. Doet de provincie Groningen iets met de resultaten van tussentijdse metingen? a. Zo ja, wat dan en wat vindt u hiervan? De resultaten werden door de provincie ingebracht in het prisma onderzoek. Bij een andere gemeente is het onderzoek afgerond en zijn de gronden geclassificeerd. De ernstig vervuilde gronden zijn daar in de vorige periode al aangepakt. Hiermee is het project voor deze gemeente in principe afgerond. b. Zo nee, wat vindt u hiervan? Vindt er tijdige bijsturing plaats? De gemeente wordt door de provincie alleen geïnformeerd over de volledigheid van de aanlevering van de gegevens. Of de wijze van rapportage juist is of dat zaken beter op een andere manier aangeleverd kunnen of welke conclusies getrokken worden, wordt niet aangegeven. De terugkoppeling naar de gemeente kan daarom nog worden verbeterd. Er worden ook niet altijd opmerkingen/vragen gesteld naar aanleiding van de rapportage. Overigens is hier niet altijd aanleiding toe. Vanuit de metingen bleek 1 locatie zo verontreinigd dat deze op korte termijn moest worden aangepakt. De gemeente heeft dit opgepakt, maar de medewerking vanuit de betrokken Woningbouwcorporatie was meer terughoudend. De provincie zou hier een duidelijke vorm van actie moeten voeren. Op dit moment wordt het vervolgonderzoek door de Woningbouwcorporatie trouwens wel opgepakt. c. Zo ja, hoe merkt u dat dan? Zo nee, hoe merkt u dat dan? Een enkele reactie gaf aan dat de gemeente geen informatie ontvangt of en op welke wijze de provincie bijstuurt.


61

d. Op welke wijze stuurt de provincie bij? In 2006 is door de Provincie nog een steekproef genomen op 6 projecten waarbij een vervolgonderzoek is uigevoerd. Hierna zijn er geen opmerking meer gemaakt. Gelet op de resultaten was hiertoe trouwens ook geen aanleiding. Bodemsanering 5. Loopt de aanpak van de werkvoorraad in de pas met de doelen van het oorspronkelijke Projectplan? a. Financieel: positief of negatief? Noot vooraf: de ene gemeente is verder in het traject dan de andere. Vandaar de soms verschillende reacties. De in het interview betrokken gemeenten lopen op schema, waarbij de beschikbare middelen zijn benut. Via een startoverleg tussen de provincie en de gemeenten zijn de richtlijnen met betrekking van het vooronderzoek doorgenomen. De snelheid van het project valt en staat met het vooronderzoek van de gemeente. Een grondig vooronderzoek liet de oorspronkelijke lijst afnemen, omdat locaties konden worden afgevoerd aangezien ze niet binnen het onderzoek vielen (waren voornamelijk bedrijven). Er komen tot op heden geen nieuwe plekken bij. Op dit moment is de inschatting dat de doelstelling van 2015 gehaald moet kunnen worden, zeker als de lijst nog eens goed wordt gescreend. Wat betreft de financiën: de ernstige saneringen hebben zich voornamelijk voor 2005 afgespeeld. Het saneringsrisico ligt in principe bij de ondernemer/eigenaar. Aangezien er de laatste jaren geen saneringsgevallen waren is het moeilijk hier een goede inschatting van te maken. Het is wel bekend of er risico's zijn en indien die substantieel waren is er gesaneerd of is het gestabiliseerd. b.

Heeft dit positieve ofwel negatieve effecten op de maatschappelijke effecten die worden nagestreefd? Het heeft positieve effecten. Meetresultaten geven meer zekerheid over de ernst van de eventuele verontreiniging. Door de saneringen wordt de locatie schoner. De aanpak werkvoorraad heeft verder positieve invloed op de maatschappelijke effecten omdat naar aanleiding van het onderzoek ook zijdelings andere onderzoeken zijn meegenomen. Bijvoorbeeld: de aanleg van een weg leidde tot een onderzoek naar vervuiling en het opleveren van kengetallen voor een bodemkwaliteitkaart van een gemeente. De medewerking van eigenaren is hier ook een bepalende factor. In een enkel geval werkt een eigenaar eerst niet mee. Na goed overleg blijkt veelal toch medewerking te worden verleend. Verder wordt opgemerkt dat de spoedeisende gevallen in de vorige periode (voor de periode van het MJP) al zijn opgelost. Op lange termijn worden de gronden door het plaatsen van de locaties op de lijst aangepakt, omdat dit voor de eigenaren bij verkoop interessant is. 6. In hoeverre heeft het beleid van de provincie invloed gehad op de aanpak van de werkvoorraad? En wat vindt u hiervan? a. Bij positief: op welke punten? De gemeente heeft de indruk dat er op een gestructureerde manier aan de problematiek wordt gewerkt en dat de doelstelling wordt behaald. De ervaring met de provincie zijn positief, er zijn korte lijnen en de provincie stelt zich coöperatief op. De provincie opereert binnen het Rijksbeleid en voert geen eigen beleid. Het is daardoor lastig te beoordelen of de aanpak van de werkvoorraad door het beleid van de provincie of door Rijksbeleid wordt veroorzaakt. Wel vult iedere provincie dit op haar eigen wijze in, waarbij Groningen een pro-actief beleid voert met betrekking tot bodemsanering. Bij het introduceren van Globis (database voor bodeminformatie) heeft de provincie voortvarend gehandeld met als gevolg dat dit systeem vroegtijdig kon worden gebruikt. De provincie heeft de beleidsmatige bijstelling niet toegepast, waardoor een beter beeld ontstaat van alle verontreinigingen in de provincie.


