ONZE KUNST D E E L XII
:
ONZE KUNST VOORTZETTING VAN DE VLAAMSCHE SCHOOL
HOOFDREDACTEUR P
BUSCHMANN
Jr.
Rubriek Ambachts- en Nijverheidskunst onder Redactie van de Nederlandsche Vereeniging voor Ambachts- en Nijverheidskunst.
Redactie-Commissie R.
W.
P. de Vries Jr,
:
H. Ellens, Jac. Ph. Wormser, C.
Oosschot, Jac. van den Bosch.
DEEL 6^
JAARGANG
-
XII
2^
HALFJAAR
JULI-DECEMBER
1907
J.-E.
BUSCHMANNL,
J.
DRUKKER-UITGEVER
Veen
AMSTERDAM
'
-ANTWERPEN
De Nederl. Boekhandel ANTWERPEN
MAR
2 1956
Digitized by the Internet Archive in
2010 with funding from University of Toronto
http://www.archive.org/details/onzekunst12antw
VAN
EN REISJAREN
DIJCK'S LEERI
AN Duck's kiinsfenaais-Ioopl)aan vervalt in twet'
lielltcn
:
I
de eerste gaande van keer
Italie,
iiit
bekend
;
ons
is
wij welen
waar
met juislheid, waar hij
verbleef. Ik wil
pogen cenig nieuw
van
teekende
«
in
licht te
vele
reeksen
in 1617, niaakte hij
Wij kennen voltooide
nog
voor
1615 had
apostelen,
De
die
twintigste
lijd
van
leven,
zijn
noch hij
werpen op de duistere punten van
in
Antwerpen den 22" Mel 1610 trad
SV.E
hij in
de leer
1599.
bij
Als
Hendrik
(Anno 1613 Antonius van Dyck
zijn jongelingsjaren
in
hij
14
eigen werkhuis en schilderde een
lafcreelen
Den
ll"
Lucasgilde
in
;
voortbracht
;
en portretten,
Februari
die
1618 werd
hij
hij
als
hij
den Haag,
in ruiling
Iwaall'tal zijner schilderijen aan.
te
hij
opgehelderd zijn; wij weten
niet
hij zijn
jaar.
Ulysses herkend onder de dochlers
Museum
welke werken
verljjeef,
was toen reeds Rubens' leerling April 1618 hood deze laatste aan Sir Dudley Carleton, den St.
toenmaligen Engelschen gezant
het
deelen volkomen
KniisdragiiKj voor de Preekheerenkerk te Antwerpen.
meester aanvaard in de
beelden een
te :
andere godsdienstige
zijn
en helper. Den 28n
aan zijn
tijdpiint tot
zijn
het portret van een grijsaard, dat hij onder-
hij
1613 A. V. D. F. iETA.
fecit aetatis sute 14) »; in
der
zijn terug-
en van zijn werken.
zijn bestaan
1613 schilderde
Anno
dit
al
aan
uitvoerde in de verschillende steden en landen waar
Antoon van Dijck werd geboren kunstenaar was hij verbazend vroegrijp van Balen;
liij
zich ophield in dien
iiij
welke stukken
dit gedeelle
in
tot
eerste daarentegen konien er brok-
lict
ken voor, welke nog niet
opliedcn
de Iweede van
dood. Dit laatste
voortbracht. In
zijn
luiii
van antieke marmeren
Een dezer was Qcn
Achilles door
Lycoinediis, die zich tegenwoortlig in
Madrid hevindt en waarvan Rubens getuigde, dat
iiij
door
den beslen zijner leerlingen gemaakt en geheel door zijn eigen hand hertoetst was. Geen twijfel of de beste zijner leerlingen was Antoon van Dijck. Deze werkte
bij
Rubens
tot in het
jaar 1620.
Den
29" Maart van dit jaar slool pater
Jacob Tirinus, overste van hot protessenhuis der Jezuieten
Onze Kunst, Deel
XII,
Juli
I'Jfl"
le
Antwerpen, eene
VAN DUCK'S LEER- EN RE1SJARE\ overeenkomst met Rubens betreffende het schildeien der zolderingen der « Ten te Antwerpen, waarin de volgende bepaling voorkomt
Jezuietenkerk
:
Rubbens de teekeninge van alle de voois. 39 stucken sal gehouden syn met syn eygen hand in t cleyne te niaken, ende door Van Dyck mitsgaders sommige andere syne discipelen soo in 't tweeden dat den voors.
S""
groot te doen opwerken ende volmaken als den heysch van de stucken ende van de plaetsen daer s'ingeset moeten worden wesen sal, ende belooft hierin syne eere ende conscientie te quyten in der vuegen dat by met syn eygen in deselve volmaken sal 'tgcne men l)evinden sal daer aen te gebreken. » Een ander bepaling in hetzelfde contract luidt « Ten sevenslen sal den voors. P. Praepositus aen den voors. S^ Van Dijck ter bequamer tydt aenbesteden
band
:
eene schilderie van de voors. vier seyde autaeren der voors. kercke.
Van
Dijck's naani
had dus toen reeds een goeden klank
stad; weldra zou bij ook daar builen
>>
gebooite-
in zijne
met eere vermeld worden. Den
17" Juli
1620 schreef een zaakgelastigde van den graaf van Arundel, den beroemden
Eagelschen kunstbescbermer, aan dragen had
te
vernemen
zijn meesler, die
of van Dijck geneigd
hem
waarschijnlijk opge-
was naar Engeland
te
komen
:
Van Dijck bevindt zich nog aitijd bij Rubens en zijne werken zijn liaasl zoo hoog gewaardeerd als die van zijn meester. Het is een jongeling van een-cntwinlig jaar, wiens vader en moeder Antwerpen bewonen en zeer rijk zijn, zoodat het weinig waarschijnlijk is dat bij deze stad zal verlaten, dcs te meer daar hij ziet welk vermogen Rubens bier vergadert. » Het vooruitzicbl in dien brief uitgesproken werd niet bewaarheid. Nog in den loop van het jaar 1620 verlrok van Dijck naar Engeland; den 25" November schreef Toby Matthew, zaakge«
lastigde van
vernomen verlrokken toegckend.
Sir
Dudley
iiebl)cn dat is
(^arieton,
aan
zijn
meester
van Dijck, Rubens' beroemde
en dat de koniiig
hem
Uw
«
:
heerscbap
ecu jaargcld van
1()(»
pond
sterling beeft
»
Van Dijck bevond
zich dus in
Engeland op het
laatstc
van bet jaar KViO.
Tot dan toe volgen wij zonder moeilijkheid
zijn
doen en
blik en voor de eerstvolgende jaren
bet
anders. Nauwelijks
Londen aangeland
«
gaat
laten.
Van
machtigen de zee over
teekcnen, zooals de wet het vereischt te
steken, zes van
's
oogen-
is
bij
te
om iemand
konings booge amblenarcn
een paspoort voor .Xnloon van Dijck, dicnaar Zijncr Majesteit
8 maanden op
dit
of hij denkt er aan Engeland te verlaten en reeds den 28"
Febriiari (10" Maarl) 1621 te
zal
naar Engeland
leerling,
om
voor
bebbende de koning hem bet daarloe noodige verlof gegeven, zooals graaf Arimdel bet beteekend beeft. » Twee dagen vroeger had reis te gaan,
koning bom een jaar zijner wedde laten uilbelalen. Het bevel hierloe is gcdagteekend van 26 Februari (8 Maarl) 1621 en luidt a Aan Antoon van Dijck de som van honderd pond sterling als belooning voor bijzondcre dienslen door
:
DUCKS LEER- E\
V.l.V
hem bewezen
aaii Zijne Majesteit,
zonder rekening van
hem
voor het geheel of een deel ervan door
le
het voor acht
Waar
maanden
intiest of andercii last
(hageii.
dus van Dijck in Engeland geroepen en dric niaanden
liEISJAREN
»
(liaaf
Aiimdel had
later hielp
ging van Dijck toen
heen'.' Dit is
de reis niet afgelegd,
zich verplicht gevoelde te
afgeloopen achtte
die
elk fatsoenHjk
ondernemen en zonder welke
groote liefhebber van klassieke kunst, moest
hem
geneigd zijn
:
naar
Ilaiie.
kunstenaar van dien hij zijn
tijd
leerjaren niet
wilde die leemte in zijn studien aanvuUen. Arundel, de
hij
:
om
liem
de eersle netelige vraag, welke zich
voordoel. Het waarsciiijnh'jkste antwoord moet volgens ons hiiden Hij liad
liij
verlaten.
te
hem
sterken in dien wenseh en
helpen in het verwezenlijken er van. Hij zal van den
te
koning het verlof bekomen liebben en er voor zorgende dat de jonge kunstenaar met welgevulde beurs vertrokke, verkreeg een voile jaar van
van verdiend had. De
nog
al
tijd,
karig gemeten
kend, bleven er
wedde
zijn
hem
keerde
nog pas een vierde deel er
maand voor het gaan, eene voor het keeren afgeremaanden over, om in het zuiden door te bren-
is
het toch niet dat zijn reisplan zoo
een tweede vraag. Hoelang bleef van Dijck in
rijst
hij
daarbij dat de vorst
hij
slechts zes
gen; maar onaannemelijk
Nu
weder?
hem
hij
dien van Dijck over de Alpen zou doorbrengen, was
eene
:
wanneer
betaalde,
werd opgevat.
Italic;
wanneer
de ])eantwoording dezer vraag liebben wij rekening
Bij
te
houden van nieer dan een oorkonde. Vooreerst van zekere aanteekening voorkomende in een register der Preekheerinnen te Antwerpen. Toen in later jaren van Dijck
Antwerpen
in
verbleef, schilderde hij voor het altaar der kerk
van
deze kloosterlingen een zeer merkwaardig sluk, dat zich heden in het^hlseum te
Antwerpen bevindl
:
Christiis
H. Calharina van Sienna.
de woorden et
Op de
aan bet rots,
Ne pcdris sui Manibus
:
Kriiis liisschen
den H. Dominicus en de
waarop het kruis geplant
huic loco donabat Antonius van Dijck (Opdat de aarde licht
zijns vaders rolde
deze kerk). Deze dezer voege
:
«
van Dijck deze rols
gift
stuck,
bij
werd aangefeekend
Int jaer dnsent ses
kerksken hooger geresen,
ter
plaatste hij
zij
aan de asch
het kruis en schonk hij dit in
werk aan
het register van het klooster in
hondert negen en twintig, soo wert ons
oorsaken van een seer schoon kunstich autaer
wesende een Cruys, onder stondt onsen
ende aen de gebenedyde voeten van Sinte Catherina van
is,
terra grains esset hoc saxuni Criici advolochal
t
lieyligen vader Doniiniqus,
kruys knielden onze heylige nioeder
Seenen, onder den (Iruys was een graf geniaeckt
met
eenen Engel daer by siltende en was ons vereert van den vermaerden constigen schielder men heer Anlonins Van Dyck, om seker vrinschappen en gelrouwicheden, die Francisci
wy gedaen
Van Dyck, ende
in
liadden
in
syne apsensie aen
synen vader
S""
syne doodt bedde dat voor ons aen synen soon
begeerl hadde. Godt wil luinnen loen weesen in der eeuwichevt, want
wv
VAX DUCKS LEER- EX REISJAREX wel grootelycx daermede vereert en verblydt waren. want veel personen comen om de weerdicheyt van de knnst te sien, soo wy dit met experientie onder-
vindende syn. Soo hel)beick diet cock
danckl)aer-
tot
M
oescbre-
boeck ven.
»
desen
in
lieydl
Uit de aan-
der
teekening
kloosleroverste bHJktdatdePreekheei'innendiensten
badden
bewezen
aan van Dijck'svader en dat deze zijn
wenseb bad
oj)
den
sterflied
uitge-
drukt dat zijn zoon uit
eikentenisvoor
bare kerk een altaarl)eeldzonsebil-
deien.
Van
1"
Dijek's
stierl'
den
Deeeniber
11)22.
vader
Anloon was be toen
man
in lla-
de oude
ziek was; bij
bevondziebleAnf-
werpen ANT. VAN
DUCK
:
I)cM:iii cliiSm:irlin; tefkciiiiij;
ii:i.m
i
ii
grijsaard
(Schctscnboek van den Ilerlog van Devonshire, C.lialsworlh).
is
zin der
woorden van de aanleekening. Maar
van Dijek wel vertrokken kan na 1622 over de
vende vader
.\l])eM
zijn
naar Ilabe
kan gel)leven
niel scbrilleiijk
aan
zijn
zijn
niel
dal Iwijfel
dadelijk za! in 1(121,
en dan
i\v
de
de Dit
nalunriijke
men opmerken
maar
viaag steben
seliiblerij
zou toegebilen
dal
dal bij toeb tot ol'
de sler-
zoon den wenseb bad nitgedruki,
voor de dienslvaardige kloosleizusleis eene
WMj ontkennen
al
loen stierl".
(hit bij
zou vervaardigen. zijn
nopens die vraag,
indien wij geen anderc bewijzen badden dal van Dijck in zijne gel)oorleslad vcrl)leven beefl omslreeks zijn vaders slerfdag. Indien wij enkel
komeu
aanleekening l)ezalen, zou bet in(b'r
(b'
nict voi-
al
onwaar-
VAX DUCK'S schijnlijk'voorkomen, dat
eeii
toen reeds was, in Anlweipen
kunslenatn- van zoo eeii
tijci
I.KEIi- IIS
<)oc'(lcn
HEIS.JAHES
iiaam als van Uijck
lang zoii kiiiiiien veil)lijven zonder
eenig spoor zijner
aanwezigheid achterte laten,enzou-
den
op
aarzelen
wij
te
komen
tegen
de algemeeii heer-
schende opvattingen dat van Dijck
naar
toog in
Italie
1621, onmiddellijk
na
zijn veiirek uit
Londen, of wel da hij
verliet in 1623,
zijn vaders
en dat
Zuiden
na
dood, onaf-
liij
gebroken
het
in
bleef
tot
terngkeer in
zijn
1627. tot
I
ons land oersl
Maar
wij zijn
de ontdekking
gekonien van
fei-
ten, die
bewijzen
dat van
Dijck in
geweest
is
voor 1622, dat
iiij
Italie
teruggekeerd
ANT. VAN
is
ooiul en bospot.
DI.IC
I>i:ul
Madrid).
Antwerpen
naar
in dit jaar en "naderhand voor dc tweedo niaal
nomen
heel't.
En deze
i\v
schiedenis wensclien wij door het niteenzelten dier
Dat van Dijck
over
reis
di'
Alprn onilcr-
zeer gewichlige wijziging in het verliaal zijner levensge-
in
Italie
was voor 1622
l)iijkl
I'eilen
nil
verzameling van den hertog van Devonshire bevindt
te
liet
zicli
slaven.
volgende
In
de
een album van
125 schetsen met de pen door van Dijck gemaaki naar werken van Ilaliaansche meesters, vooral van Tiziano, en onhings door Lionel deel nitgegeven;
("nst
voor he( grootste
de vervaardigcr heeft er gewoonlijk den naani van den
kunslenaar, naar welken
hij
andere aanduiding, waaruit
(eckende, opgezet, en cnkcle malen de ecne of wij
eenige inlichling kunnen imlUn belretVende
VAX DUCKS LEER- EX REISJAREX hunne
Ter loops
iiilvoering.
gezegd dal die bladen meesferslukjes
zij
zijii
van vluaue, levendige, z\vien«e schelsen of krabbelingeii, bewiizende dat van Dijck, die maar al te dikwijls vornieiooze onilrekken op bet papier wierp.
-fr-irnn
AN'l
VAN
DI.M.K
(Sclietseiiliock
Vcikki.I:
Ii.iI:in
van
di-ii
lU-iiog
\:iii
daarenlegen, wanneer
teekende dan wie ook. Ic
l.i-k.-iiiii;;
iKuir Tizi^iiH..
Di'voiisliiie, Chalswiii ill.
hij
or zich de moeite wilde loe geven, juisler en fraaier
Men
niocht wel bopen in
ontdekken, waaniil zou kunuen
gemaakt. .laarteekeningen enkei.
iiel
iiet le
Paleinio geteekeiui werd
van Dijck den perziseiien atgezant
aanlrof, en zijne
personnage
in
vrouw
de jjaiisenslad
sir
van
verlileei nit
er weinig of geene
i\i!\\
12"
.hili 1()2I;
zij
op
:
enkele
werden op een
op Iwee andere
Robert Sbiiiey, dien
in
liij
de lenle van 1G22
i)esbiiten dat die
lusscben die twee lijdslippen. Maai-
bij
in
Home
beiaamde
lot
aan
liel
Idaden gemaakt werden
naiUr onderzoek vinden wij dal
andere leekeniiigen onreeblstreeks bit dalnm
leiden
wanneer
geeonterteil en daar wij welen dat diezeer
einde van 1621, niogen wij er
vier
lalrijke l)laden er
portrel der scbilderes Sopbonislja Anguissola, slaat nildrukkelijk
veiineid, dat beell
men
eeliler vindt
worden
aigeleid
iiiiinier
veivaardiging
at'
nil le
is.
De
eerste
nilgaal}:
is
DrMan
der Sinnrliii
Iweede, zellde ondrrwerp
i
bbid 20, phial (iilad
21,
\'III,
in
Lionel
(".list's
pbial l\): de derdi'. Judas'
VAX DUCKS LKEH- EX HEISJMiEX vernuid (blad 24, phiat XI)
;
de vicrdc,
Ilct Irgrr
de Roode Zee (bladeii 42-43, phiat XVI). De twee eersle dezer bliidcii geven zeveii
nrm luiidon verzivoUjen door
ligiiroii
weer
Zalig-
deii
v;iii
maker, bespot en mishandeld door de bculen; dierzeven
in vijf figiiren
houdtChristushet de
riet vast, dat
boeven hem spottend
als
scepter
hel)l)enindehan-
den gegeven. Van Dijck
liennttigde
sommige
dezer
afbeeldingen van Christus, die hij,
volgens zijn aan-
teekeningen opde
bladen,ontIeende
aan werken van Tiziano, Carracci
en Giorgione. In zijne
Bespottiiig
vanChristus,sch\\derij, die bet
seum
Mu-
te Berlijn
en
welke bet
in die
Museum
te
Ma-
drid bezit, wordt
dooreenkerel een riet
ANT. VAN
aangeboden
DUCK
Jiulas Verraad. (Pradn, Madrid
:
aan Christus, die gezeten
is
met bet hoofd naar den schouder gebogen en met de saamgebonden draperij, die hem den school bcdekt. Van twee
handen liggende over de
der Christussen, Tiziano nageteckend, als bij
van Dijck en
belt bet
zijn
de lianden over elkander gelegd
hoofd met bet iange
iiaar en
den zwaren
i)aard
op'gelijke wijze naar den schoudei'.
De derde
plaat, Judas' verraad, naar Tiziano
vluchtige krabbeling den
man
der
!5()
gemaakt, vertoont
zilveren penningen, diezich
om
in
zeer
den hals
VAX DUCKS LEER- EX REISJAREX Villi
werpt en de beiule soldaten, die
zijn ineester
tegeii luin slachtoffer.
hem
volgen en aanrukken
Dezellde samenslelling vinden wij weer in van Dijck's
schilderijen van hetzelfde ondenverp, die Ijehooieii lot de verzanielinoen
van
Frederic
Cook
van
lord
en
Metiuien en
^"^-
tot
Museum
iiet
te
-Madrid. In deze
slukken,evenals in
de teekening
vanTiziano,aanseliouwt Christus
met zachle
gelatenheid den
valschaard
;
on-
(ier
de menigte,
die
in
wer-
lie
ken van
beide
meestersmetgelijkewoedenaar holt,
C.liristns
iievindt zicli een
geiielmde ANT. VAX DUCK
Hel icger van Farao verzwolgen door dc roode zee; .SchcLseiihoek van den Hcrlog van ncvonshiie, Clialsworlh). :
tcckfiiiiij;.
l)oven
er
iiooiden liraiideiide lakkels
De vierde Hcl
Icijer
jjlaat geell
sol-
daat en steken
de
nit.
ons een dee! der iiontsnede van Tiziano
uan Fciraun door dc Roode Zee veizwoUjen
;
men
ziet
le
zien,
onder de
krijgslieden, die de haren doortrekken,
een jongen ruiter, die een sierlijke muls met gesplitslen l)oord en een gegroeld borstliarnas draagt en ten halve het iioofd omwendt. Dezelfde personnage, gehjk van kleeilij, van bonding, van zwierigbeid, deetende
iiiel
verzameling (ieen
welke
bij
te
twijl'el
van Dijck's te
//.
Marliinis zijn iiKinlel
Saventluin en
in
de koniiiklijke
of van Dijck zag in Italic de scbildcii Jen en de preiil,
bij
maakte
;
geen
twijiel
de studien i)enutligde, maakte
van Chrislus behooren
lot
nog ten duidclijkste gekenmerki verrtuid
in
Windsor Castle bevinden,
zijnc teekeningen
rijcn.waarin liiKjen
vinden wij weer
de armen, die zicb in de kerk
bebooren
lot
biJ
eveiunin of
voor
1()2:{.
al
iiaar
de scbilde-
De beide /Ms/mj/-
dc wcrkcii waaiiii de invloiil van Hiii)cns is.
Dc
vcrscliillende
een zelfde lijdperk en olscboon
bewcrkingen van zij in
.luihis'
een andcrcii Irant
VAX DUCKS LEER- EN HEISJAIiEX uitgevoerd dan de Bespotiiiigcn, verschilt die tiant grondig van dien,
zijn
welken
hij in Italie
na 1623 aannam
;
het geweldige drama, dat in dcze lafe-
met de schepping van Tiziano,
reelen gespeeld wordt, stenit wel overeen
maar de geest van Rubens ademt er nog ten
Wat
slerkste in.
de
Marten
.S'
betreft, niet alleen
de
vollislegende,
maarookdekunstgeschiedenis
l)e-
dat
het
vestigt,
stuk gemaakt weid
invanDijck'sjon^e jaren
zuUen
wij
;
voortaan niet meer zeggen, zooals wij
deden
vroeger
voor dat
:
hij
naar
Italic reisde;
maar
tusschen zijne eerste
en tweede
reis
naar het land van belofte onzer schil-
der
ders
zevenANT. VAN UIJCK
tiende eeuw.
:
Uf
H. Morti
.
mantel met de arnien. 'Kerk van Saventhenil.
Laten wij aanstippen dat de benuttigde studien hier vermeld
voorkomen onder
het eerste
derde gedeelte der bladen, die het geheele album uitmaken en staan voor die
van welke wij met reden vermoeden of met zekerheid weten dat uitgevoerd
zijn.
zij
in 1624
Wij mogen bijgevolg veronderslellen dat de eerste bladen
van het album voor en de
latere na 1622 geteekend zijn.
Wij kennen dus teekeningen door van Dijck gemaakt gedurende eerste verblijf in Italie, schilderijen
mogen in
hier
met eenige waarschijnlijkhcid
den loop van die eerste
zijn verblijf toen
acht
kennen
reis
dan dat
wij
nog
niet
met zekerheid
uit afleiden, dat hij
hij
zijne studien benuttigde, en dat
van korten duur was, misschien wel
Antwerpen teruggekeerd
is.
wij
meer studcerde
niet langer
maanden hem toegestaan door den Koning. Een tweede feit halen wij aan tot staving van ons beweren
in 1622 naar
zijn ;
dan van de
dat van Dijck
Er bestaat een portret van Nicolaas
VAN DUCK'S LEER- EN REISJAREN Rockox, geschilderd door van Dijck en gegraveeid door Lncas Yorsteinian. Van de schildering kennen wij twee exemplaren het eene bevindl zich in :
de
galerij
Stroganoff
Petersburg; het andere hoorde in 1902 toe aan den
te S'
kunsthandelaar Steinmeyer
te
Keulen, en draagt voor opschrift
A" 1621. Obiit december A" 16W. Volgens geschilderd zijn na van Dijck's vertrek
London,
uit
aanncnien, alhoewel wij reden iiebben oni
Ac. Suae 60
wat wij gereedelijk
iets
zeggen dat
te
:
dus het portret
opschrift zoii
dit
in plaats
van 1621
het jaartal 1622 zon nioeten zijn. Zieiiier
waarom. Over het
Vorsterman 18"
schreef Nicolas
September 1627, aan
man met den
van den
Rockox gegraveerd door Lucas
portret van
Fabri de Peiresc,
Aix-en-Provence, den
uit
Dupuy
zijn vriend Pierre
te Parijs
«
:
Ik kocht bier
Apostelbaard het portret van den graaf Oiivarez, dat ik
buitengewoon prachtig vind, alsook dat van wijlen graaf van Buquoy met eenige anderen, zelfs een van den beer Rockox, burgemeesler van Antwerpen, zeer grooten befhebi)er van oudheden, zoowel onidat het met goede hand en
op ongewone manier gemaakt was,
omdat
als
van bet echte portret van Demosthenes op te
er een niarmeren borslbeeld
echter dat
staat. Spijtig
liel
niet al
wel gelijkt op het afgietsel dat ik bezit van het marmer, wat niet beiet dat
De man
het mij nieuwsgierig maakt.
gravuur, ik zond er eene van naar
was
niet afgewerkt
en de
om
beer Rul)ens en wil dezen aanmanen
dit portret
nog
er
niet op.
Het waren
nog vragen aan den heer Rockox of aan den
gezegde borstbeeld van Demosthenes.
Van
maar twee exemi)hnen van de De gravuur
en bebield de andere.
naam van Rockox stond
slechts proefdrukken. Ik wil er
opschrift,
bezat
Italic
het belcr
doen gelijken aan bet
te
»
van Rockox kennen wij
vijf staten
den eerslen zonder
:
met een weinig gelijkcnd borstbeeld van Demosthenes; den twceden
met bet opschrift Anl. van Dijck
JEMOS&ENHS
piiixit, L.
VorslcniKm
sculp.;
den derden met
gemaakt aan bet marmer en met den naam van
bet borstbeeld gelijkend
op het voetstuk; den vierden
niel
de plaat, waarvan het gegraveerde deel ingekort
is;
den naam van Rockox op
den vijfdcn met den naam
van van Dijck van links naar rechts overgcbracht en met de melding Anion van Dyck pinxil Anno 1()25. Dit laatsle cijfer is onbetwistbaar valsch vermits van Dijck toen in
keerde eerst
in 16130
Italic veri)leef.
weer;
hij beeft
dus
Vorsterman
zijn plaat
verliet Belgie in 1621
gemaakt voor
1621 en het j)ortret werd gescliilderd lusscbcn de/cn laatsleu
bet einde
datum en
en
van 1621
of 1622.
Wij
zijn
bepalen.
over u
le
Den
in
slaal bet tijdpuut dcr vervaardiging
22" April 1622
Peiresc aan
bedanken voor de dienslen, weike
heer Gevartius, van wien
10
schriji't
ik
gij
nog eenigszins nader
Hubens mij
nog geen brief onlving en
:
((
Ij-
blijlt
bewczen bebl bij
te
mij
nog
bij
din
de lieeren Mira-us
'^^^
AN"1\
VAN DUCK: NlCOl.AAS ItOCKOX:
Ki"-i-liil
in 1C.22. gozicn
liij
St.-iiiniryri- to Keiil.-n in 10(12.
\'.1.V
en Rockox. Ik veiv.ock u dczen laatslen
van
Demosthenes;
zijn
een
Den
afslond. »
van
8" Juli
wenscheii met den aankoop
ycliik le
wel j^ewensclit dal
ik liadde
laten al'gieten of dat hij mij
DUCK'S LEER- EX UEISJARES
scliets
van
dankt
hetzeli'de jaar
liij
niij dit
hij
figuur liadde
van het opschrift
profiel en
liet
Rul)ens voor het
af<
was van den Demosthenes. Dus kort voor den 22" April 1622 had Rockox het borslbeeld van Demosthenes gekocht, dat voorkomt op het portret geschilderd door van Dijck en eerst nadat hij dit borstbeeld gekocht had, vermoein
dus
delijk
in
1622 en niet in 1621 zooals het opschrift op een der geschilderde
werd
conterfeitsels meldt,
in
Van Dijck moet dus
portret uitgevoerd.
dit
in
1622
Antwerpen verbleven hebben. Rockox' portret
houd
niet het eenige dat hij schilderde
is
in zijne geboortestad,
eenige stukken zijn, welke
is
als
in
Wol)urn Abliey
en bonding geheel overecnkomstig met dal van
Rockox. Mirpeus werd geboren
december
in
50 jaar op zijn geschilderd conterfeilsel.
en van Genoveva d'Urfe zijne vrouw,
moeten van denzelfden
opont-
dit
toen vervaardigde. Het portret van Aubertus
hij
in schildertrant
De
15715
en
is
zeker niet ouder dan
porlretten van Alexander de Croy
uit
de Pinakotheek van Munchen,
vermits de bertog stierf in 1624 en in Relgie
tijd zijn,
dan na den slag van Praag, die
niet terugkeerde
gedurende
de hooger genoemde schiiderijen de
Antwerpschen kanunnik, dat zich
Mirseus, den geleerden
bevindt,
evenmin
in
1620 plaats bad.
Wij vatten onze redeneering samen. Van Dijck schilderde verscheiden jaren voor 1627,
datum waarop
hij
voorgoed
uit Italic
schiiderijen in dewelke hij studien benuttigde door
Zonder eenigen
werden
twijfel
die schiiderijen in
terugkeerde, enkele
hem
in Italic
gemaakt.
Antwerpen uitgevoerd.
Hij
verbleef dus daar na een eerste reis over de Alpen. Dit verblijf moet plaals
gehad hebben rijen en
in 1622
Londen meer maanden in
vertrek uit of
terug en bleef daar liet hij
:
dit
wordt bevestigd door de geschiedenis dier schiide-
door de aanteekening in
Italic tot
voor langeren
in
het register der Preekheerinnen.
Maarl 1621 begaf doorgebracbt
hij tc
Na
zijn
zich naar Italic; in 1622, na acht
hebben, keerdc
hij
naar Antwerpen
na zijn vaders overlijden (december 1622); toen vergeboortestad.
tijd zijn
In 1623 reisde van Dijck dus voor de tweede maal naar Italic. In dilzelfde
jaar of in 1624 teekent 12" Juli 1624 te
hij te
Rome
bet
portret van Sir Robert Shirley;
Palermo dal van Sofonista Anguissola;
van Giov. Vicenzo Imperiale, welk zich nu in het Museum Rellori, die
Dijcks
verblijf
1626
in
te
te
Genua
den dal
Rrussel bevindt.
ons de overvloedigste en betrouwbaarste berichten nopens van aan gene zijde der Alpen verscbaft, zegt dal
hij
zich ecrsl te
Venetie ophield, en daar de besle werken en voornamelijk boofdcn en porlretten kopieerde en teekende. hij
Wanneer
bescbikte, begaf hij zich naar
hij
er het geld vcrleerd had, waarover
Genua en bennlligde
er bet
mooie
talent
VAN DUCKS LEER- EX REISJAREN dal
vail coaterfeiter,
scheiden
riclitingeii,
verworven had.
hij
doorliep nadien
Hij
Rome
tweede vadedand was geworden. Hij voelde zich ook door
ken
iiij
;
in
ver-
hem
een
Italie
niaar keerde ininier teriig naar Genua, dat
aangetrok-
ginger zich vestigen en schilderde er het portret van kardinaal
Bentivoglio, van den perzischen afgezant Robert Shirley en van zijne
Rome warenaangekomen. Te Genua
die te
schilderde
hij tal
vrouw
van portretlen van
edellieden en senateurs, de leden der familie Raggi, het portret te paard van
markies Giulio Brignole en van de markiezin, van den doge Pallavicini, van Giovanni Paulo Balbi
te
paard, van Francesco Maria Balbi, van een grijsaard
men meent markies
met een
generaalstaf, dien
man van
de familie der Imperiale. Behalve deze portretten vervaardigde
nog een Sint Franciscus den
bij
hij
te zijn,
van een jong hij
den gehikzaligen Salvador met
het kruisbeeld en
De wensch kwam
begiftiger in gebed.
waar
Spinola
hem op
bij
naar
Sicilie
te
gaan
het portret van prins Filibert van Savooien, den toenmaligen onder-
koning van het eiland schilderde. Het broederschap van den Rozenkrans bestelde
hem
H. Maagd in
en de
eene schilderij voor hare bidplaats. Van Dijck beeldde er de
af,
omgeven door engelen. Beneden
ziet
men den
H. Dominicus
Palermitaansche maagden, onder welke de H. Calharina en de
vijf
H. Rosalia, met een kind dat den neus toenijpt
om
den stank
niel te rieken,
voortkomende van een doodshoofd. Die bijzonderheid zijner
schilderij ver-
zinnebeeldde de besmettelijke ziekte, van welke de stad verlost werd door de
tusschenkomst der heiligen. Wanneer deze ziekte uitborst, had van Dijck de schilderij niet voltooid, hij vluchlte hij in
nam
naar Genua en
deze stad afwerkte en naar Palermo zond wanneer
werk mede, dat
het hij
naar Vlaanderen
terugkeerde.
Zoo verhaalt
Bellori en tal
Het portret van geslachten
uit
koning van
kardinaal
Genua
tot i\i:n
den onderkoning
Genua, waar
de
der
portretten
Filibert
adeilijke
van Savooien was onder-
dag zijner dood,
15
Augustus
1(524.
van het portret van Soi'onisba Anguissola weten wij dal van
Dijck in Palermo verbleef den 12" Juli portret van
en
bewaard gebleven.
van einde 1621
Sicilie
Uit het opschrift
zijn
van bewijsstukken bevestigen zijne beiichlen.
Bentivoglio
hij
;
in dit
l(')2l.
In
jaar schilderde
dit
jaar ook vertrok
hij
hij
het
van I'alermo naar
de schilderij voor het Broeder.schap van den Rozenkrans
voltooide. Over ditstuk, dat zich nog op zijne oorspronkelijke plaats bevindt, is
ons eene kostelijke oorkonde bewaard gebleven.
Broederschap 119 onsen
staal het
en 10
tari
volgende aangeteekend betaald
schilderij
Dyck (Xitovamcnle
[alio itella Cilia di (ienova
.\|)ril
«
aan Antonio de
gedaan voor eene
V()6r 8
:
onlangs geschilderd
1628 vcrbleel' onze schilder (Ins
In
Den
de registers van het 8" April
1()2.S
werden
la
Torre voor verschotten
in
Genua door Antoon van
da Anloiiio Van Dt/dO »• ''^<""l nog in Genua. Hel nniseuni te
ANI'.
VAN DI.KK
:
KAIiDINAAI.
(I>:ilazzo I'illi. KIoiviu-l-)
lil'.NI'INOdl.IO.
VAN DUCK'S LEER- EN HEISJAREN 's
Gravcnhage
vrouw
Act. Suae. 37.
twee portretten door der Sheffield's
W27. Ant" van Dyck
Ant° van Dyck in
liezit
uit het geslachl
fecit.
fecil,
hem gemaakt, een man en zijne man draagt tot opschrift
dat van den dat der
laatste tijden
tot in
van
de tweede
zijn verblijf
schap van den Rozenkrans voltooide, en dat in zijn
vaderland teruggekeerd
:
vrouw
Uit deze verschillende feiten
Genua verbleef van 1624
gedurende de
;
is
;
op
heift
Ael. te
Suae
maken
22.
An. 1628.
dat van
van 1627, dat
hij
Dyck eerst
de altaartafel van het Broeder-
nog voor het einde van 1627
hij
is.
man hij is een beroemd Daar eindigen van Dijck's Wanderjahre geworden en met zekerheid kennen wij de verdere wederwaardigheden van :
zijn levensloop. iWordt
voortgezet).
MaX RoOSES.
13
ALFRED STEVENS (
*
'
ver-verwijderden
dien
in
Ki.Fs
Veroolg
iiaiiwgezelheid, nioet niets
men
meer was dan een
vrouwen dragen
zijn
De
van te
en
kiezen
zorgvuklige
— een
De kleederen en sieiaden altijd
den stempel van een
modes met oordeel te ondersclieiden en met allerhande vormen, lijnen van onveigankelijke
zeer eigen smaaU.
smaak
v;iii
gelooven dat Stevens
soort l)oedell)esclinjver
fotogiaaf van niodezaken.
van
tijd
niet
schilder wist tusschen de
zijn tijd,
zelfs
bevalligheid, aan zijn voorkeur ondergeschikt te
maken.
Vergelijk hijv. zijn mondainetjes eens met de slijve k'dL|)()pi)en, waaivan
de modeplaten van dien
tijd
ons het lieurige tooisel toonen. Al
zekere vage oveieenkomst niet
te
vail
een
onlkennen, vindcn we op die prentjes niet
anders weer dan belachelijk ouderwetsche
toiletlen,
terwijl
om
er
Stevens'
heldinnetjes daarcnfcgcn altijd nog een onbeschrijt'elijk waas van elegantie
is
blijven hangen.
doen ons voelen en begrijpen dat de aangeboren
Zij alleen
van de vrouw, al
altijd partij lieeft
waren ze nog zoo
altijd
grillig
weten
en gek
te
— van
alle huilenissigheilen dei-
nienwe en onuilputlelijke bronnen wist
selioonheids-detail sliekte
— en
niet
te
onderlijnen
naakte
beter
oi
— schoonheid,
te
te
men
ziet of verbergl,
begeerlijk bezit te wczen,
ontdekken,
om
't
mode, en
een
doen spieken. Want de
ol
ander
niet vol-
niaar de gekleede, viaagl aclilereen-
volgens de aandacbt voor veiscbillende details.
een arm, die
bevalliglieid
trekken van alle nieuwe bedenksels,
dan eens
Dan eens
scliijnt
is
'I
een sebouder of
een dun middeltje een erg
boewel een andeie niaal de modegril verlangt, dat
onder een lang-vlottende
't
zicb
't
wercldscli bewind, gaal over van
dia])erie zal t
verbergen.
En de scbcpler van
liandje van de blonde naar dal van de
brnine, van de lengere naar de mollige, van de licve kleine naar de statige
vrouw, die skuli)lnraal
is in
Cj y.ic Oiizf Kiiiisl, DccI XI,
baar vormen, zonder dat de kleuren en lijnen,
I)l7..
218 en
1)1/.
265 iMci-Jiiiii
1!K)7).
ALFRED STEVENS IIEKINXEKING EN LEED. :
(Verz. Tan fiiualE.
.ic M()nlrs[iiii(.u-Fi-/.ens;ir, P;irijs).
ALFRED STEVENS toen nog niet aan gedacht vrouwenlijf, te
om
bijv.
maken, de heiipen
om
wijzigingen
tc
de plaats van de borst le
te
brengen in de ronding van het verleggen.
verbergen of het licbaam
De mooie damefjes van
in
te
om
middel langer
het
drukken.
het tweede keizerrijk, leefden nog niet zooals de
mooie dametjes onder het presidentschap
Lonbet of
van
De
Fallieies.
cocodettes \an 1865, ver-
keerden nog in volslagen onwetendheid aan-
gaande de bekoring van den Sport.
Zelfs football
was nog niet
in demode. Ken werkelijk elegante
vrouw, stelde haar bekoorJijkhedennooitbuitcn
het
salon
of lien
schouwburg ten loon. Het hoorde tot den goe-
om
den toon,
dan
andei's
de straat
le
"I
den
op
wagen, de
veischijningen in
nooit
zicli
in rijtuig
le
voel
openbaar, behoorde zeldzaamhe-
tot
den en
kwamen
niet
met het onnatuurlijke, ALFRED STEVENS De :
rVerz. van
Graaf R.
dr*
kunstmatig opgevoerde
Psyche. Montesquioti-Fezensac, Parijsi.
leven
van
die
dagen
overeen. Heel laal opgestaan, werd de jonge schoone met een beeldig drshabille
Na
bekleed en ontving in haar kleedkamer het bezoek van haar cssayeiises.
het
tweede dejeuner maakle
rijloerlje,
een
soiree of bal
toilet
werd
dat
s
men
toilet
voor een bezoek of voor een
avonds nog eens weer voor het grool tenue van
verruild.
Er was toen nog gecn sprake van
«
voelvrije »
rokken, /«(7or/n«f/<'-cosluums, ondoordringbare regenmanlels, hoeden voor alle
weer en
alien dag.
sporlpakjcs, aangezien
Alleen stelden
zag
Kn wel tennis,
le
verslaan
golf en
droomde men nog minder van
aulomobielen
nog
niet
beslonden.
enkele weinige uitverkorenen in paardrijden i)elang.
men dan Onder
Dezc
de accacias, in heel lange, wijdgolvende amazones para-
decren, met den hoogcn hecrenhoed, goed stcvig op den chignon geplanl en
16
ALFRED STEVENS HEX ATELIER. :
(Kon Musea voor Soliildei- en Beeldhouwkimst, Brussel).
AIJHEl) STEVENS
ALFRED STEVENS De :
(Verz.
Bezoeksters.
van den Heer Duiand-Ruel,
Parijs).
een langen, vlottenclen gazen sluicr. Dat was echter op lange na nog nict als 't
teniie
van onze sportswomen van tegenwoordig, die op de lange
jaclit
gaan
en achter de honden aan over de hekken springen. Enkeleschaatsenrijdslers ook, waagden zich op de bevrozen vijvers van het Bois de Bonlogne, in elegante combinatictjes van tlnweel en bont, uiterst chiqiie pakjes,
hoewel
dit
toch allijd
min
of nieer excentriek
gevonden werd.
17
ALFRED STEVENS Een mooie, dan
En
feest.
joiige vroinv
haar eigen huis,
in
op aan
iiet ligt
kwam
in
was
haar
in dien tijd bijna nergens anders te zien
haar loge, of in de drukte van een
rijtuig, in
dus voor de hand dat de omtrek van haar silhouet er weinig
en dat haar geheele
eenige bijgedachte,
om
op was
kleeding er
op de gunstigsle wijze
te
ingericht,
zonder
doen uitkomen, een nieuw
of aardig detail, de een of andere rijke versiering, die bizonder voordeeUg
was voor 'I worden. De
teint
om
en alleen was bedoeld
belachelijke crinolines zag
men
van heel nahij beschouwd
hiin bol uitstaande, zotte
park of
uitstallen tegen een vergezicht of uitlossen tegen
ken nooit
te
omtrek-
hof.
Maar
wel vormden ze een gemakkelijken steun voor de zware pracht der rokken,
waarop allerlei aardige garnituren konden worden uitgestald. Kin 't verveelde onze vrouwen toen nog niet om bijna onveranderlijk denzelfden snit van japon
te
dragen, en enkel
hun
snuisterijen
deden ze de onvermijdelijke cachemiren
En
veranderen.
te
sjaal
om
iederen winter
en zetten hun kapothoedje
met keelbanden weer op. Ze besteedden evenwel fortuinen aan alleriiande prulien,
— aan chiffons.
Maar toch voert de dwaze mode van het bont, dal alle jarcn op nieuw moet vernaaid worden, de overdreven liefhebberij voor Injouterieen en de begecrle om zich met allerhande prutsen te behangen, om voorldurend wat anders aan
maanden
te
trekken, en naar de letter een
mode
te
volgen, die alle drie
verandert, het vrouwelijk budget tegenwoordig tot een hoogte op,
waarover de lionnes van vroeger dagen zich zouden verbaasd hebben. Wat zouden ze wel hebben gedacht, zich
als ze
fluweel, dal gewoonlijk bij
t
hun kleindochlers
gczien haddcn hoe
maar weinig meer i)ekreunden om
onversiijtelijke zijde
—
om
prachtig
onveranderlijk naar hetzelfde
sluU gekocht, en
patroon werd gesneden, maar dat ze ze op winteravonden, zoo maar in mantels met kanl hadden zien uitloopen en
vijftig
nicuwc hoeden lanceeren
in een seizoen ?
Het
is
zekcr niet over))odig
om
er nog eens
hoewel Alfred Stevens onlegenzeggelijk smaak
met nadruk op l)ezat,
dit
te
wijzen dat,
volstrekt
niet
de
overkeurige of peulerige smaak was van een dandy en nog minder van een grooten couturier. Het was de heel eenvoudige en naluurlijke smaak van een schilder, die veel hield
van
al
wat sciiiiderachtig was en vooral van mooie,
heldere kleuren. Hij ieder nieuw stuk gaf zijn
terwijl
zij
in
de modegekken aanstoot door
om
zijn
l)edenksels glimlachen,
duizend kleine details een bewijs meenden
hun van sledilen smaak Stevens zich ineubck-ii. Hij
18
iiij
gebiek aan ingelogenheid en deed hen
al
.schcen.
heel weinig
te
vinden voor wat
Ze vermoedden geenszins, dezc
bekreunde
om
correcle
toiletten
had enkel maar een aardig schilderseflekt op
't
crilici,
en
oog.
dat
alijlvollc
En
— er
ALFRED STEVENS (Verz.
:
DE SPIEGELBOL.
van Mevr. Edouard Jauquet,
Bi'ussel).
ALFRED STEVENS kan hier hij
niet terug
voor
elkaar passende kleedingstiikken of
scliijiibaar niet bij
onverwachte accessoires. Als zijn doek,
waar ze haar
— om dit te verkrijgen schrikte
op gelegd worden
niet te veel iiadruU
partij
liij
op de
instinkt braclit hij
plaats
jiiisle
op
nieespeelde in de symfonie der kleuren, de juiste
noot aan die iederen toon op bet juiste plan
Ijracht, het
zeldzaam mengsel
der nuances saamverbond en heel de teere harmonie van een compositie
samensmelten deed aan
tot
een zuiver, trillend slotaccoord.
En om
deze accenten
brengen, was elk voorwendsel den kolorist goed genoeg. Hij plaatste
te
een daagsche hoed, die
men zoo maar even voor
naast een gekleed avondtoilet en op
"t
kleed zelve
garnituur of vreemd kleinood. Waaioni heeft
bonten ])apegaai opgehangen, waarom had
een morgenbezoek opzet,
't
een of ander nooit gezien
hij bijv. in dit
verborgen tusschen die bloenien, of die kristallen vaas op
bibelot
lialf
tafeltje
neergezet?
even
bedekken, door een vinger tusschen het oog en
te
ofdat salon een
het een of ander waardeloos
hij
Om
dit
weten
te
komen
te
men
heeft
't
dit
deze dingen maar
voorwerp
in kwestie
houden. Terzelfdertijd dat het kleine rose, groene of zwarte puntje verdwijnt, is ook alle bekoring weg van het stuk. Wat er van te zien blijft, is te
flauw of schreeuwerig, dof of gemeen van toon. Maar trek den vinger weer
weg en
die
opwekkende middeltjes hernemen
een meesterstuk van Alfred Stevens
hiin rol en
wat ge voor u
ziet is
I
Zoodra ze Ireden buiten het harmonieus geheel van het stuk, worden
waar de schilder de fatsoenlijke dametjes van manier heeft neergezet, inderdaad alledaagsch burgermanachtig
die alledaagsche binnenhuisjes, eerste
zijn
genoeg.
En
weer
in
de mode zullen komen, of de huismoeders van dan. ooit weer een
salon
<<
rijen,
ik betwijfel, als
Keizerin Eugenie
de verschillende
zullen inrichten naar het
»
tegenwoordig hci)ben
zooals ze ze
elders daarvan veel zuiverder en .\lfred
zijn glorie
—
Martyrs, later in
op zag bloeien. hij
had daar.
vestibule volgepropt
style
model van 1'^'"
in
1
museum
iiartje hij
liet
schilde-
van
Parijs,
zijn fortuin
met schilderijen en
een prachtigen tuin
« curiositciten
van
en
de Rue des
in
zijn atelier, zijn .salons, zijn allerlei
—
en
gangen en aard
»,
een
van kostbaarheden. maar tegelijkeen prettig en allorvrien-
gemak
voelde. Daar had de Meester
mooie en vreemde dingen bijeen verzameld, want
mooi was,
iiij
op die wijze ingericht. EersI
niet
zijn
Empire, aangezien ze
volkomener voorl)celden zullen vindcn.
delijkst thuis, waai' iedereen zich oj) zijn allerlei
in
Stevens zell'had de opeenvolgende homes, waar
de Rue de Calais, had
soort van
der afgeloopen eeuw ooit
stijlen
hem
hoekjes van bewaard
onverschillig.
Op
niels
wat inderdaad
enkele zijner doeken
o. a. zijn Scbildersalelier in het
Museum
heeft te
hij
er
Brussel en
het Salon van den Schilder, (een op spiegel geschilderde schets in het bezit
van den Heer Antoni Roux). (.Slot oolgi).
P.\IL L.XMBOTTE. 19
VERMEER VAN DELFT
JAN
HET MEISJE MET DE FLUIT KN zou het bijna nict voor mogelijU gehouden hebbeii, dat er in dezen
tijd,
waarin de kunst van den Delflschen
Vernieer zoo gezocht
haar
zou
l)ijna
dat
meler,
Wei badden de
haar artislieke en
zonder dat
een klein paneeltje van twintig
wand van
Delvenaar kon
zijn,
dat bet
teekeningen
collectie
hand
in
te
zien.
D""
zelt'
buiskamer een plaats had
zijn
bem meer
van de band van den grooten
stukje
wiens werken zoo gezocbt
nooit gedacbl. Totdat op een dag
'I
van toon en kleur, de eigenaardige blik
dinstinctie
maar
getrofTen,
bij
acbtticn ccnti-
bij
der oogcn van bet meisje, en andere kwaUteien der scbikJerij
dan eens
om
met andere scbilderijen van minder
bij,
beteekenis, bad geerfd en aan deu
gegeven.
om
die een Vernieer bezat,
zijn,
wist,
en
is,
exorbitante handelswaarde, toch nog iemand
Bredius
Die zag
liel
daaraan bad de bczitler
zijn,
bij
bem
stidvje
in Brussel
kwam, om
bangen en berkendc
zijn
er de
van den Delitsciien Vermeer.
De eigenaar gaf dadcHjk zijn toeslemming, om het gedurende de zoniermaanden van 1907 in bruikleen af te staan aan bet Maurifsbuis in den Haag, en stond ook
toe, bet te hiten fotografeeren.
Deze onverwaciile vermecrdering van onze kennis van Vermeer's is te
merkwaardig, dan dat men
het stukje zelf niet altlians
kunnen gaan
zicli
niel
zou baasten,
om
zien, een afi)eelding te pul)Hceeren, kMuiiide
een indruk van composilie en toon van be! gebecl
Hij die
reproductie op bijna origineele groolle
den beer Dewabl
te
s
ceiivre
voor degonen die
(iraveniiage
— moge bier
te
gevcn.
— naar een fologralie
een korle notitie
van
ter veidui-
debjking een plaats vinden. Het
scliildcrijtje is
oude reloucbes, die wat
biiideriijk
fragment
20
nit
is
op paneel en
iets
— in
l)eviiuil ziili
— bebouibns
ecnige Uicine
verkleurd zijn en waarvan er een, op de bnker wang,
een zeer goeden loestand. Vermoedebjk
een grooter eompositie.
Want
lie! al'siiijdiii
van
ck'
is
bet
een
vingers der
;
Pilot.
JAN VKMMEEH VAX
DKI.I. T
(Pailk-ulii-n- viMv.Mii.rliMf;
I.-
:
IIKT
MKIS.II':
MET
DIC I'LIIT.
limsscl
in 1901 in lirnil;h-i-n a/yeslann
mm
liel
Kun.
lial'inrl
mm
Silul,lfriji-n. le s
Crinnmluigel.
C. 11. IVwal.l.
,1,-n
Hu
JAN VERMEER VAN DELFT, HET MEISJE MET
I)E
FLUIT
rechterhand en het rakclings afsnijdcii lechts langs den hoedrand en den linkerschouder zijn lijnrccht
van
alle
zonderd die van den bij
met de compositioneele eigenschappen
strijd
in
andere heden nog bekende figuurstnkken van den meesler,
Maria en Martha,
onistrecks 1656 (Koppelaarsler
tijd
te
iiitge-
Dresden, Chrislus
Coats Glasgow en Diana, Manritsliuis), waarin eigen-
coll.
aardige afsnijdingen van figuren voorkomen, die in andere periodcn van
Vermeer's werkzaandieid
niet zijn
aan
De nieuwe Vermeer nu behoort twijfel tot
te
wijzen.
stilistisch
en technisch zonder cenigen
een andere peiiode dan die der Koppelaarsler, want het stuk
Nieuwe Testament,
(coll.
uit
e. a.,
een periode die ik
— houd voor Vermeer's
In geen andere dus
komen
het
Bredins, Manritshnis), de Liiitspcelsler met den Brief
(Rijksmuseuni, Amsterdam) kiinnen bewijzen
slnit
Weenen)
zich geheel aan bij schilderijen als hel Alelier, (coll. Czernin,
—
zonder
dit
te
laatsten tijd.
dan de bovengenoemde vroege werken van Vermeer
maar daarentegen
dergelijke afsnijdingen voor,
perioden van zijn werkzaamheid
tal
dergelijk ziltend figuur verbeelden, door stukje. Ik wijs hier slechts
op de
zijn er
van voorbeelden aan
te
uit
andere
wijzen, die een
meer ruimte omgeven dan
in dit
Clai>ecimbelf
en
op de Kantwerksler (Louvre) en vooral op de Slacollectie R. Kann te Parijs, die aan een tafel zit met pende Dienstmeid der een prachtig Oostersch tapijt, waarop een schotel met appels, een kruik en Collectie Salting, Londen),
een servet. (Vgl. de afbeelding). Als een fragment van een dergelijk stuk
voor
stel ik
het meisje zat misschien oorspronkelijk in
:
mij den nieuwen Vermeer t
invallend licht van een
venster en in den reflex van mooie, sterk belichte voorwerpen voor haar op tafel.
Maar wie
zelfs
zeggen, of deze onderstelling juist
zal
afgeweken van
is
en of niet Vermeer
gewone compositioneele
principes'?
(*)
De schilderij is noch door haar herkomst, noch door eenige signatuur maar een opschrift achterop of op de lijst, als Vermeer bekend. Ook
in
van werken van Vermeer, die den zestienden Mei 1696
te
hier expresselijk
de bekende
lijst
is
zijn
Amsterdam zijn verkocht, komt het schilderijtje niet voor. Toch zal niemand, die Vermeer's werken kent, er aan hier
met een
origineel
Immers, het stukje als
zoodanig
('l
te
is
schilderij
van dien kunstenaar
of
twijfelen, dal wij te
doen hebben.
zoo karakteristiek, dat het reeds op het eerste gezicht
herkennen
is.
De
uiterlijkhcden alleen reeds wijzen op het
Het paiieel vertoont aan de aclilerzijdc aan Maar is zc uit Vermeer's tijd ?
alle vier kaiilcn
ecu
at'scluiiiiing, ilic oini
schijnl.
21
JAN VERMEER VAN DELFT, HET MEISJE MET DE FLllT atelier
van Vermeer
spijkers
de
:
stoel,
dezelfde als die op
is
met de leeuwenkopjes en de groole koperen van werken van den meester voorkomt.
tal
Evenzoo het gobelin op den achtergrond, dat
o. a.
van hef Atelier der verza-
nieling Czernin en van het Xieiiire Testament l)ekend
is.
Veider
is
er het
typisch Vemieer'sche pointille. welk precede weliswaar niet uitsluitend door
Vermeer werd gebruikt en b. v. ook veel bij Pieter de Hooch voorkomt (o. a. op schilderijen te Londen en Karlsruhe), maar hier toch zeker als een der bewijzen voor Vermeers auteiirschap kan gelden.
En
eindelijk zijn de opzet,
de toon, de licht- en klenrverdeeling en ook het meisjestype met dien eigenaardigen, raadselachtigen blik zeer karakteristiek voor den meester.
De kleuren beschrijven origineel ontstaat, ductie,
is
is
zoo, dat daardoor een jniste indruk van
onmogelijk.
reproduceeren
Een paar woorden mogen is
heter
ook nauwelijks mogelijk, want zoo een stuk
betreft moeilijk te
geheel
Den toon weergeven,
warm
vail,
dan
is
zelfs
wal
men
—
lonaliteit
het wel deze Vermeer.
alleen even de hoofdkleuren aanduiden. Het
en diep gekleurd en shut zich coloristisch aan
van stukken, die
het
dan dezc repro-
in tegenstelling b. v. lot lichfe
stukken
bij
die groep
als het
Melk-
meisje (Six), het Strwiije (Six), het dezichl op Delft (Mauritsluiis), de Kanlwerksler
(Louvre)
— de donkere groep van Vermeer zou kuniien
die naar donkerl)lauw en
blauw gestemd
is,
noemen, de groep
met daarlegeii middenlonen van
gelen oker en mat grijs; terwijl in de slerke licliten deels helgeel, deels licht-
blauw, beide in combinatie met helwit, domineeren. Hood koml
in
de
schil-
derijen dier groep sleclils weinig voor.
De
eersle indruk, dien de sciiiiderij maakt,
is
er een
van warme weelde
en van oneindigheid van kicurschakeeringen, geordend ongevecr op de bovcn
aangeduide wijze. Het gobelin op den achtergrond onregelmalige plekken geeloker,
grijs,
is
prachlig geschilderd met
en verschillende l)ruine en donkere
blauwachtig groene strepen, links beneden overgaande aansluiten
zich
l)ij
de
fijne schildering
in fijner vlekjes,
die
van hel IccuweMkopje op de stoel-
leuning.
Het jak van het meisje belle,
is
l)lau\vgroen van Uleur,
met punljes en vlekjes gepoinlilleerde
nut diepe sclKidinviM en
lichten. Hel boni en de lialsdoek
verloonen een niet wit. fijn
le beschrijven fijnheid van licht- en toonschakeeringcn van Tegen de m:itgeel-roode handen met grijzig-groene schaduwen ligt als een mat groen lijslje het donkere tafelkleed, waarop de handen rusten. De
fluit is gee).
grijzen
Het gehiat, licidrood met zwakke gelen en grookiidiils
schaduw gehuld,
van hel legaal
is
bijna zoo expressiel' als dal
in
groen-
van hel meisjesk()|)je
ties Toinbe (Mauiilshiiis), waaraan ook de lippcn, schoon hier van slerktT, mel meer kaiinijn gemengd rood, doeii (iinUeii.
22
JAN
VKII.MICKR
(Vcr/anifling
li.
VAN
DI-.I.I"!-
;
|li:'l'
K.itiii. tc I'aiij-i)
.
SI.AI'l-.NDl. MinS.ll-;
JAS VERMEER VAN DELFT, IIET MEISJE MET DE FLUIT Eigenaardig
chineesche punthoed,
op stevig linnen of geolied papier, wit met bruin-
lijkt
Op de
nnances gestreept.
versciiillende
grijs in
soort van
een
hoofddeksel,
het
is
bekleed met een stof die
oorbellen prachtige licht-
plekkcn.
Heel het stukje
om
vooral
is
die kleuren een bion van groot genot. Het
mist evenwel de beUoring van het sujel, die aan zooveel andere Vermeer's
bovendien nog eigen een
lijn
Daarom
is.
met meesterwerken
op
te stellen
het Gezicht op
van Vermeer's talent doet het ons niet kennen, zooals
zijde
eenige jaren geleden de Christiis
bij
menig opzicht een
figuren, dat in
deze schilderij dan ook niet
van des Tombe en dergeHjke.
Delft, het Meisjeskopje
Een nieuwe
is
het Melkmeisje, het Straaljc.
als
Maria en Martha, stuk met levensgroote
was voor de kennis van Vermeer's
revelatie
ontwikkeling.
Zouden die
er
nu nog meer znlke vondsten gedaan kunneii \voiden?M.
i.
is
mogelijkheid verre van uitgesloten. Vermeer heeft veel meer geschil-
derd dan wat wij thans nog van Juffromv die goud
handen wast,
hem kennen. Zoo maakte
iveegt, in een kasje,
in een
Kamer met
doorsiende
hij
b.
v.
een
een schilderij daer een Seigneur zijn beelden, een
Klederen en nog verscheiden andere stukken, die in 1669
Tronie in Antique
Amsterdam wer-
te
den verkocht en waarbij zich onder meer ook nog bevonden drie Stadsgezichten in Delft, waarvan er thans nog slechts twee (collectie Six en Mauritshuis)
bekend
zijn.
Ook waren
dame, waarvan
daarbij twee stukken
er thans
nog
met een musiceerenden beer en bekend is.
slechts een (Windsor-Castle)
Als men verder bedenkt, dat er nog in verscheiden oude inventarissen werken van Vermeer vermeld worden (helaas meestal zonder aanduiding van
de voorstelling) en dat het beslaan van verscheiden der heden bekende
Vermeer's niet
vroegere bronnen bekend was, dan
ligt het voor de hand, van de mogelijkheid van vernietiging door brand, nalatigheid of dergelijke, toch nog wel bier of daar een onhekend
aan
uit
nemen, dat
te
er in wcerwil
meesterwerk van Vermeer hetzij
naamloos,
Nu
gelijk het
ik toch over
met nadrnk op
te
Vermeer wijzen,
verzamelingen en ook draagt,
dat niets met
Brusselsch
Museum
gische pers veel zijn
helzij
in
hem
schrijf,
dat
in
is
onder een verkeerden naam,
schilderijtje.
het wellicbt niet ondienstig er even
verscheiden
openbare
en
particuliere
den kunsthandel menig werk Vermeer's naam te
maken
heeft.
Zoo
b.
v.
bet
onlangs in het
tentoongestelde mansportrct, waarvan vooral in de Bel-
gewag
zoon ten voeten
zal schuilen,
nieuw gevonden
is
uit,
onder Vermeer's naam
gemaakt. Dan bet groofe portret van een beer met dat in de National Gallery
gaat. Uit particuliere
te
Louden
verzamelingen
abusievelijk
noem
ik o. a. het
23
!
JAN VERMEER VAN DELFT, HET MEISJE MET DE FLUIT Inlerieiir in
de verzanieling vnn
wijleii
Werner Dahl
te
Dusseldorj) en
liet
Yermeer toegeschreven //j/me/zr der verzanieling Matsvanszky te Weenen, in Frimmel's Blatter fiir Gemaldekunde (II Band Heft 10, S. 186) als Vermeer beschreven en afgebeeld. In den kunsthandel ging zelfs eenige valschelijk aan
jaren geleden een zeer karakteristiek landschap van den ouden Haarlemschen
Vermeer, dat
men van modern
pointille
had voorzien,
te
goeder trouw
als
Jan Vermeer van Delft
Zoo gaat
Hobbema en artistiek,
het dus al
met Vermeer's naam
gelijk
met dien van RemJjrandt,
zooveel andere onzer oiide meesters, wier werken niet alleen
maar ook
geldelijk
zucht werken aan hen
te
hoog genoeg staan, oni door onkunde of win-
doen tocschrijven, die
zij
nooit geschilderd
hebben
en die in menig geval minder artistieke kwaliteiten bezitten dan hun minste schepping. denHaag,3Junim7.
24
W. MaRTIN.
W. PEN A AT AT
is
(Slot)
dan de reden dal Peiiaat zich op deze wijze
Iniiten
gaat? Wei, Holland
de nijverheidskunstenaars. Gij maakt
met
al
uw
kracht,
leven. Gij
met
moel wat
uwe
het eerste wat het publiek
fabrikant
is
doet dat
iels,
maar
gij moet maakt ook verkoopen. Maar
al
gij
te
een beroerd land voor
is
in Holland,
liefde,
vraagt,
is
de
piijs.
behoeft geen
steelt,
Al wat
koslen
van ontwerp, van model, van pioeven te belalen, maakt inferieure kwaliteit vaak, en kan door dat alles goedkoop leveren,en de Hollander, steevast penning
Daarom moet gij er voortdurend op godsnaam ook maar goedkoop te maken, mv groolste inspanning wordt gevergd om uwe ontwerpen goedkoop te boiiden. Nooit kunt gij uw voile talent tot uiting brcngen, want de zakenman staat acbler u, angstig
zestien,gaat naar den stelenden fabrikant.
broeien
voor
om
in
te veel kraaltjes
en groefjes en dingetjes die geld koslen, die bet voor-
werp, ja waarachtig, minder verkoopbaar maken, omdat bet publiek liever
gestolen goed koopl dan
rommel en
Onder zulke omstandigheden kan, die talent beeft uit
den band
gekomen
is,
om
is
bet niet te
veel en groote
te
verwonderen dat iemand
scboonbeid
te
maken,
springt, ja zelfs dingen doet die bij later, als hij zelf niet
Duitscbland, wel
goed vindt, vooral
telkens
gelegenbeid
kunstlievend
«
betalen wat billijk
als
bij
ziet
gegeven wordt
die lets
eindelijk eens
weer
lot
boe elders, bel
»
is.
voile
kalmfe b. v. in
talent
te
ontplooien, en hoe daar die gelegenbeid zoo vaak wordt misbruikt tot een uiting van parvenuacbtige weelderigbeid die, lutlel
waard
op de keper bescbouwd, maar
is.
Zie de kast, afbeelding VI, zie de verboudingen van hoogte, diepte, zie de verdeeling
van voor- en
zijvlak, zie
de
de onderkast en die van de ruitjes der bovenkast,
lijslen
zie
breedte en
der paneelen van
de vorm der paneelen
en het ornament daarvan en noeni bet dan nog een wonder dat iemand die dat kan, dat zoo
iemand
er eindelijk eens toe
smijten en zijn rijke kunnen hot
{')
te
komt
alle
gepicker op
zij te
vieren. Ik zou waarlijk niet durven zeggen
Zie Onze Kiinst, Deel XI, biz. 233 en 266 (Mci-Juiii 1907).
25
AMBACHTS- EX XUVERHEIDSKUXST dat deze kast niet
mooi
maar
is,
harde, strenge zuiveiheid
is
ik zeg dat
zij
niet zuiver
En
is.
ziiiverheid,
wat wij noodig hebben. Laten wij dan Penaat en ieder ander
soms
gunncn dat van
voile uitstoiiing
maar dat
zijn talent,
laten wij tevens eischen
daarna weer
terug
zich
hij
buiten gaat aan een
le
gekomen
worden
zal
het noeste
tot
work van gestadig zoeken naar steeds fijnere
En
ziiiverheid.
laten wij,
wat Penaat aangaat,
hopen dat
hij zich
liist
door de wel-
vanvolkonienovergave
niet
lokken van den rech-
zal laten
ten weg, die hij toch zeker weel
dat bestaat en
waarheen \V.
PENAAT.
VII tot
zij
nieuw gevonden
laten geen
voert.
X
vertoont nog sporen
voi
al
men
deze dingen op zien, het zijn
reeds vroegergevonden vormen, waarbij thans het ralionalisme
gekomen
is,))
afb. VIII, al
is
m.
niet tol
i.
er veel in
(hit
weet
hij
Want de
geheele serie afbeeldingen van
deionzuiverheid van de kast van Alb. VI. FeitelijU wijzcn een zekeren stilstand,
waarvan
hij
« tot
de
bezinning
voordeel. Ik geef het sehoorsteenmanlellje van ik
waardeeren kan, met
pleizier
voor de muziek-
lezenaar van alb. XI met zijn prachtigen voet, zijn koslelijke verbinding van slennlatje aan leesraam en van leesraam
vieugel van afb. XII die mij in de wijze
nog een paar dingen die de lezer
mag
aan schuivenden
waarop de
kasi
slijl,
of voor
op den voet
riisl
den
en
in
zelf
uitvinden, den eehten Penaat doet
zien.
Ja,
Penaat heeft laten zien dat
zijn groole krachl zil in het
zoeken van vormen, waarin ook voor liem, nog zooveel
is
tedoen.
En
heel zekei- zal hij
daaraan alleen ook weer len gaaii wijden. Hij
dan over dal
hij
al zijne
krach-
verheuge zich
sieringen vond, die hij aan zijn
kan (lit
toejjas.sen,
iiooil (loel
weer
26
j^aan
maar
kan
ei-
enkele waardige ver-
hij
zijn.
loelcggcii
wcrk
vergele niet dal
Dan
zal hij zich
op lid gcwone
W. ri'NA.Vl.
T
AMBA CH TS-
Af b.
Af b. X.
/-J.V
A /./ \
IX.
EHUKIDSK I \S
W. PENAAT.
maar in waarheid bet moeilijkst dagelijksche werk, dat zoo eenvoudig is, dat zoo veel vergt van kraclit en talent, maar dat ten slotte de grootste voldoening geeft. Dan zal hij weer tot zijn oiide dingen komen om die te verrijken, niet in schijn, niet oppervlakkig, maar wezenlijk, opdat telkens een stap nader gezet worde tot het doel. Dan zal hij weer met liefde en overtuiging onder handen gaan nemen de gewone, eenvoudige menbelen als die van schijnt,
afb. bij
om
XIII
die te ontwikkelen
het ideaal dan de wel groote,
hij zich
even
te
is
Ijuiten
tot
een scboonheid,
maar
booger en
gegaan.
Wij Hollanders, wij bebhen van bet meest
werk geleverd, wij bebben ons aardig te bouden van de in bet bnitenland zoo sterk werkende mode-invloeden, wij zijn op ons stuk blijven slaan, en waarlijk niet tot onze scbade. Maar nu moeten wij voorzichlig serieuze vrij
zijn.
dichter
tocb niet diepe scboonheid waaraan
weten
Want een mondaine » geest is over de komen waaien en beeft ook ons aan«
grenzen
macbt te komen, want hij is een booze geest die al werk dat wij gedaan bebben nutteloos maaki, die ons afleidt van den rechten weg. De meesten, ook bij ons, waren al lang in zijn machl of in die van een zijner broerljes, en daarom verloren. Maar de sterken, ernstig willenden.
geraakt. Laten wij zorgen niet in zijn
l
A
AMBACHTS- EN NUVERHEIDSKUNST zullen
zij
is
hem erkennen
en iiitbannen opdat niet verloren ga wat iiioeizaam
gewonnen. Penaat heeft in zijnwerkgetnigenis gegeven van groot
kunnen.
Hij heeft een
schoone belofte gedaan.
Hij
talent,
kan en
hij
van niachtig
zal
die belofte
houden. T. Landre.
w. ri;NA.\
28
r.
KUNSTBERICHTEN ONZE EIGEN CO RR ESPO N D E NTENl
(VAN DD
UIT AMSTERDAM
TENTOONSTELLING 1). NIJLANI) W'd. l-.RVKN DORENS & ZONEN IKK
den bovenge-
Zijn expositie in
van iioemde firma wiiikel
<()men,
daarbij voornl gcricht (le
lijn.
met strakke
Zijn
is
dat
doet
uit-
doelen
het
naar uitdrukking
procede
is
liet
zwart-
door wateiverf ill een enkele kleur, meest sepia. Het typeerende is dus het voorname element of de
krijt
pen,
werk, en
afgewisseld
sonis
naar een wel verantwoorde kenmerking van het Itarakter
in
dit
dit streveii
der dingen, die allerwege
meer bekend
zijn uit
bij
de scliilders
de scliilderijen dan
de werkelijkhcid, maakt
liet
Want
belangstellingswaard.
uit
reeds aanstonds er zijn er toch
weinigen, die de ervaringen van hun waar-
nemen stand kunnen doen houden
in
omlijning,
van
een
ietwat
grapliisch karakter, die zijn talent wel aan-
NiJLAND bepaalt zich ^enwoordig lot teeke-
iK-n.
door
zich toe op een krachtdadige uitingswijze
BIJ
de be-
gelegd doet lijken tot beoefening der houtsnee-kunst. Nijland is ecu schilder, die weet
wat hij wil en in zijn werk iels eigens heeft, wat evenwel niet altijd zuiver tot uiting komt. Er is nog veel in dit werk tiat, hoewel onder een schijn van kracht, de toeleg van een vaardigen handgreep blijUt
te zijn. Al leekening ook vast ze heefl in werkelijkheid weinig uitdrukkingsverrao-
schijnt de
gen
de
;
lijnen
vertooneii
slordig
Een anderen keer
niets
zijn
fiksche krijtstrepen,
anders
aangewasschen
bij
dan
waterverfteekeningen tinten.
toch serieus gemeende
uitvocrigheid, geeft de nauwleltend preciseerende teekening alles van een te gelijksoortige
waarde.
In
de water- en rivier't meest de opmer-
gezichten zijn wellicht
eigenschappen van dezeii schilder te me onder meer, een teekening van een rumoerige breede rivier met opzwalpeiide golven aanden voorgrond kelijke
vinden. Ik herinner
wegingen van de geoefeTidc uilvoering. Het krijl is liet dienstigc middel tot stellige aanduiding der maikante kennelijklieden van het vorniwezen, met zijn oncindiglicid vaii detail, het guUere vvaterverf-])ensecl lecnt
zou kunnen maken die gunstig afzonderlijk
zich
staan tusschen de
bij
nilstek
stclling der
tot
rechtstreeksche vast-
toonverhoudingen, die de
delail-
menigvuldigheid
resumeeren zal lot een Aldns genomen Icverde de teekeiiing van de Nicnwe Maas organisclien
bij
als
een werkelijk oors|)roiikclijke en zeer
cx|)rcssieve sludie. Elilers land,
lie's
dat
vooral in deze
ook toonde lijn
hij
Nij-
dingen
vclc banale interprelavan water- en zeegczichtcn. \V. S.
samenliang.
Pernis een zccr gelnkkig rcsultaal. In een
stilleven
van sclioenen
gelcgcnheid gcvondcn
werd uitncniend
een krasse toepassing van het tcckcMien met vlakke massale tinten. In zijn
tot
Icchniek legt deze schilder
29
KUNSTBERICHTEX — IIT BRUSSEL <*^ 5i^ "^^ ««S ««^^ -^ '•^ ^"^ «•'"« 't?
UIT BRUSSEL
D D c
'•'^
d a n
KNTOOXSTHLLIXG DER MAATSCHAPPIJ VOOR SCHOONH KUXSTKN yc^- Het grootste eii voornaamsle belaiig der laatste
lentoonslelling
van deKonifiklijkeMaatschappij voor sclioone Kunsten, beslond in de lentoonstelling der werkeii van Alfred Stevens, waaraan Onze Kimst een bijzondere
Deze tenloonslelling gescliaad aan de werken, die
studie heeft gewijd. heeft zelfs
tegelijkertijd
kvvamen deze er
en
werdeii
uilgeslald sleclit
t)ij
le
pas.
ni
i.
Wil
dil
zeggen dal ze 't aankijken niet waard waMaar ze nioesten ren? Verre van daar noodloUiglijk worden verduisterd door een !
gelieel als dat wassanieiigestetd uit
een keur
derscliilderijen van Alfred Stevens, een kcuze uit
de beste voortbrengseleii van den niees-
ter, die
liij
in
den loop van
zijn glorierijke
meester volkomen waardig waien.
Twee
De diie Zuslers en de Uvci-les vragen door zijn gewone groote hoedanigheden onze aandacht. Eugeen Laermans vonden we hier eveneens terug, met een gestrengelijk aangrijpend stuk, zoo buitengewoon van visie, zoo zijner jongste produclcn
;
tragisch van koloriet, dat zijn neo-golieke
teekening, die sonis wat te veel naar
"t
hans-
worstige trekt, er geheel door werd aange-
Noemen we dan nog Mocdcrzorg, een
vuld.
diep ontroerd en heerlijk geschilderd dock
van Jan Gouweloos.
Vreiws-/)i/i/ie/i/ii)is/>,
stevig stuk van Pieter Dierckx,
van Melchers, Herman Courlens, (van een
sappig,
liartig
een
mooie dingen
hem
geschilderd stukjc
de
Rene Jansens, Alfred Verliaeren en andere. Onder het groote aantal landschappen waren mede de besle van Paul Matthieu, Hill)
vooral zijn Eersle Sneeiiw, waarin de winter zich eer droevig en teeder dan gestrengelijk of ernstigaan ons openbaart
;
dan liookwol-
ken, het groote transallanlische schip van
Maurits
Blieck,
de
krachlige,
gespierde
loopi)aan heeft gemaakt. Onder de werken
schilder, die de eersle geweesl
van verdienste en groote verdieiiste, die we buiten en bebalve die van den zanger bij uitnemendheid der Grande-Dame van bet Keizerrijk en der 3'''^ Hepubliek te zien
schoonheid en episcbe grootheid onzer Levialans der groote vaart le doen zien, die meesl moderne, die meest allcs in een begrip
kregen, waren er ten ecrste eiikele porlret-
vuur en passie in die woesle, l)iltere poezie van Richard Baseleer's HolUindsch Strand en een woord van lof komt mede toe aan Dordrecht, een kranige akwarel van
2'i'--
teii
:
dal van zijn vader door Lucien Wollcs,
we reeds bewonderd en
dat
in
den Kunstkring badden krachlige, niet zonder
het
van Mevr. H. P. door Philip Swyncop. Verder nierkte ik de inzcndingen van George Morrcn, 0|) die nieer en meer meester wordt over elcgantic gedane portret
zijn
penseelcn en palet en die
soon
lets
in zijn
per-
stevigs en volvvichtigs begint
te
den aanvang onlbtak. Kn vooral hebben we liehagen gevonden in
krijgen, dat licni in
zijn liovket,
ecu niooie,
frissciic
compositie
met cenige synibolislische neigingen. L6on PYederic zond dric docken in, die, zonder dc eiwercjnrc, de ontroering en het onlroereiide of zelfs maar dc reine bckoiiiig van eiikelc zijncr vroegcre slukken, zuoals de KrijIkooiJinan, lioer,
dc vicr Leeflijden
tiaii
den
de Lolimj, de Iloof/slrual, de Slroom,
Het volk zal de zon zien lichtcn
Ic
bcrelkcn,
nietteniin dezeji zecr iM
;«)
omvademende onzer Er
is
oni ons de
mai-inisten.
is
Madame
Kitty Gilsoul-lloppe.
Vermelden we onder de beeldhouwers (hui de heeren Ocsenfans met zijn Danseres met dc Vans, Victor Rousseau met zijn iiecrlijk klein liguurtje Verniocidlieid, Lagae met busle van I)r Laml)olte,ThomasViii(,-otlc met zijn uitnemend portret in mariner van den beer Ivmiel de Mol. zijn
^9> ^9i '5,»5 -^Pt ^9i $,* •g.fi ^9i '45,^ ^i,9i ^9i IN
DEN KUNSTKRING > ISIDOOlt V1:RFRANS GOURTENS, ERANS
IIEYDEN,
MENS, I1()U\VAI:RT yC*. van
iiel
Tegcii het einde
sei/.oen zijn er verschillenile exposi-
—
lalcn wc den Kunstkring gehouden le velc waren. Twee er van ecbter, waren indei'(hiad artistiek en echl. naniebjkdie van Isidooi- N'crhcyiU-n en ties in
zelfs
zeggen dat er
;
KUNSTBERICIITES Van den eerste had men doeken bijeeTigebracht,
P'rans Courtens.
bijna een honderdlal
ons toonend
in al
zijii
volheid, zijn legelijk
stevig en lenig talent, onder al zijn verscliil-
lende aspeclen en met geniak behandelend de
meest verscheiiten genren. Zeer lerecht lieeft Camille Lemonnier van Verheyden gezcgd
—
de scliilder absoDE schilder was vak in den grond bezat en gclijk welk onderwerp beliandelde met de zelfde
dat
hij
luut, die zijn
smeltelooze techniek, dezelfde meeslerlijke autorileit en
ook met dezelfde
inspiratie en
dezelfde gave van sympalhie.
binnenhuizen,
landschappen,
rivieren, dorre zandstreken,
den, smaragd-groene
weelderige
vlakke stran-
weiden,
bergen, lanen in de Kempen,
Porlretlcn,
vlakten en liet
gelieim-
zinnigeo;K/e;'7Z)osc/) en de wijde horizonten.
Deze onvermoeibare en gewelensvolle kunsdit aardsciie tooneel met
tenaar schilderde
mensclielijke figuralie bevolkt in
al
zijn
openbaringen. Niemand stelde, nieer dan hij,
belang
schen
in het
als in
gehecle leven, in de men-
de atmosfeer. Hij
Er
was een wer-
kunstenaars dan hij, doch slechls weinige die zoo volmaakt in evenwicht waren en zoo volkomen van harmonie. Bij oogenblikken zal het werk van Verheyden ons eenigszins koud voorkomen — een weinig streng, hij geeft zich niet zoo gemakkelijk over — hij lieefl niet die onlboezemingen, dat overborrelende, dat ons als bij voorbaat meesleept, maar als men er een poosje voor blijft slil staan zal men er weldra heel dicp de ontroering van ondervinden, die ons geheel gevangen neemt al is liier minder talent, is het fludium toch niet minder intens en wat zijne werken in glans — in vurige vlanimen verliezen winnen ze in gloed. Ze maken deel uit van de zwijgende, peinzende kracht van het Vlaamsche ras Onder deze landschappen, oflieverdeze openUicht schilderingen, die we in den Kunstkring weerzagen, noem ik ker en een strever.
zijn
geweest, meer schitlerend
—
—
vooral Het Moeras van Zeelbem, de Bloeiende Appelaar, de Maaisler, met haar gouden aren,
de 't
Diiineii bij
Bosch
hier
uit
't
den Huan en de Open plek Brusselsch Museum.
ook weer de
in
We zagen
Libellen, een allerliefste,
idvllischc studic naar
1
nankt, een builcn-
gewoon
—
IIT liUlSSEL
niooie, heldere bladzij, in dit overi-
gcns zoo ernstige werk.
— Maar
't
is
wellicht
meest van zijn zcldzame gaven. Porlrettcn, zooals dat van Mad. Lucien Solvay en vooral dat van den zachten, beminnelijken, geestigen en zoozecr gedislingeerden Frans Binje, die nu ook al sedert jaren dood is, zoudcn voldoende zijn om hem een plaals le verzekeren onder de beste meesters in dit genre, van hen die tegelijk zieners zijn en psychologen. «-y Geen grooter tegenstelling denkbaar dan tusschcn Verheyden en Courtens. En toch zijn beide bij uitstek Vlaamsch. Waarde een echter een vertegenwoordiger is ik durf (lit hier wel zeggen — van de zwijgende, peinzende, lot zich zelf ingekeerde ziel, van dat bovcn alle andere picturale ras, incarneert de ander en geeft uitdrukking aan diezelfde ziel, aan de vurige, overborrelende, geestdriflige zijde, door zijn lyrisme. Zooals ik reeds in de gelegenheid geweest ben om te bevestigen in een studie, die ik destijds aan Frans Courtens heb gewijd, is hij welliclit de meest lyrische onzer meesters. Geen andere onzer koloristen beschikt over een dergelijke beloovering. Hij vermooit en verin
liet
porlret
dat
Yerhej'den
't
blijk gaf
—
goddelijkt alles wat hij ziet. Hij stelt zich niet tevreden
met vertolken,
natuur nog meer dan
hij
hij
schept de
ze weergeeft. Hij
wedijvert met een vuur als van edelsteenen
met onze zon en onze herfsten. Het eenvouhem stof voor de meest
digst motief levert
verblindendekleurschakeeringen. Daarwaar
anderen zich concentreercn, exalteert zich en onlluikt.
hij
Hij geeft zich aan uitbun-
dige uilwijdingen over, die een Victor
waardig zouden zijn. Evenals Verheyden
liceft
Hugo de
Courtens
meest verschillende plekjes geschildcrd in alle jaargetijden, op alle uren van den dag. Maar terwijl zijn kunstbrocder, de voorkeur ;
gcvend aan het wel overlegde, hicrin aanleidiiig vond voor zijn droomerijen, koos Courtens als zijn onderwerp de lofzangen. En aangezien ik Courtens in verband heb gebracht met Hugo, zou er welliclit aanleiding kunnen bcslaan om de droomerige, liclitjes duistere kunst van Verheyden, in
vciband
te
brengen met de poczie van de
31
KUNSTBERICHTEN Vigny. In ieder geval
— UIT DRUSSEL — KUNSTVEILINGEN
—
—
ik lierhaal het
beide op
vertegemvoordigen
meesterlijke
wijze, dcii picturalen geest van oiis Noordeii
even
en zijn ze
kunslenaars,
groole
als
volniaakte technici.
•-y' Aan deze twee nieesters, wier groote werken eens te nieer deden uilkomen de eentonigheid en de middelmatigheid der meeste salonnetjes van dezen winler in den Cercle, nioeten we nog den naam toevoegen van Frans Hens, die nieetelt onder onze
goede niarine-scliilders en wiens Yissclwrs op de Benedenschelde en Bui op de Schelde, evenals zijn morgen- ot'avondindrukken la Gorot, de aandaclit van den Kunstkring op ii
zich vestigden, zelfs
de glorieuse expo-
iic
zoo even Iieb genoemd. Verder zonderen we van het legio kladders met kleuren op dock, die met liun improvisaties de al te gastvrije zalen van den
silies, die ik
Kunstkring vullen, nog een nieuweling, of bijna nieuweling uit, de heer Houwaert, een scliilder van boerentooneelen, eenigszins ill den tranl van Melsen. Evenals deze
Houwaerl onze goede landbouwers onder de meest verdraaide en overdreven vormen. Maar tevens bezil liij ook het oog en den pool van een echten schilder. Hij is ziet
heel persoonlijk
zelfs
klcur en toets en
in
uilmaaklen;
ping
pingen
tweehonderd middagen in beslag. verkooping was voornamelijk
nam
stukken en
De
ieder dier vier verkoo-
ongeveer
bevatte
eersle
drie
aan de Rngelsche en voor een gedeelte aan de Fransche school van de 18^ eeuw gewijd; de Iweede verkooping uilsluilend aan oud-
Hollandsche kunsl; de derde verkooping voor een gedeelte aan Vlaamsche kunst van de l"'^' eeuw; voor een gedeelte aan Ilaliaansche en Spaansche, verder aan de primi-
waaronder verscheidene Vlaamsche De vierde verkooping bevatte moderne kunst en eenige teekeningen en lieven
stukken.
aquarellen.
Vier rijk geillustreerde catalog!, in ruimen
kring
rondgezoudcn, hadden de belangdoor het feit zelf der veiling-Sedel-
slelling,
meijer reeds gewekl, nog doen locnemen.
Degenen, die de colleclie Sedelmcijer niel kenden en in de calalogi zoo talrijke groole namen aangelroflen hadden, zullen mogelijk op de kijkdagen eenigszins leleurgesleld geweest zijn. Hcl was mcer de collcclie van een kunstkoopman dan van een kunslverzamelaar. Verscheidene groole nanien,
ver-
warcn wel verlegenwoordigd, maar lang niel met liuii beste slukken. Er waren, vooral wat de scheidene
meeslers
groole
oud-HoIlandsche
kunsl
tussclicn vele brulale en triviale schelsen,
colleclie
had
zeer weinig wcrkelijke keurslukken; vele
hij
een zekere Adolescenle tentoonge-
steld, die
men
niettegenstaande haar voile vor-
en (lorperachtige gezondheid, werkelijk
geblevcn
bevallig was. G. K.
D
KUNSTVEILINGEN I.
SKi)l-:LMI-:iJHH
IX
(lALKHIK
i;iNI)l-:
»Ma
.ILNl
MKI KN
1907
Hi:C.IN
yC» De
be-
kendc kunsthandclaar en kunslvcMzamelaar Sedelmcijer te Parijs iieefl aan hcl eind van de vorige maand en begin dezer
collectie
in
liel
groole collcclie splilsl, die
32
maand
zijnc scliilderljen-
opcnbnar verkochl.
was
in
waren.
den koopman
Zoo
de Ruysdaels
men zoo zou in
magazijn
bijvoorbeeld
wat
;
;
d
IMNt; l)K
bij
zoo de van der Necr's, waarbij wel enkele mooie waren, maar ook zeer middelmaligc en a|)ocricvc zoo een Pictcr de Hoogli, die niel alleen erg bijgcwerkl maar ook uilcrsl zwak was. Zoo ook beli'cl'l
SIv i)i:lmkyi-;htkpahi.is,
in iict
slukken daarenlcgcn, waarvan zeggen, dat ze
bclreft,
De
vicr gcdcellcn gc-
ieder een afzonderlijke vcrkoo-
I{r warcn Iwee schilderijcn van lU'uibrandl en een scliildcrij w uil de school van Hcmbrandl ». Dil laalslcwas erg zwak en zwnrl en brachl ook een minicnien prijs op. Van de twee Hcmbraiidls, die l)ij deze veiling waren, is een zeer belwisl. Het is een porlrel van Hembrandl's moedcr, ecu klein slukjc, mel in achlergrond ecu ovale omlijsling. \\r beslaan van dil slukjc mccrdcre cxemplarcn. Dc hccr Urcdius, dirccteur van het Maurilshuis Ic 's (Iravciihage, heefl ook een cxcmplaai', die door dcgcncii die hcl
de Hcmbraiidls.
Ki'XSTVEILJSGEX keniien zecr gcprczcn wordl, miuir
Hel
breekt. liad,
was
wanr dc
den aclilergrond oiitexcmplaar dat Sedelmeijer
ovale omlijsting niet
Jacoh VAN
zecr
IrefTend.
Het
Huvsi)Ai;i.,
[!'
Jacoh van Ruysdael, d"
biaclil
De tweede Henil)raniU,
icts
16),
^rooter dan de
18800 n" 170.
11000
Aert VAN DER Xeer,
Het sink wordt door de meeslen voor edit
(^ornelis van Ceulen Jan'sens,
lot 126000
frank opgevoerd.
Onder de Vlaamsche stukken waren talrijke Teniers', waaronder enkele werkelijk mooie. Verscheidene van Dijcks waaronder niet heel veel eersle I'angs.
Het zelfde geldt
van de Rubens' en nog nieer van de drie stukken die voor Jordaens' doorgingen. De priniitieven, waaronder stukken van Gerard David, Jan van Mabuse, Uruyn, vertegenwoordigden vrij goed hunne nieesters. Te signaleeren valt een slukje, dat niet op een bepaalden naani slond, maar gecatalogiseerd was als « tocgcschreven aan Barent van Orleyn. «Coquetterie » beetle het. Een jonge vrouw, de borst half onlliloot, is voor ecu tafel gezcten; een arm steunt op een juwcelenkistje. In de haren is lets dat aan enkele schilderijcn van Velasquez doet denken. De kop, de busle, drapericen en fond zijn van zeer schoone uitvoering. Het was niet te
overgekomen. Hier volgen, ter aanvulling van de reeds verniclde, nog eenige voor Hollandsche en Vlaamsche schilderijen gemaakte prijzen in de volgorde hunncr verkooping en met de nummers en naHiien nit den catalogus. De prijzen zijn in franken
h" 142,
liffet
de
Lane,
10000 11" 8S),
Portrait dn docteur Ilarveij,
13200
Maes, dliomme,
20000
iNicoLAES
Jan Steen, n°
Portrait
111,
ii"
Lcs Xoces de Cana,
27000
Jan Steen, n" 177, Le Magisler, Pauli'S Potter, no 154, Cheinnix ct Vaclies an Pdtiiraye, WiLLEM VAN DeVeLDE LEJeL'NE. U" 190,
25000
La
176,
Flolte a I'ancre,
WiiJ.E.M
192,
Sloops de Peclie a I'ancre,
ponr
15500
Depart
210,
33000
la cluisse,
FrANS van MiERlS LE ViELX, no 125, La belle Denlelliere, 34000 Jan Fyt, no 17, Le Grand-Due, 10000 David Teniers le Jeune, no 51, Interievr de Boiicherie,
12280
David Teniers le Jeune, no
49,
La
Tentation de Saint Anloine,
Petrus Paulus Rubens,
lODOO
no 38, Enfant
20000
Jesns,
Petrus Paulus Rurens, n^ 32. Xcnus ell' Amour. Petrus Paulus Rurens, no37, Portrait dliomme, Antiionie van Dmck, 11° 5, Portrait (I
nn qenlilhoinme de
la
V(/c7u'.s
dans im
125000
la
Comlesse de Devon.
