Ondiep water, meer leven
hoe gevaarlijk en diep water eenvoudig te veranderen in een levendige en veilige plas
zoals het nu is
Diep water is koud en stil Nederland kent vele diepe waterplassen die ontstaan zijn na het winnen van zand dat nodig was voor onder andere de aanleg van snelwegen. In die tijd waren ruimte en een schoon milieu nog in overvloed aanwezig en was er geen reden om na te denken over een toegevoegde waarde van deze plassen. Het diepe koude water is gevaarlijk voor zwemmers en andere recreanten. Door de grote diepte (vaak meer dan 25 meter) is er nauwelijks sprake van een bloeiend ecosysteem. En kleine (water)dieren moeten niets hebben van de steile en harde oevers. Kortom de meeste van deze plassen leiden op dit moment een zieltogend en kil bestaan. Onderstaande illustratie geeft dit ‘kille’ karakter goed weer.
zoals het kan worden
Minder water en toch meer leven Door middel van een simpele ingreep, het verondiepen van de plas, krijgen deze wateren een heel ander karakter. In deze brochure maken we beknopt en helder duidelijk op welke manier we meer leven in deze plassen kunnen brengen. Hiermee krijgt dit vaak vergeten onderdeel van het landschap weer waarde voor mens, dier en planten. Sinds de jaren ’90 zijn al een aantal diepe plassen ‘verlevendigd’ door de diepte terug te brengen naar ongeveer 4 meter. Informatie over ‘levende’ ondiepe plassen is te vinden op de website van het Platform Ecologisch Herstel Meren (www.shallowlakes.net).
biodiversiteit
Water ‘leeft’ in de bovenste 4 meter Het meeste waterleven komt voor in de bovenste 4 meter van het water. Al in de jaren ’80 is er onder andere door de Werkgroep Hydrobiologie Holland (samenwerking tussen provinciale waterstaat en waterschappen in Noord- en Zuid-Holland) onderzoek gedaan naar de biodiversiteit in diepe plassen. Vanaf een diepte van ongeveer 4 meter is er weinig leven meer in een plas te bespeuren. Dit is het gevolg van het geringe gehalte aan zuurstof en het feit dat het zonlicht (nodig voor de vorming van plankton) niet tot grotere diepten kan doordringen. Fytoplankton is de basis van de voedselkringloop en is in de bovenlaag in ruime mate aanwezig. Vandaar dat in relatief ondiep water, in tegenstelling tot een diepe plas, een rijk ecosysteem kan bestaan.
visstand
Ook vissen hebben lucht nodig
waterdiepte (meters)
Diepe plassen, zoals voormalige zandwinputten, komen van nature niet voor in het Nederlandse landschap. Vele inheemse vissoorten ‘doen’ het dan ook niet goed in deze wateren. In de zomer bestaat een diepe plas uit drie lagen. De bovenste laag (4 meter) is zuurstofrijk en aangenaam van temperatuur. De onderste laag (6 meter en dieper) bevat koud en zuurstofarm water. Daartussen ligt de zogenaamde spronglaag. Deze zorgt ervoor dat de bovenste laag zuurstofrijk blijft. Aan het eind van de zomer kan de bovenste laag sterk afkoelen. Het onderscheid tussen de drie lagen verdwijnt en het diepe water mengt zich met de bovenste laag. Dit verschijnsel heet destratificatie. Een plotse zuurstofafname is het gevolg en er zijn maar weinig vissen die daar tegen kunnen.
0 Bovenlaag (epilimnion) 5
Spronglaag (metalimnion)
10 Onderlaag (hypolimnion) 15 20 25 0
20 Watertemperatuur (gC)
0
10 Zuurstofgehalte (mg/l)
natuurvriendelijke oevers
Ondiep water bevordert paaigedrag De meeste diepe putten hebben steile oevers. Deze belemmeren een geleidelijke overgang van land naar water voor flora en fauna. Het aantal plant- en diersoorten blijft hierdoor beperkt. Een natuurvriendelijke oever heeft een geleidelijke overgang van land naar het water. Het talud mag maximaal 1:4 bedragen, 1:8 is het meest ideale. Door deze geleidelijke overgang neemt het aantal plantensoorten sterk toe. Amfibieën komen in grotere getalen voor en nestmogelijkheden voor water- en rietvogels nemen ook toe. Vissen hebben een groter paaigebied in het ondiepe water. Kortom het aantal dier- en plantsoorten neemt zowel in aantal als in soort fors toe.