62

b. Bij negatief: op welke punten, en hoe had het beleid verbeterd kunnen worden? Het stappenplan is niet bekend, op welk moment wordt welk onderdeel nu precies aangepakt en wanneer wordt wat van de gemeente verwacht? Het aantal saneringslocaties is op dit moment nog niet volledig bekend wat op zich een risico in zich kan dragen. Reactie van de afdeling in het kader van hoor- en wederhoor: In het projectplan "Aanpak werkvoorraad" dat door de provincie is opgesteld, is het stappenplan van het project weergegeven. Stapsgewijs zijn de fasen van het project weergegeven en hierbij is aangegeven of een locatie doorstroomt naar een volgende fase of dat gesteld kan worden dat er voldoende onderzoek is uitgevoerd en de status van de locatie 'geen vervolg' krijgt. Tijdens het startoverleg met het uitvoerend bureau en de deelnemende gemeenten zijn de werkzaamheden en de werkafspraken besproken en in een verslag opgenomen. 7. De aanpak van de werkvoorraad heeft tot doel het verminderen van 4.900 ernstig verontreinigde locaties waarbij sanering spoedeisend is voor 2015. Denkt u dat de provincie in haar doelstelling slaagt. a. Zo ja, wat zijn de positieve punten. De verwachting is dat de gemeenten/provincie haar doelstellingen zullen halen, echter bij het opnieuw beoordelen van de nog niet onderzochte verdachte locaties (werkvoorraad) en gericht onderzoek kan een ander beeld naar voren komen. Op dit moment is er slechts één mogelijk spoedeisende locatie gevonden in een gemeente. De aanpak van de werkvoorraad heeft door het zorgvuldig meten geleid tot vermindering van de lijst omdat duidelijk wordt of de eerder opgenomen locatie het label ernstig vervuild en/of spoedeisend ook terecht heeft gekregen. Wat het uiteindelijk oplevert is maar de vraag. We hebben het over locaties van derden die wel mee moeten willen werken. Er kan moeilijk dwang worden uitgeoefend, hetgeen trouwens veelal leidt tot langdurige trajecten waarbij de uitkomst niet altijd valt te voorspellen. De verwachting op basis van de huidige gegevens is wel dat ernstig verontreinigde locaties worden beheerst. b. Zo nee, waarom niet en kan dit worden verbeterd. Naar het meerjarenprogramma gekeken: De genoemde gegevens van de BSB-locaties kunnen helpen om het bestaande beeld nog te verfijnen. Voor het realiseren van de doelstelling is men afhankelijk van de medewerking van de eigenaren. De provincie en gemeenten doen wat ze kunnen binnen de mogelijkheden. Het doel is juist gedefinieerd maar er zijn geen (dwang) middelen om het te realiseren. Ook vindt regelmatig SLB overleg plaats met de provincie over de gedempte kanalen/wijken in verband met de asbest problematiek. Er wordt echter alleen optisch gekeken; er wordt geen spade in de grond gezet om te kijken wat de vervuiling daadwerkelijk is. Dit is geen effectieve meetmethode om de ernst van de verontreiniging in kaart te brengen. 8. Bij de uitbesteding van de aanpak werkvoorraad is gekozen voor een jaarlijkse aanbesteding. Wat zijn volgens u de voordelen van de gekozen systematiek. Kleven er, aan de wijze van aanbesteden, ook nadelen? Het voordeel van deze vorm van aanbesteden van de opdracht is dat de provincie meer regie kan voeren op de opdracht en, indien nodig, na een jaar in zee kan gaan met een andere partner. Eén projectgemeente is niet betrokken bij de aanbestedingen. De onderzoeksopzet is voor ieder bureau gelijk maar door concurrentie worden de kosten voor de uitvoering laag gehouden. Ondanks dat de provincie opdrachtgever is, zijn andere gemeenten bij het hele proces betrokken geweest als een gelijkwaardige partner. Dit is door die gemeenten positief ervaren. Op basis van prijs/kwaliteit zijn er 3 aanbestedingen geweest (2005/2006/2007 per jaar ongeveer € 100.000,-). De aanbestedingen zijn alle 3 gegund aan dezelfde organisatie. In 2006 is de aanbesteding deels gegund aan een andere organisatie. De programmagemeente heeft de aanpak van de werkvoorraad in "eigen beheer" opgepakt. Een oordeel over de systematiek van de provincie kan bij programmagemeenten daarom niet worden gegeven.