Antiionie Van Duck,
ii" 7,
30000 Portrait dc
Guillanme II dOramje. Antiionie van Duck, n el
>
26000
La Vicrge
8,
33500
I'Hn/anl.
Antiionie van Duck,
ii
Porlrail
9,
Bartholomel-s van der Hei.st, n" Porlrail d'line
femme
dgee,
1. 072. (ilO
der
78,
19000
12500
veiling der oud-lIoUandsclie schilde-
rijen licefl in
25000
16000
Antiionie van Duck, n'O, Porlrail de
d'unabbc,
u" 25,
17000
jamilte
Spinola,
De Ptiijsage monlagneiix,
22100
34050
VAN deVelde le Jeune, n"
Philps Wouwerman, no
:
Aelbekt Cuyp,
Bord
de Riviere en Iloltande,
andere, een mannenkop, zelfportret zegyen sonimige opgaven, is ongetwijfeld stcrker.
gehouden en is ook in het bekende werk van Bode besclireven. Het is wel wat heel erg brnin-goud en behoort zeker niet onder de beste werken van den meester. Hel werd
•I'JOOO
La pas-
serelte siir la Fiiiiicrc,
Salomon van Ruvsdael.
24000 frank op.
Le che-
IKi.
niin descendant dc la Colline,
in
dc drie dageii een tolaal van
frank opgebracht
Vlaamsche
:
de vcilingsdag
schilderijen
gaf
488,350
franken.
33
AMBACHTS- EX MJVERHEIDSKVXST De primitieven
der Bouwkunst, de Heer
;
Bartholom.eus Bruyx,
ii°
10800
cente de Croi.w
Jax Gossaert, (lit Jan van Mabuse, 11° 233, Mars el Ymus, Gerard David, ii" 213, Le Christ el Saint Francois
d Assise,
'•'^
^-
^
*'^ 5«a;-
20000
Ellens, voorzitter der Xederland-
Vereeniging voor Ambachls- en Xij-
verbeidskunst, trad als woordvoerder voor
deze vereeniging op. Hij ving zijne rede aan 12000
^^
De Heer sciic
H.
^
Averkamp voor de
Vereeiiiging de Violier, enz.
20i\ Des-
'•^ ^^' ^^
:
Doctor Cuypers, Hooggeachte Icermees-
«
ter
:
De Xederlaniisclie Vereeniging voor .\mdroeg mij, als dezen dag bare
t)achts- en Xijveiheidskunst,
AMBACHTSEN NIJVERHEIDSKUNSTc
haar voorzitter op,
HERICHT VAX DE NEDERLANDSCHE YEREEXIGING VOOR AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUXST yO».
zijne
Ter gelegenheid van deii 80^' " verjaardag van Dr P. J. H. Cuypers, Arcliilcct der Rijks Museum-gebouwen, werd den 6''^" Juni door het gcnootschap Architeclura et Ami-
kunst verbond aan een verheven levensdoel.
a c c D D n c
cilia in hel stedelijk
musenm
wcrken
van
slelling
van
eene tentoonden jubilaris
geopend Arcliitecliira
et
Aniicilin
slelt
zich ten
door dcze tenloonslelling aan belangstellcnden in onze Xederlandsciic bouwkunst een overziclU te geven van den artisliekcn arbeid van haar Eerelid Doctor Pelrus Josephus Hubertus Cuypers, die, op 80jaiigen leeftijd, met onverminderde geeslkracht, stenneiide op onverzwakte zintuigcn, zijn uilgebreidcn wcrkkring met jeugiiige frissche tocwijding blijft waarncnien. De krasse jubilaris was bij de opening dezer tentoonstelling aanwezig, benevens doel,
hulde en gelukwenschen aan
U huldigen
In
beelil
erkeiinen wij den kunslenaar, wien
scheppingen te gering was, wiens oog van bet gebeel langs de kleinsle onderdeelen ging, die als scbepper zijne
niels in zijne
scheppingen lot in de kleinsle kleinigheden lief had, verzorgdeen volmaakle. Hierdoor was het niogelijk, dal U aan de kunslambachten weder de plaals inruimde, die haar te
midden der zustcrkunslen
het slot zijner rede, vervolgdc hij
Aan
Dankbaar wordt
Zij
brengt
U dank voor U
nocming
In de feeslelijk versierde zaal weril de Heer Cuypers door vcle sprekers locgesproken, waaronder de eerste was, de voorzillcr van bet gcnoolscbap de Heer H. P.
onzer Vereeniging.
sprak brerna namens de Tecbnisclie
Hoogescbool
te Delft;
de Heci- i'oggenbeek
namens de Maalscbappij
34
ter
wal U ons
verzoekt
wel
te
lot
bewijs dezer dankbaar-
als
willen aanvaarden,
bevordering
Uwe
be-
het eerste lid van verdiensle »
De Heer Cuypers dankle voor de gesproken woorden en nam hel aangebo
en wclge-
kozen bewooidingeii liuhle aan den Meester, wiens werken liier aanwezig, wcl het bestc geluigenis aflegdeii van zijn willenenkunnen. Xanicns bet genoolscbap wcrd den jui)elaris ccn lauwerkrans aangebodeii. Prof. Henri (•-vers,
alles,
hebt gegeven en steeds zult blijven geven.
auloriteiten.
warme
dit
heidskunst herdacbt.
Zij
in
:
door de Xederlandsche Vereeniging voor Ambachls- en Nijver«
beid
bracht
toe-
kwam. Hunne beoefening is door U bevorderd, daar U hunne hulp, bij bet volmaken Uwcr scbepi)ingen, niet kondel onlberen. »
waaionder vele bekende kunstenaars en
bij
ten voor-
eeren wij den kunslenaar, die zijne
U
In
bicden.
werken en werkzaam leven was en is.
U
In
te
wij den meester, die ons in
eon illuslre gczelscliap van dames en liecren,
Berlagc N^°;
U op
V.
B E H I C H T. Op 30 Mei werd feeslelijk toonslclluigsgei)ouw van
Raadbuisslraat
geopend.
iH
&
50
•
l
le
het
1).
21'^^
B.
tcn-
Binnenluiis
t
Amsterdam
BOEKEN
^
'•^ ^^ ^'& '•^ '•'S'
BOEKEN
&
^ ^
'•^ ««^
««'S
iBK^^^j"
TIJDSCHRIFTEN
t't'ne
lict (lezer (Ingcii
verzameling van 20
?lB5^~v^J^* (JHi fr'^^ JL
houtsnedeii
JHKU/^S^i^
hinientecren sommigeje-
'.^KS^^^^kKi
'-'iiiia^^eii,
verschijnen.
helaas
noulsiiedeii,
liet
!
gaat
vale
wordt gedood door de mechaiiische niiddeleii waarover men heden beschikt. ten onder,
liet
En inderdaad, liunne profetie is le vvaar, zoo men door houtsnede de
niaar al verstaat
lijnlje-voor-lijntje-navolging
slaalsche
TIJDSCIIRIE'IES
ting van, of liever ccne onbekciulhcid
met
de graveerkunst.
TWINTIG OOBSPRONKELIJKE HOUTSNEDEN OVER ANTWERPICN > DOOR EI)\V. PHLLEXS ^^HHH^^^pr^n. PELmNS
ct
van eene teckening Dergclijk werk wordt althans door de fologravuur overvleugeld omdal 's menschen oog en hand nooit de scherpte van eene kristallen lens noch de gevocligheid eener lichtplaal zuUen evenarcn. Maar daar staat men op meclianisch-
In
de verleden ecuw was bet sireveii der
houtgravcuis zoo naast mogclijk koperplaat;
te
komen
hout op koper vcrkregen werd, en, in die richting hebben, wel is waar, meesters in het vak wezenllijk verdienslelijke proeven gelcveid maar, zij hebben ook uit het oog verloren dat zij de karakteristieke hoedanigheden der grondstof miskenden, de eigcnaardigheid der houtsnede en hare zelfstandigheid knakten en evenveel builen spoor liepcn als glasschilbij
(Ic
dezelfde vfjcklen te
zij
trachtlcn
bekomen
<)|)
als
;
ders of tapijtwevcrs die olieverfschilderijen willen nabootsen.
De wijze van behandclen der grondslof was daar eene der oorzaken van en hoofdzakelijk de voorbereiding der plaat. De teekening werd op de houtplaat met de pen, in
slechls bijzaken, ten hoogste Inilpmiddelen
haar geheel voltooid, zoodat hcl gravecren zich bepaaldc bij het wegsleken van de witte ruimte tusschen de lijnljcs en alzoo daalde zij tot louter eene behendigheid in het hanteeren van het graveerslift. Zulks had voor noodzakclijk gcvolg dat het voldoende was die behendigheid te bezitten en eenige oppervlakkige kcnnis der teekenkunst, om zich den titel van houlgraveur aan te matigen. En dit verklaart ook hoe zooveel niiddelmalig werk voor
om
houtsnijkunst doorging, en dczc laalste in
of
nij
verheidsgebicd.
Graveerkunst bestaat imniers evenmin in lijntjeslekken op hoiit, als fijnleekenen met regelmalige kruisstreepjes de schilderkunsl of de
bceldhonwknnst uitmaken. Dat
eenige behendigheid
in (le uitoefening
van
te
leeren
vak,
zijn
verwerven
maar
zij
zijn
nooit een einddoel geweest en zullen
liet
liet
nimmer word en. En, indien de fotografie eenig nadeel heeft
kunnen bcrokkenen aan houlsnijders, zooals de mechanischc bewerking van marmer scliade gedaan heeft aan steenkappers, dan loch zal noch de fotografie noch welk ander mechaiiisch
dooden Houtsnede zich
zelve
wcrktuig is
ooit
eenige
kunst
eene kunst die ganscli op
staat.
zooals
schilderkunst
of
beeldhouwkunst. Eens stond zij in zcer hooge achling, maar, in onzen tijd, schijnt zij veel van haar aanzien verloren te hebbeu, niet alleen bij het gewone publiek maar,
hoe verwonderlijk ook, zelfs bij schildcrs. Waaraan is die miskenning toe te schrijvcn V Grootendeels aan e^ne verkeerdc opvat-
—
minachting kwam. Intusschen veischafte de hedendaagsehe wetenschap ous wcrkluigelijke
midilelcn
met
(le
:
de fotogravnur namelijk
om
meesle
nauwgezctheid de lijnste penteekeninglot drukplaat te maken. Moest nu de gravuur niets anders zijn dan de stipte navolging van de lijntjes eener teekening, dan, ja, is de tusscheiikomst van een wcrktuig het zekersle.maar dan ook bepaalt, onder kuiistopzicht, dewaardc van de plaat zich bij de leekeniug en kau er goenesprake zijn van gravccrkunsl. Deze laatste veronderstell, van wege den plaalsnijder, eene vcrtolking van zijne pcrsoonlijke teekening of van die eens anderen kuMslciiaars.
Eene lijuleckening
is zelfs
overbodig
om
eene kunsl plaat voort tcbrengen. Degraveur kail
immers
volgeiis
eene waterverf- of
.35
BOEKEX S:
TIJDSCHRIF'I EX
grauwschiklering werken. En aldiis vervalt volkomeii het stelsel van getrouw-allevermits
eerbiedigen,
le
lijiiljes
beeliien Iioegenaamd geene
zulke
in
lijiitjes
beslaan
De graveur dicnt le welen door wclken aard van lijnljes liij die
niaar sleclits tonen.
lonen
vveergeven.
s:ai
nu de graveur oolc de schepper van liet beeld, zoodat liet gewrocht uilsluilelijk van /.ijne band is, dan beel't bij een volledig kunslwerk geleverd. En behandelt bij daarbij even zwierig bet teckenstift als de graveernaahl of bet -mesje dan zal bij een meesterstuk van gravuur leveren zooals de etsen van een Rembrandt of de boutsneden van een Albrcclit Diirer er inderdaad zijn. Niet nicer als een beeldbouwer vollooit de boulgraveur zijn gewrocbt naar eene Is
voorafgaandelijke teekcning. Beide wijzigen
werk nagelang
voorldnrend
liiin
zoodat
ten slolle soms, zooniet in de
lict,
bet vordcrt,
Het Album van Pellens bestaal nil eene in de stad Anlwerpen, langsde kaaien, op de siralen en in binneiiluiizen. Zij zijn gedeeltelijk in tonen gedrukl, gedeeltelijk in kleur, nagelang bet onderwerp licl eiscble, maar niet werd gestreefd naar de naboolsing van koperplaal, of els, of scbil-
reeks kijkjes
De kunslcnaar
derij, of aquarelle.
beefl de
groote verdienste, uitsbiitclijk en eerlijk, op zijn
gebied van boulsnijder
le blijven
en
al
de eigenscbappen van de bebandelde groiid-
doen geven, wal bet geven kan, zonder de niinsle navolging van bijzonderbedcn, die ecu anderc aard van gravuur opleverl. Eene bijzonderbeid nog van deze plalon is dat dc mcestc gesneden zijn, op den draad van bet bout, volgens de oorspronkelijke maniei', en niel gestoken met bet slift, op den kop van bel lioul, wclkc laatsle bcliandcling van in den looj) der xviir' ceuw zoo slof le eerbiedigen; bet boul tc
boofddcclen, dan tocli in de onderdeclen,
noodlottig dc boulsncde van bare i)aan deed
grondig van de eerste teekening afgewekcn
afwijkeii,
en eene gravuur nicl meer gelijkenis aan-
is,
l)iedt niel
de oorspronkelijke opvatling als
dal
zij
er al
liaar
eigenaardig
karaklcr door vcrloor en er bijna geen ver-
band meer
le
bespeuren
Uisscben
is
de
potaarden
gcwroclilcn van dc opvolgers van Papillon
ontwerp of eene
scbilderij met bare scbcts. Het gebrek aan scbejjpingskracbt en aan
en die van Albrcclit Diirer en zijnc scliool.
teekcnkunde van wcge vele boulsnijders, die niel le min veel bebendigbeid aan den dag legden in de sloll'elijke uiloefening van bun vak, was oorzaak dal men van ben niel meer vergde dan ervan le verwacblen was, dat is tc zeggen, zuiver snijden van bunne
lijke broil
een niarnicren beeld
met
Maar daaruit volgt
plaat.
dat van
zijn
niet noodzakclijk
meer
lioulgravcurs niets
wacblen
is
(bin
te
ver-
zuiver snijwerk. Al zijn alle
stcciikappcis gcciie bceldbouwers, kan wel
een kuiislciiaar-bceldbouwcr zijnc bcclden sicen kappcn en
zelfiii
bij
laal
gedeelle van zijn werk, en mel leedwezcn
slecbls, cieiis,
over aan belpcrs, zoogezegdc pnili-
allcen
om
ontslageii le zijn
van eene
verveleiidc en vcrmoeiende sloll'elijke bczig-
Maar graveercn
Pellens kccrde lerug lot de oorspronkezljncr kunsi,
beefl dc oudc.
liij
eenvoudige middclen met een gaiiscb iiicuw liedendaagscb karaklcr bezicld en in die ricbling zcer verdienslelijk kunslwerk geleHij zal wcUlcbl niel (iiiniiddeilijk begrepcn wordcn. Zij die aan i\vn oudcii slenler gewend zijn, en van boulsncde nicls nicer vcrlangen dan de werkluigclijke kopij van een model, zuUen misscliicn vcrwondcrd ojikijkcn. Mel vcroudeide voorbcclden
verd.
voor den geest zullcn zoekcii wat er nicl in
zij
Ic
in
vcrdienslelijkc dal er wcl in Allcs bial niel
kunslenaai'
zicli
le
Pellens'
vindcn ligl
is,
werk
en bet
voorbijzicn.
min verbopcn
de
zaf volniaken en in de ingc-
slagcn ricbling nog menigc vcrdienslelijkc
werk
plalcn leveren. Zijnc legcnwoordigbciil als
en een gewelensvol plaalsnijder diildldaar-
lecraar van Iioulgravuur aan de Academic
om
van
bl'id.
is
geen
slafeiljk
de lusscbenkonist van nlcniand of van
dan ook booCdzakclijk onder dil opzicbl dal de plalcii van I'cllcns le bcscbouHcl
is
wcii zijn.
36
Anlwerpen,
zal
slcllig
niet
zonder
invloed blijven op dc kunslonlwikkeling
iiiels.
(ins land.
P.
HlSCllMANN.
in
VAN
EN REISJAREN
DIJCK'S LEERII (Slot)
'
N de geschicdenis der ontwikkeling van van Dijck's talent en in de vaslslelling der jaren,\vaarop zijne eerste wer-
ken gemaakt
zijn, ligt,
evenals in de aanduiding der
waar hij zijne leer- en reisjaren doorbracht, een donkere plek. Wij poogden eenig licht aan le brengen in het verhaal van zijn bandel en wandel in het tijdperk, dat loopt plaatsen,
van
zijn eerste
hetzelfde
le
optreden
tot
aan
zijn
doen voor de v^erken,
terugkeer uit
willen beproeven
Ilalie; wij
die hij voortbracht en voor de wijzigingen,
die zijn talent onderging in die zelfde jaren.
Gedurende van Dijcks' verblijf bij Rubens, werd hij geheel overheerscht in strijd door den invloed van zijn meester, en die invloed werkte gedeeltelijk
met
aard en zijn ingeboren aanleg. Het oudste godsdienstig stuk, legt hiervan duideiijk getuigenis af. Het is de Kniis-
zijn eigen
dat wij van
hem kennen,
draging
de Preekheerenkerk
in
den Rozenkrans,
die in
leverde. Het stuk hangt
te Antwerpen, een der vijftien Mysterien van werden en waarvan ook Rubens er een gemaakt 1617
op
zijne oorspronkelijke plaats.
Men herkent
er in
Christus is ten gronde het geheel van Dijcks talent noch zijn eigen trant in. onmeedoogende gevallen, zijne moeder knielt in diepe deernis nevens hem ;
middelmatig beulen dwingen den gevallen op te staan. Het werk is uiterst van zijn uitkijken, omslanders der beenen de Christus' hoofd komt tusschen achtergrond den mannenin de bleck, ijselijk is O.L.V. merken, lijf is niefs te :
rossig donker.
De
schilder heeft al zijn werking gezocht in een reusachtigcn
beul, die zijn naakte schoft en
beenen op den voorgrond
uitstalt.
Geen
talent
kleur. Men van samenstelling, geen harmonic van licht, geen kracht van nabootsen, willen heeft meester grooten zijn kunstenaar merkt wel dat de jonge hij heeft van Rubens de gedaan; mogelijk onhandig zoo het heeft hij maar
jaren, geweldige figuren overgenomen, die deze in de werken van zijn eerste zijne met beul de hoofdfiguur van 1609 tot 1612, schilderde en zoo is zijn (»)
Zie Oiize Kiinsl, Decl XII, biz.
Onze Kunst, Dcel
XII, AiigiisUis 1907
1
i.luiii
1907
1.
37
VAX DUCKS LEER- EX REISJAREX V;m
knoestige, bultige spieren en heel dit t;iteieel tot stand gckomen.
hoog
zijn
zijn eigenaardigheid is zooveel als niets te nierken
en
talent
Zijn MarteliP van den H. Petrus in het
Museum
te Brussel, klaarblijkelijk
De Martelie van den maar ook gekenmeikt door de barbaarschheid van de beulen en de overdreven vormen van den heilige. De Aposlelhoofden, van weike er verscheiden reeksen bewaard bleven, getuigen van dezelfde ruwe kracht in de uitdrukking van jeugdigen van denzelfden
in het
H. Sebastiaan
overmoed en
tijd,
even ruw en onoogelijk.
al
is
Museum
te
Munchen
in het forsche borstelen,
van overdreven zwaarheid
is
beter,
van blakenden gloed
zestien- tot achttienjarigen leeftijd ecn tijdperk van
een romantieker op
manier
zijn
in het verlicliten,
in het kleuren. Hij doorleefde klaarblijkelijk
in het
Sturm und Drang:
van
zijn
hij
was
zocken naar pakkende effekten
overrubenste Rubens, zooals Bode, een Shakespeariaansch woord op
hij
;
hem
toepassende, met treffende waarheid zegde. Hij volgde niet den trant, die zijn
meester eigen was van 1615
tot 1617,
onmiddeliijk na zijn terugkeeruit ten
maar dien welken Rubens aannani hij zich opwond tot hel verdich-
toen
van reuzengestallcn en het veriichten met blakenden gloed.
Na
1617
schilderde
is
hij
een merkelijke verandering merkbaar in
den Achilles door Ulysses ontdekt
Lijconiedus uit bet
Museum
en waarin ter nauwernood
volkomen
is
zijn
stijl.
In
l(il<S
dochters van
tiisschen de
Madrid, een stuk dat Rubens geheel hertoelste
te
lets
de medewerking van
zijn leerling verraadt,
zoo
beider manier samengesmolten. In de portretten van voor 1620,
ons van van
die
Italie,
Dijck bekend zijn, als daar zijn zijn
eigen
portret te
Munchen, het mansportret met het jaartal 1619, in het Museum te Brussel aan Rubens loegeschreven, de man en de vrouw, gedagleekend van 1618. uit bet
Museum
te
Dresden,
tal
van andcre nog
dere verzamelingen, bemerki
men
uit dit laatste
Museum
een natuurtrouwhcid,
maar ook eenc uitgesproken neiging om
vrij
er aisdan
uit
als
nil bijzon-
alie lantazie,
model te doen samen zien zijne
het krachlige van het
uitkomen en een degelijke eenigszins droge kleur. Alles
mcnschen
en
van
burgerlijkc personnages
te
burgerlijke wijzc
o])
weergegeven.
Wat wij te
hij in llalie
niel,
tenzij
voorlbracht gcdurende zijn eerste
wellicht zijn
veibiijl'
aldaar kennen
Christus met den lolpenninij uit het
Museum
Genua. Belangrijk
in
hooge
mate
zijn
de werken,
Anlwerpen, na den lerugkeer zijner eerste
reis
naar
die
hij
Ilalii-.
Marliniis te Saventluni en die te Windsor-Caslle, de
vervaardigde
te
Tot deze ))ehooren //.
Hierontinuis in
Museum le Dresden, die in de Galerie Liechtenstein en die nil iiel Museum te Stockholm, de Doornenkroniny uit het Museum le Berlijn in dii' uit bet Museum te Madrid, de verseliilieiide bewerkinyeii van lid Vrrradd van bet
38
ANT. VAN niJI.K
:
MAIlKli;ZIN
(Gcnua-Piihizzo liosso).
(iKHDMMA
lililCNDI.I'.-SA I.K
KN DOCHTKR.
\'.LV
DUCK'S LKEli- EX REISJARES
Judas, de Kopeien SUiiuj. dc twee Joaniiessen en H, Geest
van
te Berlijn, tal
Mini'iis,
de Nedcrdaliiuj
van Alexander de Croi] en Genoveva van
ANT. VAN
i'rfe uit
DUCK
de Pinakotheek
Fnins Snijdcrs
:
zijnc vrouw.
i-n
(Museum
van Munchen genoemd hebl)en. zienlijk: is
dm
luin
van portrelten, van welke wij reeds die van R(jckox,
de groejjeering,
bij
In al deze stukken
voorbeeld die van
de vooruitgang aan-
is
Chrisliis'
Cassel).
Bespotliny
te Berlijn,
vast en wijselijk ineengezet; de behandeling levendig; de scliildering veel
rijker in kleur en
malschervan
de borsteling breed
overheerschend
:
;
;
de figurenzijn kruimig, zwaar gespierd; is
te
krijgsnian, herinneren
Rubens' Kruisrechling zwieriger van
meer dan
ooit
hebben. Sommige weinig geniodelecrde figuren
den Cbristus, van den beul die hem bet
gehelmden
geheel en
de ieerling scbijnt ten voile zijn persoonlijkheid aan die van
den meester opgeofYerd die van
toets
maar de invloed van Rubens
bouw
;
maar de
en bonding
loereikt en
met bet
tijgersvel
is
rijker
:
van den
nog duidelijk aan de personnages
offieier :
riet
van
van lint,
bet gebeel getuigt van een veel booger
en
krachtiger talent dan de stukken van voor 1620. In de portretten van dien
gang
te
tijd, liat is
merken. Dat van Rockox
bij
van 1621-1622,
is
een gelijke vooruit-
voorl)eeld treft door zijn booge voor-
naambeid van uitdrukking en van bonding, de scbildering
is
vast,
de toon
39
VAX DUCKS LEER- EN REISJAREX warm
het
in
behoorende
gezicht,
Wij hebben voor ons eon man
bleek op de hand.
den adel van geboorte en geest
tot
maar nog
:
de kracht, de Rubeniaansche gezondheid van Hchaam en zwierigheid
is
altijd
ziel:
overheeischt
de ItaUaansche
nog geheel afwezig.
Tot hoe verre het van Dijck voor schilderen bewijst ons best van
1(323
reeds gebracht had in het portret-
het portret van Finns Snijders en zijne
al
vroiiw uit het
Museum
te Cassel.
Dat het stuk
van die jaren nioet dagteekenen bewijst duideHjk de ouderdom, waarop Snijdei's steld. Hij
was geboren
1623 was
hij
is
November
in
voorge1579, in
dus 44 jaar oud en ouder
zeker niet op zijn portret;
voor jonger aanzien. Het
men zou hem is
hij
is
eerder
een der degeiijkste
al'beeldingen die van Dijck ooit schilderde. De-
voornaamheid en dezeltde
zelfde
Rockox,
dezeltde
hier wat droomeriger
maar
ring ook,
;
blik,
maar
dezeltde koele schilde-
hier aanvalliger door
helderheid en ook door
Negershoofd uit het Teekenboek van Rubens, gegravecid door Paul Ponlu
ernsl als in
doordringende
iets
minnigers, dat tegenstraall
meerder
zachtcrs en aanuit
dit
dichlerlijk
kunstenaarshoofd.
Behalve de stukken, die van Dijck zelf samenstelde en uitvoerde van 1618
ook
tot 1620, hielp hij
met
meester
zijn
van de Plafonds
stelligheid
in
in
verscheiden werken. Wij welen
dit
de Jezuieteukerk. waar wij behalve de
schetsen ongclukkig nog slechls kopieen in waterveif en gravuren van hezitten. In de Mirakels
voor
dezell'de
van den
II.
Ignalius en van den H. Francisciis Xanrrins,
kerk geschilderd,
in
de (icschicdcnis van Dcciiis Mas
Liechtenstein Galerie, in den Kahmvichevg
uit
het
uit
Antwerpsch Museum,
de in
Castor en Pollux de dochlers van Lciiciiipus onlnoercnde, in de Lceiurenjachl te
Munchen en
meester
veel
in
hem
liet
bij
audere
lijdl
zijn
medewi'ikiug
goeu
Iwijlel
Zijn
voorkcui- het schilderen der paarden over, waar van
Dijck altijd in uifmunlte. Er Irani zoo
is geen der medewerkers van Hubeus. wiens volkomen met dien van den meester versmelt als de zijne, zoodal het
dan ook moeilijk
is
dien van beiden
sommige stukken, inzonderheid
aan wien van de twee kunslenaars Overdrijven is
dal hel
men
dit
uil
niel
werken nog
40
mag men
uit
elkander
|K)rlietten, het zij
onderscheiden en voor is
moeten loegeschreven worden.
echter die verwanlschai) niel, en indieu hel waar
elkander houdeii der porlrilleii zeggen van historisciie
altijd
te
nog geen uilgemaakle zaak
iid<('lc
malcn
iaslin
js.
dun kan
stukken cu makeu die IwijIViaclitige
zeldzame uilzonderingen.
DUCKS
V.l.V In
l.EEH-
ES UKISJAIiES
do huitstu nia;incien wijdde Bode, die met ongceveiuiaide kennis en
Nederlandsche School schreel en die onder zijne
scherpziniiiglieid over do
Rubens en van Dijck
lieveiingmeesters ook Dijek, waaiin
liij
lelt,
zijne vrocgere sliidien over
een iiieuw artikel aan van
den meester sanienval en ook
handelt over de samenwerking van Rubens en zijn grooten volgeUng.
vroeger jaren deed
(')
In
deeersle van alien uitkomen hoe ervele porlretten van
hij
van Dijck's jeugd op Rubens' naani slonden en nog slaan en vele herdoopingen waren het gevolg van die terechtwijzing. Hij heeft nu en slerk uitgebreid; niet alleen porlretten duidt tige
hij
dil
thenia
hernomen
aan. niaar ook godsdiens-
stukken en andere, die van Rubens' op van Dijck's naani zouden moeten
overgaan. Ik schal zeer hoog de bevoegdheid van den meester in de geschiedenis der gulden
eeuw van de Antwerpsche School,
tuiging dat zijn ijver oni van Dijck te geven vvat
verre mcesleept en
aan den ouderen meester
hij
alleen heb ik
de over-
hem tockomt hem soms te wil ontnemen wat hem van
rechlswege toebehoort,
Het zou mij veel
le
verre
leiden moest
vvaarover ons veischil van meaning loopt
;
ik
al
de stukken bespreken,
een paar echter wil ik er van aan-
balcn. namelijk de Vier Negerkoppen uit het
Museum
Brussel en Isabella
te
het eerste onidat het een sink
is
toe-
hoorende aan een Belgisch Museum, het tweede omdat het een work
is
van
Branl
uit
TErmitage
te S'
Petersburg
:
ongemeen belang. Van de XegpisLuj)[n'ii zegt Bode, dat het met recht legenwoordig algemeen voor een werk van van Dijck gehouden wordt. Is dat inderdaad zoo, dan spijt het mij voor hel algemeen en bond ik er aan vast te stellen, dat ik eene uitzondering op den regel maak. Voor mij zijn en blijven de Xeg('iskuj)pen een werk van Rubens en een zijner goede. De vlotte, dunne, doorschijnende scbildering
is
die van
Hubeus' schetsen en
werkte portretten, de Maria van Medici
den Louvre, niiger,
niet die
droger
is.
uit
studieii.
van van Dijck van 1620, die
Bij hel eerste zichi
Ireft
die van zijne half afge-
Madrid, de Helena Fourmenl
uit
zwaarder stem-
altijd veel
hel Rul)ensaclitige der studie
die
:
kerngezonde, lorsche, joviale koppen, zoo trouw naur de i.atuur weergegeven zijn
kinderen van Rubens, den levenslustigen, den
natuurtrouwen, die
nooil
niet die
levenskrachligen,
den
van van Dijck, den weemoedigen, den droomerigen,
gezond geweest
is,
nooit gelachen heeft en
naar
zijn
werken
le
oordeelen nooil iemand heeft zieu lachen, den fantaseerenden. die de natuur onischiep, or zicb niet aan ondcrwierp. Bode erkent dat de neger voorkomt in tal van Rubens'
werken,
inj stoorl
zicb
weinigaan
dil
argument, dat
zoo erg tegensjjreekt, maai- beweert dat van Dijck dien mooriaan (')
Anion Van Dijck
(lis
Mildihcilcr run Hnbens in Rcnd'iandt
mid
hem
in zijn
seine Zeilgenossen.
E. A. Scemaii, Leipzig, 1906
41
VAX DUCKS LEER- EX REISJAREX meesters stukken zou geschilderd liebben. Goed, maar hoe komt hcl wij
hem
nog dat
zegt
clan, dat
werk van van Dijck's eigen- hand? Bode van werken van den leerling, die nu aan den nieester worden
nooit weervinden in eenig tal
ook
de
toegest'hrcven.
en
negerskoppen,
vrocger aan
van Dijckwerden loegekend;
maar
Rubens"
in
tijd
hield
men de Xcgcrskoppen voor zijn
werk en een
wijs hiervan,
Ireffend beik
thit
vroeger
wordt ons
aanhaalde,
niet
geleverd door een der bladen
Teekenboek van Ru-
nit het
bens
tioor
Pontius
gegra-
veerd. waar een der negers-
koppen zonder
de
niinste
wijziging af'gel)eeid slaat als
\
een werk van den groolen meester.
Van te
iiel
Rranl
Ix'lUi
Poilrcl luui
Isci-
de Ermilage
nit
Petersl)urg zegt Bode,
St.
dat het vroeger altijd voor een
werk van van Dijck werd geiiouden, en dat p. p. KLBEXS Isabella BianI (British Miiscuni, I.onden'. :
:
van Dijek
fijne grijze
Het rijke koloriet voegt
deed Bode deze redenen gelden
bij
iiij
l)estnur van
Buiten de korte jaren, dat heeft,
Dyek
het
iieeft
nooit
men
in
de Hehlende
eri)ij,
Ik
kwam
dat
zijn
geieden (hiarop
loen op legen
Museum
gaf
liel
(iit
werk aan Rui)ens ontnomen
stuk aan l>nbiiis weder.
op van Dijeks' naam gestaan.
Ik
voeg erbij dat van
Rubens gesclionken iu'ell dit en Rubens heett ook nooit eenig :
is
een
portret
vrouw, door een aiulere hand dan de zijne gesehilderd, bezelen.
{\v\\
trant
van het stuk aangaat,
iiel heel'l
des gemoeds, die eenvoudige voornaambeid di
42
die
de Krmitage
iiet
uilvindsel van latere historievertellers
En wat nu
is
vertrek naar
tiant. .laren
nooit Isabella Brant's jjorlret aan
zijner eerste
bij zijn
het bestuur der Krmitage,
voortgaande het werk op van Dijck's naani stehk'.
herdoopingen het
vermoedt
scbaduwen, de teekening (kr slanke lianden
kennierkend voor van Dijck en afwijkend van Rni)ens'
die
bij
seliilderij
I.ek
Itahe aan Rul)ens schonk.
vvarme toon, de
de
dat het
r
die
kalme bedaardheid
bonding, dien rijken o|)snuik
VA\ DUCKS LEER- EN RE ISJA RES der
Uk'C'dij, die wij
vindLMi.
Hot
is
wel
hij Rul)eii.s, iiiot hij
oen door
c-n
door
<^erijpt
den van Dijck van voor 1623 weer-
work met cene
p. p.
l)ieedliei
liUBKNS
:
een
Isaln-lla liiant.
(Eimilniic. St. PetiMshuiKl.
gcniuk van horslrlcn zooals
vroeger
tijd
eigen warcn.
zij
den Hni)ens van
Rubens schilderdc
1(12,")
zijne
den van Dijck van
nici
vronw
zooals hij zc vroeger schilderdc in zijn priccl, zooals
in
schilderde in zijnen tnin; van Dijck placht zijne portrellen niel
le
zijn
hij zijn
in
eiLjen
luiis,
twcedc vronw
/nlke onigeving
niaken. Er l)estaal gecne enkclc rc(UMi oin den groolcn niecsler den
43
VAX DUCKS LEER- EX REISJAREX eigeiuiom van een
zijiier
lievelingswerken, van een zijner volniaakste poiiretten
ontnemen. Het bewijs geput
te
om
velen er aaii liechten leerliiig
uit
de slaiike handen heeft niet hel
van Dijck's werken
herkenneii.
te
schilderdc Rubens de vrouwenvingeren lang en
belaiig, dat
Evenals zijn
gepunt, en de
fijn
haiulen l)ijvooi-beeld, die het onbetwisle portiet van Isabella Brant in de Uffizi le
Florence heeft, verschillen niet van die van het hier besproken conteifeitsel.
En van
dit portiet uit
Petersburg
de
gespioken, de overeenkomst met dat
Uffizi
zoo treffend, dat
is
men zeggen zou
gezeten heeft in hetzelfde oogenblik.
Even
treffend
uit St.
model voor beiden
dat het
de overeenstemniing
is
tusschen de teekening van Isabella Brants' portret door Rubens" hand, welk het British
Museum
dagteekenen
:
en die van den zelfden
bezit,
van de schildering
de
uit
nages, die zoowel door
wat
Rubens
men als
om
waar
te
die van het
nooit weervindt in portretten van perso-
door van Dijck geconterfeit werdcn. Men
vergelijke slechts de portretten van Gevartius, van
beiden geschilderd,
de schildering moet
als
stemmen volkomen overeen met
Uffizi
portret uit de Ermitage, iels
tijd
wezenstrekken van deze teekening en
haarlooi, uildrukking,
nemen hoe
Rockox, van Spinola, door
verschillend
zij
de uitdrukking
en de bijzonderheden in een zelfde gelaat vertolken.
Wij zouden nog menig ander stuk aan deze twee kunnen toevoegen, maar waarlijk het zou ons te verre leiden en ik laat het bij dit paar bewijzen van Bodes vrijgevigheid ten gunste van. van Dijck. Met alle achting hem verschuldigd, met al de belangrijkheid, die wij ook aan deze zijne studie toekennen, meenen wij dat bij in overdrijving is vervallen en dal zooals hij reeds sommige zijner vroeger gewaagde toeschrijvingen van 's meesters werken aan den leeriing heeft laten vallen. hij er ook van zijne nu bckend
gemaakte eenige zou dienen
in le trekken.
Van Dijck verlrok dus voor de tweede maai naar heeft een grondige verandcring
van
zijn
vaderland van zijn kunst en van zijn geest verhuisd
;
Italie in 1()23.
Hij
trant plaals.
blijkl
lUibens
Hier
naar het voor
schijnl
hem een meester van het toeval geworden te zijn, dien hij afzwecrl zoodra hij hem heeft verlalen om onder een anderen liemel le gaan Icven. Hij haast zich af le leeren wat hij !)ij hem aangenomen heeft zijne zware slevige :
figuren, zijne blonde voile en koele
fonen, zijn voorliefde voor burgerlijke
is gekomen in het land der markiezen en markieDogen en der Senaleurs, der edelvrouwen schoon als de toover-
defligheid en eenvoud. Hij
zinnen, der
prinsessen in de wondersprookjes, der kerkelijke vorslen nog Irolscher dan de
andere, in de slad Genua met hare slralcn vol paleizcn van marmer. Hij nil
Vlaanderen waar
alles er
onder de burgers gelecfd had. Hier verkeerde zwareii
44
lliiweel
gedosl mel gulden
hij
hordiiurwerk
kwam
waar
hij
onder de menschen
in
nog in vergelijking biirgerlijk uilzag en (tverladeii,
verfijnd
van
ANT. VAN
DUCK MARKIEZIN PAULA :
(Genua, Palazzo Hosso).
ADOUNO-UUir.NOI.K-SAI.K.
VAS DUCKS LEER- ES REISJA1{E\ zeden, zwierig van gebaar en thuis. Hij
te
om
was geboren
hij
vieren.
voelde er zich van den eersten oogenblik
hij
was geen man van de werkelijkheid, van de
Van
het nuchtere prozaleven
land van Tasso en Ariosto hoorde
tooverende schoonen en leverde Hij
werd
zelf
een dichter
;
:
werd
hij illustraties ojj
in zijn
noorden was die neiging van
weldra afkeerig en
hij
die dichterlijke verzinsels.
zijn geest
iioogere; ginder in het
ondeidrukt gebleven door de tegen-
hier
;
iiet
nam
zij in
de kunst van den jongen
schilder een overheerschenden rang in, een overniacht, die afleggen. Hij die vroeger
voortaan de afbeelder
weemoed en
genioed welde een bron van
zijns meesters
zij
niet
voorkeur ruwe tooneelen op het doek
bij
meer zou zou
l)racht
uitmuntendheid worden van tafereelen van
bij
het
in
verhalen van verliefde riddeis en van be-
hij
niedegevoel op, van droomerij en sniachten naar
werking van de leer
niichtere waarlieid
de verleideiijke schoonheid, de hoofsche ondersclieiding
ziele-
smart en geestesontheffing, evenals de verheerlijker van alien adel naar geest
en naar lichaam. Hij zag
niet alleen andere landen en andere menschen, maar ook een heel andere kunst, de idealiseerende, de dichterlijke, de warm getoonde, innig verwant met zijn aangcl)oren neiging. Vooral de Venetianen de
kunstbroeders der Nederlandcrs, troUken
de
had, werd zijn meester
bij
hem aan
en aldra werd bun toon
schelsenboek met voorlielde gestudeerd
zijne. Tiziano, dien hij blijkens zijn
uitverkorenheid en ging Rubens verdriiigen
uit
de
heerschap, die deze in vroeger jaren bezat in zijn voorkeus. Zooals het wel
meer gaat met
uitlanders, die zich
in
den vreemde vestigen, overdreef
hij
eerder den zwoelen geroosterden toon van zijn nieuwen meester en van andere
hem
Venetianen dan
van een hunner. kleurigheid
om
te temjieren maar nimmer werd hij de nabootser mengde hunne warmte, bun gloed met de Vlaamsche het avondzonnclichl uit te scheppen, waarmee hij zoo ;
Hij
er
gaarne zijne tooneelen overgiet weelderigbeid
melkige malschheid scheppen, die
;
versmolt de Venetiaansche matelooze
hij
van leden en geroosterdheid van huid met de Vlaamsche
om
er die donzige vleezen
Genua was een der
met gezengde
linlen
uit
te
en onheilige vrouwen leent.
hij zijn heilige
rijkste steden
rijkdom ontbrak haar nog
:
kunstenaar begaafd genoeg
om
zij
van
Italic
aan weelde en niacht
bezat geen schilderschool,
zij
de leden zijner regeerende families
eeuwigen. Terwijl in Venetie de groote portrettisten of zich gevestigd hadden, terwijl er in
Rome
in
:
een
bezat geen te
ver-
menigte waren geboren
en Milanen nevens beoel'cnaars
ander vak ook conterfeiters van hooge begaafdheid gcvondeu werden, was Genua er van gcspeend gebleven. Van Dijck kwam in die behoette in elk
voorzien
en met
portretten van
open armen werd
hij
mannen en vrouwen zondcr
ontvangen. Hij schilderde er de lal
en de werken van dien aard,
die hij voortbracht telien oudcr de lieerlijkste, die wij van
hem
bezilteu.
45
VAN DUCKS LEER- EN REISJARES Godsdienstige of historische slukken voerde in Italic
wij
van
betrekkelijk weinig uit
hij
wellichl de episodes uit de geschiedonis van Rinaldo en Armida, die
:
hem
en een paar lieiligenstukken. Gewis
l)ezitten
het voornaamsle
is
der werken van dien aard de altaartalel gemaakt voor het broederschap van
den Rozenkrans fotografie, niaar
Palermo. Het
te
naar deze
te
ons persoonlijk enkel bekend
is
oordeelen
is
het een stuk van
een
uit
ongemeene waarde
en wij mogen wel zeggen dat van Dijck geen statiger en tevens aanvalliger gestalte
dan de H. Rosalia op den voorgrond, geen reiner
op-
in ontheffing
gaande kloosterlinge dan de H. Clara, geen vuriger biddende dan de neerknielende santinne voortbracht.
Ook de Madonna en de andere
bewijzen duidelijk dat gedurende de laalste tijden, die
tiguren
het zuiden door-
hij in
bracht, van Dijck den idealiseerenden smachtenden trant en den zwoelen toon
aannam,
weervinden
die, wij
in zijn
werken van
later,
bijvoorbeeld, in zijn
Huwclijk der H. Calhariua van den hertog van Westminster,
van den H. AiKjiistimis
uit
met den H. Dominicus en de H. Ccdharina
welk
laatste stuk hij
In later jaren
maal loen
hij in
twee der personages
wijzigde
Londen was gaan
zuidelijke
warm
terug
te
getinte,
meer
keeren
hij
uit het
uit zijn
Museum
sink
te
te
Antwerpen,
Palermo
liet
tot
af.
Hij
nog een paar malen zijnen trant: een eersle hij
zich
volkomen trouw aan zijne penseeling, maar hij legde ze
vesligen. Hij bleef niet
hoog aristocratische
wordt koeler, bedaarder, meer verfijnd zonder nog
den gespierdeu burgerlijken en romanliekeii
trant zijner
vroegste jaren.
Max Roosks.
40
in
optredcu.
Antwerpen was leruggekeerd, een tweede maal toen
in 1632 te
nooit geheel
in de Onllieffing
de Augnstijnenkerk, en in zijn Christus
ANT. VAN Dl.KK M AliKllS (Genua. Palazzo Hossoi,
(. II
I.ID
lllill
.NDI.ll-SAl.l-:
!
ALFRED STEVENS f.S/o/'
1
ADAT Alfred Stevens de
talrijke reeks zijner o|)j)ervlakkig
we
lieve stukjes voltooid liad, zien
deweg
nieer oni hezorgd, oni een ernstiger, gedaclilen-
doeken
rijker beteekenis aaii zijn
den
in
zonder
een
onheschrijfelijk
zich zelf overlrotl'en
was ook
man hem begon Don
heei'l, rijp,
te
Juan, niet
gewaarwording,
l)itlere
I
schihler enkele doeken waarin
Aan deze smart van den man, dankt de hij
"iiaii-
den schemer, onder de boomen verdwijnen zag
in
door de onrust, die er
er
te geveii. Dil
toen de jeugd van den
tijd,
hegeven. Het nnr had geslagen, waarop
an dc re }onge paarljes
hem
mooie,
sappig werk, vol emolie en passie,
trefl'end
en trillend van mysterie.
uit spreekt
Al de droefheid van een zielecrisis, toen Stevens voor de laalste maal zich,
zonder groote bitterheid, boog voor
niet
denken aan wat was geweest en zijn
niet
meer zou
zijn,
Antwerpen), de
te
Lhermitte) Souvenirs
Vroiiiu
(Graaf
Reijrels
et
in
al
schilderde
doeken, waarin zijn meesterschap onbetwistbaar
(Museum
van
raadsel
't
mondjes, die veel beloofden en veel logen en met
blikken
is.
troeblante
liet
bitter her-
hij
enkele van
De Parijsche
Sf'inx
Bad (Verzameling Dekens en
'/
H. de Montesquiou),
Remember.
(Mevrouw Cardon) Hel Japansche Masker (M. Sarens) en — meer onvolleilig De wat schildering betreft, maar toch ten deele zoo heel aantrekkelijk :
Weduive en haar Kinderen
De jeugd
Parijsche Sfinks ten
kelijkheid,
einde
door
gaat.
te
Brussel.
de onvergetelijke evocatie aan een vrouw, wier
Ze behoudt echter nog een geheimzinnige aantrek-
is
zichzelve
vreugde verwacht ze
niet
in
en herdenkl de
meer. Ze
is
niet
Zie Oiize
Kiiitsl,
al
haar angst
aan
Dccl XI,
biz. 2KS
en 255,
cii
die vcrwelkten. Veel
liel'den,
meer mooi, maar
een droeve, pathetische schoonheid, waaracbter
(•)
verleden en
't
niet langer het gladde, opgeschikte poppetje, dat
dan aan haar japonnen, en een minnebrietje ontvangt
niets anders denkt lot
Museum
haar herinneringen aan
al
voor de toekomst. Dat
Deze keert
is
in het
men
Deel Xll,
bl/..
ze
is
schoon, van
veel lijden raadt. Ze
1
1,
is
^^k•i-JllIli-Juli 1907).
47
ALFRED STEVENS eenigszins zonderling opgetooid en hoewel nog altijd smaakvol, wat vreemd, bijna armoedig gekleed.
vriendinnen, die
een
altijd
En zijn
wel de eerste maal dat een van Stevens
dit is
aangedaan
in groot toilet, niet oniringd
weelde, die haar bescheimt als
solide
door
is
ware, als een parel in een
"t
kleinoodien-schrijn. Zie,
omdat
ze bet leven wel kent, staat ze daar zoo angstig-twijfelend, in
gedachten, in de berinnering aan
vervlogen jaren. zijn scbat,
"t
genot, aan
Oud worden, oud wordeni
't
onbezorgde geluk van de
— Alle dagen
de mogelijkbeid van nog wat geluk
te grijpen,
om
boop armer, de grenzen enger worden,
zien begrenzen, zijn
verminderen
te zien
zijn te
borizont te
weten dat de
slankbeid en de licbaamsfriscbbeid der jeugd, geweken zijn voor die
over-
ouderdom
zullen
rijpheid, waarin jonge, onverbiddelijke mededingsters reeds
ontdekken en verval. Met welk een
intensiteit iieeft Stevens dit
weergegeven en boe welsprekend onbewegelijk
Van een
is,
is
met den vinger op de
niet geringer
uur van onberslelbare zckerbeid
die zacbte, droevige verscliijning, die lippen....
mate van inzicbt en studie geluigen acbtereenvol-
gens zijne twee verschillende lezingen van de Vrouw
in 7
Bad (Lbermitte en
Dekens) die ons onafgewend aanstaart met den doorborenden bilk van baar
koude oogen, met tlikkerenden weerscbijn
als
van
staal.
Bleeke oogcn van
Nixe of Ondine, van de kleur van beel diep wate:r en verraderlijk dat stilstaal en slaapt,
met de barlslocbtelijke bleekbeid van een
als
water
gezicht,
dat
ons eigcnlijk een beetje beangstigt en waar de sleutel van bet mysterie in den
mond
Dit
ligt.
is
nialeficien.... ze is blijft
wel ditmaal inderdaad de Vroum, de vrouw met t
Noodlot, dat
men
niet
al
baar
ontkomt en dat op heel een leven
wegen.
De jonge Dumas, beefl dit als iiij intuitie gevoeld, toen bij, na de eerste opvoering van La feinme de Claude, waarin de Belgiscbe tooneelspeelster Desclee Iriomfen had gevierd, bet werk van den Belgiscbeu nieesler zag en » « Nous etions done deux a peindre le monstre zei Hoe ver staan we nu al, ook wat betreft uitvoering en conceplie, van die eerste scbilderijen af! De openbare meening begon te wankelen, de meesler !
:
ondervond den lerugslag van le
kwellen,
schilderde.
zijn eigen leed
en
allerlei
zorgen begonnen
— i)anale geldzorgen, zonderde groollu-id van een groole smart gedwongen, omdat
bij
hem Hij
wel moesi, eenige zeeslukjes, lan
en ook eiikeie porlretlen. Zijn eerste marines, met heerlijke, vioeiende verwen,
met kleuren als van zijde, lluweel en edelsteenen, nemen bcpaald onder zijn werk een beteckenisvolle plaalsin. Later werd zijn lijd gebeel ingennmen (Uior
48
ALFRED STKVENS EKX PAKIJSCHE SFINK8 :
(Museum, Anlweipen).
^
ALFRED STEVENS de groote onderneniing van het Panorama
dii Sieclr. (h\[
liij
samcn
scliilderde
met Gervex.
ALFRED STEVENS
:
Badfiulc vrouw
(Vernield in den brand der Verz. Dekens. te Urusselt.
Porlretten konien zelden voor en zijn oveiigens van hveede rangsbelang i)oven hcl individu in zijn werk. Stevens gaf altijd de voorkeur aan het type en de persooniijke eigcnaardigiieden, zonder algemeen helang, waarop een
burgernians-gelijkenis eigeniijk drijven nioet,
generaliseerde liever.
Een
portiet van een
maakten hem ongeduldig.
jongelje in grijs fluweel,
Hij
twee groote
49
ALFRED STEVENS pastels van de
hem
dames Prosper
Ba rones de B. met haar dochterlje, gaven
C. en de
echter aanleiding tot het geliruik van
uitgezochte kleiuen, waarvan de
bekoring die van zijn portret-modellen nog oveiireft. Hij
bier echter een
hlijt't
nanwgezelte bestndeeren zijner mo-
weinig
stijf
door het
dellen.
De
gezichten, hoewel heeljnist geobserveerd en heel gelijkend weer-
al
te
gewilde,
al te
gegeven, hebben niet dat mollige, die opperste vrijmoedigheid van schildeiing,
van die andere modellen, die glimlachen of wenk-
die levendige techniek,
brauwfronsen, het
met
git
— die men op zoovele
zijner
beroemdsle doeken vindl. Maar
opgewerkte zwarte kleed van Mevr. C. tegen een fond van heel
teeder rose, weegt toch wel op tegen een verrukkelijk Japansch bordnnrwerk, dat ik eens gezien heb, met twee kraaien die met nitgebreide vlengelen heen-
vliegen over een bloeiende witte rozenstruik, tegen
)iet
blad van een kanier-
schut in rose satijn, een soortvan chineesch rose, teeder als dageraadsluchten.
Panorama had men
maar hier waren hadden ze geen gezeten burgers te believen en Gervex zorgde zeker wel voor een uitstekende gelijkenis van al die groote In het
de schilders ten minste
mannen. Stevens
heeft tusschen hen, als een
men
kopjes heengestrooid, waarin Antoinette en
heel wat portretten noodig,
hier
vrij,
bloemengarve, een
serie
vrouwen-
hand genoeg kan herkennen. Marie-
zijn
haar Hof, Josephine, met haar schoonzusters en haar dames.
Verderop vrouwen
den
nit
van Charles
tijd
X
en Louis XVIII, de Hertogin
de Berry en Koningin Amelie. Eindelijk de Keizerin,
Prinses Malhilde en
de schoonheden der Tuilerieen, die Stevens indertijd zoo goed had gekend en die
hij
nu weervond
den glans van hun jeugd en hun maatsdiappelijk we Sarah Bernhardt en Croisette, vervolgensalierhande
in al
succes. Verderop vinden
Het was een
groepjes van wereldsche vrouwen.... ledejjojjpen van de mode. oogenfeest,
een
werk, wellicbt van nog grooter esliietische
aantrekkelijk
dan documentaire beteekenis en niet getracbt heel'l oni
"t
vooi-
In stukUen gesneden,
t
iswaarlijk bedroevend dat
ten
gelalle
aandeelbouders werden verdeeld, grootste
moderne meesters
niets nicer
En
dat
is
l)ewaard,
men
de na ons komende geslachten
is
van bet aanlal het
groote doei<,
te
ten minste
bewaren.
onder de
die
aclies,
waarop twee onzer
lum krachlen liadden geconcentreerd, heden
al
dan een herinnering, een naar
onvergel'elijk gevveest
!
De
alle
winden been verspreide mine.
schet.sen eelitei-,
dii'
vormen nu nog een gebeel van sirakiule
er gebiUkig van zijn ((iraaf H.
l)oU()iing,
de Monte.squiou).
Overigens ging
gaandeweg verloien
tocli veel ol
werd
van Stevens' werk,
dooi-
den
lijd
als
al
leer en
te
verminki, terwijl
'I
verlijnd,
noodlol enkele
er van viniiig selieen te vervolgen. Zijn prachtige Vroiiit> in
welke haar boofd
uit
7
liiul,
nil
de Dekens-coileetii'
de inaiineren badkuip steekl
(zie
—
onze
ik
l)ed()el
die
reproduclic)
50
I
ALFRED STEVENS. HET JAPANSCHK MASKER. (Verz.
van den Heer A. Sarens, Bnissel).
m
ALFRED STEVENS verdweenin den
l)i;md v;in die Uostbnre verzameling, Icgelijk niel vcel aiidere
pnichlige dingen vun Tlieodore Rousseau, Courl)et, Dauljigny, Corot
geheel
eeii
veel smaal< l)ijeen waren gel)racht. Ander werk van hem werd dot' en wischte oorzaak, zooals bloemen verwelken.
die
— in
t
goeie vijflig nieeslerwerken van Belgische en Fransche meeslers,
met
Soms maakte
voor
hij
zijn
zich
iiit,
gebruik van
alleruiterste kleursubtiliteiten,
waarvan de heerUjke glans niaar
heel vluchtige kleuren,
zonder nierkliare
al te
vaak door de
zon werd verleerd. Niets was zoo vluchtig en vervaagde zoo snel
als zijn
rooskleurige lak, met teere appell)ioeseni-tinten. Niels werd zoo gaiiw zwart
topaas en opaalkleurig email, waar allerlei kleine barsljes in
als zijn
omdat
het glacis er
was opgebracht, eer de
verfstof geheel
kwamen,
was gedroogd, die
volgens een ingewikkeld en saixint recept bereid was. Verscheiden nieester-
stnkken van den kunstenaar
voor
hem
is
het palina van
op die wijze voor hun
zijn
den
die zooveel stukken van anderen vermooide. het
Museum
te
Brussel,
heel't
tijd
ontkleurd en
de geliefde medewerksler geweest,
tijd niet
De
beeldige
Dame
de rozen van haar bios en van de
in
7 rose in
verfstof, die
onder het vernis werd aangebracht, dooreen zien vloeien en de ivoor-achtig doorschijnende droogd.
Op
tint
zien
aannemen van een bloem,
die lang geleden
is
ge-
eenigen afstand gezien, schijnt het werk lichtjes ontkleurd door
enkele doffe plekken, die er als 't ware gaten in doen vallen en maar slecht overeenkomen met den teeren geur van den geheelen toon van 't werk. Maar
zoodra
men
er
wat dichter
komt, keert de bekoring terug. De zachte huid
bij
en het moesselien, die de kunstenaar zoo zegevierend uitgevoerd
nemen hun
heeft, her-
zacht iriseercnde glanzen, als van parelen van zuivcr water.
Het Japansche Kleedje, een van Stevens' meest bewonderde doeken op de historische tentoonstelling van Belgische kunst in 1880, verscheen twintig jaar later
op een publieke
lijks te
veiling, zoo
gehavend, ontkleurd en dof, dal het nauw-
herkennen was.
Alfred Stevens
was een
iverkci,
die
onophoudelijk
brengen moest en die daardoor nooit voldoende
voor voortzetters of opvolgers vele
bestellingcn
hem
te
scheppen,
vrije tijd heeft
voort-
gehad
om
zorgen. Nooit hel)ben zijn groot succes en
meegesleepl
om, zooals
schilders doen, atelier-werk in den handel
te
vele
andere drukhcklanle
brengen. Hij heeft nooit mede-
werkers gehad. En we kennen geen andere leerlingen van
hem dan
de jonge
vrouwen, die den door hem ingeslelden damescursus volgden. Ik spreek hier natuurlijk niet van den onmiskcnbaren invloed die door Stevens indirect op een groot aantal andere kunstenaars
is
uitgeoefend,
maar van een hcpaald
professoraat, van onderwijs in techniek of schoonheidsleer.
ALFRED STEVENS Die leerlingen wareii de dames Roqueplan, Louise Desboides, Clenience d'Anethan, Beithe Art, Georgette Meunier, Marie Schwob en nog
Rotli, Alice
minder geregeld den cnrsus volgden
vele andere, die echter
o.
Bernhardt en nog enkele, die eigenHjk meer
uit
nieuwsgierigheid
wier werk
hij
ontwikkelde
hij leidde,
wier aangeboren instinkt
—
Sarah
a.
kwamen,
wier geest-
ontvhniimen deed.
drift hij
Deze cursussen werden
op den Boulevard de Rochechouart en
eerst
later
op de Avenue Frochot gegeven. De leerlingen werkten vlak onder het atelier van den meester, en de vlugste, die 't vroegst waren opgestaan, konden hem 's morgens, soms nog voor zeven uur, zijn ezel hooren verroUen om t dagwerk te
beginnen.
Den waar
lieelen
dag kregen ze
hem
niel te zien.
Ze teekenden of schilderden,
ze lust in hadden, terwijl hij zelf, voor zijn
zijn penseel neerlei
koopers,
woord
model gezeten, nauwlijks
onafgebroken stroom van bezoekers, kunstbroeders,
dames van de wereld, actrices en schuldeischers soms ook, te Maar onder het oog zijner leerlingen schilderde Alfred
critici,
te
om de
staan.
hen binnen in het practisch geheim van zijn soms echter, als hij een stukje afhad, dal hij zelf welgeslaagd achtte, riep hij ze boven -- nog opgewonden door 't genot van zijn gelukkige virtuositeit om het te laten bewonderen. Maar dat gebeurde maar hoogst zelden en voldeed niet aan de nieuwsgierigheid van haar, die graag hadden willen weten hoe en waarmee het gedaan was Vier of vijfmaal in de week verscheen hij in het dames-atelier, altijd tegen het vallen van den avond. De bedeesden onder hen kregen hartkloppingen, als ze zijn stap hoorden aankomen op den trap.... Stevens nooit
Nooit voerde
!
hij
eigen persoonlijke werkwijze;
!
Hij
kwam
binnen, galant, geestig,
altijd
keurig geklecd,
verzorgd, altijd nog een knap|)e man, hoewel
Langzaam Hep
hij
de ezels kings.
Bij
le
ontzien of
men
te
vermijden had.
streven en wat
Altijd drukle hij
ambacht wel silliest
nil
te
lof,
op de noodzakelijkheid
leeren
:
// fniil
ixirfait oiivrier.
llij
(iixiiil
lout
om
in
« »
de
kwamen
Cherchez d'abord fine-sse,
nil,
naar
te
Pas
(i'nrlislc
complel
lairijke jjioeven
:
masse. Clignez des yeux en peignaiil.
.laniais Irop
jamais assez de richesse de couleur.... Voire piiueau doit elre
»
manie selon
»
consciencieuseMRMil (|uc
52
men
loonde belangstelling voor jonge, werkzame
voorleggen la
worden.
de allereerslc plaals zijn
('Ire jiciDlrc.
vrouwen, die inderdaad voelden voor de kunsl, die htm dv van bun talent
dv puiitjes
te
maar vaker nog afkeuring
sparcn. Hij wees aan waar
zonder eene hunner
te
altijd in
ouder begon
aandachtig luislerende leerlinge
elke
bleef hij slilstaan, decide goeden raad,
hij al
Ic
caiacteie
des
choses (|ue vous copiez.
possijjle....
Si
Travailicz aussi
vous n'etes pas sures de
la
fa(,-on
ALFRED STEVENS HET LIEVEVROUWENBEESTJE. :
Bi-ussell. (Kon. Musea voor Schilder- en Beeldhouwkuust,
Aij-HKij sTi:vi:ss i>
(lout
niodelo
lo
est
regardez-lc de pres, touchez-le
approcliez-vous,
I'ait,
«
meme
»
Glioses qui allirent I'attention egaleniL'iit.
))
fois
»
Je voudrais vous voir niodclor une bille de billard.... Habiluez-vous a avoir
D
I'oeil juste....
»
preter qu'une chose ordinaire. Si vous peignez
»
que votre peinture sente bon.
n
peintre du Louvre ou d'aillcurs,
)'
est d'entrer
»
»
pour vous rendre
on n'entend plus personne
»
qui
jamais vu
Quand la
dans leur
fl
Test plus parfois
la
onderwerp
quand
la
pinceau.
taut
donner ce qu'on
main gauche.
nature.
la
— Cherchez
la
tout le
pensee
temps a
algemeener en dwaalde van bet eigenlijke
tleurs,
et
et
unir
la
couleur, eO'acez au
une brosse,
peint avec
les
touches vues a
la
loupe sont rayees
de lumiere, a cause des polls du pinceau. Le passage du couteau
rend ces touches
»
La matiere unie rend
»
ton.
le
lisses
comme
lichten
die als geemailleerd zijn en zijn
le
marbre,
les
ombres out disparu.
ton plus beau. Le marbre n'est jamais d"un vilain
pent cmpater mais pas partout.
opgehoogde
•»
En dan
vergeleek Stevens
met de zachte, gladgelijke van de
uiterste teerheid
lichten
van
Rem-
van Memling,
stof.
aandringen op bet bestudeeren van bloemen bleef Stevens
overigens logisch en aan zichzelf gelijk.
vinden van
:
mesdcmoiselles. C'est un excellent enseigne-
du pinceau.
la trace
» a palette
Door
tel
Le tout
a en soi.
af.
Quand on
d'ombre
On
faut
ou
Un dessiu trop execute tout d'abord nuit Un dessin tres cherche ct tres precis ne
ment. Usez du couteau a palette pour glacer
»
il
tel
telkens keerde Stevens weer tot zijn practische raadgevingen terug
couteau
brant's
pas de penser a
s'agit
est peint. »
il
bet gesprek
Peignez beaucoup de
»
»
ne
a inter-
diiiicile
un femnie du monde
fraicheur du travail.
Dan werd vaak
'I
il
chose est bien plus
est lisse.
les reilels.
moyen du
dessiner au
souvent a
1)
II
parle a la
pomme
votre main droite devient trop habile, plus hal)ile que
»
Maar
monde
tout le
famille....
guide, servez-vous de
»
«
•
tableau ne mcttez pas Irop de
Quand
X'oubliez pas qu'unc
belle
—
iin
negligez pas dobserver les reflets, tout se retlete dans
» Ingres n'a
I)
...
Recherchez relegance. Une
Ne
Dans
conipte...
fijne,
Waar kan men
verscheiden en rijke tonen
ristieke substanties
;
beter voorbeelden
van onderscheiden en karakte-
!
Want men kan onmogelijk op
een en dezelfde wijze schilderen bet lluweel
van gloxinias of van groote, zachtpaarsche rouwviolen, de lichle, teere zijde van een rocs, bet was van cameliablaren, bet moesselien van windekelken, het gekreukelde krip van een iris, bet koraal van een fuchsia, t onyx van
53
ALFRED STEVENS een
tijllooze,
een
tiilp
als wit porcelein, vergeet-mij-nietjes als kleine lurkoois-
smaragd,
jes, kelken, steelljes, l)laren in nefriet, in mnlachiet, in
in email....
Pulpen, slofTen, vleesch en edelsteenen...
Tegen dat de avond tentoonstelling of een
werd de toon van
viel,
van de jonge meisjes zon
bijv. het
schilderij,
gesprek intienier. Een
liet
oordeel van den meester vnigcn over een die tot
de
gebeurtenissen
den dag
v;ni
l)ehoorden. /oo onverwacht, als monient-opnanien opgevat, hadden die losweg
gesproken woorden
Van
die
in telegram-stijl
een heel eigenaardige bekoring.
dagen dateert het begin van het impiessionisnie, waar toen een
heele drukte over werd gemaakt
;
Manet, Degas, Clande Monet waren een soort
van nachtmerrie voor Alfred Stevens. Hij won er hij
voor uitkonien, maar
niet
dacht er onophoudelijk aan en voelde vaag de bedreiging van die nieiiwe
kiinsl,
van
die het
werk
en van formnle, waaraan het succes zich vaslklanipen ging en
visie
zijner tijdgenooten en dat van hem-zelf in een
hoek ging dnwen.
Stevens zelf was hartstochtelijk ingenomen met Corot, met Ronsseau, met die
alle schilders,
met een onherispelijke techniek waren gewapend, wier
magistraal geschilderde doeken de proef koiiden doorstaan da
Maar
zeer nabij bezag.
aangekomenen
te
hij
was
helderziend
te
om
men
I
miskennen. Hij was een der eersten geweest die
debuut de verdiensten van Manet had geraden.
ze van
de belangrijkheid der nienw
Hij
was
die
"t,
bij
zijn
hem aan Dmand
Ruel, de kunstkooper met een nooit falend flair voorgesteld iuul en hnn eerste
onderhandelingen had bemiddeld. Hij was een der eersten die verstaan had de fijnheid en distinctie van een Berthe Morisot en den wensch
had gegeven
om
enkele barer schiiderijen
te bezilten.
totalen triomf van de groep, als groep, onidat
achtte en het
luni
hij
te
kennen
hij
vreesde den
streven
onvolkomen
betreurde dat ze, naasl ontwijfelbaar geniale ontdekkingen,
verwaarh)osden of
eigenschappen
enkele
Maar
niet
bezaten,
die
volgens
hem
onafscheidelijk waren van een meesterwerk.
Als
hij in
het damesatelier
hoed scheef achler op
binnenkwam met een
zijn hoofd,
aansleependen wandelstok,
als
geklemde tanden sprak, konden van
de handen
hij
thique
»
te
wijze,
hem
verontrustte en
Schwob
die discussies nil te lokken
op een hoek van haar schetsboek woorden van den meester op
in
door dichl opecn
leerlingen al wel raden dat het succes
foeteren. MejufTrouw
Irachtte gemeenlijk
verstrooid gezicht, den
den rng en een achler hem
op spottende
zijn
een of ander impressionistisch werk
't
opluchting zou beginnen
o|)
«
ilal
coloriste et
hij
lot
sympa-
Berlhe Art schreef
stenografische nolas, de schilderachtige
:
«
La peinture i>,monipelde
» d'hui i>
si
hij
dan,
« I'arl
terrible (pii siibil
la
moile. Anjonr-
on organisail une exposition de Rousseau ou de Courbel
plus de succes. Courbel
el
elle n'aurait
F^onsseau doivenl mainlenanl |)rendre |)lace au
ALFUKI) sriOVKNS: IIKT (V.MZ.
A.I. Il.ivl.i,.,l,ls.
.1
Al'ANSClIK KI.KKIi
Al,l«.T|.ei,
:
-
n.ll,i;,.ko,hl
•
lu-1
MnsiimHc
Liiik
.
ALFRED STEVENS une exception parce
»
Louvre. Coiot
»
disait
»
Lorrain. Corot qui ne voulait
»
venue en avail
»
sionniste. Corol se
Oui, oni
»
i>
est
Je travaille toujours avec
;
Monsieur
ete penilile
voe<^de
«,
crie
plus nialhonnete
»
encore niieux
»
de M. Bouguereau
Apres tout
»
s'ils
de Dieu
dan,
zei hij
Nom
«
les
|)our quil soit Ie pins fort.
»
!
est Ie
langzanieihand kalmer wordend, «j'aime »
de rinipressionniste que
»
besloot
confiture
la
il
hij
dan, «je dis fous
non pas
et
cailloux dans les croisees
ties
— peut-
!
taut chasser tous les maitres
Personne ne
demande
Et quand on leur
placent au premier rang
!
s'est
du Louvre.
jamais perdu en etudiant
leur avis sur les maitres, c'est Ingres qu'ils
»
ook
Dit scheen Stevens belachelijk toe. Hij
der schilders van figuur, omdat alleen
een oor
ik ze "t
ik
gevolgd zonder
de klassieken. niij
om
lets
zette
Ingres op de eerste
de kunst verstond
hij
hem
teekenen. Ingres had eens tegen
le
kende en hegreep
En
tot
anders
gezegd
aan te
l
:
«
om
rij
een oog of
Op mijn
vijftiende
eind van mijn loopbaan
bekommeren. Andere gaaa
leven been terwijl ze voortdurend naar rcchts en links loopen te kijken.
Ze zuUen nooit veel hizonders uitzetten. vie est trop courte.
En
II
«
ne taut pas toucher a tout,
la
i>
Stevens gevoelde dof en vaag dat die door de impressionisten open
gegooide vensters vveer gesloten moesten worden, want een leeflijd, die hij
om
best
II
gothiques.
"
heb
d'un impres-
autre. Voila tout.
de Dieu
sont les niaitres
Qu'ils etudient les gothiques.
door
a cote
la
pul)lic ».
!
»
jaar,
Corot
« placez
hij,
sont les gamins qui jetlent
Mais
»
»
dan
pour permettre au Messie d'entrer
etre
vendre ses tal)leaux quand
ni
veux pas montrer mes douleurs au
Ces impressionnistes sont fous,
1)
» sots. lis »
Nom
Sacre
«
de tons. Corol qui
queiquefois avec ("Jaude
et
Mais est-ce une raison parce que dans un Salon un
et fait laire les
»,
Ie
Dieu
exposer
ni
je ne
er
liij
tait.
Sacre
«
:
»
«
qii'il est le jiliis iort
bor.
ie
trouw
man van den
toen had, evolueert niet meer, en evenals Ingres, deed te
blijven aan zijn jeugd-overluiging,
hij zijn
zonder rechts of links
te zien.
De loopbaan van Stevens beschreef een harmonieuse uit
lijn
loopen in hel glanspunt van een stralende apotheose.
te
gezegd thans,
:
«
II
faut pleurer le
nu bet lichaams- en
peintre, qui .par zielelijden
son
art.
vit
om
eindelijk
Hij zelf heeft
trop age*.
Maar
van den uitersten ouderdom, den
meester eindelijk den levenslast hebben afgenomen, waartoe zou het nu nog dienen dien
om
hij
te
zeggen dat
hij
met bloedende voeten den berg weer afdaalde,
zoo vol blijdschap bestegen had
V
Laten we liever stilstaan
bij
dat
55
ALFRED STEVENS uur, een uur van triomf, zooals
beschoren, toen
«
maar weinigen
tijclens
heel Parijs » aan den Belgischen schildei
luiii ,
leven wordt
de plechtige hulde
bewondering bracht. In de roemruchtige zalen van de Ecole des Beauxwaar nog onhmgs Fantin-Lalour, Whistler, Daiimier, een late, maar welverdiende hulde ontvingen, hadden in 1900, de bewonderaars van Alfred van
zijn
Arts,
Stevens een algenieene tentoonstelling van zijn heele Werl; ingericht.
Een
elite
van geboorte, geest en verstand, had zich
ring vereenigd en verzekerde bij voorbaat haar succes. fee,
de nieest Parijsche van
sche
is,
alle Parisiennes,
in lietde en bewondeEen onweerstaanbare
hoewel ze een geboren Brussel-
de Gravin Greffulhe, had het beschermvrouwschap er van op zich
genomen. En de groote
om
haar been hadden zich
namen eener hooge geboorte
al
de groote nanien der kunst en
En
in een entiiousiasnie vereenigd.
was inderdaad een schouwspel, dat ons
al
dat
goed gedaan. Al de
heeft getroflen en
Meesters van Frankrijk, zoowel die van het Instituut als de Independenlen,
hadden
genomen
plaats
in het
comite.
De Koning der
verzamelaars, hadden hun
Belgen, verscheiden
De wanden glansden van louter meesterstukken en — als opperste victorie al de groote dames van Frankrijk wedijverden om strijd met elkaar om den schilder — hun schilder te verheerlijken en als teeken van dankbaarheid hun klinkende namen te plaatsen op de eerste bladzijde van den calalogus van zijn werk. musea,
talrijke
schatten er voor afgeslaan.
—
O, die bladzijde, waarop zich, als in een fantastisch wapenboek, in
oog vallende namen
't
der tegenwoordige w^ereld,
weinig gemeleerd, vereenigden, met
ons opriepen een
visioen
"t
al
is
ze dan
namen,
geklinkklank van
al
de
ook een
die
voor
van schoonheid, bevaliigheid, hooge geboorte,
met een achtergrond van wcelde en historischen klank. En meer dan door eenig ander succes, moet Stevens getrotfen zijn geweest door deze hulde !
Het publiek stroomde naar de tentoonstelling en uitbundig
in
haren
lot'.
De
kritiek
Maar wat den ouden meester
aandeed, moet de geestdrift van de vronwen
En 'twas
toe.
of ze alle, die hij in
Inm
was eenparig
het meeste trol en
zijn geweest.
veiscliillende hondiiigen, oiuifr
verschillende uitzichten gescliiiderd had, die
hij
in
al
Inm
hun verschillende
levensfazen, met nooil vernioeide oogen geob.serveerd, met zijn toovenaars-
hand had vastgehouden, been
te
Les
scharcn en
iiistoires
de
hem la
nit
liun
Jijslen
de rozen toe
vie devraicnl
te
waren
gesla|)t,
werpen van
om
zich
om hem
bnai- l)()isl....
poiivoir eire aiielees a volonte
comme
celles des livres. (P. Loti).
P.Mi. I.amhottk.
56
ALFRED STKVENS VERSTOrPEKTJESPELEN. :
(Vei-i.
van den Hi-er Lepc
re.
Bnissel)
(Met
tocstcininiiif;
van dc
m
Wattdschitdcringcit R. N. liOl.ANI)
s
cvcrs t
W. L
ct;7-
Brn
de porlefeiiillc met mifticii Joto's
R. N. Roland lMsl\.
HOLST, -WANDSCHII-DEIUNC.
IK AMSI I.ISDAM.
DDnnDDDD DE MUURSCHILDERINGEN VAN R. N. ROLAND HOLST IN HET GEBOUW VAN DEN ALGEMEENEN N ED ERLAND S CHEN DIAMANTBE^VERKERSBOND TE AMSTERDAM yy
VLT,
diis
Kunst,
Xooid-Xederlaiulsche
onzc
in
ojK-iibaaide
zich het
getrouwe studie der
niodeine
sesthetische leven in de
iialuur, meestal
van
het
land-
een enkcl niaal van het menschehjk figuur en
scliap,
)estendigde zich in het reahslische iauistwerk,
De meest
Van de
wij
ongetwijfeld
in
kieine idealistische neigingen van Israels en
welke
Wiliem,
tot
eigeiilijk
waardoor de kunst wederom te
en krasse niting dier moderne
ziiivere
kunst vinden
verzakken,
iiield iiieitner
idealisme
in het
Breitner's
vermochten
niet
weiken.
de Marissen, Jacob en te
komen
en
moenis van het convenlionaiisme dreigde
zich vrij
met hem
;
l)lijft
een kieine phalanx van
landschap- en stillevenschilders doorwerken. Als poiirelschilder, kiest ook een Jan Veth geen andere richting. Het porfret
moet
wel, uit
lealistisch zijn, wil het als
zoodanig naam hebhen, want alhoe-
den aard der zaak, van meerdere geestelijkheid getuigende,
ligt
het
waarde-accent hier loch zoozeer op het nitwendige, dat de natuurlijkheid zich in de eerste plaats
moet
Met hoeveel succes deze
laten gelden. realisten
geproduceerd hebhen en nog produ-
worden. Velen hebhen zich
ceeren, behoeft hier niet nog eens betoogd
te
reeds buiten en boven de schommelingen der
mode
zuUen met de
19^
een plaats verzekerd en
eeuwsche Engelschen en Fransclien wel een klassieke groep
gaan vornien.
Maar verkeeren
cm
zal ?
daarna
leven
te
in
is
die nienig
dat realisme zich niet tot idealisme
kunstminnaar zich gesteld
machtelooze verlegenheid de dorheid van
constateeren.
levensidec,
blijven? Zal
het daarbij
— Een vraag
De
zal hebl)en,
zijn eigen gedachte-
;esthetische idee procedeert ongescheiden
de levensidee
zelve,
onder eene andere henaming.
geeslesleven, het maatschappelijk leven mat,
dan
lierl
van de Is
het
ook het kunstleven
niet
AMBACHTS- ES XIJVERHEIDSKUNST en de enkeling, in zijn aspiratie naar het hoogere, vermag daar geen keering brengen.
in te
Wij hebben gezien hoe Toorops exotische, sonis mooie phanlasien deden alsof
boven het reahsnie van lijdgenooten
zij
wilden gaan. Wij hebben,
uit
op een veel breeder plan, met veel meer knnnen en overleg, Derkinderen aan het
werk
Een
gezien.
schilder en teekenaar en leclinicns zagen wij met de
nationale tradities breken, door
meer door
het technische
uitnemendheid, illustreerde
stijl
en rythmische vormlieweging aandoen,
dan door het pictnrale boeien. Intellectuahst hij
bij
de muren van bureaux en handelsvertrekken,
het best begrepen door de vernuftigen, zooals de raadsels van
Toorop
alleen
door de spitsvondigen werden genoten. Maar beide kunstenaars maakten hun kunst dienstl)aar nu eens aan deze, dan weer aan gene gcdachte, of wel
noemden hun kunstenaars-phantasie gedachte, beheersclit door een idee
werden
al
naar
Het maatschappehjk leven ging
zijn
verwonderen. Voor welke ideaien werd de zijne kon
tot
maken
'.'
in
Noch
het
moderne
wil,
mee
te
slaan.
Niet
te
de maatschappij govochten, die
Het Uberale hervornuie onderwijs,
de anti-revohitionnaire scliool met den bijbel, schilders koud.
nemen
het
gang en het kunstleven bleef er
buiten langsheen loopen, zonder er den harteshig van
de kunstenaar
men
niet.
zij
zelfs
de antitliese heten onze
schoollocaal, noch het afgescbeiden kerk-
gebouw vroegen om gepaste wandversieringen. Alleen de gezeten man vroeg
om
schilderijen in zijn huiskamer.
En zoo
men
zooals
bleef het, totdat een jonge evolutionnaire of revolulionnaire die
dan noemen
wil,
of,
juister
iKirtij,
gezegd, een vakvereeniging,
grootendeels door baar beginselen bcheerschl, van een gemeenschapszin en
van een gemeenscliapskracht
ons
blijk gaf, zooals die slechts zelden in
vertoond wordt. Een organisatie werd
dualistiscli v()lksi)estaan
geroepen die wonderen deed. Solidariteil
ijraehl
in
iiulivi-
het leven
rijkdom en welvarentiheid
baarde kunst. Voor den socialist-kunstenaar, sebeen de nieuwe maatsehap|)elijke
idee als het schoone.
Hohmd
door R. N.
Op eenmaal
Holsl, nitgevoerd
in
zien wij in de mnursehilderingen
de vergaderzaal van het gebouw van
den ajgemeenen Xederlandschen Diamantbewerkersbond, jonge
te
Amsterdam, een
idealistiselie kunst.
Want
inderdaad,
in
deze muur.schilderingen
is
niet slechts
idee voor zich zelve verseheuen, in bet zuiver naar de
kunstvverk,
maar de
aesthetische idee
is
de aestbelische
natuur besludeerdc
hier voor en op zieb zelve, als zoo-
danig, als idee geopenbaard in een werk waar de litfde voor de naluiirlijklieid
verondersteld
blijft,
dienstbaar gemaakt zijn.
5«
waarin die {(.•
is
opgeheven en
woiden aan een
te
l)niten
gegaan
om
idee en zoo als idcdal wirkzaani Ic
AMBACHTS- ES XUVERHEIDSKCXST Roland Holsl vrouwljc aan,
wekkend
lijkcn,
hij schildert. Hij
idee,
zict niel
weike zich
meei' dezeii zvvoi'geiidfii wcrkiiuui, of dal li)l)ljende
van dien werkman of dat vrouwije, die hem l)elang-
Icr wille
maar onidat die figuren dragers zijn van de idee waarvoor hem roept hun wezen de aesthetische idee op lol weikelijke ais ideaal in zijn kunsl doet kennen. De maalschajjpelijke en
de aestiietische idee
hem
vuor
zijn
hun streven
Zijn schilderingen zijn in
een.
idealistisch.
Laten wij nagaan wat
iiij
in zijn streven hereikt iieeft.
Uil het i)ovenstaande i)lijkt onniiddellijk, dal wij hij geen van de door Roland Holsl afgebeelde figuren moeten herinnerd worden aan een model
hem
dal mogelijkerwijs voor in
poseerde. Het moet geluigd worden, dat slechts
een paar gevallen dezer verheeldingen de alledaagsche figuur van de straat
nog
voldoende
niet
weggewerkt en
is
behooren die werden uitgevoerd.
meen, dat deze onder de eerste
ik
Ik hedoel
de allegorie van de
wecrslaande dc lokkendc stem van het goiid
>^
en die van
«.
Solidnriteit,
Het dappere hart
n
dat niet hewogen wordt door het spook der l^leeke armoede. » Precies
waaraan het
hier hapert,
is
mij niet mogelijk. Vermoedelijk
realisme van de geschilderde personen die
kunnen worden, misschien is ook huis wat te gedetailleerd. Hoe het twee ons
te
bijv. zij,
de
vaak zoo wel eens gezien
te
van het
in
aanbouw
zijnde
naasl de andere lafereelen halen deze
gemeenzame leven
zeer in het
al
slijger
zeggen
le
hel in het
zit
terug en wij zijn geneigd
te
ver-
moeden, dat de kunslenaar loen nog niet ten voile in zijn ideaal was opgegaan. Reeds in de twee, laat hel in hel voorbijgaan gezegd zijn, zoo sierlijk gecomposeerde vakjes op de zijvvanden van de bestnursnis, gaat hij boven de natuurlijkheid
opneemt en
uil. «
De nog joiiye arbeidcr
voelt rijpen,
«
wassen arbeider die met een zivaai roode vaandel wordt gedragen,
opgeheven
tot lets
van den schilder
heroisch. is
» is,
avond de kennis
En
het
is
als of hier
in :ich
de vol-
en natuurlijkheid,
ook hel technisch kunnen
verfijnd en verscherpt. Terwijl in de zijn,
«
naar maar hel
zijn jas aantrekt, toesnelt
in al zijn alledaagsheid
deze groep de kleuren soms wal lirutaal is,
die in den
heeft iels innigs en zacht verhevens en
hoofdvakken van
de stofuitdrukking wat
te
reeel
zooals in dien, overigens zoo mooi behandelden diep paarsen rok van de
dappere, arme vrouw,
Maar
eerst geheel
is
het koloriet van de zijvakjes luchtig en
op dreef was de kunslenaar toen
tegenover den ingang schilderde. Zonder voorbehoud
hij
noem
breede middenvak. In twee vleugelvormige bijornamenten.
van een medaillon, citeer hier
zijn
fijn
van kleur.
den langen wand, ik
ler
prachfig het
weerszijden
met ingeliouden zwier twee figuren gecomposeerd
(ik
wederom de gedrukte opmerkingen aangeboden aan de bezoekers
59
AMBACHTS- EX MJVERHEIDSKUNST bij
de opening van de
veigadeiznal), voorslellende twee der elenienlen waaruit het revolutionnair voeleii zich ontwikkelt, rechts de levensonzekerheid, voorgesteld door een scliamele vrouw met opgelieven arm en zoogend kind, legen een donkeren aciitergrond, vvaarop vallend voorlgejaagd
najaarsbkid
afteekenl. Links de
armoede, die moedeloos het
en aan wier voelen de dorre takkeni)os
geschieven
:
« Uit
ellemle slaat
verzet zal ellemle verslinden.
en de verslonden ellende
medaillon lusschen de
is
«
zk-li
en klenrige ooft draagt
Onder
dil
op de vlam van uerzel
middenvak en
>
De opgeheven eenheid van
«
staat
de vlam
van
i)ooend verzel
dil
geallegoriseerd door twee kleine tiguren in het eene vrouw die een op zijn houweel ruslend
zijvleiigels
werkman naar een gelnkkig
ligt.
rijke
:
verschiet wijst. geencadreerd door een dorren en
een l)ioeienden struik. Dit medaillon verving, foen alles reeds af was, een brandende Het is diis het laatsl vervaardigde scbilderwerk. Het is
toorts.
ook
rookende he! vlotst
geschilderd niet alleen, het mooist uifgevoerd als miinrsehildering, ook het meest gedragen, het best beheerscht als
is
voorstelling.
staan hier buiten
het verenkeld persoonlijke,
zooals dat
bij
maar het De koppen
idealistische
kiinsl past.
Gaan
wij vcrder. Rechts
van het zooeven beschreven middenvak vinden
wij eene voorstelling onmiddellijk aan de christelijke iconographie ontleend. De heilige Christoforns werd hier « de jamje enilwiisinsle man die door de » aanrollemle zee het kind, de groeiende loekomst. naar het dagend licht :
»
draagt
».
—
Een onde voorstelling bij een nieuw denkbeeld te bezigen maar loch, in den ring der overigens zoo eenvoudig bedachte '?
Waarom
niet,
verbeeldingen doet deze gemoderniseerde Christollel eenigszins als een anachronisme. Hij verbaast te meer, tegenovergesleld, gelijk wij hem vin.ien, aan « de jonge zwamjere arheidersimnnv, de haap in hrt hart dragemle, voor wie de donkere wereld licht wordl », een aandoenlijke ligiiur, die men i>
niet
kan nalaten
bewonderen, maar voor wie wij toch weer abstraelie van zooeven naar omlaag worden gehaald. Zoo gaat het meer voor deze numrsehilderingen te
nit
de verhevene
wij ondervinden eene de onde, welbekende gevoelens voor de realistische kunst en aandowiingen van zuiverder geestelijk gehalle. Zoo krijgen de eersle weer de bovenhand wanneer wij voor de (ignratieve versieringen i)oven de kleine denren dezer zaal staan, de laalsle ondervinden wij bij het bezien van ;
schommeling
bet
tnssciien
voorlrellelijk
vakje
met de woorden
aanschiel op de mieken van zege gcschiedenis en ten slotte van het »
..,
:
»
Zoet
is
de
dvod
die
(ilosolie
der
hiltere
van de voorstelling van de
graeelijke half cirkelvormige vak boven den uitgang. C.emengdheid van aandoeningen, waarover wij ons bij dit begin" wcik van een mogelijk nienwe knnsi eeblcr niel hebbcn te verwonderen,
60
AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST De
schilder zal
mij deze opmerkingen
zijn arheid zelveii voort.
welke, vitten
zij
komen
van rekening, elk kunstwerk min of nieer aankleven,
slot
bij
ten goedc houden,
uil
Het was geen wijzcii op uitwendige tekortkoniiiigen,
van een buiteiistander, niaar iminaiiente
kritiek die,
geeii
door het begrijpen
van de mooiste stukken, onmiddellijk naar voren moest komen.
Wanneer ik de bezoekers uitnoodig zich op ditstandpunt te plaatsen, dan meen ik den kunstenaar een dienst te bewijzen en hnn zelven den weg to wijzen dit
ongewone werk te genieten. Zij zullen dan voor zich, in een koel ook kunnen opmerken in hoe voornaam een kleuren-
kritisch oogenblik,
gamma
wanden gehouden is, zij zullen het ornamenook kunnen mooi vinden, of anders wenschen, al naar gelani; van hun smaak, maar dit alles is niet waarom het hier gaat. Wij hebben in het palet, langs de vier
tale gedeelte
dit
werk
mogelijk
lets te
nieuvvs zien gebeuren
overwegen en
te vatten. Zelfs
te
dat wij verstandig zullen doen zoo goed
doorgronden,
den achtergrond. Door hem spreekt eene spreekt kan
om
er de wijdere beteekenis van
de persoonlijke verdiensten van den schilder raken hierbij
men aanmerkingen maken,
idee.
of
oj)
Op de taal waarin die idee men kan haar bewonderen,
deugdelijk was die taal in elk geval, anders had de idee niet gesproken.
Zoo zouden
wij
nog verder kunnen gaan
in
ons scepticisme en ons de
vraag voorhouden of het idealisme van Roland Hoist's kunst,
van het sociaal-democratisch ideaal,
niet
behebt
is
als doorlrokkeii
met het vitium der
eenzij-
kunnen onderzoeken, hoever bij Roland Hoist de vroeger opgenomen, te buiten gegane, maar steeds
digheid. Wij zouden ook soliditeit gaat
van het
verondersteld blijvende realisme, met andere woorden, in hoever de verhou-
ding van subject bleef.
tot objet,
Maar ook hierin heb
van ziener ik mij
tot het geziene altijd zuiver bewaard voor het oogenblik niet willen verdiepen.
zij alleen gezegd, dat, bij al het genot dat men bij het zien van die harmonieuse schilderingen en gelukkige composities kan hebben, er eene groote verblijding uitgaat van het feit, dat wederom eens een maatschappelijk
Het
ideaal
van een schoonheidsideaal doordrongen werd. A. Pit.