veiligheid
Zwemmen is gezond, maar niet in koud water Wie kent de verleiding niet. Op een mooie,warme zomerdag lekker afkoelen in een van de vele plassen die ons land rijk is, al dan niet toegestaan. Heerlijk natuurlijk, maar vaak is men zich niet bewust van de risico’s die men neemt bij het zwemmen in een diep water. In deze wateren komt vaak een plotselinge temperatuursval vlak onder het wateroppervlak voor. Zo’n temperatuursdaling kan een acute spierverkramping veroorzaken. Volgens het Zwem Informatie- en Documentatiecentrum te Driebergen komt dit regelmatig voor, soms zelfs met fatale afloop. Het verondiepen van dit soort plassen tot een diepte waarbij het risico op een plotselinge temperatuursterugloop miniem is (en daarmee ook het risico voor verdrinking) zal bijdragen tot een veilig zwemwater.
recreatie
Water nodigt uit tot recreatie Veel mensen recreëren graag aan de waterkant. Als eenmaal duidelijk is dat de waterkwaliteit goed en het zwemwater veilig is, nodigt de voormalige stille plas zich uit voor allerlei vormen van recreatie. Door een zandstrandje aan te leggen is het water aantrekkelijk voor gezinnen met jonge kinderen. Wanneer de provincie de waterkwaliteit periodiek keurt, kan het een erkend open zwemwater worden. En door één deel te voorzien van rietkragen met steigers kan de visser er ook zijn plezier aan beleven. Of wanneer de plas in een kwetsbaar beheersgebied ligt, kan het door het plaatsen van een vogelhut een aantrekkelijke plek zijn voor natuurliefhebbers.
subsidieregelingen
Het ministerie van LNV betaalt mee Nederland kent een Subsidieregeling Natuurbeheer, de SN2000. Enkele doelen van deze regeling zijn: het versterken van de landschapskwaliteit binnen en buiten de Ecologische Hoofdstructuur en het uitbouwen van de recreatiefunctie van terreinen. De regeling kent subsidie voor zowel de aanleg of inrichting als het onderhoud van een landschapselement. Daarnaast bestaat er een stimuleringsregeling voor de functieverandering van landbouwgrond tot landgoed of buitenplaats. Deze regeling valt onder de Natuurschoonwet (1928). De vorming van landgoederen kent een warme belangstelling. Met name door de toenemende recreatiebehoefte van de burger of de vorming van een overgangszone tussen stedelijk gebied en landelijk gebied. Onder bepaalde voorwaarden kan het herinrichten van een diepe plas ook onder deze regelingen vallen.
Grondbank GMG
Een oplossing met twee kanten Grondbank GMG levert grond en zand van hoogwaardige kwaliteit voor de verondieping van diepe plassen. Grondbank GMG is een organisatie die in 1998 is opgericht en eigendom is van 22 gemeenten en een waterschap. Het doel van het bedrijf is om grond en zand die in aanmerking komt voor hergebruik op een duurzame en verantwoorde wijze toe te passen. De grondbank en de betrokken overheden hechten een groot belang aan de milieuhygiënische kwaliteit van de grond die zij levert. Daarom is Grondbank GMG gecertificeerd volgens een door de ministeries van VROM en V&W erkende richtlijn (BRL9308). In het leveren van gecertificeerde hergebruikgrond is Grondbank GMG marktleider.
Door het gebruik van gecertificeerde hergebruikgrond bij het verondiepen ten behoeve van natuurontwikkeling (en/of recreatie) biedt Grondbank GMG een oplossing voor twee actuele thema’s: duurzame toepassing van hergebruikgrond en vergroting van natuurwaarden.
Wat doet Grondbank GMG
Grond geschikt voor onderwater Grondbank GMG levert grond die voldoet aan de ecologische en milieuhygiënische toepassingseisen voor het verondiepen van een plas. Een gedegen voorbereiding is de basis voor een succesvolle uitvoering. Daarom voert Grondbank GMG, in nauw overleg met de opdrachtgever, het werk op projectmatige wijze uit vanaf het ontwerp tot de laatste schep grond die onder water verdwijnt. Om vervolgens flora, fauna en mens te laten genieten van het nieuwe water.
ontwerp: het lab bno - arnhem, fotografie o.a. thomas nusselein, erik vos, wim vink, waterschap rivierenland, drukwerk: nauta haagen, oss uit deze uitgave mag uitsluitend iets worden overgenomen na schriftelijke toestemming van de grondbank gmg
Een uitgave van Grondbank GMG april 2005 grondbank gmg postadres Postbus 1163 • 6801 bd Arnhem bezoekadres Lovinklaan 1 • 6821 hx Arnhem telefoon 026 - 353 18 08 fax 026 - 353 18 00 e-mail mBilgrondbank.nl internet www.greepopgrond.nl