63

3.5.

Case Stadswateren Groningen

Algemeen 1. Vindt u dat de waterbodemsanering van de Stadswateren Groningen wezenlijk bijdraagt aan de realisatie van maatschappelijke effecten "sanering van alle spoedeisende locaties voor 2015 en alle ernstige bodemverontreinigingen voor 2030"? a. Zo ja, waar blijkt dat uit? Ja. “Stadswateren Groningen” was één van de meest ernstige verontreinigde locaties van de provincie. De sanering heeft geleid tot het verwijderen van een zeer grote hoeveelheid slib. De opdracht was om terug te saneren naar klasse 0 tot 2. Oorspronkelijk was uitgegaan van 360.000 m3 terwijl ca. 500.000 m3 is gerealiseerd. Door de grote hoeveelheid draagt dit project duidelijk bij aan de realisatie van de maatschappelijke effecten. b. Zo nee, op welke onderdelen kan het beter? De sanering droeg wel positief bij, maar er hadden twee zaken beter gekund. 1. de regelgeving had minder strikt gevolgd kunnen en mogen worden. Om een vergunning te verkrijgen moest aan alle eisen worden voldaan, terwijl dit geld kostte en niet altijd echt nodig was. 2. Het vooronderzoek had beter gekund in die zin, dat de informatiewaarde niet een goed beeld gaf van de problematiek. Er is nl. gebruik gemaakt van eerdere onderzoeken, terwijl een nieuw onderzoek een betere raming c.q. realistischer beeld van de opgave en de kostprijs had opgeleverd. 2. Zijn er andere betrokkenen cq ontwikkelingen die bijgedragen hebben aan de realisatie van de (water) bodemsanering? a. Zo ja, welke? In welke mate was deze bijdrage positief? Andere betrokken bij het convenant zijn: Waterschap Hunze & Aa's, Noorderzijlvest en de gemeente Groningen. Buiten het convenant om zijn betrokken: Eigenaren van stukjes water in de gemeente Groningen (NS/Essent/Suikerunie). Positief zijn vooral de geldstromen m.b.t. waterbodemsanering: VROM, SUBBIED (Regeling Eenmalige Uitkering Baggerwerkzaamheden Bebouwd Gebied), extra bijdragen van SBNS en de Suikerunie. De provincie heeft haar rol om het probleem van een bijdrage vanuit Essent te realiseren samen met de andere 3 convenantpartijen goed opgepakt en doorgesluisd richting VROM t.b.v. eventueel kostenverhaal op Essent door het Rijk. Qua innovaties: 1. Er is als pilot een nieuwe techniek gebruikt ("koude immobilisatie") om het verontreinigde slib gereed te maken voor hergebruik als funderingsmateriaal voor wegen. Deze techniek is in de praktijk getest en kapselt de verontreinigingen in en geeft daarom geen nieuwe verontreinigingen. Het ministerie van VROM heeft zijn goedkeuring gegeven. Het resultaat is besparing ven grondstoffen (cement, asfalt enz.) De techniek wordt op dit moment nog niet op grote schaal toegepast. 2. Er is een onderzoekmethodiek ontwikkeld om de hoeveelheid "bodemvreemd materiaal" (grofvuil) in te kunnen schatten door middel van bepaalde meetmethodes. Hierdoor kunnen aanbestedingsprocedures beter en efficiënter worden gemaakt. 3. De ontwikkeling van een peilmethode voor het bepalen van het volume van de te verwijderen baggerspecie. 4. Voor het baggeren van niet gesprongen explosieven (NGE’s) is een nieuwe methode ontwikkeld. Hierbij blijft de bak van hydraulische kraan tenminste 7 seconden onder water met 1 meter waterdekking, voordat de bak boven water wordt gehaald. Het ontstekingsmechanisme zal, als het nog werkzaam is, na beroering binnen 7 seconden reageren. Het bovenliggende water zal dan de klap opvangen. Het explosiegevaar wordt hiermee verminderd. Dit heeft een aanzienlijke besparing opgeleverd. De extra kosten waren overigens niet voorzien.