KUNSTBERICHTEN (VAN D z
UIT
ONZE EIGEN CO RR ESPO N D E NTEN)
ROTTERDAM c
d
verschijningen wekUen,
gingen
UNST/.AAL RKCKI-RS
>
EXPOSITION DH PRIXTURKS, PASTELS. DESSINS ET LITHOGRAPHIES PAR ODILOX REDOX > MAAXI) MEI l'.['
oiuler
is
Irellelijkc, die
eeii
eenigerniale
Hedoii's
ciunkt
syinboliseert
me :
lilhoj^rnfieen ziji;
de
streveii
centaur,
die op zijn schenkels gehuikt met omhoog gespitsteii piji in god-verachtendcn overmoed naar een verre ster scliijnt te mikken, in zooverre als ook het doci van
dezen artist is het onbereikbare. Docli hij oogl er niet naar als zijn paard-mensi-ji met stekenden
maar
blik
en
sclierp-gepuntcn
pijl,
dwalende blinde mot vago oogen uit bet een of ander Maeterliiickscli spel, gaat hij tastend voort, door de gangen zijner droomeii, zoekeiid of hij hel ook eer als een
grijpen niociit. Alle dingen tot de simpelste en meesl alledaagsche toe, bebben om hel naief uit te
drukkeii, een dubbeic bestaanswijze
:
bet
de eerste plaals stoffelijkbeden, met een zekere logica van structuur en met bepaalde uitwendige eigenscba|>pcn tocgezijn in
rust en
ten
anderen
zijn
bet
symbolen,
matcriulisaties van geestelijke dingen, van
gedachlcn, gevoelens, nandoeningen, scnsalies. Met spreckl vanzelf, dat ik bierbij niet aaji
conventioneele
cmblemen denk.
allegorici-ii of
vcrstarde
Alle dingen bebben, bet
zij
alweer naief gtzegd, een ziel, die naarnialc belformeel-uilwendigemindei- overheerscbt nieer uitslraall als een innerlijke gesnioorile gloed en met de ziiisunndocningen, die de
02
trilleii
zielsliewe-
mee. Zulk een zicl nu glanst er uit Redon's bloemen. ... uit de peinzende, even-weenioedige kleurcn van zijn schoone Coquelicot el Volnbilis. nil zijn Geranium en dgl waar bet potje maar primitief-wegzoiider ruimle tegen bet papier geheiniziiinig
,
geplakt
is.
Deze dingen, hoewijl "Scelisch» gcscbilderd, staan loch bcslist aan den belderen kant van de werkclijkheid en worden door het licht van alien dag beschenen, doch nu - laat oils maar zeggen zijn fantasieen, om een
gemakkelijk
en
pasklaar
woord
te
gebruiken. Ik sprak zoocven van de ziel van de dingen dichter benader ik misscbien ;
mijn bedoeling, als ik spreek van bun
allc-
daagscben en bun transcendcnlalen scbijn de realitcit van bet waken is een andere dan die van den droom. Kr is ons door bcwondeiaars van den mcester met belrek;
king tot deze tcnioonstclling ernsliglijk voorgebonden, bet a'uvre van den droomer
Redon
als
een geheel
te
beschouwen en
in
algemeen is er tegen rubricatie-woede zeker heel wat in le brengen. Maar bier is het me tocb, of ik van den dag in bet duister treed, door bet enge vaii(!oornen omrankte poorlje, waardoor Redon zijn Smartenman laat trcden ;Xo 25 en voor welks drempel de meester zelf zijn groote tccbniscbc vaardigheicl als een nutleloos pak beefl lalen liggen. De man, die de (kxiiielicols, de Vase het
veil
en
de
liae
de
liaibizon
schildeide,
teekent een liguur als den apocalyplisiben
met de zeven sleri-en in de rechterwicns mond een Iweesnijdend scherpzwaard gaat, — een liguur van Hyzanlijnsche boulerigbeid, maar waarlijk niet van
band,
uit
!
—
KUNSTBERICHTEX Byzantijnsche .slyliscering Yelh, dat Redon
l)uileii
Wei
!
alle
Jan
zegt
gebruikelijke
kunstformules om, gestaltenis wil
geven
aan dc troebele voorstellingen, die opstijgeii uit de diepste afgronden van den menschelijkeii gcesl. Het forniale verwaarloost liij opzettelijk,
zijii
substantie,
om
houden, een
wezens onliieemt slechts eeii
schim,
ijle
hulsel over le alleen door op de wan-
die
kuiisleiiaars wil opgeblazen
's
hun
hij
kele beenen schijiit le blijven. Zie
me
die
ingedrukte mankpooten van Poe's Mask
of
met huu van peinzen vervreten gezicht en hun the red Death, die Penseuis a la fenelre
potsierlijk-magere willooze vogelklauwtjes
Zwijgende spooksels met murmeleiide slemlooze monden en onhoorbare schuifelvoesluipcnde cauchemars met kliemerige ten polypachlige handen somnambule maagden met starre gezichtsmaskers en lichtlooze menschachtige wezens van glazige oogen een verre sonibere planeet, door een wonderlens waargenomen, terwijl hun geluiden ;
;
;
de oneindige ruinite verklinken, zooals
in
Veth het trefTenil uildrukt. Dit allesmoge zoo zijn en deze onmetelijke
moge voor
stilte
voor mij
velen suggeslief zijn
Redon
ze dat niet. Ik kan
is
;
—
ver-
mce samcnhangt, echo
gebrek aan
« lineairc
aan ruimle, aan verschiet
)>,
denk
Ik
?
weer aan een lilho uit de Apocalyps hel nicuwe Jerusalem, nederdalend van God uil :
hoe mist men daar de welving En in andere de sler, dc gevallen uit den hemel op de aarde hemelsche Rechter op den troon met het den hemel
;
der oneindigheid
:
I
;
boek met zeven zegelen, een subslantieelen met koperen klampen Over fantasieen als van Redon is geen
statenbijbel
!
discussie mogelijk. In laatsle instantie stuil
men op
een instinclieve voorkeur of tegen-
Gelijk bij
zin.
kunst,
alle
maar
hier toch
wel onmiddellijk, omdat men over het formate geen woord behoeft te verspillen. Voor ik heenging keek ik nog eens dc
macabre processie
uit «
The Mask
of the red
Death » aan, dat geweldige poeem van den Koning uit het rijk der verschrikking, den II onveigelijkelijken mecster Allan Poe. y avait des masques etranges. terribles comrae <•
la
Folic
»,
stond cr op dclijsl
in
Baudelaire's
vertaling. Zeker, vergeten doet
zonderlinge slaapwandelaars
men deze zooals
niet,
ze daar langs de ebbenhouten klok trekken.
Maar en
Prins Prospero's falale uurwerk
is dit
dit
is
eene van zijn suite van
slandelijk waardeeren, ik kan zijn bedoeling
renaissaTice-zalen
vatten,
maar er blijft tusschen mijii fantasie droomenwereld een ondoordringbare wand. Ook ik kijk door de wonderlens
Poe's benauwende,
en
En dan zeg
zijn
LIT liOT'JKRUAM
zijn
ik
:
7 Is dit
neen
zeven
de verbeelding van
monumentalc pracht
:•
I
en zie deze verre wereld en haar geluidloos bewegeii,
en raakt
maar
me
niet.
ze interesseert mij weinig Dit
is niet
verwonderlijk.
Er is niets subjectievers, geisoleerders dan droomen en visioenen, want ze hebben geen bepaalbaren inhoud. Ze hebben slechts iets voor den geest, die ze voortbrengt. wat in den Ora een voorbeeld te noemeii
positiefs
:
catalogus als Sommeil betiteld stond, kon mij even goed Achille of Dieii-ltimiere heelen.
En
was mij ten minste nog iets eu zeer maar er was ook genocg, dat me volmaakt onverschilligliet. Oiigcveerdegehcclc dit
veel,
serie Oil
van de Apocalyps is
licht
is
dat niet
het, de in
niet
zonder belang wel-
reden hiervan na
te gaaii. Is
de eerste plaats juist zijn
zijn geluidloosheid en,
DE MOOR >
9 MEI-9 JUXI/C,*. Tegelijkcrmet Redon exposeerden in den Kunstkring twee Hollandsche drooniers en lantaslen, de naieve Van Daalhoff en dc eclcctische, pervers-willendeDeMoor. Met Redon zijn zij geen van beiden te vergelijken; naasl hem zijn zij wankel en onzeker, minder in de uitvoering dan wel in het positievc van hun tijd
visic.
Van beiden
is
De Moor ongetwijfeld
dc nicest talenl-iijke, het meest geborcn
o. a.
ongetwijfeld een weinig interessanle
mededceling. Doch
ROTTERDA.MSCHE KUNSTKRING > TENTOON.STELLING VAN WERKEN VAX H. A. VAX DAALHOFF EX VAX P. CORXELIS
slilte,
wat misschien hier-
schilder, in zijn bcslist
oudere dingen ten minste
en kantig-scherp van
lijn,
keurlijk
vcrzorgd van klcur, steeds er op gespilst een
om
stijlvol cllcct tebereiken...Zijn>S(i/>(i//i(i;ia
(100),
zijn Paradiis
(97
1,
zijn
Veiteliuaiisch
63
KUNSTBERICHTEX - UIT ROTTERDAM Dunne transparante lazuren op
ineisje JOll.
een fond
oud ivoor, laagje
gepolijst
als
De Moor die weelderig en exotisch tracht te wezen, ook voor hem hebben de dingen een
op laagje over elkaar gelegd, een stylislisch decoratieve manier, die van kennis en smaak, maar alles behalve van innerlijken
alledaagsch en transceiidentaal voorkomen.
firang getuigt. Zooals zijn techniek retro-
sprookje
spectief
van
laris
zoo
is,
de gelieele vormen-inven-
is
oudere werk reminiscens.
zijn
Vlaanisclie duivelskunstenaars als Hierony-
inus Boscli en de oudere Brueghel aan den eenen en Italiaansche primitieven aan den anderen kant hebben hem ge'inspireerd. Hij Fantaseerl over wat hij gezien heeft en zon-
der na zijn,
bootsen, meenende origineel te
te
doel
reproduceeren,
worden de
al
pervers deukje en knikje
Zoo
getransponeerd.
maagden
achtige
lijnen
dan met een
het
moderne
len slolte weinig anders
hij
in
worden
iiaam dit alles;
het
sonis
—
het
is
blijkt
vermoeid,
me maar
dunkt
sterk uit
Moor's laatste werk: zijn herinneringen aan Italiaansche Chrisiiis, In
fresco's
als
Gra/lcggiity
uun
yedachlen aan het strand, Moeder
met kind (N'o- 94, 95, 92). Wat kille, vischachtige, smoezelige kleuren, wat slappe, willooze lijnen, wat treurig-misteekende lichaamsvormen Komt daarvan, zoo is men gencigd te denken, nog wel lets terechf? Als het oudere werk een goede belofte was van !
een zeer talentvoi, maar nog niet gelicel zelfstandig
man
en als in het jongsle de
gebleven
onzelfstandighcid
zoek geraakt
hopen Van
is,
wat
blijft
en het talent cr
dan nog
te
is
is
leven
mee
in
de portrettist hunner steenen gezichten.
Het
de schijn die
is
nioeten
tot
ongetwijfeld oorspronkc-
maar naarmate liij na'iever is ook onbeiiolpener. De Moor zou de laatste telg lijker,
van vele geslacliten van schilders kunnen met techniek en proccde, Van Daaliiolf een boerenzoon, die voor zijn liefhehberij in verlorcn oogenblikken
zijn. erfehjk belast
—
Soms
beweegt zich daarin een volkje van kicine dreumessen met bonte rokjes, maar vaak zijn ook de oude huisjes, de bouwvallige muurljes, de
stillc
boomgaarden
levend en peinzend slillekens schijn.
Maar gehccl zuiver
is
groote doeken worden soms
in
verlaten,
den zaligen
het niet altijd fel,
:
tegen het
valsche aan, of suf en onklaar in de scha-
duwen. Kn veel verscheidcnhcid is er Van Daalholf beweegt zich in een heel kringeljc van sujclten, en, wat erger
niet;
klein is,
in
een niet veel ruimcrkring van slemmingcn...
maar altijd sleinmiiigen waren, komt dikwijis niet over het ellecl
Als het nog (loch hij
?
Daalhofl"
Zij
den dag en zetten een dof, een ernstig, een genoeglijk, een verveeld gezicht, naar gelang van omstandigheden. Zij hebben hun feestelijkheid en hun deftigheid als de bewoners; kortom zij zijn bezielde wezens. En Daalhoff
kleuren daaronder vervrcet of wijzigt.
te
beslist
uitgeleefd.
al te
uitdrukking en karakter.
De
wat
beschaafd en gedistingueerd. Maar tevens over-decadent,
;
Dit
Niet onaange-
moge
opzettelijk, te gewild zijn,
als het gulden avondlichl op de oudesteenen,deverweerde ruitjes,de wrakke luiken van moeders huisje glanst, dan straalt dat als met stil-glindachende oogen een eigen licht terug. Oude lang-bewoonde liuizen krijgen een eigen fysionomie. Zij hebben
bij hem alfes vermooien droomspiookjes doen worden. In zijn ouder werk houdt hij een glanzcud rood vol, met hier en daar een eiikele locaalkleur, in zijn later wordt het hoogoranje ofavondlijk-geel, dat over alles gegoten ligt en de
aan absinlh-
niet ongelijk
drinkende boulevardieres.
BoUicelli-
De nuchtere gewoonheid, de tot vervelens toe gekende omgeving wordt een droomerig
lijkt
er ecu, waarin zijn
wel eens
spocdig kun dood-
hecn. Zijn genre talent
zich
werkin. C^fi eg,*
^tS Cft,•i'^•^ $,•> 2ft»5 ^9) ^f> ^9i
hotti:mi)ams(:iii:vhhi:i:.ni(;inc; 1)1-;
^
"Vooh
KLNST
„ yC»- In de eerste hcift dcr Juni exjiosecrdc II. Ileyenbrock een
aan het schildeien was gcraakl. Hij is een gevoelvolle iiatuur met een populairc nei-
maand
ging tot het romantischc en sentimenteelc.
landsch schilder ten minste, builengewcion
Ook voor hem, en
genoeg.
fanlasle die van
64
in dit opzicht gclijkl zijn
Hcdon, nicer dan die van
twinligtal jjasteis, sujellen, voor een llol-
I
let alles
untleend aan de moderne
groot-in
KUSSTBERICHTEN
—
LIT
ROTTERDAM
nijverheidscentra van Engeland en Wales,
van Belgie en Westfalen. Mijningangen en hoogovens, koperwcrken en bessemeries, bazalt- en leemgroeven en aardewerkfabiieken. Het land van rook en sniook, van laaiende helsche vlanimen, van sintelhoopen en slakkenafval. Hij wil een beeld geven van den modernen arbcid, van den mensch als onderdeel van de machine, van bet reuzige door het intellect geregelde indnslrieele niechaniek. Een levenstaak, niaar Heyenbrock staal nog slechts aan het begin. Het
werk
Zwak maar
is
in
—
gewildheden,
de kleur, die wel harmonieus het zoetelijke trekt,
de figuren, die
beheerscht.
Zij
hij
in
'•s W3; 5«^ ««^^««y;^
>c-».
Prijs frs.
20—
Ingen.
liTENSCHAPPELIJKE
bloenistilievens en
binncnzij
niets
—
baar bloemen daarentcgen zijn technisch vaak voorlrefTelijk, gedistingecrd en levendig van kleur en krachlig van stofgroote witte
Iclien o. a., forsch en gaaf geschilderd, slaat als
een levend ding, dat het
tegen bet minder-gelukkige fond en
smakeloos-goedkoope
in
bet
spiegellijslje voortref-
felijk uithield.
schouders ophalen.
pelen van
Zij,
«vak» beschou-
die het
wen als een opeenslanamen en data, een navorschen
en rangschikken van feiten; zij, die willen men bij de studie van kunst zijn o koel-
dat
bloedigheid » bewaart, als
bij
de studie van
een plant of van een sink steen,
—
zullen
hun gading niet vindeu. Want niets lijkt minder op een methodische, naar de eischen der wetenschap samengestelde verhandeling, dan dit boek van den schittebier zeker
renden Fransch-Belgischen
Een
stylist.
kitnsthislorisclie rumciii
zal het
in drie
deelen
misschien genoemd worden, en het
beeft er inderdaad wel lets van. Niet als een
historicus of als een lilosoof staat
Lemonnier
die
bij
beschrijft,
maar
als
een gevoels-
kunstgeschicdcnis willen beoefenen, als een stevig
opgcbouwde, beboorlijk
gediscipli-
neerde en vcelomvattende vakkennis? H. J.
^r:^^^^
voor boek misschien de
schiedenis zullen
mensch, als een kunstenaar die op zijn beurt in woordkunst het schoone vertolkt, dat andere kunstenaars in beeld biachtcn. Heeft zijn wijze van opvatten niet evengoed recht van bestaan als ieder andere? Mag de literatuur haar onderwerpen niet zoeken bij de beeldende kunst, evengoed als ook bet omgekeerde dagelijks gebeurlV En is ten slotte de faculteit om kunst in haar innigste wezen te doorvoelen, niet een even onontbeerlijke vcreischlc, voor hen die
huizen. In het laatsle genre brengt
Een vaas met
be-
t>
oefenaars der kunstge-
^
tentoonstelling van schilderwerk en teeke-
me nog voor
—
Een kleine
ningen van Mevr. Alctta van Tholl-Ruysch,
uitdrukking.
TIJDSCHRIFTEN
tegeiiover de schilders en de schilderijen,
^^^^"^^^ ^^
KUNSTZAAL OLDENZEEL
^^ *
deel kl.-4°, 240 biz. en 140 pl. buiten tekst
"t
schieten? Het is een titanisch onderwerp, dat een titanische schildernatuur vergt. En het is de vraag, of Heyenbrock dat is. Een vraag, waarop deze tentoonstelling geen antwoord gaf.
nieuws,
&
is,
kort zullen
hoofdzakelijk
BOEKEN
S.*5
CAMILLE LEMOWIEH > L'ECOLE BELGE DE PEINTUME > 1830-190.5 > BHUXELLES, LIBRAIBIE NATIONALE D'AHT & DHISTOIRE (;. VAN OEST & Os 1906 > Een
zwak vooral
staan niet op
TI.IDSCIIRIETEN
Sfi ^^ ^^ S* ^^ $=*
maar zwak.
geheel nog niet bun beenen, zij hebben geen lichanielijke logica en doen dikwijls maar alsof. Hun moeheid wordt slapheid, bun niechanische beweging houterigheid Maar erkend moet vvorden, dat de taak van den schilder zwaar is en dat eerst jaren van studie hem in slaat zullen stellen zijn onderwerp naar behooren te beheerschen. Of hem echter de krachten niet te in
^
BOEKES S:
conscientieus, zonder rauwe,
is eerlijk,
impotente
S*
—
Toch schijnen deze twee eigenschappen voor velen nog steeds niet in een persoon vercenigbaai". Aan de cene zijde staan de literair aangelcgde critici, met hun arsenaal
65
BOEKEX
ct
TIJDSCHRIFTEN
groot
weet te treflen. N'aast liet glimmende slaal van zijn woorden lijkt ons de stijl van zoo menig hooggeleerd criticus stomp en onhandig als een oud en roestig aardappelmes. Zeker is het bier niet de plaals om uit te wijden over de zuiver literaire verdiensten van Lemonnier's boek. Maar het mag toch wel eens betoogd worden, dat mooiheid van vorni, zuiverheid van stijl ook aan een
nioeten samengaan...
ven. Alleen
van schettereiide woorden en ronkeiide volzimien — aaii de andere zijde de « welenschappelijk » geschoolden. zich verschansend achter een bolwerk van archieven en ;
—
paperassen
en aan beide zijden
de
is
wederkeerige verachting even groot. En slechls weinigen besefl'en, dat uit geen der beide partijen alleen ooil een waarlijk kunsthistoricus zal kunnen geboren worden, raaar dat beide elementen daarloe
*
*
Camille Lenionnier staat wel degelijk aan
de
der
zijde
letterkundigen
van
schappelijke grondslag
;
de
weten-
werk
zijn
is
zwak, en het is er hem blijkbaar niet oni te doen geweest, dien te versterken. Toch is zijn boek volstrekl niet over een kani te scheren met de tallooze schrifluren die dagin, dag-uit door dichterlijke kunstdilettanten in de wereld gezonden worden... Lemonnier heeft een groot deel der Belgisclie kunst-
geschiedenis
der
laatste
jaren niee gemaakt. Hij
van
is
v66r hem, levendig
hij
lieeft
nog
zclf als
het zelfslandige I5elgie zoo rijk en verschei-
den iieeft ontwikkeld. Zijn teksl becft diis in menig opziclit de beteekenis van een document, dat ook voor loekomstige gescliicd-
waarde
bchouden. En hoe weet hij zijn indrukkcn, zijn meeningen te zeggen hoe v^xet hij met een woord, met een pittige zinwending het eigenaardige van een kunstenaar of zijn werk te kenschetsen, er het mooic of leelijke van le doen uilschijnen. In schitterende synthcsen weet hij een scliildersfiguur voor ons te doen zal
I
om
is
al blljft zij hij
zijn criliek
soms wat
vlnchtig,
meestal erg subjectief, en
al laat
zich gaarne door de geesldrift van
oogenblik belieerschen. De
hand ccn
inaclitig
liel
in
een boek als
dil
ook maar heel eenvoudig
te
zeggen, zonder
het literaire sausje dat er nu meestal wordl
overheengegoten. Niettemin
blijft
het
werk
in
zijn
geheel
een uiterst boeiende lectuur. De schrijver
kunst
van de grootc tentoonstellingen
hij hierbij uit
of
«
Salons
",
waar de jonge
lalenten zich
openbaarden, of de gerijptc krachten bun groote zegc behaalden. Levendig schctst hij
wording en
bloei der generalics die zich in
die vijf-en-zcvcntig jaar
wij
nemen
len,
die
hebben ontwikkeld;
deel aan de homerische gevech-
om bun
princiepen
en
idealen
geslredcn werden, en waar wij nu ten slotle
de vruchlen van genieten. Maar, zoo de biergcvolgde vcrhaallranl er veel toe bijdraagt le
maken,
lieefl
om
het boek aanlrekkclijk
die loch
ook wecr een gioot
gebrck. l-Ienzelfde meester wordt soms
in
zijn
verschillende hooldslukkeii bebandeld; voor
en kostbaar instrument.
icmand die goed vcrtiouwd is met de vernielde namen, is (lit bezwaar nu niet zoo groot, onidat hij bij liet hooren van een
laal is
in
lemmct weet hij verbiuft ons met de
Als een soepel en vlijmcnd
haar le hantecrcii; hij vaardigheid van een schermmeestcr, die met lenlg en vlug gebaar steeds zijn doel
66
wellicht beter geweest
de banale dingen, die
toch noodzakelljk moeten vermeld worden,
oprijzen, en die vizioenen vcrgelcn wij niet nieer, al
ware
gezien, en het
algemeen chronologische orde. De Helgische is zijn lieldin, en hij vertell ons hoc deze zich geleidelijk ontwikkclde, van den eenen meester tot den anderen ovei'gaande, steeds vernicuwd, steeds herboren wordende in de opkomendc geslachten. Gaarne gaat
is,
kunslleven, dat zich in
schrijvers zijn voile
Dat was misschien niet heel juist
te blijven.
volgt in de behandeling van zijn stof een
1831,
liet
onderwerp soms wat
tijds heeft
gebeurd opgevangen. Hij is
sedert
een brok van
spanne
volstrekt niets beder-
het
ondankbaar, en voelt men hier en daar dat de schrijver zich geweld heeft aangedaan, om ook in de saaiste paragrafen nog door woordenkeus en zinwending « interessant »
vijf-en-zeventig
een ooggetuige
werk
was
de traditie van wat
veel, dat zich in die
afgespeeld, terwiji
kunsthistorisch
naam
dadclijk de liguur van den
meester voor zich
ziet
;
niaai-
genoemden de gesvone
BOEKEN & riJDSCHIUFTEX oiilliouden wat nu ook de schilder weer was, waar twintig
S* i^»i -^fi -^ft c^»5
bladzijden vroeger reeds
VACHO.N > L HOTEL DE VILLE DE PARIS > 1.'):j.-j-I905 > PARIS, PI.ONNOURRIT &Cie. I.MPRIMEURS EDITELRS
lezer kaii
oninogelijk
over gesproken werd, en waar nu weer wat nieuws over gezegd wordt. Meiiige karakteristick, die anders hoogst belangwckkeiid had kunnen zijn, verliest hierdoor iels van haar kraclit en eenheid.
Een roman, met een paar hoofdpei^unen en een dozijn figuiaiiteii, kan men gerust op deze wijze ontspinnen en de ten tooneele gevoerde karaklers allengs duidelijker doen spreken, Maar in een kunslliistoriscli boek, waar honderdcii namen veimeld worden, raakt de
op die manier noodzakelijk
lezei-
de kluls kwiji.
En
liier
kunnen
wij
niet
anders dan
liel
gebrek aan nielhode bij de sanienstelling van dit overigens zoo beleekenisvolle boek betreuren. Want ook aan de clironologisclie volgorde heeft de lezer geen bouvast. Wei is de tekst in « boeken > en hoofdslukken verdeeld, inaar nergens konit
men
welen waarop die verdeeling eigenlijk berust. nocb wat er in elk hoofdstuk behandeld worill. Het boek heeft niet eens een inhoudstarel. en wie zijn toevlucht tot het naamregisler neenit, moel soms tien, twaalf verschillende plaatsen opslaan, eer hij
hij
gevonden heeft wat
zoekt. Het biografische gedoelte
verwaarloosd,
tc
is
totaal
zouden in een werk als dit enkele gegevens van dien aard, desnoods als nola bij den tekst gevoegd, toch onontbeerlijk moeten schijnen; bij geen enkel kunslwerk haast wordt vermeld, waar het zich bevindt.
al
De
schrijver schijnt, in een
woord, een grenzelooze verachting aan den dag gelegtl te bebben, voor wat wetenscliappelijke discipline beet....
Dit
— en
'i^9i
i^fS {g,^
^9i ^J^, ^9t
.M.\HILS
>
8,
rue Garanciere, 1905 (un voP in-4o de 12.3 planches hors texte et 102
225 i)ages,
dessins dans
Men kan
le te.\te.
Prix
:
60 francs jH-^-
het betreuren dat bouw-, beeld-
houw- en schilderkunst in den loop der lijdenmeercn nieer van elkaar vervrecmd
weg is gegaan dat de grieksche tempels of de mi(hieleeuwsche kathedralen, waar ze zich zuslerlijk de band reiklen, in onzen lijd en ieder iiaar eigen
zijn,
monumenten
;
als
hun weerga niet meer vinden; men kan hoopvol uitzien, naar wat de rieuwe lijd zalbrengen; maar hoe sceptisch men dan ook geslemd is legenover de monumenlale kunst der vorige eeuw, zal men toch moeten toegeveii dat er enkele zeer ernstige, zeer
prijzenswaardige pogingen werden gedaan een toenadering tusschen de beeldende
om
te bewerken en ik weet uit dien lijd nauwernood een poging le noemeii, die met bcter gcvolg ondernomen werd. dan
kunslen te
bet
licropbouwen
tijdens
en
versieren
van
liet
Conimune verwocste Stadhuis
ile
van Parijs. Niet dat er daar reeds kwestie geweest is, van een inniger samengaan der beeldende kunsten, van een zich aanpassen en zich voegen naar een gemeenschappelijk doel. is bet gebouw meer dan een toesamenraapsel van schilder en beeldbouwwerk er heerscht, zoo niet een beredeneerde, gewilde en slreng volgehouden eenheid, dan locli een eenheid van geest,
.Maar toch vallig
;
van sentiment
;
men
voelt bier niet
enkel
zoowel om zijn meesterlijke taal, als om de breede opvattingen, de schitterende ideeen
werk van alleenstaande individucn, maar het werk van een school, van een volk. Het Parijscbe stadhuis is gewordcn wat de opricbters wenschten een samenvatting, een document der Fransche kunst
die er ons als hcidere liciitstralen uit tegen-
in
is
zijn rechl
wij nenien zijn
werk
gaarne zooals bet is. Het bracht ens menig oogenblik van intens en zuiver kunstgenot,
scbitteren. Het
is
en
blijfl
een eigenaardig
boek, met zijn eigenaardige gebreken en zeldzame kwaliteilen; en daarom waardeeren wij het, naast de goede kunsthistorisclic
werken, die weer iindets
zijn....
P. B.
.Ir.
het
:
l
laatsle
kwart
tier xix'^
Dit grootsche werk,
eeuw.
waar niemand
die de
moderne kunst wil kennen, voorbij kan, werd op schitterende wijze beschreven en dat we hierboven vermeldden. Een ccrslc uitgave ervan versclicen in 1899, doch kwam niet in den al'gcbeeld in het boek,
67
BOEKEN & TIJDSCHRIFTEN handel; in 1904 besloot de Gemeenteraad van Parijs om deze weede opTOO ex. gedrukte editie voor het publiek beschikbaar te stellen. Het werk ligt tbans voorons. In een levendig geschreven tekst vertelt de bekende criticus Marius Vachon de geschiedenis van het gebouw, en geeft een uitvoerige beschrijving van het uit- en inwendige, van de tallooze knnslwerken die het bevat. Een schat van voortielTelijke
Diirer, Michelangelo e. m. a. verschenen schenen zijn, en om na te gaan, wie die dingen blijft koopen...
reproduclies verrijkt het keurig uilgevoerde
gevorderde » kunst-dilettanten door aangetrokken worden.
t
boek, dat de uitgevers
lot
eer strekt, en een
vreugde
zal zijn voor iederen liefhcbber van moderiie Fransche kunst.
X.
3^^*s^^ '^^ ^^^^^^^^ c^^ S^ iS*" LES GRANDS ARTISTES ^ Li:UR VIE, LEUR CEUVRE ^ PRAXITELE, par GEORGES FEKROT > LYSIFPE, par MAXIME COLLIGXON > DOURIS ET LES PEINTRES DE VASES GRECS, par E. POTTIER > PARIS, HENRI LAURENS, EDITEUR, 6 RUE DE TOURNON
jjt
CHAQUE VOL.
:
2 fr 50.
De slortvloed monografleen door onder-
nemende uitgevers
Een gunstige uitzondering op dezen zeer algemeenen regel van banaliteit vormen de hierboven vermelde deeltjes. Praxiteles, Lysippos, Douris Er is reeds een niet alledaagsche voorbereiding noodig, om in deze !
namen
drie
ijilelen
lets
meer
te
hooren dan een
klank, en alleen reeds
Dit wil
«
eenigszins zullcn
er
niet zeggen, dat deze voor vaklieden genietbaar zijn.Inlegendeel werd er juist naar gestrcefd om, in den geest van deze reeks, den inhoud algemeen verstaanbaar te maken, en men kan bel in geleerden van allercersten rang
boeivjes
volslrekt
alleen
als Perrot, (^ollignon
en Potlier niel gciioeg
waardeeren. dat zij bereid zijn gevonden om zelf lets van hunne uitgebreide kennis aan den weetgierigen Iczer mede te deelen. Het Al
is
te
een voorbeeld dat navolging verdient.
vaak wordt het
«
vulgariseeren
»
van
kunslgeschiedenis overgelatcn aan scriben-
in de wereld gezondcn, wordt met den dag onruslbarender.... Gewoonlijk i)ehooren de behandelde onderwerpen tot een beperkteii kring kunstenaars, die volgens 't inin of meer genioliveerde oordeel van den uitgever als « verkoopbaar »
ten van elf- en derligstcn rang, die zich bevoegd achtenom een kunstcnaar le behandelen, wanneer zij een paar kunstlexika liebben doorsnuireld. Met de hier genoemdc anleurs mag men gerust in zee gaan een genotvolle en leerrijke reis op het gebied
golden... Het zou wel inleressant zijn eens
der grieksche kunstgeschiedenis
op
iederen lezer voors])ellen.
er
fig
te lellen, 1).
V.
hoeveel van die
prutsboekjes
reeds over Rembraiidl, van Dyck,
;
mag men B.
I)i;
MAANI) .lAM
Alii.
.\liiii:ilinii
7'n\
(MliscTCoruli',
Cliiiiililiv).
rirlii's
llnin\
,lii
Diiide Hvnii.
HET GETIJBOEK VAN DEN HERTOG VAN BERRY TE CHANTILLY de vernietiging van het beroemde Turijnsclie Getijden brand van de Bibliotheek dier slad, is bet
F-i>Kin-
f^^^^^^§^^, """^^
l>oek in nieesl
mcrkwaardige der nog overgebleven verlucbte
baiidscbrilk'n
naani van
nit
a
we
staat
onder den
Les tres ricbes Heures du due de Beriy
en dat in bet wordt. Gelukkig boeven
de eerste heift der xv^ eenw, onge-
Gebedenboek, dat bekend
Iwijt'eid bet
Museum Conde,
te
»
i)ewaard
Clianliily,
vreezen dat dit bandscbriit belzelfde lot
niet te
we als volkomen vernietigd moeten beschouwen, aangezien de nog bestaande reproducties zoo onvoldoende zijn, dat ze er ons slecbts bij benadering een denkbeeld van vermogen te geven. (*)
als bet
Turijnscbe zal ondergaan, belwelk
Het Getijboek
te
Cbantilh- daarentegen
bloolgesteld, ten tweede
is
ten eerste
aan geen brandgevaar
bet door fotografieen gereproduceerd en beeft de
is
beer Paul Durrieu bet een der nicest volledige monografien gewijd, vergezeld
van prachtige platen Het
is
in
de afmetingen van bet oorspronkelijke werk
mijn bedoeling
handscbrift te geven, noch
niet
om
om
alle
oorkonden, die op bet werk
makers er van betrekking bebben, Deze arbeid
is
(-).
bier een uitvoerige ontleding van
tot
in
alle
onderdeelen
te
zelf of
bet
op de
onderzoeken.
reeds zoo volledig mogelijk door den beer Durrieu verricht,
die biervoor bizondere voordeelen beeft getrokken uit de nasporingen van de
beeren Delisle, tevreden stellen
(^)
de Champeaux en Gaucbery
om
{*)
en Guiftrey
een vlucbtig overzicbt der gegevens
de kwestie nader, waarop
ik vooral
te
de aandacbt wenscb
(').
Ik zal
verzamelen eer te
vestigen
:
me ik
welke
ii peintures, provenanl des Ires belles Heures de Jean (') Heures de Turin, /i') feuillels de France, due de Berry, d'apres les originaux de la Riblioteca Nazionale de Turin el du viiuil men enkele reproducties der iiieesl belangrijke Musee du Louvre, Paris 1902 Tevens bladen in P. Durrieu Les Debuts des van Eijck, in de Gazelle des fieaux-Arls, Januarihet artikcl van A. Verineylen vei'schcnen in Onze KunsI, December 1904. Februari 1903, en In (*) Les Ires riches Heures de Jean de France, due de Berry, Paris 1904. (^) Les livres d'Heures du due de Berry, Gazelle des BeauxArls 2'- periode, t. XXIX, :
bl. 97, 281, 391 (1884). {*) (^)
Les Travaux d'Arl execules pour Jean de France, due de Berry, Paris 1894. [nvenlaires de Jeuu, due de Berry, Paris 1894.
Onze Kunst. Deel
XII, S.])tinilM
HET GETIJBOEK VAN DEN HERTOG VAN BERRY TE CHANTILLY is
de geschiedkundige waarde van
liet
handschrift en wat opeiil)aart bet ons
aangaande de richting die de kunststroomingen
oogenl)lik van zijn
o\^ liel
genomen? Het handschrift van Chantiliy werd door Pol van Linibnrg en zijne breeders Jeliannequin en Herman, verhicht voor Jean de France, Hertog van Berry. Bij den dood van dezen huitste, den 15 Jiini 1416, was het werk echter nog niet gereed en werd eerst veel hiter, in 1485, voltooid, door Jean Colombe, voor rekening van den hertog van Savoye, Karel I. Van daar twee reeksen ontstaan in Europa hadden
miniaturen, die totaal verschillend van karakter zijn en waarvan alleen de eerste groote
knnstwaarde
worden bepaald, omdat steld,
hceft.
De datnm van deze reeks kan met zekerbeid
er tusschen de miniaturen, waaruit
een volstrekte eenheid beslaat en we
nil
ze
is
samenge-
verschilleiide l)ctronwbare
l)escheiden weten, dat de gebroeders van Liml)nrg van 1410 lot
dienst
141(1, in
stonden van den hertog van Berry.
Wanneer we voor de
eerste niaal deze bewoiulerenswaardige reeks door-
loopen, vermengt zich, met het osthetiscb gcnol, gescbikt
de wijs te
om
is
brengen
te
:
bet
brengen in de een of
die
men
geest,
weervindt in de Vlaamscbe scbilderkunst, behoort het toch niet
de eigenlijke Viaamsciie School, zooals ons die van af de van Eycken giei-n
een ander gevoci, dat wcl
gewoon om alles te rangschikken, van is onmogelijk om dit werk op het eerste gezicht onder andere « school ». Hoewel het vele trekken vertoont,
den modernen
tot
Italiaanseb
(iotbicUen
Bij
is.
in, al
wijk'n onldekl iiei'tt
de .xv eeuw
men
(leeraard David. 4'evens vindt
met llaliaansche kunsl, hoewel
in
in
bet zicb in
't
wel zeker
mt-n er ook zijn
t'n!<ele
is
is
tot
vcrsehenen,
ei'
dat bet
vele analo-
werk
lieriniieringen
niet
aan de
gebeel, \an de (lotbieke Iraditie b)s-
gemaakt Het
ecbler met de Vlaamscbe School dat
is
zijn oni lul in liel
verband
waarnemen van
bet
te
brengen, gewend
gewone leven en
als
lot in
we in de eerste ])laats, geneigd we zijn om groote juislbeid bij
bet uilerslc verzorgde nauwkeii-
rigbeid in de weergave der details, als zoovele iioedanigbeden die bij uitstek (k'llijke
kenmerkend
zijn vooi-
leend en
zell's
letterlijk
wen \an
licI
(;r.
1'.
cl le
het handschrift le (".hanlilly heelt ont-
de bool'dgroep van de
neenit, dat als verbicbting dicnt voor de
stfjllcn vallen
nil I'en
Breviarinm (irimani, waarvan de Kalender verscbei-
den niotieven aan den Kalender van
(')
bescbonwen,
i)elrekkingcn Inssclien dil wi'ik en aiKkMC Vlaamscbe weikin
later tijkperk, zooals bet
Conde
te
deze school. Overigens bestaan er onmi
lecbnisch gedeelle,
bondl
bier niel in labijke en
Durricu, Lcs lirx riches
llriiirx
.loclil
op
(leze
l-j>ri:irijii
licl
Maand December
over-
Bij bet i)escb()ii-
(').
overeenkoms! ecbler up
:
de
sli
jri^evoiiwen piooii'n
nccr, als in een
ilii
due de
ii
lleini, eonserveea
('.luintiUij
mi Miisee
Hrvniaiie Grinuiiii, liiblioliioqiic dc i'lCcolc dcs Chnrli's, IDOH.
70
i
1)K
MAAM) APRIL
Miniatuur
iter
Trcs riclws Ueiires
(Musi-e Concl.-, Chantilly).
dii
Due
Berry.
I)l',
MAANO
Mii.iatMiM-
Ml,[
Inx
richi's
(Mlis.<- C.on.l.', Chiilllilly;.
llnins
ilii
Diir dc llmii.
HET GETLJBOEK
DES UERTOCj VAS BERRY TE CHAM ILLY
\'.LV
stugge nialerie gehoiiweii, zooiils
ders
tier xve
eeuw;
De
golven uiteen.
inlegeiuieel,
men
die opnierkt
t\j)en zijn l)ovendien
ook
niet
alio Vlaanisclie schil-
l)ij
vallen en plooien
zij
zicli
breede
in
zaclil,
Vlaamsch; de buitengewoon
doen ons dan eens denken aan de
zachte, kinderlijke gezielitjes der vroinven,
Keulsche, dan eens aan de oude Sieneesche school.
De heer Durrieu
vestigt
vooral de aandachl op enkele ontleeningen aan twee Calvarieen in bet Keul-
Museum; de Eva
sche
Paiadijs,
bet
in
Wat
Duitscli.
de Sieneesche invloed betieft, zullen
wanneer
Iwijfelacbtig zijn kan. Teikens
;
eindelijk vindt
naar bet leven
men
er
te
zien dat
met andere
in
begin
Die
xV
der
eeuw,
in
de
composities
zijn
stijl,
de tweede
die in
met
bet festijn, dat
liekijkt
en bet verge-
men
er nog talrijke
gelijktij(Hge of ecnigszins vroegere, zal
sporen in lierkennen van een
deze niet
spreken van bet uitstekend gekarakte-
maand Januari versiert. Wanneer men bet manuscript wat aandacbtiger
lijkt
gezicht iels
bet veroorloofde, beeft
riseerde poitret van den Herlog van Berry op bet tooneel
de
bet
koppen op, die klaarbbjkelijk onmiddellijk
genomen, zonder
zijn
we
onderwerp
iiet
kleedeidracbten en typen
Oosterscbe
de knnslenaar gebracbt
een
die in liaar gebeele siructuur,
weinig aan die der van Eycken iierinnert, beeft ook in
belft
der xiv en bet
meest verscbillende streken beeft geheerscbt.
onderscbeidl zicb vooral door bet heel eigenaardige karakter der
stijl
spiraalvormig opgerolde, vloeiende draperieen, waarvan de diepe en gelijk-
malige hochten, zooals
maken van
men
die in de werkelijkbeid niet vindt,
caligrafiscbe versieringen.
De baarden en haren der
den indruk
verscbillende
personages, golven vaak op dezelfde rytbmiscbe wijze, de handen zijn zeer lang, de vingers loopen
draadvormig
spits toe,
de gezicbten
zijn
gewoonlijk
met vernepen tiekken; bet landscbap is conventioneel. Hel precies dezelfde stijl die men weervindt op vele andere handschriften welke
klein, driehoekig is
toebehoord bebben aan den herlog
boek
.Ian
in de Xationale Boekerij te Parijs
vroiiwen van Boccacio en bet Boek van l)ii)liolbeek,
De
tri's
ze tot bet tijdvak van
Frankrijk Karel
alsmede ('i
d'lirt, {•)
tie
te
V
in enkele
Men
viiult
(^)
en
in
liicrvnii
Hemes
in dezelfde
zijn
in
stijl
vinden we ook
voor den Koning van
de Boheemscbe manuscripten van betzelfde tijdvak als bet
Pavement de Narbonne (Louvre),
1834)
en
in
wcik van
dal van Clianipeaux cl
Haslanl
(iraaf'
danchciy
:
Les
L. Delislc. Facsimile de liorcs, cu/iies el eulumiucs
pour
le
:
La
Inii'utix
executes pour Jean de France, due de licrry, Paris 1894. '/Ac
de
de Turin, voor zoover
Deze zelfde
rcpiinluclies, vooral in het
lierrij
Boek der Kdele
door Jacquemart de Hesiiin,
i)eiiooren.
Franscbe werken,
de Jean, due de
zooals bet kleine Getij-
wonderen der Wereld
Brussel, en zelfs de
den Hertog
('),
latin 18011), bet
de meeste handschriften, die vervaardigd
in
tihriiirie
(ms
belles Ileiires veriuciil
Koninklijke Bihliotbeek
weer
van Berry
roi (Jiarles V, 1903.
HET GETIJBOEK VAN DEX HERTOG VAX BERRY TE CHANTILLY in
enkele Vlaamsche, zooals op de zijluiken van het altaarstuk
Dijon,
te
geschilderd door Broederlam, tevens op enkele Engelsche liandschriften
en op eenige slukken, die
tot
de Keulsche school behooren. Te Florence
onderging Lorenzo Monaco, er den invloed van, die Italic tot
ver in de
Europeesch
stijl
xv eeuw Men
is.
voortduurt.
Men mag dus
vindt zijn weerga in
Noorden van
het
in
(*)
zelfs
wel beweren dat dcze
bceldhomvwerk
(-)
en snijkunst,
vooral in gesneden ivoor, hoewel de draperieen daar niet zoo stelselniatig zijn opgerold, wat met het oog op de stngge stof geniakkelijk valt
De miniaturen
te
zijn er toch klaarblijkelijk veel
bouw en
meer
Chantilly behooren niet
aan verschuldigd
tot
te
dezen
verklaren.
slijl,
niaar ze
dit blijkt duidelijk uit
:
de algenieene verhoudingen der figuren, ook wat betrefl den
den
vorm
der handen en de beweging der draperieen, die alhoewel ze minder irreeel zijn,
een neiging blijven vertoonen naar gerythmeerde golvingen.
meest het traditioneele element zigd
te
hebben,
sporen hiervan te Parijs,
is :
Wat
het
de gebroeders van Limburg schijnt gcwij-
bij
Op
de studie naar de natunr.
men
elke bladzijde vindt
verscheiden kasteelen van den Hertog, openbare gcbonwen
de Mont
Michel, zijn zoo nauwkeurig weergegeven, als
St.
maar
gedaan kon worden door artiesten die nog geen enkele bepaalde methode bezaten
om
de dingen vast in perspektief
brengen. Een menigte natuur-
te
Hjke bijzonderheden, zijn vooral op den kalender naar het leven genomcn alle
bezigheden op het veld
zijn getrouwelijk
nenjacht in het Bosch van Vincennes
is
:
weergegeven en dc wilde-zwijeen wondertje van obscrvatie
bijv.
:
de honden, die zich nijdig verdringend, ncerwerpen op hcl bccsl, dc doode
takken op den grond in de open
van het woud, met
])lck
zijn groote, gelijk
van het bosch, dc ganschc aanblik gcgrocidc stammcn, dc rossc lonen
van de door den winter ontbladerde kruinen, bovcii wclkc dc linncn van hcl kaslecl zich in het azuur vcrhcfTen, allcs
is
even bewondcrcnswaardig en
volmaakt opgcstcld. De vervaardigers van hcf Brcviariuni Grimani, die molief
bijna
letlcrlijk
hebben
overgenomcn,
zijn,
grootere mate van kennis, nicl in staat gewccsl oni
nicllcgcnslaandc
ccn gchcd
dil
ecu
te
schcppen
aaril
der om-
van zoo volkomen harmonic.
Dezc ojjlettende waarncming der nalnur lijslingen en der vcrsicrdc hoofdlcltcrs,
die
men van
wijzigt zcHs
den
dc onvciandcrlijk gclijkc modcllcn,
het ccnc handschiifl in hcl andcrc \\ccrvin(ll, wordcii viTvaiigcn
door nicuwe molicvcn, waar dc vcrbccldiiig van den kiinsUnaar
blocmen doorccn geslingerd
(') ^K'- c^" gelijboek in ilc bocUcTij van de Palpofiraphical Socichi II, '\~. (*)
Mc-i) viiirll liieiv;in
ecu
v;in .\slil)iinili:im. t;cic|ii{)
cif^cniinrcliK vootliccid
in
piinrcn v;in den Nooidertorcn der calhedriud v:in Aniiens
en
l.'nf)
dicrc n
en
hccft.
\
in ilc iiilniivcn
wcIUc con der slcun-
cisicicn en die lusschcn IH7H
zijn uilt^cvocrd.
72
i
OK MAANI) DKCEMBKR. Miniatiuir dci- Trvs
riclirs llriurs
(MUMi-Coiul.-, Chniilillyi.
rfii
/»iic ile
KrtTf;.
Die
ONiMOI/riNO
Miiiiiiliiiir cltT
(MusiT
I)i:il
KOXIMiKN.
Tivs riclwx Hviins
Condi'-, ChiinliNy).
ilii
l)iir ilf lln
DE AANlilUUING
I)EU KONINOKN.
Miiiiatuur
ilu
Due de Deny.
MET GETIJBOEK Zooals
lalrijk
naar de natiuir
hun
pleiten
DES IlERTOd VAX men de
reeds opnicrUle, viiull
ik
drachlen heel
eii
\.\S
weer op de looneelen
Ooslersclie typcii
nil liet
kleeder-
eii
Jeziis.
Oosteii?
aigenieen
in luin
Zijn ze
Hiiii
van die laatste
leii i»iiiiste
verder heriiineren zekere coniposities ons
van
leveii
liet
aan werken
l)e.sliideerd of onlleeiid
verscheideiilieid zoudeii veeleer ;
nil
ClLWriLLY
liERIiV IE
aanlal
slelliii<>
nitziclil
aan Indische of Perzisciie niiniaturen, ecn overeenkonist die ook den heer i)esciu)u\ven der onlnioelini; del' Wijzen nil het Durrieu getrolTen heel't, 1)!] 'I
Oosten
(*).
Maar
oni
de kweslie op
men
zon
lossen
te
ze
nioelen
vergelijken met een j^ioot aanlal Oostersehe handschriflen, die voor
knimen "I
minst
opklimmen.
tot dit tijdvak
Gemakkelijker
is
het oni
zich de Ilaliaansche invloed
mel
jnislheid
konist tusschen de Reiniging der
l)epalen, in
te
Maagd op
cellikapel in de Santa Croce-kerk te Florence is
deze composifie in
alle
in
den Tenipel
{^) alle
de overeen-
de Baron-
in
heschonwers gelroffen.
deelen gelijk, de verhondingen
men
tusschen de verschillende deelen vindt
liondingen
vei
iieefl
het liandsehril't en het fresco van
Taddeo Gaddi met een Voorslelling van de Maagd In de hoofdlijnen
welke
doen gelden. Heeds king
iieel'l
in
het mannseript eenigszins
gewijzigd weer, ter oorzake van veranderingen, welke door den
vorm van de
beschikbare ruimte noodzakelijk werden gemaakt, hier meer hoog dan breed, terwijl
op den mnur de hoogle door de breedte wordt overlrotTen. Behalve
eenige onbelangrijke details, zijn de
van den trap
('),
bouworde van den tempel, de teekening
de schikking der figuren geheel dezelfde. De niiniatnrist
heeft zijn voorbeeld zelfs slaafsch gevolgd,
werp
te letten.
Op de
het Kind-Maagd,
zonder op het behandeldc onder-
Voorstelling concentreert zich de geheele aandachl op
dat op de meest in
midden op den grooten
lra|)
en Tintoretto, weervindt
geplaalsl
is,
t
oog vailende
jjlek
een schikking die
in alle Italiaansehe
ook voor het getijboek hehonden, hier
is
tot
aan Titiaan
Renaissance knnst: toegepast op
de Reiniging heeft deze schikking echter niel hmger eenigen ze
der sehildering,
men
echter de
zin,
evenwel
Jonkviouw op den
is
trap,
door een jengdige dienstmaagd vervangen, die de kaars en de drniven draagl, een allerongelnkkigste snbsitntie, die de meest in
aan een ondergeschikle fignnr
('').
De
't
oog vailende plaats gunl
drie jongens, welke
men op
het fresco
(' De ruiUTfigiuir van con der Wij/.cii, links van dc compositic, is onmiddcllijk onlleond aan een modaillon, nil licl eind der xiv ecuw, dal keizcr ("onslanlijn nioel voorslellen en waarvan dc lierlofi van Berry een exenii)laar bezal. - Op de Aiiiihidiliiui der Wijzfii. welke op het liandsclirin legenover deze miniatuur geplaalsl zijn, zal men oi>nicrken dal een dezcr koningen zich necr heeft gcworpen oni op Oostersehe wijze len leekcn van vereerinij den grond te kusscn !') De ngureii in de Haront-clli ka|)el zijn uilgcvocrd tusschen l.'i.'iJ en lli.SS. (') Ken doninie-hersleller heel't op de fresco de richling van enkclc Ircden gewijzigd.
niaar de overschildei'ing (*)
Ilel is ongeloollijk
is
zoo grol dal ze dadelijk in 'I oog spriiigl. dc llccr Dunicii hicrin aanleiding vindl oni
dal
Ic
Iwijfclcn of
73
MET GETUBOEK
V.AX D£A'
HERTOCi VAX BERRY TE CHAXTILEY
aan den voet van den Irap ziel, vindt men ook weer op de niinialuur: gebaar en de houding van den een, die zijn voel op de eeisle Irede zel, zelfs letterlijk
Dit
liet
zijn
gecopieerd.
de nieest rechlstreeksche onlleening aan de Italiaansche kunsl,
is
maar haar invloed
is
op andere plaalsen
niel
minder
zicliH)aar. Verschillende
tooneelen van de Passie herinneren aan de slukken met lielzeifde onderwerp
van het kleine draagbare de onderdeelen den.
En over
't
in
zicii
altaar, geschilderd
door Simone Martini, waarvan
de Musea van Aniwerpeii, Parijs en Berlijn
algemeen
beel't
bevin-
(')
bet koioriet der miniaturen iets van de beldere,
levendige naasteen gestelde tonen, zooals de steentjes in een mozaiek, die
een kenmerkende eigenaardigbeid zijn der Sieneesche Scbool.
de arcbilectuur, waar deze niet weergeeft
't
Wat
betreft
een of ander Franscb gebouw of
dal ze niet tot de fantastieke Gotbiek behoort, Gotbiek die niet tot de een of
andere bepaalde landstreek gerekend kan worden, vertoont ze een niengsel van verscbiilende elementen, die aan
t
Zniden en aan
en tnsscben de bnizen met trapjesgevels,
ziet
men
't
de
Noorden fijne
zijn
ontleend
eampanilen, met
dubbele vensters en de booge vierkante torens der Italiaansclie steden.
De
kritiek beeft eveneens in bet handscbrift eenige
overeenkomst onldekt
met sommige antieke werken. Daardoor scbijnen enkele naaktfiguien,
Adam
in bet Paradijs,
Lazarus, opgewekt ckior Cbristus, geinspireerd
als
te zijn
op Grieksciie en Romeinscbe beelden, boewel deze, overigens zeer zeidzame analogicen, toeb nog aan eenigen twijfel onderbevig
zijn.
Ten slolte kniuien de artistieke elementen, waaruit iiet werk van Pol van Limbnrg en zijn broeder is opgebouwd, op de volgende wijze worden omsebreven
:
een traditioneele grondslag, grondig gewijzigd door stndie naar de
door Oosterscbe en
iialuur en aanyeviild
Hel einde der xiv en bet begin der
Italiaansclie invloedeii.
xv
eeiiw, zijn
voor
Kuroi)a,
gelieel
een lijdvak van gisling op knnslgebied geweest. Gecn groote stroomingen, die allc pogingen
luinne rielilin^ nu'eslee|)len.
in
maar een aanlioiidende
verschuiving van elementen van versebillenden aard, die elkaai- doordringen
en zicb onderling vermengen. Grenzen heslaan er be!
Noorden gaan
het fresco van Ciaddi
in
"I
Zniden wonen, iiiininturist
{jendee! een overliii{ieiid hcwijs ill
'I
wel is.
nuer. Kiuislenaars
lot voorljcelil ni'diriid lieel'l,
De
iiiiboolsiiiy kiin
lerwijl
ilil
i-r
iiilc-
Irouweiis moi'ilijk diiidelijlu-r
I)il
altaarljc
is \v:inrscliijnlijl<
van den knnslenaar
in die slad.
fjcsfliilderd Ic Avinn<>ii, ;icdin iikIi-
IicI
hninduii^^ vcr-
V^l. F. Seluihriiin, luii I'lissiiiii-Alliinliin
ver nieenl dal hel KelijklijdiK onlslaan van l,'il2, dal /ieh le Liverpool hevindl
is
SiniDiii-
De
scliiij-
met het kleine Keleekemle en nedaleeiile
slid<je
Miirlini mis Anii/iiDii. ./tihihiitli der k. i)rciissisrlicii luiiislsdiiimliiiinfii. XXIII. 111.
74
nil
oof; vallend zijn. (')
tilijf
voor
niel
dt- golliisclu' sliji overliet'isilil in ilalie,
TADDEO CAODl DE OPDUACIIT
IN
DEN TE.MPEE.
(Sta. Croc*?, Elorencc).
TEMPELGANG DEU
H.
MAAGD,
Miniatuur der Tres riches Heures du (Musi-e Condi-, Ch;intilly).
Uiic de Berry.
I)K
IIIvI.,
Miniatiiur dcr Tres riches
(Musec Concle,
ClianlillyJ.
lleiires
ilit
Due
Berry.
HET GETUBOEK VAX in de l)celdhou\v- en in
Avignon en
in het
Zniden van
HERTOG VAX BEIiRY TE C/IAST/LLY It;iliaansc-lie scliilders vesti<>(_'n
Het
Kiani
beschouwing van een werk de
wegen lusschen de
1)E\
tic l)()ii\vknnsl.
plaals
zi Jner
is
zicii te
diUwijIs nioeieiiji< oni
iierkonisl af
le
leiden
;
de
nil
de veikeers-
landen waren destijds veei laiiijker dan wij
verscliilieiidc
ons tegenwoordig voorstclien en Parijs was het Inandpunt van de nieest verschillende invloeden.
Het He de France had sedert lang opgehouden oni het niiddenpunt
van een inderdaad ooispronkclijke en werkzame productie. In Giotto's dood, volgt er een huig tijdjjerk van stilstand,
gedurende
le zijn
na
Italic,
\\c\k geen
't
enkele nienwe origineele richling zieh deed gelden. Elders wordt er evenniin iets in
't
oog vallends verricht. De herleving doet zich hijna tegelijkcrtijd ten
Zuiden en ten Noordcn der Alpen gevoelen en l)eeldhonwers, die er de baanhrekers van zijn
eeuvv de Hollander Claes Sinter in Bonrgondie,
een weinig later Donatello
Florence, in
te
beide slreken zijn
in
in de
:
l
der
de
xiv*^
Ghiberti en Bruneileschi en
begin der
't
laatsle jaien
xv^'
eenw.
De beeldhouwknnst zon nog maar enkel in het laatstgenoemde land belangrijke werken voorlbrengen Twee schilderscholcn daarenlegen, beide krachtig en oorspronkelijk, zouden zich ontwikkelen en gednrcnde de xv^
eeuw elkaar den voorrang
l)eider,
van Eyck
zonder
stierf in 1426,
Masaccio overleed
in 1428
en
Ook
de knnst van Europa betwisten.
in
overeenkomst tiisschen
liet
bijna
zijn altaarstuk te
hier
is
er
Huibrecht
verschijning.
gelijktijdige
Gent af'gemaakt
te
hebijen,
de versiering der Brancacci-kapel onvoltooid.
Het bandschrift van Chantilly werd nitgevoerd aan den vooravond van
dezen opbloei van knnst; zonder
twijfel is het zelfs gehjktijdig
werken der van Eycken ontstaan, zooals der
«
Heures de Tnrin
werken
M,
blijkt uit het feit dat
geen geval na 1425 kunnen
datum
zijn.
zijn ontstaan
lijke
vormen,
tot bet
is
af.
Zij
dan de neiging
rcalisme.
Maar
ze zijn
stammen en
zijn
de voorlioden van een
zij
er geen gelijkenis
in zekere
zelfs reeds
geven er den algemeenen zin
tot het
bestudeeren van naluur-
nog geenszins de openJ)aring van
wat het eigenaardig karakler van de kunst der van Eycken zai
bescbouwd, vertoonen
dat ze
(').
De miniaturen der gebroedcrs van Limburg mate getuigenis voor deze hernicuwing
bun
Inderdaad heelt de beer Dnrrieu
aanstaande vernieuwing der scbilderkunst. Ze leggen
van aan, die geen andere
eerste
die in zulk een onmiddellijke betrekking tot
staan, nanwlijks van later
vastgesteld, dat ze waarschijnlijk uit de jaren 1416-1417 in
met de
de miniaturen
zijn
;
mee, evenmin bezitten
lechnisch zij
er den
ernst van en vertoonen daarenlegen een sterk bijsmaakjc van Orientalisme
en Italianisme, dat aan de laatste ontbreekt. Ten slotte
(')
P. Diiiricii. Lcs Drluils dfs
mm
I'.ijck.
is
het
werk der
Gazelle des neau.v-Ails. ,hiiui:iri-l'"el)niari 1003.
75
HET GETIJBOEK VAX DEN HERTOG VAN BERRY TE CHANTILLY gebroeders van Liniburg het meest syntlietische protluct vau de niachlige begin der
gisting, die zich tegeii het
niet
eeuw gevoelen deed
xv^'
men kan
:
iiet
bepaald in verband brengen met de een of andere school, het behoort
de kunst van Europa.
lot
Het
zondeiiing dat de heer Dnrrien, nadat
is
in zijn
liij
verhandeHng
internationaal karakter van het handschrift heeft erkend, als
t
ware op
het zijn
schreden terngkeeit en het toch een eigen vadeiiand wilgeven. En dat vaderland,
we hadden
dit
wel allerminst verwacht, moet Frankrijk zijn
loop zijner ontleding somt
heden op, waaivan men het tegenwicht kunst weervindt, terwijl
overeenkomsten,
verzwakken
de meest in
zelt's
in
aanhoudend
hij
het liewijs voor zijn i)e\vei"ing
door een menigte andere, die
den
"t
de standaardwerken van Fransche
zijn best doet
leveren,
te
in
om
de beteekenis der
oog vallende, met Italiaansche kunst
Maar omdat deze eigenaardigheden
(').
In
!
met angstvallige zorg, de minste eigenaardig-
hij,
voldoende
niet
zijn
le
om
aangezien ze opgewogen worilen
hoegenaamd geen betrekking
tot
Frankrijk
algemeene aard van het werk een afdoend
staan, zoekt de heer Durrieu, in de
bewijs ten gunste zijner stelling. Hij vindt dat in de niiniaturen van Chantilly
naturalisme est toujours tempere par
« le
exquis qui etaient depuis
En
verder
de
la
:
«
dans
le
les qualites
de distinction
Louis au moins, I'apanage de
St.
fond c'est toujours
le
de gout
et
I'art fran(;ais. »
sentiment fran^ais,
les
souvenirs
douce France qui predominent; loeuvre dans son ensemble
monument de
I'art
de (Lharles VI, lis... oil
Paris
consacrait
francais, cssentiellement francais, entendez de celte
oil le
enfm
comte de Flandre etait
pour
relevait de la
les artistes
definitivcmenl leur talent.
»
du Nord
couronne aux
la veritable
Die doodeenvoudige
est
un
France
lleurs de
metropole qui inlijving
van
maar verkondigd pour les besoiiis de la cause, want ze slemt geenszins met de leiten overeen Door zoo te redeneeren zou men metevenveel recht de van Eycken met de Fransche kunst in verband Vlaanderen
bij
Frankrijk, wordt zoo
kunnen brengen, want zelfs ren noch meer noch minder van Karel VII, dan tegen
uit bij
een slaatkundig oogpunt, behoorde VlaandeFrankrijk gedurende
l
begin der regeering
eind van die van Karel VI. In de werkelijklieid
'I
bestond er reeds sederl lang een uifgesproken verschil tusschen Vlaanderen en I'rankiijk, zoowel door de (')
taal
y.oo viiidl hij o|) ct-n voorslclliii};
ovcrifjeiis
ecu zeer baiiaal
;4el)aar,
van van
e(Miij;5e
zijn bevolking, als
cic llcl, in
liel
door bet karakter
{^chaar van ccii der
duivi'li'ii,
overeenlioinsl inct een bccldlioiiwwcik van
noch van verre eenine ;4eHjkenis inel de liel)hen {^e/.ien, IwijI'el opweipl aani^aandc de diildehjk In (»o|4 spiinnende overeenkonisl tusschen de iU'ini}4in{> der Maagd van hel handsclitiH en het IVesco van Taddeo Gachli. de calhedi'aal
le
Hour^^cs, die
niiniatnnr vertoont, lerwijl I
76
noch van
liij,
zooals
nabij,
we
lilerhoven
CraiTilriufa
gmiDfffaimlfnaaoiiii
lOnfTCDUHt
tiiflinaftuaisurmutrns
unfaaatc onnusi^iuDiuginsfam^^
DK VERMENIGVULDIGING DER BROODEN. Miniatuur der Tres riclwa (Musi-i' Comii-, Cliantillvj.
lU-iiics
Due dc
Bcrrij.
crfiianiHiuaOalmbi «foiaaomsuir.|B.'
HET GETUBOEK VAN DEN HEHTOG VAN BEliRY TE CUANTILLY zijner iiijverheid en haiulel en de machtige onlwikkeling zijner fiemcfiiten. In
welk gezichtspunt men het ook
aan elkaar
gelijk
onmogelijk oni l)ei(ie landen gedurende de bloeiperiode der
plaatst, is hel
maken en indien
te
al,
Gothiesclie kiinst, Vlaanderen beslist den invloed van Frankrijk ondergaan heel't,
En den
met het meerendeel der overige landen van Europa.
deell het dit lot
in het tijdvak,
waarmee we ons thans
iiezighouden, bezat geen dezer lan-
een oogpunt van kunst znlk een
uit
anderen
in zijn kring
De heer Dnirieu
mee
te
diiidelijk
om
sprekend ovenvichl
sleepen.
schijnt te spreken over
Fransche kunst,
over eene
als
die eigenaardige karaktertrekken vertoonde, welke zich door de
eeuwen been
gehandhaal'd hebben, en die zich vooral ten zeerste onderscheidt door hooge
eigenschappen van distinctie en smaak. Ik beken dat het mij onmogelijk
om
de innige banden
te
is,
erkennen, welke, door de eeuwen been, de verschil-
lende voortbrengselen van Fransche kunst, onderling zouden hebben saam-
verbonden,
om
een eenig substratum
te
ontdekken, dat het Fransche kunst-
genie uilmaken moet. Ik zie niet in welk verband er b.
beeldhouwers der Notre-Dame Nicolas Froment,
te Parijs,
Watteau en Courbet. Van de
geschiedkundige feiten
te
verklaren,
is
v.
beslaat tusschen
Jean Goujon en Rodin
— of tusschen
nationaliteit
een opvatting die haar
tijd
nadere beschouwing komt ze ons hoogst kunstmatig voor. Het
bij lijk
om
is
onmoge-
zich het vage dezer pogingen tot nationalisme te verhelen, van welken
aard en soort ze ook heefl,
om
uitgaan
heeftgehad;
zijn,
en de tentoonstelling van Fransche primitieven
niettegenstaande de luid uitgesproken bedoelingen
inrichters, duidelijk
van enkele
aangetoond dat er van het eind der xiv,
tot het
der
beoin
der xvie eeuw, nooit een zelfstandige Fransche schilderkunst bestaan heeft die,
onafhankelijk van de kunstbewegingen in de Nederlanden en in
een eigen fysionomie vertoont,
— doch alleen
Italie,
enkele, bier en daar verspreide
waaronder slechts een enkele uilgeblonken heeft Jean Fouquet. Er bestaat niet meer een Fransche kunst, dan er ooit bestaan heeft een Vlaamsche kunst of een Italiaansche kunst. In zekere landslreken, gedupersonaliteiten,
:
rende een zeker tijdvak, heeft er een machtige kunstproductie plaats, die haar invloed uitoefent op de naburige landen; het land, dat er het uit«anos-
punt van vormt, schenkt aan de beweging groote overeenkomsten vertooiien
zijn naam. Deze beweging kan met een andere, die in hetzelfde land,
is, maar kan er evengoed geene bezitDe uitdrukkingen Fransche, Vlaamsche, Duitsche scholen, zooals wij gewoon zijn die te gebruiken, zijn vooral ontstaan voor het gemak van onze
gedurende een ander tijdvak onlstaan ten.
en men moet niet vergeten dat hun vvaarde En om op de kwestie, die ons vooral bezighoudt,
classificaties
stijl
van het handschrift
te
Chantilly
is
niet
alleen bcfrekkelijk
terug
te
meer Fransch dan
konien hij
:
is.
de
Vlaamsch
77
HET GETIJBOEK VAN DEN HERTOG VAN BERRY TE CHANTILLY is
of Italiaansch.
zijn uit
Wat de
vervaardigers er van betreft deze moeten afkomslig
een plaats die deslijds Lymborch genoemd werd, dicht
Maaseik
bij
gelegen en die tot Gelderland behoorde. Xaar alle waaiscbijnlijkbeid bestaat
tusschen Pol van Limburg en zijn broeders Jehannequin en Herman, en Poleqnin en Jehannequin en Herman Maluel, Malwel of Meleuel, die inderdaad uit Gelderland gekomen waren, en waarvan de beide eersten, er identiteit
van 1402
1404, in dienst stonden van Filips
tot
gondie en Graaf van Vlaanderen
(').
den Stouten, hertog van Bour-
Een ander document, van
dood van Pol van Limburg gedateerd, verklaart hem land van Duitschland, hefgeen ecliter niet
in
legenspraak
gegevens, gezien het tamelijk vage begrip dat
1434,
na den
gel)oortig te zijn uit het
men
is
met de voorgaande
destijds van
den naam
Duitschland had. De eerste werken der gebroeders van Limburg, zijn ons niet
bekend
:
de
voor Filips den Stoule werd ondernomeu,
bijbel, die
geidentifieerd. P. Durrieu zou
schrijven, welke in
opklimmen
de Rijksbibliotheek
te
tot
bun een zeker
de eerste jaren der
is
nooit
minialuren willen toe-
xv eeuw
en die een bijbel
Parijs verluchten (ms. liancais, Kiti'^-). Deze minia-
luren behooren nog geheel tot den ik
aantal
stijl
met de
slijf
opgerolde draperieen, die
hierboven besproken heb en ze vertoonen geen duidelijke overeenkomst
met
die in het getijboek
van
Filij)s
in 1410
den Stoule,
te
af 1404,
de datum van
tien
aangaande de drie gebroeders zonder
dood
lijding,
vinden we hen in dienst van den Hertog van Berry. Pc4 slaat dan
aan het hoofd van de werkplaats. Italic
Van
Cbantilly.
zijn wij
geweest? In
dil
feit
Was
een hunner in dien tusschentijd
in
zou niets verbazends liggen; we bezitten hiervan
wel andere voorbeelden, zooals dat van den Brugschen miniaturist .lacob in 1399 naar Milaan ging en deel nam aan de werken der C.atheMaar deze veronderstelling is niet noodzakelijk hij zou ook nog op indirecle wijze kennis liebljcn kunnen nemen van Ilahaanscli werk. Zoo bestaat er in den Louvre zeU'cen leekening, die tol aan de .\iv eeuw opklimt en die precies de muurscliildering van Taddeo Gaddi weergeei't, waarvan hel
Coene, die
draal.
:
motief door de Gebroeders van Limi)urg overgenomen werd. J.\c.gii;s
(M Deze liypollicsc uilgesprokcii.
is
door
Ci P. Durrieu. Maniiscrils /raiifais.
78
Le Manuscril. Ocel
II,
tie
luxe
1895.
on
cri'ciilcs
Mksnm..
(iiiui-licry in liol l)ov('n:i;iiincli;i:il(lc'
pour
tics
prinrrs
el
ilex
f/niiKls
werk
sriiiiinirs
VOORMALIGE NASSAUSCHE PALEIZEN IN BELGIE ALHiJKE
steden
Belgische
do
aaii
vorsten
uit
dit niet als
is
nog
lierinneringcn
Nederlandsch-Nassausclie
aan de oudcren onder hen. Te vcr-
slainlniis, vooral
wonderen
l)e\varen
liet
men
nagaat dal die vorsten
oorspionkelijk leenmannen waren van de Brabanlsche
hnn werkzaamheid dus
lieitogcn en het terrein van
de Znidelijke Nederlanden lag loen
allereerst in
met
om
toenenieii van
liet
hun
raadslieden op
als invloediijke
aanzien,
en
niaelit
te
tieden,
allengs
eerst
zij,
geroepen werden
van de Brabanlsche,
van de Bonrgondische en de Oostenrijksche kroon. Zelfs bevatten verschillende plaatsen in Belgie nog overblijfselen van
later
vroegere woningen of hotels dier Nassansche vorsten. Al doet hetgeen daarvan
over
is dit
hotels
niet
altijd
vermoeden, zoo moeten enkele dier onde Nassausche
omvang gewedijverd hebben met de
praeht en in
in
paleizen der
landsvorslen. niet lang geleden
Een onderzoek, niij
riaal
voorhanden
en
is
inwendige
de
in
enkele steden in Belgie ingesteld,
zien dat er in de stadsbibliotheken en archieven nog genoeg niate-
deed
om
een
vrij jiiisl
inriebting
van
denkbeeld
sommige
te
dier
krijgen van
voormalige
paleizen. In het bieronder volgende opstel zal, als resullaat van
het niterlijk
Nassausche dat onder-
worden medegedeeld over de vroegere Nassausche Mechelen en Diesl. Zij werden alle gesticht of althans
zoek, het een en ander hotels
te
Bnissel,
belangrijk uitgebreid in den
Hendrik kelijk
III
tijd
van de graven Engelbert
met een zuiver historisch doel bijeengebracbt,
bijdrage
kunnen dienen
der
en bet
XV''"
I.
II
(1451-1504) en
(1483-1538), zoodat de bier gegcven aanteekeningen, oorspron-
l)egin
HET
De bezoeker den hartslag
der
lot
tot
zekere hoogte ook als
de geschiedenis der arcbitectuur
xvri''
in
de laatste helft
eeuw.
HOTEL DE NASSAU TE BRUSSEL van Brussel, die — niet zonder een licbtc versnelling van Ilof uit het vlakke land komt — den Bcvg van "
als hij
,,
't
is
79
VOORMALIGE NASSA USCHE PALEIZEX IN BELGIE opgeklauferd, ontwaart aan zijn rechterhand,
even
een oud gebouw, dat gedeeltelijk in Gothischen korten
tijd
diende het
tot
tot
de Keizeistraat,
opgetrokken. Tot voor
het inwendig opgeknapt
is
om
eeuw
men
heeft
daarin eene medische school
gebouw met een verdieping kunnen vestigen. In zijn tegen-
dit
te
woordigen vorm veiraadt het dan ook uitwendig nauwelijks oorspronkelijke beslemming
men met Het
en
werkzaal van de aangrenzende Koninklijke Bibliotheck.
In het begin der vorige
verhoogd
voorl)ij is
bergplaats van allorlei niateriaal, al'komstig van den
dienst der stedelijke publieke werken, thans
bestemd
stiji
een vroegere kapel welfsel
doen
te
zijn
gedragen
die
kapiteelen. Het
dat
heeft.
van het oorspronkeHjke gebouw beslaat
schakeling van slergewelven,
kolommen zonder
meer
het inwendige doet echter aanstonds zien
:
nit
een aaneen-
woiden door ronde, slanke
gebouw ontvangt
zijn
licht
door vier
spits-
boogvensters, die van traceeringen zijn voorzien. Tegenover de plaats waar
— dat vermoedehjk in den der Fransche over— een galerij aangebrachf daar woonden de vorstelijke kerkgangers de godsdienstoefening Die galerij — een mooi thans nog ongerept aanwczig. Vroeger moet specimen van late Gothiek —
vroeger het altaar stond
tijd
heersching werd weggenomen
is
;
bij.
is
de kapel versierd
geweest met muurschilderingen waarvan
zijn
der vorige eeuw nog oveil)lijfselen
Ook waren vroeger
zien
te
lalrijke grafsteenen in
elders zijn overgebracht
wareu achter
!iet
in het
midden
voormaligc
altaar.
de kapel aanwezig, die echter naar
(').
De toegang tot de kapel van de zijde van den Berg van 't Hot" wordt gevormd door eene lage deuropening, die met gedrukte spitsbogen zoogenaamde tudorbogen is afgedekt; het geheel krijgt een rechthoekig aanzien doordien zoogenaamde hockzwikken, met ornamenten versierd, als vulling bovcn de bogen zijn aangehracht. Onder de raamdorpels loopl een
—
—
van de deuropening versehilleiule versnijdingen
waterlijst, die ter wille
Het hier
in het kort
oi Kapel van Nassau
—
beschreven gei)ouw is
het eenige overl)lijfsel van het vroegere weelderige
paleis der graven van Nassau, dat
Museum van moderne
heeft.
— de zoogenaamde yt.Joris-luijH'l
kunst en
op de plaats slond van
liet
lui tegi'uwoordige
Rijksarcliief.
Oj) die plek was oorspronkelijk een huic lit gi'l)()uw(l dooi- ei'u zekt-ren Willem van Duivenvoorde, een vermogend edelman nil i\v xiv'ii' eeuw, wiins
middelen .schenen
toe te laten dat hij, hehaive zijn Uaslcrl le Geertruick'nlierg,
dat zijn hoofdverblijf was, nog een woning koii ondi
Deze burcht kwani, na den dood van
heeren van Polanen en later aan graaf (')
Zic Hciiiif
I'l
WiuilcTs, Ilisldiir de
cnlicic iiiidcrc liislorisdic l)ij/.oii(lcilK'(k'ii
80
lit
i
lioiKicii
le
Hrussei.
zijn i)ouwheei'. teist in lut geslacht l'jigeli)reclit
Yillc
1
dc liiiixcUcs,
wcnl Kcpul.
der
van Nassau, loen deze, Di-cl III,
\v;i:iriiil
iKif}
voor
VOORMALICE NASSAUSCUK I'ALEIZEX hiiwde met Jolianiin vim Pohmcii, de rijke
in 1403,
t'l
fS HEl.CIE
Idoclik-r nil
;i;iii-
zienlijke geslacht.
Omtrent dezen Polanen's
de
ook
lieeren
burclit, die
ondcr vcrscliiiicndf nanicii vooikoinl
—
oiider
die
waren
van de Lek, heette (lumus de
hij o. a.
Lecke of hospHiuiu
domini de Lecke,
onder
later,
de
Nassau's,algemeen of
huijs
Nassau
we
hotel
—
de
weten
weinig. Uil de
oude
archieven
ten
dat
alleen
blijkt
behoeve van
den bouw eenige hiiizen
erven
en
warden
aange-
waaronder
kocht,
een, toebehooren-
de aan een zekeren
Arnoul
van
BoHOTEL
gaerden. Die pan-
I)E
NASSAU
te Briissel
:
Kapel op den Berg van 't Hof. Nnar een photographic.
den lagen alien aan den Sleenwech Berg van
't
((^haiissee),
Hof heetten
zooals loen de legenwoordige .Magdalenastraal en
(zie
bijgaanden plallegioiul). Ten oosten van het erf
waarop de burcht werd gebouwd, {Laciis
lag
een meertje of vijver, de Jodenpoel
Juda'ovum) gehecten. Aan den anderen kant van die Jodenpoel slond
woonde
het huis, dal aan de familie de Dynler l()el)elioorde. Daarin
de beroemde geschiedscbrijver Ednioiid de Dynter, die ons
in zijn
later
Kruniek
zooveel bijzonderlieden nieedeelt onilrent graaf Engelbrecht van Nassan en zijn
vrouw Johanna, bijzonderheden die zeker te nieer waarde voor ons krijgen hij een bunrman was van de Nassausche familie als deze
nn we weten dat te
Brussel vertoefde
(').
Uit de oiide archieven vernenien
(')
Een hislorischc
niet ter
zake
—
in 1538 I'liilips,
dal hel
bijzoiuicilieid latei-
van
we verder liel
liier
dal de biuchi een kapel bezat
hedoc-ldc huis
is
ovcr}>iny in haiideii van de familie Mariiix
de dichler van hel
«
Wilhehnus
—
nl
iloct
zij
lucr
Aldaar word dus
» jiei)()i'cn.
81
VOORMALIGE NASSAUSCHE PALEIZES IN BELGIE waarin door den stlchlor een Uapelanij werd gevcsligd Het
reclil
van begeving dier kapelanij werd
later
besluurderen van het Heilige Geest-hiiis van
St.
ter eero
van
St. Joris.
door hem afgestaan aan de Giuinla, ondor l)eding dat in
de kapel wekelijUs vier niissen zoiulen gelczen worden. Dit weinige
is
eigenlijk
alle.s
wat we weten omlrent
ondsle
huh van
Briissel,
waarvan
iiet
Nassau
te
ook, voor zooveel
na
is
gaan,geene afbeeldingen
te
zijn
bewaard gebleven.
We
weten
niet of graaf
Engelbrecht, wiens eigenlijke residentie
het
buis
te
omdat
hoorde
in zijn
Brussel verloefde. On-
waarschijnHjk niel
van
kasteel
Breda was, veelvuldig
tot
hertogen
zeker
dit
is
hij niet allecn
be-
den Raad van de
Anlonie,
Philips van
Jan
IV,
Pol en Philips
S'
den Goede, maar ook omdat zijn
vrouw Johanna genoemd
wordt onderde edelvrouwen van I)i: NASSAU te Brussel: Ligging ten opzichtc v;m de sinds omwalling der ll"' eeuw. — Naar een ouden plattegrond vai Brussel, aanwezig in de KiminUlijke liibliollucU aldaar.
HOTKI.
Elisabclli
van
Gorlilz,
herfog Antonie's Iweede ge-
malin
(').
Het groote vermogen,dat Engelbrecht had verworven en dat tloor vorslelijke schenkingen en Iniwelijken onder zijn opvolgers
zoon Engelbrecht grond
te
ten, dat
II
shiat
in
den
nog aanzienlijk toenam, stelde oikIimi
rijke
klein-
zijn
bnrchi van Duivenvoorde legen den
doen werpen en op dezelfde phials een gcluci nieuw
paliis
le
slich-
naar een groolsch onlwerp werd aangevangen.
AIs leider van den
bouw wordt
in het
reeds aangehaaldc werk van Ilenne
en Waulers een zekcren Joiis TSerdaes genoemd.
Zij
voegen er aan loe dat
deze oors|)r()nkelijk secrelaris was van de slad Binssel doili
in
1
ISil
oj) last
van Maximiliaan van Ooslenrijk van die hetrckking werd onlheven in gevan-
gen gezel. Later werd
We te
Irekken,
(')
82
zijn
De
in
hij
advokaal
hij
den Haa
sliei
geneigd dtze imdcch'cling van lieiine en Wanlcrs dicn zin ailhans dal
Dyiilci, (Auoniiiuv,
III. p. 7('>1.
hcci'
.loiis
/on inoctcn
I'
in ITiOl.
in
Iwijtel
\\(>i(h'n
aaiigc-
{
VOOmiALICE XASSArSCHE PALEIZES
llon.l,
l)i;
NASSAU
le Bruss.-l
:
d,-
Kniul inwnuli;;.
Naar eon
merkt
als
voor den
pholOi;ra])hic.
de boiiwmeester van het nieuwe Nassauschc paleis.
Nassau hadden
in
den
tijd
waarvan
wij
IX BEIJilE
De heeren van
spreken reeds eigen bouwnieesters
bouw en het onderhoud van Ininne woningen. Te verwonderen is men het aanlal hurchten en andere verhhjven nagaat. dat in dien
dil niot als tijd in
hun
bezit was.
Onder
Hiigeii)iTciit
I,
die
met
zijn
hroeders ook nog het
niedebestuur had over de Nassaiisciie ertlanden aan gene zijde van den Hijn. tellen
we
er alleen reeds in Duilseiiiand een lO-tal, die nieerendeels
bewoning waren alle
ingericht. Zijn
zoon Jan
Xassausche gocderen, zoowel
in
1\'.
in
Nederhuul
wiens uitshiitend als in
ook voor
l)e/il
wedcr
Dnitschhuui, vereenigd
83
VOORMALIGE NASSAUSCHE PALEIZEMX BELGIE werden,
nog een huis
koclit er
Keulen
te
bij
om
een verblijf
hebl)en,
te
gelegen midden lusschen zijn Nederlandsche en Duitscbe bezittingen in
en bezat dus zeker, brecht
bijeengenomen, wel een
alles
met
die bij een deeling
II,
('),
Engel-
20-tal kasteelen.
broeder Jan de Duitsche erflanden
zijn
weder verloor, had toch nog kasteelen te onderhonden te Biussel, Breda, Mechelen, Antwerpen, Diest, Conroy, Vianden, \\'illebioeck en elders. Bij al dat onroerend bezit
is
hel zeker niet
vreemd
dat bet noodige personeel in den
vasten dienst der graven van Nassau werd geliouden voor bet onderboud en
zoo noodig de verbouwing of vernieuwing der daartoe beboorende bouwwerken.
We
lezen dan ook in de oude Nassauscbe archieven herbaaldelijk
metsers,
sleenholders en
schenen
te
staan
in
vaste
van
bezoldiging
van de beeren van Nassau. Later, onder de prinscn van
we
Oranje, vinden
andere ambachtslieden, die
bepaalde commissien voor melselaars {ordinaiis
zeifs
Iieeren ircrcLcn),
voor timmerlieden,
voor leidekkers (die tevens dienden voor hel inal
cievintjen en beslek-
meesler inetsclaer en oiiderliuiider ixin
ken),
voor pompmakers, smeden en
's
nog
zells,
later,
voor landmcters en een
konstschilder.
Reeds dadelijk moel bier de opmerking worden gemaakt
benamingen melser en
steenholder. in den
tijd
waarvan
wij
tlat bijv.
de
tbans spreken,
lang niet de beperkte beteekenis hadden van ons tegenwoordig metsehuir en
steenhouwer. Yroeger werden die woorden in veel uitgebreidcren zin gebruikl
dan
tlians,
en met me.lscr werd meeslal ook aangeduid de bouwmeester of ont-
werper van een werk.
de stadsbouwmeesters, ook de beroemdsten, die
Zelfs
ons werken hebben nagelalen
als
te Brussel enLeuven, worden bunne nanien veelvuldig voorkomen,
de stadlniizen
dikwijls in de stadsrekeningen, waarin
eenvoudigweg sladsmelser genoomd. Juist in
der
«
den
metsers
tiuskerk
te
»
tijd
van
graai' Kngell)reclil
van de heeren van Nassau.
Diest
over bet jaar 1501
is
vernemen we
11
In
i)!]
sprake van een zekeren
de Vesschere, meesler melser ons (jeneditjen heien van Nassanu)
Willem de Visscher was zijn gildebroeders. a 't
zells, blijkt
Want op
werck van den thoren
te
tot
zells
de eer
S'
om
beurl
een gelijke inspectie
toren van de
84
te
visenleeren
te
men
»
d.
i.
bij
uitgenoodigd
den bonw na
te
Leuven.
Ilij
Die ineester
te
om
te
Diest
gaan van den
Matliiijs in
Keidermans
aanbonw zijnden
selieen loen ecliler den diensi van
(')
Arnoldi, (ieschirhle der Orunien-S'ass. Lander,
(•)
Raymaekers, Kerkelijk
Dicsl, p. lis.
Sulpi-
Wilheni
loen i)ezig was. Kenige jaren later valt
met niemand minder dan
worden uitgenoodigd over den
Pieterskerk
(').
S'
wel, lang niet de eerste de beste onder
12 Juni 1504 wordt
toren van S' Sulpitius, waaraan
hem
name van een
de reUeningen van de
II,
p. M'tW.
VOOIUIALIGE XASSAUSCHE PALEIZEX I\ HELGIE den
graal'
van Nassau reuds
te
van de keikrekening konit
hebben verlaten want voor
hij
de betrekkelijke post
in
als meesler der metselrije
van de stad
Brussel.
Xa
liet
voorafgaande
ligl
verschillende opvolgende eigenlijke
«
de veronderstelling wel voor de hand dat de
meester metseis
onder het eigen oog van den vorst en
dit,
van de graven van Nassau de
»
bouwmeesters van het nieuwe hotel in
te
Brussel zijn geweest en dat
zekeren zin dus, gelijk wij thans
werd opgetrokken. Dat de Nassausche graven te werk te gaan bij den de verhouwing van luinne paleizen, wordt nog eigenaardig bevestigd,
zouden zeggen,
//;
eigen beherr,
en later de prinsen van Oranje gewoon waren aldus
bouw
of
door enkele andere aanwijzingen, die
Zoo bevat Engelbrecht
het stedelijk archicf
wij te
op
dit
punt bezitlen.
Middel])urg een schrijven van graaf
aan den magislraal dier stad van 23
II
1496,
Juli
waarin de
foezending wordt verzochl van een parlij wagenschol voor 7 werck van onsen alhicr
Iniiise
Hendrik geefl
III
te
Briiessel
(*).
In het Bredasche archief bcrust een brief van graaf
van Nassau waarin deze aan
zijn secretaris
aangaande een teekening van bet toen
Breda
(-).
Buren
uit
fende den
Bekend
zijn eindelijk tal
de jaren 1552
bouw van
tot
is
Dublioul aanwijzingen
aanbouw
zijnde kasteel van
van brieven van Willem
I
een galerij op het Bredasche kasteel, waaiover de prinses
man
van haren
zeker niet onwaarschijnlijk dat, wat
we
te
velde
tijd
stichten of
dus
{').
bier ten aanzien van de
Nassausche vorsten waarnemen, op een algenieen verschijnsel dien
aan Anna van
1555 over verschillende bijzonderheden betref-
het toezicht hield tijdens de afwezigheid
Het
in
wijst,
en het in
de gebruiken behoorde dat de rijke edellieden
tot
verbouwen van bun paleizen zelven de
handen hielden, dat
leiding over het
bij
werk
Dat op deze wijze elk werk van eenigen onivang ontzaggelijk veel
weer oorzaak dat
zelf.
verschillende bouwmeesters onder
veelal
werk
Ook de bouw van Voor zoover
is
deel hadden. Dit verklaarf dan uit
dien
tijd
te
meer dan een
weder den onregel-
kenmerkt.
het nieuwe Nassausche pakis
na
tijd
Die langzame voortgang van het werk was
matigen vorm, die vele kasteelen
lang.
in
hoofdzaak dooi' eigen personcel werd uitgevoerd.
in
moest kosten, spreekt van vorst aan een zelfde
het
gaan werd reeds voor of
te
Brussel duurde zeer
in 1481
met het wei k aan-
gevangen. In dat jaar althans verleendede stad Brussel aan graaf Engelbrecht
een subsidie van lOUO gulden ten behoeve van den bouw. Verschillende nabijgelegen huizen en lerreinen werden aangekocht
(')
Brieven aen de Stndt,
i^)
Van der Hoeven,
{^}
Kronick van
140G-1J9!),
Reg.
om daarmede
77, no L'OO.
Ccschiedeiiis der ueslinn Breda, p. 60.
liel llLst.
Geiioolschai)
te Utrc'chl, 1859.
het
nieuwe hof
YOORMALIGE XASSAUSCHE PALEIZEN IN BELGIE te
vergrooten
daaronder de reeds genoemde Jodenpoel, die echter
;
voor
in of
1473 reeds was gedempt. Verder slond de magistraat in 1484 een deel van de
oude stadsomwalling, die nog die
benntten
te
bij
de
nit
ll'^'^'
eeuw dateerde, aan den graaf
de niet onbelangrijke subsidie van 6000 gulden, gulden
te
betalen
nog
Hendrik
Men was
(-).
om
in
drie termijnen van 2000
(').
den dood van den graaf
Bij
Zijn opvolger,
af,
den bouw. In hetzelfde jaar verleende de stad andermaal
III,
1504 was het werk nog lang niet gereed.
in
den bouw vooit niaar
zelte
in dien tijd bezig
in
men
1524 werkte
met den bouw van de nieuwe burchtkapel,
dezelfde die reeds vroegerwerd beschreven, en die, even als baar voorgangster,
aan
S' Joris
werd toegewijd. Die bestemming
den buitenmuur aan de
die in
gebracht
onze afbeelding op
(zie
van
zijde bl.
81
).
Die steen
draak doodende. In een schulpvormige nis
uitgehouwen
;
blijkt
nog
uit
den Berg van
is
een gevelsteen
voor
stelt
Hof
t
aan-
is
den
S' Joris,
boog
die beilige in
relief
de beide conterfonten, die de afbeelding insluiten, rusfen op
een geornamenteerd voetstuk, terwijl een sierlijke overliuiving het geheel bekroont. Uit verschillende afbecldingen, die zijn
deelingen van latere bescbrijvers, blijkt
vrij
bewaard gebleven en
het nieuwe paleis na zijn voltooiing, zoodat het mogelijk
volgende beschrijving
te
Het hoofdgebouw
Gothischen
stijl
niede-
uit
volledig bet uiterlijk aanzien van is
daarvan
de
geven.
had den vorm van een vicrkant en was
van hardsteen opgetrokken. Het omslool met een
laat-
in
galerij
van
ellipsvormige bogen op cylindrische kolomuK'n, waarboven twee verdiepingen
De
lagen, een ruime binnenplaals.
verdiejjingeii luuiden rcelithoekige venslers
met kruiskozijnen. Het gebouw had twee lorens. Een daarvan, van zeshoekigen vorm
vorm, die zeer zelden
bij
gebouwen
uit
dien
tijd
wordt aangelrolTen,
verschillende verdiepingen, die met ballustraden waren
al'gezel.
— een — had
De
toren
was afgedekt met een peervormige spits, die met den Oostenrijkschen adelaai" was bekroond. De andere toren was achthoekig en had eveneens een peervormige
spits;
daarondei",
o])
een plal-foini, stonden,
oj) elkeii
lioek een,
acht beelden.
De
oostelijke vleugel (die
nul
nevenstaande afbeelding) bestond buitenste een trapgevel had, die torenljes, in
(')
Comm. ('j
hi'l
nil
oj)
Ironl iiaai'
de beide iioeUen gellankei rd wird door
den vorm van erkers uilgebouwd
Galcsloot, S'oles c.vlrailcs drs diiricns comiiles (I
hisl. Seric III, IX, p.
Keg. dc
den loeschouwer gekeei'd op
een leeks van gebouwen waarvaii he!
-I'Jli
In (>liaiiibrc lies (^oiiiples, 21)1.
tie hi
viUv
Unixcllfs.
iliiilli'liii
l:i
VOORMAUGE NASSAUSCHE De de
xi'i'^
om
den magislraat
ook
I'ALE/ZEX IX liELGIE
zuidelijke vleugel rustte op een stiik van de oiule sladsomwalling nil eeiiw, wat niel alleen blijkt iiit de reeds aangehaalde loestemniing van
uit
een deel der omwalling voor dat doel
een teekening, die aanwezig
is
te
gehruiken maar
de collectie van den herloo van
in
HOTEI, DE NASSAU te Brussel De Z.-O. gevel en de tuin, voor de afbraak in 17J0. Naar een gewassehen teekening, in het Prenlenkabinet te Brussel. :
Arembergle Brussel ('). Vernioedeiijk eveneens op denzelfden sladsnniur aangebracht, lag, in het verlengde van den zuidelijken vleugel, een overdekle zuilengang, blijkhaar
dien
in
woningen,
adelijke
lijke
tijd
en
een onmisbaar onderdeel van
die
paleizen in de Nederlanden aantreilen
ook
bij
alle
aanzien-
de meeste Nassausche
bij de beschrijving van het Nassausche Mechelen zullen we er een ontmoeten terwijl we weten dat het kasteel Breda ook zulk een hooggelegen en weelderig ingerichte galerij bezat,
hof te
dan
wij :
te
waarvan
zelfs
nog afbeeldingen bestaan
{"').
De naam ambulacrum waarmede
een zekere Ettenius, secretaris van den nuntius Vorstius, die in 1537 Breda bezocht,in zijn reisverhaal van dien zuilengang melding niaakt, is wel niet beter te
vertalen
soort
dan door wandelplaais of
hangenden
de hooggelegen een zeldzaam
tuin
(').
(jaandcrij,
en doet
zelfs
denken aan een
Diezelfde besteniniing en inrichfing als
te Breda zal ook wel gehad hebben. Van daar moet men hebben gehad over bet geheele zuidelijke deel der
galerij te Brussel
fraai uitzielit
stad tot aan de toenmalige poort van Obbrussel toe en nog verder over de
meer zuidwaarts daarvan gelegen bosschen en heiden. (*)
Mel zeer gewaank'cnlc bcrcidwillinhcid werd mij toegeslaan die teekening voor doen reprodiieeeicn.
dit opstel le (-)
Zie mijii Kaslecl vnn
(=)
De
liircia, p. 70.
L'niveisiteilsbii)liotlieek te
van een uittrcksel werd opgenonien el belles-lettres
de Bruxelles.
Tome
Leuven in
bezit een afschrifl van dit reisverhaal, waarde Wotiv. Memoires de I'Academie roy. des sciences
XII.
87
VOOmiALICE AUSSA VSCHE PALEIZEN IN BELGIE In
den noordelijken vleugel
was de hoofdingang van ingang
is
HOTEL DE NASSAU Naar een teekening
t
en het
icunst
Hof gekeerd)
waar thans de
Rijksarchief.
Die
een afzonderHjken voorljouw van twee verdiepingen, door
in
AanzichI van de Ziiid-zijde do Collectie van den Hertog van Areinl)erg,
te Briisspl
in
naar den Berg van
Museum van moderne
van het
hoofdingang lag
(die,
het paleis, ongeveer op de plaats
:
hoektorentjes geflankeerd. Boven
te
Brussel
het gel)()uw
oj)
slond een l)eehl van Sint
Michael. Ter zijde van den hoofdingang lag de kapel.
Hoewel
een steedsche
als
gelieel
heschreven hoofdgehouw loch
huizing gebouwd.
droeg
zijn uileilijke architecUiur
in
hot
kenhare verwanlschap met de vroegere burchlen of stceiwn der ridders xni''"
en xiV* eeuw. Maar hier waren,
in
slolen, de uitgekraagde hoeklorens, die
en oorspronkelijk
we
nit
de
mel die ouik" ridder-
tegenslelling
daarhij als vaslen regel aantrellen
verdedigingsmiddel i)edoeld
als
iiier
nog de onniis-
waren, zuiver sieraad
geworden. Ook hier kwam, allhans op het poortgehouw aan de noord-zijde, het plalte dak
met horstwering nog voor, maar de kanleelingen, waarachler
oorsproidvclijk loerende hoogschutlers moeslen ])laals
werkl
lot sierlijke
balustrades.
Ook vinden we
nennn, waren omge-
hier nog den
hoogen toren, die
elken ridderhurchl in de middeleenwen hekroonde en die eerlijds diende als uitkijk
maar
cm
lijdig
de nadering van ongenoode gaslen
die hier of zuiver sieraad
l)eslemming had pingen. Allecn
heschreven
om
—en
|)aleis
als
(lit
te
kunnen signaleercn,
was of gedeellelijk reeds de meer praclische
loegang
le
dienen voor de hooger gelegen verdie-
iswel hel meesl ojjvalleiide
en de slcciicn
nil
verseliil
een vroegere periode
tusschen het hier
—
liehhcn tahijke
en hooge vensleis plaats gemaaki voor de weinige en kleinc, dikwijis vierkante venstero|)eiiingen van vroeger.
8«
.hiist
de aanwizigheid diervele en hooge
VOOmi ALICE XASSAL'SCHK I'ALEIZES vensters doet bij
hij dit
luiclijk
puleis
iiit
den ooslelijken gevel, die op den
meer moderne woonhuizen van Belialve
iiit
den laat-Gothischeii uit/ag
tiiin
—
lijd
/.V
—
liELdlE
cmi
later.
l)e.seliic\en liool'dgehomx- l)est()nd liel paleis
liet liier
vooral
reeds veel denken aan de
HOTEL DE NASSAU
nog
uit
te Brussel Gezicht op de Xoord-Oostzijde. Naar een plattegrond van Brussel van Earth, de Moniper fl580). :
verschillende l)ijgebou\ven als stallingen en dergelijke en uitstrekte, zuidwaarts
zich
lennaastenbij
lot
aan
iiif
een park, dat
de legenwoordige Ruvs-
broeckstraat, ooslwaarts tot de tegenwoordige Regencie-straat. In overeensteniniing met bet
uitwendig aanzien van bet paleis was de
inwendige inricbting weelderig en kostbaar. Albrecbt Diner, die op
door de Nederlanden te
Brussel,
In de kapcl
in \'^2()
bet als zeer koslelijk
besebrijft
— verlelt
hij
verder in zijn
stuk schildpiij gezien dal meester
Hugo
(*)
u
gebouwd
Dagverbaal
gemaakt
»,
heefl;
cu heerlijk rcrsicrd.
— hvb
lioog
'i
:
men
heefl daaruil hcl schoonstc vergezichl dot
Beiioeld worcit Huf^o
viiii
ik
ook hfb
twee grootp frrude zalen en al de koslboarheden door hel gehcrle ligl
zijn reis
en 21 ook de gast was aan bet Xassauscbe bof
men
hcl goede
ik gezien de
luiis.
zich
Het hnis
dcnkcn kan
Goes, f^cboorli}" van Brujjgc en ecu lecrlin^ vnn
Jnii
van Eyck.
89
VOOmiAUGE NASSAUSCHE PALEIZEN IX BELGIE en ik geloof nict dat in gchccl Duitschland
een bijzonderhcid deell hecft gczicn
iroTl.r.
Thnns
DE NASSAU
in tie
hij
waarin wcl
te BiiisscI
:
nog mede dnt
vijriin nu'iisclien
drrgelijks
iels
liij
in het
le
vindcn
is (').
Als
een groole l)edstede
liiiis
koiulen liooen.
Fragment van een altaarkic
k:l|).-l.
Kon. Musea voor Versieringskunst.
Een ander hezoeker, een zekere Pierre Bergeron, majikte door de Ziiideiijke Nederlanden, heselirijil
weinig woorden
aidiis
:
('el
hold
csl
tjnind
Iiet
el (tnipic
:
on
die in Kil'i een reis Nassaiiselie hoi ij
mcl
noil escrit parloiit
:
Ce sera moy, Nassau, ct la dcoisc ties Wissau. (jni csl nn navirc vocjnnni avec ces mots Tardando progredior ('). Nog uitvoeriger l)ijzonderlieden onitienl de inwendige iiuieliling van liel :
paleis vernenien in
liet
we
nil
Rijksareiiiei
te
een drielal inventaiissen van den inhoedel, die nog Hriissel
aanwezig
zijn
De
eersle vverd opgeniaaisl in
1568 na de verheiirdverklaring der goederen van den Zwijger door Alva, en
beval een hesclirijving van de seliilderijen, die loen
waren. De hcide andere dalccriii
nil
in
hel
terugkeer
in hel hezil
was gesteld van een giool deel der goederen van
90
de .Nederlanden
nil zijn
(';
Diirci's (liifiiwrluKil zijiirr Xctli'ridiulschr rcizc. ISIO.
(';
Ilinaairc
(ieniKiiio-llchjiijiie.
aanwezig
langdurige hallingsehap. weer
die, na zijn
in
paleis
KilX, lul slerl'jaar van Philips W'illeni,
zijn
vader en die
VOORM ALICE \ASSAUSCHE PALKIZEX eeii geruinieii tijd in hot Briisselsclii- hok-l lieeft
gestorven Uil
gewoond.
Ilij
/.V
is
liELGIE
dtuir zelfs
(').
(lie
iiivoiilarisseii
hiijkl
dnl
HOTEL DE NASSAU
wandbehangsels,
te
lict
prilcis, l)clinlvr
Br
el
:
o.a.
gonoemd,
iiniitnl
kosfhnre
Fragment van een altaarkleed uit do voormalige kapel. Thans in de Kon. Musea voor Versieringskunst.
talrijke schildeiijoii bevatte,
van waarde. Zoo worden
ccn
waaronder verscheidene stukken
in verschillende zalen
van hel hoofd-
gebouw', een Jugement de Paris, blijkl)aar een kostbaar sluk want het wordt gescbat op
'250 livres;
de Sainte Anne (170 stukken,
een Bouliclc livres).
In
d'lin peinctre (160 livres)
en een Descente
de kapel bingen, met verschillende andere
een Nostre-Dame avecq son fdz Jesus en een reeks van zeven
schilderijen, voorstellende les Sept Sacrements de iEglise; de toevoeging, in
den invenfaris van 1618 serie
:
a lanlique
l)ij
van zeven, doet vernioeden dat
der Goes
te
zien beeit,
dat Diner's
het eerste en oiwraige aneien bij de
men
in
een van beide bet werk van van
bewondering opwekte
bij
zijn
bezoek
in 1520.
de jaargangen 1863 en 1864 van de (*) Twee dezer inveiitarissen werden destijds, in Messagcr des Sciences historiqiies, medcgedeeld door Pincharl op den derden vestigdc de zijne lezing van 7 October 1906, le Antwcrpen Eerw. Heer van den (ilieyn de aaiidacht in gehouden tijdcns eenc zitling van de Kon. Acadeniie van Oudlicidkundc. Ik liel) lict verslag opgenonien, echter nog nict onder de oogen zal worden dier lezing, die in het Bulletin gehad. ;
VOOmiALIGE XASSAi'SCHE PALEIZEX IX BELGIE Maar maakt,
is
het
kostbaarst sieraad, waarvan een der inveiitarissen
melding
zeker het altaarkleed van oud-Brusselsch maaksel dat nog bcstaat.
en dat eerst koit geleden,
jiiist
door nauwkeurige vergelijking met de beschrijte hebben behoord tot den inboedel
ving in den inventaris, herkend werd als
van het voormalige paleis te Biussel.
Nassausche
Het werd in den
inventaris van 1618 getaxeerd op
2500
lii'res,
een voor dien
tijd
zeer
De Belgische staat
belangrijke som.
werd eigenaar van
dit
weefsel in 1850 door
aankoop
kostbare uit
de collectie-Robiano. Thans wordl het
bewaard
in
de Kon. Musea
voor Versieringskunst Tot voor korten
tijd
te
Brussel.
werd dit altaar-
kleed geacht afkomstig te zijn uit
de abdij van Grimbergen want het draagt op twee plaatsen het
wapen
van het klooster en dat van een zijner prelaten.
Maar de heer
Jos.
Destree, Conservator aan de Musea
voor Versieringskunst HOTEL DE NASSAU
le Brussel Fragment van een allaarklecd de voormalige kapel. Thans in de Kon. Musea voor Versieringskunst.
Brussel,
te
:
uit
heeft de onjuisllieid daarvan aan-
getoond
in
eene studie, die
hij
kort geleden in het Ballelin des Miisecs Royaifs. heeft gepubliceerd, aan welk opstel ook de afbeeldingen worden ontleend, die hierbij van het altaarkleed worden gegeven. De tafereelen op de at'gebeelde iragmenten slellen voor, in de volgonle waarin zij worden medegedeeld de liriiilofl txui Kaiui: de Xocl:
WdsscliiiKj
door Maria Magdalena
:
Ghrisliis
nui df lollrnaars
:
(Utrisliis
te
Hendrik
III
Emails en het Laalslc Anoiidiuaal.
De verdere geschiedenis van in
de jaren
nil
Nassau bewoonde
met
het
1526 was voltooid, het, blijkens
bouwwerk nadat is
de dagteekening zijner brieven, veelvuldig en
voorliefde. Zijn broeiler Willem, de vader van den Zwijger,
malen
Na
was
er
meer-
zijn gasl.
ilendriks dood
kwam
iu'l
in
bandcn,
I'ersl
Chalons, vervolgens, na diens kinderloos overlijden
den Zwijger,
die, zooals bekerid
is,
voor
van
zijn
in 1511,
zoon Heiie van van prins Willem
zijn vrijwillige ballingsehap in April
1567 mceiinaleii en dikwijis voor geiuimen
92
het door
spoedig beschrevcn. Deze graaf van
tijd
le
Brussel vertoefde.
De
tijd
VUORMALIGE NASSAUSCHE PALEIZEX IX BELGIE
HOTKI. DK NASSAU to 1!iiism-1 Guziiht op ile l,iiin<-n|)laals. Naar een prenl voorstellende den brand van het Hiilel in het jnar 1701. :
van dat verblijf
zeker wel de glorietijd voor het Nassausche hotel geweest.
is
mededeehngen van verschillende tijdgenooten weten we met welk een weergalooze weelde de huishouding van Oianje te Brussel was ingerichl. Bekend is o. a. het verhaal dat, toen vennindering zijner inkomsten hem Uit de
noopte zich in
zijn levenswijze Ic
In 1568
verklaard
werd
om
te
deed
kwam
het iiotel,
eerst
keeren
terug
beperken,
hij
op een dag 28 koks tegeUjker-
ontsloeg.
tijd uit zijn dieiist
\n\
weer
met
alle
andere goederen van den prins, veii)eurd
in 1601 in het l)ezit
van het huis van Oranje-Nassau
den terugkeer van PhiHps Willem
uit
Spanje.
Na diens
het niet, zooals rechtens behoorde, aan prins Maurits, die volocns
Philips Willem's testament diens universeele erfgenaam
was niaar aan eon zekeren Jan van Nassau, een kleinzoon van Jan den Oude, den grondlei"^er van de Utrcchtsche Unie. Deze graaf Jan was van den Staatsehen diensl in dien van den koning van Spanje overgegaan en had zieh na den dood van
Willem aangemeld ais naasle in den hloedc nil liel huis van Nassau, den Kalholieken godsdienst was toegedaan. Op dien groiul was hij, na
Philips die
93
:
;
VOORMALICE XASSAUSCHE PALEIZES
IX BELGIE
een langdurig geding voor den Raad van Bral)ant,
in 1629
door den koning
in
het bezit van het Hotel de Nassau te Brussel gesteld.
Deze
graaf"
van Nassau schijnt het Brusselsche paleis geruimen
hebben bewoond
;
zelfs
werd de
straat, die vroeger, langs
de Museumplaats met den Berg van straat,
t
tijd
te
de Kapel van Nassau,
Hof verbond, naar hem genoemd. Deze
de Riielle de Jean de Nassau, werd in het begin der
eeuw
19'i<"
in
een
overdekten doorgang veranderd en kreeg toen den naani Passage du Miisee.
Thans bestaat Bij
vorsten prins
die
doorgang
niel
den vrede van Munster
meer.
kwam
weder
het hotel
in
bezit
liet
van de
van Oranje-Nassau. Nog tijdens de vredesonderhandelingen bood
Wilhelm
II
het,
met de baronie van Diest en eenige andere goederen
de Zuidelijke Nederlanden, aan den koning van Spanje aan markiezaat van Bergen-op-Zoom.
Men kon
overeenstemming komen zoodat het
in
tegen het
ruil
echter omtrent dien ruil niet tot
hotel, dat na de definilieve scheiding
en Zuidelijke gewesten
de NoordeUjke
in
van
woonplaats voor de Oranje-
ais
Nassausehe fnniihe eigenlijk geen waarde meer had, tegen een jaarlijUsche
huur aan den Oostenrijksehen landvoogd werd afgestaan, die er de van
zijn
hof in
oliicieren
wonen.
liet
In 1701 brak een hevige
aanvang zeer ernstig
brand
in het hool'dge])ouw uit,
aanzien maar, dank
liet
slangbrandspuiten,vrij spoedig
zij
de kort
te
die zich in
den
voren uitgevonden
bedwongen werd. Deze brand werd vereeuwigd in het koper werd gebracht door Harre-
door een teekening van Coppens, die wijn en waaronder
men
een lang vers
leest dat
met het volgende couplet
aanvangl 'I llol' v;in Oranjc is in Hr;iii(il. Riep men lot I5russel I alien leant De Gukle-broers wacrcn Ic been In 'I Jaer seventicn honderl een.
Biijkbaar was che prent als een reclame bedocld voor de nieuwe braiulspuiten,
toen nog een i)elrekkelijke nieuwigiieid waren want
die
bedoelcle prent
is
omgcven door een reeks
kleinere albeeldingen,
de bier tlie
ver-
schillende gevallen aangeven waarbij de slangi)randspuit nuttige toepassing
kan vinden. Daaronder
leest
men
als titel
:
Aeiuvijsinijlt in dcse liiinre
een (iroole IJubbel Branlspuijl als oock d'andere nxier nan I'l/l
Wercksels Beschreoen slaen. Vooi- oiis doe!
i)ijzondere
waarde omdal
van Nassau zijde
te
zij
Brussel, die een aanzichi
geel't
der biiiiuiiplaals. Uit die albeelding
ken toesland van 1701 aangeelt
galerij, die
de
liier
—
blijkt
liinnc ii|)laals
beschreven preni is
van het Hotel
— indieii
zij
allhaiis
den werkelij-
echter dat het gei)()tiw
omgal,
nan
nnder Ilaere
van bet hool'dgebouw van de
aanmerkelijke verandering had ondergaau sedert de
want de open
de
Iieell
de eenig bekende ai'beelding
liier
is
reeds een
()()rs|)ronkelijke stichting,
viTdwiiuii in nog andere
.
VOORM ALICE NASSAUSCHE PALEIZEN IN BELGIE archifectoiiisclie details wijzen
eeuw moeten
op
vciijouwiiigcii,
dk-
in
den loop
dei- 17'i«
plaatsgehad.
iiebbeii
In 1731 Irof een zelfde
ramp
het nai)iji*eieiien
;iai
lslieilogeliJi< piileis
maur
den nacht van I opaFehrnari brandde dil na^enoeg gelieel af. Aaiisher(o<>in Marie Elisabeth, die ter nauwernood geiegenbeid iiad gebad zich uit bet brandende gebouw te redden, zochl loen een onderkomen in het hof van Nassau en iileef dit oolc verder l)ewonen. Het werd van af dien tijd het Niciiivc Hof genoemd, in tegenslelling met het atgelMande Oiulr Hoj In 1750 opende Karel van Loliiaringen onderhandelingen oni liet hotel van de ])rinses-douairieie van Oranje te koopen, ten einde het voor goed te kunnen inrichten tot residentie van den Gouverneur-Generaal der Oostenrijksche Nederlanden. Hoewel het hotel met het park en de bijgebouwen aanvankelijk waren getaxeerd op 125,000 gulden, werd de koop ten slotte tegen 65.000 gulden gesloten (*). Omtrent dezen koop zijn nog eenige stukken aanwezig in het Koninklijk Huisarchief te s Gravenhage, in een waarvan door een zekeren Ortho, blijkbaar een der ambtenaren, die bij den koop betrokken was, van het paleis wordt gesproken als van een « carcasse bon a raser ». De blijkbaar bouwvallige staat waarin het hotel verkeerde, zal dus zeker niet vreemd zijn geweest aan de lage koopsom waarvoor bet ten slotte werd afgestaan. Het werd dan ook nagenoeg geheel afgebroken en op dezeli'de plaats het paleis gesticht, dat tot aan de verovering van de Zuidelijke Nederlanden door de Franschen, diende tot stadhoudelijke residentie. Na dien lijd onderging het nog verschillende lotswisselingen om ten slotte te worden aan gewezen voor zijn tegen woordige bestemming die van Museum en Bibliotheek voor de oostelijke heli't, die van Rijksnrchiet voor de noordelijke en westelijke vleugels. Met de nagenoeg geheele afbraak in 1750 eindigt feilelijk de geschiedenis in veel hevij^er
mate
:
in
:
van het hotel, dat met zoovele en zulke belangrijke herinneringen verbonden is aan de Nederlandsch-Nassausche vorstenfamilie en uit een architectonisch cogpunt behoord heeft tot de belangrijke bouwwerken uit bet tijdperk van overgang der 15'''^ in de 16''« eeuw. Om die redenen is het zeker te hopen dat men het weinige dat er tiians nog van over is zal weten te bewaren als een historisch en bouwkundig monument ter herinnering aan den tijd toen Brussel nog zooveel andere vorstelijke buizingen binnen zijn muren telde als woonplaats van de edelste geslachtcn van Noord en Zuid naast de Oranjes, de Bergens, de Egmonts, de Croy's, namen die alio s|)rckcn van roemrijke dagen uit onze gemeenschappelijke geschiedenis. De tegenwoordige bestemming der oude Nassausche kapel, die haar, althans inwendig, weer in een loonbaren slaal brachl, doet op dit punt zeker :
het beste verwachten. {}Vordtuoorlgezet).
('J
Etudes
Bij el
actc van ISJuiii 1756, gepasscH'id door documents hislviiques. III, p. 215.
Tn. M. ROEST
V.\N
^l-w nol;uis Plaiiclioii lo
LiMBlRG.
Urusscl Gat-liard.
95
BROUWER'S AARDEWERK KT
valt niet
moderiie
oiilkennen,
tc
tlal
door het oiilrcdcn dor
dfcl over verschillende dingen veranderd
Wei het l)esle Wie hekonimerde werk
met l)loemen en
bleet in de
oj)
de
kenken
om
dat te zien op keraniieiv gehied
zicli
en l)escliilderd zijn
met znlke snoezige dingen. Zoo een staan en de aarden kan met zijn
giaznnr,
dat
diej)
rood-biuiii
de eersle gelegeniieid de beste gei)roken
bij
!
eenige jaren geleden oni aarde-
l)edrieg'lijk wit laagje
luiistalel
en warm-gloeiend
vorni
is.
Het nioest, minslens genonien, zedig overdekt
vogels, of liever l)edrukt
melkkan mocht met eere sol)eren
?
met een
zijn
is
ons oor-
in nienig opzichl
richtiiig in kiinst
le
klenrde,
worden.
Het l)anale bazargoed vverd voorgetrokken boven het simjjele aardewerk,
(h\t
toch z'n bizondere kwaiiteiten had van gevoelige kleiu-elTeklen en weeke klei-
vormen. Dat goedje was een en
was
't
niet,
te zijn,
't
maar ook
In dat opzielil
men
verliei I'lijkle ir.\()i
ge|)euler ze
was iui
dat
aan onzen wansmaak
.Japan
fijn
rden,
zijn di'
gebrande
te
;
"I
dan wel was
le zijn,
seheen '
lu'ii
niaar
l)eseliil(lcrd
eompiinieni
bij
luiro|)a
In
poreeleimn, die llollandselic handehiars
Maar ginds
in
nil
bi'proi'rde incl Tiioei/aam
bet oorspiongsland wisi
men
i)eler
!
nilgevoerde Salsoema mel meesleriijk sehilderwerk gelif.;-l)riiin I'ond,
de
men
onaanzienlijk, baas! gebiekkig
was.
liel
ze als lioogsle in knnsi,
klenri'n o|)
genielen loomlc
I'enietin''
Wat
niel,
I
de .lapanners ons iang vooruit geweesi
si-Jialle
maar
niel!
jiiachlige
imileeren.
le
vendigd werd knnst
Mel iiad den sehijn van niooi
I
Men waardeerde een goed en
al ficlie!
zag emit ais poreelein, maar was
dal
llieegezelsclia|)pen, bij
in
door
doiiki'ic harsljcs \cije-
die le
zamen l<wamen om
vooikenr dal oude aardewerk. voor leeken
vorm, maar dal xooi liinpmiNci
s (\r Iio<)l;sIc
AMBACHTS- HX M.IVKIWKIDSKVNST aardewerk had een zeld-
Dit
zaiiie J)ekoriiig in kleur,
waarop de
bruin,
oven spelingen getooverd
even
hille
van den
donUer-l)riiin
tot
Een
had.
sober
een stem-
een eigenaardig
l)riiiniggrijs,
niij^,
voim, die
zonder
was,
veel
moeite op de draaischijf onlstaan
en heeleniaal geen versiering! Diezelfde stukken stelde en stelt
de
Japanner
kunstzinnige
hoogst;
hij
liet
bewaart ze zorgvuldig
in een niooi zijden zakje
kleurend
nog
van teer
met kunstige
brokaat
snoeren samengebonden. Zeifs ge-
broken exempiaren voegen, de
laat
scheuren
iiij
sanien-
waaidevol
met koslbaar goudlak dekken. Zij
wisten
well Het porce-
t
hoe teer van doen, heeft toch
lein,
iets
hards, iets koeis,
nimmer
vertoonl
het de intimiteit, de gevoeligheid van dat oud-.Iai)ansciie aardewerk. Ik geloof stellig en zeker, dat deze voorkeur
ook
bij
Want
ons geinfhienceerd
jiiist
in
den
tijd,
heeft,
vormde
een kleine kring van liefhebbers, die
al
lieeil.
zich ginds rond de beide Goncourts
studeerend, bewonderaars van yoede,
Japansche kunst werden. Opgewekt door hij
Japaiisclie kun.slkringen
dat Willy Finch, een Engelsclie artiest eenige Jaren in
het artistieke Parijs doorbracht,
aardewerk krceg
iiit
onze oogen in zekeren zin geoj)end
tie
vertijning van
dit
(Joslersche
oog voor het sinipele maar natuurlijke werk, dal nog
door enkele pottebakkers op het platteland werd geniaakt,
liet
zijn schilderen
97
AMBACHIS- EX MJYElUiEIDSKUNST
in
den steek
om
in Belgie
niooisle dingen niaakte. F"insch
op
edelman, die
een kleine werkplaals op
Daar
hem
kwam staat
in
iiij
in
te richten,
waar
zijn
liij
aanraking met graaf Sparre, een Borja een grootere weikplaats
steUle te
te richten.
Dat
CEiivie
van Finch, op
wal oogen geopend en van
zelf
tal
van lentoonstelHngen gevierd,
kwam men
potlen en pannen die mooie, groene tcsten op
varkens, primitiet gcmodeleerd, ging verder,
zocht de even
maar
tocli
hecl'l
heel
er toe in die kleine winkels van
zoeken, die grajipige spaar-
te
hekorend van doen.
E^n
een enkele
primitieve werkplaatsen op, waar dat
aardewerk nog werd gemaakt, kreeg dat kleiwerk
volks-
en wijdde er zijn
lief
leven aan.
Zoo ging
het
ook met Brouwerl Al vroeg, opz'n zeventiende jaar verkrceg de acte van middelbaar teeke-
hij
nen en daar
nog
hij
te
Jong was
om naar een hetrekking nit te zien kwam hij hij niij op hel atelier te Leiden, eigenlijk laute de mieiix,
want zoo iemand, die acte middelbaar
was
had,
walerveri',
doodsiaan met neeren dat
l
over
een
Maar al
heelemaal olie-
in
en
onlwerpen maken van
mogelijke
alle
loch
Uon schildercn
klaar,
Insl al
iemand
dingen, pers|)cctiei
en rede-
kunstgcsdiiedenis,
was.
arheideiid hlii'k
die theorien weinig over
\an
le hlij-
ven! Arheiil op knnslgehied vraagt
meer dan aangeleerde (Ic
nuchtere
niel
'.)S
hesland
«
kenni.s en
papieiknnst
Ic zijn
»
hieek
legen dc prak-
AMHACHTS- E\ MJVERHEIDSKUNSl
Zoo
tijk.
eigenli.jke stiulielijd
voor Brouwer de
kwam
meer voeren, van studeeren in musea, van een
van ontwerpcn en
uit-
ernsligon arbcid, een dieper
ingaan in kunst.
Maar aan aardewerk
vverd heel niet gedachl.
nanielijk op boekgebied, het
Onze werkkring
viel
voor-
maken van houtsneden en schablonen, waaibij
toen juist de lijd, dat nog eenige kamerversieringen kwanien. Hel was dat Rozenbnig hooglij vierde met het eerste werk van Finch verscheen, al te primilief, het laatste al te eeiste gestileerde bloemen en blaadjes, hel
later
gekiinsteld
!
nal)ijhcid van Leiden een Daar kwamen we toevallig te weten, dat in de goede woorden zelf wat mocht pottenbakkerij was, waar men voor geld en dat werken op de draaischijf, maken. Wij erheen en zagen met bewondering
hoe
nit
klomp
zoo'n
klei
de eene
bloempot na de andere werd gedraaid, hoe nil zoo'n vormlooze kleihoopeenslanke rioolpijp werd getrokken. Dan die omgeving met lage
zolders,
onder de
klei,
grijzig bruin
alles
die snel-draaiende
schijven, de forsche werkers
bun groot-banden-gebaar
met
!
Daar zijn we menig vrij uurtje en met ontwerpenvanvaat-
been—
werk beziggeweest,
die in het begin
veel te groot van opzet en absoluut
ondraaibaar waren. Maar een paar stuks gelukten en
gebogen
met
in
werden ietwat
de weeke
ingegril'te lijnen
klei, versierd
en
...ze
kwa-
den oven. men heelhuids Voor Brouwer was zijn werkuit
A MBA CH TSkring beslist.
EX
XIJ VERHEIDSK L
Van Leiden
ging
liij
SS T
naar Gouda, waar
de hekende pijpen-
hij in
Goedewaagen een goede oefenplaats vond en hij zijn cersto, niooie dingen niaakte. Later werd liij in de gelegcnlieid gesteld in Leiderdorp een fabriek van
op
eigen werkplaats
te
lichten,
die zich trots veel tegenspoed lot
een fahi'iek ontwikkelde en sinds eenigen
een naanilooze ven-
tijd in
noolschap onigezet
wer
door
is,
waar Brou-
naamgenoot
een
als
adniinistratieven direkleur bijge-
staan wordt. In dezejaren heefl Bronwer's
aardewerk een goeden naani verworven, vooral onidal bet eerbjk gebleven
Het
is.
van faience
tentie
Aan de
beuscheHjk
is
aardewerk, zondcr
valsebe
pre-
willen zijn.
te
draaiscbiji' ontleent
het zijn vornien en dit onlslaan
verleent een eigen vormUarakler, dat steeds sober voornaani
die eerst geleekend en
vorm AARDKWKKK
1
voor gelieel iiet
onstaan
:
eerst de
vormlooze kiomp
op de draaischijf, die de aarde meesleurl gen (hiik dcr vingers wordt die niassa
itis,
de kb)nip
klei, die niets
vocblig en glad, rillend veel gevergd, het
was, getransrornieerd
l)ij
neergeworpen
in
wordt van vorm,
de draaiscbiji
als
slilstaal,
een vaas van grijze
de niinsle aanraking. En
kwaad wreekt
de
wendiiigen. Onck'r vaardi-
lupaahii'i-
En
in
Zaebte,
nilnemend
zijn
klei, die niets is,
(hit
dan
worden.
werk en ze verraden zoo
dil
in sneile
dat sprooiijesachlig oprijsl, liooger en shmker. is
geperst
rondende bjnen
W. BKOlWEli.
ICLLltTJi:
hbji't,
van de geatTeeteerde bjnen,
vrij
is
klei,
van de kleivorni
le
zich en snel als de geboorle |)laals had zinkt
het ineen.
Als de kleivorni
ietwal gedroogd
een eigenaai'dige wijze.
wordt
niel
lu'ii
is,
gehrand
water aangcmeiigd en door doopcii
de vorm gelabeerd, zooals het
in
in
de vaktaal heel,
laagje klei hedekt en als dit ingedroogd
ornament aanbrengi-n, waardoor de
100
wordt ze versierd.
kieisoorl, die
is,
kan
ei-n
(U/c
l^n
vhniiy.iri' niassa
lien gidceile
men door
grondkli'in' wi'ti'
ook weer op
andi-re kleiM' geell,
le
is
wordt
mel een dnn
arschrap|)i'n
Noorschijn
!<(iml.
een
AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST
W. BROUWER.
AAUDEWEHK.
Een andere, even
rationeele versiering
is
ringeloor, een peperliuisvormig instriinienl,
de kleine opening vloeit een dunne
kleivorm
sliaal,
het ringeloorcn. Hier
met
vloeibare klei
die zacht
wordt de
gevuld en uit
rondend en
relief
op de
staan.
lilijt't
Dan komt
ter
vormveitVaaing nog het niodeleeren, het uitbuigen van de
onzichtbaar nog vveeke klei, het aanzelten van ooren, die niet als vroeger saanismclten met de vaas. Zoo'n klei-oor wordt nog
op de goede,
oude manier gemaakt; een smalle lap klei wordt plat uitgerold. Met beide handen wordt deze strook
aan de bovenzijde van het vaatwerkbevestigd door de beide zijden
om
te
biiigen en vast te driikken.
strook klei
Dan wordt handig de uitgetrokken
waardoor
lond
en
gebogen,
gebogen
oor de
het
strook smaller wordt en in het mid-
dengedeelte verkrijgt.
diepe
een
Een
slevige
lijni)artij
dnimdrnk
bevestigt de onderzijde van bet oor
aan den
pot.
Dat
oude toepassing,
is
de eenwen-
bet echte potten-
bakkers-oor, dat een niet ten dekoratieve
waarde
te
sobal-
beefl
bet echte klei-karakter, de
om
mee-
bnigende, weeke lijnen. Baseerend
op deze toepassing kan men door niodeleeren verschillende details
W. UROL WEH.
101
AMBACHTS- EN MJVERHEIDSKUNST aanbrengen, de aanhechting der kleistrook door ornament dekoratief versterken.
Maar
al die
goede technische bewerkingen zouden
kleur en in glazuur de juiste niaat behouden werd. gerig, bet glazuur niet glazigzijn
en ook daarin
gelukkig geslaagd en vormt in waarbeid een
HoUandscbe ambacbtskunst
is
De bet
niet l)aten, als niet in
kleur
niet opdrin-
welkome
bijdrage
tot
de jonge,
!
Elberfeld,Jiinil907.
J.
VKHDEKT Ol'GESTEIJ)
102
mag
aardewerk van Brouwer
AAliDliWKliK.
w.
A.
LoEBER
niioi \vi;n.
Jr.
KUNSTBERICHTEN (VAN ONZE EIGEN CO RRESPO N DE NTEN) DD
UIT AMSTERDAM
a a
ARTI > TRNTOOXSTKLLING VAN KTSEN, HOUTS\i:i)I-,X, IJTFIO'S, ENZ. i;zE
tentoonstellingwas een
oii^ewone, wat wil zeggen, dat vail
oni
zij
er eene
was
genoegzaaiii gehalte (le
aanctachl van be-
zoekers
te
kuniien span-
kanten ondcr het oog kondcn konicn en daarmee om een doordringder begrip niogelijk te maken van hun werkclijke beteekenis. Van Bauer, Witsen, Veth en de Zwart vooral, wasereen aanzienlijk aantal werken. Bij den eersten kon het hier duidelijk woralle
;
den hoe de stof
tot zijne in
van
voorstellingen
zette
fantasien onige-
weelderige
het
Oostersche leven aan het uitputten raakl. hij in zijn
werkelijke krachl, dan kan
hij
Is
met
en veerkrachtige teekenwijzc,
nen. Toch was liet nog geen keuze iiiaar een ledententoonstelling, misschien met enkele geinviteeriien in hel gezelscliap. Uit het
zijn luchtige
zeer matig bezoek bleek weer eens boezeer
van beweging, levend
afloopen van lenloonslelliiigcn door de zich-noemende kunsllievende wereld een mode-gewoonte is geworden. Hier toch werd in veel ruimer schalen, dan bij dc aan
zilverachtige kleur. Dikwijls echter blijkt de
het
«
kunslwerken
zoo
»
schrale
expositie's, opgedischt het
periodieke
werk van
arlies-
de publieke schatting nog al hoog aangeschreven staan. Dat de verlegenwoor-
ten, die in
diging
bij alien
lang niet op zijn gunsligst lot veiklaring dienen voor
was, kan kwalijk
als in
de composilie leeg of onsamenhangend en
Witsen heeft met zijne strenge stads-
hei
gezichten de nicest
doorwrochte proeven
van etskunst gegeven. Hij heeft etsen gemaakt, die als schilderijen zijn. Zijn laatste werken, met welk een hardnckkige kracht ook dikwijls in alle onc'crdcelendoorgevoerd.
op
bereid, de toevloed
vol
een geheel van
de teekening van een gckunstelde zwierig-
onomstoolelijk geluigenis gaf van schoonheidsopenbaiing. Zou wellicbl als deze
was
in
gespannen
maken
working zijner verbeelding minder vaardig, is
zijn
van belangstellende of liever van belanghebbende bezoekers giooler zijn geweest ? Hoe incompleet deze tentoonstelling dan
fijn
lijnenweefsel, zijn compositie's
de geringe belangslelling in een tentoonslclling, waar de onaantastbare hoogheid, de ongerepte verinnerlijking der kunst van Matthijs Maris, met een tiental etsen een zoo
collectie ter veiling
een gecompliceerd en
de minsl levendc voorlbrcngselen. Ue
beteekenis van Veth met een portrctten
—
op steen
nicest
duidelijk uilschijnen. Zijn
de
kunsluiling
werk
hecle serie
—
kon hier bovenal
wijst
van een « sclf-niadc » door verfijndebcscha-
schilderstalent, geleid
ving en een
in
zijn
arbcid zeer beradeii
Deze drie niaaktcn op zich zelf deze tentoonstelling i-ccds bclangwekkend, voor
geest.
opwekkende kunstbeschouwing.
voorwenden kunstlievend te zijn. om, afgaandc op den gevcsligden boogcn dunk van bun work, dan maar klak-
er verschillendc zoo ruim vertegenwoordigd, dat bun kwalileilcn van
kcloos den lof van Ininnc vecllallige inzending, sink voor sink. Ic gaan zingen. Neon,
al
was, ze bood toch ruiinschools gelcgcn-
heid
tot
Daarbij waien
hen, die
Itchier niet
103
KUNSTBERICHTEN
—
om op
gevaar af te moeten waarde wel eens overschat
UIT AMSTERDAM inzien, dat de
lioedanigheid. Uit dit stcl deed zich kciinen
een rechler
een levenskrachlig talent, op het etsen aan-
is,
besef juist van huniie hoedanigheid te krijgen. In deze onigeving kan de meeiiing zich
ook meer afronden omirent de imporlantie der meesterschap over het burijn van Dupont. Verder, hoe etsers als de Zwart en Tholen zich lol elkaar verhouden, beiden in dit precede een expressief verniogen onlwikkelend, waarbij de laatste echter wel in het voordeel
blijft
om
een nieerdere klaar-
gelcgd, dat nu eens zijn ruimste
zoekt
wcer zich inkecrt ven naar het
fijne
waarop
els.
WclUe dieptc
worden aangemerkt. Er
is
tentoonstellingen
tcgenwoordig,
veel
om
een
enkele die merkwaardig is, nog de ingenomenheid van de kunst-cerende wereld te
doen winnen
der Stillevens met de Doodshoofden.
een
er echter achler dit talent
valt te
ontdekken, blcek
blankc
SINT LUCAS
hield eveneens een tentoonvan graphische kunst, dezen keer in het gebouw der Vereeniging.IIet beperkle aantal werken en de huiselijke installalie gaven lets intiems eraan, zoo ongeveer het karakter van eene kunstbeschouwing a
— De wanden van een ruinic kamer waren volgcliangen met |)rcn-
de lijne, van een kamer of
stellig uil
etsjes, die inkijkjes
atelier voorsleldcn.
Er waren eenigc gravures van naast Duponl wel de eenige
ik,
hicr,
om
der,
niet le
ocfeiiing, vercisciil tol
meent men cdilcr bij Aarts zeker niet in verhouding lol het gewonnen resuUaal. Van lloylema waren er eenige lilho's, waarin hij
iets
De Vereeniging zou met ecu nrrangcnuMil dezer voege, de tentoonstellingen aaiilok-
minder vcrmoeiend niakcn. dan in ai'wisselendc opvolging gehouden werden, zouden allicht ook de
kelijker en zeker
Rn
als
zc
belangcn der ledcn nicer gebaat
vond
hicr wel
is
waar
die in Arti Ic kijk hingen,
Men werken
zijn.
versciilllcnde
maar (hiarcnlcgen
Met
iiieuws in loepassing brachl.
waren witte konijntjcsen wille vogels tcgen een donkeren grond, slerk uilkomend. pennen der vogels, had
in
dczon
burijnvocren,
in
Ilooglichlcn in de konijnenvacht en
kon.
hand
echter zwaar-
rustige
er lust toe had, naar welgevallen snull'elen
meen
zeggen plomper dan die van
vaaidigheid
van
is
I'improviste.
ten en nog wel zoovelc lagen er verspreid op een paar lal'els en een bank, waaruit, die
Deze
.\arts.
die danig het snij-ijzer naar zijn
heeft gezet. Zijn lechniek
staat
stelling
zit,
en dat er een merkwaardig eigene kant aan
Dupont. Delangdurigc
!
kloek
Maar ook blijft de ets daarbij wel eens te rauw doorgewerkten slaat, als bij
heden als Israels, Jacob Maris, Mauve en Weissenbruch gaf, zoonict onverdeelde slof tot genot, dan toch aanlciding tot overwegingen in verband met hun uiting in schilderijen. Buiten dezen waren er nog verscheidenen met werk, dat als bezienswaard kon te
brutaalsle
"t
breed,
een
in
zcker
geval leent de zinken
het sterkwater
werk. De Zonnebloemen was een gloedvolle
heid en rechter bestuurde vastheid in zijn uitvoering. Ook liet elswerk van beroenid-
zijn
stre-
en het nauwkeurig gede-
heel goed tot
zich
invreet,
verdiepende
tot het
fliiieerde. In het eerste
plaat,
beweging dan
nadrukkelijkheid,
forsche
in
hel
hij
oj) slag-
uilgedrukt door
papier ler plaatsc een
rchcf
liclil
te
doen aannemcii. Met cllcct was viij aardig hoewel bizar van vinding. I'".en vergrijp bovcndicn Icgcn (\v groiidbcginsek'n der kuMsl in lijn cii UKnir: ccnvou(Mg gczcgd :
van een leckcning gaal men toch
gccii
has
maken. Verder waicn er veischci(UMic lilho's van Moulijn, allc van lielzelhle laUcn eener relief
lanwe droomstemming en uitvoering, lilho
een no^al
kwijiicnd-teere
kcrnachligc groole
van Konijncnltuig, versciilllcnde groole
ook enkele artieslen verlcgcnwoorchgd, die daar op het Hokin gemisl werden. Dcrksen van Angcren, wicns werk op U'n-
elsen van ICtienne Hoscli, met g(»c(le hrok-
toonstcllingen niel veel gczien wordi, had
Alii
er een aantal elsen van ongelijken aard
104
cji
kcn Clin en ccnigc lionlsnedcn en elsen van Vcidlu'cr
(lie
ook voor een
U-gcnwoordig waren
gi'ool
dcil
in
KUNSTBERICHTEN
—
AMSTERDAM
i'lr
^^ ^'^ 5«^ ^"^ '•^ ^"^ ^t: «•?; '•'^;««^^««^
dcrij-formaat, zich bovenal schijnl higespan-
TENTOONSTELLING
zijn groote,
O
HIJ V\\. ML'LM:1{
&
yC^ We
(leze
moeten liel wnaidccren dnl finna haar zoo doelmatige en grootscli
ingerichte veilingslokalen herhaaldclijk be-
was
er eeii vaii
oude
kunst, die een bijzondere aanlrekkelijkheid
had te midden der veleiiei fesliviteilen uni Rembrandt's geboortejaar te lierdenken. Nu weer is er gedurende dc maanden JuliAugustus-September een dulibeie tenloon-
— deals ceraniiek, deels scliilderijen.
te
hebben
hoogste opvoering van
tot
— en nog
lang niet volprezen
scliildersgaven. Het andere sluk
om
kelijker
de compositie,
om
—
aanlrek-
is
de handeling
en de lypeering derliguren.
Van Goyen's
van lenlooiistcl-
slenit lot het arrangeereii
lingen. Verleden jaar
nen
blijkeii steeds
mini voorradig
de firma Fr. Muller. Een groot riviergezicht is op deze tenlooiistelling een verrasbij
sing, een schilderij
veel ruimte.
van groote lieweging en
Van de
kleinere schilderijijes,
waarbij zeer bekorende viol uitgeschilderde impressie's van bollandsche walerstreken,
eerste afdeeling bevat lieel wal kostbare
onder verschillende dagmonienlen en weersgesteldheid, zijn ereenige oude bekenden te
exemplaren, voornamelijk Delf'sch en Chineesch porcelein. De Iweede, gevormd door
vinden van de inleressante Van Goyen-tentoonslellingeenigcjaren geleden in het stede-
een zes en dertigtal scliilderijen, bood meiiig belangrijk specimen van oud-Hollandselie
lijk
zwaartepunt van deze gevonden worden in een oud-damesportret van Rembrandt. Het bleef echter slechts korten tijd aanwczig, daar het door plotselinge aankoop naar het
voorstellende de porlretten van een voor-
stelling
De
kunst
te zien.
Het
kleine coUectie moest
buitenland verhuizen moest.
geval ver-
I)it
Museum gehouden.
Alb.
merkwaardig met een nog
al
naam handelsman
en zijn
haven
De
Batavia.
bij
Cuyp
:
of de klacht, dat Hollandzijn nationale kunst-
ill
elke gelegenheid
te
laat,
veel a
maar priori
We kunnen toch niet alles vasthouden; builendien moet ei- relvening gehouden worden met de finantieele draagkracht; als er maar reserve blijlt om van het geuit wordt.
Er was een groote niVroep natuurlijk) over deze
zuiverste te
roep (veel
behouden
Rembrandt... maar het wei'k representeerde Rembrandt ;i/('/ op bevredigende wijze in de belangrijkste periode van zijn onlwikkeling, die
is
om
en nabij den
tijd
der Staalmeeslers.
Een jonge vrou we-portret van Hals — mede een voordeelige vertcgenwoordiging In den kop vooral zijn de kwalileiten van zeer matig gehalle. In het mcer onaanzienlijke gedeelle van bet werk dc slocl waarop niet
:
de recblerhand stcunl en vooral ook, aan de andere zijde de afliangende haiulschoen, :
zijn
echter voorlrellelijUhoden van schilde-
ring, die de echtheid
van
gen.
Maar twee zeer goede
Ken
nit
den
tijd
dat
liij,
liierop
doch wel wat stroef geschilderd; in het landschap zijn mooie parlijen maar — het moet te veel op zich zelfgczien worden kloek,
de compositie mist saiiienhang. Een schilderijije van Oslade
niet bij
er zeer
vrouw aan den
figuren zijn
wekte naar vele kanten weer vvat wrevel. Ik wil hier echter in overweging geven schatten zich telkens oiilfntselen
is
groot schilderij,
Het
lijkt
oiid
'ii
:
man
wel wat een raadsel. veel meer op een vroeg werk van
een boek lezend,
is
Dou zou men meenen. Een zeergoed damesweer
portret van Terborcb; een figuur
ten
zoo maar zonder veel onislag in eenkamerruimle neergezel en allijd met een voelen
uit,
stoel en een lafel tot eenige vnlling
van het
Hier plaatst Teiborch gewoonlijk het diepe purperrood, dat de werking van zijn (leflige en rustige poi Irelslnkken zoo
tafereel.
veel
pakkender niaakt.
l-^en
landschapje van Riouwer
is
lang niet
datvandelaatsleRembrandt-lenloonslelling.
Een maanlandschap van groolste der twee) voortrcirelijksl
is
V. d.
Neer
diet
maar oii zijn Jan Wynanis verlcgenis
beter,
woordigd en verrassingen
zijn
zeldzaam
bij
(lezcn nieeslcr.
Van
(^appelle den zeoscliiUler, een land-
scha[>
Verdcr vindl men er nog goede werOr de IUh'mi, Miereveld, Por(de Jonge) de Vliegcr en .1. Viel. De
ken van
,1
dit
sink waarbor-
cellis
.Ian
Slecn's zijn er.
Ruisdael's niet van de besle. en een porliet
in
vrij
grool
scliil-
aan Moreelse loegeschieven, maar een loe-
105
KUNSTBERICHTEN
—
UIT B MUSSEL
schrijving die niet gelieel overluigend
minder
scliildering is
reelse
maar
;
het
is
;
dc
is eeii
Mopoitretsluk van goede
wat
stng. docli zeer vast
kwaliteil, lioewel
coulaiit als
bij
hcrinncren een beetje aan een meester
in
genre, Victor Uylterschant.
dit
Van de
zijde der marineschilders
moeten
we Frederik Hansen vermclden, wiens werk en talent in de verte aan den onlangs overle-
geschilderd. \V. S.
^^ ^ ^ ^^ 5*^5
^"^^ ?«^
^^
>«^
DC- UIT BRUSSEL
d n a
dcn Zweedschen kunstenaar, Fritz Thaulow herinnert. Zijn Devrozen Rivier is een heel ding.
niooi
serie
Zijn
krabbels.
ook
die
Krahbcls zijn geteekend, vormen een heel
aardige slaalkaart voor den virtuoos. Leon
I^^^^^M r
BRlifjMKB
^
^RS^JkO IrI^^^H
DE AKWARl-.LLISTEX
IJ
A^ '>^t'^>i
^^rWJv^HK
De
sluit
gewooniijk de
tentoonslellingen, die
rij
elUaar van den Herfsllijd
de zalcn van
opvolgen.
Salon der
liel
Akwareliislen en Paslel-
E iJ^^S^^SSt af in
Met
iiet
niel
want eerlang zal de kritiek weer gcroepen worden oni het Driejaarlijksclic lang,
Salon
te
De Aquarellislen en
l)eziclitigen.
dc dooden vooral, waren er
Paslellisten.
weer met een aanlal mooie en aantiekkelijke werken, maar in 't algemeen is mij 't geheel tocli minder trefTend en kraclitig voorgckonicn, dan in den laatslen tijd gemeenlijk 't geval was. De openen
luchl-
even
dc olicverl'schilders.
als bij
rijkst.
Lcicilsle
het
tal-
Stralen ikerk te Veere)
meesterwcrk
een
een andere vertolker steegjes
onze
in
heid
Ook
Wagemaekers deraars
van
zijn
weemoedig
ook
bouwvallige huisjcs
in
zuiver-
Heckelbus en Victor
oude,
geestdrifligc bewoii-
ingcvallen ;
huljcs en
de cerslc gceft heel
interressanle kijkjcs op het historisch kasleel
van (Iriniberghe, waarvan
roerde zaiigcr
is
u
Exotiekcn
met
Outer
ccn
vindcn
»
heel
we
lypisch
Avaabsch kerkhof. Dc blocmschilders zijn altijd legio en aan hoofd schittert Frans Mortelmans, liiin wiens Gcle Rozen ons waarlijk een illusie
van
de
werkelijkheid
geven,
en
Victor
Creten, wicns Anjelieren niet minder zachl
en si'ppig
terwijl Mej. Georgette
zijn,
nier uitniunt
in
t
zich cigcn
Mcu-
niaUcn van
Cinerarias.
Waar we overgaan lot de figuurschilders, we in de ecrste |)laals eenige
bcgroeten
dames, die op voortreffelijke wijze parlij weten te trekken van dczc andcrs weinig vrouwelijke kunst. En hierbij doct zich hcl
stcden, een
Louis
zijde tier
Nestor
eigcnaardig vcrschijnsel voor, dat ze zich
tcekcning schiet
zijn
korl.
te
Van de er
Hene Gevers,
verwantschap loont met Alfred Dclaunois, met wien hij overigens noch de dieplc nocli het schilderachlige deelt.
en lypisch ding.
schildcrachlige
is.
der
eenige
die
visionair,
is, die door Brugge of Mcchelen werden geJnspireerd. De Vaarman van Leon Barlholome is mcde een heel lokaal
waien.
Zlehier onder andere Lieven Herre-
muns wicns bijna
schildcrs.
tjinnenluiis
achtige stukjes waard
Moderne Museum
duurt weliswaar
rusllijd
geeft ons in zijn Onde Haven een hoekje van Brussel, dat de nicest schildcr-
.\llard
liij
do onl-
gc worden.
Winter, siieeuwen wilellektcn inspircercn
door krachligc mannelijk- vaste Nocmcii \\c ondcrscheiden
vooral
kwalileiten in
dc cerste
dc
NViel,
wier
zulk een
plaats
Mevrouw
van
.-Mida
liriisselsche SIraalzanfier niel
bijna
manjiclijke
kraniglieid
is
gewasschcn en die ons dcnken doct aan het uitstekcnd brok scliilderwcrk /•V/'/j, dat zoon (",oui-tens vcrlctlcn jaar in Schooiie Kunslcn gecxposeerd had. M""' Lambert dc Botliscliild was cr met pastels, die cvcncens met veel krachl en brio uilgevoerd waren, maar waarin een gi'eintjc nicer onlrociing gewcnscht zou zijn. Wijden we vcrder ecu
vcle onzer akwareliislen. l-jigard Homliauls
woord van
vooral maaki cr heel aardigc dingen van en
Maria Salkin en vooral aan de mccslcrlijkc
niengt wil en grijs met een groole hekoring
tcclinick van
op
I'urtrcl
zijn
dock, dat Wiiiler
licet
en zijn bcvoorkeurde wijzc
106
manier van werken Zijn
t
Juiiije
lof
aan de
virliiosilcit
Mej. Louise dc llcni
van een klein
nieisje
van M""' in
liaar
en vooral van
Meisje niel den Waaier.
— VIT BIWSSEL - BOEKEN
KUNSTBERICHTEN
De heer Leon Rotlhier hceft in (lion lijd ook 't meeslerschap verworven, vooral sedert
zijn
hij
maiiier heeft vernieiiwd en
de modellen en de almosfeer koos, die karakter pasten en sedert
zijn
hij
i)ij
de vertol-
vollc porlefeuille
het ongineele
hem
een groot succes. Verder had
allerliefsle
bezorgde liij
er een
vrouwenfif^uur tegen een zwarlen
achtergrond. Naast de kunst van Rotlhier
kwam
die van Ferdinand Toussaint ons wel wat petieterig voor, zoo iels van een bibelotje om op een hoekkastje le zetten, dat evenwel niet van die zekere bekoring is
waarmee de Ijekwanie kunstenaar
ontbloot,
accessoires duel gelden en zijn tonen
zijn
vereenigt en schikl.
echter heel wal
lir is
meer leven en accent
in \\ei Jomjensportrelje
malvozenkostimin van Leo Schaeken.
in
Eindigen we
vluchlig overzichl met
dit
uiting te geven aan onze waar
Louis Moieels, de nicest gewelensvolle en elegante miniaturist, die ten. Hij is er
in
we
geslaagd
in Belgie hezit-
om
het leedere
vraagstuk van bevalligheid met de groolsle zorgvuldiglieid en nauwkeurigheid
koring bij
vereenigen. Hevvijzcn
te
de Funlein en de
:
met
liyijciide (:iirisliis-/i(jiiiir. (i.
^
be-
Zijn Vroiuii
K.
««^ ^'^ ^'& ««^ 5«^ '•'^ ^'^ ^'^ ««'S ««^
&
TIJDSCHRIFTEN
CHANTILLY > LHSTHES RICHES HEURES 1)1-: JEAN DE FRANCE, DUC DE BERRY > PAH PAUL DURRII':U > OUVRAGE ACCOMPAGNE DE G4 PLANCHES I<:N HELIOGRAVURE > PLON-NOURRIT & O', IMPRLVIEDITEURS ^ 8 RUE GARANCIERE, PARIS
>
PRIX
:
turen noodzakelijkervvijs tot een enkele herleid.
tint
Maar de verhouding der toonvvaar-
den blijft zoo juist, het detail der steeds onverkleinde reproducties zoo scherp, dat deze uitgave ook voor kunslliistorische studie een kostbaar hulpmiddel
blijft.
De zeer uitvoerige en zeer grondige
studie
over het handschrift kon aan geen betere handen worden toevertrouwd dan aan Paul Durrieu; zekerzal men zijne conclusies niet steeds zonder voorbeliou.l behoeven te aanvaarden; dit blijkt reeds uil het opstel van
onzen medewerker Jacques Mesnil. Maar er bestaan dan ook maar weinige kunstwerken, waaraan zich belangrijker en meer ingewikkelde kwesties vastknoopen dan aan dit (letijboek. Het staat op een keerpunt, waaroni lieen heel de
geschiedenis draait.
moderne kunst-
Waar
positieve gegedeze kwesties nog zoo zeldzaam zijn, spreekt het wel vanzelf dat de meeningen der kunsthistorici nog lang niet overin
eenstemmen. Zooveel
is
Durrieu's
bazis
studie
de
echter zeker, dat
voor verdere onderzoekingen zal blijven het uitgangspunt waarvan men zal moeten vertrekken, om vruchtbaar werk te kunnen leveren.
—
Hij
(ienkt
250 FH.
zijn.
afhceldingen een zeldzame bekoring, al is de schitterende kleurenweelde der minia-
vens
BOEKEN
teksl en platen
afzonderlijk ler
Ook na de bezichtiging van werk - een overstelpend en onvergetelijk kujistgenot — behouden deze geschikt
worden
Zijn Reine de Coincdie
bewaard;
hand nemcn en van nabij bestudceren kan, lets waartoe de met de grootste zorg uitgevoerde heliogravures dan ook ten zeerste
ker der niondaine en arlislieke elegantie geis.
TUDSCHBIETEX
men deze
zoodal
zijn los,
ct
het bespreken
van
handschrift
dit
men onwillekeurig aan een
antler,
meesterstuk der miniatuurkunsl, dat nog grooter beroemdheid geniet, en ook
later niet
willeii
ij
om
in
vcrzuinien
deze aflevering,
waarin het Gelijboek van (;hantilly
uitvoerig
be-
sproken wordt, de aanvan onze lezers le
daclil
vestigen
op
de
monu-
mentalc uilgave, doorde kunstzinnige firma Plon-Nourrit aan
dit
wonderwerk der
mi-
niatuurkunst gewijd. Het
is
een zwaro
lolianl,
In
eon sniaaU-
onlangs werd gereproduceerd riiim
Grimaiii.
:
het Hrevia-
De uitgave van
dit
werk
bcslaateen heele hoekenkast en kost .SDOO Irs. Toch zijn de openbare bibliotheken en par-
deze reuzenuitgavc hebben aangcschaft niet zoo zeldzaam, als de hooge prijs zou doen vermoeden een verticulieren, die zich
:
heugend teekcn voor de belangstelling welke dergclijke ondeniemingen verniogen oi) te wekken.
107
BOEKEX Maar
S:
TIJDSCHRIFTEN
wij vrageii
met aaiidraiig, dat ileze ook tot het Getijboek
belangstelling zich vail Cliaritilly
zou uitstrekkeii. Inimers over-
meer dan een opzicht het jongere lirei'iorium, waarvan oorspronkelijkheid doorgaans niet de grootste deugd is. Men weet b. v. dat een aantal tafereelljes, die in "t Breviarium steeds groote bewondetreft dil in
ring wekken, eenvoudig naar het Getijboek
van Chanlilh' is
(/cfo/j/eertf
werden. Bovendien
het oudere werk, dagteekenend van be-
gin 1400, in zuiver kunsthistoriscli opzicht
van veel grooter beteekenis dan
het laat-
gothiseerende Breviarium.
Wij vertrouwen dat de fraaie uitgave der firma Plon-Xourrit dan
ook gemakkelijk
haar weg tot de belangstellenden en Zuid-Xederland zai vinden.
in N'oord-
li.
lOS
it()(.ii-.ri
\AN
i)i;u wi-.yi)i-;n
i'iiii,ii'siji:(iui:i)i;.
(Koninklijk
I'nlois. Miidiid).
c/j
:
DE TENTOONSTELLING VAN HET GULDEN VLIES TE BRUGGE Is Ices I
lii-ii<(<<e
ill
Het
!
jaai-
1907 heefl de vcrwezenlij-
—
gezion van een iniiig geliefkoosden
droom de zee van doodsche verdoo\ ing, (bans weer vervolgend den loop van liaar lot, herinnert zich de oude slad, zonder billerheid voortaan, de kiiig is
lierwonneii
!
En na
vier eeiiweii
(iagen der vroegere pracht, die ze ecrlang hoopt
te
zien
lieileven.
Hel (jnlden Vlics niaclit, die
de
l)loeni
—
dat beleekent Filips de
en door de Unnsten den
De
liiisler
zijner regeering verboogt.
promotors
—
groolste deel
en te
gemeend
danken
is aan de volbardende pogingen van Baron Kervvn hebben er bet kader van willen uitbreiden. Zij bel)i)en
zonder
dat,
tentoonstelling,
—
moge zijn, ten slolte slecbts een blik op een episode. Haar men mag zeggen dat bet tot stand brengen er van voor bet
—
de Leltenbove
zijner
oogpnnt besciionwd, vergunt ons, hoe
tentoonstelling, enkel nil dit
belangrijk ze ook
Goede op het glanspunt
der Europeesclie ridderschap oni zich been verzamelt
doen aan bet doel of den naam van de
lets te kort le
de grondstollen voor bun plan niet enkel
te Brugge, de ook elders moesten verzamelen, op bet gebied dier vorsten, die er acbtcreenvolgens de bool'dmannen van zijn geweesi,
bakermalvan
zij
hel
Gulden
die voorzaten in bet
afstammelingen
in
Vlies, niaar
bijdroegen
kapiltel,
Spanje en Ooslenrijk
tot zijn
zij
ondei'houd en onder wier
op de minzaamste wijze ontvan-
gen werden.
Zonder de geringsebalten,
i)uitenge\v()ne
beteeUenis der I'rimilieven van
mag men zeggen
dat deze vroegere
lUD'i
le
willen
lenloonslelling tloor de
tegenwoordige en dat wel op zeer voordeelige wijze wordt voUedigd en aangevuld.
W'apenen,
handselirillen,
waarvan de
wapenrnstingen,
sebilder- en
lapijten,
niunlen, prenlen, voegen zicb
l)elangrijkbei(l
lot
i)eeldbouwwerk,
een barnionieus gebeel,
nog verbooijd wordt door
tlen speciaal
door vak-
niannen ojigestelden ealalogus.
En leggen we vooral nadruk, want
Onzk Kunst,
Dci'I
XII. (Kinl)i
dil
strekt ons land
tot
eer,
op de
1(»
DE TENTOONSTELLIXG VAS HET GULDEN tegemoetkoming die de
vriendelijke
iiirichters
BRUGGE
VLIES TE der
tenloonstelling
de
in
meeste landen hebben ontmoet. Het was een buitenkansje voor de vrienden
om
der kunst
in
een zellde lokaal zooveel kunstschatten
een geheel
tot
te
zien
versmelten, die van de meest verschillende punlen van Enropa bijeen waren
gebracht
van Petersbnrg en Madrid, van Weenen en Parijs, van London en
:
Dresden.
Het gebouw van
Provincialc Gouvernenient
liet
te
Brngge, dat geheel door
de tentoonslelling ingenomen wordt, draagt het zijne het geheel.
De zijwanden der hooge
zalen, de
i)ij
den indruk van
lot
onde bouwslijl, leenen zich
voorlrefTehjk tot het uitstallen der prachtige behangsels uit de catliedralen
van Burgos en Zaragossa, van het Paleis
De
vier prachtige wandtapijten
door
J.
te
Madrid en het Museum
Brussel.
te
van de Overwinning van Tunis, saanigesteld
Vermeyen, den schilder door wien keizer Karel zich
C.
veldtocht vergezellen deed, zonder
daarom de kosthaarste
te zijn
oj)
zijn
der kroon-
verzanicling, behooren toch in Spanje tot de hoogstgeschalte, en het zendcn er
van naar Belgie, was van de
van koning Alfonsus, een
zijde
blijU
van heel
oprechte belangstelling in de tentoonstelling, waarvan de glans bovendien nog
wordt verhoogd door de aanwezigheid van Armeria
De
real, het
vele kostbare voor\vcrj)en. nil het
Prado-Museuni en enkele andere openbare verzanieliugen.
keizer van Oostenrijk, de koning van Engeland, de Isaar van Unsland,
hebben evenzeer bijgedragen
tot
het verrijken van een geheel, dat als een
bron van vergeUjkende studie inderdaad eenig
Een enkel vatten. Vooral
artikel
omdat de decoratieve
rustiugen bijv.
vervuld,
er
Filips
dernsling
den Schoone
a la
(ingez,
Romaine
»
rol,
noemen
is bijv.
al
is.
deze schatten niet be-
door enkele voorwerpen, de wapenoudlu-idkundige
de geschied- en
voldoende van doet nitkonien. Het
van
te
kan echter de onlleding van
duidelijk dat
bij
waarde
niet
het tornooi-harnas
door den keizer van Oostenrijk) of de Para-
van Guidobaldo
II,
herlog van Urbino, arbeid van
B. Canipi, gedagteekend van 1546 (uit de Armeria real)2de aantrekkelijkheid
van den eersten indruk voor een dcel veroorzaakt word! door de hooge
waarde dezer zeldzame stnkUen, die men bijna de hloiin der eolkities, zijn, zou mogen noemen. Onder de exceplioneele munien-verzameling Uonieii eveneens slukUen voor, waarvan de niet op de hoogle zijnde l)ezoeker nanwelijUs di' waarde bevroeden kan. Onder de handschriften vinden we mede eid<ele schatten. De afdeeling schilderkunsi heetl, (lit spreekl van zelf", vooral de aandacht
waaruil ze afkomstig
gelrokken van het publiek, dat,
wonderen vereenigd waren,
in dit lokaal,
waar
in
I'.IO'J
er onvermijdelijk toe neigde oni
bet ditmaal een exposilie gold,
waar
hel
zoovcil pidurale U'
vergilcn, dal
geschiedkundig hclatig der
werUi'ii
ONBKKENDK MKESTEH
:
BORSTBEKl.n VAN PHILIPS DEN (llc.orl
Kw
:iaM Z
M
Koiiiiiu
C.Oi:»i:, (liions).
v:m \V„i UniluTS
.
DE TESTOONS'JELUX(i VAX HET GULDEN
VLIES TE liRKiGE
vaak tegen de geringero kuiistwaarde opwoog. Dil was vooral mot cnkele portretten hel gcval. Philips de Gocde leefde wcer voor ons op. in een dozijn afljoeldingcn waaronder de nieest helangrijUe, die ons van deze figuur i)ekend zijn, zonder dat een enkel eclitei- van allereerslen rang was. Ze zijn te veel aan eikaar gelijk
cm
den indriik van een volmaakte gelijkenis
niel
makers
er
van zeker
van
niet
matig voordeelig model. En leeren kennen op toch,
't
is
tijdstip toen
t
was Jan van Eyck
al
vleierij
wcl eigenaardig dat ze ons den vorst eerst alle
jeugd
dat aan
hem
zijn
gelaat
geweken was. En
nanwlijks over de dertig was,
hier
weer.Moet men
tentoongestelde
is
als
een prototype beschouwen? Onder
De
het beste.
dit ongetwijt'eld
details er
op dezelfde wijze weergegeven, nog op een ander
al
portret,
liet
koningshuis van Spanje behoort en dat aan van der
liet
wordt toegeschreven,
precies
uit
zijn seliilder toen hij
geen enkel werk van diens penseel
geeft
men kan de
geven, doch
te
beschuidigen, voor een sleehts middel-
de
Weyden
le
Brugge
van vindl men,
portret, dat in
de
Groot-Hertogelijke verzameling van Gotha t'bnis behoort en dat dikwijls aan
van Eyck wordt gegeven, schreven werd, hoewel
Ten
terwijl
het
mooie
slotte
stichter der
men
heden
t
als
een gewone copie aanvaardt.
brengt de vergelijking der onderscheiden beellenissen van den
Orde van het Gulden
zicht van Filips
als
stijl
Stoute,
uit
als gelijkenis lets
uit-
de verzameling
minder getrouw,
van waarlijk indrukwekkende groolheid.
Het kostelijke portret, der expositie
aangaande het
Vlies ons niets nieuws
den Goede, behalve het prachtige hrons
van den koning van Wurtemberg, wellicht
maar
portretje uit de van Erlborn-
Antwerpen, beurtelings aan van Eyck en van der Weyden toege-
collectie te
is,
heet't
op jeugdigen
nil
langen
het
lijd
leeftijd.
Museum gegolden
le
Brussel, dat een
als
dei'
sieradcn
een afbeelding van Karel den
Sedert dien heeft men, ten onreehle wellicht,
deze identificatie opgegeven. Het breede gezichtsmasker, de uitsjjringcnde
jukbeenderen, de recht getrokken wenki)rauwen, de koppige
li|)
konien, alles
wel beschouwd, zeer goed met de eerste identificatie overeen, ook
men, ook heden nog, naarde
Van dezen is,
is
het
zijde
al
neigl
van den groolen bastaard van Hourgondie.
schoone portret dat door de Galerij
een getrouwe herhaling van het bekende weik
te
uit hel
Dresden ingezonden
Museum
(".onde.
Dus,
buiten en behalve een in miniatuur door den koning van Kngeland ingezon-
den,
is
er
op de tentoonstelling geen enkel formeel gedetermineerd portret
van Karel den Stoute aaiiwezig. Maximiliaan van Oosleiirijk daarentegen, en verschijnl op nieuw zulk een belangrijke
te
midden
l)ladzij
zijiier
is
overvloedig verlegenwoordigd
Bruggelingen, mel
wit' zijn
geschillen
der plaalselijke geschiedenis vulien. Ken blik buiten
de vensters der expositie, loont ons op het groole plein de plek zelve waar
111
DE TENTOOXSTELLIXG VAX HET GULDEX
VLIES TE liij
BRUGGE
gevaiigene zijner op-
ills
onderdanen wellicht
roeiige
plannen smeedde verderf.
dige
eigciiaar-
naar
l)eeldlt.'iiisseii is,
voorkomt,
oils
luin
lot
Geen dezer
van
't
een
Vlaanisch penseel afkonistig,
geen enkel er
evenniiii als
van
hem
als
den geniaal van
Maria van Boiirgondie voor-
Van deze
stclt.
bevallige vois-
een profiel, dat
tin is
in
de
Ueizerlijkeverzanielingenvan
Oostenrijk t'huis lioort, zcker
geen document
dieii tijd.
iiit
Iweede vrouwenporlrct,
i'>en
eveneens van daar heikomshoogst waarschijiilijk
l!g, is
een af beelding, overigens van een penseel van later datum,
van Maximiliaan's tweede geiiialiii,
Biaiiea Maria Sibrza.
De zalen
in liet
Gebouw
Provinciate Slaten
(ier
zijn
overigens weinig van de zijde he-
vroiiweiiportretteii
del'
giiiistigil.
Minder nog
om
zijn
zeldzaanilieid.
dan oni
zijn
kiinstwaarde,
verdieni
len
lief
porlrelje van
\ei iiu'ldiiig,
ilaine lii'iinin Ai.-n
een Jonge
de
door
Caidon werd
leii-
lieer
loongestcld.
llel
is
voorname
meest
met
gecoilVeeni, dat
waaivan de
t'eii
der
stnkjes,
loesclirijving aaii
van der Goes
le
verklaren
is
door de vaslheid der omlrekken, JACOU VAN LAi:Tm:M(?); (Museum,
112
Hrusscl/.
IMilll|»
"I'-
s.
meer dan om
liet
zeer
1..
heslisi
karakler
scliilde-
NKDKIll.AND.SCIIK MKKSlKn.
PIIll.IPSDKSCHUONK. (Keizcrlijke Musea. WeeiuMi;.
slrv.ks
l.-,(Ki
TENTOONm:UJ\(; VA^
1)E
Evenals op de
ring.
profiel gezien,
met
talrijke
munlen,
GLUJES
IIET
op door den slerk geacccnlucei-dfi)
liier
het vorderen der jaren, tevens nieer vooriiit, niaar
staltig,
zooals
Keizer Karel wel het gevai
bij
VLJES IE
Maxiniiliann
valt
van
Oostenrijk, in
Dc
neiis. is
kin treedl,
loch nog niet wan-
is.
Het portret, van Ambrogio de Predis van Miiaan, dat aan het
Weenen
behoort, draagt het jaarlal
l.)02.
Het
is
Museum
een stuk in grooten
afkomst verraadt. De overige afbeeldingen,
zijn Ilaliaansche
imUGGE
stijl,
te
dat
aile waarscin'jn-
Duitsch, met inl)egrip van het mooie portret uit den Louvre, waarschijn-
lijk
lijk van Bernard Strigel, naderen het tamelijk vaak herhaalde type der gravuur. Het allerhefste profieltje, tegen een rooden grond van Mevronw de douairiere Camberlyn, dat aan Griinewaid wordt toegeschreven, is een ver-
kleinde weergave van het portret in de keizerhjke galerij het door zijn lamilie
omgevcn
te
Weenen, evenals
portret van den keizer, dat door de
Academia Madrid wordt tentoongesteld en die beide van Strigel zijn. Dat Lucas van Leyden de schepper zou wezen van een der portretten, waarop de keizer met een kapsel van lange, witte haren voorkomt, zooals o. a. op de stukken, die door het Kaiser-Friedrich Museum te Berlijn, door van San P>rnando
te
Museum
te
Weenen
moeilijk aan
te
nemen.
het
en door graaf de Lalaing ingezonden werden, valt
de datum welke op de lijst van het ailerliefste den beer Kleinberger te Parijs werd ingeschreven,
In 1510,
portretje in het bezil van
was Lucas van Leyden pas 16 jaarl Van al de voormannen van bet Gulden
Vlies,
.
overvloedigst vertegenwoordigd,
afbeeldingen van een duidelijk
jong verschijnt
hij
tevens in bet bezit
komen
hoewel te
—
heel
is
Filips de
eigenaardig
Schoone bet
—
geen dezer
omschrijven schilder afkomstig
is.
Heel
op een mooi portret van den koning van Engeland, die is van een Iweede slukjc, waarop we ^traks zullen terug-
en op verscheidea andere, dan eens alleen, dan weer vergezeld van Margaretha, alle uiterst interessante werkjes, ondcrscheidelijk
—
zijn zuster
van den keizer van Oostenrijk, van den Louvre, van den bertog van Anhalt en van den beer Salting te Louden. Het oudste van al deze portretin het bezit
ten
is
een tweeluik
den heer G.
Gliick
uit (*)
de keizerlijke veizameling geidentifiecrd. Tot
Maximiliaan en Maria van Hourgondie
mede
nu in
toe
te Weenen, onlangs door bad men er een portret van
gezien.
Dezelfde schrijver
beel't
doen vallen op een tweede scbildering, die sederl het eigendom van den beer Salting en op 't oogenblik eveneens te Brugge wordt
het licbt
geworden
is
geexposeerd. De jeugdige vorst en zijn zusler zijn met de schilden van bun verschillende kwartieren omgeven.
De
(*)
schildcrs, alle zich
Gliick
:
door verdiensle onderscheidend, de makers van
Kinderbilcliiisse aiis der Sdiniiilniin ^Idij/drclenx I'lm (k-slfirrirlt.
WceiuMi
lOO.i.
113
DE TENTOONSTELLIXG VAX HET GILDEX Vlaamsche beeldtenissen,
deze, meerendeels
op de meest verschillende wijze
VLIES TE
laten, al
BRUGGE
hebben ze hun model aangaande
vertolkt, toch geen twijfel bestaan
hel algemeen karakter eener fyzionomie, waarin zekere zwaai'te der trekken tocli niet
geschaad beeft aan den aangenamen indruk van bet gebeel.
Het beste dezer stukken
is
bet
eigendom van den Louvre. De jonge met een roode muts. De
koning van CastiUe draagt er bet boofd bedekt scbildering scbijnt niet
mag
zelfde
in
oog vallend van Vlaamscben oorsprong
't
gezegd worden van dat andeie stuk
door onze plaat weeigegeven, dat waarscbijnlijk
liet
of anderen scbilder uit de Nederlanden, in dienst van
katboHeke koningen, Juan de Flandes of Micbel zijn
de portretten, ten voeten
bezit St.
van Fibps en
uit,
Lievenkerk
triptiek, die
van den koning van
Castilie.
vanwaar deze
We
men
zijn tijdgenooten
afkomstig
laatste
is
naar bet
zijn,
vermeld
middeupaneel, een Laatste
Het
Oordrel, van geringer waarde dan deze portretten, collectie,
in bet
vroeger aan de
de meest waarsciiijnlijke attributie
;
name onder
wel die aan Jacob van Laetbem, met
als scbilder
Vooral belangrijk
gemalin Jobanna,
Zierikzee beiioorde. Talrijk zijn de scbiiders aan wie
te
deze beeldtenissen beeft loegescbrcven is
werk is van den een MaximiHaan of van de
Zittos.
zijn
van bet Brusselscb Museum, zijkiiken eener
Het
de verzamebng Ambras,
uit
niet
de Middlelon-
uit
Museum
Brussel ge-
te
meer ten gunste van Jacob van Laetbem, omdat een portret van Filips, eigendom van den koning van Engeland, buiton en i)ebalve twee zeer scboone luiken in de verzameliug Masnre-Six te Toiircoing, waar
komen.
we
neigen des
bet jonge
verraden. Er gebezigd,
Een Castilie
te
koningspaar is
bier dus
maar van
geljed
aanscliouwen, gebeel dezelfde manier
van Jobanna de Zinnelooze
<<
werd
tijdelijk
met bet
een, die in geregelde belrekking stond
klein poilrelje »
in
geen s])rake van een meester die
Madame
bof.
Jelianne de
van den Markies van Santillane, toegescbreven aan Maestro Micbel
(Zittoz) scbilder
welen overigens
van niet
Masure-Six verzameling, gilden-sluUUen. Aan
de Kalbolieke,
Isaiiella
iiel
uit
talrijke
iioold der
Cbristns knieien en de banden
figuren
mannen,
van een andere band. Wij
is
waarop deze toescbrijving
zicb groiult.
saamgesteld,
De luiken van de ongetwijfeld
zijn
die acliler den Uruisdi-agenden
nitslrekken
naar de
wond
in
zijne zijdc,
bevindl zicb Filips de Sciioone. Kr zijn daaroiuler verscbcidene |)orlretlen die
men gaarue
t'
iiiiis
zou wiiK'U
i)ren^i'ii. l^en
waarlangsbeen kleine witle woikjes rooden, met goud
114
(Ic
in
een
de Maagd voor, jong en blond, gedrapicrd
in
een
de eenc horst
vroMwen mel
wil
!)c
C.lnislus
is
maiilei.
mantel over een blauw kiccd.
sluicr. Zij draagt ell,
slell
hiclit,
oohuld
omzoomden
Hel Iwecde luik willeii
eugei zwecfl door de l)huiwe
(Irijvtii.
lie!
Iioold
oiilliiool, aclilcr
en zwarle kappeii.
is
gewikkeld
iiaar l
Iumi
in
ten
Iioold,
ccn willeii i^claic
\an
Joliaima de
DE TEXTOOXSTELIJXC VAX ZiniU'loozf, in ecu inaiilel
goud omboorde telt
v;iii
slot, eveiials
IlET (rlLDEX V/JES TE I'AUGCE
i;oii(ll;ikc'ii.
op het
liol
liooid
jjoilrel in hel
l)t'(ieUt
Museum
onder de alienneikwciardigsle en venaadt, wal
CONUAD MEYT
:
lioisUiccId
ci/i r
'
tc
door
Kaiil, li.-^cliildcnl a:ucU wcrk.
Spaansche invloeden. De maidel der Maagd diaagt
deze invocatie
:
Maria
flos
Virginuin
ix'htl
is,
oni zijne modelien wel
Brugge).
in j(ouden
letters
Husa, enz. Voor alles portrettist,
openbaart de vervaaidiger dezer paneelen zicb
om bekommerd
nu-l
karaUtej- belreft,
zijn
(Museum van Oudheden,
beslist
eeii
Hrussel. Uil stuk
te
als
een meester, die er vooral
kaiakteriseeren en, naast een
zekere droogte in de weeigave der drapericen, zeer sterk was in de techniek. In de reeks portretten van Margaretha van Oostenrijk, is het aan Barend van Orley toegesehrevene, eigendom van Dr Carvaliio, reeds in 1902 op de tentoonstelling der Priniitieven geweest. Van buitengewoon belang is
een kleine Iweeluik, toei)ehoorend aan
lien iieer .1. I.escarts, burgemeesler van Bergen in Henegouwen, waar "Marguerite d'Aulriclie we schrijven dit den kataloog na est assise a gauche (dat is onze rechlerzijde), a nne table devant un livre ouvert. Par la fcnetre on voil un paysage qui se continue sur
—
—
le
panneau de
droite, oil se voit la Vierge IcnanI
lenfant
.Tt^sns,
dcbout sur
115
DE TP:ST00\STELLIXG VAX HET GULDEN VLIES TE BRUGGE une
table.
veel
overeenkomst met Mahuse, die
De
Dit kleine geheel, van cen zeer gevorderde kunst, hiedt tanielijk
»
wijze van bebandeling
CONHAI) MliYT
:
Boislhci-ld
v:iii
in
hooge gunst stond
koml ons echter
vrijer
bij
de Landvoogdes.
en losser voor. Het geacciden-
K.i/.M- Kaii-I, liesiliilck-ril :i:iiile\vcr:,.
teerde huulscliap heiinnert niet aan Vlaanderen. Het geldt hier een gelolle.
Hel kindeken Jesus
woord l)oek,
in
\V/(;
l)uigt zicb
gouden
lelleis
antwoordt de vronwe
De reeks bekmgrijk
portielten
gelieel.
Van
a!'
:
met
I'larcl.
dageiaad
iol
aan
tialen
iiel
zeil's
in
tapijl-
en
als zijn
oudsle poiliet, met zijn
opsebiill. zeveii jaar
Op (
II
in
wat
mag
lieseiionwd
Kleonoia en ^sabeall, de
cii
{'('kjc
de
ili'ti.v
bondl een v;dk lU'
in
de band. Naaiinale
v()()rnitspiin^en(b'
zijn
oiKb'ikaak.
in
met
laalste
drnii,
de
worden
hiidl
een andei- sink, loei)eb()orend aan de/illde verzameiing.
aeeenlneeit zieb
116
bem ons
ziisjes
de band. Er due C.hiulrs
in
nunilen en
oj)
bi'eldbouwweik. Vxw klein diiehiik,
keizeiiijke galeiij le Weeneii, toont
een pop
l)uitengemeen
van zijn loopljaan,
verscbijnt de Keizer ons l)enrlelings in seiiildering en giavnur,
medalien en
liet
De oogen opbetTende van baar
van Kei/er Kaiel, voinil niede een zijn
met
o])en arnipjes naar Margaretha
geschreveii.
bet
is bij
liekken zieb vornun,
Op
een,
aan
Mai)nse
JAN (iOSSAEirr VAN
MA1!L.SI£
KEIZEH KAIiEL. (Museum van
Hudaiu-stli).
,:;
:
I
ANTONIO MORO PHILIPS iHooil
II.
tiic
aan
Z.
M. den Koniiis vnn luifiehuid, Buckingliani Palace).
Mi
rENTO()\sri:LLI\(; vax
DE
toegeschreven portrel,
Windsor,
is
lie
vroeger datum
is
lUit
het glldex vues te brugge
dccl iiitiiuuikt van de koninklijke verzameling te
kin op geiieel abnormale wijze nitgerckt.
Van een wcinig
waaisfliijnlijk
gcbakkcn aarde,
liet
jjescliildcrdc Ijorsthccid in
C.ONUAD MEYT
(?)
r
Boistbi-cld van
Ferdinand
I.
(Gemeentelijk Museum, MitUicll)urg).
dat aan het
van
Worms
Museum is
Bij dit stuk, dat
op
te
te
Brugge behooit en vroeger door ons aan Conrad Meyt
toegeschreven.
uitgevoerd,
waar de beeldhouwer
Oostenrijk.
En, waf vooral
in
belangrijk
is
;
deze moet
dienst stond is,
vindt
van
hij
te
portret,
veel sterker
een der
Middelburg behoort. Geheel van denzeli'dcn
kapitale
niet zijn
Margarelha
van
te
pendant, op de
zijn
tentoonstelling zelve, in de buste van I'erdinand die aan
Museum
men
Mechelen
een zeer opvaliend karakter draagt, verzuime
merken, dat enkel de kop cr van oud
gemeentebjk
iiet
lijd, is
het
dan de natuur, eigcndom van het Museum
werken van de
expositie
te
prachtige
Budapest,
en tegenwoordig aan Mabuse
toegeschreven, nadat het vroeger aan Barend van Orley gegeven was.
De
keizer,
men
zal
tamelijk slecht gediend,
de
beitel
genie.
den
van Leoni, op de
De
liet
lot
op
moeten erkennen, werd door liet
zijne
schilders
oogenblik toen het penseel van Titiaan en
kci/.eriijke
trekken den stcmpei drukten van hun
prachtige verzameling nuinlen,
te
Brugge door de goede zorgenvan
beer Alfons de W'itte bijeenverzameld, en de rijke prenten collectie,
bijeen gegaard door de heereu
Moes en Mensing, van Anislerdam en ^hlsson
DE TEXTOOXSTELLISa VAX HET GLLDES van Amiens,
stellen
een uitzonderlijke iconogiaphie samen van den Keizer en
zijn huis. Dil geheel,
gevoegd
bij
iiit
deze ondeischeiden elementen l)ijeengebiacht,
al
de prachtige wapenrusting
Madrid, doet deze figuur als ruiterporlret uit stelling
de koninklijke verzameling
iiit
te
ware weer voor onze oogen herleven. Het niooie de verzameling van Lord Northbrook, reeds op de lentoon't
van 1902 gezien en door den heer Friedhinder aan Cornelis Engel-
brechlsen gegeven, eindelijk hel portret
Croy
VLIES TE BRL'GGE
borstbceld van den prins van
in
Solre, volgens de overlevering geschilderd in het kloosler Ynste,
waar de machtige sonverein. in wiens sfaten dezonnooit onder den einder daalde, ons verscliijnt
met een witten baard en als in tegenwoordigiieid van hel nielige der is een portret waarvan de docunientaire waarde de artistieke
aardsche dingen,
armzaligheid vergoedt.
De familie van Keizer Karel is ter tentoonstelling verlegenwoordigd door werken van aanzienlijk belang. De kunstenaars, gaandeweg bevrijd van de boeien der conventie, beijveren zich breedte en meer levendigheid
te
geven.
om aan hun De xvr eenw
meer
figuren tegelijk hel tijdvak
is
van de
groote meesters van het portret.
Het
allerliefste
vrouwenkopje, dat door den heer Cardon teiiloon was
gesteld en dat in een der
den heer
Gliick,
hoeken een gekroonde Y draagt, zou
een zuster van keizer Karel, niaar van
's
niet,
volgens
keizers zoozeer be-
Ireurde gemalin, Isabella van PorUigal zijn. Naast de artistieke waarde, zou zich
dan nog een geheel nieiiw
i)elang
hechtcn aan
dit niterst lijne
schilderwerk, waarvan de geleerde Oostenrijksche
kritikns
en teedere
dan onder
niet
voorbehond de toesehrijving, zoowel aan Mabnse als aan van Orley, aanvaardt. Filips II lelt op de tentoonstelling een ati)eelding van ailereersten rang, die in het bezit van
Antonio Moro
den koning van Engeland
vooravond van
Windsor
gekleed en draagt op
den
huwelijk aan Maria van Fngeland gezonden werd,
Filips'
tegenover een schilderij, dat van zeer nabij schijnlijk te
Onbetwislbaar werk van
is.
ons, bij gebreke wellichl van het portret, dat aan
stell het
is 't
De
ontslaan.
aan
lignnr
hooid de kleine locjue
dit
lijdvak
raakt
en waar-
overigens op zijn luigelsch
is
a la
Henri
II,
die
men
zelden
op Spaansche portrelten vindt. Onder een voordeehg uiterlijk geel't het wel hel goede denkheeld van tien zeer aan genol verslaatden Jengdigen vurst, dien de Engelschen gekend liebben. De ketling van de Orde van het (lidden Viies is
door een veelsnoerige iiaisketen vervangen. .\an
openliaart dit |)ortret een Fihps zijn
innemend
uiterlijk
11,
(he wellichl
iiel
is
meerendeel der Helgen,
gellatlcerd, inaar die
een scherp kontrasl vomit nut die weike
in
door
de Neder-
landen door de plaatsnede werden verspreid.