64

b. Zo nee, welke kansen zijn blijven liggen? Er zijn geen kansen blijven liggen. Het leerpunt uit dit traject is, dat bij huidige convenanten een evenwichtiger bijdrage wordt geregeld van alle deelnemende partijen. De provincie heeft haar rol toegevoegde waarde gegeven door adequaat te sturen en te regisseren en heeft er voor gezorgd dat het zojuist benoemde leerpunt ook in nieuwe trajecten is meegenomen. Voorts: door de gemeente Groningen is gekeken of dit project gecombineerd kon worden met het project Watergang (kaders- en oeververnieuwing) aangezien de woonschepen toch verplaatst moesten worden. Doordat de planning van de projecten te veel uit elkaar liep is dit uiteindelijk niet gerealiseerd. Die kans is dus wel gezien en opgepakt, maar heeft helaas tot onvoldoende resultaat geleid. 3. Moet u periodiek rapporteren aan de provincie, of heeft u regelmatig contact met de provincie over voortgang van de realisatie van de maatschappelijke effecten? a. Zo ja, geeft de rapportage c.q. het contact op een goede wijze de voortgang weer? De provincie had zitting in de projectgroep waarin d.m.v. managementrapportages werd teruggekoppeld. Jaarlijks werden naast een financiële accountantsverklaring de hoeveelheden gerapporteerd aan de Provincie en per deelplan werd een evaluatie rapportage bodemsanering opgesteld. Zowel de hoeveelheid m3 gebaggerd en de hoeveelheid m2 voortgang werd in het rapport opgenomen. De voortgang kon hiermee goed worden gevolgd. Gaandeweg nam de kwaliteit van de rapportage verder toe. b. Zo nee, levert dit naar uw mening een risico op bij het behalen van de gestelde doelen? Doordat in het begin de kosten hoger waren dan gebudgetteerd, was er het risico dat de besturen 'de stekker er uit zouden trekken'. De projectgroep Stadswateren had het gevoel dat het beslist goedkoper kon en zij hebben gelukkig het vertrouwen ook gekregen van de besturen om dit te bewerkstelligen, hetgeen uiteindelijk ook is gelukt. Risico's zijn altijd in het rapport opgenomen, en waar nodig leidde dit tot veranderde afspraken (denk hierbij aan het handelen rondom het probleem van CO (Conventionele Explosieven) de munitie en de daadwerkelijke vervolgaanpak. De provincie heeft nooit een financieel risico gelopen, aangezien er een plafond in de afspraken was ingebouwd. 4. Doet de provincie iets met de resultaten van tussentijdse metingen? a. Zo ja, wat dan en wat vindt u hiervan? Ja. De provincie rapporteert richting VROM. Als lid van de projectgroep kon het goed inspelen op de risico's. Het heeft geleid tot extra financiële bijdragen (zowel van de provincie als van de andere partijen). Door het vroegtijdig extra beschikbaar stellen van middelen heeft de provincie een positief signaal afgegeven wat er toe heeft geleid dat anderen ook bereid zijn geweest extra middelen beschikbaar te stellen. b. Zo nee, wat vindt u hiervan? N.v.t. c. Vindt er bijsturing plaats? Ja. Nadat het budgetprobleem bekend werd is er bijgestuurd en gezocht naar aanvullende financiering welke uiteindelijk ook is gevonden. De eventuele bijsturing vindt verder plaats via de projectgroep. De gebudgetteerde geldstromen fluctueerden per periode in verband met meer of minder subsidie. De regionaal toegezegde bijdragen zijn niet overschreden. Bodemsanering 5. Loopt u in de pas met de doelen van het oorspronkelijke saneringsplan? Zowel beleidsmatig en financieel a. Zo ja, kunt u de reden benoemen? N.v.t.


65

b.

Zo nee, waardoor is dit ontstaan? Heeft het voor de maatschappelijke effecten die worden nagestreefd gevolgen gehad? Nee, de planning was oorspronkelijk 2006 met 18,5 miljoen euro aan kosten. In tijd hebben we de planning niet gehaald. Het project is met één jaar vertraagd. Dit is mede veroorzaakt doordat VROM geen duidelijke toezeggingen wilde doen en de Subbied-subsidie later is toegewezen dan gehoopt, waardoor we niet altijd voortvarend konden handelen. We hebben meer geld gevraagd en beschikbaar gekregen. We hebben het maximale effect bereikt binnen de uiteindelijk beschikbare financiële middelen. Het positieve gevolg was wel, dat in plaats van de geraamde 360.000 m3 er nu plm. 500.000 m3 is gesaneerd. Rekening houdend met de indexering is de uiteindelijke m3 prijs zelfs ietsje lager uitgevallen dan begroot. c.

Was het maatschappelijk effect niet groter geweest bij dezelfde kosten als de deellocaties Hoendiep en Scandinavische havens wel waren uitgevoerd? De waterbodemsanering van het Hoendiep is wel uitgevoerd, maar is gefinancierd door de gemeente Groningen en Waterschap Noorderzijlvest. De Scandinavische havens zijn nautisch gebaggerd (= op diepte gebracht) en goedkoper uitgevoerd door de aanwezigheid van minder vervuiling dan geschat. De havens zijn niet gesaneerd tot op de vaste bodem. Daar moet wel bij worden opgemerkt dat het Winschoterdiep de havens voedt, terwijl daar nog niet is gesaneerd. Sanering zou dus slechts een tijdelijk effect hebben gehad. Het is dus slim om dit nu nog niet te hebben aangepakt. De waterbodemsanering van de Scandinavische havens wordt naar de toekomst geschoven wanneer tegelijk het Winschoterdiep wordt gesaneerd. Nu kan ook het toekomstig gebruik nog een rol gaan spelen en vindt dan wellicht een betere functiegerichte sanering plaats. Als maatschappelijk effect kan ook worden aangegeven dat grotere schepen weer toegang hebben gekregen tot de havens. 6. In hoeverre heeft het beleid van de provincie invloed gehad op het door u opgestelde saneringsplan? De bijdrage lag in het daadwerkelijk over gaan tot saneren. De provincie had hier een rol in de keuze voor de maximale saneringsvariant, het verkrijgen van een maximale subsidie, in de urgentiebepaling en nam de trekkersrol op zich om alle partijen tot deelname te bewegen. De provincie hield de uitvoerder strak aan de vergunningvoorwaarden. Iets flexibeler zijn was wenselijk en wellicht mogelijk geweest. Voorbeeld: aan het depot aan het Eemskanaal was 1 beunbak toegestaan. Als er een keer twee lagen kwam direct een brief vanuit handhaving. Het streven was hier niet om de vergunning te ontduiken, maar aanwezigheid van beunbakken werd situationeel bepaald. Daardoor had hier wat flexibiliteit gepast. Aan de andere kant blijft er natuurlijk ook sprake van een wisselwerking: in de vergunningaanvraag vanuit het project had ook meer dan 1 bak gevraagd kunnen worden, waardoor dit probleem zich niet had voorgedaan. 7. Hebt u het idee dat de provincie actief stuurt op de uitvoering van de saneringsplannen? Zo nee, levert dit naar uw mening een risico op bij het behalen van de gestelde doelen? Nee, want de projectgroep als geheel was voldoende actief (de provincie zat ook in deze projectgroep). De provincie heeft zowel op het verloop van de projectuitvoer getoetst, als op het uitvoeren van de gemaakte afspraken. 8. Bij het afvoeren en verwerken van verontreinigd slib moet worden voldaan aan diverse milieueisen. Heeft u deze controle zelf uitgevoerd? a. Zo ja, hebben zich onrechtmatigheden voor gedaan? N.v.t. b. Zo nee, heeft u dit gedelegeerd en hoe heeft u dit vervolgens gecontroleerd. Dit is geheel gedelegeerd aan aannemers, waarbij de projectgroep de vinger aan de pols heeft gehouden. Dit bleek ook veel efficiënter: de aannemer bleek bijvoorbeeld goede afspraken te kunnen maken, vanuit haar eigen ervaring en expertise op het werkveld. De projectgroep heeft wel de