De dochlers van Kaiel Parma, eigendom van
118
lul
II,
Dona
.Musenm
.Maria, te
Dona
Hriissel,
.hiana
geven,
I'li
di-
Margaiitha van hcide iirslc ten
WII.LKMKKY: rKliDINANl) (ICiKiiiildiii
ALVAlil-;/.
van
ili-ii
VAN
iliTlci^
TOI.I-.no. Ill;iri'()(.
xanrMv:!,
M:iiliiil).
VAN
AI.VA.
i)F 77-;.vyoo.\.s7/-:/././.\Y; r.i.v
\VAI>KNHL'SriN(;
minsk",
:ils
seiiin Ic
Mndrid
kiiicsliiklu'ii
van
IMIILIPS
DI-.N
(li'/i'lldc limiii'ii
zijn te viiuleii,
en
heslisl
hkt gildks
SCHOOM:.
(K.-Iz.-.I.
wccr, die lin
werk vnn Moro
vijks te
brlgge
Mumm, Wrnuin.
voi'Irii nil, in liel Mii-
zijn. die
toen in dieiist
van Keizer Karel stond. Gewoonlijk wordeii de Briisselsche slukkcn aan
zijn 119
DE TENTOONSTELLISG VAX HET GULDEX leerling Coello toegeschreven. Uit een
oogpunt van gelaatkunde buitengewoon
den indruk van een volmaakte
interessant, geven ze tevens
Margaretha van Parma, die voorgesteld dellijk
is
met een
bit in
naar de natuur genonien.De penseelslag er van
genoemde werken. Deze behoord en fignreerden van Filips
in zijn
III,
behoort, leeren
BRUGGE
VLIES TE
gelijkenis.
de band,
in
zelfs
dan
vrijer
is
portretten bebben tot in 1853 aan
in
den Louvre. Door bet portret ten voeten
keizer Karel, als die van de
Op
van Frankrijk, de
gemalin van Filips
laatste
was ingezonden,
niodellen, die zijn
Franscb
is
bet scboone portret, ten voelen
Moro
heeft
la
Cruz
door Moro gecreeerd was. De Spanjaarden
die zelf
de Vlamingen opgevolgd.
Parijs
uit
jeugd vervaardigd, dat aan den keizer van Oostenrijk
we zoowel den afstammeling van af,
boven-
Lonis-PhiHppe
schilders kennen, die aan zijn regeering verbonden waren. Pantoja de
stamt van Coello
Vooral
onmid-
is
II,
zijn
van Isabella
uit,
dat door den beer Spiridon te
male bet strcnge karakter van de
in zekere
penscel afbeeldde, verzacbt. Het kostuum
dat eer
zelf,
en vooral bet fraaie, roode kleed geven der bevallige prinses een
meer wereldsch uiterlijk. De bertog van Alva, grootmeester der Orde van bet Gulden Vlies, nam op de tentoonstelling zijn aangewezen plaats in. Klaarblijkelijk naar bet leven genomen, blijft de geducbte bandlanger van Filips II niel beneden zijn repulatic. Dit is wel de van top tot teen gcbarnaste krijgsman met den commando-staf en de
mag
het doek, dat in
sjerp, dien de scbilder
bet
Museum
waardig bescbouwd worden,
Daar we
in
al is
te
had voor
te stellen
In elk geval
I
Brussel thuis behoort, als zeer merk-
de loeschrijving aan Moro er van belwist.
de gelegenbeid zijn geweest
om
het sluk
to
zien, dat
wel voor
echt wordt gehouden en dat zich tegenwoordig in Amerika bevindt, bebben
we
om
tusschen deze twee werken genoeg punten van afwijking onldekt,
in Belgie achtergeblevene niet als een simpele copie te
Het portret
in
het
verwerpen.
borstbceld door den tegenwoordigen bertog van Alva inge-
zonden, dat aan Willcm Key wordt toegeschreven, geeit aan bet personage een
nog sombcrder vervaarlijk en die
nog
te
uitzicht
men
dan bet vorige. De uildrukUing
inderdaad
is
om
onderslrepen, waarschijnlijk overeenkomslig bet verlangen van zijn
model. Qnze fotografen foonen zich veel geiuuligcr historic te bebl)cn gewerkl.
De
er van
vraagt zich af ofde scbilder niel zijn best beeit gcdaau
!
Key
scbijnt voor de
—
reeks geschiedkundige portretten vocgl
werken van zeer
oiigclijke
verdiensten bijeen, waarvau vele, overigens eigcnaardig en intercssani, skclits
op middellijke wijze in veibantl slaan met stelling. Dit kan er nog door waar er s|)ral<e Vlies, zooals
schaj)
te
liel is
eigenlijke doil dci- leiitoon-
van een Hiddi-r van lul (lulden
Hcndrik Vll van luigoland, dat door
lict ()ii(lhei(lkun(li;4
Londeii werd ingezonden, waaischijiilijU wcrk
scbilder, ot zelfs Viiucritiiis van (ion/agiia, hcrlo;; \iin 120
v.in
iiii
gcnoot-
l'.ni;clsi-licii
Manilla, oiidt
r
wicu
KKDKIU.ANDSCIIK MICKSTEH,
IfiOO
:
VINCK.NTIIS VAN CONZACA, HEHTOI. VAN (KiMzcrlijKr Miisc:i,
MANTIA
l;N
VAN MONI
IlllUiAT.
\V.-.'ii,-ii).
^
DE TE\rOOXSTELLI\G VAX HET GULDEN VLIES TE BRUGGE Rubens
komen
tot bloei
ontlook en F. Pourbus roemruchtige werken
bier Jacol)us
II
maar wat
scliiep,
van Scbotlaiul en Maria van Lorreinen, de oiulers van
Maria Stuart verriciiten, een doek, dat door den bertog van Devonsbire
wordt tentoongesteld en Maria Stuart zelve in allerlielst portretje, dat
rouw
witten
«
«
overigens een
aan Mrs Morrison beboort, of ook van Pantoja de
la
Cruz, bet portret van Didier de Valmayor, ridder van Alcantara, dat in 1609 gescbilderd werd en door de Erniitage te Petersburg lijk
dat van Hendrik
Parijs, dat
III
ingezonden en einde-
is
van Frankrijk, eigendom van den graaf de Gallard
aan Clonet wordt toegescbreven
Eenige schoone porlretten van Lnkas Cranacb den Oudere, i)ebooren de zeer belangrijke inzendingen
uit
vreemde
collecties en sleiien
diger wijze alle betzelfde personnage voor, Georg
gescbilderd in 1534 (Kaiser Friedricb
Museum te
Groot-bertogelijk
museum
met den Baard van Saksen,
Berlijn en
Museum
bovendien nog van den zelfden scbilder II,
in,
van Denemarken, van wien het bekend
waar
zijn gemalin, de znster
Gulden
Leipzig);
te
te
datum
Leipzig zond
een beel mooi portretvanCbristiaan is
dat
van Keizer Karel,
Vlies, niet geidenlifieerd,
museum
Gotba. Het
te
tot
eigenaar-
1535 (Verzameling van Schleissbeim), eindelijk nog een ander, zonder uit bet
te
'?
is
hij in
Vlaanderen
is
geweest,
Een ridder van
gestorven.
bet
werd tentoongesteld door een afstammeling
van den scbilder, den beer L. von Cranacb.
Door
bet naast elkaar bangen
op een
zelfde paneel,
danken twee porlret-
ten van betzelfde personnage Jaii van Wassenaer aan deze toevallige ontmoeting
de determinatie van een bunner, en wel beboort. Er
t
beste,
dat in den Louvre tbuis
bier sprake van den Seigneur a la medaille de la Vierge
is
el
de la
Toison d'Or, vroeger door Camille Benoit aan Jan Mostaerl toegescbreven.
Opmerking verdient
dat dit portret van dezen Ridder van bet Gulden Vlies,
op den kraag zijner cbemisette de uitleg biervan geeft
van Wassenaer starf A"
waarvan een
initialen
bet andere portret 15'23.
bet
uit
I
W
geborduurd draagt. De
Museum
te
Arnbem
Johan
:
Een teekening van de verzameling van Arras,
fotografie ter tentoonstelling
aanwezig was, bad sedert lang de
kwestie kunnen oplossen.
We
zien
we mogen
ons nu wel gedwongen oni deze opsomniing
tocb niet verzuimen
om
te
maar
staken,
onder de reeks beeldtenissen nog aan
te
duiden, bet allerliefste portret van een jeugdigen edelman, dat deel uitniaakt
van de
colleclie
van den bertog van Anbalt
te
Woerlilz en waarscbijnlijk met
goede reden aan Lukas van Leyden toegescbreven wordt. Ook bier
gewoonte was personages iWonll
in
mmrliie^clj.
om
niel
alleen de
voorletlers,
den kraag van bun onderkleed
te
maar den
volkni
men
leest
op de cbemisette van den man den naam, wit op wit geborduurd van Isen, d.w.z. Claes van Isendoren. Hieruit mag men afleiden dat
:
Claes
bet
de
naam der
borduren.
HkMU
IIvMANS. 121
Met Belj;ischc Paviljocii
tc \
.
lis.
I
aii-liiliTt.
BELGISCHE KUNST TE VENETIE Hoon;,
inleriiatioiiale (ian
iiu'tT
iiifl
oiii
hoop
coil
zou zcggen dal
iiilsluilend
is
licl
I
alk's
wal op
st-liildoien lijkl.
zicli,
zooais
nu'ii
lading vvolen
lo
viijwaron.
is.
din
voor good
waiin
ri'iisacliligc
scliiUk'istnoicn
logcnzin
doon krijgrn
orri
jaar licriialon,
von
coiiriisc
optodelvcii, die
langs dc wandi'ii zijn iiitgcslald, en
asl.
Do
to
Do groopoeiing
I'ladclcllo, die
in
dio
lo Vcnolit',
woid nun door con iici'i
Inn! zicli Ion niinsk' in
goiiooi
or
(k-
zokoro male vooi' ovoi-
in nalioiiak' on(k'r-ar(k'oiiiigon
vn
liiordoor liissciion do voiscliillondo laiuk'n onlslond. Iioofl
aank'iding gogovon
lol
woiliolil
oxolulio in
liol
nil
dr ink-inalionalo oxposilics
aangonaani
voornaamslc inricldcr van de naijvor, dio
Op
wool, alio Iwoo
indriik
lijcn
piil)liik
dikwijls
(liiizoiuleii
hcell al dv moeik- dtM- wi-rcld
dorl diT inriclik'is dcziT
gewccsl oni
verscliilk'iuk'n
Men
niiddolmatige doekcn
van
findi'loozc
men
liggc'ii.
do enkele belangrijke dingcii
hocl
zijii
verward, zonder ociiige orde of icgclmaal
schilderijc'ii
op
Iciilooiislellingt'ii
gewehiigc l)azaars, waar
liosi (k-
oon zoor golnkkigi' konzo. ilo
i'.nropoosoiio
Hij
knnsi
govolg kan inon iKig.i.in.
liior
kuxst te vesetie
hkijjIscije
En de en
exposilie v;ui dit jaar
was
uil dit ooi
kurakterisliek
\)\/.om\i-v
Mel uitzondering van de Fransche, vvaren
lielaniirijk.
scholen zeer
alle
gunstigin bun toongevende strekkingen vertegeuwoordigd en wanneer die der
Franschen
niet in
al
haar iiuidigen glans versciieen,
al
lieelt
men
de
in
kunnen opnierken in hoe iiooge male de independenlen, de impressionislen, heden len dage te Parijs zegevieren over liel oude officieele academisme.
afdeeling die ze besloeg in ieder geval
Sinds lang liad
zicli
geen diergelijke gelegenlieid
iijken der ondersclieiden scholen,
en
dil
was de laak waaraan de
onderling verge-
lol liel
mel hun verschillende neigingen voorgedaan
krilikus zich
had
wijden, wien een gunslig
le
gesternle dil jaar naar de boorden der Lagiuien had gevoerd.
Men kan
niet
door Venelie gaan, zonder er sehimmen
zicn oprijzen.
le
Ze vlollen Insschen de nevelen door, die op zekere nren van den dag aureolen
om
de eiianden leggen. Evengoed
er den geleerde.
van hel leven genoten,
om
Hoe
lot
verleidelijk
is
als "I
den droomer beheerschl hel verleden
om
(He meeslers
te
zulk een hoogle verhieven, dat ze er
vieren, die de vreugd tot
uitputtens toe van
Hoe zon men kunnen spreken. Hoe zon men de
eindelijk le vervallen in de diepste melancholie.
aan hel Paleis der I3ogen, de Scuola San Rocco, de Academia gaan, zonder van Tintoretto, Tiliaan en Veronese
le
voorljij
knnnen openen, zonder minslens wijden. Hoe kan men, voorai als men uit
poorl van San Giorgio degli Seiiiavoni eenige woorden aan Garpaccio
le
Vlaanderen komt, voorbij Irekken zonder
le
gaan bezoeken wal Rubens, die
beschermer Vincentius van Gonzagua
zijn eerslen
verschuldigd was aan de slad van Tintoretto. Maar
beperken en voor
l
lichte verhelfing die
De
heden
niets
om
ons helpt
tentoonstellingen
te
andcrs
in dat
om
huidige,
Italic,
is
om
na
als
l
le
te
gaan. Ze
ware de poorl
vreemd gcnoeg zoo laag gezonken llaliaansche kunsl,
Venezia portus artium
tionale salon, zijn als een
welen
vormen een te maken, onlwikkelende kunsl van Westelijk Europa aan de
weldaden kan terug belalen, «
zich
kunslverleden zoeken dan een
hel legenwoordige le verstaan.
van de aloude stad
waardoor de zich steeds
Venelie had ontmoel,
men moet
Venelie hebben bovendien een legelijk llaliaansche
en Europeesche beleekenis, die belangrijk eigenaardige poging
te
die ze vroeger !
»
iels
van de
van haar onlving.
Die wooiden op de atliches van bet inlerna-
kunsl-programma. In die tweede hergeboorte van
waarvan Europa tegenwoordig hel schouwspel bewondert, wil ook de rol spelen. En welke andere zou ze daarvoor kiczcn dan die
Dogeslad een
welke ze tegen hel eind barer loopbaau zoo nobel heeft wereldstad
te zijn
van de kunsl en bet genot. Ze
haar oudeii voorrang
als
handelsstad
te
mag
vcrvulil,
er niet aan
door de
denken
om
handhavm; want de paketboolen
vinden zeker den weg der Lagunen niet nicer, die door de galeien
zijn
123
BELGISCHE KUXST TE lEXETJE Maar waarom zou ze, in het wonderschoon decor barer paleizen eii monumenten, iiiet weer een soort van kunsthoofdstad worden, waar alle Westersche scholen voeling kunnen krijgen met elkaar. Eertijds heeft ze deze
vergeten.
met ongeevenaarden glans en met dat overlieerschend karakter, dat
rol vervuld
de doorluchtige republiek ook aan haar staatkundig beleid wist
Toen
de
ontdekking van Amerika en
de
macht
Europeesche monarchieen, de aristocratische
men kent baar ongeevenaarde
knnst
om
geven.
Loredanen
der
Mocenigos ten onder gebracht bad, wist deze zicb met goede voegen en
te
samenstelling der groote
en
gratie daarin te
de stapels ducaten, die door
baar pi-achtlievende sticbters waren opgeboopt, weer in feeslen
uit te
geven.
Zoo was Venetie in de xvni« eeuw de koningin van de wellust, en de bekoring, die nog beden van baar uitgaat, is misscbien nog een weergabii van dil lange, ironiscbe feest, weemoedig en leeder tevens, als bet doodenbai, dat een voornaam Venetier voor zijn doodskist wenscble te zien geven, eer iiij, door muziek nilgeleid, in versierde gondolen, naar bet Eihind der Dooden werd gebracbt. Een aandoenbjke gescbiedenis, die met aangename variaties bet bekende tbema van den Dood van Venetie commenteerl en die bare glorie bestendigt. Deze bgt gebeel in
kunst, die
't
begrijpen van
geiiot, in
't
dien eeredienst der
genieten wil vermooien. Zonder kunst en zonder genot, zou
t
Venetie ongetwijfeld bet
lot liarer
rampspoedige zusteren Torcello en Cbioggia
gedeeld hebben, gaandeweg zou er een scbamel visscbersdorp zijn krottige
huizen uit
om
San Marco been gebouwd bebben en de mahuia, die omboog steeg
de Lagunen, zou geeindigd zijn met de bevolking
droevig onderworpen
is
aan baar
lot.
Maar
zij is
uit te roeien, die
zoo
integendeel geblcven een der
scbitterpunten van de wereld, een dier onmisbare bedevaartsoorden voor den
menscb, die menscben wil leeren kennen. Een kostbare
voor
les
alle
mercan-
liescbavingen, die zicb niet door bet streven naar scboonbeid voor den
tiele
dood kunnen vrijwaren.
Maar kunst verandert en Italic
op
(lit
moel
ook.
wijzigl zicb
door zoovecl meesterwerken uilgeput,
En
gebied baar rol van o])voedster verwaarloosd ze,
misscbien onulal
bad.Om
die le licrwinnen,
scboone evenwicbt der dingen bad gelcerd. Venclic wil
bemiddelaarsler optreden gevolg begint
te
;
ecu nutligc en waardige laak, die
In de weelderige en zwijj^cnde stad, is
gecii
alle
j^oed
anderc
kunsllboren gericbt, die met zulk ecu
openi)aren
tiiin
bezicicn,
gegeven,
om
die indertijd
iiaar
induslrit' ktiiiu'iul
dan
aandachl indiidaad op dizc hvce-
jaarlijkscbc
is
nut
zij
zij
bicrbij als
vervullen.
de nijveriicid van weelde en kunst,
124
is
op baar beurt, de lessen der Harbaren aanvaarden, aan wie
eertijds bet
gesclienke
liel
niet bceit willen verslaau dat ze
i)!ii
Icvcn,
door Napoleon aan
voor dc scborsing van
liaar
den oiidcn N'ciutii'
Do^c ni
leii
bil vtiiies
^.<«#:>
c.v„.^Ji^
^A
BELGISCHE KLWST TE VEXETIE van den raad der Tien
te
troosten.
Tevens vcrleent de zorg, die men aan de
inrichting der zalen en de keuze der stukken besteed heeft, aan het geheele
salon een atniosfeer van kunsl, die
men
nioeilijk elders zal
weervinden en die
een synlhetisch overzicht vergemakkelijkt.
Wat woordig
ons, zelfs na een oppervlakkig bezoek, in
Europa niaar
en de Belgiscbe
(*).
dat er tegen-
is
de een of ander dier vreemde kunst disciplines;
bij
naar de mate van bun temperament passen ze die toe met gestrengheid of
met te
eerste treft,
Italianen, Duifschers, Anierikanen, Spanjaarden, Scandina-
ven zoeken een formule al
't
drie groole scbolen zijn: de Fransche, de Engelsche
virtuositeit,
maar op enkele uitzonderingcn
na, slagen ze er niet in
verandeien of er een inderdaad oorspronkelijken vorm aan
Ze knoopen de onderbroken
traditie niet
weer
Het
is
met
uit
bun
om
ze
ontleenen.
daaren-
vast. Belgische schilders
tegen, gaan, net als Franscben en Engelschen, voort te putten.
te
eigen
bodem
waar dat deze buren elkaar onwillekeurig beinvloeden, maar danken aan bun ras en bun land, De oorspronkelijkbeid der Belgische bijzonder kracbtig te Venetie. De beer Fierens-Gevaert,
bet essentieel en blijvend karakter dat ze overleeft tocb iederen anderen invloed.
scbool openbaarde
zicli
algemeen commissaris der Belgiscbe afdeeling, en
zijn sekretaris
de beer Ed.
de Bruyn, bebben met een zeldzame breedbeid van kens weten
te
kiezen
tusschen de meest belangrijke werken, die in de laatste jaren in Belgie zijn voorlgebracbt, alles wat in bet nationale temperament inderdaad karakteristiek is.
Ze bebben zoo een verzameling bijeengebracbt, die op bewonderenswaar-
dige wijze een kort overzicbt geeft der Belgiscbe kunsti)evvcging, gedurende de tien laatste jaren
en die baar een beel booge plaats aanwijst
in
de kunst van
Europa.
Deze verzameling vond bier een passende omgeving. Beigie opende, zooals
men
weet, dit jaar een speciaal paviljoen op een terrein, dat baar door de
stad Venetie
was aangewezen en dat
uitsluitend
aan tentoonstellingen van
Belgische kunst gewijd zal blijven. De beer Leon Sneyers van. Hij vatte het op in zijn geliefden rechtlijnigen
stijl,
is
er de ontvverper
men
vvaarvan
soberheid en den eleganten eenvoud moet prijzen. Ongelukkig vergf deze
om
eenigszins te gemoet
lijnen, bet gebruik
bet crediet,
te
konien aan de droogheid en dorheid van
de
stijl,
zijn
van een prachtige, schitterende grondstof. En aangezien
waarover men bescbikte, maar zeer beperkt was, moest de beer vreden
Sneyers zich
te
sgrafitti zijn,
waarmee
stellen
met gepleisterde muren, en hoe mooi ook de
Fal)ry den gevel heeft getooid, hoe karaktervol de twee
beelden van Georges Minne, die de jiylonen aan den ingang versieren, de
algemeene indruk van den bouw
(')
Deze
is
tocb een beetje arnizalig
be\veriiij> blijll vooi' rekeiiiiig v:in deii sclirijvci'.
:
doch
bij
die
Hkd.
125
BELGISCHE KUXST IE VEXETIE armoedigheid van het uitwendige, komt de weelderige en verfijnde bekoring der inwendige vei'sieiing des
maimer,
beter
te
dat prachtige materiaal
men
bergen, komt
uit.
Langs een klein atrium van genueesch
met de tonen der namiddagzon over dorre
het paviljoen. Heel eenvoudig van
in
lijn,
geeft
liet
al
dadelijk een indruk van elegantie en sobere fijnheid, die zich onwillekeurig
aan ons opdringt en ons niet meer vestibule voor een
Twee
modern
door heel
kleine zijzalen,
Dat
verlaat.
is
wel inderdaad de somptiieuse
kunstpaleis.
daardoor nog veel intiemer worden,
teer getinte gordijnen afgesloten,
die
voorbehouden aan de kunsl van
zijn
zwart en wit, Dit jaar ontmoelten wij er de subtiele en machtige Brugsche evocaties van
Fernand Khnoff, de teekeningen van Rops, Rassenfosse en
Delaunois;
we
als
die voorbij zijn,
het eigenlijke paviljoen
komen we
in
twee groote hallen, waaruit
met veel bevalligheid versierd en
bestaat. Ze zijn
in
een sobere noot gehouden, die voortreffelijk met bun l)estemming overeen-
komt. Andere afdeelingen waren
maar hadden
ingericht,
schaadden die
op zich
en zwaars
zoo
:
zelf
"t
gebrek
misschien weelderigcr en scliitlerender
aan de tentoongestelde werken
dat ze
de Weensche zaal, waar de witte versiering, hoe niooi
bijv.
ook was,
tot
aan het
lichtste schilderij iets steenkoolachtigs
waardoor het soms onuitstaanbaar wcrd. De eenvoudige
gaf,
grijze
versiering van den beer Sneyers doet daarentegen de doeken en i)eeldhouw-
werken op de gelukkigste sche inspiratie
wijze gelden. Weiiicht dat zijn onmiddellijk
ten gevolge
heeft, dat ze niet heel wel,
geheel genomcn, de interessante beweging van toegepaste kunst
woordigt die zich
deugds genoeg
in Belgie
De kunstwcrken,
openbaart, lioewel haar bcscbeiilenhoid zeker
omgeving de aandacht der Vene-
die in deze verleidelijke
Venetie getrokken beblicn, waren
le
of bijna alle, belangrijk. Het meerendcel er van
Belgie bckeiid, uitsluitend
zich
omdat de beer Fierens-Gevaert en
onder de voorli)rengselen der
Maar loen men
men
bun
verlegen-
is.
tianen en der talrijke doortrekkende gasten alle,
Ween-
ten niinste in
ze,
door zulk een
zijn
was naluuilijk
laalste tien jaren
inlelligente
al
in
niedeweiker bun keus
gemaakt hadden.
keuze zoo wel vereenigd zag, kon
van den afgelegden weg beter rekenschap geven
en zag
men
duidelijk hoeveel schilders als Victor Giisoul, van Hijs.selberghe en luniel
Glaus met elkaar genieen hebben, hoeveel ze aan iiun volk en liun land
— een zekerc toon in
verplichl
innigheid die
(le
realismc, een eigenaaribg
tedrukken, he! inkeeren
in
zicbzellen bovenal de
nicest middelniatige onzer kunslenaars
.Maar lijkbeid
Iicl
is
speurt.
uilvoerige
120
uit
bun
in het 1-ji
landscliap vooral dal
bezwaarlijk
had nu-n
doeken "cvonden dan Dooi
in
gaal'
aangeboren schijnl
men
zijn
vermogen oni der kleur,
te zijn.
de Belgiscbe oorspronke-
andcrc al'deelingcn wel meer
le (inil,
van Baeilscten,
ilr
Wind
die
BELGISCHE KUSST TE VEXETIE de Nevelen verdrijft, van Georges Buysse, Winter, van Jean Delvin, In Klooster-
dan de Hollandsclie aquarellen van Cassiers, de
land, van Alfred Delaunois,
Zeestukken van Marcette, de Slroom, van
de
Wytsman
verwonderlijk mooie Lente-visies van Glaus,
en de mooie studies
in
Eeckhoudt. Die doeken waren voor mij natuurlijk
van had
ik zell's
verscheidene nialen
nieuwe onigeving, begreep
ik
gezieii,
des
er
't
niet
Zuiden van Van den nieuw. De meeste er
niaar loen ik ze wcervond in deze
beter de groote liekoring van en
te
verstond ik den diepen indruk dien ze op de
critici
en het vreemde publiek
gemaakt hebben.
Er was echter op de tentoonstelling doek de Haven
rijk
altijd als
te
Venetie een nieuw en heel belang-
Oostende van Victor Gilsoul. Gilsoul verschijnl mij
te
een verbazend virtuoos van den borstel, maar juist deze virtuositeit
sonis mee om doeken voort te brengcn, die niet anders zijn dan min of meer gelukkige variaties op een tamelijk banaal geworden thema. Dit nu was met het te Venetie geexposeerde stuk volstrekt niet bet geval. Het was dezen kunstenaar maar zelden gegeven om met zooveel kracht en met zooveel eenvoud te gelijk, aan zijn gevoel uiting tc geven. De poezie van die vredige avonden, die daarom zoo schoon zijn in ons land omdat we ze zoo vluchtig voelen, gaf hij bier met groote bekoring en heel eigenaardige innigbeid weer. Gilsoul's werk werd dan ook beschouwd sleept
de
als
hem
«
clou
»
van deze expositie.
Zoo ook George Morren's Zomer. Dit Esthetiquc vond, heeft al
te
stuk, dat
men
te
Brussel in de Libre
Venetie den diepsten indruk gemaakt. Het heeft
gelukkig sereene van een gedicht van Francis Jammes, de gulden tonen
't
der namiddagzon, en
geloof niet dat de methoden, die impressionist of
ik
meer smaak en zekerheid toegepast
luminist worden genoemd, ooit met
Wat
ze aan kracht en
van den kunstenaar onderwierpen, nog
stijl
schaden, hem, terwijl ze
te
zijn.
bevatten, heeft, wel verre van aan het temperament
verrijkt. Hetzelfde
hem aan een
heilzame tucht
deed zich voor met van Rysselberghe.
Geen enkele schilder bleef met meer onwankelbare trouw gehecht aan een systeem, dat wel geroepen scheen
om
alle spontaneiteit te
dooden, geen enkele
bleef tevens zoo krachtig en sierlijk, getrouw aan zich zelf, aan zijn
rament, aan zijn die zijn
we
te
visie,
aan
zijn ras
en die bewonderenswaardige
«
tempeLezing
»
Venetie hebben weergezien en die Emiel Verhaeren voorstelt, die
vrienden een gedicht voorleest, koml ons voor als een der nicest levende
en meest intieme doeken, die binnen de laatste jaren zijn gemaakt.
Zou men daarin
niet
waarvan onze schilders
een aanduiding moeten zien van een bchoefte,
zelf
zich
gewoonlijk niet en
zelfs
nog
niet
goed bewust schijnen
Aan begaafdheid ontbreckt
te zijn.
do
bet bij
ons
onder de tallooze misgeboorten, wier wanslagen
men
behoefte aan een heilzame tucht
?
127
BELGISCHE KUSST TE VEXETIE op iedere driejaarlijksche constateeren kan, bespeurt men hier en daar een gelukkige greep, gloeiende brokken.
door groote onvolkomenheden digbeden
in
de conipositie, in
wetenscbappeHjkbeid, die des
in
den smaak, onban-
kort door een onwetendheid en een balve
't
te
maar bedorveii
geniale trekken zelfs,
de techniek, gebreken
in
onvergefebjker zijn omdaf met een weinig
meer werk, een weinig meer klassieke zorg, bieraan gemakkelijk te gemoet zijn gekomen. Maar in de \Teemde op een kenze tentoonstelling gold
kon 't
voor
alles
de groote hoedanigbeden aan
toonen van
te
onze Belgische
School.
En de beer
Fierens-Gevaert beeft er dan ook voor gezorgd
van bendiezicb
al te
om
in bet
gemakkelijk laten drijven op bun ongebreidelde
alleen die schilderijen of
beeldbouwwerken
uit te kiezen,
werk
fanlaisie,
die deze gebreken
nief vertoonen.
Ik
mag
inzendingen
er in dit tijdscbrift niet aan denken,
ontleden, die voor
te
't
om
in alle
onderdeelen de
meerendeel aan ons kunstlievend Belgiscb
publiek zijn bekend en die vooral in bun vergelijking met wat de vreemde aanbracbt, bijzonder belangrijk waren. Alleen wil ik nog aanduiden bet succes,
dat bebaald
werd met bet Park
Lampist van James Ensor, de Spanjaard
te Briissel te
Parijs,
van Frans Gaillard, de
en de Moulin rouge van
Hendrik Evenepoel, en verder de doeken van Vloors, Wagenians, Laermans, Jacob Smits, de Gouve de Xuncques, van Mej. Anna Bocb, de beeren Marcette,
Van den Eeckbout, bet beeldbouwwerk van Rousseau, Lagae, Dillens, Van der Stappen, Minne, zonder te spreken van de grootscbe liguren van Vierin,
Constantin Meunier, die de internationale zaal der exposilie versierden,
Onze versieringskunst, was, zooals van zelf spreekt, ook niet verwaarloosd. zijn sgrafitti van den gevel, vertoonde Emicl Fabry erzijn paneel van den Dans, door 't Sledolijk besluur voor den Muntscbouwburg te Brussel aangekocht. Jean Delville bad er zijn Union des Ames, die vrecnul aanlrckBebalve
kelijke
waarin
figuren,
beel de
bij
idealisme beelt uilgedrukt.
met
zijn idyliscb
doek dat
Eindelijk bij
iioogbartige onverzettelijkbeid van zijn
was Ciamberlani
Honorons
la Terre
de laatsle tentoonstelling van den kunslkring
Door een
«
Pour
beel eenvoudige arcbitecloniscbe scbikking,
bijzonder goed
tot
er vcrtegenwoordigd
gedoopl beeft en dat we op I'Art
»
kwam
badden deze
le
gezien.
Venctie
baar recbl en maakte bet daar veel meer indruk dan
Brussel en nooit kwunien de
stijl-
te
en teekenbocdanigbeden die van den iieer
Ciamberlani een onzer meest begaafde sierkunslenaars maken, ons zoo scbillerend voor.
Deze eenvoudige opsomniing zou kunneii volstaim deze tentoonstelling karakferiseerl,
is
le
doen bewonderen. Wat de
kinisl
om
de
lijne
keuze van
van ons lijdvak vooral
een oneindige verscbeidenbiid van vormeii en de
wij/.e
om
HEIAilSCHE KISST IE VESETIE die vornien te zien. die anarchie, die looft oni
allures stelt
heid
zich illusies
te
van mecstcrs aan
dan toch te
Geen regelen, geen
alle
leerslellingen, geen scholen nieer,
ook haar schaduwzijde
lieeff,
geven, die jonge kiinstenaars aanzef
fe
en
die middelniatigiieden veroor-
om
zich de
nialigen als ze nog niet anders dan leerlingen zijn,
temperamenten
in staat oni zich in algehecle
openbaren. Dit hecft de kriliek
tot
onaf hankelijk-
een verdiaagzaamheid genoopt,
die geeindigd is met zelfs enkele scliiideis te winnen, maar die zich in den vreemde vooral, moest doen gevoelen. De heer Fierens-Gevaert heeft ze geheel weten toe te passen om een vveerspiegeling te geven van het merkwaardig
intense kunstleven,
waarvan ons land het tooneel
is.
En
indien onze kunste-
naars, die elkaar bij gelegenheid van dit salon te Venetie
eens
te
meer heblien kunnen
hebben ontmoet,
zien welk een kostclijke les ons Italic
heeft
gegeven, hebben de Italianen en de vreemdclingen, die het Belgisch paviljoen
bezochten, ook begrepen, dat op dat brandpunt dor kunsten dat
heropend
is,
te
Yenetie
nog kostclijke ruilingsprodiictcn kondcn worden aangebracht
door de schilders der Lage Landen. L.
DlMONT-Wn.DEN.
129
NATIONALE KUNST OETHE
zegl
:
Vaderlandsche kunst en vaderlandsche
«
wetenschap bestaan
kunst en wetenschap toonen
niet,
ons het Goede, Schoonc weield
Het
i>.
?
Ware van de
en
univeiseele wat
iedere
geheele
ware
kunst
meer dan de nationale schijn. Waarkunst is, heeft met land of geboorle aard te maken, hoogstens kan het nationale van
onisluit, is veel
door
iets
niet veel
invloed /ijn
o\)
de onderdeelen van het kunstweik.
Als er gesproken wordt van nationale kunst, spreekt
men
onderdeelen. Een kunstenaar kan zoo op den Vaderlandschen
zelfden aard van kunst kan voortbrengen als hij
hodem
gesteld
hoewel op andere plaatsen vertoevende, wel een zelfde soort, een
zijn, dat hij,
doeh
de
slechts over
hij
voorkeur en daar het gemakkelijkst zich
dat in eigen land zal doen, in zijne
kunst verstaanbaar
kan maken.
der
De moedertaal l)liji't de lief'elijksle, de innigsle om de gewaarwordingen ziel, in mede te deelen. Een dichler hoe begaafd en hoe knap ook in
allerlei
Dat
vreemde talen,zal
neemt
staande behoeft spreken.
weg
niet
zal
vleugelslag verhelt
aarde
blijl't
helgeen
dieht
in eigen taal sciuijven.
met het vaderland
streven zijn de gezichtseinder
het
het genie
zich
boven
te
niels uit-
zijn gedicht
zal uil
Met
vergrooten.
grenzen, deze vervagcn
alle
de
;
!
De kunstenaar moet volkomen harmonischc omgeving den bodcm
hij
hebben. Het algemeen menschelijke
te
Immer
voorkeur zijne gedicliten
bij
dat
zal
dat niet
a! is
iiij
(le
in
harmonie
zich vaak zclf
zijn met zijne omgeving. Die kunncn scheppen, ook o|) vreem-
iiarmonie van eigen Vaderland. ICen
Ic
(hkwijis
verplaatscn kan gevaarlijk zijn voor den aard van zijn kunstuilingen.
Mag de
kunst,
als
essenlieele
verschijningsvormen waarin ze
zicii
uiling,
geen
grenzen
erkcnnen
"
;
de
opciihaarl, zijn vaak zoo sicrk s|)rekend
dat wij de landaard van den kunstenaar die ze schlep oinniddcllijk zullen
herkennen. Wij doen dan nationale kunst
Nu kan men no
licier
Ic
spicken
ovei-
indix i(hici
Ic,
chin
over
!
zeggen, wat doet het woord er loc
!
ilcl
karakler
is
er,
en
AMBACHTS- EX XIJVERHEIDSKUNST daardoor herkennen wij den landiiard van den vervaardiger van dat karaUter-
hondende kunstwerk. Ik
kan mij best voorstellen, en de
feiten l)e\vijzen hel, dat
W. PENAAT
:
Eikeiiliouten liuibkaiiier-anicublement.
(Lilgevoerd door
kunstenaar,
in
zijn
kunslwerken
niet
die
een Hnllandsch
o
Dc Woning »
te
Amsterdam).
algemeen erkcnde Holiandsche
meer een Fransche ofandere landaardneiging aan den dag legt. Zoo n knnstenaar zal zich in het land waar hij de meeste neiging van vertoont veel gemakkelijker verstaanbaar kunnen niaken. Denken wij aan onzen Hollander, die onder den Fransch klinkenden naam van Georges de Feure in Frankrijk werkt. De kunst als kern, bliji't echter hetzellde, want dal l)egrip is inalle gelijk eigenschappen veiioont en
b. v. veel
ontwikkelde landen belzelfde. Ja is
!
bij alle
volkeren der aarde
de heilige rythme, evenmaat, begrip van Schoon, Goed en
in variaties aanwezig.
nienschelijke dat nit
Dat
is
is
de kunst. dat
Waar
als
grond
het bovenmenschelijke ol'beler hot echl zniver
hnnne werken
spreekt,
waardoor
het
tot
een univer-
seele uiting wordt.
Beelden van Miehel Angclo, telende in
hun land en
tijd
scliilderijen
van Rend)randt, hoe zeer wor-
van oorsprong, blijven aantrekkcn en bekoren
131
A MBA CH TS-
EX
XIJ
\
ERHEIDSK USS T
doordat ze van dat algemeene, dat zuiver nienschelijke zoo schoone geliiigenis alleggen. Of de genoemde kunstenaars deze beelden in Italie of die
juist
Holland tot stand hrachten, zal er weinig toe gedaan hebben. de kunstenaar die in Dnitschland, zoo wel als in Italie en de
scliilderijen in
Diirer,
Tentoonstelling van Ambachls- en Nijverhridskunst in den Haagschen Kunstkring.
H.
ELLENS
;
Tafelgerei van nieuw-zilver.
(litgevoeid door«'t Rinncnluiis
•.
AmsliTilani
.
Nederlanden arbeidde, overal waar
hem
eigen individueele wijze
Of Niewenkamp een houtsnede Hollandsche binnenvaart, of of
de
in
snijdt in zijn
De
gewoon
hij
van
wijze
voelt aangelrokken
etsen
van liauer
Of
hetzelfde karakler
hij ligt
is
dat te doen, verandert
zoo geheel
is
hij
in
haimonie met het
zich als vanzelf daartoe
echter die Oostersche tafeieclen of een cathedraal er in.
Zecr zeker kunnen kunstenaars bij
der tropen, en
een afbeelding geeft van
niet, altiians niet veel.
eigenaardige sprookjesachtige van den Orient, dat
etst,
bekende woonschnit op een
hovit snijdt of
een Waringin boom, de wijze waarop
daardoor
l)evond, drnkte hij zich op de
warme broeikasatmosfeer
daar dan die vaart met brng in
hij
zich
hij
uit.
oj)
elkander van invloed
zijn
en zal er
herhaalde aanraking en gewekte sympathien een geesteswisseling plaals
hebben, en daarvan
Er
lets in
hnn werk overvloeien.
zijn kunstenaars, die in
De een
een bejiaalden engen of wijden kring bun grool-
op een klein deel van eigen bodem, anderen zuUen de wereld noodig hebben en derden een bepaald ander deel der aarde heid vinden.
om hunne
gaven
le
in alle drie gevalleu
In
de kunst
is
zal groot zijn
kunnen tooncn en bun kunst,
als
tot
groolheid
le
brengen.
lui
loeh zal
zoodanig, universeel zijn.
het solidariteitsgevoel der volkeren het beste uilgedrukl
!
Of de mensch, Kinopeaan, Aziaal, Afrikaau of wal ook is, bet (/ncd zijn van hen is overal ongeveer hetzelfde. Kwaad en goed staan ongeveer in gelijke verlioudiiigen
1.12
tol
elkander. Onversrhillig
\vaai-
de nienseli zich bivindt, op
AMIiACUTS- EX M-IVERHEIDSKIXST deze aarde gelden voor
waardoor kunst Traditie
en
hem
de wetten van de eeuwige harnionie, de evenmaat.
van hot Gnede en Ware, univcrseel
als uilino
geschiedenis,
kliniaat
])()deni,
is.
voedingswijzen zijn op
en
Ttntoonstelling van Anibachts- en Nijverheidskunsl in den Haagschen Kunstkring.
JAC.
VAN DEN BOSCH
:
Mahoniehoiiten ontvangkanier-anieublenieut.
(Uilgevoerd door
groepen van nienschen Uit al deze
te
zamen getrokkcn
«
't
Binnenhuis
»,
in een bepaald land
le
Amsterdam).
van invloed.
eigenaardigheden zijn soorten van samenlevingen ontstaan, in
harmonisch veiband daarmede.
De kunstenaar levende zijn
in
volkomen harmonie met deze omgeving,
kunst in verband met die harmonie
soms
zijn tijd lets
voorbij,
te
voorschijn brengen.
En
toch zullen zijn kuiistwerken van zijn
zal
al is hij tijd
en
aard blijven getuigen.
Een
factor, die daarbij
van grooten invloed
is, is
welke Goethe noemt de nErdgeists, een kracht
ontkomen zou komen. leder niet te
onder de lamp,
is,
zonder dat
die zijn
zal
begrijpt
tijd
aan dien
men met
«
Erdgeist
het
in
de wonderbaarlijke kracht,
beweging zijnde, waaraan
harmonische geheel
en niet beklemd »
is
in bolsing
door de studie
een willig oor leenen, en er aan
gehoorzamen.
Over een deel van Amerika en guhecl het weslclijk dcel van Europa
is
de
1.33
AMBACHTS- EX XUVERHEIDSKCXST tijdgeest over de kunst in het algenieen,
en dus ook over het kunstambacht en
vooral ook over het technische meclianische gcbied gevaren, groote revoluties duarbij verwekkende. Alle bcstaande
verhoudingen hebl)en
daardoor reeds
groote verandeiin-
gen ondergaan, of
nog groote
zijn in
ovcrgangs
sta-
De
diums. c o ni ni
un
snelle i
ca
t i
e
niiddelen verbroe-
deren de volkeren
meer en
nieer, bet
solidariteitsgevoel
meer
wordt nieer
bij
en
de volke-
ren gewekt. Gren-
zen bestaan of zullen
nog slecbts pobestaan, ze
litiek
zullen aileen door
de zoo even
noemde
ge-
cigenaar-
diglieden van bodeni, klimaal enz. l)epaald bbjven.
Verderallefacna
toren
C^«^GCiF«^JlJ^^UC^*^^G^*%DQ^«.^D0F^O TenU.oMst.-lliriKv;,nA,nl,:K-hls-..„ Nijv.-i luiilslu.nM in
t'" ^e
dm
ll.i;,«s.l„„ KiinslUiinK. H. Dli ROOS Boekversicring uil Kunst en Maalscltappij. dooi- \Villi;im Mon is. (Uitgavc van W. L. & J. Bnisse, le Rollcrdani). S.
ke
gaan
te
ontleden wel-
(le
huldige bc-
:
Weglng Veroorzaken, ligleenigszins
biiilen bet Ijestek
slippcn.
van
dil ojjstel. Slecbts
nog even zullen wij deze verder aan-
De groote veranderingen zoowel op lecbnisch
wclke zelden
in
eenigen
snelle wereldverkeer,
lijd
zoowel
z66 bclangrijk als
zijn
als
niccbaniscb gebied,
gewcesl als in de onze
en de vermenigvuldigingskunst, door de lotogratie, zoowel als de
134
;
bel
de enorme kracbt die uitgaat van de drukpers niel
(lit
AMBACHTS- EX MJVKIiHElJ)SKi SSI alles gepaiird gaande
omwentelingen op sociaal-econoniisch
gel)ied,
zij
hier
genoemd.
Geen kunsl naar
een
uiting welke tijd
is
edit die niet streeft naar
liet ahsoiiite.
Ais wij dus verlangen
kuiist-
onzen
kennierkt,
iigl
hel in onze hedoeling
verlangen
te
naar een tijd
den
in
levende knnst
geworleld
in
liet
absolute.
Wat de
groote
massa gewoonlijk onder
«
Moderne
Kunsti) verstaat,
gewoonlijk
is
niet
meer dan een modegril, ontstaan uit
opgewelde sympathieen
voor deze
of die periode, ge-
mengdmeteeniets van den
tijdgeest
en zeker
niet be-
antWOOrt aan
de
ili.jidskuii^t in den Haagschen Kunstkring. TentoonstelUn;; van AmbacliLs- lu Nij H. P. BERLAGE Nz. Eiken anieublement voor kamers en suite, :
genoemde kenmer-
fUHgevoerd door
a
't
BlnnenUuis
» te
Amsterdam).
ken van ecbtbeid, en niet een nadere bescbouwing waard. * *
*
De afbeeldingen van werken van Ambachts- en Nijverbeidskunst Engeland, Duilscbland en Holland, welks wij
uit tijdscbriflen
uit
bebben leeren
kunnen of op tentoonstellingen als van Turijn, Milaan, Dresden, enz.. bebben kunnen aanscbouwen, doen ons zien dat de Erdgeist » in alle drie deze landen op dezelfde wijze van invloed is geweest. De berleving der Ambacbls- en Nijverbeidskunsten bad bijna gelijktijdig in die landen plants. De tijd van it
verslapping beeft voor dezen spreekt
uit
tijd
zwaar gedrukt. Al bet scboone dat tot ons in de Musea bijeen
de voorwerpen van dagelijkscb gebruik
gebracht, was bijna gebeel verdwenen. te
Hebben
wij bet
danken dat de beboefle aan die oude scboonbeitl
is
aan die verzamelingen blijven leven
".'
135
AMBACHTS- EX X1J\ERHEIDSKUNST
iiit,
Er gaat van dat oude huisraad en van die sieraden een groote l)ekoring is waar de tijd heeft mede gewerkt, een beko-
een bekoring waaraan wel
ringwelke wij ech-
kr in
missen
totaal
de niassa goede-
ren waar wij ge-
woonlijk
onze
in
samenleving mede
De
nioelcn.
toe
laatste lien
a vijf-
daar
tien jaren is Avcl
reeds veri)ele-
ring in gekonien,
doch
te
veel over-
lieerschend
is
nog
hot leelijke.
De opvocdende kracht van de
Mnsea enverzamelingen
is
niet
benadeiing na
bij
te
gaan.
Waarom
be-
paalt
men dan
tot
toe die verza-
nog
melingen ten onzent tot den verlerciitnoMstrllinK
Amhaclils- en Sijvcrhcidskuiist in
v;iii
Kijkjc in de lentoonslellingszaal.
wcefwork van Mej.
derijen gel)ied
beel'l
gedaan,
verzameling niel
materiaal
!
cm
docli dat
mag dragen
Zoo lang
In
lijd
in
den
tijd"? i
Waai'Om HnJ mtnoai
^^*-'"
**'^
leetls
op bet
scbil-
men geen veizaineliiigen aan van de knnslnijtijd".' Wel is waar, enkele kieine insleliingen zijn is zoo op kieine scliaal, dat bet de naam van
;
alliums er niet dal overzicbt
een duidelijk becld
Ic
vormen van
mede gegeven
bet reeds aanwezige goede
die verzamelingen er niel zijn, zullen wij hel eenvondig
met onze geillustreerde van onzen
llaanschcn Kunslkring.
legl
verheidsvooiwerpen van oiizen
daarmede liegonnen, kan worden
Op den voorgrond de inzending boiduur- en
MARVVKKWEY.
lijdscbriflen
moelen doen en daar bel willcn en kimnen
moelen nagaan.
de drie bier genoemde landen
zijn
de onlwerjjers voor gebruiksknnst
in llinkeii opniaiseli.
Hoe
130
uelieel
anders
is
de verboiiding dezer ambaebls-knnsienaars
in bet
AMBACHTS- EX MJVERHEIDSKUNST leveii,
dan
den Renaissance-tijd. De kleine hijna huiselijke schaal
die nil
ivunslambacht van vroeger
verdwenen.Tocnleerdcn iirocpen van
is
in liet
Anii)aciits-
Tentoonstellins \aii Aiii}kkIiIs- in Nij\ li iiiMdskunsl in ik-n lUuinsclu-n KunslUring. MEJ. J. VAN KVBEHGEN lii loinbak en koper gediiven vaasjes en deurknoppen. :
(Uitgevoei-d bij Dikkers
lieden
in
gilde
vereenigd,
verdere ontwikkeling nog geeft zich nioeite
liiin
al
een
bij
de
meesters,
te
Hengelo, O).
tenvijl
hij
op
wil konien
diep doordringen door zelf
te
dure, en in onzen
De het
arjjeid
nit
arbeiden,
de gilden-tijden, was toch
tijd
een zoo goed
woidt hem door de
is
ari)eid,
met
liefde
onwillekeurig in dat werk
bekoring welke er nn nog van
al
nit
de
als
den aard der zaak een
onmogeiijke.
van een gilde-nieester was lang
was toch gesciioolde
en vreezen,
als
leert
aan den buiten kant kennen.
economische verhondingen moeilijk gemaakt. Een wijze van arbeiden ambachtsmeester
hun
beperkt bleef; de moderne aml)aciitsknnslenaar
voor een veelzijdige en algemeene ontwikkeling en
het eigenlijke vak, waarvoor
Want
vak grondig
& C,
niet aitijd in
de puntjcs niaar
gedaan. Het menschclijk hopen
tot uiting
gckomen, en schonk
het de
uit gaat.
Met de tegenvvoordige werkwijze
is
eischen aan de lechniek gesteld zijn
onberispelijk werk
le
hoog opgedrcven, en
arbeider sireng toe genieten, doch wat wij zoo gaarne in
lict
verkrijgen, de
worden den
werksluk zien
is
137
AMBACHTS- EX MJVERHEIDSKUXST De
nieuwe werk
bekoi'ing, die van het
dan die van de
uitgaat,
van een anderen aard,
is
oude voorwerpen gemaakt door
nieuwe bekoring nioet ge/ocht worden
een
De
gildebroeder.
de nieuwiieid van de gedachte
in
en de zuiverheid van de onderlinge veihoudingen van het voorwerp,
terwijl
de kleur en de juiste liarmonie het overige doen.
Het materieel voortgebrachte voorwerp, hoe schoon van verhouding, hoe juist
van samensteinng,
kunnen wekken, welke
zal niet die innige l)ekoring
de hand des kunstenaars
in
hem
een door
vervaardigd werkstuk kan leggen.
Moet dat zoo bUjven'? Wij hopen van neen, want op den dnur zon het toch den ondergang van alle kunsl in het anibacht kunnen l)eteekenen. Voor het werkeHjke Ambachts- en Nijverheidskunstig voorwerp,
invloed van den vervaardiger van
te
de individueele
is
groote heteekenis en te zeer met het
tot
komen der voorwerpen onafscheidelijk. De wijze waarop onze ambachts-kunst door de kunstenaars van dezen tijd wordt voortgebrachi, kan nimmer den vervaardiger die voldoening schenken, stand
moet hehhen,
die de gildemeester gesmaakt
als
liij
dingen onder
de
zijn
handen zag groeien en gereed komen. Verstaat
niij
wel, niet dat ik verhing dat
den giklemeester met
men weer
de werkwijzen van en den
geheele herarchie gaat invoeren,
zijn
waarin wij leven daardoor zoude veronachlzamen. Maar wel wensch het
l)clang
ontwikkeld
voor den bloei van icder aml)acht, dat
mag worden,
maken, en den mensch
dat te
al
het
veei lijd
werk dat noodig rool'l,
mechanischc, zoo
Iiet is
tijd
ik in
om
een voorwerp
te
en even goed door de machine ja
misseiiien door deze zelfs heler, gedaan kan worden, doc!) dat de al'werking
waardoor het voorwerp pas een gedaehte-stuk, een een kunstwei'k
le
verkrijgeii,
louter reproihicerende gen, wat er
(h)()r
de
waarvan heziehng luind van
is
uitgaat.
ambachlsman, kan nimmer
i)ezielen(k'
knnstwerk wordt,
levenii
absohitdoor den kunsttMKiar zellgedaan wordt. Daardooi'
(hit in
mogeHjk De machine, of de hel alh-eii
hel werkstuk bren-
den denkendeii knnslenaar met
hel'de in nilge(h-nkl wordt.
Dan zuUen
wij
wvvv van de voorwer])en inderdaad l
en zuilen ze ons van
liet
leven verhaien
oj)
gaaii lionden
cene wijze gelijk aan de i)ek()iing
van oude voorvveii)en.
De
voltloening \aii dcii modcini'n knnslenaai'
zooals veeiai niet tegeiijk de uitvoerder
leekening
in
de eerste, en
in
is,
tot het
l)e|)aall
/icli,
iiulicn
iiij
resuUaat van zijn ()nlwerp,als
de Iweede phiats na de vollooing door den uitvoer-
der. (le(hiicn
onlwiip kan
slctlils
de iiunslenaar
een sugi'slicve icraehl op din uitvoeider uiloelenen, en daar(h)()r nog ie!s\an het dooj-
i:j8
hem
(h)()rv()elde
iii
die
voorwerpen, overbrengen. Vaak gebeurl
AMBACHTS- ES MJVERHEIDSKUS'ST het echter dat door de onverschillige handeii dcr uilvoerdcis, do
liel'de,
welke
de donker in het werk legde, wordt omgeliracht. Allen die weten en begrijpen wat kunst dat
is,
ziiljen
de voldoening van het met liefde arbeiden aan
ambachtskunstenaar
niet
liel
met mij ecns
cen
knnststuk,
onthouden mr/y worden. Het genoegen
in het
zijn,
den werk
sanien gaan met Iwt kiiusliverk.
meet
altijd
(Wordt
voorlgezel).
JaC. VAN
DEN BoSCH.
den Haagschen Kunslkring. W. NIJHOFF: Eikenhouti-n spiegelkast Zoon. Amsterdam). {Uilgevoerd door de Firnia Haag
Ambai'Iils- en Nijveiiieidskunst in C.
iV:
139
KUNSTBERICHTEN ONZE EIGEN CO RRESPO N DE NTEN)
(VAN
AMBACHTSNIJVERHEIDSKUNSTz EN TliNTOOX_^j^_^^^^ )LLECT1 D D n n D o n
V1-:
(
^^5^^
STELLIXG VAN DE NE-
DERLAXDSCHE VERvoor am-
WflnSr^^
Hl/V^^
i:i:ni(;ixg
EX XIJVERIIEIDSKUXST, IX IIET
I'-^^-HTS-
Vmi/^^Si J^j^^^^^ "J^—tfC-Il
VAX DEX HAAdSClIEX KUXSTKRIXC. TE S C.HA-
VEXHAGE Mochl
lie
Anibachls-
(,EI50U\V
/:,».
Xijverlicidskuiisl rccils eeii-
op de Wereldteiitoonstellinj< le Milaan in 190() met ecu flinke colleclieve inzeiiding voor den dag komen en daannede de giand-prix verwcrven, en daardoor de gevesligde goede maal en wel voor
liet
eerst,
reputalie welke oiize hollandsche kunstnij-
veraars in
Iniitenland bcziUen, iiand-
iiet
een
elflal
zijn
is in de door de gewenschte kleuren gebracht, helzij door liet aanbreiigcn van gckleurde stoU'en, lietzij door hel bci)lakkcii met behangpapier en vcrsierdc laiulon, tapijicn,
teiiloonsleller
gordijnen. elc. iMikele der anieul)lcmenlen in deze kaniers
tcntoongesteld kunnen de lezers van Onze
bekend
Kitiisl
zijn.
Zoo
er van A. \V. Kort,
is
balikwerk dat afgebeeld Maart-iiunimer van li)07, van
aniciiiileMicnl en
slaat in liet
Anl.
J.
Sanilers, een anienblenient
op pag
86,
van
\V.
Penaal
anienblenienl dat de heei' C. \V. Nyhoff
liet
kennen
hier tenloonsleit
wij
eel- en huiskaniei'
liet
eersl
hct ccrste in ons land hct iniliatiergeiionien le lieblien,
deze vereeniging
van een (entoonstclling in
slaat le slelien.
I%cn
tol liel
uil Ic
flinU
lioudcn
zij liiin
K.
1'.
later
("..
in
!
werd dei-
de Bazel zond een niahoniehoulen anieublemenl.
de gelegenheid
le
zijn,
werk van deze kunslenaar
aiider
al'gebeeld
Vereeniging
Kiiitsl.
NVij
liopen
met nog dil
ameu-
blenient in Oiizc Ktiiisl af le beelden.
Op
hel
podium
in
de zaal van den Kunst-
kiing vinden wij tussehen groen en bloemen,
onlwerpen van do
rielen nieuhels naar de
dezei' lentoonstelling knngenucgen van luinncn arbei
140
De Jom/c
arebiteelen Sinils en Fels,
daarvoor gebraclit
De verzorgers
neii
hel vroegere tijdscliriri
noodigen en
daarmede door hen gegeven. Een woord van hulde
ill
voorbceld
is
giiieellelijk
reeds van de Jubileiiin lentoonstelling van
den Haagsclien Kring. Zondag den 1»''" Seplenil)er werd de/e tentoonsteiling geopend. Met RcsUinr van den Haagsclien Kunstkring konit de eer loe,
lioudt
lliaiis
eel- luiiskanicr
anieublemenl, dat grootendeels werd gereproduceerd in de Mei-allevcring op pag. 229.
AicliitecUira en Aniicitia en
:
eeniging voor
waarvan
hel kaslje voorkonil in hel Februai-i-nnnimer
bovengenoenidc vcrin ons land ecu colleclive lentoonslelling uitsluitend van werk liarer ledcn, en wcl in liel gcboiuv van
haven
wanden
langs de lange
kanicrtjes al'gedeeld. leder dezer
geineubelde verlrekken
licl
Xederlarulsclie Vcreeniijing voor eii
aangenanie wijze
II.
P. Herlage
zond Iwec eiken aincuble-
kamers en suite, hel eene is een eelkanier, hel anderede liuiskiimei-. liel tapiji werd door Devenler nnar zijn onlwerp nienlen, voor
geknoopl. I'A'encens
naar
zijn
oiitwerpen
is
er glas-enkoperwerk,
AMBACHTS- EX MJVERHEIDSKiSST Van een
Jac.
Van den Bosch
viiiden wij hier
malioniehoulen oiiLvaiigkanier ameu-
blenient met Devenler handgeknoopt lapijt, lerwijl lampen en metaalwerken naar zijn onlwerpen de kamer versiereii. De behaiigranden in do kamers van Berlage en Van den Bosch, zijn van de liand van Georg Rueter. Vervolgen wij onzen toclit langs de vertrekjes dan vinden wij een keur van typografiscli werk met sluitranden, vignetten, enz., benevens boekbanden in linnen, leder en perkament naar ontweipen van S. H. de Roos. In hetzelfde vertrek de bekende wandkalenders van Georg Rueter. Bindwerk naar ontwerp van J. B. Heukelom zijn in de vitrine van dit verlrekje. Verder vinden wij aan de wanden nog ontwerpen van boekomslagen in Uthograpliie en cliche afdrukken van H. Ellens, verder ontwerpen voor tapijten van H. Boubuys en iilustratie teekeningen
Mevrouw Midderich
Bokhorst.
Naast deze afdeeling
is
werk van
J.
Kuj'per
medailles in teekening, boetseerwerk en in metaal, alsmede eenige plaquetleii, medailles enz. te
zamen gebracht.
W. Brouwer zond aardewerk
in,
een
Velen leden dezer vcreeniging zonden geen werk in. Met hetgeen wat er is, is echter de zaal op zoo aangename wijze gevuld, dat
badden
leden werkstukken gezonden,
alle
de zaal veel
zou gebleken zijn. Het tentoongestelde geeft een blik op hetgeen in ons land op kunstnijverheidsgebied te klein
gepresteerd wordt. En dat niet alleen, doch ieder kon hier lets van zijn gading vinden,
en tot de conclusie komen, dat men zich inderdaad niet tot het buitenland behoeft te wendeii,
of
krampachtig
stijlvorm behoeft vast te interieur waarin
men
aan
bestaande
om
klemmen,
leeft,
het
kunslzinnig in
te richten De tentoonstellers leveren met deze inzending het bewijs daar volkomen
toe
berekcnd
Wanneer
te zijn.
krijgt
Holland
decoralieve
zijn
kunstlenloonstelling, zoo als die van Turijn
Het zal
?
de moeite loonen. Maar, dan zullen ook alle kunstnijveren in ons land, stellig
welke aanspraak op dezen titel mogen maken, doorruimebeurzen indegelegenheid moeten gesteld worden om goed voor den dag te komen, aan hun is het kunnen, aan anderen, de lastgevers, de macht.
fraaie
collectic
K. Van Leeuwen, typogra-
En ODze regeering wat doet deze voor de .\mbachts- en N'ijverheidskuiist 1
Modellen en koper raeubelbeslag voor beeldliouwwerk van C. Oosschot. De rij dezer vertrekjes wordt gesloten door een inzending van aardewerk van F. W. van der Haagen en boekversieringen door F. Engel, Jr, met aardewerk van Fels, en Smits met ontwerpen van interieurs. P. Puype stelt een palisander met ivoor klokje tenloon. In het midden gedeelte der zaal is een flinke ruimte overgebleven voor het plaatsen van vitrines. Wij vinden daar een inzending van gedreven koperwerk naar ontwerp van Mej.J.VanEybergen.dan een tafel met batikwerk van .\. W. Kort. Verder een vitrine met nieuw zilveren nieuwzilver- verzilverde voorwerpen, als zuurstellen, die- en azijnstellen, compote pot, enz., naar ontwerpen van H. Ellens. Dan een tafel met borduur- en weefwerken van Mej. M. Verwey, een vitrine met batik werk van Mej. M. Cool en een dito met borduurwerk van Mej. B. Bake sluit
van adreskaarten, brievenhoofden, winkelbilletten, kortom bij datgene dat wij « grafisclie gebruikskunst n zouden kunnen noemen, is men hier nog zcer verre van. Wei komt er meerdere belangslelling zoo wel bij kunstenaars als bij publiek voor de reproduclieve technieken en staat het zwart en wit als kunstuiting, zoowel in lithogralic, ets, gravure, houtsnede als teekening niet
deze
immer meer per se
fische voorbeelden, letters enz.
rij.
V. D.
B.
DE DECOR.\TIEVE KUNST IX DE GRAFISCHE VAKKEN /^». S^_p—-^SS^^ icGiNT men, waar het geldt C4^HKj?k$H(FI
een
gedeelte
boiiwwerk
^^ BIlSC^J^B ^K^0Q|Ri
te
onderscheid
van
een
versieren,
maken
te
tusschen een decoralieve voorstelling en een picturaal schilderij
versieren van een boek,
bij
het
;
bij
het
ontwerpen
ten achter bij een schil-
141
AMBACHTS- EX MJVERHEIDSKUNST maar weinig
derij;
verschil
maakt men er nog
eenig opzicbt eene functie krijgt te verrich-
samenwerking met andere technieken, verband met letters, cijfers, ornanientale versicringen, zij zich in opvatting hiermee
lusschen, of eene dezer procede's als op zich
ten in
zelfstaande kunst wordt gebruikt, dan wel of zij in verband tot zetwerk als anderszins
in
een nieer decoratieve bestemming heeft. Hoc dikwijis zien wij nog niet een adres-
zal nioeten richten.
kaart, een kalender, een boekornamentatie,
raal,
dingen die toch, indien men ze niet gelieel aan den zetter toevertrouwt en in zuiver
schoon typografenwerk wenscht, op den weg liggen van den decoratieven kunslenaar, van liem die vertrouwd is met de bijzondere eischen van l)ij zetsel zijn ornamentaties te niaken, opgedragen en uitgevoerd door den picturalist, den kunstenaar die niet voelt dat zijn werk, zoo niet ondergescliikt, dan locli in alisolute overeenstemniing moet zijn met bet gebeel. Dit is een font en van hem die de opdracht geeft en van hem die ze aanvaardt, beidcn liebben zicli in deze niet genoeg rekenschap gegeven van de eisclien van bestemming en van de noodzakelijke voorwaarde van eenheid die aan goed werk ten grondslag nioel liggen. i-^venmin als de picturale schildcrij
een goede muurschildering
is,
evenmin
de naluralislisch behandelde lilhografie, of teekening,
is
els,
deaangewczen versiering voor Men stelle zich
grafische gebruikskunst.
een goed gezette pagina, die aan juiste verhouding, aan zuivere verdeeling tot de t)ladgioole, aan dieple van kleur, sleclits voor,
voorwaarden voor goed drukwerk beantwoordt, en diis een
kortoni aan alle zet- en
mooi decoraticf aspect zou vormen, niet
lusschenin
een plaat
als
daar
stond die een
Haar karakter zal dan van louter pictunoodwendig decoratief d. i. versierend moeten worden en als zoodanig zal zij nioeten gaan beantwoorden niet alleen aan de eischen van bchandeling maar ook aan die van verdeeling; zij zal in logischen samenhang moeten zijn met den tekst, die n.eestal decoratieve
in
grafische
kunst
een
:
worden tcrug gebracht, » en bet is mogelijk, maar ik geloof dat bet hem daarin zit, dat men zich niet genoeg rekenschap geeft, wat
men
doet.
Deed men
dit
wel, dan zouden cr geeii
aanplakbillelten gemaakt worden, waarbij
men door zware contour
reeds meent aan de
eischen eener vlakversiering, en decoratieve
opvallingbeanlwoord te hebben, maar waarbij aan den tekst absoluutgeen zorg is besleed. Meestal is die dan geplaalst in een open vakje dat er nog was en zoo dit er niet was, dwars door de teekening been en d;"l^r waar zij
deze bet niinstc koii schaden.
Dacht men er waarlijk ernslig over na, wij zouden niet onlangs in de voorwaarden van een prijsvraag voor bet hoofd van een « De uilgever vraagt een ontblad lezen werp breed III en hoog 5 cm., dus lager dan :
bet tegenwoordige, en slell zich
met toonverschillen, met reliefwcergavc, en u in den waan bracht als zaagt ge door de bladzijde been in de vrije natniir of als ware de pagina niet vlak. Dat men zich in deze niet beet laat nemcn, ligl ge-
land- oj boscht/ezicht met de
er met smalle forsche letter door keen
woonweg
hieraan dat de afl)eel
ook
driegclijk
genoeg natuurgelrouw
men
is
en dat
is.
nu heeft men langeii tijd over bet hoofd « Ik vrees dat hiervan gezien. Crane zegt ook lets tot de Japansche invloedcn kan Dit
afbeelding geeft met perspeclivisclie wijkingen,
der
hoofdfactoren, zoo niet bet uitgangspunt
van het
I'tkir
een zee-,
woorden (naam
lijdschrift), Geitliislreerd
weekblad, f/c-
de naam van het blad iialunrlijk iiet grootst i>. « Andere onlweipeii konieii eclilcr werkt
;
ill
aanmerking
Men dcnke
».
er zich eens goed in, als hoofd
langzamerhand aan gewcnd is, evcno de grauwtjes » boven een dctir die men later ook niet nicer voor sleenrclicfjcs
van het blad, een zee-, land- of boschgezicht met letters er door been gcwcrkl; want al komen andere onlwerpen, waarschijnlijk
versleet.
bedoeld
als
er
aan
Men
genoeg dal zoodra een teekening, aquarel, of lilho o|>h()udt eene kunsluiliiig op zich zcif Ic zijn, zoodra zij in
142
beseft
niet
:
nicer in overeeiisteniiiiing zijiide
met de typografische ordoiinanlie, ook in aanmerking, deze speciale voorkeur van den uilgever wijsl er iialiiurlijk op dal zij die
J. G.
VELDHEER DE MOLEN,
Het Dorp Bergen,
«
:
•
uitgave
houtsnede.
van
S. L.
van Looy.)
AMBACHTS- EN NIJVERHEIDKUNST — BOEKEX & TIJDSCHRIFTEN medewillen dingen, in die riclilin}4 de tneeste kans van slagen zullen hebben. Een conimissie van deskundigen zal de ontwerpen beoordceleii, stond verder in de oproepiiig, maar waar liuiine namen nog niet afgedrukt \verden,en dus de comniissie eerst later
aangezocht zal worden alsjuiyop te is, zoo zij waarlijk deskundigen
treden, daar zijn
taak,
op decoraiief grafiscli terrein, hunne om waar de uilgever reeds een be-
paalde richling aanwijst, zeker zeer zonderling. Zijn zij echler kunstschilders wat
men
in zoo'n
kundig
»
geval dikwijls ook als
des-
beschouwt, dan mag gerust veron-
dersteld
worden dat het
een ding zal geven, dal
onzen
«
tijd,
resullaat in deze,
men
zeker niet in
Dit voorbeeld
kleine iliustratie
van de begripsverwarring omtrent de eischen der decoratieve kunst in de grafische vakken. Gaan wij echter onze ot'ficieele grafische papieren eens na, de bankbillelten en postzegels? ook dan zou men niet zeggen dat wij versierende kunslenaars rijk waren. De letters en oniamentatieop een billet van
(lit
le
bereiken
De Diucr-Bond heeft onlaiigs om goede ontwerpen voor Duitsche postzegels en munlen lekrijgeneen prijsvraag uilgeschreven en 3500Mark beschikbaar gcsteld om als bekroningen te kunnen dienen. Is dit niet
als
men
een prachlig voorbeeld, vooral
ten onzent over
nieuwe postzegels
denkt? Wij willen hopen dat dit goede voorbeeld, goed navolgen vindl, en waar wij goede decoratieve kunslenaars, goede ornamen-
hebben,
tisten
dit
grafische papieren
^•5 ^fs %9i aft*
moge een
geval
in
zijn ?
waar betere begrippen omtrent zijn, meer zou
baanbrekende mogen verwachten. versieren
dienaangaande genomen is, zou met een prijsvraag niet eens iels
BOEKEN
ook
uit
de
officieele
moge blijken. R. W. P. DE Vkies,
Jr.
^ ^. a^ ^ ^ eft*
&
;;•;
TIJDSCHRIFTEN
zijn
vijf-en-twintig of veerlig gulden,
ik
goede huisschilder nog zoo iels niet eens te spreken van het stil leventje er boven, en de andere geldswaardige papieren zij zijn niet veel beter. Zelfshet nieuwe billet van tien gulden isevenmin een logisch overdacht geheel. Het is goed geteekend, goed gegraveerd maar geen zou,
om
decoratief-grafisch werk.
onze postzegels? Het type tot beneden de ovaal met leelijk omgekrulde cartouche-punten, daar is loch zeker heel wat fraaiers op te bedenken. Zelfs wil Eli
de
het
vijf cents,
niij
toeschijnen dat
bij
de postzegels
van hoogere waarde, waar het portret der Koningin misschien niet gemist kan worden, erwel een betere plaatsing voor de wapentjes en cijferschildjes te bedenken ware. Maar... het bericht doet de roiuie dat het
plan bestaat
om
een geheel nieuwe uitgave
van onze postzegels laat ons dus de zaak
te
MDCGCCVl. >c». |T^^^TiE»jj58 EDUKENDE dc
MffS^te^SS
jaren
^l^'v^lStJvOl
hel
doen verschijnen,
niet vooruilloopcn en
afwachten,ofliever...zooer nog geen besluit
dat
laatste zes
Veklheer
in
mooie dorp Bergen
awoont,
heeft
hij
daar
een twaalftal houtsneden
geloof
niet dat een
maken
HET DORP BERGEN DOOR J. G. VELDHEER. > AMSTERDAM > S. L. VAX LOOY
tejai^^^si'^»<^ii
gemaakt vaiischilderachverdwenen of door
tige plekjes die of reeds
slopershanden worden bedreigd, en deze prenljes in een album vereenigd, dal onder zijn loezicht dooreen ongenoemden drukker is gedrukt. Doordat Veldheer weldeze prenljes maakte, zonder de vooropgezelte bedoeling, om ze later in boek-
perfekt licht
vorm
uit te
doen geven, niissen wij hier de
eersle vereischte van een boek, eenheid van
drukvlak, leveiis waar de uitteraard korte bijschriflen, tegenover de prenlen geplaalsl,
nog kleiner zijn dan deze en zoodocndc de twee tegenover elkaar staande paginas niet het gewenschte geheel vormen. Slaaii wij de plank mis, dat het Veldheer in zijn later werk niet nicer om het boek als kunslwerk is te doen Wij gelooven het niet. Ook de meer schilderachlige kwalileilen van zijn joiiger, hocwel kleurvoller werk, doeu '.'
ons deze veronderstelling met vrijmocdigHoezeer in
heid, en spijt tevens, uitspreken.
143
BOEKEN & TIJDSCHRIFTEX hetkarakterderhoutsnee,als wiUe
lijiien uit
een zwart vlak, zijn natuurgetroiiwe licliten schaduweflfekten zijn uitgebeeld, gaan zij toch door dit te piklurale eiiidresullaat tegen de zoo begeerlijke klaarheid van den typografischen vrij
Om
in,
stijl
en naderen
opgevatte portefeuille
—
de
tot
of wandprent.
redenen was o. i. een portepassender geweest voor deze,
deze
feuille uitgaaf
dering in dit reisboek dan
ook rekening gehouden. Om alleen over kunstzaken te spreken, vinden we er b. v. volledige beschrijvingen van het nieuwe Museum voor versieringskunst in het Pavilion de Marsan,
van de nieuwe Egyptische en Suziaansche la Tremoille, van de Rembrandtzaal in den Louvre, van het Petit Palais met de nieuw opgestelde verzameling zalen in het Pavilion de
Dutuit, enz. enz.
toch wel frissche prenljes.
door
mag men
van stemming ofscherpte van zon-
ontelbare
Sommige
er van doen
beurteliiigs
Aan de hand van Baedeker
zich gerust in het labyrinth der
uitdrukking aan werk van Moulijn en Hart-
musea en verzanielingen der Fransche hoofdstad wagen men komt er
Nibbrigdenken. In de moleiitiisschetiAlkniciar
steeds terecht.
en Bergen en in het aardig steenen brtigje,
koraen partijen van krasser lijnbewerking
Baedeker heeft ons echter gewoon gemaakt, oni zulke hooge eischen te slellen,
voor, niaar toch zijn in dit laatste prentje
dat wij een algemeeno aanmerking op dit
nieer tegen de lucht aan geschil-
Parijsche handboek niet kunnen onderdruk-
fijnlieid
de
boomen
derd, dan gesneden in de beslisle
lijn,
die
:
ken. Het schijnt ons, in zuiver kunsthistoopzicht, niet geheel op de hoogte te
de houtsneden van Nieuwenkanip tot zulke begeerlijke en karaktervolle boekversicrin-
risch
gen maken.
dezelfde reeks. Wij
Veldheerniogeintechnischkunnen vooruit gegaan, maar heel't jammer genoeg de
zijn
zuivere
lijn prijs
werk een
gcgeven, die in zijn vroeger
belofte gaf voor onze
HoUandscbe BE
^•'S;
^'^ <«^
R
m^^"^^ ^"S*^
> MANUEL l)U KARL BAEDEKER ^ AVi:C 14 CARTES ET 32 PLANS > SEIZIEME EDITION, REFONDUE ET MISI-: A JOUR > LEIPZIG, KARL HAEDEKEM, EDITEUR, VOYAGEUR PAR
^
Wat
Prix
andere
deelen
uit
missen hier de mede-
werking van iemand, die volkomen vertrouwd is met de laatste vorderingen der kunslgeschicdcnis. Een kunslcriticus zalb.v. niet zondcr een glimlach lczen,dal de Louvre
:
6
Marcs
yL^
er in een slad als Parijs bimien
(uit het Paleis van Juslitie naar den Louvre overgebracht) met een vraagteeUen aan Hugo van der Goes wordt toege-
Kniisiging
PARIS ET SES ENVIRONS
1907
sommige
een authentieke Cimabue bezit, of dat de
boekkunst.
S^ *^
van
staan
schreven; ofdatde mecster van Maria's Dood
nog onder de Keulsche school wordt gcraiigOok missen we ongaarne de kunsthistorischc inlciding, die andere reisboekcn van Baedeker soms zoo interessant maakt. scliikt.
Wij meenen t
niogen aanraden,
van
intelligenlen
om
uilgcver
te
de volgende uilgave
handboek cens
latcn herzien
door
verloop van enkele jaren zooal verandert, merkt men 't best wanneer men deze laatste
een van de uilslekcndc kunslkenners, die
uilgave van Baeiicker met de vorige ver-
hem
bewonderenswaardigc nauwkeurigheid wordt van icdere veraii-
Icenden
gelijkt.
Mel
een
dit
elders ;
Ic
reeds hun
Xoblcssc oblige
mcdewerking ver!
B.
DE TENTOONSTELLING VAN HET GULDEN VLIES TE BRUGGE II LiTEN
en
(Sloti'
beteekenis
geschiedkundige
behalve haar
vond de bezoeker op de tentoonstelling nog studieelementen van meer ingrijpende en algemeene waarde. Vele er van zijn voldoende lielangrijk
onze herinnering te
als
om
bewaren. In de allereerste plaats geldt
dit
Aimiinciatie van van Eyck, die door bet St
Petersburg was ingezonden. De aanwezigheid
wonder, dat zelfde
tot
nu
to
Brugge van
toe enkel bij een klein aantal geleerden
om
voor de
Museum
is
te
dit kleine
was bekend,
Brugge waar de mcester geleefd, gewerkt hceft en
alleen reeds voldoende zijn
haar in
een der meest indrukwekkende
in dat-
gestorven, zou
de inrichters der tenloonstelHng recht op de
grootste dankbaarbeid van alle kunstvrienden
te
geven.
Van Eyck nioge al meer belangrijke werken hebben geschapen, bij iiet ons geen meer vohnaakte na. Het stelt ons in staat, te Brugge zelve, om menige gewaagde attributie te weerleggen. Onze afbeelding loont hoe het is samengesteld. ^Yaarschijnlijk
iieeft
het vroeger deel
uitgemaakt van een drie-
verzameluik, dat door den tocnmaligen Prins van Oranje in 1819 voor zijn zijn waarheid Dit moge Dijon. uit was afkomstig dat en ling werd aangekocht ot verdichting, het
komt
er eigenHjk
weinigopaan; onder
al
de werken van
den meester schijnt dit het naast aan de Madonna van de Paele verwant. Een kritikus, de Heer Spielmann doet zelfs de overeenkomst opmerken tusschen den glimlach van dezen engel en dien van den St. Joris op dit beroemde werk. We waren er sedert lang op voorbereid om in van Eyck een der meest volmaakte meesters van het penseel te zien. En toch is de beschouwing van scbilder heeft dit heerlijk gehecl voor ons nog geweest als een openbaring; de bier mochwij dat werk, kleine dit letterlijkal zijn hulpmiddelen gebruikt voor is verrukkelijk, Louvre den in Maagd de van landscbap Het ten aanschouwen. het binnenhuisje van het ccblpaar Arnolfini I'l
Zie Onze Kiiiisl, Deel XII,
OxzE KiNsT. Deel
XII.
November
19n7
l)lz.
109.
October
te
Louden
is
onvergelijkelijk,
maar
1907.
145
DE TESrOONSTELLING
VAA"
HET GULDES
hier heefl de schiUler ons weer op andere wijze weten
natuur
uit zijn verl)eelding
ot
geschilderd,
is
BRUGGE
VLIES IE
te
Xaar de
l)oeit'ii.
de diepe basiliek, waar
hij
de
hemelsche bode doet verschijnen aan de Maagd, een wondertje van realisatie. Niets ontl)reekt, noch hel heschilderde vciister, noch de fresco's oj) den
marmeren vloer, waarop, Samson en David ingegrift
achternuiur, noch de
als te Siena,
geschiedenis van
staan op den
looneelen
uit
de
witten grond.
meer dan een van zijne werken doet van Eyck Ilaliaansche invloeden vermoeden en ditmaal verandert hel vermoeden l)ijna in zekerheid. Onlbloot als we zijn van alle inlichtingcn aangaande hel doel der leizen, die de schilder voor Fiiips den Goede ondernam, kunnen we aileen laden naar den weg,
In
dien de kunstenaar heeft genomen. Te oordeelen naar de belangrijke soninien, die
hem werden
toegewezen, moeten zijn zendingen naar zeer ver afgelegen
En we mogen
plaatsen zijn geweest.
veronderstellen, dat
l)ij
een er van,
van Eyck de Alpen over moest. De dag zal misschien aanl)reken, waarop we dit als vast mogen aanvaarden. En hoe Vlaamsch hij ook moge bhjven in zijn kunst, zuUen
voortbrengsel
we is
loch zonder verrassing vernemen, dat
hij niet uitsluilend liet
van den vaderlandschen grond.
De Maagd en de Engel op dit slukje zijn zeker verschiilend van die van F"iesole, maar wanneer we hooren van hel verblijt van Rogier van der Weyden te Florence en te Rome, zonden we dan niet ook mogen veronderstellen dat van Eyck mede de aanraking van de Iradilie der quallrocenAngelico da
tisten heeft
ondergaan
?
De man met gevonwen handen
in een
Museum ingezonden werd,
Leipziger
hen, die het
tot hiertoe
enkel
nil
den krachligen toon, waaraan we machlige opvalling van het
groen kleed (busle) dat door het
minder overluigend voor
schijnt thans
de folografie kcndcn. hij
We
den schilder gewoon
vinden er noch zijn,
noch
zijn
effekl.
Een der groolste aanlrekkelijkhcdcn van het le Hingge vereenigd geheel, het Drieluik met de Verkoiuli(jin(j van den Graaf de Merode. Hel werk, hoewel lot hiertoe nog weinig i)ekend, is eciUer beroemd en wanneer men een zijner bcdenkl dal hel afkomslig is van een lijdgenool van van Eyck
was
—
slukken iiiet
in
hel
Museum
te
Madrid dagleekenl van
den palm belwislen, maar neeml hel loch een
plaals van de zijne in.
Ten opzichle van den
slijl
1
138
—
kan het
niet al le ver
])eslaal er
hem
wel
verwijderde
geen overeenkonist
tusschen beide sciiilders. Tamelijk verspreid over de galeiijen van Eurojja,
onderscheiden de jjroduclen van den Meesler van
builengewone scherple van
visie,
lerwijl
«
Merode
»
zich
door een
de weergave der onderdeelen en de
verlolking van hel elfekl een leciinicus van allereersle krachi veiiaden. in hel
beroemde
Tiirijnsche
(iciijboek,
scliijnen,
Graaf Paid Dnrrien de hand van van
146
naast zekere niinialnrcn, waarin
l'',vck
zelf nu'cink' Ic hcrkciiMeii, vci-
JAN VAN EYCK DE VERKONDIGING. :
(Museum van het Ermilage,
SI.
Petersburg).
DE TENTOONSTELLIXG VAN HET GULDEX muur
voorkomt. Tegen den
in
VLIES TE
BRUGGE
den aclilergrond, naast een koperen aquania-
hangt een handdoek.
nile,
Behalve
de lypen van onzen scliilder weinig geac-
bij zijn grijsaards, zijn
centiieerd en streeft
minder naar nildiukking dan naar regelmaal
hij hlijk!)aar
der trekken. De engel
en blond en schijnt evenals de JNIaagd, een
is lieftallig
weinig aarzelend.
De H.
Jozef,
op bet recbterbiik, verraadt nog meer dan bet middenpaneel ailes te zeggen. Onder de trekken van een
de begeeiie van den schilder oni
goedaaidigen onden man, ons reeds vooral die van de Geboorie
de Maagd gekleed
in
andere scbeppingen van den meester,
nit
Mnscnni
nit bet
tnlband gewikkeld. Hij
zit
Dijon bekend,
te
een bruinen tal)baard
:
op een lioogen vureniionten
en boort met een drilboor, die
bij
Hij scbijnt mnizenvallenniaker
van
de gemaal van
is
boofd
oni zijn
stoel,
is
een blauwe
met geruiten rug
tegen de borsl stcnnt, gaten in een plankje. zijn
beroep en op de
talel
die
bem
als
plank dient, staat een van deze vernuftig saamgestelde voorwerpjes. verscbillend gereedscbap Hgt overal in
om bem
werk-
Allorlei
been verspreid. Voor bet venster
den acbtergrond, met naar binnen uitslaande l)Hnden,
staat een reeds gebeel
voltooid muizenvalletje te koop.
De open marktplaats,
die
we door
bet venster
te
vormt een
zien krijgen,
met veelsoortige geveUjes, punt en trajigevelljes tot aan daken met dakraampjes toe. En bet is aardig om op te merken dat vele allerbefst stadsgczicbtje,
dier gevels reeds zijn gewit, al
onder bet Spaanscbe regiem
bewegen
in
werd
't
altijd
voorgestehl als zouden deze ecrsl
de Nederlanden
zicb wandelaarljes op en neer. Dit alles
Bezicbligen
we
lui
ten slotle bet
door een openstaande deur
in
paard voorbijrijdt, liggen een knield; laten
zijn is
gekomcn.
Oj) de
linkerbiik. In
een voorbofje, waar
een straat kijken, waar een luitertje
man
en een vrouw, zeker de
we deze voorloopig voor
markt
van bet levendigste belang.
oj)
we
een wit
Hegii'tigers, ge-
bet ecbtpaar Ingelbrecbt bouden.
De man
draagt een pelgrims- of reizigerskleed, en lioudt een groolen boed in de band,
de vrouw, bet boofd
in
een sluier gewikkeld, beeft een rozenkrans
den. Niet ver van de open deui\ voor een paar treedjes, kijkt bet in bet
voordenr;
bij
met een grooten baard, welliebt de
beeft een strooien
besebilderden aebteikant,
al
boed
in
148
Bij
bij
de reeds gedelermineerde
die nu ongeveer een kwarl eeinv geleden
gebreke aan eenige onderteekening mogen we liem bet
derde der xv'" eeuw lets,
de
bebi)en ze die vroeger waarsebijnlijk wel bezeten.
worden gevoegd van dezen meester, werd onldekl.
seiiilder, tegen
de band. De luiken verloonen geen
Ongetwijfeld zullen nog andere werken later
reeds
de ban-
kamertje van de Maagd. Tegen den aebtergrond van bet binnenplaalsje
lennt een personnage
eerste
in
viome paar
als lijd
aangezien verscbeiden
van werkzaandieid toesebrijven. criliei
niet aarzelen
om
in
ICn dil
is
bem eenvoudig
DE TEXrOOXSTELLIXa VAX HET (ilLDEX VLIES TE lUiUGGE een archaist
te zieii,
werk weer
zijn
die in de
een gunslig toeval den
Een
van
portrcl
1r'1)1)cmi.
Andcreii
willeii
die zijn identiteit vei-bergl.
sliiier <)j)liert,
kosli)aie iiizeiiding
van denzeltden
eeiiw zou geleel'd
xvi'^
oiider verschillcnde kunstenaars verdeelen, in ahvachling dat
sciiilder,
Museum van Madrid
liet
iiit
onder kunstkenners l)ekend
als
iicstaat uit
Iwee luiken
een Sic Bnrbara en hel
biddcndcn Mindcrbrneder, Henri de Wei'i. een Keidsche
een
met achler liem Joliannes den Dooper. Samen met de Annunciatie volslaan deze twee paneelen van een tlians onvolledig drieluik om den meestiieoloog,
ter
voldoende
te
karakteriseeien.
Henri de Werl
Gekleed
ot
Werlis,
liet
zich, naar
in l)et liaren kleed zijner orde,
het hruine kalotje op hel lioold,
nes de Dooper zijn naakl. In
is
ligl
op
knielt.
De
geeselkoord
geknield, met
hij
het
om
liet lijf
en met
gevouwen iianden. Johan-
boek der Openbaring, waar een heel
reciiter heft hij
De kamer, door een houlen uitzien
opschrill luidl, sciiilderen in 1438. liet
rood gedrapeerd over een purperkleurig silieium. Zijn beenen
de linkerhand lioudt
klein lammetje
tegen een
iiij
"t
met
met zegenend gebaar omhoog.
schot in twee afdeelingen gescheiden, waar-
boh'ond spiegellje hangt, wordt verlicht door twee vensters, die
op het open
een er van
veld. Slechts
bovendeel der ruiten,
ziet
Op
geheel zichtbaar.
is
men wapenschilden
het
De twee
gelale van vier.
ten
Het derde en vierde daarenlegen heel
eerste zijn moeilijk te ontcijferen.
duidelijk aangegeven, zijn die van de schilders
:
drie schilden zilver
op een
veld azniir en van het keizerrijk, adelaar sabel met uitgespreide wieken op
een veld van goud. Het spiegeltje weerkaatst schijnt het, een vrouw en een kind, verschijnende in de omlijsting van de deur.
Op Anno
het voorvlak van den steen,
milleno c qnaler
X
waarop de figuur
III el octo. hie feeil
Weiiis magister colonicnsis.
De
letters
zijn
effujie
woorden
neerknielt, de
depingi
nnist.
:
Hcnrieus
en als in den steen
Gothisch
gebeiteld.
Het andere luik voert ons
in
de kamer van de heilige Barbara, een
eng vertrekje, dat ons aan de andere werken van den meester herinnert. Ste Barbara, gehuld in een groenen mantel over een in vluchtig perspectief geziene, lange
blauw kleed,
zit
op een,
houten bank. Onder een groole schonw,
die bijna de geheele rechter kant van het sink inneemt, braiidt een helder vuur,
waarvan de vlammen
linn sehijnsel
op de jonge
heilige
werpen en haar rug
en blonde haren verliehten. Tegen den achlergrond een venster, met half dicht
gevouwen van
luiken.
uit het
De
vloer bestaal uit rood geruite steenen. In het landschap,
venster gezien, zijn ze bezig den toren
Barliara zal opgesloten worden.
Maar onbewogen
te
bouwen. waarin Sinte
vervolgt het jonge meisje
haar lectuur. Een ruitertje op een wit paard, rijdt dwars door het landschap. Tegen den einder bergen, zwaar met sneeuw bedekt.
149
DE TEXTOOXSTELLIXG VAX HET GULDEX De
schilder,
men
ziet het,
BRUGGE
VLIES TE
houdt er een geliefkoosde fornuile op na.
Keurig in de onderdeelen, verassend
zijn
in
toont
lichtefTecten.
echter in zijn concepties, den niindere van van Eyck en van der
Daarentegen wekt is
liij
hij
is hij
ervaren meester in de verdeeling van schadiiw en
onze bewondering, evenzeer
slijl,
in
hem
mag men
noeh
toch,
om
Lam
en
gekend,
zijn Sinte
Keulen
hij al le
noch
zijn koloriet,
een Rhijnlander zien. Als tijdgenoot van van Eyck,
zeker de Aanbidding van het
licht,
onze verrassing. Alles wel bescliouwd
als
toch een meester van zeer hooge l)eleekenis. Indien
nioge gewerkt hebben,
zich
hij
Weyden.
om
zijn hij
heet't
Barbara herinnerl aan
de Maagd, zooals zijn biddende Monnik aan Joost Vijdt doet denken. Hij bereikt er echter noch den grooten
noch de uitvoering van. Vergeleken
stijl,
de Annnnciatie van Merode, schijnen de iuiken van Madrid beter gehar-
bij
moniseerd en
in
zekere opzichten van een vrijere wijze van behandelen. Ze
mogen ook als van later datum worden beschomvd. De Mis van Si Greijoriiis, nit de verzameling van consul Weber te Ham])urg, in 1902 voor de eerste maal geexposeerd, draagt een datum 151... Het kan :
niet
anders dan een kopie
zijn.