66

rapportage (m.b.t. verwerking van verontreinigd slib) opgeëist van derden-uitvoerders en heeft de stukken in dossiers vastgelegd zodat het handelen kan worden nagegaan. Wel moet worden opgemerkt dat de afvoer van het slib naar een locatie in Veendam in eerste instantie niet zo verontreinigd was maar bleek bij controlekeuring bij de verwerkingsinrichting wel boven de grenzen van de acceptatiecriteria te liggen. Het is later alsnog afgevoerd naar een daarvoor bestemde locatie. De afvoer van slib naar een depot heeft problemen opgeleverd waardoor het werk is stilgelegd, later is de aanvoer getemporiseerd. De aannemer heeft de schade verhaald. 9. Welke overige aanbevelingen heeft u voor de provincie Groningen als het gaat om het realiseren van de beoogde maatschappelijke effecten middels het instrument Bodemsanering? In dit geval is de centrale rol juridisch ondergebracht bij een van de partners. Juridisch was deze voor de risico’s aansprakelijk, maar alle beslissingen werden in praktische zin genomen binnen de projectgroep. Ondanks dat alles goed is gegaan door een constructieve samenwerkingsbehoefte tussen partijen die het algemene belang voor haar eigen belang durfde te stellen, zou in het vervolg gekeken moeten worden naar een juridisch vorm die de verhoudingen en de risico's beter recht doet. Het is jammer dat de provinciale grondbank nog niet van de grond is gekomen: het slim in kaart brengen van locaties scheelt wellicht het verslepen van grond dat hergebruikt kan worden. Of juist het brengen van grond naar locaties waar ze qua functiegericht gebruik goed passen, terwijl dit dure reiniging zou kunnen vermijden. Reactie van de afdeling in het kader van hoor- en wederhoor: Inmiddels functioneert de provinciale grondbank in de vorm van een pilot. 10. Wat is het organisatorisch innovatieve karakter van het project. Heeft het resultaat iets opgeleverd t.g.v. toekomstige saneringsprojecten? • De samenwerking door de inrichting van de projectgroep met daar onder de (sub-)werkgroepen; • De risicoanalyse en de risicobepaling; • De methodiek van munitie baggeren; • Leeraspecten (denk aan het zorgen voor evenwichtige bijdragen vanuit deelnemende partijen) • Oplossen logistieke problemen aan de markt overgelaten aangezien die de meeste knowhow hebben, middels gunningcriteria; • Niet alleen gunning op basis van prijs maar ook op kwaliteit; Voor een goede weging werd gebruik gemaakt van de mediaan van de inschrijvingen om prijsduikingen te voorkomen. De aannemer kreeg voor kwaliteit (virtuele) aftrek van de aanneemsom. • Het succes van het project is gebaseerd op onderling vertrouwen tussen convenantpartijen.

3.6.

Case Akzo Nobel

Algemeen 1. Vindt u dat het instrument Bodemsanering wezenlijk bijdraagt aan de realisatie van maatschappelijke effecten? a. Zo ja, waar blijkt dat uit? Ja. Er zijn positieve effecten in 'comfort', veiligheid, leefbaarheid en leefomstandigheden. De doelen van overheid en bedrijf zijn dezelfde. Over bijvoorbeeld snelheid van realiseren bestaan zo nu en dan verschillen van mening. Er is ook VROM rapport over verschenen, op een industrieterrein speelt dit echter minder dan in binnenstedelijk gebied. b. Zo nee, op welke onderdelen kan het beter? N.v.t. 2. Zijn er door de provincie in uw ogen andere instrumententen dan bodemsanering ingezet ter realisering van de maatschappelijke effecten?


67

a. Zo ja, welke en was deze bijdrage positief? Positieve bijdragen van bijvoorbeeld vergunningverlening en toezicht. Akzo nobel heeft een goede relatie omgebouwd met de provincie, aanvankelijk was er wel wat argwaan en achterdocht. Dit is echter volledig weggenomen. b.

Zo nee, welke instrumenten hadden naar uw mening ingezet kunnen worden door de provincie?

N.v.t. c. In welke mate had dit kunnen leiden tot verbetering? N.v.t. 3. Zijn er andere betrokkenen c.q. ontwikkelingen die bijgedragen hebben aan de realisatie van de maatschappelijke effecten? a. Zo ja, welke? In welke mate was deze bijdrage positief? Algemeen gesproken zijn er meer betrokkenen en ontwikkelingen dan alleen Bodemsanering zoals bestuur, andere bedrijven, sturing van de provincie, Rijksregelingen, enzovoort. Op het gebied van energiebesparing zijn er een aantal initiatieven op het Chemiepark die worden gesteund door de provincie. Hiernaast speelt natuurlijk de ontwikkeling van de samenleving en de publieke meningvorming een rol, waardoor in dit geval de maatschappelijke verantwoordelijkheid bij bedrijven qua bodemgebruik ook een rol gaat spelen. b. Zo nee, welke kansen zijn blijven liggen? Er zijn geen kansen blijven liggen. 4. In hoeverre heeft het beleid van de provincie invloed gehad op het door u opgestelde saneringsplan? De provincie heeft aangegeven dat Akzo een Saneringsplan op hoofdzaken kon laten opstellen omdat op deze wijze de flexibiliteit voor Akzo groter zou worden. Het beleid van de provincie is daardoor zeker van invloed geweest, ondanks dat de provincie overeenkomstig de landelijke normen handelt. Akzo Nobel handelt ook veel zelfstandig binnen de sanering op hoofdlijnen en ervaart daardoor meer ruimte om te handelen in de lijn van de beschikking. Bodemsanering 5. Met de provincie heeft u de afspraak dat u tweemaandelijks contact hebt. Spreekt u dan over de voortgang van de realisatie van de maatschappelijke effecten? Nee. Er wordt in lagere frequentie overlegd dan tweemaandelijks maar het aantal malen overleg is voldoende. Er wordt gesproken over voortgang van activiteiten en dit wordt niet in een breder maatschappelijk kader geplaatst. a. Rapporteert u nog op andere wijze over die voortgang? Rapportage over grondwerk vindt plaats aan de afdeling Milieutoezicht. b. Ja.

Zo ja, geeft de rapportage c.q. het contact op een goede wijze de voortgang weer?

c. Zo nee, levert dit naar uw mening een risico op bij het behalen van de gestelde doelen? De wijze van rapporteren over de voortgang leidt niet tot risico's bij het behalen van de doelen.


68

6. Doet de provincie iets met de resultaten van tussentijdse metingen? a. Zo ja, wat dan en wat vindt u hiervan? Ja en nee, dit is deels bedoeld om feeling te houden met het bodemonderzoek, het saneringsprogramma, het oplossen van knelpunten en het in stand houden van een goede werkrelatie. De provincie onderneemt actie waar nodig of gewenst. b. Zo nee, wat vindt u hiervan? N.v.t. c. Vindt er bijsturing plaats? Ja, indien nodig. 7. Loopt u in de pas met de doelen van het oorspronkelijke saneringsplan? a. Zo ja: Worden de doelen op een efficiënte manier gerealiseerd? Ja, dit gebeurt efficiënt in combinatie met andere ontwikkelingen op het terrein. In 2032 moet de sanering op het Chemie Park gereed zijn. Er zijn nu geen redenen om aan de haalbaarheid te twijfelen. Om redenen van efficiency worden daarom op 'natuurlijke momenten' terreindelen gesaneerd. Een plan met voor elk terreindeel een tijdstip van saneren is er niet. (noot: onder natuurlijke momenten wordt bijvoorbeeld verstaan: eigendomsoverdracht van een bedrijf of bouwactiviteiten op het bedrijfsterrein) b.

Zo nee: Leidt dit tot negatieve effecten op de maatschappelijke effecten die worden nagestreefd? Er is geen aanleiding voor negatieve effecten. 8. U heeft aangegeven te willen optreden namens andere bedrijven, maar niet verantwoordelijk te willen zijn voor de daden van die bedrijven. a. Heeft dit gevolgen voor het uiteindelijk succesvol afronden van de sanering? Dat kan. Een aantal bedrijven op het Chemiepark hebben zich aangesloten, dit werk prettig voor de provincie (1 contact persoon) een aantal bedrijven voeren echter een eigen koers. Akzo is van mening dat de saneringen uiteindelijk succesvol kunnen worden afgerond. b. Zo ja: welke gevolgen zijn dat? Zou de provincie hierdoor een andere rol moeten kiezen? Indien er sprake komt van gevolgen kan de provincie alleen stimuleren, coördineren en faciliteren (of uiteindelijk handhaven) 9. Vroeger maakten we de bodem na de sanering geschikt voor alle functies van bodemgebruik. Dit noemden we multifunctioneel. Tegenwoordig stemmen we de saneringsdoelstelling af op het beoogde gebruik van de bodem. De bodem moet schoon genoeg zijn voor het gebruik ervan. Dit noemen we functiegericht. a.

Wordt er in het geval van de sanering van het chemiepark naar uw mening functiegericht gesaneerd?

Ja. b. Welke zijn voordelen en welke de nadelen van functiegericht saneren? Voordeel: Je doet niet meer dan voor de functie van de bodem nodig is, respectievelijk nodig wordt geacht. Nadeel is de restverontreiniging. De kosten zijn veel lager; het is natuurlijk overbodig om een terrein met zware industrie verdergaand te saneren.


69

c.

Wegen voor het realiseren van de maatschappelijke effecten de voordelen op tegen de nadelen? Ja. De afweging is goed. d.