Overigens
is
het een zeer interessante weer-
gave van het onderwerp, waarop een prelaat, zeker de Begiftiger,geknield
ligt.
Onder de belangrijke stukken der xvdc eeuw, figureert onder den geiisurpeerden naam van van Eyck een Zegenende Chrisiiis, die naar men zegt, uit Spanje afkomstig is en door den beer Kleinberger te Parijs werd lentoongesteld. Volgens een Engelsch crilicus,
het stuk onlangs te
is
Louden op een
verkoop geweest.De heel eigenaardige schildering herinnerl wel aan van Eyck, vooral de bonding
van den Vcrlosser, tronende
dezelfde als die op het altaarstuk
en koloriet
betreft,
te
in
zijn
Glorie,
is
bijna
Gent. Overigens beslaal er, wal
geen enkele overeenkomsl tusschen deze
l)eide
stijl
schep-
pingen.
Gezeten op een marmeren troon, met gebeeldhouwde treden, de ruggeleuning met goudlaken behangen,
zit
de Christus
in
een roodeu, nui rijke l)rokaat. In
de
de recbler op
om
spangen gesloten mantel, over een onderkleed van vlottend linkerhand houdt te
hij
den aardl)ol met dubi)el kruis en
zegenen. Zijn ijloote voet rust
steenen trede. In de hoeken van
oj) liel
hetl
een met levendig gekleurd email iugelegde stuk. o|) vlottende l)auderolk'n, de zinne-
beelden der Evangelisten. Eindelijk, aan weerszijden van den Giuistus, de heel eigenaardige figuurljes van het Ghrislelijk geloof, fier
steunend, en van bet Judaisme, een oude, zijgt
geel
op een
l)anier zich
gekkede viouw,
die neer-
op de gebroken schachl van haar penoen. Indien
al in dit
stuk de Vlaamsche invloeden schijnen
onlbreekl bet niet aan kenners, die, en
een Spaansch werk
150
in
in
meenen
le
zien.
dil is geens/.ius
le
overheerschen,
onwaarschijnlijk, er
Door de algemeene schikking, door
DE MEESTERVAN MERODE Ste
BARBARA EN DE
(Oi
van FI-EMALLE);
BEC.IKTIGER,
(Miisco NnciiiiKil, Pradi). Madrid).
HENDRIK DE WERE. VAN KELl.EN.
DE TENTOOSSTKLLlSa VAX HET GCLDKX VLIES TE BRUGGE den worp
tier
draperieen vooral, wckl
van den Meester E.
liel
do heriiineriiig aan zekere prenten
van 146G.
S.
Tot een geheel verschillendL' orde van ondeiwoipL-n, belioorde cen dcr kostbaarste slukjes van
museum
de expositie, de kleine Liefdesloover, dal aan
Leipzig belioorl en in aile opzicbten een merkwaardigheid
te
licl
is.
In
een binnenkamer, waar, evenals de scbildeiing zelve, de meubelen kenmer-
kend
zijn
voor de
xV
eeuvv, tracht een
een vuursteen, waarmee ze vonken die ze
met de band
«
jeugdige sciioone
een sjions diukt, een bart
nil
haar in een kofferlje op een sebeniel
ligt.
»,
met i)ebuip van
een kei en eenige droppelen,
slaat uit
vernuirwen, dat naast
te
Op den met bioemen
bestrooiden
parketvloer een scboolbondje op een knssen, meer naar den acbtcrgrond op
een ander meubel, een in zijn pluimcn piuizende papegaai. Banderollen, onge-
om
lukkig zonder tekst, vlotten aan aile kanten
ding bij
uit
een paar lange sandalen a
Ui
bet beksje, wier eenige klee-
poulaine beslaat. De bezwering geschiedt
klaarlicbten dag, zonder dat eenig gordijn de met balf toegevouwen luiken
bedekte vensters omshiieit. Door de deur, die
komt een jonge man
kier staat,
juffertje echter
nog
Dit stukje, dat
van bet Museum
in
den aclitergrond op een
i)innen, zeker de begeerde vrijer, die
bet
niet ziet.
met dc
te
uiterste fijnbeid uitgevoerd
Brussel, door den beer A.
toegescbreven wordt,
is
J.
is
en in zijn catalogns
Wauters aan Simon Marmion
een zeldzame evocatie,
bij
middel van bet penseel,
van bet binnenbuisleven der xv= eeuw. De plaatsnede
beeft er veelvuldiger
berinneringen aan nageiaten, vooral in bet werk van Israel van Meckenen en
van den graveur, die
zicli
met de
initialen
M.
Z. (Zagel, of
Zatzinger) onder-
teekende.
Rogier van der Weyden, Memling, van der Goes, wier dikwijls in den catalogus
voorkomen,
zijn
namen
tamelijk
op de tentoonstelling, bebalve de
reeds gemelde portretten, met geen enkel werk van booge belangrijkbcid
vertegenwoordigd. Hiervan zonderen we
ecliter uit
L.
Moreno
niets
van
N^ 182, Twee vromt'elijke
zeker cen luik, door den beer
Heiligen, Ste Apollonia en Ste Margaretha,
tentoongesteld, waaraan de toescbrijving aan van
te Parijs
zijn ernstige
Eyck
en innige waarde doet verliezen. Een Pieta, van den-
zelfden eigenaar, op even willekeurige wijze aan van der Wej^den gegeven, is
ecbter een stukje van
met
aile recbt,
een
ernstig belang.
allerliefste
Maagd met
een balffiguurtje, met een landscbap ^Ycrnber,
te
London bcboort. Dc
lot
lijd beeft
Aan Memling wordt, en ditmaal het Jezustdnilekcn toegescbreven,
acbtcrgrond, dal aan Sir Julius ocbtor ongolukkig den glans van
dit
aantrckkelijke en bevallige scbildcrijtje, dat ook als composilio uitstokcnd
is,
nict gespaard.
Mod
hot curieuse stukje
;
Twee paardeii
bij
de drenkpUuits, dat tloor den
DE TEXrOOXSTELLISG VAX HET GLIDES heer Cardon werd
VLIES TE
BRUGGE
tentoongesteld, aan Meinling of aan Clerard David
toegeschreven? Indien het
van den
al
laatste
is,
is
wordon
het door zijn fijnheid, de
schoonheid van het landscliap en de harmonie van het geheel den eerste waard. De twee paarden, het eene wit, het andere gezien.
Op den rug van
Men
het witte zit een aapje.
van voien
ros, zijn vlak
vraagt zich
zonder het
af,
raden, aan welke fantaisie de schilder zich overgegeven heeft toen
hij
dil
kleine ensemble schilderde, want niets duidt aan dat het een fragment
is,
dat
te
door de
gril
van den een of anderen barbaarschen lietiiebber van
"t
geheel
zou zijn losgemaakt.
Eveneens aan den
Cardon, behoort een iiitslekend stukje, dat aan
lieer
van der Goes toegeschreven wordt, de waarde er van
o.
onze oogen
in
i.
ten onreciite,
hoewel
dit
voorbehoud
vermindert. Ik bedoel het kleine
niet
Maagd met het Kind, tegen een papaver-rooden achtergrond, gevormd wordt. Het type van de zeer voornaam, haar handen zijn bovendien van een buitengewone
paneeltje van de die door een
Maagd
is
lijnheid, hij
regelmatig geplooide stof
een hoedanigheid, die anders volstrekt niet eigen
wien de gewrichten gewoonlijk heel grof
de armen zijner moeder dat hij langs zijn
lijfje
kleine conipositie,
is
ligf, is
nitstrekt,
zijn
is
aan van der Goes,
aangegeven. Het Jezuke, dat in
Ijuitengemeen mager. Met zijn linkerarmpje,
drukt
hij
een appel tegen zijn been. Deze
vooral daaroni belangrijk, omdat
we
ze bijna onveran-
derd weervindcn op een middelmatige, doch heel zeldzame prent van den
oudslen onzer Vlaamsche plaatsnijders, den mcester W.A.; deze laatste voorletter
eindigend in een
kriiis.
Onder den naani van van der Goes, hoewel deze toeschrijving nog minder le verdedigen is dan die vooi- het vorige werk, moeten we nog de aandacht vragen voor de Kleine MiUKjil met het Kind, dat aan den heer Nardus le Suresnes behoort. Zooals
tie
kalalogus
overeenkonisl met de Maagd in het i)lik
lerechl
Museum
le
opmerkt, loont
een werk der anle-Brugsche periode van Memliiig meende
type van het Kind
is
inderdaad
kleine slukje
en
liel
St I'rsuia-rijve.
eigenaardig
evenwijdig
om
maakt,
is
liet
De klenren
voor de Maagd gebruikle type lamelijk apaii.
iiizoiuler
kleine engelen,
zien. Het
le
zonder eenige overeenkonisl met
van den schilder der
tanielijk onveraiideilijke zijn schitlereiui
niel
slukje
dit
.Vken, waarin nieii een oogen-
de aanwezigheid
\\'al
(lit
van aehl
de maagd gesehaard, wier kleederen van
geschakeerde lonen, zich aan weerszijden van de hoofdgroep herhalen.
Van Gerard David, zoo opvaliend verlegenwoordigd op de
leulooMslelliiig
van HH»2, vindl
men op
ger geziene
vergeMjken ware en het verdient vermelding dat juisl boven-
genoennk' sludieeii
le
de tegenwoordige geen enkel werk, dat mel de vroe-
li'iilooiisielling
aaiitiaaiuU'
hcl
de school
uilgaiigspuiil
iieel't
gevormd voor een reeks
van dezeii zeer eiyenaardigen
kunslenaar.
IIIKIIONYMIS noSCII 1)K
HOOIVVACIEN
;
:
middcnsUik
\:iii
nil
.liiiliiik.
(Koiiiiiklijk I'alels viin Aniiijiii'z. Spiiiijc).
DE TENTOOXSTELLING VAX HET Gl'LDEX Adriaan Isenhrant, Ambrosius Benson en schilder der vionwelijke
verwant, die door
halffiguren,
aardige stnk, dal door den iieer Martin Le
De
Roy
M'.iagd en het Jezus-kind in een landscbap,
wordt wat
den catalogns
in
Rouaan. Het
als
naderen
liaar doet
BRUGGE
enkelc scheppingen van den
zelfs
aan Gerard David
zeer na
scliijnen
hoofd eener school
dit feit het
VLIES TE
is
te
met
geworden. Het zeer eigen-
werd tenloongesteld,
Parijs
Sle Catharina en Ste Barbara,
werk van Gerard vermcld, met aanduiding van van
en verscliiilen
tot
zijn
groote
schildering
al te
een eigenaardige productie, bijna Italiaansch door zijn niach-
is
tig koloriet.
En onder den naam van Adriaan Isenbrant, (den psendo-Mostaert van Waagen) shiiten zich aan, als vervolg op dit werk, de Magdalena van Pablo Bosch
Madrid, de
uit
heer Mersch
te
Maagd van
Schloss en
de appartementen van Filips
Uil
van
triptiek
de St Hierongnnis van den
Parijs in
II
Hicronynms, St Antonius
St
het Escuriaal,
is
van Padua en de
de kostbare Vlucht
naar
Egypte afkomstig, een gonache van opvallende teerheid van conceptie, die aan Gerard David wordt toegeschreven, maar nieer waarschijnlijk van
zijn
vrouw, volgens Weale, een miniatnriste van naam, of wel van Gerard Horenbont afkomstig
Dit
is.
delikate sfukje heeft
langen
tijd
voor het werk van
Holbein gegolden. Het werd doorFilibert van Savooien, aan Filips
ken en versiert nog heden
Mabuse
is
Maagd met
het Kind,
reis
naar
geschon-
bijzonder kenschetsend
voor de manier van dezen meester. De architcctuur er van
en opgevat
II
in het Escnriaal.
vertegenwoordigd met een reeks belangrijke werken, waarvan
het voornaamste, dat van de is
slaapkamcr
zijn
in dien
bloemrijken
Italic heeft
stijl,
is
heel fijn
dien de kunstenaar ongetwijfeld na zijn
aangenomen. De blauw gedrapeerde figuur van de Maagd
minder belangrijk, hoewel overigens uitstekend verzorgd. Dit schilderij, dat Mabnse voor een broederschap te Leuven vervaardigde, werd in 1588 is
door de stad aan Filips
Een Latijnsch
II
aangeboden. Het hangt gewoonlijk
in
het Prado.
opschrift aan den achterkant van het stnk herdenkt de
gift
aan
den koning, ten teeken van dankbaarheid voor zekere voordeelen aan de
Gemeente gescbonken,
ten gevolge eener aanvraag van
gedaan. Een Venus en Cupido
van 1521. Ze den.
Wat
valt
samen met
uit
wege de Augnstijnen
de Verzameling Schloss
le Parijs,
dagteekent
het verblijf van Albrecht Diirer in de Nederlan-
aangaat de groep, Mai's, Venus en Cupido, toebehoorend aan Paul stijl een opvallende overcenkomst met dien van waarvan een groep, het eigendoni van den heer Weber te
Mersch, hiervan biedt de
Jacopo
de' Barbari,
Hamburg Een oude man, :
die een joiig meisje trachl le vcrlcidcn, de bandtceke-
ning van den maker draagl. Ongelukkig schilderingen geheel bedorven.
is
het interessante stnk door vele over-
Een m.ansportret van
.loost
van Cleef, dat in
153
DE TESTOOSSTELLL\G VAX HET GULnEN
VLIES TE BRi'GGE
dezelfde galerij t'huis behoort, vornit een der beste speciniLMis van bet peiiseel
van dezen karakterislieken vortegLMiwoordiger onzer
Museum
Uit bet
jongen
man
Petersburg,
St.
te
xvi'^
eemvsclie school.
het eigenaardig portret van een
is
afkomstig, herhaaldelijk in fotografie en gravure gerepioduceerd,
van Aml)rosius, oudsten broeder van Hans Holbein en Basel. Het stukje
van 1518 en
is
is
medewerker
zijn
te
een der zecr zeldzame werken van zijn
Museum
auteur: een voorteekening er van, wordt in het
te
Basel bewaard.
Zonder eenige betrekking met Lukas Cranach den Oude, aan wien het door den catalogus van bet Museum
Dowaai toegescbreven wordt, ver-
te
dient een klein rond schilderijtje, dat door deze galerij geleend
aandacht van den bezoeker. Het
is
een
n
is,
mede de
Siirne bij huar loilel», een Melusina,
eeuw geschilderd. Meer dan eene bedit aardige werkje en Jeroom Bosch, van wien een groote triptiek, de bcroemde HooiUar, met de luiken de Hvl en het Paradijs. ingezonden werd door den Koning van Spanje. En is heel waarschijnlijk tegen bet eind der xv^
trekking schijnt er
bestaan tusschen
te
t
curieus dat het middenpaneel uit
Museum
linkerluik uit het heel't
te
liet
Paleis van Aranjuez atkomstig
Madrid en het rechter
eeuwen gescheiden stukken vereenigd
het toeval deze sedert
is,
bet
Thans
bet Escuriaal.
uit
In bet
I
Escuriaal l)estaat overigens een nog grooter lezing van deze triptiek.
De catalogus der rijke ontleding
van
echter niet zonder
tentoonstelling berdrukt Professor .luslis uilersl belang-
dit te
eigenaardig gebeel.
zeggen dat de scbilder
beelt willen illustreeren
:
«
Alle vleescb
We dit
is als
niogen daarbeen verwijzen
woord van den gras
.>
(')
een reeks kleine ejjisodetjes vereenigd beeit, bestemd
van
te
karakteeriseeren, met
al
en in zijn conipositie
om
er de beleekenis
de onafbankelijkheid van geest, die dezen
kunstenaar kennierkt. Alle standen der maatscbappij
aan
—
profeet Jesajas
lRl)l)en i^elijkelijk deel
zijn satire.
Catharina, de docbter van Jan van Hemessen, die door (niitcanlini onder
de belangrijke scbikleressen
getrokken. Gallery
Een
te
/^(/.s7
iler
Nederlanden wordt vermeld,
Ons
zijn
Louden
ixtn
de
weinig stukken van liaar band
bezit een
Heilifje Ediiiilie in Ei/juite, dat
aan
dt'n
zeer kloek neergezelle landscbap, waaivan lul elVtki
kige
vvijze
Iioewel
('i
154
bij
de liguren aanpasl.
om bun
zeldzaambeid zeer
In (Ic Duilsclie
en
l-"r:iiisc'lic
Opnierking oiize
l)ijl)i'l\ril;iliiij{
l'y')2
De National dagteekenl.
heer Lescarls
Henegouwen behoort, is geleekend Caleiiiut de Hemessen dagleekend van 1555. De schildcring draagt een zeer modern 't
volgens dezen
bekeiid.
mansporlret van baar, dat van
in
in
is,
met Maria van Hongarije landvoogdes der Nederlanden, naar Spanje
schrijver,
IJergen
karakler, vooral
zieli
verdient
te
pintjebnt, en ge-
op zeer gehik-
bovendien,
dal,
aandaebl waaidig, ze geinakkelijk
:
«
;illo
vlccscli
is
als liooi ».
I)E
TEXTOOSSTELLIXa VAX IIKT (ilLDHX VIJES TE BRUGGE
A.\IBHOSIUS
verward kunneii worden met andere voortbrengselen wat
deii
slijl
Vestigen
betreft,
met
HOLBEIN
uit
Mansporlrot. (Ermitage, Petersburg). :
de xv^' eeinv. vooral
die van Heeniskerk.
we verder nog de aandacht onzcr
Iczers
op twee, oni verschil-
lende redenen heel eigenaaidige stukjes. Ten eerste een doekje van Jan
Vermeyen, (Joannes Maij us), leJcades Cannes, een soort van aiabische
fantasia
155
DE TEXTOOSSTELLIXG VAN HET GULDEX
VLIES TE
uilgevoerd voor Keizer Karel en Isal^ella van Porlngal,
Maart 1539. Vermeyen zegt dat
opzichlen
bonding der paaiden,
maand
De compositie
in alle
doet door de
de eerste plaals denken aan de tapijten met de
in
verovering van Tunis. Onzes inziens hebben we hier
van waarde ontbloot
niet
de
in
aan andere, die we van dezen meester kennen,
geliji;
document, dat
Toledo,
te
hnitengewone vergunning de voorslel-
hij bij
penseel weergaf, heeft niogen bijwonen.
ling, die zijn
BRUGGE
is.
te
doen met een
historiscii
Het behooii aan den beer Stopford
Sackvilie.
Vervolgens konit er een stuk, bet eigcndom van Lord HuntinglieUl, dat
den vorigen winter op de tentoonstelling van Oude Meesters
Academy, eenige
the Royal
sensatie beeft
Engeland, in
in
veroorzaakt. Het
slelt
voor bet
bezoek van Albrecbt en Isabella aan de scbilderijen-verzanieling van Cornelis
van der Geest,
Antwerpen,
te
in
de
maand
April 1615.
Op
die vermoedelijk
bij
waarvan de
dit stuk,
vervaardiger Willem van Haecbt, van Antwerpen, scbijnt
te zijn
(^15'J3-1()37)
den eigenaar der verzameling beeft ingewoond, vindt
men
de belangrijkste personages van bet tijdvak, vooral onder de kunstenaars vereenigd
:
Rubens, van Dijck, Snijders,
enz.,
maar
bet
scbilder aan gegraveerde en gescbilderde afbeelilingen
hoewel
heeft,
naar
't
in
't
jaar
van
zijn stuk (1628) bij ze tocb
vrcemd
dal de
gemakkelijk onmiddellijk
levcn bad kiinnen nemen.
Nog een ander die de galerij
detail, dat
we
mogen weglaten
niet
:
onder de stnkken,
van Cornelis van der Geest versierden, waren er vele die nog
beslaan en die gemakkelijk zijn
te
identifieeren.
was een groot bewonderaar van Quentin Metsys en zijn
is
bun trekken onlleend
geweest van den KnipperdoUing
in bet
De Antwerpscbe Mecenas bij
scbijnt in bet bezit te
Stadelscbe Inslilut
Frankfort,
te
Verscbciden beroemde Rnbensen, zooals bet GeocclU dry Aiudzoiwii, legen-
woordig
in
was dus een Het
de Minicbener Pinakofbeek, tekle
mede onder
zijn scbatten.
liuis,
waar van der Geest de aartsherlogen ontving. zag
Scbelde en we weten door van den Branden dat Mattensliaal. vlak
bij
verzameling
af
valt
't
in
te
leiden,
was
't
nil
op de
de Ibans verdwenen
de rivier was gelegen. Zooals Irouwens
befaamde Antwerp-scbe verzamelaar
nil
een princelijke woning,
de |)raeblige
waarin de
zijn vorstelijke gasten ontving.
Hkmu Hvmans.
e::3^|^^co
l.iG
Het
eclecticus.
VOORMALIGE NASSAUSCHE PALEIZEN IN BELGIE II.
HET ((HOTEL DE NASSAU" TE MECHELEN vBiJ
(')
het Bcrthoiidersplein, een weinig aanzienlijke achter-
buurt van Mechelen, verheft zich,
als
onclerdeel van
een gebouwencomplex dat vroeger
tot
kazerne diende
maar thans vroeger
magazijnen en dienstwoningen is voormalige Hotel de Xassaii. Aan een
tot
het
ingericht,
vorstenverl)lijf
denken, onherkenbaar
doet als
het
nauweUjks meer geworden is door de
het
horhaalde vcrbuuwingen, die het in den loop der jaren heeft ondergaan. Toch trekt het uit een architectonisch oogpunt nog de aandachl.
De oudsle gegevens omtrenl
het bier bedoelde
het Goedenis Boeck van de stad Mechelen
(').
gebouw
Daaruit
zijn le
blijkt dat
vinden in
het in 1477
toebehoorde aan Jan van Bourgondie, bisschop van Kamerijk, die het in dat woning betrok nadat hij zijn paleis te Mechelen had afgestaan
jaar als zijn
aan Margaretha van York, hertogin-weduwe van Bourgondie. Xa den dood van bisschop Jan verkochten diens erfgenamen het hotel
aan Margaretha van Borselen, echtgenoote van den beer van Gruuthuysen. Uit de koopacte van bet jaar 1482, die nog in het Meclielsche archief aanwezig is.
blijkt dat het destijds Ijestond uit
een boofdgebouw met een hot en ver-
schillende bijgebouwen, benevens een tuin of park.
(«)
Zie Onze Kunsl, Deel XII, biz 79,
September
1907.
verstaal oiider Goedenis Boeck de verzameling Scliepenbrieven, die in het stedelijk archief van Mechelen van het jaar 1345 af voorhanden zijn. Wat is dat Mechelsche archief— het zij hier even opgemerlit al doet het niet rccht(^)
Men
—
Eerstens om zijn zehlzamen rijkdom in menig opziclit nierkwaardig van oorkonden en andere archiefslukkcn. Dan om het bezit van dat heerlijke gezangboek van Margaretha van Oostenrijk, dat miniaturen l)evat van zeld/.ame pracht, die alleen een reis naar Mechelen waard zijn. Verdcr omdat het is ondergebracht in een der merkwaarik digste gebonwen van Mechelen, het Schepenhuis, dat uit 1374 dateert. En eindelijk om zijn archivaris zelf, den vriendelijken, hulpvaardigen heer wil het niet verzwijgen Hermans, een grijsaard van 86 jaren, die echtcr nog met jcugdige opgewcUtheid en zeldzame frischheid van geest de bezoekers te woord staat die zijn schalten komcn raadplegen. streeks ter zake
!
—
—
VOORMALICE XASSAISCHE PALEIZEN 1494
In
Engelbeit
II
kwam
de geheele
van Nassau.
l)ezitling
door koop
in
koopen
le
tc
van graaf
lianden
Wat dezen Nassauer bewoog om,
andere bezitlingen, nog ecn paleis aan te
IN BELdlE
naast zijn talrijke
Mcchelen,
is
niet moeilijk
raden. In
Mechelen woonde, zooais reeds gehleken
is,
Margaretlia van York.
Daar groeiden ook de kinderen van Maximiliaan van Oostenrijk op
Schoone en Margaretlia, de
:
Philips de
Nadat Maximiliaan,
latere landvoogdes.
in
1493
keizer geworden, het hestuur over de Nederlanden aan Philips had at'gestaan, bleef
Mechelen voorloopig ook de residentie van den jongen
vorst.
Voor
dat
Maria van Hongarije de residentie der landvoogden voor goed naar
in 1546
Brussel verlegde, was Mechelen diis in zekeren zin het adniinislratieve mid-
delpunt van de Nederlandsche gewesten, en
te
verwonderen
is
daarom
het
van Nassau, die een der meest invloedrijke raadslieden
niet dat Engelbrecht
van den jongen hertog was, en dan ook
later zijn
stadhouder werd toen deze
zich na zijn huwelijk
met Johanna van Arragon voor geruimen
Spanje begaf, eveneens
te
Mechelen een vast
tijd
naar
verblijf wilde bezitten als regee-
hem daarheen riepen. Welk een man van invloed Engelbrecht was, blijkt eigenaardig uil het Mechelschearchief zelf. Door zijn toedoen toch werd Mechelen wederaangeweringsaangelegenlieden
zen
als
de plaals waar de latere Karel V en diens zuster Eleonora zouden worden
opgevoed, terwiji
hij er
ook de hand
had dat aldaar de Groole Raad, het
in
opperste gerechtsholvoor de Nederlanden, zou worden gevesligd.De sfadsreke-
ningen vermelden althans voor het jaar 1502 ecn hclangrijke som magistraat aan F^ngelbrecht schonk heefl (ds hij hrludpelic priiicesseii ineiien
is
I'uer
seUcre
ilicnslcii
(jeweesl oine le (jecrigeiie nnxeit
hooighen raede cdhier
in geld, die
de
die hi] der sfddl ifedaen j()iu;lieii
bfiniien Mechelen...
(')
iiiinse
ende
Zeker ook
dankbaarheid wegens aan de slad hewezcn dicnsten was de magistraat
in
uit
1494
reeds met het belangrijk bediag van 1200 gulden bijgesprongen loen Engelbrecht zijn Mechclscbe woning van den heer van Gruuthuysen had gekocht
Na Engelbrecht's dood Hendrik
III.
in 1504
kwam
(').
het hotel aan zijn neefen opvolger
Uil verschillende kronicken van
Mechelen
blijkt dat in 1514
aan
dezen vorst een subsidie door de stad werd gegeven van 400 Philips guldens lol liidpe sijnrr melselrije ('>.
Daaruil volgl wel dat
griiaf Ili'udrik
hclangrijke
(•) Sladsrckcningcii vnti Mechelen, loOl-lfjfl'J. nu\i\. die hem loej^heseel sF] hy oveiC'i He t;e}^evcn den liee vnn Xassouweii op le xir dragen van (\ei\ t^eniecnen liade lol hulpe \ai) sine coepe van dc liocve van den (Irnuthnysc gele}4cn op ten Ueilenishol a! voer de (liic vciste payenienlen ccxxv II). Hr. iStadsiekenin-
gen,
149:1-149-1,.
als voerl vierde en Icslc paynicnl de some van i.xxv Ih. Hr. (Ihid. H'.l-1-l l'.).5i. (Jimi. NeelT's, L'lliilt'l de Xassaii ii Malincs, Zie voor deze en andere aanhalingen Louvain, 1870, -1", (Tire 25 ex.). Ook .V/cvedo-Conlinho-yen Limen. (') Joli. .lacohz.. Korle ('.roinjckc luin Mechelen Heirial iii.iaUt Miciilin'' van de snhsidie lie
:
i'l
—
158
VOOHMAIJCE SASSAUSCHE PALIilZEX IS vcrhoiiwingen deed
iiilvoereii a;iii zijii hiiis te
Mechelen, lerwijl
groole zekerheid kan wordeii aaii<»eii()men, dat
geweest van het boiiwwerk zooals we
kennen. Want der
begin
liet
hij
nog
dit
nog bestaande Irannienl
met
zelts
de eigeiilijUo
tliaiis iiit ziJii
I'.EIJ,IE
is
overhlijfselen
onniiskenl)aar
l)ch()ort
vrij
sticliler
het
lot
xvr-
eeuw. In tegenstel-
lingniethetgeen te
Brussel was
geschied
bleef
hier echter
l)ij
verbouwing
de
de oude buicht geheel of grootendeels in wezen. In een acte
van
schalting
van het gel)ouw van
het
1614, die ter
nog
jaar
ook
zal
IIDTKI,
la-
DE NASSAU
tc
Mechelen
:
Toestniul omslreeks
iu-l j;iai- IJIiO.
(Gezidll op de Zuidzijde,.
wor-
NjKlr een Itquarel in het steiielijk nicllief.
denaangehaald,
wordt althans ondeischeid geniaakt tnsschen een uud en een nieiiw huis.
Onder
bet eerslgenoemde
iieelt
men
tian
vernioedeUjk
de verljonwing der xvr- eenw van de vtjorniabge
te
Ijurclit
verstaan lietgeen
was Ijeliouden
bij
gel)le-
ven, onder het laatste, dat, hetwelk onistieeks ir)14 werd gestielil.
Waarschijnlijk was de veil)()uwing in 1515 reeds zoover gevoiderd dat liet luiis
graai',
vergezeld van
tweede eehtgenoole, (^huidine van Cbalons, onder
allerlei I'eeste-
bewoonbaar was.
zijn jonge,
In dat jaar althans
lijkheden zijn intrede in de nienwe woning.
deed de
Bij
die gelegenheid
werd door
de stad aan de gravin een goiiden beker aangeboden, een knnststnk van
Machiel de Cramer, dat door Jan de Coster met een beeld van den Heiligen
Romboiit was versierd Voltooid was het
i')
('j.
liotel
He Machiel de Crame
coclit ler sladt
vat't-ne
behoelT wegeii v
He
betaelt
t;le
iiiaiU vi
welcken croes gliege en gesclioncUe sij uuyt Vranckryk quam. o])
dien
in
es
tijil
eehler nog niet want nog
silveie verguliieii ovenlekte croes ieglic oche en v ingelsche coslc elcke oiiclie x
my vrouwe
va Xassauwen
Janne de Coslere gmitsniet va eene silvere vcrgulden
Ivoers. cioes. coste vni
si.
ti)t
[Sladsrckeiiiiigeii
imn Mechelen,
lot
S.
liaie
1538
lie gliest. vi
d
welleconi als
Honi. glieslclt Ifove
1514- 1515).
159
YOOIUIAUGE NASSAUSCHE PALEIZKX IX BELGIE blijkl
de oude Xassausche archieven van verschillende aankoopeii van
iiit
hiiizen en erven
de hand dat
oj)
door graaf Hendrik de wijze als
bij
Het vermoeden
(*).
dus ook
ligt
het Hotel de Nassau te Briissel
de vcrhouwing gedeeltelijk door eigen personeel en dus
liier
voor
aangegeven,
is
in het
gel)ruilcelijke
langzame tempo werd uitgevoerd.
Het stedelijk arehief te Meehelen bevat een viertal al'beel-
—
dingen ningen
in
penteeke-
kleuren
—
van het Xassausehe hot'na zijn voltooi'ing.
Aan de hand van die teekeningen werd door
vermoedelijk
Sehayes loire
de
I'drcliitcctiire
BehjUiuc
cii
HOTliL UE NASSAL Ic Mcclielen rocstand voor de veiliDUwin;; (De N'ooidzijde van het gcbouw met de gaierij). Naar een aijuarel in Iiet stedelijk archief
His-
in zijn
ont-
iiel
:
die in het 4^ deel van dat
die echter, wat de details in
snede samengesteld,
werk voorkomt. Voorts konien min of nieer uitvoerige
afbeeldingen van het hotel voor
geraadpleegd en die
werp voor de houl-
oj)
versehillende piatte gronden van Meeiielen,
i)eliel't,
met grool voorbehoud nioeten woiden
iioofdzaak aileen waarde hebben voor de ligging van
het hotel ten opzielite van zijn toennialige omgeving.
hier genoenide illustratieve gegevens
nog over daarvan
is
tie
is
van het voornialige Nassausche
volgende Ijesehrijving
te
Aan de
liand van
de
het echter wel niogelijk iielgeen tlians hot' in
gedaelite
vollooien en
le
geven.
Het eigenlijke woonhuis was o])getrokken van baksteen. met ruinie toepassing van l)lokjes witle sleen: de lioeken waren
een oii.ilgejjroken
zell's nit
aaneenscliakeling dier l)lokjes gevoi ind. De piatte grond had een reeiilhoekige
gedaante. Aan een middeni)estaal
lerwiji
-- shx)!
aan
i\i.-\\
aan de
oi'
hool'dgebouw
weslelijl<e koile
zij(k'
— het
gedeeile dat
vvw reeks
Ihans nog
l)ijgel)()u\\('n
noordkanl. ioodrrchl op het eind der lange
zijde,
aan,
een over-
dekle gaierij was aangebraeiil.
De middenl)ouw, gevcls,
'
160
die aan de l)eide korte zijden voorzien
had twee verthepingen. De gelijkvioersche
Iiiv. C.li.irlt'is N;iss.
DdinciiKMi,
II. iliijl<s;ii'cli. 's Il;i};c).
liad,
was van
alllians
trap-
aan de oosl-
VOORMALICE NASSAVSCHE PALEIZEX IX BELGIE zijde,
hooge duhl)ele
vciislers,
afgedekt met haltVonde
togeii.
Dc
eerste
verdieping had rechlhoekigc vensteropeniiigen met kriiiskozijnen.
Aan de
zuidzijde van hel hool'dgel)ou\v
HOTEL DE NASSAU
was een huiskapcl
iiitgeljouwd,
te Mechelen Platte grond van het gebouw met omgeving. Fragment van den plattegrond van Mechelen van dc Wit '+ 1G80).
die geheel
:
van witten steen was opgetrokken.
bouw, twee verdiepingen,
Ijeide
Zij
had, evenals het hoofdge-
voorzien van tweedeeUge spitsboogvensters
met traceeringen. Een stergewelf dekte
l)eide
verdiepingen terwijl de kraag-
steenen waren versierd met wapenschilden, die de kwartieren van den stichter te
zien gaven.
De hoeken van de kapel waren die van indiepingen
versferkt door lange slanke conterforten,
waren voorzien en
ter
hoogte van de wateilijsten versnij-
dingen hadden. In den westelijken hoek, gevormd door het hoofdgebouw en dc kapel, was een vierkant gebouwtje opgetrokken waarvan de beide verdiepingen, die elk niet
meer dan een
klcin vcrtiek bevatten, corrcspondeerden
kapel. Waarschijnlijk dienden deze vertrekken tot sacristie voor
met die der den bedie-
161
YOORMALIGE NASSAUSCHE PALEIZES IS BELGIE nenden
geestelijke.
Waarom men
twee van deze kapellen met hijhehoorende
boven elkander had aangebracht is niet juist uit te maken. De meest voor de hand liggende verklaring daarvoor is wel dat een der kapellen diende voor het eigenlijke vorstelijke gezin, de andere voor de hofhouding. Aan de noordzijde van het hoofdgebonw, vrijwel symmetrisch ten opzichte sacristie
van de kapel, was een liooge vierkante klokketoren aangebouwd, oorspronkelijk voorzien van frontons, die op bogenen waarachter
rustten,
rijen
E=i^
slanke
spits
de
zich
Een hardsteenen
verhiel".
wenteltrap in den toren gaf toegang
tot
de bovenverdieping.
De
verbond het hoofdgebonw
galerij
met het Berthondersplein en vormde dus in
zekeren zin den toegang
want de
noordzijde, voor zoover nog
St
13
tot het hotel
juist
aan de
eigenlijke huisdeur lag
onder de
galerij.
is
na
gaan
te
Deze was aan de
achterzijde gesloten, terwijl de voorkant
van de gewclfde overdekking rustle op een
Van HOTEL DE
NASSAL'
te
Mcclu-lin
:
rij
bewerkte kolommen van graniet.
die
kolommen
te
zien (Zie
die
werd opgemaakt
1568 het paleis door Alva werd verbeurd verklaard vloersche verdieping van het hoofdgebonw
kamers en twee keukens, welke thans
drie thans
alle
uit
('),
in
de groole zaal met aangren-
nog aanwezig
—
i)cnevens twee
die vermoedelijk in den bijbouw gelegen waren,
twee kolommen
in het
midden was
verdeeld. Zeer waarsehijnlijk zijn die
nauwkeurig meer was na
met een dikke
loen
beslond de gelijk-
weggebroken. De groote zaal had een ahneting van
is
7.20 M.: door
niet
er
Blijkens een inventaris van den in-
boedel,
—
is
onze afbeclding op bladz. 163).
Plattegiond van het nog liestaande gebouw Naar een teckening uit het aichiefvan den Commandant der (Jenic te Mechelen
zende kamer en kapel
nog een
aan de noordzijde van het gebouw.
te
laag groene verf
kolommen
zij
in
13. 10 bij
twee gelijke deelen
echter van lateren
tijd,
wal
gaan omdat het geheele gebouw inwendig
was bedekl. De ahnetingen van de aangrenuit nevenslaande jjlatte grond, Zoowel
zende kamer en van de kapel blijken de zaal
als het
schouwen
Op de (')
162
zijn
nevenverlrek liadilen lioogc sehouweii; die beide laat-dolliisehe thans nog vrijwel
b()venver(lit|)iiig lagen
Hijksiirc-liifl tc Mriisscl, Hi
in
ongeschonden
staat
aanwezig.
eveneens een groote zaal met aangrenzende
tiii.v
conpscdlioiis
fiiitcs
a Malines,
l,'){i7-ir)7t), N'u
l'.)l
12.
VOORMALIGE NASSAUSCHE PALEIZEX IS BELGIE kamer en een
kajjcl, cii voorls
l)atikanicr (rsliiDc). Oiider
was
diis niet ^lool,
verblijl',
boed
e
1
dat 1)
liet
esc h r
i
De woning
wat gehecl overeenkomt met het karakter van ecu
liad blijkens
zij
nog eenige andcrc kamers, waarondcr een
lioofdgehouvv was een ruimc keldcr.
een heschrijvinu;, die
1)!]
tijdelijk
gelegenheid van dezellde
v ng i
j
werd opgeniaakl. Daarin
tocli
wordt van bet
Nassanscbe
bof
te
Mechelen gespioken van
als
een... loyis (que)
le
prince d'Orenges reser-
temps pour
voit en son
sa conunodite
el
loger en passant
sant ladite
uit
Wat
betreft be-
den aaid
der
aange-
zaak, de reeds
haakle
ij
repas-
ville...
den inboedel vat
pour et
inventaris
vrij
voUedige gegevens. Er dat
ook hier
verschillende
vertrek-
blijkt
uit
UOTKI.
ken waien versieid met
Di;
NASSAU
Ic
.Mechekn
:
Dc Nooiil-()„sUijde.
(Tegenwooidige toesland.)
wandbebangsels. Scbil-
Naar eon photographie.
derijen, en in bet alge-
meen voorwerpen van waaide, komen
in
den inventaris
voor
niet
een
;
uitzondering niaken alleen eenige vergnld zilveren altaarsieraden. Een
zonderbeid, die nog waard
is
om
te
worden aangeteekend,
is
bij-
de vermelding
op den inventaris van ijzeren baardcn of kachels (cheminaux en
Jer)
voor
sommige vertrekken, waaronder ook de groote zaal. We weten dat dergeUjke liaarden werden gegoten in de Nassanscbe gielerijcn te Siegen en reeds door graaf Willem van Nassau (bijgenaamd de Oude) niet alleen aan zijn broeder in Brabant, maarook aan andere vorsten werden toegezonden. O.a. werden er in op bet slot le Heidelpond en kostten 47 gulden en 16
1521 twee vervaardigd voor den Paltzgraaf ten gebruike berg. Die twee
schellingen
Om
bet
wogen 52 centenaars en
12
(*).
iiier
l)esfbreven bool'dgebonw strekte zicb
een tuin
nil
waarin
eenige bijgebouwen en stallingen lagen. Hlijkens de oude platte gronden van
(')
Aniohli, descliicltlc dcv Or.-Xdss. Liinder.
iv, p. 75.
163
VOORMALIGE NASSAUSCHE PALEIZEN IX BELGIE Mechelen werd het
van de Dyle,
erf
aan den zuidkant bespoeld door een der vele zijtakken
die gelijk
bekend
Na den dood van brieven,
is,
de stad in
alle richtingen
doorsnijden.
graaf Hendrik, die, blijkens de dagteekening zijner
meermalen op
zijn buis te
Mecbelen
verblijf hield,
kwam
de bezitting
eerst aan
n zoon
zij
Rene en vervolna
gens,
diens
dood, aan
prins
Nainve-
Willcni
I.
iijks in
diens
l)e-
bet bolel
zit, troi'
een groot onbeil. In 1546 sloeg
dens
een
onweder de
sem
tij-
bevig blik-
een nabij-
in
gelegen kruitnia-
waardoor
gazijn.
een
onlzagUjke
verwoesling werd Xiet
aangericbl.
HOTEL DE NASSAU
U- Meclieleii
:
De Zukl-Oosl/ijikv (TcsLHWDoidii
toeslaiul
minder dan hvee )
bonderd
Naar een pholographie.
werden
Ook
luiizen
verniekl.
bet Xassauscbe boi'l)eliei) ernslige scliade, die eeliler door den prins van
Oranje werd bersteld.
Van de
iiii)eslagneniing in
werd door Alva,
ir)()8
spraken we reeds. De nitvoering ervan
coniniissie van 17
l)ij
November
ir)fi7,
ojjgedragen aan een
zekeren Aiilonie van den IJergbe. Deze legde legeUjkerliJd de liand
meubelen,
(lie
IMiiHps
Willem
le
Leuven
in j^cbrnik
o])
de
bad in deeil ook deze naar
Mecbelen vervoeren. Die meui)elen komen dus ook voor op den inventaris waaruit reeds len Ijelioeve van de l)eseiuijving van bet buis werd gioot deel van den inl)oedel werd piil)]iek verkocbt, de rest in
pour
linn toldlnnnil drsiincr la dile lu'tst bij di'n ternj^keer
bolel van Nassau
te
maison, zooals bet
van PbibjjS
Mecbelen weder
\\'illini
in bet bezit
buis. HI! jkbaar ecbler gevoelde die prins, die is
— een
i-rfsluk
van
zijn
Mecbelen, allbans. voor
101
vader
!
zoovi'i- is
— na
om
van
zijn
weinig voor te
in
gelalon
den inventaris
nil S|)aiijc in
l.V.I.")
Ken
gepiil.
liet Iniis
lieel.
kwam
btt
bd Oranje-Nassauscbe
pracbllievendbeid ixkend di'
eenvondi.ne woniiig
gaan, vei toei'de
bij
cr niiiimi
r.
te
en
V00miALI(,E SASSA use HE PALKIZEX IX BEIJilE stond
zelfs in Kill het "elK-elc
Johan Baptisle Kennaiis
I'aad
hebbende
met
//)
iilte
dc haven rndr
jiiirrc f/ifle
stalliiicjhen
aan
zijii
voor linn, zijn hoir ofte actie
Kei-
(').
mans, die het aldus
liiiis
al,
hiiis
ca-
blijkbaar
deau kreeg, moest
al-
leen de kosten dragen
van
de
reparatien,
groot ongeveer
drie
duizend gulden, die tot
hem
dusver door
waren voorgescholen en zich voorls verbin-
den
altijd
een kamer
beschikbaar
te
hou-
den voor het geval de prins of diens echtge-
Eleonore de
noote,
Bourl)on, te Mechelen wilden vertoeven.
Laatstgenoenulc bepaling scheen niel
verhinderen
te
da I
zeer kort daarop, in
1613 reeds, zich
op
Kermans
zijn beurt
van
de oude huizing ont-
deed
door ze voor
15000 gulden
te
ver-
koopen aan de congregatiederbegijnen.
HOTEL DE NASSAU
Ir
M.ilielen:
Dezen hadden de be-
lli-
liuiskapel.
Nnar een pliolographic.
doeling het huis we-
der af
te
staan aan de orde der celleliroeders, wier verhlijlplaats tot dusver
binnen het grondgel)ied van het af
l)egijnlior
op den tegenstand der onnvonenden,
was gclegen.
l)it
plan stuilte echter
die terccht niet gesteld
buurschap van een kloosterorde, wier hooldbezigheid bestond
van
pestlijders.
i')
Ten
slotte,
door een overeenkomst, die
Acte van 8 April IGll. Ciocdcuis Hoeck
iler
waren op de
in iiet verplegen
i)lijkbaar tot
genoegen
SUul Mechelcn.
163
VOORMALIGE XASSAUSCHE PA LEI/EX IN BELGIE was van rina,
allc
belanghebbenden, weid
ook wel genoemd
liet
van St
l)epnnl(l dat het gastluiis
C.allia-
van
gastluiis der Hoiligc DiieOenheid, in hot Hotel
Nassau
worden
zoii
gevestigd en de cel-
lehroeders
de
ge-
zouden be-
l)oii\ven
liL'kken,die
door de
oiitruiining
van bet
mule
zou-
gastluiis
den vrijkonien. Dit gescluedde
in 1614,
/oodat indat jaar de
naam smi
Holel dr S
feitelijk
(Iween oni plaats
te
niakeii voor, zooals
bet in de olficieele
doorgaans
slukken beet
vim
:
bet Godslutiis
ih'lIeiilHje
Drey-
I'tddiglu'iil.
Met deze nieu\\e besteniining gin-
gen sanien versebillende
veraiuleiin-
genaan
bet gel)ou\v.
De graebt werd deinpt
wcn
ge-
bijgeboii-
;
gewijzigd
en
andere bijgeboiiwd.
Daar de biiiskapel HittiA. i)h .SAS.s.U
I.-
M.
(li.-l.-
was voor de
le kieiii
Naarecn photographic.
werd
beboel'le
groole benedeiizaal
ecn
s])its
lot
kapel
iii;^tii(lil.
werd
voornialige Nassauscbe boi,
metscr en de dekens der
166
bool'dgebouw le
eiinlilijk
de
kwam
ilocn uilkonieii.
waarin de bier besebreven veranderingen plaalsgiepen
dateert de aele, die reeds vroeger liel
lu't
oni de godsdienstige besienuniiig daarvan
Uit belzeirde Jaar
van
Op
gildeii
aaiigtiiaald. Zij ixval ciii
door din
sladsliiiiiiirrinaii,
van de linunei lieden en nielselaars
le
sclialling
den sladsMcclulen,
VOOHMAUCE op
last
van de niagislraat der
XASSAUSCHI-:
sUui veiiiclil.
Ue
IS liEIJ.IE
l'ALIilZI':.\
taxalie
van hct
Iniis niel al zijn
toebehooren bedroeg 10,000 gulden.
Het gasthuis der Heilige Diieeenheid gevestigd. In dat jaar
weid
opgeheven. Xiet onwaarscliijnlijk diende tot
kazerne of voor andeic
—
welijks gezegd
l)Ietf tol
1797
in
oude hotel
liet
die geestelijkc instelling, als zoo vele in
niiiilaiie
liet
—
doelcinden, waarbij
het geboiiw er niet
oj)
Ik-lgie,
in de woelige jaren die volgden,
het hehoeft nau-
vooruilging. Altiians nieer
waarschijnlijk werden omsh'eeks het begin van de vorige
eeuw de
dan de
galerij,
nooi"d-\veslelijke vlengel en alle verdere Ijijgeboiiwen \veggel)roken en bleef
het
hoofdgebouw met de kapel en den loien over
nog aanwezig
is.
kwani het 1853
In dien toestand
in
in
den
staat
waarin
handen van de
liet
nu
stad, die
het weder in 1875 afslond aan den slaat ten behoeve van het kazernenient
der troepen, die in dat jaar in Mechelen
in
garnizoen kwamen.
Het gebomv werd toen door de zoig van de militaire genie
wat opgeknapt en bestenid
Men
wist
niij te
voor cantine en eetzaal
stond. Zelfs
bezoek aan het oude bouwwerk
vertellen, bij niijn
afgeloopen zomer, dat in dien
— doch
ik
tijd
mag bopen
heid van de vroegcre bestemming
en inwendig
uit-
der onder-ol'ficieren.
in
in
den
de voornialige huiskapel de tapkast
dat het geschiedde in
— diende
tot lalel
volkomen onwetend-
waarop men de dranken
uitschonk, het steenen allaarblad waarvoor oudlijds de vorstelijke bewoners
van het oude hot hun devotie allaarblad nog bestond en in
noch aldaar, noch iWordt
voorlgezel).
in
het
j)lachlen te doen.
iiet
Men
vertelde
stadhuis was opgeborgen,
Museum op
maar
mij dat dit ik
heb het
de Groote Markt aangetrolTen.
Th. M. RoEST VAN LlMBURG.
167
NATIONALE KUNST Slot
?
{')
voonverpen van dage-
EENSziNS verlang ik dnt alle lijksch gebruik,
ons huisiaad en
nieul)els,
door den
kunstenaar die den vorm bedacht ook pcrsoonlijk
gemaakt wnrden van
zijn
zal
eerstens zon liem dal
:
veel
te
rooven en Iweedens zon dat, ook in
tijd
lijden
van minder sterken economischen drang
onze,
een
te
kostbare werkwijze
zijn.
als
de
Het ecrste
model waarnaar de reprodncent de meerdere sinks kan vervaardigen. zon ik echler gaarne door hem zelf gemaakt zien, ojidat hij ilaaidoor volkomcn. den
vorm
doorleeld zou iieljben en deze gehecl onder zijn handen gegroeid ware.
Met een dergelijke werkwijze, waarbij geeiseht wordt, dal de ontwerper levens een goed onderlegd technisch maker
knnnen
is,
wij veilig
aannemen, dat een
andere vorm zon onlstaan. dan de enkel bedaehle en projectivisch getcekende,
welke nn
dat
men dvn vorm goed
als
geteekend en daarbij
vorm zoo geworden
als in
is
dal
iiel zelt"
meent
eerst na
onder het maken
de malerie het voorwerp
overeenkomstig de eigenaardigheden
Ik
is.
liebt,
als vanzelt
en
jnisl
dan reeds die
dat
wal ge eerst geteekend
goed overdenken zoo geteekend
in
iieei'l
niaken niet meer noodig iels,
zal mij
bedaelit en overdaeht,
de gedachle ook gemaakt
anlwoorden, maakl eens inderdaad gij
Men
voorbeeld aan den reprodncent veistrekl wordt.
als
tegenwerjjen,
kan daaro])
hel)l
en naar
znlt zien dat
gij
enkele
wijzigingen
van het verwerkte materiaal daarin
Door de ondervindingen met de verwerking der materialen
znllen groeien.
opgedaan zullen vormen onlstaan, daar geheel aan eigen. Harlgrondig
is
het
mijn meening en wenseli
tegelijk. dal
de levensver-
lioudingen zoo worden, dat een werkwijze als door mij voorgesleld gevolgd
kan worden en
Zoo lang doenlijk
is
168
Zic-
nog
niet
kan
zijn, zal er loeh
op deze riehling moelen worden
zich daartoe
(')
als regel zal gelden.
als die regel er
liel
hesle leenen.
0/i:c Kiinsl.
DccI
.\ll,
aangestreei'd.
voor zooveel
als
Voorweipen
die
moelen zooveel mogelijk van de
1!H)7.
1)1/.
l.id.
|)eis()()nlijke
AMBACHTS- ES SUVEHHEIDSKVNST hand van den
l)edciiker
van den vorni
Er
j^etnigen.
ons land ook nog
zijn in
cm
amljaclits-
kunstenaars naar behooren voor deze uilleiaard kostliare werkwijze
te Ijctalen.
genoeg nienschen die voldoende geldmiddelen
wel
Hierdoor kunnen te
zij
liezittcn
zich zelf goed doen, door schoone kunstwerken
verzamelen, lerwiji de kunst in
iiet
geheel er door wordt gediend
om
zich
omdat
er
dan een geregelde ontwikkeling door wordt l)evorderd. Men is het belalen van flinke sonimen voor kunstvol hiiisraad ontwend. Alles moat in dezen tijd belrekkeiijk op een koopje gel)euren.
Lod. XIV voor de
Wie
jjetaalt er
werd betaald,
Boiille nieubels
nu
als in
de tijden van
25000 voor een kast.
f.
voor antiekiteilen worden sonis de zotste prijzen betaald
!
(Ja,
Maar voor werk van
een levend ambachtskunstenaar'?) Voor een dergelijk bedrag verlangt
men
minstcns een geheele kamer op kostbare wijze bewerkt, en van kostbare niateriaien.
En dan nog
zich zoo iels laten tellen.
zijn dal slechts
enkele
iiezitters
maken. Znlke lastgevers
Dat het geld er
niet
voor
is, is
zijn
met
veel
inderdaad
in
knnstsmaak die ons land wel
te
een leugen. Onze arislokraten die de
middelen bezitten en de gebonwen waar
iets in
gedaan zon knnnen worden,
bhjken over het algemeen den noodigen knnstzin, en het gevoel voor de nieuwe strooming op ambachtskunstig gebied te missen en blijven Hever zich
vastklemmen aan
allerlei verslapte
nabootsingen van die schitlerende perioden,
welke door hunne voorzaten gestennd
sommen
van over sier
te 1)
als
zijn
geworden, en welke door besteding
zoo even genoemd wel blijk gaven voor hnn huisraad
hebben, en den noodigen kijk en knnstzin,
te l)ezitten,
en andere ambachlsknnstenaars door hiin geld
volkomen
Men
in
zal
hnn knnst
nit te
iets
den «Menui-
sfaat te stellen zich
leven.
over de door mij geschelste werkwijze bedenkehjk het hoofd
schudden en vragen of dat nu een princiepe schapskunst,
in
om
is
om
komen
te
tot
een gemeen-
een kunstuiting waardoor onze gebruiksvoorwerpen van een
algemeene schoonheid vervnld zuUen worden en onder ieders bereik komen. Door de voorgestelde werkwijze zullen vormen gevonden kunnen worden van rijken inhoud, aanvankelijk ook van kostbare bewerking wellicht, doch door het herliaalde nuiken, zullen die vormen nieer en meer verpuurd en vereenvoudigd gegeven kunnen worden aan bet nicer algemeene leven, waar ze
door den reproduceerenden ambachtsman
Iradilievormen
als
kunnen
verwerkt en voorwerpen vol schoonheid worden.
De Iraditievormen van vervlogen
tijden,
sonis wal verminkl door het slechte begrip en
worden gemaakl op min kostbare renstoelen) zijn meeslal
domme
navolging, nog steeds
wijze, (denken wij slechts aan de
vormen door
een vroegeren weelde-vorm zoo
welke zoo bier en daar, hoewel
tot
het herliaalde
z. g.
boe-
maken en oniwerken van
voorwerp van Iradilioneele schoonheid
gegroeid. Echter een schoonheid van vervlogen tijden.
Onze
lijd heel'l
het recht
1C9
AMBACHTS- EX MJVERHEIDSKiSST doen gelden
zijn eigen eischen te
Wat en
Stilstand
I
is
achteruitgang
voortduring op eens gevonden schoonhedcn blijven
bij
als
Men mag
I
The Studio,
over het algemeen afbeeldingen van niet persoonlijic werk,
ontwerp, doch niet
Zooeven ontving
niet
I
wij te zien krijgen in tijdschriften als Dekoralive Kunst,
dit, zijn
wel
tereii
d.
w.
z.
als uitvoering.
ik het laatste
nummer van Hcimknnst
verschenen
mij
door de vriendelijke hand van Prof, de Praetere toe gezonden. Hierin komen afbeeldingen voor van werkstukken door leerlingen zijner school zelf vervaardigd. Zijn het niijn persoonlijke
Zurich
te
symphatien voor den directeur
en voor de HoUandsche leermeesters aan die school, Smits
als
boekbinder en
werk mij buitengewoon belangrijk voorkomt, althans zeer aantrekkelijk, of komt het door dat dit afbeeldingen Vermeulen zijn
metaaldrijver,
als
dat
dit
van werkstukken waar de persoonlijke hand van den ontwerper en het
doorleefde van den
onze kunst Het
zijn. In
vorm
tot
mij spreken ? Of zou
heel moeilijk hierin een uitspraak
is
te
dit
werk dat
tijdschrift
werk.
'?
als het
voorgaande allevcringen tot
mij spreckt dan het
Hoe vreemd en gewild lijkt werk op de tentoonslelling te
zeker.
is
Van dezen kunstenaar zag ik met een gemak was daar over
Turijn in 1902
in
werd afgebeeld meer aantrekt en
van den Schot Mackintosh
b. v.
toch het verwante aan
doen. Dat het mij even
werk van HoUandsche ambachtskunstenaars, dat van
't
dat geval zou dus het nationale tot ens spreken
;
allerlei
moeilijkheden van
techniek en kleur been gegleden welke bepaald verbaasde. Het geheel maakle echter een zoo fraaien indruk dat
men
dadelijk opmerkte en slechls met spijt
de zonderlinge samenslelling niet
bij
nadere l)eschonwing deze onldekle.
Tocli, het slreven naar ecrlijk werk, d. w.
harmonic
z.
dat de iijn van het voorwer]) in
met den aard van het vcrwcrklc materiaal en met de
is
—
het gebruik
gebriiikskunstgebied
— was ook
den zelfden
die
«
eisciien
van
een der hoofdtrekken van de gansciie nieuvve l)eweging op
Geist
»
in dat
werk uitgedrukl, en sprak
ook ens hier aan het werk
tot
mij van
heeft gezet.
Het werk van Mackintosh kenmerkt zich door een haat tegen het gewone. AngstvaUig worden
alle
herinneringen aan
een zoeken naar vormen, los van in het geheel
en daartoe grijpt
veel gevaren aan
verkrijgen,
te
in
hij alle
iiet
bestaande vcrmeden. Hel
middelen aan. Als van oj)
zelf zijn
daar
wegen welke
knnnen worden.
de woninginricliting
moeilijker
is
bestaande, een zoeken naar slemming
verbonden en leidde hem sonis daardoor
noodloltig voor zijn kunst
Slemming
alle
omdat men
is
even noodig
daarbij ook de
als iieerlijk.
Moeilijk te
mcdewerking van den
l)ewoner noodig heeft. Situatie der vcrtrekkcn, verlichting, en de versierendc
170
AMBACHTS- EN MJVERHEWSKCXST kk'ine vooiwerpen, gravuren en
Fig.
1.
- CHARLES
R.
platen
en verdere wandversieringen, zijn
WILLOW-TEA-HOUSE TE GLASCOW.
MACKINTOSH.
veranderen, of door het reeds bezilten en niet ai'sland van willen doen, niet
dan tegenwerkend optreedt. Mackintosh
ook geheel
te
is
zoo gelnkkig gewecst eenig door
knnnen
hem gehouwde
luiizen
knnnen toonende. Glasgow waarvan hierhij
inrichten, hierdoor zijn willen en
Over het intcricnr van het
Willow-tea-house
«
»
te
mag men denken hoe men wil, tegen de wel wat erg sport- en ladderachtige stoelen mag men bedenkingen hehhen, omtrent de eigenaardigheid van de wandversieringen mag men het niet eens zijn, een zekereaangename en schoone stemming kan men er niet aan ontzeggen, daarin is Mackintosh even als te Turijn, geslaagd. Men zal ondanks het een afbeelding gegeven wordt,
(fig. 1)
verschil van opvatling hij ons, van de details der meuhels, van de binnen-
zoo wel
als
de biiiten- arehitectuur, toeh onder een zekere bekoring
en voelen dat hier een kunstenaar aan het werk
kracht die uitgaat van den
«
Erdgeist
is
komen
geweest, vervuld van de
».
Het werk van Mackintosh, hoezeer ook getuigende van een individneele opvatting heeft toch in velc opzichten verwantschap met het werk van den
171
AMBACHTS- EX SIJVERHEIDSKUXST Engelschen architect Voysy, terwijl het werk van Waller Crane, en dat niet alleen onidat het zich
bezit,
op een ander, het picturale-ornementale en figurale
maar ook omdat
gebied beweegt,
het eveneens een sterk individneel karakter
hoe groot ook van het werk van beide eerst genoenulen verschil-
daarmede
gemeenschap
toch
lende,
Een
vertoont.
genieenschap,
karaktertrek die wij Engelsch zonden kunnen noenien. hoewel ik
hunne levens-opvatting daar ook
veel toe bijdraagt.
genoenide knnstenaars. kunstwerk
komt door
is,
Waardoor dat
een
meen
dat
werk van
het
het getuigt van de
algemeene schoonheid. Tot eenieder. van welke nationaUteit ook, spreekt het en wekt het
de aanschouwing die harmonische en behagelijke gevoelens,
bij
welke alleen kunstuitingen ons knnnen schenken, of men het geheel met de zeggingswijze eens
Wat en
tot
is
of niet.
sommige Duitschers, zeer aanslaat
mij in hun werk, zoowel als van
gemeenzaamheid overhaalt
is
de ernst waarmede het gedacht
er nit blijkt een streven naar verbetering der
en dat
is
vormen, en een eigen
uiting van
tijd, onze eeuw karakter gevende. Dit werk is mij daarom zoo veel meer symphatiek dan het naar het Barokke overhellende werk van de Belgen en Franschen als Van de Yelde, Horia, Plnniet, Selmersheini e. a.. Dit werk doet mij altijd denken aan een renaissance van de renaissance, maar een niet gelukkige hoe kan het ook anders wedergeboorle. Een nogmaals herhaalde
dezen
:
—
—
renaissance van de antieken
lijkt
mij niet onmogelijk, daar
is
ook
van
lets
te
verwachten. Sommige moderne uifingen zijn daar reeds van. Hierbij doet zich
dus het eigenaardige geval voor dat het nienwe, dus ook
menschheid
is.
Het
viel
daardoor
als
juist het oudste der
voordeelig gewichl in de schaal voor de
beweging.
Van den Franschen kant schijnen amhachtsknnst
was
niet veel te
een
slechts
wij
van een nienwen opbloei van de
moeten verwachten, wat
nienw
over
sonsje
het
wij er tot
nu
gerecht.
oiuic
toe van zagen
Het
verlangen
naar een nieuwen vorm, beantwoordende aan het leven van nn, sprak er nog niet uif.
Dat verlangen van de Engelschen, Hollanders en Duitschers dal
hun werk spreekt, missen nog steeds Spanje en
De
bij
wij
in
bun triumfen. Het
Italic.
het hunne.
De schijnschoonheid
nit
beleelt
zelide geval doet zich voor in landen
Terwijl Oostenrijk zich meer
bij
als
de eersle groep aansluil.
nationale groepen, England, Holland. Duitschlnnd en Oosleinijk staan
tegenover
groepen,
lielgie (ten deele), I'rankrijk,
S|)anjecn
Ilalie.
De
eersle
met een krachlige gezondc beweging en door den « ErdgeisI » oedreven de laalste vervuld van een conservaticven geest, zonder gehoor le geven aan den :
levensgang
en
veranderde
loeslanden,
de groole verandcringen die konuiide
zijn.
den, verdrevcn of gewekl moeten wordeii
172
noch
zich
tol
voor
voorbercidende
Die conservalieve geesl zal
nienwe daden.
i)eslrc-
Ilalie lieeft
met
Kig.
2.
-
pi:ti:;k iii;iiKi-..\s,
DiJSSELDOHF.
ZA.\L IN H::r
(.1:111.1.1.
OP UE
ds
rum
.UN I.IUU NNKN IW-TI-NTOONST 1:1, 1, INC. I'.Hll.
ni: lis-Hi:^ .1 .U li.VNI'
i)rs.si;i.i)()i',i'i;i!
r riNiiii
..
173
AMBACHTS- EX MJVERHEIDSKCNST de laatste twee wereldtentoonslellingen, die van Turijn in 1902 en die van
Milaan in 1906, getoond
Op de
uit te wrijven.
in gunstigen zin, bij
eerste,
nenien. Als Als
men nn maar
men maar
kan er van
was zeer goed de invloed van de
de Italianen op ambachts-kunstgebied waar
niet
men
te
woest gaat zoeken naar het nog niet gewezene.
van Mackintosh tegen het gewone,
niet de haat
zin laat heerschen, als
gaat,
onhvaken en zich den slaap der eeuwen de oogen
te
laatste tentoonstelling
in
ongunstigen
daarentegen met ernstige grondpiinciepen
werk
te
over de zuidelijke landen, als voorheen een sterken
Italie
stroom uitgaan.
De kunsle-
In Diiitschland wordt wel het meeste aan de beweging gedaan.
naars die zich daarvoor inspannen ontvangen steun in bun streven, van regeering zoowel als van particiilieren. In meerdere mate als dat
Holland het geval
is,
voor den kunstenaar
is.
ratief gebied, staan wij
Bij
kunst zich kan ontwikkelen.
Men
tentoonstelling
particiilieren als regcerings
nioet het in de lastgevers
van
decoratieve
kunst
bewondoren en
als tijd
Al
zit
zeer groot voor al wal
er misscbien een
achter,
t
moderne kunst
andere ondertoon,
doet er niet toe, de steun
is
er,
een-((
de laatste
te
begrijpt en zijn
kunstenaars sleunt in bun streven aan de spits van de beweging is
gebon-
opdracht gegeven, waardoor de nioderne
in
Dresden, dwingl bcwondering af voor een volk dat zoo zijn
ofTervaardigheid
op deco-
het doorzien van Duitsche tijdschriflen
wen, schepen en kerken worden
Een
in
hel deel
verbaasd over de opdrachlen welke blijkhaar verstrekt
worden, zoowel compleete landbuizen voor
waardeeren.
nns
l)ij
waar integendeel meer tegen- dan medewerking
betrei't in
te
konien. De
Duitschland.
Deutscbland-iiber-all "-drang
en de kunstenaars kunnen er van
profiteeren.
bet hootd der beweging in Duilsehlaud slaande kunstenaars als
De aan
Peter Behrens, Josef Olbrich, Bicliard Rienierschniid, Bruno Paul,
e. a., zijn
ruinischoots mvi opdrachlen voorzien. blijkens de vele villas en andere ge-
bouwen, door hen gebouwd en ingericht en in de liidschriflen afgeijeeld. Voor zoover mij bekend bepaalden die opdrachlen voor hel conipleel
bouweu en
inrieiikn v;m
woouhuizen of
villa's zicii
een half dozijn, en voor regeerings-gebouwen
lot
Holland
in
de eersle opdracht voor een groot stoomschip gegeven. lers niet
men
hier
weinig
om
te
blozeu, als
we onzc
dan den knuslzin
laat
doen
hoogstens
Is
dal voor de
Ooslelijke i)uren daarl)ij vergelijkeu
er voor of
waardoor komi
hel dal
men
is
bezil.'
MisI
bier zoo
".'
In het lijdscbrill DiUoiulu'Vc Kiinsl viu
lal
van afi)eeidingen naar
werk van l)ovengenoeinde Duitsche kunstenaars waardoor wij
hunnen onlwikkelingsgaiii; na aarilig verloop, o.a., bij Peler
174
lol
geeu enUele. Kortelini^s
le
in
slaal zijn
gaan. Bij sonnnige bcilt dize ecu zeer eigen-
Behrens. Vergelijken wij
lu
I
hierbij afgel)eel(le
AMBACHTS- EX MJVKRHEIDSKLWST 2
(fig.
1.
V
Inneres dcs Alkoholfreicii Hestaui.inls
Garten Aiisstelluiig
seUlorlei' K
Willow-tea-house
»
van Mackintosh,
oveieenstenuning. Veigelijken wij
hemerkeii wij lets
«
clan
jLinii|)iiiniRMi
vinden
Jungl)iiiiineii
men weet
Zooals
genispireerd.
Is
Behrens directeur van is,
is.
de
\aii
»
a
Diis-
eveiu'cus IiitMhij afgebeelde
liet
wij in heide veel puiiten
met
»
/.\\n
laalste weikeii
vau dan
naar hct empire oialthans
hier de iiivloed van
Lauweiiks nan
Het laatste werk van dezen knnstenaar was sleik op
geweest".'
kniislenaais
met
tot oiizen spijt dat hij teriig isgezeild
dat daar sleik aaii heiiiuiert.
weik
1<)()1
in
«
ile
liet
empiren
Lauweiiks leeiaar aan de school waar
is
Dat Behrens zeer gevoelig voor invlocd van andere
werk meermalen. Als
getuigl zijn
«
Raum-Kunstler
»
heef't hij
groote ([naliteiten. and)achts-kunstgel)ieil voorlhrengt spreekt
Uit veel wal Duitschland o])
ons nog
vaak de zucht naar het
te
«
noch nicht Dagewesene
waardoor de
»
zuiverheid van het samenstellen. de eerhied voor de materialen, zoowel als de zuiverheid
van de onderlinge al'metingen worden geschaad.
Holland
groote legenstelling. Het klinkt misschien wat pedant, oni het van
ons
in
zeir te
zeggen
doch
:
Holland werd
in
tot
nog
Hiermede
is
toe het hesle geconstrueerd.
Bezien wij h.v. de wijze van samenstelling van meuhels, ik doel hier op de
dan zuUen
louter technische,
wij zien dat
dezegebouwd
zijn in
den eigenaardigen bewegelijken aard van het hout, een
krimpen en
men
h.v. in
van
waarmede rekening gehouden mod worden. Doet men
uitzetlen,
dal niet dan, laat
harnionie met
i)ewegelijkiieid
men
de
lijni als
hooldzaak van het verhand gelden, zooals
Duitschland en helaas soms ook
hij
ons, deuren gelieel vlak en
zonder raamhout maakt, ecnvoudig door drie of vier dik liunne houlplalen kruisgewijze
z. g.
kras-kras belijmd aan elkander zet,
is
met
hel
oog op den
bewegelijken aard van het hout, voorgeheele deuren. een verweipelijke con-
Men dwingt daardoor
struclie. zijn
eigenlijke
kan
liel
de
l)oel
oiii tot
•luist
stai)ilileit
geheel vreemd aan
:
vergaan der lijm pas
over
het hout tot een
Zoo lang de lijm voldoende weerslandskrachl licel'l, aan elkander houden de wraak der natuur komt na bet
iiatuur.
hewijs
1
Voorl)eelden
hij
oude meuhels zoo bewerkt,
zijn er te
dienen.
te
het geconstrueerde en de eigenaardigheid van de ondeilinge verhouzijn de kenmerken van hel Ilollandsche moderne gehouw en de gei)rniks-voorwerpen. 'IVgelijk sj)reekl er nil, het
van de al'metingen,
meul)el, het
veriangen door den
u
l-jdgeisi
»
gewekt en een hoopvol verlrouweii
oj)
een
heerlijke toekomst wordt er evenals in Kngeland en Duitschland in voorvoeld. .I.\(..
,.«,:
gtgajffigy?^
v.\.\
1)1
N liosc.n.
177
Fig. 5-6.
178
MACKINTOSH STOELEN. :
KUNSTBERICHTEN (VAN ONZE EIGEN CO RR ESPO N DENTEN) DD
UIT AMSTERDAM E
a a
VIKRJAARLIJKSCHR Iiidien aide wcrken van deze tentoonslelling, ten setalle van bijiia 600 (we bepalen ons nu alleen
/-'^
lOt^
^SK
tot
de schilderijen en tee-
keningen, want er waren
Beeldhouwkunst, ook de afdeelingen Bouwkunst en Edelsmeedkunst) iets aan zich hadden van kunstvoortl)rengsel, zou men wel wat verlegen zitten met den geschiktsten :
vorm voor een wellichl
beginnen
rangschikking
besprcking en
uitvoeiige
uit
categorische
met een
dien overvloed. Het alge-
meene gebalte is echter, — woonte bij een samenscholing
>
kunnen
bier aanwezig met een
recent werk, dat nog al sensatie wekte
om
Eva in hel Paradijs, in verzoeking gebracbt door de slang. Dit diertje als atlribuut, maakt het duidelijk dat de oude meester weer eens opnieuw een bijbelscb onderwerp in bebandeling nam en, — nog eens daarbij gefailleerd beeft. Laat de voorstelling
bij
:
deze naakte, weinig aanlokkelijke
dan maar
als
Eva voor willcn
vrouw
stellen,
en
een groezelig landscbap als het Paradijs, het was hem altbans een aanleiding tot een
beilzame ontspanning van bet gewone beWant bet is frappant hoe hier weer uit dat scbijnbare knoeien met smeurige
drijf.
verf (« une couleur de suie
»
beeft een fransch
als
naar ge-
criticus eens gescholden) een naaktschilde-
uit
de schil-
ring
—
van dien derswereld van jan-en-alleman aard, dat van eenig sysleem tot beschouwing geen sprake hoeft le zijn. Want, van deze tentoongestelde « Uunstwerken van levende Meesters
was
Israels ecbter
er bij lionderd-
werd getooverd zoo subtiel van kleurzenuwen dat het in uitdrukking van levenstrilling is
toch
onder de
tallooze
vleeschkleurige
Het
een zeldzame verschijning correct geteekende
altijd
menschelijke
levensgroote
gedaanten.
naaktfiguur van
Bisschop-Robertson
beeft
Mevr. door die
onder deze eene rubriek worden gebracht, die eener geslacbtlooze kunst, van
Suze
innerlijkzoo loos als de een nienscbgedaante liet
doct zich daarin werkelijk niet anders voor dan als verbruiksmateriaal voor de aan-
modckleed van minder of meer opzichtige
wending van haar struiscbe schilderstech-
noodig
niek. Ook de beteekenis van haar nachtlandschap draagt niet veel verder als de krachtige verwerking van de kleurcombinatie diepblauw tegen donkerbruiii. Deze schilderijen bingcn in hel midden der eerezaal en vormden zoowat de hoofdscbotel van dc inzendingen Daaronder was natuurlijk nog mcnigstuk bclangrijk genoeg om er over uit le wciden, docli daarloe is hier geen i)laals. Hen porlrct van Vcth was als een wedijvcr
tallen
imiteerende ledepop, maar gedoscht technische ervarenbeid. Het
is
niet
in
gaan bepalen bij die varicerciidc onderscheidenheid van beloonde middelmatigheidin bet penseelmeesterscbap, waarbij de niaten
te
dieinspanning niet anders bedoelt als bet evenaren deruilerlijkbeid van andere kunstnitingen, die bun aanscbijn gerecbligd dcden
al
door oorspronkelijkbcid. Het scbijnt dat de zelt'kracbtige talenten zich allengs meer van inzending op die officieele schilderij-etalage's gaan ontbouden. Jozef
zijn
ook,
nabijheid dan ook zeer te lijden; het naakt
met de naluurgclrouwbeid van een fologra-
179
—
KUNSTBERICHTEN
AMSTEIWAM
LIT
Studiekop van
fische afbeeUiingin kleur; de
een vagebond door Hart Nibbrig was zeker vail scherper realiteilsuitdrukking. Diens een stoet groote flguur-talrijke compositie
—
—
was achtenswaardig, in de lijn van degelijke en welmeenende melieroefening. Een groot landschap van Tholen ik nieen al een oud werk) was niet een aanslonds boeiend, maar een kernachtig van
Keerlen
«
»
langaangehouden werk. Als een opmerkelijkheid onder de algcmeenheid van verdienstelijkheden hier betoond ken in aanmerking komen werk van Bakels en tot de opzienbarende behoorde weer als altijd op tenloonstellingen een groot schilderij van Monnickendam. Deze is toch een kracbt maar wat te veel een donime-kracht. Wiggers was nu beter dan in veel werken uit den laatsten lijd.
Van de buitenlanders niet veel belangEen schilderij van Walter Crane — nog al onlnuchterend, en RafTaelli's werk nog al
rijks.
nu zeker nog wel een lijstje kunnen opmaken van werken die voor waardeering mogen aanbevolen worden, maar dat valt buiten het beslek van een
schraal. Ik zou
verslag
over
het
tentoonstelling.
Er
hoofdkarakter van een viel over veel uit dezen
loevloed schilderijen wat haaldelijk te appreciccren
zeggen, her-
te
^
maar uit
alle periode's
van zijn werkzaarahcid aanwezig. Erzijn uit vroeger lijd laiuiscliappen die uitvoerig, maar levens precieus van
zoowal,
zijn er stalen
detailbehandeling
zijn,
er zijn
ook teeke-
ningen die het hoogtepunl van zijn onlwikkeliiig
aanduiden, waarin de veclheid van werd herleid tot de eenheid
het afzonderlijke
van het algemeene, die krachtigst de bedoelde werking van een laiidschapsgeval, een strandinotief zou doen uitkomen. Geen der Hollanders heeft niisschien in zoo grootsch verenkelvoudigde plannendeeling zijn impressie's geresumeerd. De kunst van Suze Robertson laat zich bij deze vertegenwoordiging met 32 schilderijen goed overzien. De onstuimiglieid van den kloekcn schildertrant zou niet een vrouwenhand doen vcrnioeden; tlit is een opmerking die hier wel allereerst zal geniaakt worden. Wat dan duidelijk kon worden bij de figuurstukken, landschappen en stillevens is dat het sujet eeii willekeurig aangcgrepen gegeven is en uilsluiteiid genomeii wordt in do beleekenis van kleurschijn. Een stilleven lijkt me hier dan ook liet hoofdwerk, een bloedrijke voortbreiigsel van ongemeen peinture.
Van Graadt van Roggen, ecu dcrgenen, ill
die
het ctsen iets anders zagen als het dank-
baar proccdc
om
cr nice te sollen
met kwasie
artistieke iieigingen, zijn er ruiiii vijftig pren-
heuchelijks.
5^
ITT BRUSSEL
Weissenbrucli's ceuvre
ook wel, maar er
was bijster wcinig, dat met bijzonderc ingcnomenheid kan vermeld worden als lets
—
5«^ 5«^ ^•^
^
'^5«^'5«^ '•^^^
Icn lentoongesteld.
W.
S.
TEXTOONSTELLINd \VEISSI:NBHUCH > MEVR. SUZE BISSCHOP-HOIiERTSON > M GRAADT VAN ROtUlEN A*- De I.aren-
J.
D D D
in devilUiMauve met een afdceling in Amsterdam. De directie stelt zich voor in deze stati doorloopende Icnioonstellingen
UIT BRUSSEL
d d d
sche Kunsthandcl,gcvestigd te
Laren,
te
arrangeercn en de keus daarbij
is
sluitend tot
uitgebrei'J
Hollandscli
ook Fransche kunst
Is
werk
niet
dhii:jaami.i.iks(;he VAN 1907 ,<^^ Men heeft in
dagbladeii en tijdschrif-
II
uil-
met
bijiia
algemeene
was er
in grootcii
bcpalen;
te
daarbij in
;
t
vooruit-
zicht gesteld. Met deze eerste cxposilie lieeft
prczen. (ioed, ccrlijk werk
de ondcrncniing zich al aanstonds een aantrekkingskracht verzekerd. Van Wcisscii-
getale aanwezig, en dc gcwoiie ovcrstclpcnde
bruch vindt men er ecu collcclie die mini dertig werken liedraagt, 't nicest acninrellcii en in bezit van den heer Hidilc Nyland te
mogclijk ingedijkt. Voor
Dordrecht,
180
t
Is
wel
alios
geen keiir
nil
ovcrslrooming der
«
korslen t
»
was zooveel
ovcrigc wcinig of
geen nicuwe opcnbaringen Het was verkwikkcnd om op le merkcii hoe dc ogroote» !
kunst
haar
rcchtcn
hcrncciiil
en
tot
de
—
KUNSTBERICHTEX riiciisclienfiguur
en het iiaakt,
tot
compositics tcnig keert. Zullen
de groole
we nu ook
wniui- en veisieriiigscliildering op
(le
nieuw
onze liandige, al le handige werklui weer kunslenaars wordeii"? Er is wel reden oni 't te liopen, na 't oprccht
zien lierleven
?
Zullen
Fabry heoogpunt van composilie, teekening en kleur al even wel geslaagd mogen lieeten en met het Ruilergevechl, de gebeeldiiouwde groep van graaf Jacques de Lalaing, de trionif, /it'7 opzienbarende werk der tentoonstelling waren. En
gemeend succes door den haald, wiens fresco's, uit
lieer
liel
noemen we dan, na Fabry:
Montalt, Delville
en Cianibej"lani.
Er was bovendien een rijkc oogsl van » en onder den grooten hoop, kwanien vooral uitstekende portretten voor, «
Ezelsstukken
zooals o.a., dal van minister Beernaert door Jacques de Lalaing, van Dr J. C. door de la
Hoese, van
Max
Blieck door Jan Gouweloos,
van den schilder Ensor, door zijn kunstbroeder Henri de Groux, die zicli mede als een eerste rangsportrettist door zijn damesl)ortret heeft doen kennen, dan nog een dame van Maurits Blieck en eindelijk nog enkele uitstekende portretten van Richir, Rotlhier en twee van vreemdelingen, dat van den Engelschen verteller Thomas Hardy, door den franschen mcester Jacques Blanche, van Pablo Casals door Woog, van tot in 't uiterste verfijnde mondaines van Carlo Delvaille. Deze twee zijn wel onder de meest curicuse en origineele van de Driejaarlijksche tentoonstelling geweest.
Heel veel genre en veel landschappen,
maar noch Courtens, noch
Gilsoul
hadden
gceft
van
't
LIT BRiSSEL
reeds en zelfs reeds
te veel
ge-
ziene.
Verder waren ei' mooie en dicliterlijke landschappen van Paul Matthieu, sidderend van emotie en meesterlijk van lechniek, tooverachlige interieurs van Alfred Verhaeren, ecu prachlig stadshoekje van Baertsoen, heel opnierkelijke dingen van Vierin, Blieck, Marcette,
Ensor,
Taelenians
Oletl'e,
en
De zeeschilder Baseleer had een
Roidot.
transatlantiek geschilderd in de mauler van Blieck, is
't
hier
om
een weddenschap ge-
Verder vermeld ik nog onder de werken, die bovenhet gemiddelde uitstaken: llel Bad, een schoon en voldragen werk van Gouweloos en een Kaiiliverkster van Leon Frederic, hoewel ik onder vele andere doeken van den meester niet de voorkeur gaf gaan'?...
aan
dit.
Onze beeldhouwers ders in
't
krijt
vallen de zege
zorgdbeid
om
trailen
met onze
schil-
en droegen in de meeste ge-
weg door hun grootere
be-
der compositie
de eischen
en de bevallige, edele en schoone
lijn.
Be-
halve Fabry, van wien ik in den aanvang
heb gesproken, zijn er maar weinig schilders wier kunst ons zulk een diepe ontroering als die
der beeldhouwers veiniag
te
geven,
zooals bijv. Victor Rousseau, Paul Dubois,
Guillaume Charlier en Jacques de Lalaing.
Van dezen
laatste telde,
we hebben
't
reeds
gezegd, het liailergevechl onder de kapitale
werken van bet Salon. Een zeer vleiend sucwerd mede behaald door den Antwerpschen beeldhouwer Albert Baggen, wiens ces
Ziitgeiide kiiideien,
ons
lets
verloonen van de
realistische bevalligheid van della
Robbia
in
Daarentegen had men het denkbeeld gehad om eenige
de Cantorin van de Santa Maria del Fiore te Fh)rence. Ten slotte vermelden we, in de
werken van den betreurden Th. Verslracte op nieuw onder de oogen van 't publiek te brengen, o.a., zijn Nachl le Brasschiiel, de
afdeeling voor veisieringskunst, den cyclus
tcntoongesteld.
uitstekende
der Uren.
in
inarmer van Philippe Wolfers.
Ori/eldraaier, mijii Btiiirmaii de Ttiiiiman en
hel Jaijerlje.
De nog levende Antwerpsche
meesters waren mede door een rcspectal)cl
contingentvertegenwoordigd,aan wierboofd vooral de inzendingen opmcrken van Frans van Leemputten, Farasijn, Hens, Luyten. Een enkele Lacrmans, interessant, zelfs pakkcnd, zooals alles wat van dezen meesler afkomstig is, maar niettemiu den indruk
we
KUNSTKRING x-*. De
reeks tentoonstel-
werd gcopend door een keuze werken van Willem van Slrijdoiick. Zestig schilderijcn, alle belangwekkend, eerlijk, stevig geschilderd, waaronder enkele van eerstcn
liiigen
rang
:
Roolroeiers,
Vriendenonlbijt,
Coiiimmiie; van Slrijdonck
is
Eersle
Ihans een onzcr
meest voUedige schilders. Al weel
hij
het
181
I
KUSSTBERICHTES op
licht
zijii
—
palet te houden,
vervalt
liij
nooit in de overdrijvingeii der impressioniiisteii
Hij
blijft tevciis
oiitvankelijk voor de vordcringeii der nicurichting. Naast zijn sappige
werken
uit
Brabanl, verloonde van Strijdonck ons inleressante reisherinneringen uit Florida en G. E.
UIT
DENDERMONDE 1-:
n
ST KLL X G FRANZ COURTKNS e.
NTOON a.,
I
INDEKUNSTGILDE
/C-^ Franz Courlens
zLilke dwaliiig
Ik zal niet tegenspreken dat scliildurkunsl
eene op lijke
zichzell' staande.
kunstnitdrukking
toelaten dat
gebeel onafbanke-
maar
is,
kan
ik
niet
zicb vergrijpt aan wat niet
zij
hare essentie maar eenlijk hare niterlijke voordracbtsmanieren zijn.
gemoedelijk ervaren, wensch
le verwarren met eene bepaalde of groolere /loecccZ/ieirf wetenscbap. Evenmin zal ik (binsl dal ik dan aan Delville denk) onlkennen dat eene indigestie van woest-opgepropte culluur-
is,
elemenleu bet ontslaan kan bevoordccligcn
onze hedendaagsche vlaamsche scliildcrschool, eene merkwaar-
van een wandrocblclijk, in elk gevalonr/z/cc;kunslsoort, betwelk van schilder-plastiek liel
in
debiet beeft en van literaluur de voorraad.
Scbilderkunst wordt in hare
dige figiiur en tevens eene voorlreirelijke leering tot stichting van de velen die, zeer ten onrechte, knituur
vooreen
slrijdig tegen-
voeler van kunst aanzien.
De zoo goed
DENDERMOXDK
Terloops zij hier gezegd — vooral met bet oog op Courtens — dal ik geenszins kultuur, die de oogsl is van veelzijdig gecsUlijk en
uil Engelscli Indie.
D
LIT
betreurenswaardige uitslagen voeren kan
Iradities der
houdt de roemriji<e
Vlaamsclie kunst in eere, niaar
werc
—
LIT BRUSSEL
als
opname,
vizie, in
hare
in
hare weergave even zoo uilslui-
lelijk als in
hare lecbniek, op eigcn. bijzon-
dere wijze gekarakterizeerd, en wel zoo,
volledige verzameling
zijnerwerken onlangs door de Denderniond-
dal
zij
daarin afwijkl van alle andere kunst-
soorten. Terwijl voile en kubieke zwaarle
de
bccidbouwkunst kenmerken, heel'l de sciiilderkunsl zekere op de gcbiedende voorslel-
demonstratie, welkc door de lieve Sclielde-
ling van kleurassonnanticn en licblspclingcn
sciic lijk
Kunslgilde ten toon gesteld,wijst duidc-
en hoslist op de verkeerde evolulie van
dczcn kunstenaar, slad beproei'd
en als zoodanig
is
werd en belrokkcn, ccn
ge-
beurlenis van alderzakelijkst belang. leiding van niooi-voelcn gebeuren.
Knapheid, de verbazcndslc kna|)licid zal nooil meer zijn dan een uitdrukkingsniiddel, en daar pas begiiil kunsl, waar knapiieid ophoudt een doel Ic zijn.
Wanneer men
hel gezamenlijk vverk van
Franz Courlens overblikt, veiwoiiderlijk
welkc
zielizelf in
is
knapiieid,
:
der eersle
schiWicrijcn
periode niet bcwust was en
middcl daar
algauw een
Ircl'l
verscliijnsel
na'ieflijk
'lu'l sciilptiircilei
beruslcnde
ecu
iirivilcgicn, die zeer afzonderlijk
o omschrijven en daarworden, vvaarbuilen een schildcr, van duislerheid, zicb niel bcwegen
hel scbildcraclilige
"
Mooi-sciiilderen kan niet dan naar aan-
essenlieel bestaan der
liel
om
weltcii
op slraf mag. Een idcaal scliilderwcrk
men
dat
liel
hieromlrcnl
Gourtens kan eens worden uilslek uil
"
dus
bij
de vorlge lijnen voortvloeil en proefon-
biandl, Hals, Rubens, Velascjuez le
Maar ccn znivcr
«
is
na
» werk is Een uitstekend uit-
schildcrachlig
hand nenien en wordt een doel Aldus,
drukkingsvei-niogcn
is
opziclizeH' ecu doo
Men mod wal iicbben uil Ic diukMen mod wal bebbcn Ic zien, le voelcii,
een gebrck aan grondige kulluur, door een
allaam.
gcmis van rijp-verslandelijk en diep gevoelig belcid, vcrzwakl eon kunslwerk op bet oogenblik juist, dal do kunstenaar bet slerker waant. Men jjegrijpl allicbl lot welke
ken. le
e. a.
gaan.
nog gecn kunslwerk.
182
— moel
dervindelijk in de besle dingcn van Rein-
geblevcn, gaal nu, door een dooi-
vermocd
ik
scliilderaclUig» zijn, in den zin die
zondcrlingen Irols aangedrevcii, de voor!
—
gauw met Franz
lievcn
—
en dal allcs
mod
lot
liscb, volledig
bceld gedijen.
bccid kan dan
—
dan pas
—
ecu synllic-
Hij
zulk ccn
ccn uilslckcnil
KUNSTBERICHTEN uitdrukkiiigsvermogen werkznam worden, en
ill
op
(ie
tastelijke
vcrwezenlijkins brengcn wat
roereiide snarcn dor zicl
In de zaal
monde
lieell getiild
van de Kunslgilde
Dender-
to
hinyen, benevens twaalf studien en
vijflien teekeningen, acht en
vijfUg Ijolang-
doeken van Franz Courlens. De cataloog nieldde daarenboven dat cH' groote schilderijen worden loogozcgd en niel opgerijke
zonden.
De algenieene indruk is dal men hier doen heeft met een scbilder van zuiver
to
in-
—
boe korl, weerwil van de ontzaglijke vervenbeweging en bet wonderlijk pensecliirio. Het is, let wel, werk van den jongsten tijd fl902i en het heeft in de behandeling zijne oorspronin
kelijke teederheid, zijne aanvankclijkerecht-
schapenheid verloren. Bekijk ook dien Zomer van 1904 on de Zemj met JQiujen van 1903, uitstralende proeven nochtans van een talent, dat zlch in de gemakkelijke virtuosileit heeft willcn versmijten. Gij voelt de leegheid die onder kleuren en lijnen gaapt. Het spreekt alloen tot mijne oogen, bet is, voor zoo prachtig geschreeuw,
landsch ras en, sonis, met con kuiislcnaar
inderdaad wel
van ongemeene waarde.
dat dit
Hoe vreemd den laatsten
toch, dat de gevvroehlcn nil
tijd
ver beneden een
vroc-
in
gere jaren reeds bereikt kunstpeil staan
Hoe
ontzettend
borstelknap
geworden, niaar waarom verbijsterend-habiel
is
is
bij
!