Leidt het functiegericht saneren in dit geval tot merkbare maatschappelijk effecten?

10. Hebt u het idee dat de provincie actief stuurt op de uitvoering van de saneringsplannen? Ja. Zie ook het antwoord bij vraag 6. Hierover zijn ook afspraken gemaakt. Zo nee, levert dit naar uw mening een risico op bij het behalen van de gestelde doelen? N.v.t. 11. Welke overige aanbevelingen heeft u voor de provincie Groningen als het gaat om het realiseren van de beoogde maatschappelijke effecten middels het instrument Bodemsanering? 1. Vinger aan de pols blíjven houden. 2. In het belang van andere bedrijven: geef voorlichting, verricht coaching; stimuleer. 12. Werkt het saneringsplan op hoofdzaken positief voor de efficiency? a. Zo ja, waar blijkt dat uit? Worden de deelplannen ook sneller procedureel afgewikkeld? Ja, want er kan op het juiste, natuurlijke moment gesaneerd worden, zonder dat op dat moment nieuwe of aanvullende vergunningen nodig zijn. Dit geeft veel minder rompslomp, zowel voor Akzo als de provincie. b. Zo nee, waar schiet het tekort. N.v.t. 13. De provincie heeft met de aanpak van de werkvoorraad tot doel het verminderen van 4.900 ernstig verontreinigde locaties waarbij sanering spoedeisend is voor 2015. Denkt u dat dit saneringstraject zal bijdragen aan een vermindering van het aantal verontreinigde locaties. a. Zo ja, wat zijn de positieve punten. Ja Akzo heeft een aantal zeer grote en ernstige verontreinigingen. De reikwijdte in dit geval blijft natuurlijk het terrein Chemie Park Delfzijl. Bij vraag 1 is al geantwoord dat over bijvoorbeeld snelheid van realiseren zo nu en dan verschillen van mening bestaan. b. Zo nee, waarom niet en kan dit worden verbeterd. N.v.t.


70

4.

Overzicht externe gesprekspartners.

Wie De heer Rozema, waterschap Hunze & Aa's Mevrouw Bakker, SenterNovem,Bodem+ De heer De Boer, Seaports De heer Groot, Burgemeester Appingedam De heer Geesink, beleidsmedewerker Appingedam De heer De Vries, beleidsmedewerker Appingedam De heer Stolte, PRC advies De heer Hubbeling, Tauw metingen Mevrouw Bouma-Hoven, Tauw metingen De heer Bergsma, beleidsmedewerker Bedum De heer Schmaal, Wethouder Veendam De heer Dekker, teamleider Milieu, Veendam De heer Wiersma, Wethouder Zuidhorn De heer Terpstra, beleidsmedewerker Zuidhorn De heer Voetberg, waterschap Hunze & Aa's De heer Pestoor, beleidsmedewerker Groningen De heer Torenbosch, DHV De heer Rodenhuis, Akzo Nobel De heer Luijks, Akzo Nobel De heer G. te Rijdt (vm. medewerker Grontmij)

Case Zoute Bagger Zoute Bagger Zoute Bagger Gasfabriek Appingedam Gasfabriek Appingedam Gasfabriek Appingedam Gasfabriek Appingedam Aanpak werkvoorraad Aanpak werkvoorraad Aanpak werkvoorraad Aanpak werkvoorraad Aanpak werkvoorraad Aanpak werkvoorraad Aanpak werkvoorraad Stadswateren Stadswateren Stadswateren Akzo Nobel Akzo Nobel Akzo Nobel


71

5.

Overzicht bestudeerd materiaal.

Meerjarenprogramma Wet Bodembescherming provincie Groningen 2005-2009 Collegeprogramma 2007-2011 Convenant Stadswateren Afdelingswerkplan MB 2007 Resultaten uit de Rechtmatigheidtoets 2007 Beleidsevaluatie 'Van last naar Lust' Monitoring Bodemsanering 'Bodem in balans' 2006 Provinciale registratie Bodemsanering


72

6. Overzicht externe onderzoeken. Onderzoeken: VROM-inspectie 2006 Wbb verantwoording 2002-2004 Grontmij juni 2007 Enquête gemeenten 2007 Jaarlijkse accountantscontrole 2005 en 2006 Rioolpersleiding Klanttevredenheidonderzoek 2005 Interne audit kwaliteitswaarborging processen

Doelmatig Doeltreffend X X X X X X X X X X X


73

OP SCHONE KLAAI ONDERZOEKSRAPPORT DOELMATIGHEID EN DOELTREFFENDHEID VAN BODEMSANERING

Recommend Documents