Courtens in
al
kleurgeklad
dat
zijne
«
kunst
lijke)
luttel
Vlaamsche is,
weet
ik dat het
Kunst
:
en
vroom
vertoog, vredig in zijne mid-
delen en uiterst aandoenlijk in zijne uitslagen. Het in
blijft,
om
al zijne
gebaren, scboon
de perken van zijne inzicliten. Het
llapt
nocb acrobatiscb bniten. Dat bedaarde en volledig-uitgodrukte stemming een zacbt-belicbte l)aan onder de blauw-grocne sparrengewclven. er niet wild
dock
wijst in
schuift er een reke witgevlerkle nonnekens aan, terwiji een gespittel van kleine zonnelonken door bet smaragdzware loover Stil
wipt. In zulk
werk
rijst
C-ourtens gelicel en
triomfelijk.
Van de goede periode nog, even wat lijkt
voile
me
later,
de Boordeii uaii de Zaan, koeien in
lentelicbt,
zilverig
als
bet
vloeiend
water dat rocrt, een voorplan om knielen, en een bemel, een bemel daar-
ongeveer
zal zeggen
bet
is;
«
dier-
:
Vlaamsche
Neen, de beste Courtens vindt ge dat
stil
Men
(lees
»
daarbij het toevallige...
is
geraakt
'.'
wol.
Rubens, van Dijck, Teniers en zoovcel anderen heb ik het wel anders geleerd! Van die
demiiUjung (1888\
heb geen beler, grondclijk-beter scliilderij daar zien ophangen dan bet groote dennewoud getiteld De weg luuw 'I Idooster. Het is van de goede periode 1888. Het is een
»
maar van van Eyck, Breughel,
argelooze lusten en zijno innighoid kwijt-
Ik
DENDERMONDE
UIT
bezieling, lioe kort van adem.... ja,
en
in Kiid-
in Zoniiige D/tc/" (1892), in
mooi zilverwerk de Holleiide baar (189-1), dien zeer vroegen Koiide morgeii,
tot in
dien
hij in 187-1
opzette en
waar
bij
in
fijne
room-blonde tonaliteit de sebranderbeid verraadt van een kindcrlijken dicbter. Tegen dat intense werk kunnen de breedoratorische en ijdel-zinnige doeken Zonncslicden, In
7 Boscli, In hel Woitd,
Avond
zelfs
Opkla-
Van doze periode, welke een haast volkomcn afwezigheid van ingetogen berustingskracht en
ring en Tegen
niet op.
innige zielsdiepte kenmerkt,
noem
ik
noch-
bewondering de Trekvaavt nacht, eene hjnc, uitmunde imprcssie,
tans in dankbare bij
eon anti-Courtens bijna,
stille opnanie van schoon-peinzenden kleursoTisilivisl. Opmerkzaam daarnevons, liocwel van moor uitgedunde hoedaniglieid, bleek in mijii
een
oordeel die spokige molen kruisgewijs oprijzend tegen een dreigendon licnicl. Dat
dock heel, geloof
ik Vcldr
de Slorli'Uiag en
licbt zelf,
verloont, tamelijk barmonisch, ecne sclioon-
bij te
uitgewerkte episcbe kracht.
boven die bet groote Icven, bet eindelooze van die klourige ruimle in wijde diepte uitjnicbt! Bekijk daartegenover dat ander landschap-met-koeien, betiteld Luulsle Slra-
/eajhoedroog van gevoel, hoe koud van
Onder de teekeningen, tclijk
zijn,
trof ik
eon
die
aUon vordiens-
|)aar
moesleilijko
schetsen.
*** Naasl Franz Courtens had de KunstKilde
183
KUNSTBERICHTEN — UIT DENDEUMONDE van Dendermonde vrij wanordelijke procopgehaiigen van een hoop bekende en onbekende schilders. Ik heb een lief landschapje gezien van den betreurden Theo BoGAERT die veel kruinielkens van de Torveil
een
opgeplkt,
vuerensclie meesters beefl
geUikkig liciitvol Snceiiwgezichl van
zeer
Edmond Verstraeten
en
oni de koude,eng-zorgvuldige tafereelen van
van
tc
bcwonderen,
eenige mate houd. Een
WiLLEMS
lerwijl ik
soepelder werk zijner vroiuv
liet
is
zeer
Dniiilje
van
vader, dal
zijn
opzet
in
uil-
Herman Teirlixck. ^ti'^i^'i; <«'S ^'^ ^^
^"S: 5«^' '•'^'•^
««^
aan UIT MOLL ana
behandeld, docht mij vol
van
iniliatief
tci-scliildcT, se(icii
F. Khngpi-f, die bier in afdruk of folo-
waren, lietgeen niet bclel
KKMPRN
IN Di: ()|)
Jacoi) Smils, den mces-
ledereen kent de leekeningcn
grafie uitgestald
hoewel
niij,
onbehoipcn, door zijne intensileil van drukking vcrwondcrd hecft.
/O^-
valscli
liclit
niarmeren spiinglevend
UNST
in
van
een
:
kinderkopje, de laatsle gaf een borslbceM
en een
de Kermis van Isujore Meyers, ofsclioon
to zijn.
iiizichlen) en
nieen
(ik
klasslekheldere
schier
in
Na
gevoel
met even zuivere,
van Adolf
zeei- delicaal
fijn,
hroiizen beeldjes h la Rousseau
strakkcn
een
Kanoeii van denzelfden. Ik ben niet in slaal
RoDOLF WiJTSMAN
— UIT MOLL
\
l)czijdon
marklgcwoel
liet
kunsl en
reeds
(lie
jarcn,
an de vcigaderplaalsen der kunste-
dat ik er gaarne de beliendige sobeiiieid en
nanrsbenl, slillokens voorlwerkl in zijn ver-
de vizioenaire gelu'imzinniglieid
rukkelijke kluize van Aelilerboscli
stel.
eenigszins pieterig
Ilel
werk van Felix (loco doet terwijl de Slille slonden van
TENS van
allei'beste
lict
is,
v;
n
maar
vasl-
ernslig
aan,
ticflend
Herman Courdal
ik
zien
le
een
klein plaalsjc in de
bij Moll,
Kcm|)en, was cr
tegcn bel eind van den afgcloojien
zomer
een tentoonstelling georganisecid, ter eerc dei-
scliildeis,
gcwerki licbben
die
in
de
kreeg.
eigenaardige en dichlerlijke streck, die door
Jong-Dendermonde was drievoudiglijk en Herman Uroeckaert, Pieter Gorus en Leo Spanoghe verlegen-
en de lioerenkrijii onslerfelijk
zeer eigcnaardig door
woordigd. Zooals
alle zoekers,
hebi)en
zij
Ilendiik (Conscience's Lolelinii, Uikkelikketalc
Deze cxposilie, door
wijd, welke een heel eigenaardigen slempel
eenc toekomst voor zich. De eersleis leeder, idealislisch geslemd, en verwezenlijkt met
(troegen,
zwakheid iiizichlen die van een waren en een deiikendcn knnsleiiaar zijn.
de inecst (nitroerend-gevoeligc
Dal doen
ingeboreiien, zich
begrijpelijke
zal
wel steviger wordcii.
lici/ijiiho/
Zonnezinkeii en lU'ncnwccr zijn zeer
I'raai.
vereenigde
dier arme,
Smils
/.elf
maar
in
landslieek volkoineii
cileil
in
aandoel.
de bewerkliig, die zeer onaardig /.ijn
Febriuiri
zijn nochlaiis zeer Retjvii gcliiigl
van
ci)
/Aji) Siicfiiii>hiiicii
geslaagde proeven en ccii
Iniilciigewoiii'M
zijn
aaii-
onge-
verlolkers
en woesle
dc ccrsle phials Jacob
bevoiid. Frans van Leeminillen,
mede de
van vlammen, die mij eenigszins brulaal voorkoml. Zijn Wiitlcf auii lie Sciirlde en zijn Lenlciwond zijn lliiike doekeii. Spanoghe heefl ineer dan de twee andere gevoel voor almosfeer-vloeiingen, maar hij jjcderfl zijne vizie door eenc opalaaiiiig
van
siil)liem sclioone
die
een
werkeii
veer een honderdlal schilders, waaroiider
(lorus schilderl zonsoiidergaiigen en herlsl ziciiten in
geworden.
is
fideelc I'ecslcn iiigc-
heel
eigen
hckoring dezer
vcrslaan heefl, Paul
lijdcii \au hover
Mallhieu, die er de blij-blonde jjezong,
waar een iiicuweling oiider was (.(iiiilciisZoon Ilel salonnelje werd heel druk hezocbl en :
dc niimiddellijke nahljlicid van de slicck die
dcze kunsl voeddc, heefl
iiici
gedaaii dan de
oprechlheid er van verslerkcii en de waardc
leg.
want
Ai.iii.
en
liel
prestige der wcrkcii vcrlioogeii,
CouRiicNS gaven beide blijken van onhe-
op
ile
zangers en verlolkers van de Kciu-
jifii is
geenszins hel bciuchir spieekwooiil
De beeldhouwers twistbaai
184
laleiil
:
C.ii.
dc
mi
eciic
Ihiic.iiv
en
zond een
di iclal
—
KUNSTBERICHTEX - UIT MOLL toepassclijk
:
Nog
Inidtillore, Irudilore.
iiooil
heel aaiilrekkelijk model met zooveel
is eeii
vurige vooikeur weergegeven, waar ieder
om
schilder er blijkbaar aan heeft gelieclil bij 't
doen Irillen, die uvereensteniming was met zijn
voorkeiir die noot
meesi
in
eigen naluur. Dit rijk
was
te
niet alleen heel leer-
artistieke en
vooral zedelijke beteekenis in
den meest uilgebreiden
^ ^^ D ^
maar van groole
en heel interessaiit
5#^^
zin
van
n d
"
in zijn
artiest, wil hij
zwang gekomen
— laat
kunst
met
is
hel
;
is
en ijver
lust
— voor-
ons liopen
de criticus
;
gebaat, want een paar
«
perioden
ermee
is »
markee-
ren op zoo aangename wijze de verdeeling
van zijn schrijven. Het zijn als het ware de punten van zijn preek een inleiding vooraf :
en een nabelrachling tot
ziedaar het
slot,
schema kant en klaar Zoo heeft men ook bij Frankfort
als
schilder drie perioden ontdekt
een Jood-
1
:
erkend
sche, een Tv^'entsche, een Transvaalsche. Dit
dient primo plichtmatig vermeld te worden.
Overigens, afgezien van de sujetten Frankfort's
wezen halen,
Als
Frankfort aangename
bezit
colorist
eigenscliappen.Zijn kleurenzijn harmonisch,
zuiver tegen elkander gezien, niet bijzonder slcrk,
maar levend. Van de harde droog-
coniinentale Zuid-Afrikaansche naluur weet hij iets
zeer aannemelijks
te
makeii
werk vrijwel
lijkt
gelijk; hij
me
toont
zich steeds een geoefend schilder met een
normaal gevoel voor kleurcnharmonie, een beschaafde voordracht en een gemakkelijk compositie-talent. En hij weet te boeien.
Het zijn niet de eenigszins ongewone onderwerpen, zijn synagoge-gevallen, zijn scenes het uit de KatTerwereld, die interesseeren is niet het gegeven alleen, maar in de eerste plaats de wijze, waarop het gegeven wordt. ;
;
hij
weet
en kleur emit te halen, zonder in cru-
Sonimige kleine dingen
met juist-waargenomen en kantig-opgezette KafTerfiguurtjes zijn in bun decoralieve frischheid waarlijk anntrekkelijk. Het gaat ;
verder dan een vroolijk kleu-
renfond brengt zoo'n achlergrond het ge.Maar het slille behagen van
wooiilijk niet
den schilder
in
wal
hij
deed, schijnt er zoo
diepere eigenschappen ontbreken.
Een
beoefend wordt. De kunstenaar is ermee gevleid, want « perioden » beduiden immers ontwikkeling en
is
/C^
legenwoordig, moet zijn
in elk geval zeker, dat ze
uitgang
weg
lustig en
ED.
» hebben. Of deze perioden-sport van de kunstenaars of tot verniaak
critici in
ROTTERDAM
kracht nietzoektin oAnccdoten-nialerei».
niet al te diep
pcrioden
van de
IT
ERAXKFORT > MAAXl) SEPTEMBER
DOOR
ter liefde
zijn
Iieden te vervallen
ROTTERDAM
beleekcnen
die zijn dingen zoover
G. E.
^
I
een genoegen lezien, daleen schilder,
licht
UXSTZAAL OLDKXZEEL ^ TEXTOOXSTELLIXG VAX SCHILDERIJEX
lets
is
woord.
liel
^'^ '•'^"^S- 5«^ *'^ ^"^ 5«'S
UIT
Het
glunder
derij een groote
uit.
En dat
deugd,
al
ig,*C^ ^ti a^ ^9i ^9t ^9i
is in
een schil-
mogen dan ook
^.^^^
ROTTERDAMSCHE KUNSTKRIXG ^ TEXTOOXSTELLIXG VAX OUDE SCHILDERIJEX IN ROTTERDAMSCH PARTICULIER HEZIT ^ SEPT -OCT. 1907. >c^ Het Bestuur van den Kunstkring heeft het gelukkige denkbeeld gehad, in een tentoonstelling bijeen te brengen, wat er nog van oude vaderlandsch-zeventiend'eeuwsche kunst, wel te verstaan, in Rotterdam aanwezig is. Van de oude kabinetten door mannen als Nicolaas Anlhony Flinck, Adriaen Pacts, Jan en Pieter Bisschop, Gerrit Van der Pot en zooveel andere (ook latere) verzamelaars bijeengebracht,
is
over, op een enkel
niets nieer hier ter stede
werk na misschicn, dat
Museum Boymans
is belaud. Met de oude familien verdwenen ook de monumenten der oude cultuur; naarmatcde slad van karakter veranderde, van ouderwetsche handelsstad moderne wereldhaven werd. Denkt men terug aan wat hier geweest is (en dan behoeft men niet eens zoover terug
in het
aan decollectie VisBloklniizen b.v., gemeente in 1870 om financieele bezwaren weigerde over te nemen, een collectie, die o.a., een Rembrandt, een Frans Hals, een Dclftschen Vermcerbevatte, — dan slinkt het betrekkelijk-vele, dat op deze Kunstkring te gaani,
die de
185
KUNSTBERICHTEX — LIT ROTTERDAM tentoonstelling aanwezig
Dan beseft men,
beetje.
den
uit
is,
tot
een poover
dat dit de debris
ondergang eener
zijii,
stedelijk-patrici-
sche cultuur gered, met wat enkele kunstliefliebbers later zicli van links en rechts
nog hebben welen
te
—
verwerven,
doch
der plaatse van moderne portretkunst zien geweest. Hier gee
i
is
te
zoeken en tasten
naar bouding. naar psychologisclie analyse, naar kleurwerking. Dat komt alles van zelf vvel! Er is natuurlijk wel het een en ander, dat er terstond uitspringt. Daar
is
b
v. het
dat het aloude faniiliebezit naar de openbare
gemaniercerde, heroiek-gedrapeerde
musea en de kabinetten van
van Sleoen Thrasi, opticus en werktuigkundoor Adriaen van der WerfT (N^/S), maar daarmee zijn we dan ook reeds, cultuurbistorisch gesproken, over de grens der xvii«^ eeuw geraakt. Voor het late kinderportret van Xicolaes Maes (N" 33i, geldt hetzelfde. Vergelijk dat maar eens met het kostelijk-naieve konterfeitsel vanden kleinen Abraham van Beveren (anno 160.5, N" 80, aronien); hoe is dat stijf-opgeprikte, in zijn rokken gepakte kereltje in bet voordeel legenoverhet quasi-natuurlijke, los-gekleede godenzoontje van Maes met zijn blonde pruikcnbol. Zoo zijn er nog een paar de
millionnairs
is
uitbeenisclie
dige,
verhuisd.
Geeft in dit opzicht de huidige expositie alles
vindt
behalve reden
tot
verheugenis,
men aan den anderen
— waar
kant een kunst,
die als onze zevenliend'ceuwsche zelfs in
haar
geringere
nilingen
genot
zooveel
schenkt, die van zulk een deftigheid, van zoo
voornaani kleuraspect is? Wanl de meeslers van den eersten rang zijn ternauwernood verlegenwoordigd. Daar is van Goyen met o. a.
drie zeer fraaie, voortrelfelijk-gecon-
serveerde paneeltjes; Jacob van Rnysdael,
met een klein landscliapje, dat goed geweest kan zijn; Abrabam van Beyeren met een bloemstuk in pracbligen goud-bronzen toon en nog een paar welbekeiide namen. Overigens mindere goden. Ken twintigtal anoniemen, waaronder waarlijk de minste niet. Hoe krachtig moet de scbildersdrift van dat geslacbt niet geweest zijn, dat zelfs de kleine
geeslen boven bet
onbeduidende,
geval boven bet vulgaire bleven
zeker niet
liet
beste,
))ortret
!
in
Het
wat men van een
elk is
scliil-
:
X"s 55 en 56 ;Godfried Schalckeni,
N-j*
44 en
—
van der Plaes); doch deze decadenten der groote cultuur zijn bij wijze van tegenstelling wel interessant. Voor 'I overige de beide groote uit Deventer berkomstige portretlen van Pieler van Anraedt 45 (David
:
en 2i; de nog xvi>-' ecuwsche beellenis van (^ornelinx Mitsitts, den bekendcn pastoor van bet Sinl-Aechtenklooster tc Dell't, door (N'o* 1
.Maerlen
van Heemskerck (No24i; die van
maar
derscbool kan zeggen, dat ze deze en die
Job. \Vttcnl)ogaert door den drogcn,
groote meeslers heeft voortgebrachl
uit
krachtigen .Miereveldt (No36); het geestige,
niets blijkt inlrinsicke
kracht en waarlijk
allerminst-lieroische porlretje van .Macrtcn
brandend leven
dan
Harpertsz. Troinp 'Hendrick Gerritsz. Pot,
beter,
uit
;
een liooge
wat alledaagscbe menscben, die niet voor maestro poseeren, in allc eenvoudighcid verricliten. In zulk een lijd van algetneen grool kunnen, proeft men de gebeimzinnigc essence, die stijl licet, cvengoed uit een vcrzameling van doorsnee|)ro
misscbien
bcste
les,
die deze tentoon-
stelling geel'l.
Zic b. V. de portrelten, die uil den anrd der zaak naar verhouding in ovcrgroolcn gelale aanwezig zijn. lir is er mogclijk gcen eiikel supcrieur, niaar ook nauwelijks een bcneden peil. Ze zijn zoo eenvoudig, gewoon, vanzelf-sprekeiKl, vergeleken I), v. met wat een paar maanilen geleden terzelT-
ISC.
N° 47
;
het
dubbel|)ortret van Johan van
Rossum (No 52i; bet zijn vrouw van den
zelf-portret en dat van
i{otlerdanisclien schil-
der Hendrik Sorch, beide treirend van ecn-
voud en waarheid kelijkc
borstljccld
lanoniem,
N'o i)li,
N"" 57 en 58); het opmci'-
van
ecu
jonge
dame
dat zeer IVaai van vleesch
en een serie gocdc portrelten
ingezonden.
Maar slil le
dat
blister aan de tenloonslelling /ellen
vooral de stillevcns
tocli
bij.
Dat bangi daar
ghinzen mel een eigen iimerlijk hchl,
doodc dingen doel schijnen
wezens. Hif-rdoet het
iiciit
als l)eziel(le
een piaclit van
bont gevedertc opieven.daar loereii loensche
KUNSTBERICHTES —
I
IT
ROTTKRDAM - BOEKEX S: TIJDSCHRIFTEN '^9> y^ S»i '^ S'i aK*i '^^ S^i ^.•S ^9i
visschenoogen en liiiii geschubdc huid wedijvert in glanzende blankheid met het Uoper van schuinispaan en ketel. En de Vaiiikites met haar kinderlijke symboliek van doodsniaar hoofden en walniende kaarsepitten van hoe diepen ernsl en weenioed van vergankelijkheid kuiinen haar ivoor- en perkaIk harmonieen niet zijn nienlkleurige denk hier vooral aan dat groote dock van
'0,9i
boeken gazi:tte
tijdschriften
&
!)i:s
beaux- arts
;
!
den jongen Frans Hals X" 25), een wonderHjke hoop bric-a-brac boeken, inmaakpot, manden flesch, insh-umenleM en een berg
van perkamentcn bhulen en charters) tot een waarlijk nionumentaal geheel opgebouwd. Het luooie bloenistilleven van Van Beyeren (No 7; heb ik reeds geiioemd. Van den in zijn tijd befaamden stillevenschihier Paukis van den Bosch het lelooze No 9
maar ietwat krachvan Abraham Mignon een
kleur-fijne, ;
bloemtuil (N"37)in zijn bekenden Irant; van Corn. Jacobsz., Delfr en Herman van Steenwijck twee zeer groote keukenstillevens (Nos 15 en 62); van Jurriaen van Slreeck een stille-
•Cj^A/)
ff^tfc
'^^
Augustus
bracht een mededeeling
^B^^S5^5^R
^'""
LLwJ I n
'"''"
ill
IBt&g^irriBy
jBK^^^JK^^
portret
'>o
een vooral
om
het
Hurimjpakkersloren
(Abraham Storck, N" 63), een goede Reinier Nooms, met vast-geteekende schepen en een ochtendstemniing in de luchl (No 42j. De twee Molenaers bleden weinig opmerkelijks; over het geheel is het genresluk maar fijne
niatig vertegenwoordigd. De hoenderstukken van Hendrick ten Oeveren van Giacomo Victor (N"s 43, 68, 69) van groote afmelingen, waarvan het eerste door de kraciilige kleur, het laatste door een eenigszins gemanierde,
maar typische behandeling van hel gevederle Doch laat ik dit verslag besluiten. Ten slotte benierkt men, dat bijna ieder opvall.
numnier om het een of under de vcrmelding waard is. U. J.
eige-
neh-o te Rio de Janeiro had Michel's oordeel
gevraagd over een door hem aangekocht oudHollandsch mansportret. Het vaststellen van den op het portret voorgestelden persoon, leverde geen moeilijkheid op. Dadelijk trof
de overeenkomst met de gelaatstrekken van
den ouden man, die men Rembrandt en Gerard Dou
uit als
werken van Rembrandt'o
vader kent.
Een neteliger vraag was die naar den naam des schilders. Hel liefst zou men aan Rembrandt zelf gedacht hebben, maar
raoet het portret ontstaan zijn,
40),
De
naar, de heer Dias Car-
van kleur. Van de landschappen dient, belialve de genoemde, liet fraaie gevalletje van Pieter aantrekkelijke
afkomsvan Rem-
brandt's vader.
techniek
Molijn vernield iN"
Michel over
I"-'"''c
"'' '^'^^''i'^
ven van Delflsch blauw, citroenen en sinaasappelen (No 64); van Jan Vonck een bijzonder fraai groepje doode vogeltjes (No 73), exquis
sujet
n u ni ni e r
f^M&'TL^nlr
en
koloriet
zijn
geheel
niet
in
overeenstemming met Rembrandt's werk uit omstreeks 1630. En in dien tijd uiterlijk
daarHarmen
den 27 April 1630 begraven werd en het portret oogenschijnlijk naar het leven Gerritsz,
geschilderd
moet
zijn.
De
mogelijkheid
bestaat natuurlijk, dat het een kopie naar
een onbekend werk van Rembrandt is, maar ook dat is niet vast te slellen. Bode, wiens advies door .Michel is gevraagd, dacht aan Backer — echter is zijn oordeel slechls op het zien van foto's gegrond. Het origineel kennende zou hij die toeschrijving wellicht niet volhouden. Dr Bredius noemde ecu overigens onbekend meester I. I). R., van wieii hij een 1630 gedateerde studiekop van een ouden man bezit — Michel zelf geeft geen bepaalde nieening wie dc maker kan zijn.
Wcl (loci hij enkele mededcelingen van wat hem omtrent de hcrkomst van dit schilderij bekend is geworden, dat door tijdelijke tciiloonslclling in het Mauritshuis thans voor breederen kring toegankelijk werd. Dc tegenwoordige bezitlcr kocht het op een veiling te Rio. Vroeger schijnt het bchoord
187
BOEKEX & TIJDSCHRIFTEN te
hebbeii a-in een afstammeling van
eeii in
Pernambuco gevestigd Nederlandsch geslacht, waar het meer dan een eeuw in faniilie-bezit was.
Het
dat reeds zoo vroeg Hollandscbe
feit
schilderijen in Brazilie voorliwanien,
zoo vreemd. Het
is
is
niet
zeer aannemelijk dat
bewind van Joan Maurits van
lijdens het
Nassau over Brazilie aldaar Holiandsche Ivunstwerlcen werden ingevoerd. Dezelfde aflevering bevat buiten den tekst
THK BURLIXC.TON In
schreef Francis M.
schrift
Dyck
de National Gallery
in
In het
men
Septeniber-nunimer der Gazette
o.a.
een artikel van
Ricci over een groep
Seymour de
werken van Rogier van
der Weyden. Het artikel handelt hool'dzakelijk over het portret van een man met een
zocht daaraan openbaarhcid
Antwerpen, dat in 1904 opde Icntooiistelling der Fransche primilieven als een werk van Jean Fouquel geboekl slond. De schrijver hier ziet liel voor een oude kopie naar Rogier van der Weyden aan. Verder bespreekt hij een schilderij uil het bezil van den heer Adolphe Schloss te Parijs, vermoedelijk een fragment uit de Aanbidding der Wijzen. Ook dit werk mccnt hij op grond van een uitvoerig betoog aan Rogier te kun-
voorlzetting van
pijl te
nen toeschrijven. Prof. Henri Hymans bespreekt dc tentoonstelling van het (iulden Vlies te Brugge.
THE STDDIO meer een
(15
September) brachl ondcr
opstel van Fernanil Kiinoplf over
Alexander Struys.
:
het portret
Maris (zomernummer van dit gereproduceerde werken van Matlhys: Een xliidie ii" 9i en De Zusters (no 30), niet van dezen meester afkomstig zijn. Het is Matlhys Maris zelf, die den heer van Wisselingii deze mededeeling deed en hem ver-
gebroeders
vindt
^^ Het September- numnier
le
gevcn.
braclit o.a.
de
Dr Martin's studie over het
leven van een Hollandsch schiider in de l?" eeuw. Ditmaal behandelt de schrijver de
waarop een schiider toen zijn werk Onder de gebruikelijke korte
wijze
verkocht. notitics
over verschillende kunslwerken
is
er een over een kojjie uit de zestiende eeuw,
waarschijnlijk naar den meester vanFlcnialle
en voorstellend de
kopie naar
uit
liet
Wraak van Tomyris. Een
de vijftiende eeuw vermoedelijk zelfde
werk werd
in het
Jahrbuch
den Kon. Preuss. Kunslsammhingen door von
Tschudi bekend gemaakt en door hem aan den meester van Flcmalle toegeschreven. Een teekening van Rcndirandt uit de verzameling van den hertog van Devonshire: huizen en een molcn aan een weg, wordt buiten den tekst in liciitdruk wccrgcgcven. J. C.
188
lijd-
van den Marchese Giovanni BallistaGattaneo. De heer E. J. van Wisselingh te Louden schrijft aan The Bnrlimjlon, dat de in de bekende uitgave van The Sliidio over de jaar)
Museum.
dit
Kelly over de
—
van Jan van Ej'ck's vrouw
het Brugsch
/^^
van
Gulden Vlies tentoonstelling. Verder vindt men er een reproductie met bijschrift dooi' Lionel Gust — naar den nieuwen van
een lithografie van Toupey naar het portret in
.MAGAZ1M-:
Augustus-nummer
liet
G.
HET WERK VAN DIRK BOUTS TE LEUVEN OUTS verschijnt
Leuven, Iroiiwt en vestigt er zich,
te
hoogstwaarschijnlijk tegen het midden der xv^ eeuw,
doch een veertiental
verloopen
jaren
eer
we een
zcker bewijs van zijn verblijf in deze stad ontdekken
en
we vinden gcen enkele geschreven vermelding van
zijn
werkzaamheid voor
Tlu'odorici
filii
1466.
opus sunt,
Molanus,
sclirijft
in eccle-
duo altaria upnerabilis Sacramenti quae multum ex arte conimenen aangezien hij reeds in het danlur. Maar de geleerde lieer vergist zich begin der xV eeuw, Dirk I, ad patres heeft gezonden, zief hij er zich noodza-
sid divi Petri
:
kelijkerwijze toe gebracht
ken toe gemaakt.
te
om aan
Dirk
II,
den zoon van onzen Bouts, de stuk-
schrijven, die in den loop der vorige
We mogen dus, zelfs bij
voor vast aannemen dat
't
van het Heilig Sacrament
in
gebreke van
't
eeuw door
zijn
vader waren
bestaan van eenig ander bewijs,
aan Dirk werd opgedragen
om
de twee altaren
de St Pieterskerk met schilderwerk
te
versieren.
Verder onthullen de oorkonden ons nog dat in 1433, het kapittel dezer kerk, aan de Broederschap van het Heilig Sakrament, de twee oratorien afstond in de bocht, aan de Noordzij van het gebouw, ten einde er altaren op te richten, evenals de ruimte onder een zuilenboog van het koor, tot het neerzetten van een sacramentshuisje. Deze vrome vcreeniging slichtte in de eerste kapel een altaar ter eeie van St
Heilig
Erasmus, martelaar, en een
in
de tweede, dat aan het
Sakrament gewijd was.
Bouts had zich ongetwijleld tijdens zijn reeds langdurig verblijf te Brugge was aan hem dat men de beide drieluiken
een zekeren naam vcrworvcn, want
t
waren bestemd. werken nog hedeu, bchalve de luiken van
het eene klein, het andere groot, bestelde, die voor de altaren
De
St Pieterskerk bezit deze beide
het laatste, die tussolien de
de Koninklijke
Cialerij
van
van den heer van Kven, Sakrament, hebben
hem
4 Juli en den 6 Augustus
Onze
Ki'NST. DpcI
Xn, De
in
Munchen
oude Pinacotheek
te
Ik'rlijn (533-.'i39),
zijn verdeeld.
(N'^
110 en 111) en
De opzoekingen
de rekeningen der Broederschap van het Heilig
de aangit'te der betalingen doen ontdekken, die den 14(36,
aan Dirk waren uilgekeerd, respectievelijk
tot
189
»
HET WERK VAN DIRK BOUTS TE LEUVEN een bedrag van 13 en 8 Rhijnlandsche guldens. Bovendien gaf dc kunstenaar op het scluitblad der rekeningen van 1468 een finale kwijlschelding, die in v Ic Dieric Bouts kenne mi vernucht en wel deze bewoofdingen was vervat :
betaelt als
van den were dat
nog door de volgende aanteekening bekracbtigd
terwijl deze kwitantie verder
werd voel
Item, dit es die Sele
«
:
(-)
geniaect bebbe den Heilicben Sacrament
ic
van meester Dryeric, kent en
(')
en selve ghescreven met synder bant, van den
betaelt,
van den Scakermente,
te
Loven, dat was Jan
Ouwe
mans, en Raes van Bausselle en Pieter Heykens
band tusscben waarna geen
dit
meer mogelijk
is
:
dat by es
messters
(^)
Rogge, en Groet Rede-
Het scbijnt dat bet ver-
».
van Molanus een bewijsstuk vomit,
gescbrift en de nota
twijfel
lyt
iiij
men zou evenwel nog kunnen aan-
voeren dat nocb van de eene, nocb van de andere
de
zij,
titels
van de aan
Bouts toevertrouwde werken nader werden aangeduid, docb bet vergelijkend
onderzoek tusscben bet Mailclaaischap van
St
Erasmus, bet Avoiidinaal en de
Gerechtigheid van Keizer Otto, dit laatste onafwijsl)aar edit, nioet ons deze
tegenwerping
De
bad
zicb
als
onboudbaar doen bescbouwen.
met de
Heilige Erasmus, belast,
werd volgens de legende
in de v'
afgrijselijke martelingen ter
St
bem
in
Erasmus
ligt
in
niartelaarsclui])
de buurt van (iaela
Bouts
(Italic)
en
eeuw, door de Ariscbe Lombarden, onder
dood gebracbt.
bijna gebeel naakt, vastgcbonden op een plank; ze
buik geboord en
zijn
van wiens
illustratie
was bisscbop van Formies,
iiet
piuitje
van
zijn
ingewandcn
zit
gewonden, die door twee beulen wordt rondgedraaid, de eene, een
met een wocst gezicbt en bloote armen, jonge, die tamelijk lamlendig
te
Een baardig personnage, een
bebben een
spil
oiule, kale,
een
die vigoureuselijk aanzel, cu
werk gaat en
type, dat
om
er uitziet ol'bij medelijdeii bccll.
men met
scbeiden scliilderijen van den meester, in
groote analogiecn op ver-
bijzonder op de luiken van bet
't
Avondnuud weervindt, een soort ojiperbool'd, zoomd blauw en goud brokaat, stcunend op
met bout
rijk
gekleed
zijn
conimandoslal, slaal met
in
eenvoud eu waardigbeid naar den patient en de pijnigers
zien
le
oiii-
also!' bij
impassibel een officieele loinialileil vervuliic; ziju dric liandhiugers, waar-
onder aan
zijn
linkerband waarscbijnlijk
een deel nauwletlend toeofwenden
zicii
een Ariscb piieslcr, kijken voor
alniet onverscbiiligbeid. Aciilci
liiiii
groepje strekl, doorsneden door wegen en bcspikkcld door beiivelcn, bet hind
groenend uit,waarin men de Kessel en Loobergen,
zicb heeft
meenen
te
berkenneii. Hel laiidscbap zel
ons aantoonen, bet linker
:
SI
Hicronynius
in
zicii
zijn
in
de buurl van Leuven
xooi i oxer dc luiiccu.
klced, met den symbolickcn Iccuw, iiggcud aan zijn vocten
Bernardus (')
in
Ccdiiul.
nioMniUsgewaad, -;
Vol.
i^>
nicl iicl ahlclijk kriiis in
Mccslcrs.
dii'
sciiilleicnd Kardinaals-
dc
:
bcl rccbler
liaiid.
:
SI
W'c nioclcn
»
werk van dirk routs te leu vex
iii:t
bekennen dat de indruk die men van de picturale weergave van deze ontvangt, lanielijk o|)pervlakkig
liJUe gebeurlcMiis
aan gehecht oni getroiiwelijk
den cen of anderen geschikt was
om
«
cierc
»
is
;
afgrijse-
de kunstenaar heeft er
brengen, het verbaal dal beni door
in l)eeld te
overgeleverd was en dat waarschijniijk weinig
aandoeningen
in
hem
wekken, die
le
in zijn
werken terng
gegeven, ons zouden ontroeren op onze beurt.
Bouts
is
gelukkiger en weisprekender geweest, toen er sprake was
voornaamste episode
de
in
van Christus weer
het leven
welke met de Kriiisiginy het vaakst
die,
reproduceerd ;-erwas daar dat lieni vernioeht
te
in
in
om
geven,
de christeUjke iconognifie
de nl.
ge-
is
de groote religieuse tradilie klaarblijkeHjk meer
ontroeren en zijn kunstgevoel op
avonturen van den een of anderen bijna onbekenden
te
wekken, dan
iieilige.
in
de
Het groote Drie-
van he\.Ai)ondinaal, met de midden-paneel voorstelling van den Eucharist
hiik
en
te
aan de herinnering der hoofdgebeurtenissen
hiiken, gewijd
zijn
de
in
geschiedenis van het uitverkoren volk, die in de werkelijkheid of in fignur de
aankondigers der Verlossing waren, vormt een drukkingsvolle werken van onzen schilder. «
En
en gaf
als zij aten,
den
liet
(Mattheus XXVI,
nam
Jezns het brood en gezegend hebbende l)rak
discipelen 26). Dit
krachtigste en meest uit-
dei'
(')
zeggende
Neemt,
:
eet, dat
woord van den Verlosser
scliijnt
zooeven
hebi)en uitgeklonken in deGothische zaal, waar de kunstenaar ditlaatste Pascha, in de eene
omhoog. de
den Christus metzijn apostelen vereenigd
hand het avondmaalsbrood en
de andere
heft
om de
het
verraad
maken. De grijzende Petrus aan
s
waaraan
een
eerst tafel
heeft. Jezus
te
met
houdt
vermaan verward door
tot plechtig
Hij heeft zoo even uitgesproken en zijn hoorders zijn
onthulHng van
hij het,
mijn lichaam
is
hunner zich
zal
schnldig
Meesters rechterhand, links Johannes met
het jeugdige lioofd en de lange liaren, de overigen aan weerszijden gezeten, zijn als verslard in
woorden naai'
bij
bun bonding van
liefde
«
gemengd met vreeze », die zijn zij in bun zielen luisteren
ben bebben gcwekt. Men zou zeggen dat
den weerklank van bet goddeiijk woord, eenigen bebben het aanvaard
met een groote uitstorting van geloof en hoop, anderen, zooals die links van Johannes
is
gezeten, peinzen de diepe beteekenissen na, een zelfde innig en
heftig gevoel weerspiegelt zich in verscbillende trekken alle
op de gezichten van
aanwezigen. Alleen Judas, met den rug naar den toeschouwer gewend,
de linkerhand gezellen
te
o|)
de beup, scbijnt een ongeloovig-loenschen blik op zijn
werpen en
blijfl
onvcrschillig
algemeene ontroering. Onbewegelijk ook
drama, die Bouts
in
om zijn
niet te
zeggen vijandig aan de
de personages, vreemd aan het
de compositie heeft ingelascht, een dienaar, met ncerge-
slagen oogen, die aandachtig acbter den Heiland staat en (*)
Zie de afbeeldiiig in ()n:e KiinsI,
lil()4,
1
•
li:ilfj:iar,
hlz. 8-9.
een twecde, met
HET WERK VAX DIRK BOUTS TE LEUVEN een I'oode niuls, in
met bruin bont onizooniden
eeii
rechtstaat naast de credenstafel en die, evenals de
gezicbten zich rechts van de
schouw v66r
devoot dan wel nieuwsgierig
uitziet.
Het meerendeel der
crilici
is
roode muts bet portret van Bouts
van 64 jaar derd
zou zoo bet
is,
We
worden.
IW^
tijdstip
om
in
de figuur met de
berkennen, aan wien Hulin den
bet
Avondmaal tusscben 1464-1468
leeftijd
gesobil-
der geboorte van den scbilder weer twijlehicblig
weten niet of de
met Bouts van bet Manspoiircl van
identificatie
de National Gallery, dat langen
in
raampje veiionen, er minder
overeengekonien te
maar aangezien
geeft,
bef
l)lau\ven nianleljas. die
beide individuen, wier
aan Memling werd toegescbreven,
tijd
door een zekere overeenkorasl van den
werk voorgeslelden
ontstaan
is
man met
de figuur met de roode muts van bet Ai)ondinaal of dat bet tegen-
overgestelde bet geval
maar
komt
in werkelijkbeid
bet ons bij een analy-
onderzoek luinner fysionomieen voor, dat de eenige trek
tiscb en aandacbtig
die ze met elkaar
is,
in dit
gemeen bebben den vorm van bun boofddeksel
is
I
Dat scbitterende kleine Portretje van H6'2, waarvan het model een
vijflig
voorkomt merkwaardige analogieen met portret van Bouts, dat door Lampsonius in zijn verslag van 1572 vermeld
jaar scbijnt
te zijn,
biedt naar
"t
t
Rekening lioudend met wat er van verbeelding spelen kan
vordt.
verlolking van den graveur, zou
men
er toe neigen
om
met een tusscbenruimle van enkele jaren, dezelfde man
is
in
de
gelooven dat bet,
te
de voornaamsle
;
karakteristieken van het gezicht, de snede ervan, de teekening van neus en
mond,
zijn bijna geheel dezelfde.
En
deze, een weinig drooge fysionomie, met
de uitspringende oogen, de scherp getrokken lijnen der jukbeendeien, den fijnen neus en
den (iunnen, vagelijk spottenden mond, wekken bet denkbeeld
op aan een zeer belder versland, dat nooil in
kleinigbeden
is
en
opvalling die de stndie van zijn weik
temperament en den
Maar
bet vraagsluk
Liikds,
we op de Nf 115,
in
van het portret van den
met Weale, Hulin,
Iwl jioilrrt schildercixl drr
Penrbyn, Louden). In
dit
e.
Hcilifir
Ibugi^e
le
heell,
hialsle worilt a.
aan
M(t
wil geven,
iiebben gezien
nit
het penseel
dat
(Weale,
van van der Ivvangelisl
trekken iiebijcn geleend. ImIocIi, deze laatstc, die een zekere over-
eenkomst verlooni met den man met de roode muts van verlooiil er gi'en enkck'
192
nog meer
dezen scbilder
(Miisea Mnnclieii, Mrmitage, enz.) zou de scbildei' den
zijn eigen
moclen
aangaande bet
werk, een naboolsing der scbitte-
rende composilies van dezelfde soorl, gevloeid
Weyden
overeenslemming met de
ons gewekt
in
lentoonslelling der Primilieven
(k)lleetie
dv hicbt scberml, dat penterig
gecsl van Bouts.
gecompliccerd, indien men,
ook de
in
en tamelijk wel
realist,
l)i'l
mil het I'mlrrl
indien
bij al
ixin
I
'ill'}
!
De
iiidcidaad \an Bonis
SI.
bet AixnitliiKKil.
I.nkas,
men
al konislij^ is,
/ij
zal
liel
look.
MET WERK YAN DIRK men wil, nil hot hcgiii van den Leuvcnsclien hem volsliekt gccn cvv a;in, lict koloiiet is slap en
als
UUiK noi
IS
:
tijd
BOl'lS TE (oni>evccr
LEUYEN
\A'^()j.
doet
krachteloos, de teckening,
l>()ilr<-L v;iii
uen oiibokendc
(14112:
(National Gallery, I.ondcn)
hoofdzakoiijk wat dc groep van
Laten we
iiii
lol
iiel
d(.'
Maagd
incl
iicl
Ai>ondina
zonen van Bonis, Dirk en
Allierl,
te
Kind
De
l)(.'lr(.'ll,
lieei
vlakal sk-cht.
linlin
zien in de ge/.ieiilen van
nieenl de
Iwee jonge
mannen van l.S en 2(1 Jaar, die door liel raampje in den aehleiiiiond kijken, maar deze veroiuieislellini^ komt nioeilijk oxencn nul din \(i nioedelijken leet'tijd
\an den
Joiii^slen
di
r
/onen op
Jul
lijdslip
toeii
lul
paiieid
word
193
HET
WFJiK
afgemaakt. figuren, die
waren, zou
r.l.V
Het schijnl
vreemd
niaar
zijn
DIRK BOUTS TE LEVVEN zoo
ccliter dal
zijn
hct waaischijnlijk
is
i)C'\vc'cst
oni
niet
alluii,
aan de liandeling op
mot
zijn
dat
l)eido
do
liet
ten
cnkele der
niinste
Avondmaal, porlretten
kunstenaar zoo onl)esclieiden
zoiien l)ijna alle beschikbare
ruimle
POUTHKI VAX BOLTS (Urcufil
ill
van
li'
lie I.ninpsoiiiiis.
WW
iicmfii o|)
L'cn
sink,
dal
f^oliool
•.'
Zon
lu'l
ondorsoiioidon iiiikon
zi'krr
in liij
opzicbl
iicl
roili-clici'
niti viid nu-cr
lui)i)on(l lid to
van
licl
zioli
voor dc hand
bijzondor,
voiooion, dooi-
Aixim/iinnil
|)anoolon die ons rosp. voi looiicn
:
karakler
voor ccn ^odsdiiMislige i)roc'deischap iiri)bi'n
iiot
dooi-
zijn
aanl)i-ongi'n
liobhon oon
zoll, in
do
(Miolmoodif^iioid
van
zijit
poiliot?
(uidoivordooling van
MclcliiscdcL, Lnnimi nan
oni
i>c'Ii'f
nalnniiijko bo\voi;inf^, dv in'^iltii^ondo l'>roodorsoiiap
porsoon van ium hoold of oon
Do
I.'i72i.
ex-volo vt-rtoonl en dal
niocsl scbildc'icii
mot con
AMlwi-ipfn
Sali'iii.
vier
die AhnilKtin
DIRK l!OLTS(?)
:
ST LUCAS SCHIl.DERT HET POKTRET DEH (Lonclcii, Verzdineling Penrliyn).
H.
MAAdI).
IlKT
— de Mannaregcii —
zegenl
WERK VAX DIRK
liOVIS IE LEI
\
EX
Joodsrhc I'ascha en Eliah
in
volgens welke onveiaiidcrlijke niethode du kalliolicke kcrk
te
de
VieriiKj intn hcl
de Woefilijn.
Men weet werk ging
om
maken door beeld en heeldhonw-cychis, wand- en enz., het evenwijdig verlooj) tiisschcn hel Oude en het
kenbaar
vensterschilderingen
te
Nieuwe Verl)ond,om de gebeurlenissen
in het kiatsle verliaald,
met dei'oimeele
of zinnebeeldige voorspellingcn in het eerste veivat in verband te brengen,
om
in
een woord naast deBelofte, aan
het Drielnik van Bouts,
te
toonen de Vervulling. De opzet voor
waarschijnhjk bewerkt door den een
oi
anderen
theologaster, beantwoordt geheel aan dit doel.
Het hoofddeel van het werk van het AvoiuIiikkiI voert ons de oppeiste
ontwikkeling van den knoop in het drama van de
aardsche loojibaan van
den Yerlosser voor oogen, de vruchtbaarste mystieke daad voor
iiet
Christenmenschheid, waarvan het treurspel op Golgotha slethts zin de
daadwerkehjke wijding
zal zijn.
Deze
gel)eurtenis,
er de Held van was, waren, dit leert ons de gewijde
in
zoowel
wetenschap
der
heii
zekeren die
als Hij, ;
uoorzeyd
:
Sedert het begin der tijden was de wereld in verwachting, in verzuchting naar
den Messias. Het Joodsche volk, met
zijn herders,
koningen en profeten,
vaak met woorden, waarvan bun den eigenlijken zin ontging, er
honderdmaal de komst van hooren verkondigen,
lingen van zijn
lot,
van
zijn
rampen en
lielast,
hadden
den loop der wisse-
in
zijn triomfcn, die dikwijis niet
anders
waren dan de mysterieuse voorteekenen van de komst van den « Koning der Eere y>. Alles wat tot den tijd van de oude bedeeling behoort, was niet anders dan de
stotielijke
weerschijn van spiritueele werkelijkheden, zoo
Manna, waarvan Jezus Mozes heeft u
niet
apostelen zei
tot zijn
gegeven het brood
uit
u het ware brood, want het brood Gods die der wereld het leven geeft
»
:
n
ik u
den hemel, maar mijn Vader
is hij
die uit
den hemel
te
breken,
«
iieerdaait en
(Johannes VI, 32-33). Zoo van het Paseha met
om
opdat het een volmaakt beeld moelitzijn van Chris-
tus-Jesus, wiens beenderen
mede
niet
gebroken werden
».
Het verband bier, tussehen het Sakrament en Hem, die het instelde,
maar is dit Want was niet ook
treifend.
hij
uit
Israel verlost
loosheid van
toen
hij
had van de verwoestende droogte,
Achab en Yezebel, de
bergen moest vluelllen
En
uitgepnt
is
minder op de overige onderdeelen van de luiken. den hemel dat de profeet Kliah zijn voedsei ontving,
niet
't
loen
:
geeft
de ongedecsenide brooden, het Paasehlam, waarvan het ritueel verl)ood de beenderen
het
bijv.:
Yoorwaar, voorwaar zeg
om
o|)
priesters
van
Baiil
tot straf
der godde-
had gedooil en
in
de
voorde woede van de beruchte koningin. een verlalen ])lek in slaap was gevallen aan den voet te
vlieden
van een jeneverboom, braeht een
luigel des Ileeren
hem brood
en water, als
voorspellend Zinnebeeld van het brood en den wijn van tlen Eucharist.
195
HET WERK VAX DIRK HOVTS TE LEUVEN Wat Melchisedec
de mysterieuse koning, priester van een hooger
ijetrofi,
orde dan die der Levieten, van breeen VII,
2-3),
«
hem vinden we
Paulns geschreven (He-
in
Zonder vader, zonder moeder, zonder geslachtsrekening
noch begin der dagen, noch einde des levens hebbende, maar den Zoon Gods geworden zijnde, blijft hij een priester in eeuwigheid. » Evenals in de
gelijk
overige deelen van het drieluik, volgens hetgebruik en met bet naive anacbro-
nisme van den
van het
lijd,
heeft Bouts er aan gehecht
verhaal weer
(lenesis
geven
te
:
«
om vooral nauwkeurig den
tekst
Melchisedec, koning van Salem, als
hem aanbiedend wijn en brood, — zegende Abraham Abraham van den Allerhoogste gezegend zij.
Priester des Allerhoogsten
zeggende
Dat
:
>^
Bouts heeft
al
deze bijbelscho tooneelen met zeer opmerkelijke, ernstige
en zekere kunst vertolkt en slaagt er der episoden en figuren. die
in
om
ons het indrukwekkend karakter
voor ons oproept,
hij
te
doen gevoelen.
hun
In
beperkte afmetingen en niettegenstaande de gcbreken, die onafscheidelijk aan
de manier van den kunstenaar verbonden
gebrek aan lenigheid en, zooals in het
te
hoog geplaatsle
diose en voegen
bij
alle xv^
perspectief,
de houterige houdingen, het
zijn,
eeuwsche scholen van het Noorden,
naderen deze voorstellingen toch het gran-
de teekening van hun
nauwkeurigheid, een
realist
ik
en
weet niet wat van priesterlijke wijding. Drie er van ontjilooien zich, bevalHg of streng, over uitgestrckle
iandschappen
bij liet Mctiiiui
:
en Elias
in
de Woestijn
geaccidenteerd met rotsachtige en een weinig fantaisiste l)ergen; op denMelchisedec,
met een
bouwd,
in
op de stad Leuven, dicht
geziciit
een diepe
vallei,
verborgen. De lypen zijn over bijv:
om
de
heenge-
St Pieterskerk
en gedeeltelijk door groen l)eboonide heuvelen l
algenieen vol uildrukking en majesleit, zooals
de eerbiedwaardige figuur van Melchisedec en de schrale van Abraham,
die famelijk links neerkniell in zijn krijgsliaftige ridderrusling,
mooi en
fier
geaccenlueerd
slapenden Eliah en
liet
maar met een
waarvan men de Irekken weervindt
geziclit,
stamlioofd op het Pascha, die gerced siaal
om
bij
het
den
Lam
te
verdeelen tusschen de gaslen, als reizigers of pelgrims, staandc mel den staf
in
de hand. Het wii inderdaad schijnen of vooreen aanlal dezer Hebreeuwsche
nages,
de oude schilder zich uilsluilend op een model
zachle
oogen, een
vrouwen
zijn
over
olijflinlige 't
langen, zwarlen
gelaatskleur en
algemeen mooi en
baard.
met
De
Uir. nul eigenaardige lulbaiul-vor-
mige kapsels. Op enkele dezer slukken, figuren, die hiiilen de handeling staan,
i)erso-
iiad geins|)ireerd,
op
als
— op
lul
iiii
Avondmaal, onlmoel men dc op den dicmpel
i'aselia,
knielende liguur, op Melchisedec de twee, die naasi den kniclenden .lood, achter dc-n Koning \an Salem slaan
oud, waarvan de laalste
schijiil
looiu'cl, dal zijn gezi'l. nicl
:
Iwee
«
clerken
le iuislereii
opgclievcn hand,
»,
de ecu Jong, dc andcr
naar het coinnu'niaar van he! licni
vnklaail.
HET WEHK \AS DIRK De
voltooiin^ van
Avondmaal,
in /.ijn
cl-ii
werU,
vmii
omvani* van
dcii
^edrongen sanienhaiig zoo
I'.OITS litl
J
I-
LEL'VEX
Drieluik mel het
oors])ioiil
met
cie
leven-
digheid en doii adel van zijn verl)eelding, niel den warnien ylans van een
savant koloriel, moesl in Biiii>ge opzien haren. Hel was inderdaad een mees-
niHK BOUTS Dc
Marteling van ilon H. lliiipulvlcis, (Brugge, St. Salvntm^lurk
:
.
terslni<,
waarvan de vcrvaardiger
zicli
in liet
uit
Men mag
de l)ronnen eener ervaren tecliniek.
deze onistandigheden, op het oogenl)lik
werk van
liet
heid van
«
—
toonde
bezit
hulpmiddelen eener wel overwogen iiunst^gerijpt,
van
alie
pultend
verondersleilen dal onder
—
1468
te zijn
rijk in invenlie,
toen
liij
zijn
beiangrijk
Aooiulmaal, had voltooid, liouts bekleed weid met de waardig-
poitretuerdere
»
der slad.
slond met geenerlei geregekl
wanneer men hem werk toelage (voedergeit)
h)<)n
in
l)it
was enkel maar een
veiband
l)esteid liad, l)elialve
in speeie
of dikwijls in
de
:
de
tiUilaris
l)enilicie
nalnia,
l)ijv.
eerelitei
werd
en
i)elaald
van een jaariijUsehe in
een sink iaken
voor een statiekleed.
197
HET WEEK VAX DIRK BOUTS TE LEUVEX Op
het eiiide van de loopbaan van Bouts, valt vooral het licht door de
uitgave der uittreksels van de gemeentelijke rekeningen van Leuven, gedepo-
neerd in een handschrift met den
titel
Annales
:
Antiquites de la Ville de
et
Louvain. die in 1833 door Camniaert ontdekt werden en gedrukt door de Bast,
alsmede door de verspreiding van
werden uitgegeven door
die
gescliriften,
de heeren Schayes, van Even en A. Wauters. Enkele dezer gescliriften hebben
men
betrekking op Hubert Stuerboudt, van wien
gemeend
eerst
Dirk een homoniem en misschien een bloedverwant was, een des lijker
dwaling
als
men bedenkt
Bouts,
te
begrijpe-
naam van den een
in
de plaats van den
het
dokument, Dierick
hebben geschreven. den
volgens
of,
heeft dat
dat de gelijktijdig levende schrijvers en reken-
meesters der stad, dikwijls den
ander schijnen
te
foutieven
van
tekst
Stuerboudt, verschijnt voor de eerste maal in de I'ekeningen van 1468-6U folio 42,
vinden
we
;
de opgaaf der jaarlijksche toelagen, vervallen in 1408 op
AUerheyligmessen en uitgekeerd aan de schrijvers der stad, aan den en aan de meesterwerclieden
:
« scildere
Voedergeltvoer de Secretarysen, item, Dierick
Stuerboudt, scildere, van gelijken
IXXXX
plecken.
»
ander Rekeningen-
In een
boek Boec van nieuive wercken, verneemt men dat een zekere Reyneren belast
werd met den inkoop,
te
Antwerpen op de Baemesle mercl van eiken
plankjes (knorhoute) « Desselven Reyneren (docx)
makene, die de
verdinct
stadl
omme
de twee tafTelen
te
Hubrechle Stuerbout, scildere,
heeft legen
daeraff de meeste syn sal van boven op de zale, ende d'ander van G voete
Reynere heeft drie dagen noodig gehad
viercant. »
vueren,
omme
pleckene. «
»
te
Loevenen
te
te
omme
te
sceepe
De schippers van hunnezijde ontvangen bun loon den
Janne Slryve, scepman en de Prince
tsamen
«
Loevenen
te
vie scepenian
doen
gulden de
.">
vol belaelt prime July 14()8 en (piyl.
»
in
l*""
Juli 1408.
van den voirscrevcn houte
brenge, van de hondert vergouwen
knorhoul valet de vracht van de scepene
wen hen beiden en
te
brenghene, tsamen door voer vergouwen 221/2
I
II.
(>
'M\
sluvers, en
gulden vergou-
Verder wordt
in het-
zelfde register geconstateerd dat den daarop volgenden 13" Oct. .Ian de .longe bij
Reyneren gewerkt
meester Dierick
sal
lieeil
om
maken van
een
(taiwrnrcl)
sciiilderij
porleralurcu
1
te
plaatsen
<<
dat
dobbel leen en een sloten,
cosle 14 stuver. »
die
De stadsrekeningen MGS-Oy onthullen verder, fol. 03, dat Reynere Cocx om te maken « eender lafelen van scryn houle. In 1170 meester Dierick verdinckl heeft te makene van porteralut rcii
fol.
30) een aangifte van
04 dagen 6/4 gewerkt heeft
:
»
plecke aan .lacoppo Zelie, naar de werkpiaats van
Bouts heell doen overbrengen de scliilderijen gaal
maken
(verdiiukt heeili. In 1171
G gulden van.")! |)k'cken
198
t't
aan
«
(fol.
70
(ta(Telen) •
die meesler Dierick
het storten van een
Meestei' .Ian van
soni
llaechl, doctor in
van llieo-
HET WERK VAX
DIliK liOUTS
DIUK HOL IS:
HUGO VAN UERGOES: De Marteling van den (Brugge,
St.
H.
Hippoh
De
tus
schildere en noch
gedaen en gehadt heeft
om
mogen dus
van den H. Hippolx
tu>.
(BrilKse, St. Salvatoiskerki.
in
nagien van de taielen diede stad heeft doen
We
Marleliiig
Salvatorskcrk).
logien, Augustyn,
TE LECVEX
t
viiuien der maleiicn en perso-
maken door
andere diversche dienste.
nit
Diericke Stuerboudt,
»
deze uittreksels beshiilen dat de stad twee stnkken
aan Bonts besteld had, een 26 voct breed en 12 hoog, hel andere 6 voet
in
Anlwerpen aangevoerde hout kwam voor 1 Jnh 14()0 te Lenven aan. Reynere Cocx, wordt dan met de bewerking der paneelen belast en den 13" Oct. van helzelfde jaar, wordt er bij hem een stuk met luiken gemaakt en later, in 1470, worden de waarschijnlijk aan de stad geleverde paneelen naar den kunstenaar gebrachl om ze, met de door Meester van der 't
vierkant. Het nit
199
HET WERK VAX DIRK BOUTS TE LEU VEX Haecht uitgekozen historien
beschilderen. Deze details
te
door de stadsrekeningen van 1479-80 en de Annales
el
woiden
tegelijk
Antiquilrs de Loiwain
bevestigd.
Het eerste
namen van
(fol.
verantwoording van een betaling, aan de erfge-
159), als
Dierick gedaan, berinnert nog eens aan de omstandigbcden, waar-
onder de stad de schnldenares van den schilder werd Boudts, scildere, teghen der stadt verdingbt badde
te
«
:
Item, Meester Dierick
scbildene viere stucken
van eender grooten tafelen die aen een dienen souden op een te
sael oft
camere
zettene van poteratueren ende scilderien ende noch van eenen cleinen tafel-
nekken met zijnen deuren van den Ordele ende daer dOrdel inne gbesteld bangcnde
in
de raetcamere.
Yoor
»
werk, ingeval
dit
bij
es,
bad voltooid. zou
bet
Meester Dierick 500 kronen bebben ontvangen, van de stad, maar de zaak bad
een ander verloop, want
was
hij
«
middelen tijden
gestorven, zoodat
»
de
bij
stukken niet voltooien kon. Van bet eerste, groote, was slecbts een deel gereed, bet tweede bijna, al.
maar
bet kleine Oordeel, dat in de
Hiervoor werd aan zijn kinderen, naar
eenen der notabelsten scildere die te
in
»
raetcamer
bing,
«
was
estumacien ende scattingeii van
men binnen den landcn
bier omtrent wist
vindene, die gbeboren es van der stadt van Gbendt, ende nn wonecblig es
den Rooden Clooster
vorscreve
:
iij*^
vj gul.
De notabele
scildere,
Zuenien (Zonien) betaald de
in
xxxvj
zond
bem
van wien er sprake te
eeren en
ckeu) naar de berberg den E^ngel, waar
waren overigeus niede
betuigen aan Bouts en als
Haecbt
:
«
ten tijden
van guldens
is
deze rubriek,
in
hem bun dankbaarheid
men
in
bij
Hugo van
te
betuigen,
(in
de gelegenboid
bet zoo noenien
Item, vinden wij gescbreven folio
is
wynen lopende xc plealgestegcn was. De Lcnveuscbe
de magistraat een pot Rbijnscben wijn
autoriteiten
somme
fl. »
der Goes. Oni den kunstenaar
te
«
om bun
mag aan
tevredenbeid
zijn librettist
van
der rekeniugen van 1179-80,
1(50
doen meester Dierick voirscreven die were maecte en de stad dat
visenteerde tot synen buyse
werd bem gbescinckt
meesteren ende den beeren van den raede
in
ten i)evelc
van den burg-
wijn loopeude
xc
plecken
eiule dergelijks gbescinckt Meester .Fanne van Haecbt, doctoir in der Godbeit,
die der stadt de matcrie gall
bem
gescinckt
lot
guldens vorscreven
met ouden zeesten, die men scildeie zoude, was
synen buyse
wyn
in
iijgul. xxvij pi.
xcix |)lecken,
valet
le
sanuii
in
»
De Ann(dcs el Aiilifitiiles de Lonixnn i)cbil/.('n cideis nog de voij^onde « Kn Ian 1108, furciil execulees deux peiulurcs pai' niailre Dierick Stuerbout, qui se Irouvenl dans la cbambie du C.oiiscil, I'unc oil I'l in|)i'rcur notas
:
fail {'aire
justice d'un
attenter a son
comte de
sa cour,
bonneur; laulre,
oil
accuse par rimpcraliicc d'avoir voulu
rcmpereur
fail
faire justice
par
Ic
feu
de
son imperatrice, parce que I'accusalion ful trouvec lausse; ces deux pcintures
HET WERK VAX DIRK BOUTS TE LEfVEN furent eslimees a 230 couronnes de 72 philippcs la piece la
nieme annec,
In
villc
Louvain
(le
fit
iin
..
»
«
Le
2(1 iiiai
de
pacte avec ledit maitre Dierick
I'oilici n:ui ecnOnbekemle. DillK iiul IM KculiM, Vcizaiinling H. Oppenlieini). ,
StiR'rl)out
un autre el
pour
uiie peiiiliire
tableau, iiguranl
4 de large, pour
dans
la
le
le
de
2(1
pieds de
lari>eui- siir
12 de
.higenwnt de Xotrc ScigitPiir, de
iiaiileiii- el (i
pour
pieds de haut
prix de 500 couronnes, lequel Jiigeinent est suspendu
clianibre des Echevins, a I'luMel de viile de Louvain.
Vermeldiug verdient dal
liet
»
onderwerp der twee stukken,
voor het sladliuis werden uitgevoerd
l)c
die
door Bouts
rechlspradk tuin Leizcr Olio, slechts
201
.
HET WERK VAX DIRK BOUTS TE LEUVEN door een dezer nolas wordt vernield, die
op 230 kronen geschat was,
door de bijvoeoing dat het werk
juist
met de overige
nict precies
sluit.
waarvan we zooeven een resume hebben gegeven, stemmen
elkaar overeen, bebalve een enkele vcrgissing, waarscbijnHjk toe
aan den een of anderen slordigen beamble, zooals
van Hubert Stuerboudt
De andere, wel met
tanielijk
schrijven
te
scbrijven van den
't
naam
van dien van Bouts {Bocck van niciiwe
in plaats
wercken) of wijzigingen in de maalopgave van bet kleine stukje, die van de bestelHng tot de uitvoering gemakkeUjk zijn
te
verklaren. Het resume, door de
rekeningen van 1479-80 geleverd, stemt overeen met de verspreide aanduidin-
We
gen onder verscbeiden andere rubrieken. in terug
met bet Laatste Oordeel en van der
zou scildere
en
»
«
dienen sonde op een sael
ratueren ende scilderien
maar waarin
alles
de
Aiinales sciiijnen
te
om
niogen in
dat de
besluiten
niet
werden aangegeven,
bescbouwen met
te
oppervlakte besloegen,
!2(j
bet
aankoop en
dan die
door
van 1468 was aangeduid, we er
die
«
pacte
»
inderdaad op
bet
Aifons Wauters beeft op dit punt de
ingenieuse meening ontwikkold dat de twee paneelen in bet
geheel voor vier paneelen
meester Dierck
waarop de voorgaande rekeningen
bestelling
questie betrekking badden.
mefende 111/2 voet en een
«
zellenevan porte-
te
Zoodat, boewel de twee paneelen der
slaan.
den aankoop van bet bout en de uit
camere
bet als een
12 boog,
Rechlspraak van Otto, een andere
wcrk
oft
waarvan de afmetingen
»,
ons veroorlooft
groote stuk, 26 voet lang en in
vinden er bet kleine stukje
r/roo/e laf]ch', die
fractie (3'"23) lioog
voete breet, slecbtsde
en 6
Museum
te
Brussel
1/2 (l'"82) breed,
in
't
van bet werk vornien,
lielft
waarvan de voltooiing door de ziekte en den dood van den kunslenaar verhinderd werden
van een stuk
«
:
we berinneren ons
volmaect
zullen dus de Annalcs,
dal de rekeningen van 1479-80, spreken
en een tweede
« bij
w
bijna volmnect
».
Op bun
vergissing de bestelling, die aan den
l)eurt
kunslenaar
werd gedaan, verdubbeld bebben en de gemelde som van 230 kronen zou dan bet bedrag voor de (icrcclituihcid zijn, volgens de csluniacien van van der (ioes
en het
surj)liis
van 76 kronen toegevoegd aan de aan Bonis erfgenamen nage-
lalen 300 kronen,
Dilmaal
komen dan
ontslaal
bet
als
de
duisler
prijs
van bet Lantstc Oordeel.
minder door scbaarsle dan
van dokumenten en voor de geestesrusi van den verkicslijker geweest
om
ei-
maar een enkel
te
overvloed
ware
geseliiedsclu'ijver
bezitlen, dal, a!
minder nauvvkeurig, eer geloof zou iiebben gevonden dan deze
was
I
bet
dan ook
zieb legenspre-
kende verscbeidenbeid Indien Iwijfel
men
voor
le
er overigens volslreUt ix'liouden,
die in een der pa])erassen
is
aan lieebl oni
zicli
er daarvoor stof genoeg.
den naam van Hubert Sliu
i
lul rieblxaii
{\v[\
De onaeblzaamlieifl
iioudt in de plaals van
Dirk beell doen scbrijven, zou een ruim voorwendsel voor gedaeiitenwiselings
202
werk VAX dirk
hi:t en dc
kiiniu'ii leveicii
een of aiuiere
ineeiiiiii*
rcchtvaardigen dat er
uitgel)ic'ide versieriiig, die
lecvex
liorrs te
liicr
sprake was van dc
door den eerslen dezer
scliildcrs
moest
worden uitgevoerd. Wal liieivan zij, de slolsom van deze discussie ware dan dat Dirk de maker zoii zijn van de (ii'icclilifjhrid iniii Olto en van een Eaalsle Oordeel, een kleine triptiek, die in 1472 werd voltooid,
Vroedsehap
om
liel
overtrokken kast
goed
te
i)ewaren,een met een
sleiilel
liet
jaar waarin de
gesloten en met linnen
maken, waarvan de deuren door den bovengenoemden
liet
Hubert Stuerboudt beschilderd werden en door Josse Metsys met ijzerwerk versierd.
Men
heeft het spoor van
alleen dat er in 1481 een
Willems
in
nieuw
dit
Luatstc Oordeel verioren en
op
kwam
slot
en dat
1543 werd gerestanreerd. Eenige
zoeken tiisschen
dit
liet
critici
hebl)en verl)and willen
en Hcl Eaalsle Oordeel in de Mariakerk van Dantzig, dat
aan Memling wordt toegesciireven en waarin Waagen van Bouts
invloed
want te
in
1473
heeft
werd
het
onderkend. altaarsluk
Maar de
ieder geval den
aan den beroemden agent der Mediceeen
onniogelijk,
is
cm
naar
Italie
haven buitgemaakt op de naar Engeland voer en toebehoorde
uit
Hollandschegalei 5/ Thomas^ die van Skiis
te
in
assimilatie
van Dantzig, bestemd
worden gezonden door een zeeroover
Het stadhuis
we weten
door den stadssehiider
te
die
Brugge,
Thomas
Leuven, waarvoor het groote werk
Portinari.
was voltooid,
in 1460
onlving gedurende de voigende jaren zijn inwendige vei'siering. Het sprak van zelf dat
men
het plan
vormde om
in
de raadzaal schilderingen aan
zooals het Eaalsle Oordeel en de Rechtspraak van Olto, geeigend ters tot
rechtvaardigheid en omzichtigheid
achtig,
maar
oogen zij
te
in
te
te
om
brengen,
de
recii-
vermanen, door bun een fabel-
hooge mate moreel voorbeeld van onrechtvaardigheid voor
voeren en lien er aan
te
iierinneren dat
ile
dag komen
op bun beurt rekensciiap van bun uitspraken zouden
zoii,
lieblien tc
waarop
geven
om
Gehenna van 't Vuur » of met de ZaMgen op te stijgen naar de vrengden van i\i^i\ heniel. De zaal waar deze stnkken werden opgehangen, wordt wel ergens de « eaniere van porleratueren ende cilderien » genoenid, maar er kan toch, zooals men wel eens heeft gemeend, geen sprake zijn van een Museum, over l algemeen was in dicn lijd liet daarna geworpen
te
worden
in het «
kunstwerk een gebruiks en geen verzanielvoorwerp, vveelde en versiering
befhebbers van vronie,
liet
moest dieneii voor
Onze vaderen waren groote profane, heldhaftige bistoryen met heiUge, ridilerlijke
maar ook
tot onderriclit.
en liefdesavonturen, waarin de nioralileil zelden vergeten werd zieii niet
eiikeltot iuin lioeken en verluchlingen,
vooral als beeldbouwwerken woer,
tot
groot
men
:
ze
bepaalde
vindt ze in alle vormen,
vermaak der vronie luyden en
van anderen. Die tijd, in tegenspraak met den onzen, ten minste te oordeelen naar de waarscbuwende schilderingen die men noodig oordeelde bun voor oogen te
203
HET WERK VAX DIRK BOLTS IE LECVES voeren, stelde geeii gioot Ijetrouwen in de onpaiiijdigheid van den niagistraatl
Want om
denzelfden
tijd
toen Bouts de gedenkwaaidige geschiedenis van
— volgens
Otto schilderde was de guldencamer Brussel, reeds door Rogier van der
Diirer
— van het
Weyden met de
stadhuis te
Herkenbald van Burban, de Vlaamsche Brutus, onvernuirwbaar
dood van
neef, hetgeen
zijn eigen
want moge het werk van Rogier ook
de zoogenoemde Bourgonder-schat behooren, welke
museum
te
heeft
verdwenen, het tot
Kunslhistorisch
in liel
behandeld voor de behangsels, die indcrtijd in het
Tegen heteind van de eeuw hield Brugge, aan
den sniaak nioet
in
al zijn
Bern wordt bewaard, evenals waarschijnlijk de teekenaar het
onderwerp
der Broederschap van het Heihg Sakrament
bezit
aan den
den auteur der Brusselsche tapijten geinspireerd, die
heeft waarschijnlijk
zelfde
tot
door een niirakel werd bevesligd. Een
ontroerende geschiedenis van reclilvaardigheid, die erg zijn gevallen,
van
historic versierd
zijn magistraat
de strenge, maar leerrijke
Leuven
te
in navolging les in
zijn geweest.
van Brussel en Leuven
de schoone schilderingen
van den omkoop-
voor, waarin Gerard David het dioevig
maar verdiende
baren Sisannes voorgesteld
op bevel van Cambyses, koning van
Perzie, levendig
Die of van de
lingen
werd
maan
men weet
van waar, van het Oosten
niet
afkomstig, waren door velerlei vermooiingen en
been, den roem en het
»
lot
gevild.
geschiedenissen,
abele
die
heeft,
rische of theologischc
vermaak
«
»
verwande-
«
van die romans, van die
histo-
van die zedespiegelen der goddeUjkc of
vertogen,
menschelijke wetenschap, waarin de middeleeuwen liehagcn schcpten, ware
bronnen, waaruit
men
beeldenden vorm of deze
i)i"()nnen,
overmoeil)aar putten kon,
aan een dezer eompilalies van
Jan van Haecht sul)tielelyck de
«
't
van Vitcrbe bedachl of eersl bcschreven
in
gezet en die de wereldgeschicdcnis van
al
was een zware arbeid en men in
oiidcii
werken
te is
Zccslni,
materie ende personagien
keizer Otto en zijn snoode gemalin, was
zij
om
ze
tiat
Meesler
ontleend
»
lot
aan een van
iieefl,
Dierick in historic l)rengen nioest. Hel gruwehjk ongeval van
die de goede
'I
om
en vreemde verhalen. Hel
lot slichlelijke
den keizer,
'I
zij
l)egrijpt dat
in Olio,
eerst
door (lodefriedus, l)isschop
zijn kroniek, die
iiij
op louw had
de seiiei)ping moest verhalen. Het de brave piehial zich kon vergissen,
want degeen, die
hij
hedoelt,
derdc van
dien naam, slierf ongelrouwd op den leeftijd van 22jaien, lietwelk lei^elijker tijd
de vrouw en de waaisciiijnlijkheid van hel schoon vcriiaal
Maar de men, in
zcdelijivc slrekking l)leer en
der legendc
in
door Hendrik vaardigd,
204
maar
ietlers o])
de
lijslcM
Viaamsclie verzen, I)c
Muyser
ze zijn
a
factor
verdwenen
i>
in
kwam
I
maar op aan!
su|)|)iinicerl.
Kerlijds
en de pani-eieii van Bonis, 1.'»7<S,
op aanvraag
\aii
de
vond
i-cn liv.ing
niai^istraal
van de Rederiji<ersl
nu'U /on
zells
van Inni hcslaan
iiicis
HET WERK VAN DIRK BOUTS TE weten, als dc tekst er van handschrift, getiteld
Naar
luid van
van haar hof,
gehoor bij
te
't
door den hcer van Even was ontdekt
iiiet
Otto's gemalin, verliefd geraakt
veiliaal
was
naar
doorluchlig voorheeld van Jozef,
die,
"I
in een
Lovanienses.
Aiili(iiiil(il<'s
:
LEWES
op een graaf
geven aan luuen wenscli. In haar spijligheid besclmldigde ze
haren gemaal van schennis van de keizerhjke
eer.
De monarch
onmiddelijk onthoofden. Later evenwel betoogt zijn gravin
l)ij
om
weigcrde
laat
hem hem
middel van de
vnurproel'de onschnld van den vermoorde. Volgens de wet had Otto als boete zijn dwalin<4 nu niets moeten overbhjve dan de dood Na eerst levendig hebben aangedrongen op deze voor den keizer tamclijk onaangename oplossing van t geval, zietde wednwe echter van haar pretentie af, na de terechtstelHng der dertele keizcrinne, wier schuld thans door gansch de wereld
van
!
te
wordt erkend. Bouts heeft op zeer handige wijze die hoofdgebeurlcnissen van bet verhaal in beeld gebracht.
(*)
Het eerste tooneel,
als
men
mag noemen,
het zoo
grijpt plaats voor de poort van een verslerkte slad,
waar men achter de door
muren op een boogie een groot
kasteel en lager huizen en
torens gellankeerde
een kerk
De
ziet.
Het
is
mogelijk dat het de stad Leuven
keizer, gekroond,
den scbepter
in
de hand,
is
zetelt
en de kerk
met aan
St. Pieter.
zijn zijde
de
ongetronwe dochter des Konings van Aragon. Het schijnt dat er een schaduw drijfl over t gelaat en achter de oogen van den keizer en eenige onrust teekent zich
mede op
maakt een
het weinig sympathieke gezicht
gebarar
met de hand, zeker
om
wordt deze
ter supplicie
laatste in zijn
hemd met
zijn
geriist te stellen
en
door
graat's.
Onder-
handen
al te
deugdzamen
gevoerd. Verschillende personagieen, waaronder een Francis-
kaan, volgen den patient of gaan
aan
zijn gezellin; ze spreekt
bloote voeten en gebonden
de herhaalde bevestiging van de schuld des wijl
van
haar geweten
vrouw
hem vooraf. Deze geeft al voorlschrijdend Op het eerste plan heeft de onthoofding
zijn laatste bevelen.
plaats gehad, het onthalsde lijk ligt
en zwart gewaad, met
al
't
air
van
op den grond, de beul een verharden roulier
in zijn
legt het
grijs
hooid
van den veroordeelde op een linnen doek, die de weduwe gekield hem met beide handen voorhoudt. De ongelukkige is de eenige figuur op dit deel van het werk, wier gelaat eenige smart uitdrukt. Al de overigen, Heeren in brokaal, leegloopers of gerechlsdienaars en zelfs de graaf op marseh naar het
schavot zijn merkwaardig inert en placide. Het meerendecl slaat daar als figuranten, die bun rol hebben vergeten in een drama van verdacht allooi, toch zijn er in ieder geval
bewondercnswaardig gestylecrde fysionomieen onder,
porlretten wellichl en indicn zulk een verbceldingsspel nicl gebeel en al ijdel
ware zouden we ons kunnen (')
lalen
Zie do nfbccldiiifi in Onzc Kiinsl,
11)04,
vervoeren l-
li;illja;ir,
tot
de verondcrstclliug dat
biz. *14.
205
HET WERK VAX DIRK BOUTS TE LEl'VEX men de
tusschen de, onder de keizerlijke troonhcmel geplaatste gioep,
notabelen der vroedschap kaii herkenneu en achter hem.
met
meeste
zijn
kalen
schedel, Jan van Haecht, den bezieler van hel werk.
Het tweede paneel voert ons onder het pleeggehoor van den keizer. De vorst
zit
onder een hemel ten troon, de kroon op
hoofd, bekleed met
t
een lange, met marter
omzoomde roode damasten
kleed, aan zijn voeten
een bond. Hij
met een vernepen
met beimebjk onbehagen
luistert
naar de weduwe, die voor
hem
gezicbt,
ligt
geknield, in de eene hand houdt het bloede-
looze hoofd van haren gemaal, in de andere den staaf van witgloeicnd ijzer en
hem met
onplooibare volharding haar grieven en aanspraken voordraagt.
De aanwezige hovelingen,
omzoomde
hier niet impassibel als op zing, hetzij
in
sie
costumes van
stofFen of grootwaardigheidsbekleeders in 't
kostbare
met
bont
roode muls en robe,
zijn
maar geven teekenen van verba-
eerste tooneel
op het gezicht van het mirakel, dat de onschuld aantoont van den
graaf, hetzij over
de uiteenzetting der buitensporige pretenties van de vrouw.
Door de open poort ontwaren we op een heuvel, waaraclitcr de toren en het sciiip van een kerk met andere gebouwen uitsteken en de brandslapel die de booze keizerin alsgerechte straf verteert, waar een troej)je menschen oni been staat,
waaronder een biezonder
in
't
oog vallenden grooten, wilten monnik.
Dit indriikwekkende werk, dat bijna in Holland was gebleven, waarheen
de Prins van Oranje, wien de stad Leuven het in 1827 had afgcslaan, het
meegenomen had, is sedert gelukkig weer teruggekeerd (Museum te Brussel, Waulers n""* 65,
1830
in
in
onze RijksverzanieUng
66).
Het
is
zeker minder
aantrekkelijk dan het Ai'ondnutdl, waar de flegmatieke aard van den artiest zicli
door ontroering heeft doen doordringen; de grootte van
zijn
ontwikkeling in de hoogte, overdrijven nog de in de lengte getrokken
statuur en de magerte der personages, zooals
maar de glans der factuur en de ouden meester, de waarheid in de
men
de gel)reken op en
begrijpl
we
ze
gewoon
iiet
zijn
critici
over bet Oordeel
meaning op en coloration
si
aanleiding
figuren
prijst
chaude
moeiUjk dat Crowe en
(".avalcasellc
om de gracic van Memling na gaf om met eigenaardige ongunsl
inlegendeel »
van
dit
Bouts,
«
den
waargenomen, wegen ruim tegen
Krizer Olio. Lofeneslre
ixtn
bij
kleur, de eerhjke rcahste kunst van
pogingen hebben willen ontdekken betgeen deze
formaat en
laecenl
si
komt zeer
bierin
le
boot.sen,
le
spreken
lereehl legen deze
ferme, I'expression
si
nette, hi
werk en doet ])ovendien opmerken dat Dirk
de oudcrc van Memling was, en dat als de een de ander heell nagebootsi, hel
Memling moet
zijn.
.ViiNoi.n (loi riN.
Wij vcslif^cii f^aniiic de nnn(l:u-|il van onze Iczcrs op licl nicer uilf^ehieiiU' work over le Hriissel hinnen korl Dirk IJouls, dat oii/.e iiiedewcrUer hij de iiilnevers (1. Van OesI & .W zai laleti verseliijiien. Ilel hoek wordl niel een dertiKtai plalen versierd. en zal fi-s (".<>.
.'{
kostcn.
206
Hi:!).
VOORMALIGE NASSAUSCHE PALEIZEN IN BELGIE III..HET
r-s^/^/;
HOTEL DE NASSAU TE DIEST
In hel
midden van
jaren
als
met
hel stadje Diest, dat er
wallen nog zoo dreigend vesting
(')
zijii
uilziet al is liet sedert
gedeclasseerd,
een
ligt
/.ware
eenige
uitgestrekt
heuvelachlig terrein, naar schatting wel 20 H.A. of meer groot. Dat is de zoogenaamde Warandi'. Op het hoogste
punt dier Warande lag
eerlijds,
hoog boven de stad en
daardoor beheerschend den geheelen omtrek, bet oude slot
der beeren van Diest. In welken tijd bet slot
werd gebouwd weten we
niet,
maar
bet
moet reeds
van St Tiuyen wordt in hebben bestaan voor 1200 want in een oude kroniek zekeren beer Otto van een van gemaakt het laatst der xu« eeuw reeds gewag zijn tijd. riddersvan machtigste de tot Diest, dietoen reeds beboorde wijzen de plaats aan waar muurwerk oud van overblijtselen Yerspreide bet slot moeten bebben gestaan. Zij laten onsecbler bouwwerk gebeel in bet duister. Alieen is nil de bet van vorni den omtren" op te niaken hoe oorspronkelijk bet configuratie van bet terrein nog zeer goed op het hoogste zijn geweest moet versterking algemeen grondplan van de oude tijden het die in dat donjon, bet of toren de stond punt van d'e Warande hooMversU-rkinij van den l)urcht vormde. de juister of hoofdgei)Ouw eigenlijke lagen de Daarombeen lag een ringmuur van ronden vorm en daarbuilen
sommige onderdcelen van
:
overblijfselen nog aanwezig zijn. l)ijgebouwen, wnarvan enkele verspreide
ringmuur en Dit'^gebouwencomplex was weer omgeven door een tweeden strekte zich aan den Eindelijk voorburcht. zoogenaamden den
vormde aldus
in een wijde boog om bet sloterf voet van den beuvel nog een derde omwalling oostkant nog beschermd was door een gracbt. nit, dat ten overvloede aan den
wijngaarden aangeBinnen die buitenste omwalling waren uitgeslrekte maakt ('). Zij melding reeds 1233 jaar het legd, waarvan een charier nit (
biz. 79, Oelol)cr biz. 157 Zie Onze Kimsl, Deel XII, U)07, ScplcmlKMHaymaekers, nnnb:ilingcn zic Voor (leze eii eenige niulere geschiiMlUuinlii
(2)
Kerkelijk Diest,
Leuven
Ilet
1870.
207
VOORMALICE NASSAUSCHE PALEIZEX IX BELGIE leverden een
svitten
wijn op, die onder den
en blijkbaar zeer gezocht was, want
hij
meermalen ook aan hooge personagien
HOTEL
l)L
than'-
O
N\SS\l I
\
Dilm
l)l^t
1
Ktrk
((.p/ii
n
\
in lu
lilk ip I
\
1
\ O
i
kwamen aan
Ik
burchtivijn bekeiid
I
ten geschenke gegeven.
nM
si )1 \
ui
1
ii
li
i
\
ni
I>i
was
uitwijzeii,
De tienden
I
)
Naar cen steenrtruk-teekcninj; uu: Kayniaekers,
van dien wijngaard
i
naam van
werd, naar onde rekeningen
her/.oiii/.- /iii'si.
de abdij van Tongerloo
toe,
waarvan de
beerlijkbeid Diest kerkclijk afhankelijk was.
De hoofdtoegang
den burcht lag aan de wcstzijde van de buitensto
tot
enceinte en bestond nit een booge ])oort van grauwe of ijzcrsleen, een steensoort die
men
alleen
aanwcndl, en die
in
maar
Diest en in den omtrek als i)ouwnialeriaal
te
boofdzaak gewonnen wordl
nil
de grocven van Rofselaar
en Langdorp. Die poort, aan de tegenwoordige Graanniaikt gelegen, word
in
1514 afgebroken.
Tot burchtkapel (capella de caslro) diendc de Onze Lievc Vrouwe Kerk. die omstrceks 1211
werd
gesticbt
Deze kerk, een bouwwerk dus in
wezen, zoodat bet mogelijk
iiit
is
door een zekeren Arnold bet begin der xnr
allbans van
l)nrcbt der heeren van Diest een korte
dit
eeuw,
III, is
heer van Diest.
noggroolendeels
onderdcel van den oudslen
besclirijving niel arix'ciding le geven.
De plattegrond van deze vroeg-dotbiike
l)asiliek luelt
den vorni van een
latijnscb krnis. ZiJ bestaat nit een niiddensciiip, twee transepten en zijbenken.
Die zijbenken zijn snial en laag doeb bet niiddenscliip met bet koor en de transepten zijn
i)reed
kapcl nog sporen
208
te
en
verbeven. Uitwendig zijn aan de noordzijtle der
zien van een derden ziji)enk tnssclun
iul
bnker
lranse|)t
yOOUM ALICE NASSAUSCHE PALEIZEN IN DELGIE en de hrecdc conterfort kelijk alleen
IIOI
lict
liooge
i:i. 1)1-:
den toren. Hoogstwaarschijnlijk was oors])ron-
nal)ij
koor j^cwelfd en werd de welvingder kruisbeuken
NASSAU
te
Uicsl
:
I)c hi
tlilk:i|,rl
I..
\\ Kill,
eerst
.Xiiiiidzijdei.
N^Kir eon |,holngrnphic-.
in het
die
midden der xiV eeuw
met de wapens
l)eitelde
aangeijiaclil,
zijn versierd
wapenschilden
zijn,
wat
biijkl nil soniniige shiilsleenen
van iieeren van Dies!
nil
dien
tijd.
Die nifge-
afgeseheiden van linn hislorisehe waardc, zeer
belangrijke overbliji'selen der beeldiionwkunst nil de xiV^ eenw, voorai er daaronder enkele
voorkomen,
met bijbelsche figuren
die
koorafsluiting bestaat nit drie zijden van een aciithoek,
is
omdat
zijn versierd.
van twee
De
lijen smalle,
enkele spilsboogvensteis voorzien en met ondiepe conterl'orten bezet. Onder
de kroonlijst in zijn
loo])l een,
ook
als
ornament
bckend werk Hisloirc dc
schreven kerk
als
een merkwaardig
De bnrcbtkapel was met
sierlijk
werkende, bogcnrij. Sehayes
rarcltitccliire en lichjiquc tyjie
verlaal.
Nadal
de bier
l)e-
bet slot verbonden door de vroeger zoogenaanide
Bar-m]l-slr(ial (de poort-nit-slraat), aldns gebeelen
ook de slad
liaalt
aan van vroeg-Gotbisebe bonwkunsl.
blijki)aar
omdat men langs die straat diei' onde leekenaeblige
de beteekenis
201)
VOORMAUGE SASSAUSCHE PALEIZEX
IX BELGIE
uitdrukking was verloren gegaan werd die straalnaam in verbaslerd
woordig, op de gebruikelijke wijze
de straat
is
in
legen-
de twee talen, op het naambordje van
aangebiaciit.
Een zeer rmve heeren van Diest
aJl)eelding
van den hier i)eschreven ondsten
vinden op
is te
iiet
oiide zegel der Stad Diest
poort v66r een gekanteelden ringniunr, waarboven
sciie
volksmond
dcMi
naam dan ook
Bniidslraat {rue de la Fioncep) welke
lot
verhefTen en
waaromheen
als randschiit't slaat
Warande werd
Onilient den bnrcht op de
in
l)nrelit
der
een roniaantorens
zich drie
Birgensium de Dist.
Sigili.im
:
:
de niteiste wilsbescbikking
eenw overleed, wednwe, Johanna van Vlaanderen. VernioedeHjk was dit de reden dat onislreeks het midden der XIV' eenw ten belioeve van de heeren van Diest een nieuwe bnreht werd gebouwd aan den znideiijken voet van den henvel, op het zoogenaanide St. Jansveld. We vernemen voor het eerst van dien l)urcht nit een handsclirifvan een zekeren Gerard van Diest, die bepaald dat
leHjk
van de Minderbroeders
geschiedverhaal
—
daarin verteld
orde plaats.
zijn
Diest.
te
xiv*^
zijn
In
—
1364
wordt
had aldaar een gewestelijke vergadering dier nionnikengelegenheid wertlen de afgevaardigden, nieer dan 200
Bij die
in getal, eerst
door
woonplaats zon biijven dienen voor
tot
iiij
het begin der
in
door Hendrik, beer van Diest, op diens
moeder, Maria van Ghistelle,
in
haar
hot",
slot
ontvangen, daarna
gelegen op het
Jans-
St.
veld, feestelijk onthaald.
Van
dit
tweede
gering overbiijlsel
met een St.
plinliijsl
:
slot
der heeren van Diest beslaat nog een,
liel
ook
van graiiwe steen, aan bet eind van de legenwoordige is niets meer at' te leiden omirent den Wei verspreiden eenigc rekeningen, die nog
Jansstraat gelegen. Uil dat IVagment
vorm
of inrichling van het slot.
in het rijksarchief te
De oudste
licht.
die gelegenheid o. a. blijkt uit lii-ii
Brnssei aanwezig zijn, over het hestaan daarvan ecnig
dier rekeningen
bnrcht van Diest, die
in
bij
iiKjhclschcn
dm
dm
Blijkens dat stuk in
i)Ui ciitkapel
hondrrd en dry
in zijn lijd
.s7.
Bij
met geschilderde glasramen wat
cndc
(/('set
in dr
s(d<-
op dr Borrhl
ti'
t'oclen (jclacs le scs ilcnirrs ijrolrn, scs
n drn (jrolrn,
ii
iiHjhel.
Met dien nil
.lainicn
Lenven,
een gionle vciinaardheid genool.
van hel hier
eens aan de znidzijde van de
werd de
dal jaar hersteld.
werd bedoeld een zekeie Jan van Schoenberghe
een glassehildei', die 'I'ol
13").
.fdimcn den (ihrlacsinakcr, van Lovencn, van
:
(jcmai'vkl
liriii
voet, nuierl i.vn
(jhclaesmiikcr
van 1434/1
zaal versierd
de volgende post
fiflasrn iHiislcrca
is
vervallen slaat verkecrde,
werd de groote
Diest, lioiidciidc Ic satneii
!)e
Warande
slot
diende de
gelegen.
SI. J;mska|)el,
Van deze kapel
schilderaeblige rnine over, in liooldzaak bestaande
210
zij
een fragment van een ronden loren van roode baksleen
nil
is
even-
nog een
een hooge spitsboog,
VOORMALICE NASSAUSCHE PA LEI/EX gesk'und door hvce zwaie pihislers, wicr
uog een deel van het koor, dat echter
noo
k;i|)itc'clfii
dragen van vroegere vcrsieringcn met koppcii cm
de sporen
(iuidcliik
Verder
l)ladercii.
in latere tijden,
LEU HE
IS
l)estaat
toen de kerk
in
al
verval scheen, voor vei'scliillende andere doelcinden isgehruikl en daarvoor
herhaaldelijkverbouwden decrlijk
verminkt ward. beschrijvingen en
Tit
at-
Jjeeldingen nit den tijd voor de inslorting blijkt echter dat
de
kapel, die in vroeg-Gothischen sfiji
was gel)ouwd.
nit
een mid-
denschip en twee zijbenken be-
De mnren waren ook
stond.
hier van
grauwe steen
opge-
Irokken, hier en daar, waar de versieringen
znlks
cischten,
doorwerkt met witte
steen. Be-
halve twee groote krnisvensters
had de kapel aan
lieide zijden
zes kleinere vensters. Zes ronde
kolommen en even lasters tegen
HOTEL DE
NASSAl'
te
Diesl
;
zoovee! pi-
Oudsle lUljeekliny van cU-n Imrcht op liel vioegeio zegcl der slad
de zijmuren droe-
gen het gewelf. Het koor, waarvan de ingang door een ronden boog
—
de
—
zoogenaamde Iriomphboog werd onderstennd, had 9 smalle vensters, die oudtijds versierd waren met geschilderde glasramen. Op de kapel stond een toren, die met een spitse naald was gekroond.
De beide
hier beschreven burehtcn
in 1499 in het bezit
Engelbrecht in het
II
met hnn toebehooren kwamen
eerst
van de graven van Nassau. In dat jaar namelijk stond
van Nassau de heerlijkheden Vuebt, Gangelt en Milieu, die
Guliksche bezat, af aan Willeni, hertog van Gulik,
in
rnil
hij
tegen de
heerlijkheden Diest, Zichem, Zeelhem en het burggraafschap van Antwerpen.
Het
nieuwe
blijkt dat
Engelbrecht zich aanstonds veel
bezitting. Diest
liet
gelegen liggen aan zijn
was tengevolge van berhaalde onlusten en
stuur van zijn voorganger verarmd en gedeeltelijk verwoest
maatregelen werden door Engelbrecht genomen brengen.
Ook schonk
hij
om
liel
het waid)e-
en versehillende
weer
lot
i)loei
te
aan de kerk van Sint Sulpitius een sehoon geschil-
derd glasraam dat door den beroemden glasschilder Nicolaas Romhauts werd
gemaakt, denzelfden van wien het mooie Nassausche glasraam afkomstig dat de kapel van het H.
Sacrament
in
de O. L. Vr. kerk
te
Antwerpen
is
versiert.
211
VOORMALIGE XASSAl'SCHE PALEIZEX IX BELGIE Onder de
fraaie geschilderde
der xvif eeuw
— die
mij echtcr
niijn
l)ij
de
glasramen
—
Sulpitiuskerk
St.
waaionder nog enkele te
Diest thans nog
begin
uit het
werd door
l)ezit,
hezoek aan Diest geen enkel aangetrofTen, dat
wapen-
in
versiering of door
andere aanwijzingen de kenteeke-
nen
van
draagt
door Engelbrecht van Nassau
te zijn
geschonken.
van tige
dus
Het
hem afkomsgiasraam
schijnlijk
is
waar-
zeer
den
in
loop der tijden geheel verwoest.
Xa
Engel-
hreclits
dood kwaheide
de
nien
hiirchten
te
Diest
inlKUulen vaiiHendiik
111,
ter
die
wien
eeuwsche
werken niet
boinvblijkbaar
naar den zin
warcn en liier, als le
HOIKI.
I)E
NASSAU
le
Diest
len, c'hl <>{> h.
:
I
SI
een
die
ook
Meehe-
woning
.1.1
Nnar een phnlognipliie.
wilde liebben nieer
naar
de
eisehen
Aan verbouwing van eeii der bestaande liiiizen schecn denken, nllbans in 1.")! werd aangevangen met bet sloopen van bcide
van den niet le
ecli-
niiddel-
tijd iiigeriebt.
I
burchten en korl daarna nut den boiiw van een geheel nieuwe huizing op een teirein aan bet voormalige btnciil|)!ein, de legenwoordige (iraanmarkt.
De
iiilgestrektiieid, die vrij
kwam door
de albraak der i)eslaaiide gebonwen,
en die nog aanzit'nlijk werd vergrool door diMi aankoo]) van aangrenzende erven, werd beniil
lot bet
inriebten van een diergaarde waaiin lu'ilen, reeen,
everzwijnen en dergelijke dieren werden onderboiiden. \'aii lu'l
212
nieuwe
iiol'
van Nassau
— dal.
ivcnals /ijn
i)eidc'
xoorgangeis,
in
VOORMALICE XASSAISCHK PALKIZEX Diest nog algenieen bekend
nog een
deel, dat zclfs
liOTKl. 1)E
nog
natini v;in huvchl
bewoonbaren
in
NASSAU
onder den
is
U;
Uicsl
Ruini; van
:
slaal
is,
—
al is liet
IS BEUilE
l)estaal tlians
sinds geruimen
voornialige l)urchtkapfl op
liet
St Jansveld.
Naar een photographie.
bezit ovcrgcgaan.
tijd in parliculier
hotel, dat in platte
grond den
|
{
Het
is
een vleugel van het voornialig
voini had en in zijn uitwendige archi-
teclnur eenige overeenkonist vertoonl met het liof
te
Mechelen. OoU bier
werd de roode baksteen onderbroken door waleHiJstcn en l)anden van
witte
we een poort aan van overeenkomsligen vorni als le Mechelen. De beide vieugels van het gebouw waren aan de straatzijde door een trapge-
steen en treffen
vel afgesloten terwijl aan
aangebouwd,
die
met een
den weslehjken vleugel een achlhoekige toren was spitse naald
bekroond was. De bovenverdiepingvau
dien lorcn w-as grootendeels van witte steen:
was opgetrokken bij
treil'en
we
bij
het gedeelle dat van baksteen
dezelfde versiering van witte hoekbioiijes aan als
het Mechelsche hot. Overigens waren versieiingen van eenige iieteekenis
aan het gebouw
niet aangebracht.
Dit
was dus uitwendig zonder eenige
architectonische pietentie, wat een sehei pe legenslelling
vormde met andere
213
VOORMALIGE NASSA USCHE PALEIZEN IN BELGIE Nassausche paleizen versieringen
te
als die te Brussel
en Breda, die ook uitweiuli<> vvcelderige
zien gaven.
Blijkens de mededeelingen van den tegenwoordigen l)e\voner, die
met de meeste welwillendheid het gebouw ook van binnen deed bevindt zich in een der zalen nog een muurschildeiing, die behangselpapier
inrichting van het
Ook
overdekt.
is
overigens
bouwwerk weinig
baar een groote zaal was
niij
beziclitigen,
met
ecliter
van de voormalige inwendige
is
meei- te herkennen
wat vioeger
;
blijk-
thans in kamers verdeeld en de balklagen zijn
is
met moderne plafonds bedekt. Alleen de toren is in den ouden staat geblete Mechelen vormde ook bier die toren den loegang tot de eerste
ven; evenals
verdieping en den zolder door middel van een wentellrap, bier van eikenliout, die eindigt in een achtboekig vertrek in
oude
Ook Hendrik
brecht,
is
St.
oom
zijn
over het
heeft
en voorganger schonk ook
hij
menigmaal. een
gesciiil-
Sulpiliuskerk, dat behias, evenniin als dat van Engcl-
bewaard gebleven. Wie de maker van dat glasraani was weten we
wel dat het ontwerp werd geteekend door Jan van de Velde, een schilder rekening der
Diest. Dit blijkt uit de volgende post nit de
Gegeven op 11 April, anno tien
liebtvensters, die
iiilziciit
stelde veel l)elang in Diest en vertoei'de er
III
derd raam aan de
van
schilderachlig
stadje.
Naar het voorbeeld van
niet,
vanwaar men door de
aangel)racbt, een
eike zijde zijn
dal hij
le 'I'ongerloe
Janne van de Velde,
3.'),
(jeweeat es bij ons (jenedige lieer
inaken het patroen van den ghelasen vensteren di verse n patroenen
gemaect
overleed aldaar
heeft,
een
In Juli 1521, tijdens
St. Sulpitiiiskerk
schildere, voer
van Xassaii, oninie
den thooren, darrvan
in
:
i>aca-
sijii
te
dig
liy
A') st.
verl)lijf
van de
Nassaiisc-iie
Hendrik's tweede gemaiin,
C.landine
lamilie
v;ui
te
Diest,
Deze
Ciiaions.
Nassausche gravin was de eenige zuster van Philiberl van Clialons, piins van Oranje, die in 1530 kinderloos overleed na, reeds
Rene, den eenigen zoon universeelen ert'genaam
prinsdom Oranje met
uit te
liel
hebi)en l)enoeind.
di.'n
/ijn loven,
i)ij
zijn
hnwelijk van Hendrik en Clandine,
Door
dil
lilel
neet"
zijn
tot
hnwelijk werd dns in
liel
Nassausche
liet
lulls
gehracht. In zekeren zin kan dns Claudlne van Chalons de slannnoedcr heeten
van
liet
Oranje-Nassausche vorstenhuis. Het
slon'elijk
overschot
van deze
vorstin, die aldus een zeer bijzonderc plaats iiinci nil iu de Nassansclie familie-
geschiedenis,
werd begraven
in
het koor van de SI. .lansUerk, die ook,
n:i
de
voltooiing van den nieuwen l)ureht, als burchtkapel bleet' diensl docn
Dat het aan Hendrik, die een nitnemeiid iiewindsman was, leu
moeht gehikken DiesI
nil zijn verval
5300 gulden, die de niagistraal baarheid voor
214
zijn
(licnsten
in
op
sl;i;il
le
slotle
hellen blijkl wel nil de subsidie van
was hem
in \7)'M)
aan dv slad hewezen, en
nil
le
^{'vtii
nil
diiuk-
de aauhicdiug,
in
VOORMALIGE NASSAUSCHE PALEIZEN IX BELGIE van een goudcn kop aan
hetzelf'de jaar,
Meiidoza, een geschenk dat de slad
oj)
zijii
derdc
aiidermaal
echt<>eiK)olt',
7()U {>ul(leii
kuam
Mencia de te
slaan
(').
Ook van Hendrik's
zoon en op-
Rene van
volger,
vindcn
Chalons,
we
herhaaldclijk
vernield dat
op
liij
den l)iirchtleDiest vertoefde. In 1543
ontving
kei-
hij er
zer Kaiel V, dievan
een tocht langs de
Maas terugkeerde en een week te Diest logeerde. De der
vergadering Slalen, die
op dien
door den kei-
tijd
weid
zer
schreven,
uitge-
had
in
de groote zaal van
den burcht plaats evenalseen
l)ijeen-
komst van Karel
met
zijn zuster,
landvoogdes ria,
de
HOTKI.
I)K
NASSAU
Ic
Diisl
:
I).-
Ma-
iiiL-lil •
ijn
N:uir
die in die da-
op
(ie
(iiaamiuiikl
Icgenwoordigm
stn:it.
een photographie.
gen naar Diest werd onthodeii.
Na Rene's
ilood werd Diest iiitgezonderd van de rijke ert'enis die den Willem van Nassau-Dillenl)urg, onzen lateren sladhouder NVilleni I, plotseHng tot een der verniogendste edeUieden in de Xederlanden zou niaken.
lljarigen
Het kwani
in vruchtgebruik
aan Rene's weduwe, Anna van Lolluuingen, die
er tot aan haar tweede huweiijk, met den herlog van Aerschot, veelvuldig
haar hof hield. Later werd de hnrcht nog steeds voor haar open gehonden
door haar hofmeester Engelbert van der Nool, denzelfden van wicn het geschilderde glasraam afkomstig Sulpitiuskerk
te
zien
is.
is
dat nog in de iinkerzijbeuk van de St
Na haar dood
in
ir)()S
van den Zwijger, die echter geen gelegenheid (')
IvoLi. Iluisarcli. lu
s-Craveiiliiii^e,
Oude
kwam ook
iiad
Dillcnl). linic.
Diest in
op den l)urcht ii"
te
handen
komen
017.
215
VOORMALIGE XASSAUSCHE PALEIZEX IX BELdlE vertoeven omdat in hetzelfde jaar
Na den
al zijn
goederen werden verbeiird verklaard.
terugkeer van Philips Willem
teruggave der Nassausche goederen
uit zijn
ballingschap in 1595 en de
dezen ondsten zoon van den Zwijger
aaii
zag de Diestsche burcht den wettigen heer weder herhaaldelijlv l)innen zijn
muren. De voorliefde van Philips Willem voor Diest was hij in zijn
testament den wensch
koor van de in weinige lijk
St Sulpitiuskerk
te
kennen gaf
er te
zelfs
zoo groot dat
worden begraven.
In het
voor het hoogaltaar, onder een vlakke zerk die
woorden een eenvoudig
dan ook het
grafschril't draagt, rust
overschot van dezen prins van Oranje, wiens leven, en,
wiens nagedachtenis, weinig meer dan niiskenning
bij
stofTe-
velen nog,
zijn geweest.
Met den dood van Philips Willem houdt het belang op, dat de Diestsche burcht heeft voor de geschiedenis van het Oranje-Nassausche vorstenhuis.
den vrede van Munster kwani Diest wel weer bleef er in tot de vervallenverklaring van
het bezit van dat
in
Willem V
uit
Bij
huis en
de ambten zijner
voorvaderen en de algemeene verbeurdverklaring zijner goederen, maar geen
derleden van de Oranje-Nassausche familie hadden
er,
voor zoover
is
na
te
gaan, nooit vertoefd. Blijkens mij
te
Diest verstrekte mededeelingen
burcht door koop of
uit
anderen hoofde
die uit F"ulda afkomstig was.
over
in
handen van de
Door aanhuwelijking
familie Beckers
aan den heer Constant Troosters
Wanneer de
in het bezit
te
om
omslreeks 1795 de
van eene familie Kremer, de bezilting daarna
giiig
vervolgens
bij
Diest, die thans
erfenis over
te
gaan
nog de eigenaar
is.
thans outbrekende vleugel van het gebouw werd afgebroken en de
andere ingericht
tot
een particulier woonlniis wist Tm.
21(>
kwam
men
mij niet te vertellen.
M. Hoest van LiMiu kg.
EDELSMEEDKUNST mel vaster liand, hnd gereisd in Xederland.
Ciceii (Irijvcr ilrecf .
.
OKN mij
vijftien jaar
.
hij
geleden eens op de Academie
te
Brussel aan bovenslaand lijnipje herinnerd werd, rces lie
vraag
in
hoeverre Neerland's roem ten opzichte van
Goiui- en ZilversmidsA///?s/ en van artistieke metaalbe-
werking
in liet
aigemeen nog gehandluiafd kon worden.
Jmmeis ecn nioderne Paulus van Vianen heden gebied zijn er op
t
niet
oogenblik
ons op
is
bepaald bekend. Levende meesters op
dit
de inzendingen op binnen- en
niet, getuige
buitenlandsche tentoonstellingen. De voorloopcrs of beter gezegd leeriingen
misschien van vroegere groolheden zonden allicht goed doen een en ander
voor
bereiden. In verband hiermede schijnt een
te
schrijven
te
moetcn
zetten oni te tracbten in
vakman
Onze Kunst
«
lijkbeden van toekomstige ontwikkeling en verl)etering
Oni «
te
beginnen dan nioet aan de
Edelsmeedknnst
stellen
»
nieer gedacbt
te
»
bij
van bet woord
ontwerpen zoowel
van Metaalknnst. De opvatting, de geest die dan
spreken, zon ongetwijleld anders en beter zijn
als,
aan bet
wijzen.
lelteilijke beteekenis
worden
zicb
op eenige moge-
uit
iiet
als
daar-
weik zou
belaas, nii dikwijls bet
Aan de Knnst van bandenarbeid, aan het beginsel van bezielend levend werk van levende knnstenaars moest inderdaad wat nieerdere aandacbt gewijd, meer proteetie verleend en misscbien ook grootere waarde toegekend worden als tot nu toe bet geval blijkt te zijn. geval
is.
Weinig waardeering, docb weinig begrip of besef van den beoefenaar vnlt dikwijls
biervoor waar
te
nenien. Dus,
bekwame
zelf,
vaklieden, overweegt
eens goed wanneer bamer- of ponsslag aan bet scboone en nultige bevorderlijk is,
en in welk geval vijlen,
mag worden. Geenszins acbten of
rillelen, slijpen, polijsten of
bruneeren nitgeoefend
wil ik een dezer laatstgenoemde
ter zijde stellen,
zelfs niet
bet
soldeeren. Alles
tecimieken niinte
klinken of
scbroeven waar een gescbikte of soliede soldeering kan plants vinden
is
tc
ook
weer eenzijdig en overdrevcn van opvatting. Laat ons overwegen weike de eigenaardigbeden en inogelijkiu'den van bet
te
verwerken materiaal
zijn
en
217
AMBACHTS- ES XIJVERHEIDSKUXST
welke de dum/.aiinistc en schoonsle wcrkwijzeii
maar ook
tisch
Jiiist
Uiinslvol
If
—
dat gebiuik inakeii,
liet
men
Voorzeker kan
door
inziclit,
alles
en veel nieer vereischt een heldcr,
— een zuivere
liandwerk, in welk
liel
a^sletisch l)egiijpen en praktische
Het hehoort inimers
verleden dat
tot liel
rialenenwerk-metlioden
Knnstopvatling.
«
men ook werke,
niati'iiaal
bek%vaamheid
tot o Kiinst
hel schilderij
ware kunst zon geiekend worden.
nitsluiting tot
voorwerp prak-
loepasseii van verscliilknde technieken,
de kciize van een gereedschap, enz. dal scherp denkvermogen en
zijn oin hfl
niaken C)
Jiiist in
»
l)ij
••
o])voeien.
voorkenr en
verseliillende mate-
zijn seiiijii-
bare nietigheden dikwijls van meer
bclang Hel
is
le
gelegenbeid
teii
te
i,';
om
steilen,
le
hiten
le
bun
geen
stiidie-
vooibijgaan,
wal sebilteiendei- lesnita-
i)eieiken. Ilcl zij
ill
'I
korl
}^el)ruik
dcr machine
inidiic!
wnar zulks
tuig kan
zij
tieartikelcn,
•i,c/.cmi, diil Ik licl
goc-iikciir als
iiiel
ondei)4cscliiklen aard
is.
iiiil|i-
scliaadt en
van
Als iiool'dwei k-
diensl iiiet
artisdeke waardc.
218
is.
nood-
koesteien, ziebzelven slren-
ge eisclien
enz.,
l)e\vnst
uiteist
booge idealen voor
zakelijk
weik
de nitvoerder
als
voor vakliedeii
I-',
/WOI.I.O
:
Cinlri-vi-ii /.ilv
I'l'vctriiig
11
J
lii'WiTkl
AMHACHTS- UN NUVERHElDSKi'SST Maarooknnclere personenvan oiilwikkc-ling en vermoi*en ziiUen
lot
Wat
bclangstelling
hiinne
misschieii
om dit
willen versterken
nieerdere
bloei
te
kunstvak brengen.
nicer geduld en volharding in
studie en anderszins
moet
bij
jon-
gelieden die zoo'ii kunsthandwerk
mogen
l)izonder
leeren,
kweekl worden,'en van
niinst moeilijke
reeds
l)eieikt
iels
blijiH'i)
Iraeliten
—
alles
aange-
niet
het
— zij,die
hebben moeten aan de lioogste
eiseben van het goede, ware en sclioone
te
voldoen. Goede ont-
.
ZWOLLO:
ibak beker, mil
Cesin
aiuelliist.
weipers wat nieer vakkennis, de nitvoeiilers
—
nieer schoonheidsbegrip en
zoo niogelijk een welbegiepen
samenwerking tusseben beiden. Laat ons de wording van een beker, een vaas of kelk eens scbetsmatig het essentieele sclioone van zoo begrijpen.
iets
nagaan, 'n
van
voorwerp
(')
Een vlakke ronden plaat van behoorlijke dikte, daardc boord- oi'liovenrand breed moet lilijvcn, wordt van nit bet midden op bout, lood of staal nitgediept
gegloeid,
in
een gedeelte ervan
;
wordt op- of ingetrokken
;
daarna
maakt en zoo
bij
in
nietaal
berbaling aan versciiillende
vormveranderingen onderworjien.
woiden
liet
verdund zwavelznni- selioonge-
de versebillende
nionienten waargenomen,
doelde voim verkregen
bi tusseben
stadia
scboone
tot eindeiijk
is.
— Er
de be-
moet eebler
vooral werkimj in biijven. (Kleine voorlieel-
den ziel
zijn
dreven. ;')
K.
ZWOLLO
:
pri'sse-papier
Gedreveii zilvereii «
Caduceus
in
'I
liierbij
als
proeven gegeven).
Men
daar tevens ecnvoudige parebanden inge-
Op
Doze
enkele plaatsen een zilveien tignnr-
omsclirijviiit<
nl.ncmeeii en niaakl
ilit'iil
i^i'cii
voor l)claiigslclk'iuU'ii aanspraak op volU'diL;-
».
219
AMBACHTS- EX NIJVERHEIDSKVSST tje
ofedelsteen aangebracht. Die uitdruUkiiigfii
dat nil
nog zoo en zoo gedaan
e. a.
» (').
Hel nioet locb slrak en zniver van vorm
geweikt
is) jiiisl
zijii,
goeder Irouw)
(le
«
ik lu'b
sluilen verkeerd begrip in.
en (indien naar
teekening
vohnaking, docb zoodanig dat
niet te veel in uiterste
het
aandoet. De vaknian maar eens nagaan in hoe-
prettig
moet
zelf
met
verre "bij variatien
Zoo
lecbniscbe
allerlei
voordecl kan doen.
zijn
bamerrek met vlakke en bol-
"n
vormige planeerbamers, scberpe en breedere penbamers. knop- en
uit-
diepbamers, eenige speerbaken in
bouten blok, een diaai-bankscbroef
met een paar bondeid ponzen, wat pek of cement en snaarijzers moeten
den metaall)e\verker voor
bij
aanwczig
bel dool alzoo
wel bel waar
is
paar spijkers op een
piimilieve kiinst
ZWOLLO
fiitlnveii
zou
men
b. v.
minder
Afrikaansciie
kiinsl-
eigenaardig van
!)
ontwikkelde :
iaatste
kimnen noemen en
kiijgen wij (bescbaafde vol-
iiierin
nuiurk:in
ol'zandkussen
lioul
kan woiden. Dit
y.
boe-
met een
wel lypiscb gedieven
scbaal
ken
zijn,
daf zelfs
L'lkopoi'cii
l)roeders
met on
soms nog een deugdeiijke
les.
Gegoten-, galvano-, medailleei kiinst)
jjiaslisclie-
kumien natum
of wel gestnmple voor\ver|)cn,
lijk in
bebben, docb ons bier meer speciaal bebl)en wij
iia
te
lot
gaan wal alzoo met den
een karaktervolle uildriikking aan bel
Hdeismeedkunsl
de
liainei
worden. Want zooals een levendige diiimdruk sliik
zicb te
scboon maleriaal gaan,
jammer
om
doen spreken. De veel in de
le
gelcerd en zoo hrhoorl bel
('
220
Om
ecu voorafKniiiidc
»,
of wel
oi
te
i)epalende,
een gang van een boelseer-
bebandelen onderwerp kan
te
om
een begrip of
De meesle vaklieden
wijden.
oude sleur door v
de
natuiir leveil inderdaad bieivoor le
bieraan geen aandacbt
genoeg,
v.
bootzaak gevormd kan
in
geven, zoo kan een |)ons- of bamerbewerking ook bijdragen
vorm meer van
(1)
bepaalde opzitblen groote kimslwaarde
:
»
k He!) bel ailijd zoo
anders kan bel niel
l)c-\verUiiin on/.ichllciar Ic tnakfii.
».
Dil
vakdogma
I\
/WOI.I.O
:
(IKDUKVKN
I:N
A .lOIH
HI WKIIKTI-;
IDMHAIi SCHAAI,.
AMBACHTS- EX NIJVERHEIDSKUNST mocst
ter zijde gesteld
en zoovecl mogelijk door
andcrszins Yervani>en worden. hct
in
goud
vrij
en zuiver denken of
zou een vonrwerp
in zilvcr of zelfs
kosti)are
niet af zijn.
men nog
als
Waarom
kaii
waarnemen hoe de hamer dit ol dat
en zoo
zoo
hecft weten
iiit
te
drukken en voini te
geven
om
gouden
zoo ring
'n
ol
e vena Is
broche,
weleer
Waar-
?
niet
Egyp-
bij
tenaren en Etrns-
F.
ZWOI.LO
Gcslagen tombak bakje mot zilver versierd.
:
ken bet geval was,
met zeer gepolijste
kleine liamers nil do «
vreeseHjk
»
hand edit niooi bewerkt? Waarom
niooie ringen,
al die
geperste lijfsieraden in het algemeen
waarin absoluut geen zieieleven van den maker-ontwerper aanwezig is? en
waarom doen zoovele moderne miskelken niet zoo warm aan en doen die kleurcn van
en andere religiense voorwerpen dat cveneens
moderne email soms
meer aan confiseur-werk denken dan aan devotie en stemming, zooals dat door diephlaiiw en
andere kleuren
in
oiide religiense kunst eerbied
aldwingt? Znllen de roemrijke knnsttijdperken
met
rijpere
van
weleer
verstandelijkheid
terugkeeren en zal de Edel-
smeedkunst ook van een krachlige
wedergeboortc
in
de foe-
komst knnnen getiiigen? Laat ons intusscben slap verder gaan
een
met de tecb-
niscbebespreking,nadatboord-
vorm geslagen ZWOLLO: Gcdreven /ilMT.ii en broche met lurkoois. F.
liangt '^
ervan
af.
is.
Wat
nn'^
Dat
Wilt ge een fijne
c.iiitiuii-fiisp i
nsc-ri|)lie,
moiiogram oforna-
221
AMBACHTS- ES MJVERHEIDSKLSST ment op den
d zien, dan is liel in overeenstemniing, met de schoone techniek dat het voorwerp ook meer afgewerkt worde kan geschieden door vijlen, met puimsteen slijpen, sclniren, polijsten hL'ker gegriweei
fijnheid dezer dit
;
ofwel briineeren.
Zooals gezegd, gccn dezer l)c\verkingcn l)eliocven over
ZWDI.I.O
F.
te worileii.
:
geworpen
toinlKik M'liiuil
(;u
EIke weikwijze
eriHin ligl hel (jchciiu.
l)0()rd
In
eigenaaidig
lieell luiar
«
sclioon
». //) clc /oc/^a.ss/'/K/
de wapenkiiiule worden de kleuren door punlen,
horizonlale, verlikale, seluiine en gekruisle lijnen, enz. aangediiid ol'wel gedriikl.
lemand
de kleuren
die gevoelig genoeg
ieest
is
daar ook
lot oj)
iiil-
zekere lioogtc
nit.
Eveneens verscliillende
nii
hrengen verseliillende
indrukken
te
lecliniselie
l)e\\erkingt'n
ook zeer
weeg. lemand die van kraelitig, sloer en s|)rekend
houdl, zai een levendige liamer- of ponsslag de vooikeur geven hoven gepolijsl
werk. lemand die
in
de Veellieden,
in
he! rijkc en alwisselende kunst-
en natuiirschoon de (Iroote Wereldziel weikzaam arbeiii, waarhij lieblien.
aanwezig
In
vclfiiri leeiniieken in
eomhinalie
ziet,
zai
van rijkversierde
zijn loegepasl,
hedoelde voorwerpen kan desnietleniin eenxoud
zijn.
Dil slnil alweei'
riiil
nit
da! in
t'cii
xoorwiip
geen alkeer
eii
harinonie
\aii xolslrekle
AMBACHTS- HX eenvoud en sol)erheid cvengocd een lioog zijn.
Het
scliijiit niij iiiet
verschillende
wcgon
tot
liut
hesle
v;ni
l)egiip
millcloos ziiike dingcn
mogcii
le
X/.IVKIiIIElI)SKUNST
en
l)esluiten
aanwczig kan
kiinst
overwcgen
o])dat wij langs
naar ovcrtuigiiig
handeleii.
Ter zake. Na dan het voorwerp van den hanier gereed
le
hel)ben ga ik
eens mijn smeedkiinst in onderdeelen toepassen en waar de liand-liamer
F.
ZWOLLOrGedi-
i>n
(Ions,
meerdere kans van nitdrukking ontneenit, wordt de als hulpniiddel
Om
te
lapis lazuli bezel.
z.g.
pons met diiit'hamer
aangewend. Althans voor de bewerking aan de
op een cylinder-vormige heker
gereedschap
met
relief te
voorschijn Ireden en wel het snaarijzer, dat door
«
Repousse-work
»
is
l)iiitenzijde.
ontwikkeien moet weer een ander
metalen voorwerp op de gcwenschte plaatsen op- of Engelsche woord
nu niij
trilling het
nitdrijft. In het
Fransch-
deze bezigheid eenigszins uitgedrukt.
Als nn het snaarijzer voldoende getrild heeft, ziet het voorwerp er bizoiider « impressionistisch » uit en menig artiest hoorde ik zeggen « zoo lalen, niet meer aan afwerken ». En waarlijk, ieder knnstheoefenaar behoort hieraan te denken, moet er rekening mee houden, zoo goed als de kunstschilder. Dit neemt nochthans niet weg dat verdere afwerking niet per sc behoeft nagelaten te worden. Dit kan van doel en materiaal afhangen. Er is veel voor te zeggen om van het kostbare goud zeer fijne en duurzame kunstzaken te maken. En :
eigenlijk
.
wordt, als
.
"t
wat doet het er
toe hoeveel arbeid
maar geen bepaalde verkwisting
aan een kunstwerk besteed
is,
niet
eerbied voor Perzische en Indische kunst b.v. zon zijde van
—
Met
alle
aan de aehter-
den bodem eener schaal geen versiering gewenscht hebben, waar
het wel het geval was, en de handige artiest sehijnt te
nulteloos.
ik dikwijls
willen laten.
't
Is
waar
d;it in
soms geen
plekje onl)ewerkt
geduld, ()|)valting van iiarmonie en niet het
223
AMBACHTS- EX XIJVERHEIDSKUNST minst
in technische
vaardigheid de Ooslerlingen den luiasligen Weslerling nog
steeds ten voorbeeld
kunnen
zijn.
Alzoo gaan wij met ponsoen en hameislag en andcre kleine gereedschap-
pen ons nog wat aan verfijning van
arl)eid wijden.
levendige in onderdeelen op beteekenende plaatsen
een streep-, parel- of zandniat (mat a
la point),
Nog
steeds
uit te
is
de taak het
drnkken
kan
hier
;
boutrol of valencoir welliclit
dienst doen.
Denkt verder eens aan de keuze en het plaatsen van
edel- of half- edel-
steenen (Diamant, Opaal, Robijn, Smaragd, Saphier; of wel Aquoimarinus,
Topaas, Granaat, Lapis, Lazuli, Onyx, enz.) En dan de velerlei wijzen, waarop zulke kostbare en minder kostbaie steenen kunnen gezet worden. eischt schoonheidszin en techniek welbegrepen blijkt het
combineeren van
kennis, geduld,
kan
stellen
fijn
dit alles.
Ook
hier
samenwerking. Hoe moeilijk
Kleurenleer, voimenspraak, technische
gevoel, zuiver denken, ziedaar wat
men zoo
als eischen
voor den kunst-metaalbewerker. Zoo bedoeld kan een beker van
zich doen spreken. Eveneens elk ander voorwerp. Het
gedaan wordt, dat het onderwerp
lot
is
de wijze waarop
een kunstvoorwerp maakt.
Is
iets
men
eenmaal goed gewapend en van schoonheidszin doordrongen dan kan het
ook
in de Metaalkunst
kunst aanhaalde
:
«
A
weer bewezen worden wat Huskin thing of beauty
is
a joy for ever.
in zijn
lezingen over
»
Hiertoe zal de edelsmeedkunstenaar zijn bijdrage kunnen geven, mils blijve trachten in het metaal heeft,
— en aldus zijn
Amsterdam, Souemhcr
224
I'.HIT.
hij
tesmeden, zooals Rem])randt opdoek geschilderd
rocpiiuj lioog lionden. '
/W()l-l-0.
KUNSTBERICHTEN (VAN ONZE EIGEN CO RR ESPO N D E NTEN)
AMSTERDAM
UIT
een aquarel, die nu op Aili was; deze was echter niet zoo vast en helder in de kleur
-
S^rC^TTpsjfd '^•'•^•^RSTENTOO N S T EL-
t|I^u«1 1 J HI^^S^J 1
'"'^^'
nllVi^U^xl y^\\lrl/^vl
'it't
"
^\S9SS^\
l)ij
-'^'*' ^^"^^ "
teiiloonslelling
van teekeweer op
nini^en hield zicli
J
—
!|e\vonepeil
1 giHuigenis
vail
zij
gaf
volharden
gelijkmoedige werk-
ill
zaamheid
'^^^^
het gros der ledeii, naast een
verlegenwoordiging van de beste krachten oiider hen. Gelukkig zond Bauer nu eens twee teekeningeii, die hem waardig waren, die hel eminente van zijn verschijniiig lussclieii zoo talrijke exposanzeer schrale
ten
kunnen doen uilkomen
Vooral Cairo
had die bekoriiig eener uiling a limprovisle, bevallig-expiessief van voordracht, wanneer
had in de behandeling ook niet het breedeongedwongenealsojihetolieverfstuk. Tholen zond twee grondig doorgewerkle aquarellen geziclilen in industrieele werkgezet,
:
almee van het deugdelijksle uit de omgeving hier. Maar de met stage energie aangehouden doorweiking van een curieus geval in den algemeenen loonaard plaatsen
;
van grauw. was loch wat te gelijkmalig en hel resultaat van rijpheid w.it le eentoonig. Van Hoytema en van Van Oorl hing het werk vlak naasl elkaar. Hierdoor kon het duidelijk uilkomen, hoe hij hel onllccnen der vormen aan eeiizclfde onderwerp, de eerste zijn teekeningdoonneerbegrip van vlakverdeeling en door groolscher lijiienstel zooveel
onder Bauer's handen de faiitasie vaardig wordt over de daad. Van Dysselhof was er een aquarium-voorsleliing. waarmee hij nog
belangrijker weel
eens hlijken gaf als leekenaar werkelijk hmg niet algcmeene kwaliteilen le kunnen ont-
le
wikkelen
:
hij
door vast
bepaalt de vormen
zijner
grondig bestudeerd hcefl, gelrokken, gave contours, mcl
visschen, die
hij
lenige bulging zelfs.
Maar
zijn
wcrk
in die
hoedanigheid waardeerende. niissen we er teneene male de verbeehiings voile kijk op de werkelijkheid die hier zoo zeer gewenschl
te
makeii.
Van de Zwart
een paar teekeningen in zijn gewone forsche manier, maar een forschheid die wel eens
bonkig zich uit. Een uilersl uilvan een Boschgrond, onderdeel na onderdeel angslvallig beluurd, van Haverkamp, was toch nog expressiever dan een Boschgezichl van Moulijn. Rueler's
raw,
voerige
le
leekening
bekwame van
porlrelten,
in
zijn levendigsle. Zijn
litho,
waren
niet
aquarel van een
schrijvend kind was bcschaafd en had
fijne
kleurkwalitciten. .Mcjullr. Ansingh had een
kan.Wanteenaquariumislocheen wonmet haar geheimzinnige be-
een zeer bekoorlijk stillevcn-figuurstukje weelderig uilgedoscht poppelje, aangeduid
woners, de visschen. Witsen hecll plotseling men veranderd in kens van onderwerp mag verwachten dat de veerkrachi in zijn arbeid er mee verjongil werd. Xu dus geen
als 7 Herdcriniielje, bekoorlijk in hel kleinc,
zijn
derlijkc wereld
;
stadsgezicht
maar een
naar, die bezig derij
is
figuursluk
een zak
:
een mole-
te vullen. Dil schil-
heeft hij in herhaling gegeven
door
;
loch zuiver door de delicaat vlolte en wcl-
verzorgde facluur. Van .\rntzenius was er een nog al levcndige en kleurblije aquarel :
Schevemmjen mcl het boiile gewoel van badsloeleii e.i gaslcn. Mejullrouw hel Strand
le
Wandscheers
I'uddeslocteii
ingewikkelder
225
—
KUNSTBERICHTES
LIT
AMSTERDAM —
maar tevens minder dan vele barer eenvoudige bloemstiikken. Van Huib Luns een voorbeeldig uilgevoerde stu
te
is
minutieus
de
:
bet zicb verdiepen in eenig
onderwerp Verder waren er nog wel verook etsen die, verdienstelijk in dit of in dat, konden genoemd worden presentabele producten van welmeenend streven, en waarover men bij een bezoek aan bet atelier van de makers, ook zonder aarzelen een lofprijzcnd woord schillende teekeningen en
;
kan zeggen.
t
Heeft ecbler
bier alien
te
te
weinig zin die
gaan noemen, daardeze
berichten boofdzakelijk bedoelen vernielding van merkwaardigc gebeurlenissen, of
de kiinstwcreld.
officieelc vcrscliijningcn in
\V. S.
*'S !«"S 5«'3l '•'^ ^"^ ^"^ ^'^ ^"J5 '•^ ^'S'>«^
UIT DEN HAAG |aau
ik,
daaiin
verliinderd,
n n lijdelijk
bier
werk wccr
inijn
uit
bet jongste verleden
liel
eon en ander aan |)en
miideiiswaard
KUX.STHANI)1-:L
dal
te stip-
mij voor dezc
lijkt.
I?II;SIN<;
tentoonstellingen
A^Te van
nolecren
sebilderijcn
door M. W. Mesdag, Tb.de Bock en A.
Waar
llians liorval,
beginnen met
wil ik
vallen
een paar moolen, verboudt in
majeurgestemde
stukken en binnenbuizcn. t
verscbil alleen
Docbmen
t
zicb
figuur-
voeltdat
door de kleur van bet
onderwerp op zicb zelFbepaald wordi, dat
kwade kant van
riibriok
om
eigenaardig totde
bet de zelfde spontane, ruige scbildersdrift
dercn, ernslig werker,
D n
scbijn
belonderne-
onvervaardbeid
Skiyter is een jonge en ontegenzeggelijk niet alledaagsclibegaafdescbilder.Zijnwerkmoet echter zooveel ziiiverder worden. Ylaan-
namen
DES HA AG
gecoinpliceerde coniposities. Jan
staal vanzijn
men van
VIT
verdiept door de timicde phosphorescente
alle drie representatief
Ilijner.
mogen beeten,
is,
die zicb in die Noord-Brabanlscbe kleu-
maar met nicer Ken blij scbilder is bij, wiens tcmperamentvoUe vreug
ostentalie nil.
t
o|)enl)aart zicb
in zijn
luslige persoonsly-
pecring bet streven, belzclfde kolorict lijner loonscala
in
een
door le V()eren,en debewustc
bcdoelingdoor volledigcr karakleristiek, het interieur van stillcven-scbildering, tot de beleekcnis van milieuscbildering tc vcrbellen. Hel is bet ruige work van een IVisscbe kraclilige
persoonlijkbcid en
.
werk met
jjcrspectiel'.
s* s.* •s*^ ^*i ^*i ^^ ^•i ';s*5^* s,*5 ^^ A*-
rust
KUNSTIIANDKI. SCIlCl.LKH
Zijn groote stillevens
van l)ei-kzen van Angcren; lilho's, koper- eii boulgravures van Aarls. Aanrakingspunlen beslaan er weinig tusscbcn hen Op Ic merken vail alleen dat beiden den invloed bebben
op ons de plicbl deze laatste scbildersfiguur bier nog in te leiden. Ilijner beeft zicb bier als ecu scbilder met kracblig temperament en ras.eigenscbai)pcnd()en kennen.
we gaarnc is
in
van sclielvisscben, dat
een onzcr musea zouden zien,
een dcr Icvcndsle en kranigsle
in
do
lijn
I^lsen
ondergaan van bet Franscbe inipressionisliscbc naluralisme, dat
bij
beiden een streven
toon gcliouden, zelTs
naar den ecnvoud van groote vcrboudingen heslaal, hel wclk zicb echleropheel verscbil-
kruclilig en
lendewijzeuil.Dei'kzen van Angeren,dejong-
dcr impressionnislen gcscbiblerd. In mineurin liel boogsle liebt gcdempt, planmalig pracblig
226
1
KL'SSTBElilCHTEX sle, heeft zicli eeiiige jsireii gele()eii
synipathieken kant lige etseii
waai
van een
kenneii door gevoe-
lioeii
karakler van
in hij liet inticnie
HoUandsche landschap met kruiniige, maar ook teere lijnen wist vast te leggen. Een winterlje maakte liij,\vaarin de mooi gemouvemenleerde zware luclil van een Ireffende iiildrukkingsvcilheid was. De invloed van Van Gogh niet het niinst, bracht wijziging in zijn opvatling. Een boerentronie is hel
heidsvisie zijner
de
Verzoekiny van den
(invloed P'elicien
vignetten
wat bedenkelijk
le
vinden.
men
Men maakt dan
zulke dingen niet zonder noodlottige forceering,
zonder psycliisch en pliysisch nadeel.
De analyse van den kop
Iieeft b. v.
bier slecbts
masker
tol
verbrokkeling geleid
in
een groot samenvallend liegrip
;
liel
is niet
lot
lets
massiefs gegroeid, de syntiiese onlbreekt. Docli niettemin
meene
bcgaafdiieid,
liij
weet af te wacliteii hangende atelierlamp legen een venster-verscUiet getiiigt van nieer belieerscliing en heeft als psychisch
moment een meer
niagorische, de sonis
aan
bij
de
e'gen
waarvoor o. m. de vignellen als hebben gediend, maar er blijft een merkwaardige oorspronkelijke kracht uit
spreken. Het
kend,
is
misschien
ook
dat Aarls,
als
weinig be-
te
maar in dezen samenhang
begrijpelijk,
grafische kuiist
impressionislische
Zijn
houdt
om
zoo
kwaliteilen
be-
zeggen elementair, maar het monumentale dat in den tors van Opheus in de Onderwereld reeds domineert, groeil hij
te
den polderarbeid graveert. Hel spronkelijke verdienste dat
is
hij
van
zijn
oor-
het graveurs-
liij
probleem, de mensch in actieven samenhang met de naluur, hel eerst in monumenlalen zin tot een synthetische oplossing
Zich eerst
bij
hebben juisl in die eigenaardige groepeering een bezomlere waarde zij liebben niet het
hij streeft het
vervelende, maar
laatsle
zinvolle
mooie
karikaturen heeft geteekend.
lijn
;
fanla.s-
huiveringwekkende
fantasienderRoniaanscheenAngel-saksische
waarde. De twee doodskoppen, voor sommigen misschien een noodelooze lierlialing,
de macht,
Anloniiis
sommige boek-
geheel uit in de reeks prenlen welke
iemand van ongedie wanneer liij zijn tijd er wel zal komen. Een
is
Heiligen
en
,
waaruil een zeldzame gralisclie
illuslratie
leeftijd
Rops
aaiileg sprcekl, sluiten zich
kendesuggestie geelst. Hetwerkis verdiepter
alspoediggeneigdisop zoo jeugdigen
Haagsche kermistafereelen
herinneit eenigszins aan de prachtige nachlvisioenen van een Van Looy, de monotype:
literatuur
niaar tevens ook onrustiger geworden, de
DEX HA AC.
IIT
daagsche leven. De hallucinaire werkelijk-
geheel onder van Gogli's nog sterk nawer-
visieisvan eensoorllieldeiziendiieid die
—
hel
onderwerp
in
brengt.
epischen
aansluilend, ontwikkclt zijn kunsl van
composeeren en groepeeren procede
le
zich,
zonder dat
forceeren,
gestagen groei steeds meer.
in rustig
In een zijner
D. V. A. toont hier verwantschap met de
prenlen, een groepje vagebonden, waarin mensch, boom, plant en dier meer in drainatische eenheid gegeven zijn, voelen we, nil op meer reeelen grondslag, weer het kosmisch beeld der aarde dal in zijn
etskunstenares B. E. van Houten
Reiiaissance-romantiek reeds
^ry
wezlg was.
der herhahng. tatieve
kracht. In een
gigantische
Aarls
tretlend
is
liet
van een
Zij zijn
slil
Zonnebloem
tol
uiling
oslenis
het
gebracht.
een zeer belangwekkcnde ver-
scbijning in de wereld der wit- en zwarl-
^ry Een
kunslen. Hoewel
ten, die
sciiilderd
lieet't,
hij
ook nog
heeft
liij
geelst en ge-
zich toch als gra-
in
aanleg aan-
reeks etsen van Mcj. B.E.Van Houvan zoowel technischen als inner-
lijken groei getuigen. Het zijn
voor een deel
veur en lilhograaf onlwikkeld. Alszoodanig is hij aanvankelijk romanticus, die aan de
reproductie-etsen naar Fransche meeslers,
Grieksche mythologie, ook voor zoover zich
zeeschilder Mesdag, haar ooni.
die in de Renaissance onlwikkelde, zijn slof
wier werk
zij
vond
in
de colleclic van den
De Fransche romantiekschijnl den
ontleende, en gravurcs vol van een zich in
stool lot haar onlwikkeling le
zwierige vormenspraak uitende, vruchtbare
ven.
verbeelding maakte. Invloed van het nalu-
kunst welke haar, die
ralisme der Fransche
gaafde,
weer hel
illustrators
dirccte contact met
braehl
het heden-
Doch
huis nil
iels is
eersten
hebben gegedaarbij opmerkelijk. Deze nil
een zoo lioog be-
kunslminnende familie slaml, van vertrouwd mag heeten, imileert zij
227
KUNSTBEIUCHTEX niet
met die
—
DEN HAAG
UIT
zorg welke andere
plastisclie
reproductieve etsersook
aaii
den uilerlijken
wezen er van zoo eigeii geniaakt, dat het haar meer dan eens geliikt, die in een meer oorspronkelijkcn etsvorm weer te geven. Het is alsof zij voordein olievcrfschildering uitgedrnkte emotie de nieuwe meest gescliikte uitdrukkingsvorm in het ets|)rocede zoekt. Dadelijk schijii
treft
wijddeii
;
zij
heeft zich het
deze eigenaardige noot in haar opnier-
kelljke
interpretaties.
lijkheid
is
het
Haar eigen persoondat ons met het oor-
medium
sproiikelijke in contact breiigt.
En door
dit feit, dat zij niet copieert,
ware
de emotie als
't
overdraagi,
geeft
kunst het
—
UIT
ROTTERDAM
groote ets van het kaaltakkige bosch
in lie
of den tuin, lets van eigen psychologic
een nienwen vorni
aan
haar reprodnctie
zeer levende, dat zeer directe
tot
:
nisme,
psychologische stillevenkunst. Bewogen kracht van voorstelling, rijkdom, volheid en bezonkenheid van kleur, intensiviteit en eenvond van zeggingswijze daarvan e([nivalenie waarden.
maar
in
is
gekomen. Geen stillevens dus zonder meer. Maar de ziel, het gemoed daarachter, in een vormenspraak die van dic|)er roerselen spreekt. We hebben hiermee de lijn van ontwikkeling aangegeven romanliek, impressiouiting
zijn
H. DE BOEH.
ROTTERDAM
D D
UIT
GEX
UNSTZAAL OLDKNZEEL ^ TKNTOONSTELLING VAX wi-:hki:x van w. A.VAXKONIJN'EXBURG F.X VAN AQUARELLKN HN PASTEI/rKEKENINVAN i^Ki.GlSCHE MEESTERS. ^
n
lielwelk de Fransche impressionnistische ro-
manliek onderscheidt. Het contact geschiedl op deze wijze diiect langs emotioneelen weg. Het spontane, de « schok », welke de schilder eenmaal zelf kreeg, men voelt ze opnieuw in de reprodnctie-etsen naar Delacroix, Jules Breton, Daugbigny, e. a. Vooral in de ets naar Daugbigny is trcfFend de weemoed van het kwijnend zilverlicht in een stil vlottende lucht vertolkl. Het wil ons lijken of in de ets naar Breton, minder zonnig stellig dan het oorspronkelijke, vooral niet minder verdiept is. Het is eigenaardig te zien, hoc dit bewogeii gemoed in eigen werk tot rust is gckomen. Kr zijn liier etscn van consciencieuze vornivoleindiging, naast anderc waarin het uiterste van de etsplaat gevergd werd. Hoc rijk is in zoo oude gebeeldhouwde stoel met ovcrhangend kleed, hetvoorname karakter, de slatueuze rust bewaard. Hoc goed voelen wij de pieteit voor het oude in het diep fluweclen
gamma
van deze
in
een
iVIAAXD 0CT()B1:R /C». Er sla voorop, dat het werk van Konijnenburg voortrellVlijk geschilderd licden
maar is
zoo intrinsick-goed, als men dage wel dikwijis wenschen,
is,
ten
slechts zelden
aanschouwen mag. Het
groot en gedragen van
uilerlijk weinig-cclatante,
lijn
en van een
maar indcrdaad
zeer doorgloeide kleur. Het
is
noch maar-
raak gcsmcerd, als het breed, noch doodgcpeutcrd, als het niinulicus
zaam zijn
is
is;
zoo beilacht-
elke schilderij tot het uilcrst van
bedoeling
volgehouden,
gccslelijk-artislieke duclicl' schilder is
dat
ccn
ze
daad wordt. Een prohij dan ook allerminsl.
Het werk dat over een Iwintiglal jarcn loopt,
Oldenzecl
rag weeTsel van teere lijnen gevangen tonen,
vult
hoe inliem is de mystei'ieuze lichlstemming in andere kleine intcricurs vaslgchoudcn. Breeder is weer de aanzet van Zonneblocmen. Niet allccn het gigantische van doze zoiinige bloem,de prachtige lluwcclen kleur,
lernauwernood. Dat is wcl niet andcrs mogclijk, onidat Konijneid)urg nooit een onmiddellijkc wecrgave van wet kelijkheid, maar een rctlex van herinneiing wil iiij laat laag op laag van
het glorieuze van zijn groei, tragiek van het vcrval
ven en
lict
groole ets
wil mij
van
wordt gcvodii} gcge-
vooikomcn dat
Artisjokkcn,
moiivcnieiil dal daar in
•r2H
maar ook dc in
behalvc
zit, iiiaar
meei'
de het
nug
het kk'in
aclilerzaaltjc
hij
;
ziening bezinkcn en draagl het bceld
om,
lot al het
in
zich
loevalligc verdwijnl en slechts
het Iranscendenlale ovcrblijl'l, die klaarhcid
en
waarachliglieid, die slechls aan
lieugenis of in droonien
iiel
gezienc eigen
in is.
KUNSTBERICHTEN — LIT ROTTERDAM Zijn
kuiisl
dus
is
maar
ontledeiHl,
iiiet
wal
op
liet
groote
gerichle kuiistuiling len slolte dieiit
le zijn.
samenvatteiid,
En nog niscens
:
anderen zin
in
werk remi-
is zijn
zulke schilderijen als hel Dal met
hooge boomeii (N" sc/ia/>
ieiiere
(No 10)
maar ook
15),
Loo/kN"
lijkeii niet
hislorisclie
Rolsland-
13),
alleen persoonlijke,
herinneringen, syn-
thesen van veiledeii schildersperiodcn,
haar verscheidcnheid van uilingen
als een-
Het kleurrijke Holslundscliiip,
heid gezien.
maar
b. v., is niel alleen het
bergland,
Renaissance-bergland.
Men zou van
kunnen
niedileeren
risch krijgen
al
bij
een moeilijk
preciesheid
wekken
eigenaardigheid,
alle
Zoo
picturale
onischrijven
le
KUNSTZAAL RECKKi'.S — TENTOONSTELLING VAN WEHKEN VAN N. BASTERT — MAANI) OCTOBER /C». Een heele verzameliiig van sujetlen uit Gelderland, aan Rijn, en uit Noord-Frankrijk,
ze een belangstel-
verre over hel sujet heengaat, zonder
heb, op verkooplenloonstellingen van Van b. v., waar houden hadden
Wisselingh
!
van tintelende
ling,
heid in elk geval.
soms werk
zil.
een andere vraag. Voor-
derij
nabetrachting,
loopig in
is
ze mij
lijkt
nog
een bepaalde richting
le
eclectisch oni
le
vvijzen.
Dil
is
echter een overweging, die met de beoordeeling van den kunstenaar in kwalileil niels le niaken
zijn
e'gcn
•^o^ln bet voorzaallje aquarellen en
pastels
vanWageniaekers,Uylterschout, Reckelbus, Herremans, Crelen, Geudens, Toussaint, Verheyden. Vlolle dingen over het algemeen,
soms maar wat op los. Er zijn van zeer respectabele afmeling, die bewijzen dat de Belgische waterverf-teekenaars wat meer aandurven, dan luui voorzichliger coUega's uit het noorden. Doch al gaat het er
er
wat
en
flinker
royaler schijnt,
blijkt
bij
nadere bescboiiwing soms alleen lawaaiig. Maar... het was ook wel wat gewaagd, dit leutige gezelschap in de anlichambre van
een ingelogen manals Konijnenburg telaten vergaderen
—
van frischindruk heefl zich op
lucliten,
IJie
het nu
meer
Zoo
weer
aan
uit tiacht
slelt het
le
halen, dan
Men maar zoo is
telkens te leur.
oorspronkelijkbeid
prijst zijn
;
niet, dat niet bijna ieder schil-
iels
anders en, helaas, aan
belers herinnert.
werpen moesl
ik
iets
Geldersche ondereen paar maal aan De Bock Bij zijn
wien Bastert zich toch vrij nauw aansluit; die was van een andere oppervlak-
denken, kigheid
heet'l.
in
vernioeiend-oppervlakkig, omdat
is
er altijd
verliezen.
wat
naam wekte
een deugd worden, maar dit
bijna
er in
doen
Zijn
deze tentooustelling niel vernieuwd. Oppervlakkigheid kan iii een zwaarwichligen tijd
men
te
ze het tegen heel
mij een voorstelling van blinkende spiege-
Dat een kunst als doze uit het kader van de gangbare Hollandsche springl, behoeft geen betoog. Maar of ze iets meer is dan
dat ult hel oog
den
Normandie en
aan de Seine. Het koml me loch voor, datik van Bastert vaak veel ijetere dingen gezien
uit te
histo-
spreken.
^*i ^. ^^ ^*i c^»5 '5,*i i^* %*t ^Pi 2^
liel
dingen door hun tijdelijke
zijn
en plaalselijke vaaglieid
ling, die
in
^
bij
!
Als het erg werd, ordinair,
maar
nooit vervelend.
Er waren uilzonderingen, o. a. een zeer waardeerbaar kijkje op den Rijn bij Rhenen. Maar dat doet aan den algemeenen indruk niets af, al moet men steeds de mogelijkheid in het oog houden, dat een beperkte verzameling van werken slechls den eenen kanl van een oeuvre laat zien en dat de waarheid aan den anderen ligt. •^-y Van de lirma Van Meurs en Van Gogh le Haarlem isografieen naar teekeningen en elsen van Mauve. Vincent, Bosboom, Millet. Jaque, Segantinien vooral een geheele serie naar t'elicien Rops (kleuretsen, of tenminsle elsen met een kleurljei die voorlrelfelijk ge-
!
lukt was. Zooals deze reproducties achter glas en geencadreerd aan den
nuuirhangen, van origineelen niet te ondcrscheiden. Men kan veilig zeggen, dat dc absolute reproductie in dc grafischc kunst bereikl is; wanneer zal men het met het gcschilderdc zoo ver brengen
zijn ze
'
229
^ KUNSTBERICHTEN — LIT ROTTERDAM
— BOEKES &
TIJDSCHRIFTEN
deze firma behooren zonder eenigen twijfel
ROTTERDAMSCHE KUXSTKRING — TENTOONSTELLIXG VAX WERK VAX ROTTERDAMSCHE SCHILDERS EX BEELDHOUWERS - EERSTE GROEP - 23 OCT.XOV.
10
1907
yC*- Men
zal niet
van
tot het
zij
Yattendel05numraersingezondendoor33artisten, anders dan zeer oppervlakkig behanwaarlijk del. De ruimte ontbreekt en dan van een ander dan RoUerdanisch standpunt expositie ook niet belangrijk lijkt deze genoeg om er veel woorden aan te verspil-
—
wat op
dit
gebied kan
ver-
het nicest betrouwbare studie-materiaal;
voor den
wandver-
lief'hebbcr, de fraaiste
siering.
mij
vorderen, dat ik deze tentoonstelling, oni-
beste,
kregen worden. Voor den kunslkenner zijn
De onlangs verschenen keuze van beeldingen
naar
meesterwerken
153 af-
het
in
Kaiser-Friedrich-Museum le Berlijn, verdient weer ten voile onze belangstelling
—
vooral omdat het leeuwenaandeelaanXoord-
en Zuidnederlandselie nieesters werd afge-
onze slad zijn heengegaan. Dat daarbij wel het een en ander waardeerbaars is, spreekt vanzelf. Ik teekende enkele nanien
83 platen op de 153! Deze fologravures. groot 70 X 50 cm. zijn zoowel afzonderlijk als met het compleete werk verkrijgbaar. De keuze is ruim gcnocg. We vinden er, onder de Xederlandsche primitieven 7 van Eycks, 3 van der Weydens, werkenvan BoutK,van der Goes, den meester van Flemalle, Memlinc, David, Massijs, Lucas van Leyden, Marinus, de Meester dcr Mariadood, — en, onder de zeventiend'eeuwers 11 Rubensen, 5 van Dijcks, 3 Teniersen, een Snyders, een Jan Bruegel, twee de Vossen, een Jordaens, een Brouwer, 6 Frans Halsen, 10 Rembrandts, 3 ter Borchs,
Addicks, G. Altniann, R. Bisschop,
2 Steens, 4 Ruisdaels, 2 Delftschc Vernieers,
vooralsnog brengt het onder-onsje in len den Kunslkring niels nieuws. Brengt het zelfs teleurstelling; want Breitner ontbreekt :
en het zou toch schoon geweest zijn,
hem op
is
;
:
:
aanschouwen. We krijgen dan slechts te zien het minialuurbeeld van wat er in de laatste jaren in onze vaderlandsche schilderkunst gebeurd de eereplaats
staan
te
het bezinksel van de kunstslroomingen,
:
die over
aan
:
C. J.
Mevr. Heyberg-Ledeboer iX" 79, een zeer gocd Slapendkindje), H. Heyenhrock, Iloynck
van Papendrecht, Mcj. J. Koster. De beeldhouwliunst werd slechts vertegenwoordigd door Mej. R. M. van Dantzig, van wie o. a. een zeer goedc bustc van Pasteur R..I.
(X0 31).
^^.
'^"^
'•^ '•^' ^"^.^'.^"^
BOEKEN
&
TIJDSCHRIFTEN
MEISTERWERKE DER GEMALDEGALERIE DER KOXIGLICIIEX MUSEEX (KAISER- FRIEDRICIl-MUSia'M IX HERLIX :/. \Wi PHOTOGRAVLRi;X IX 12 LIEFi;RUXGHXa 125 Mk. > PHOTOGRAPIilSCIlE
HHRLIX i;i:i)S
inecnnaals liebben
melding gcniaakt van de uilgavcn dcr Phologra"lisclic
liclit ;{clilil |ia|)i('i
mers
is
alles
eerste-rangswerk
het Berlijnsche
Gesellschafl
De groolc,
te oj)
dnikle fologravures van
museum
!
Ini-
een der
nicest uilgclezen verzamclingen ter wereld, al
bet niin
geweerd. Dit alleen reeds is een waarborg. voor de deugdelljkheid van het hier is
gebodene.
Het
is
uilgave
ons dan ook een genoegen cm deze der Photoijraplmche Gesellsclia/t
zonder eenig voorbchoud aan
Ic lievclen.
B.
^
a^*5
^^ ^•iS* ^•s ^•i
DIE KUNST (Octohek)
wij niel ingciioinenlK-i
Herlijn.
Hobbema. En
waaruit
^'^^^^
DIE
(,i;si l,I.S(.ll\I-T.
werk van van Goyen, van der Xeer, van Ostade, Cuyp, van de Cappelle, du Jardin, Metsu. de Hooch, Maes, van de Velde, en
^
VP> a^*i
/:-»•
In
dil
'4l*i
lijd-
vinden wij een bclangwekkcnd artikcl van Wiliiclm Bode, dat een inzicht gccll in de bclcckcnis der vcrzanicliiig-Rodolpho Kann, wclkc onlaiigs aan de Londeiischc
schrift
kunslliandclaars Duvecn voor een millloci) pond sterling werd verkochl. Dc kunslbczilting, tlie
Ihans versprci
le
worden.
BOEKEN & TUDSCHRIFTEX een privaat-verzameling zooals er
niet
is
Bode vindt
het niet aannemelijk, dat hij
Zonder overschatting, zegt Bode, kan men de verzameling oude schilderijen
aan de stad Parijs een Musee Bodolphe Kann
de belangrijkste en meest iiitgebreide ver-
nemen. Voor het beginsel van dergelijke
klaren, vvelke nog in partikulier eigendom
privaat-musea voelde
Andere collecties mogcn wel evenveel werken van groote meesters bevatten, geen enkele, zegt liij, kan op zulk een getal beslisle meeslerwerken wijzen. De
Het waarschijnlijkst
meer
zijn.
«
zich Ijevindt.
u
verzameling-R. Kann
zij
geheel
te
met de Wallace-kollektie, die
vergelijken
sinds
daarin
is
publiek domein werd, een voorname
aantrekkelijkbcid van Londen vormt.
Het ontstaan en de ontwikkeling van des heeren Kann verzameling wordt ons door
Bode uitvoerig beschreven. Hoe kort de
heeft
scliatlen
leden
geestdriftige
eigenaar
kunnen genieten
beslool
de
lieer
!
slechts
van
zijn
Tvvaalf jaar ge-
Kann, vooral
ten
belioeve van zijn ku. stwerken, een eigen huis
te
bouvven. In 1902
vv'erd dit
met de
gebouw door hem 1905 bezweek hij aan
heerlijksle kunst gesierde
betrokken en reeds
in
een ernstig lijden, dat
hem
de laatste jaren
slechts ten halve het genot van zijn kunst-
schatten had vergund.
Bode vertcltdan, hoe Kann weinige dagen voor zijn dood zijn laatsten wil omtrent zijn verzameling aan een notaris heeft medegedeeld en hoe deze hem beloofde alles op schrift te stellen. Een nog plotselinge dood heeft de uitvoering van dit voornemen verhinderd. Wat Kann's wil gevveest mag zijn — nuttelooze vraag eigenhjk op het oogenniemand vermag het met zekcrheid blik
—
vast te stellen, is
gebeurd
:
want het onvvaarsehijnlijke
de notaris, die alleen hierom-
trent lets stelligs wist, overleed enkele dagen
na Kann. Wel kan Bode verzekeren als
vriend van Kami
spreken toekennen,
mag men hem
—
en
recht van
— dat wat tbans met de
verzameling gebeurt,
juist diit
eigenaar steeds gezegd heeft
te
is,
wat haar
willen voor-
komen. Amerika's gretig zich meester makcn van in Europa aan de edelsle kunst voor
wat
te krijgen is, was hem steeds een ergerAan hem nader bevriendcn had hij dan ook wel eens niedegedeeld, dat hij zijn verzameling na zijn dood aan het algemcen wilde doen ten goede konicn.
geld nis.
heeft willen
sommigen aan-
nalalen, zooals
hij is,
geen sympathie. dat
hij zijn
primi-
lieven en Franschen aan het Louvre, zijn
oude Hollanders en de meeste Vlamingen aan het Berlijnsch
Museum
en zijn Engelschen en
latere Italianen aan het Stiidel-Museum in zijn
geboortestad
Frankfort
heeft
willen
vermaken.
Maar de bespiegeling van wat had kunnen is nu vrijvvel nutteloos. Onderwijl gaat Amerika met den buit strijken. Er geschieden
schijnt sprake van geweest
Museum
dat het Metro-
New-York
het geheel zou aankoopen, maar daar is niet van gekomen. De koopers voor bijna alle werken zijn partikulieren, toch zal, daar in Amerika de publieke zin groot genoeg is, om kunstbezit eerderaan openbare musea dan aan erfgenamen te doen nalaten, ten slotte de verzameling Kann wel aan het algemeen ten goede konien, echter ... in Amerika. Naar Bode mededeelt zal de verzameling nog eenige maanden in het paleis der Avenue politan
d'lena te Parijs
te
worden
bijeen gehouden, zoo-
dat een laatste gelegenheid bestaat de kunst-
schatten voor hun verstrooiing bijeen tezien.
Haar grooten naam dankt de verzameling vooral aan de talrijUe Rembrandt's. Er waren er niet
minder dan
dertien,
waarvan
ecliter
overgegaan aan Maurice Kann, den ouderen broeder van Rodolphe, sinds eveneens overleden. De beste leerliiigen en volgers van Rembrandt zijn evenalsde voornaamste interieurschilders alien vertegenwoordigd .lohannrs Vermeer, Pieter de Hooch, Nicolaas Maes, Gabriel Metsu, Gerard Ter Borch, Jan Stecn, bijna zonder uitzondcring met hooftiwerken. Landschai)pen vindt men er zes van Jacob vanRuysdael, viervanHobbenia,uitgezociitc werken van Isaac van Oslade, van Goyen, Salomon van Ruysdael, Aert van der Xeer. Verder Paulus Potter, Wouwerman, Cuyp, van den laatste enkele meesterwerken. Van Frans Hals vier portrctten. Vermeldenseen als legaat
is
:
:
waard
zijn vooral ook de prachtigc van A. Van Beyercn en Jan Fiji.
stilleveiis
231
BOEKEX & TIJDSCHRIFTEX
— HEyRI HYMAXS
De groote Vlaiiiiiigen Rubens en Van Dj'ck, door uilneniende portretten en daarnaast ook door groole konipozities vertegenwoordigd. Van Vlaamsche primitieven zijii
:
een praclilige Rogier van der We}'den
:
een
25 October;. Dezelfde sebrijver geeft
nummer
een overzicbt van de kwestie der coUectie-Six, waarbij iiij tevens iets om-
in dit
trent
de
gescbiedenis
dezer verzameling
meiledeelt.
Verkondiging; bovendien nog twee kleinere werken van denzelfden, twee vleugelschilderijen en een jongelingsportret van
Een Gerard David
line.
wel
:
C. G.
J.
Mem-
HENRI HYMANS
Rust op de Vlucbt,
d d
zijn aaiitrekkelijkste werk...
dan nog voortreffelijke Italianen. Franschen en Kngelsclien, die samen met Kann's oude Hollanders en Vlamingen, zoo hooge waarde verleenden aaii deze partikuliere verzameling, welke zelt's een vergelijking met de meest openbare Daarliij
'^Wd^ (^^WC
'^l^vL^lr ^V^7V>nV^ jlillwlln IIk^^HIL/
Spaiijaarden,
^flll^^^K^^
'
'
i^ibliolbeek
vvaarvan
October
i
besluit zijn lezens-
waardige studie over de tentoonstelllng van bet Gulden Vlies.
^^
'•'^f
^^
5«^ ^"^ ^'^.
^
bij
'>^
^^1
THE BURLINGTON MAGAZINE
mogen
te
de
Brussel,
nu de oppcrbestuurder
koml ons voor dat wij
GAZETTE DES BEAUX-ARTS
^^^^ eene balve
geleiion zijn dat
booggewaardeerde niede''^''^'''^^'' ^''"' Onze Kunst, Henri Hymans,verbonden werd aan de KoninkMjke
kollektles glansrijk doorstaan kon.
^^ Prof Henri Hynians
'"'
^"^^
^''^'^^^'
is.
Hel
die verjaring niet
laten voorbijgaan zonder den
man,
die een zoo groote rol speelt in de kunstwe-
reld van Bclgie en nieer bepaald in de be-
oefening der Kunstgescbiedenis, ken.
Henri
Hymans
is
te
berden-
een Antwerpenaar
van King's College Cambridge, waarvnn althans sommige van den Ant wer|)scben glasscbilder
van geboorte, een reden te meer oixiat ons Anlwerpscb kunslblad bem de bulde brenge, die bij zoodubbel en dik verdiend beeft. Hij werd in onze stad geboren den 8" Augustus 1836; bij is dus van verleden jaar de zeventig
Dirck Vellert stammeii, aan wien dezelfdc
iiigetreden,
sebrijver in Onze Kunst een reeks studies
eerbiedwekkenden ouderdom niet, niemand zou er aan denken bem dien toe le kennen vlug als hij is in zijn bewegingen, vlug als hij is van geesi, werkende legon ilen jongsten op en alleen zijne jaren verradendc doorzijne meerdere kennissen en ervaring. Hij begon zijne kunststudien in de Akadcniic van Brussel waar hij zicii in 1849 na den dood zijns vaders met zijn moeder was gaan
(October) !) N. Beets scbiijft over enkele ge-
:/
schildcrdc glasramen Giiapel
wijdt.
te
Ilij
glasramen
^
hoopte later de vier-en-t\vintig alio uitvoeriger te beliandelen.
^ 5#^^' -^
THE STUDIO (OcTOBEH)/:,*
Deze allevering
o. a.
een studie van Franz Rutter
over Anton Mauve. Daarbij twititig
In
minder dan Mauve's werk, kleurcndruk. niet
reproducties naar
waaronder twee een bijdrage
in
uit Utreclit,
opgenonien
in
de rubriek Studio-talk wordl bet werk van den medaillcur Wienecke besprokcn. Daarbij
een groot aantal afbecldingen naar
dieiis
arbeid en een porlret van den kunslciiaar zelf.
^'^ ;•'% «^'«^^ ^^^«^ ^"^ ^^ ^'^^'^
KUNSTCHRONIK
verried zijn kerslebrief
:
^'^ 5«^ 5»^ 5«^^5«^5«^
bcvatte
niaar,
(lien
^
vestigen en beoercnde eerst de sleenibiikkunst, een vak dat
bij al
spoedig verllet
scbiedenis
hooger
toe
te
beamble
In
bij
in
1857
de Konlnklijke BIblioliieek
bet als le
Brussel, waarbij loenals snrnunicraire niee-
werkte aan de
Ini'Icbling
van bet prenlenka-
dilzeirde kabinet aangesleld
schcn Kunstkring.
meenc Icttcrkunde aan de
232
Zooals wij
leggeii.
bcrinnerden trad
October, a »• Kurt Frcisc sciirijl't over de tentoonstelllng van oude HolbindsL'lic kunst in den Botterdam(17
om
zich op de sludic van csthetiek en kunstge-
binet. In 1875
|)i'oressor
werd
iilj
lot
Conservaleur van ;
in 1877
werd
hij
van sehooniieidslerr en van aigeKoniiikJIjke aka-
HENRI HYMAXS (iemie van
Antwerpen
;
in 1886
professor vnn
kiuistgeschiedenis aaii het Hooger Instituut
van Schoone Kunsten dcrzelfde stad, in 1895 li(i van het besluur der Koiiinklijlie Muscen
hoe vol toewijding hij medcwerkte aan die van Jordaens. F^^n wat iiij deed in zijne geboortestad, deed iiij in soortgelijke gelegen-
De
lieden te Brussel en te Brugge.
tijdschrif-
slandswerden toegekend.Stippen wij slechts aan dat hij lid van liet Akadeniiscli korps te Antwerpen benoemd werd in 1879, lid van
tot medewerker hcbben aangeworven hebben alle reden om zich met die aainverving geluk te wenschen. On:e Kitiist is er voor onze lezers een taslbaar bewijs van. Maar hoevele andere niogen zich in even hooge mate er om verheugen zoo de liiographie Nalionale waarin hij zoowat 170 leveiischetsen van
het Instituut van'Frankrijk in 1896, eerelid
kunstenaars leverde; Ae Gazette des Beaiix-
der Maatscliappij van Oudheidkundigen te Louden; briefwisselend lid der Koninklijke
Arls van Parijs, voor welke
Akademie van Welenschappeii, Letteren en Sdioone Kunsten van Belgie in 1883, en lid derzell'de Akademie in 1885.
wichlige artikelsschreef, Patria Belgica, das
vail Schilder-
en I?eeldliou%vkunst
Brussel;
te
hoofdbestuurder van de Koninklijke Bibliollieek. Het zou ons veel te ver nieein 1904
slcepen wilden wij de eervolle onderscheidiiigen aanlialen, die iiem binneii
Wij zullen niet zeggen dat
lauweren
eii
hij
builen-
op zijne
niet ingeslapen is: slapen of sleclits
sluinieren zijn woorden, die
passen; elke nieuwe
bij
zijnnaain niet
bracht
titel
hem eenen
nieuwen werkkring aan, en gemakkelijker en overvloediger ging hem de arbeid van der hand naarmate hij hem werd opgelegd. Hij was vooreerst een toonbeeld van bevoegd wetensciiappelijk vakman en van ijverig ambtenaar. Onder zijn leiding groeide het prenlenkabinet van Brussel tot een der niodel-inrichlingen van dicn aard op; door zijn onvermoeibare dienstvaardigheid werd bet een lichtbaken voor ieder, die binnen of
weg zocht
buiten het land zijn
in
de dicht-
ten en
woordenljoeken, die Iiem
:
dragen op te slellen weten wij wel; het is in verbazende belezenheid, gediend door een ijzervast geheugeii; waar vindt Nveten wij niet en
En nu hebben
slandigheden
:
gaf
hij
ze
dienstvaardig en
hij
den
tijd
ons ecu onop-
nog slechts gesproken en van zijne vlugschriften wij gewaagden nog geen woord van zijn grootere werken, de stevige grond-
van
wij
zijn tijdschriftartikels ;
waarop noemen wij de
vesten,
zijn
I'Ecole de Rubens, lijke
tres
naam
berust. Als zulke
Histoire de la graimre dans
bekroond door de Konink-
Aka
;
le
Livre des Pein-
de van Munder, vertaling van van Man-
der schildersboek met uitvoerige en kostelingen
werkzamen zoo in de Koninklijke Akademie te Brussel, zoo in de Oudheidkuntiige Akademie te Antwerpen. Waar zijn hulp werd ingeroepen in belangrijke oni-
blijl'l
losbaar raadsel.
prentcnkunst. Rijk aan kennissen en welbe-
nuttigst
zijn
van ge-
zijne
lijke historische
hij is bezat de Akademie van Schoone Kunsten geen uitmuntender leeraar dan hem. Waar zijn titel hem riep tot medewerking was hij altijd onder de meest en
behalve tal
Museum te Berlijn en zooveel andere meer. Waar hij de stof vindt om die ontelbare bij-
begroeide en weinig begane paden van de spraakt als
hij
gewone Belgische kronijken,
aanteekeningen en aanvulLucas Vosterman, catalogue raisonne de son oeuvre; De Geschiedenis van de ;
gravuur in Belgie in de Graphischen Kiinsle van Weenen, de beschrijving van Brugge en leperen en van Gent en Doornik in Secmann's Beruhmte Kunststultc Ics \ dies d' art eelebres); V Exposition des primitijs jlamands h Bruges, die Retgische Kunst des t9. Jahilumderls. Al die werken, heel die lange wel vervulde
jaren werden gewijd
aan
de
studie der
overvloedig. Wij welen nog in Antwerpen
Vlaamsclie Kunst, aan de toelichting barer
welke iielangrijke
geschiedenis, aan de verspreiding barer kcn-
bij
de
inrichting der Rubensfeesten in 1877 en
l)ij
rol
hij
speelde
van Landjuweel en van Dijckfeest; hoe voor een groot deel bet glanzend welgelukken der tentoonstelling van van Dijck aan hem te danken was; die der groote feeslstoeten
Hymans had bet hooge voorrcchl door veehimvattendheid van zijn kennissen niet alleen over de mannen van een tijdpcrk, nis.
de
maar over die van kunstrocm
al
deeeuwen, waarin onze mogen meesprckcn en
straalt, te
233
HENRI HYMANS kunstwerk heeft doen
te
geschrift, een verloren
tieven. als de inannen der
kennen, een verkeerd toegekend schilderij
kunnen onderrichten. Zoowel de primieeuw van Rubens en als die van onzen tijd kent hij grondig; over alien leverde hij nieuwe bouwstotTen, opende hij nieuwe gezichtspunten, ontstak hij heldere lichten. Er is niemand in ons land die zooveel deed
om
de geschiedenis
aan
zijn
waren maker doen
Waar anderen
toeschrijven.
voorbijstapten zonder
of op te merkeu, daar
was
te zien
hij getrofl'en
een herinnering, daar herkende
hij
door
een lang
vergeten of verloren kunstwerk, en daar
om
doen kennen als hij, niemand die meer bijdroeg om haar aldus
vond
nicer te leeren hoogschatten.
door die mild rondgespreide drukwerken hij onschatbare diensten, meer nog deed hij dit in partikuliere mededeelingen. In brieven en gesprekken stond hij te woord aan ieder die om de eene of andere inlichting bij hem kwam aankloppen en ontelbaar waren zij die van heinde en ver een bcroep kwamen doen op zijn dienstvaardigheid en die nooit ongetroost van hem weggingen. Evenals hij immer bereid was aan een werk vanalgemeen belang eene behulpzame hand te leenen, zoo weigerde hij nooit een vakgenoot of een uit het grootere pubtiek van zijn overvloed mee te decleii. Hem, die nooit naliel iemand in te lichten, die bij hem kwam aankloppen of de verdienslen te herkennen waar hij die vond, achten wij het plicht onze dankbaarhcid en vereering te betnigcn nu een jubekialum er ons de wel-
onze
van
En
kunst
hij sloot
te
zich niet op in zijn cigen land;
wij zegden reeds hoe hij nieewerkt aan de
beste tijdsehriften van Frankrijk, Duitsch-
land en Oostenrijk; wij voegen er nog dat
hij
bij
verscheiden van de belangrijkste
bijdragen over de Antwerpsche kunstenaars leverde aan de Encyclopedia Brilannica. Van zijn jaarlijksche
bracht
hij
Europa door, wat wetenswaardig mee
reizen, heel
telkens
en daar ook deed
hij
den naam van de
Belgische Welenschap in eere houden. Het is misschien wel lets of wat beschamend voor ons, maar zoo gehecl ongehoord toch is het niet, dat hij in het buitenland nog hooger wordt geschat dan in zijn eigen land. Al zijn boeken zijn meesterwcrken en on-
der zijne onlelbare tijdschrift-artikels
is
er
eene nieuwe ontdekking heeft veropcnbaard, ecu verrassend slandpunt heeft ingenoraen, een onbekend haast geeii, waarin
234
hij niet
hij stof
zijn
doorzicht en belezen-
heid te doen bewoiideren. Maar niet alleen
bewees
komen gclegenheid
toe aanbiedt.
Max Hoosks.
INHOUD VAN DEEL
XII
— TWEEDE HALFJAAR —
(ZESDE JAARGANG
19071 lil.z.
Bosch
van den)
(Jac.
DuMONT-WiLDEN
(L.)
GoFFiN (Arnold)
:
Hymans (Henri)
:
:
Kunst
131,168
?
Bclgisclie KiHist te Ycnetic
.... ....
.
:
:
:
.
:
Chantilly
Pit (Mr. A.)
.
De Muurschilderingen van R. X. Roland Hoist in het gebouw van den Algemeenen Nederlandschen Diamantbewerkersbond te Amsterdam
:
.
RoESTVAN LiMBURG (Th.M.) Voomialige Nassauschc Paleizen I
Van Dijcks Leer- en Reisjaren
:
09
57
in Belgie
79, 157,
RoosES (Dr. Max) ZwoLLO(F.):
122
189 Het werk van Dirk Bouts te Leuven De Tentoonstelling van het Gulden Vlies te Brugge 109,145 Alfred Stevens 14,47 W. Penaat 25 Bronwer's Aardewerk 96 Jan Vermeer van Delft, liet Meisje met de tluit 20 Het Getijhoek van den Hertog van Berry te
:
Lambotte (Paul) Landre (T.) LoEBER Jr. (J. A.) Martin (Dr. W.) Mesnil (Jacques)
Nalioiiale
207 1,37
Edelsnieedkunst
217
KUNSTBERICHTEN UiT Amsterdam
I).
:
(W. (W.
Nijland
Arti
De
-
Siiil
Lucas- Fr.Mullcr&(>
—
29
S.)
103
—
—
Weissenbrucli Mevr. Suzc Bisschop(W. S.) M. Graadt van Roggen
Vierjaarlijksclie
Robertsoii
S.)
J.
UlT Bhussei,
Maalsclia|)pij
:
voor .Schooiic
Fraiis (^ourleiis, Fraiis Mens,
Kuiisteii
—
Is.
Vcihcydcii,
Hoiuvaerl
Bij (le Akwarellisteii
De UiT UiT UiT UiT
Dendekmonde DEN Haag :
MoLi,
Dricjaarliiksclic van 1907
Franz Goiuiens
e. a. in
Kimstliaiidel Biesing
—
—
Kunstkring
de Kunstgilde
.
.
(G. E.)
30
(G. R.)
106
(G. E.,
180
iIIcmiikui Tcirlincki
—
:
—
—
—
.
.
.
.
.
.
—
KUNSTVEILINGEN
:
182
226
Solniller
(G.E.I Kunst in de Kempen Odilon Rcdon A. van Daalholl' en P. (A>rnclis de Moor, « Voor de Kunst » Kunstzaal Olden/.ccl R. .1.1 Roltcrdanisclie Kunslkiing (R. .1.) R. Frankfort Oidenzeel Reckeis _ Kunslkiing
:
Rotterdam
:
179
225
Arti
(H.)
184
62 185
228 32
235
Bericht van de Neiierlandsche Vereeniging voor (v. d. B.i Aiubachts- en Nijverheidskunst Collective Tentoonstelling van de Nederlandsche Vereeni(V. d. B.I ging voor Ambachls- en Nijverheidskunst De Decoratieve Kunst in de grafische vakken (R. W. P. de Vries Jr.i Henri Hymans
Ambachts- en Nijverheidskunst
;
.
RoosES(Max»;
BOEKEN B.^EDEKER iKarli
DuRRiEU Paul; I
Lemo.nnier Cainille
140
.
141
232
TIJDSCHRIFTEN
&
Paris et ses en\ irons (B. Les tres riches heures de Jean de France, due de Berry (B.) (P.B.Jr.i L'ecole beige lie Peinture Twiiilig oorspronkelijke houtsneden over Antwerpen
:
:
Pellexs (Edw.i
34
:
;
144
107 65
P. Buschniann Sr. 35 L'Hotel de ville de Paris [X.) 67 Het dorp Bergen (de R.j 143 Veldheer (J. G.: Les grands Artistes, leur vie, leur oeuvre: Praxitele par Georges Perrot, Lysippe par .Maxinie Collignon, Douris et les Peintres de vases Grecs par 68 \B. E. Pottier Die Meislerwerke der Genialiie-galerie der Koniglichen .Museen .Kaiser-Friedrich(B.i 230 .Museuni in Berlijn (J. C. G.) 187-230 Overzichl van Tijdschriften
V.^CHON (Mariusi
:
:
PLATEN N. B.
De cijfers met * gemerki geven de bladzijdcn tiisschengevoegd worden.
a:in
legenover dcwelke de platen buiten tekst nioelcii
Tekslversieriny In hoiit gesneden door Ed. Pellens.
Omslay
in
hout gesneden door G.
Baillie Scott (M. U.)
Dames-kamer
Behrens (Peter) Berlage Nz. 'H. P.) Bosch iHieronymus)
Zaal
:
(Jac.
in liet
(?)
".')
:
135
*152
**152
Het Paradijs De Hel Malioniehouten onlvangkanier-anieublenienl De Martelie van den H. Erasmus Porlret van een onbekende St Lucas schildcrt het portrel der H. Maagd De Marteling van den H. Hippolytus »
:
173
.
—
:
:
Bkouweh (W.) Duck (Ant. van
»
De Ilooiwagen
:
van den)
(Dirk)
177
geheel onthouders Restaurant a Juiigbrunnen Iviken anieublenienl voor kamers en suite
:
Bosch Bouts
U'. Dijsselhoff.
.
.1
Porliet van cen Onbekende 11 leproduclies naar zijnc Nverken O. L V. met ilen H. Dominicus en de
133 *190 193 *194 1'.17
i^ijluiken)
liH)
201
vijl'
van 96 Palermitaanschc
lot 102
*1
Maagdcn De Man der Smarten Ghristus met doornen gekroond en bcspol
4
5
6
Judas' Verraad
7
Judas' Verraad
Met icger van F'arao verzwolgen door de Roode Zee Dc H. Martiims deelt zijn mantel met de armen Nicolaas Hockox Kardinaal Benlivoglio Markie/in Geronima Brignoie-Sale en dochlcr Frans Siiijdeis en zijne vrouw Markiezlii Paola Adorno Brignole-Sale Mai'kies Giulio Hrijjnole-Sale
2.36
...
8 9 *10 *I2 *38
39 *44 *4G
:
:
132 Tafelgerci van nieuw zilver Ellens (H 137 Eybergen, (Mej. J. van) In loinbak cii koper gedieveii vaasjes en deurknoppcn *146 I)e Vcrkondiging Eyck (Jan van) *122 De Haven van Ooslende GiLSOLL 'Victor) 199 I)e Marleliiig van den H. Hippolylus Goes (Hugo van der) 155 Manspoitret Holbein lAnibrosiusJ *58-*60-**60 Wandschilderingen, le Amsterdam HoLST (R. N. Holand) *118 Ferdinand Alvarez van Toledo, Hertog van Alva Key (Willem) 112 Philips de Sclioone Laethem (Jacob van) LiMBURG (de Gebroeders vani De Maanden Januari, April, Mei, December, in liet *69-*70-*71-*72 Getijboek van den Hertog van Beriy verso der voiige plaat De ontmoeting der Koningen **72 De Aanbidding der Koningen **74 Tenipelgang der H. Maagd )
:
.
.
:
.
:
:
:
'
:
(
:
verso der vorige plaat
De Hel De Vermenigvuldiging der Brooden
Mabuse Jan Gossaert van) (?) Keizer Karel Mackintosh (Charles R.) Willow-tea-house
*76
*116
:
:
le
Glasgow
171
Stoelen
Merode
(de Meester van)
De Verkondiging
:
De
Begiltigers
:
Ste Barbara en
Meyt (Conrad)
".
St.
Jozef aan het werk.
tie
Begiftiger,
.
.
Hendrik de
NVerl,
van Keulen
.
Borstbeeld van Keizer Karel
:
»
i.
»
1)
MoRO (Antonio) MoRREN (George)
Philips
:
»
115 117
I
**116
II
Zomer Nederlandsche Meester Philips de Schoone De H. Maagd en Margaretha van Oostenrijk Vincentius van Gonzaga, Hertog van Mantua en van Mont:
:
:
:
Penaat(W.):
Eikenhouten spiegelkast Meubels uit een Muziek-kamer Zes afbccldingen van Meubels Eikenhouten huiskamer-ameublement
Isabella Brant
Sneyers (Leon) Stevens (Alfred]
te
Venetie
Geen wed u we ineer
131
I
Taddeo Gaddi Veldheer (J. G.). Vermeer VAN Delft :
.
.
40 *40 42 122
*14 15
16 *16
Psj'che
Het atelier De Bezoeksters
Weyden
175
26-28
43
Hel Belgische Paviljoen Herinncring en Leed
De
*114
134
Negershoofd uit zijn Teekenboek Vier Ncgershoofden Isabella Brant
:
*112
139
Boekversiering
Roos (S. H. de) Rubens iP. P.)
*124
*120
ferrat
NiJHOFF (C. W.) Olbrich (Jozef M.)
*150 ll(j
»
Ferdinand
178 *148 **148
17
De Spiegelbol Een parijsche Sfinks Badcndc vrouw Het Japanschc Masker
*18
Het Lieve-Vrouwenbeestje Het Japansche Klced Verstoppertje-spelen De opdracht in den Tempcl
*52
Het Meisje met de Hel slapende meisje (Rogier van der) Filips de Gocdc :
:
49 *50
*54 *56 *74
*142
De Molen (Jan)
*48
fluit
*20 *22
^109
237
ZwoLLO
F.)
:
Gedrcveii voorwerpen Geilreven zilveren servelriiig a jour bewerkt Geslai^en tonibak beker met amelliist Gedreveii zilveren presse-papier « Caduceus » Gedrevcii geelkoperen niuurkaiulelaar met onyx Gedreveii en a jour bewerkte touibak schaal Geslagon tombak bakjc met zilver veisierd Gedreven zilveren ceintuur-gesp en ijrocbe met lurkoois Gedreven tonibak scliaal
218 218 219 219
....
220 *220 221
.
.
221
222
....
Gedreven roodkoperen doos. met lapis lazuli bezel 223 Ongenoemde of onbekende meestehs *110 l?orslbeeld van Filips den Goede Wapcnrusling van Philips den Schoone 119 Kijkje in de Tentoonstelling van Ainbachts- en Xijverlieidskunst in den Haagschen Kunslkring 13C Portret van Bouts 194 Hotel de N.vss.vr, le Brussel De voormalige kapel 81 Ligging ten opzichte van ile sladsomwalling der xi^ ecuw 82 De kapel inwendig 83 De Z.-O. gevel en de tuin, voor de afbraak in 1750 87 Aanzicht van de Zuidzijde 88 Geziciit op de Xoord-Oost zijde 89 90-91-92 Fragment van een Altaarkleed uit de voormalige kapel Gezicht op de binnenplaals 93 Hotel de N.\ss.\u, le Meclielcn Toesland omslreeks liet jaar 1500 159 Toestand voor de vcrbouwing in 1614 160 Platlegrond van liet gebouw met omgeving 161 Plattegrond van liet nog bestaande gebouw 162 163 De Xoord-Oost zijde :
:
.
....
:
De Zuid-Oosl zijde De huiskapel De huiskai)el inwendig Hotel de
X.\ss.\u, le Diest
164
165 166
•-
oudsle slot van den Heer van Diest oudsle slot, Ibans O. L. V. Kei k Oudsle afijeelding van den burcht Toren van licn voormaligcn buicht op bet St Jansveld Ruine van de voormalige burchlkapcl op licl Si Jansveld De « burclil » op de (iraanniarkt in zijn Icgenwoordigen slaal
De Hurclilkapel van De Burchlkapcl van
liet
liet
.
.
A I.
WAT DL SOSCHMAJg
PLANT
Gedkukt noon J.-E.
HUSCIIMANX
TE ANTWEHIM.N.
238
.
208 209 211
.
212
.
213 215
N
Onze kxinst
5
07 deel 12
PLEASE
CARDS OR
DO NOT REMOVE
SLIPS
UNIVERSITY
FROM
THIS
OF TORONTO
POCKET
LIBRARY
•
