Onderzoeksnota resultaten LUISTERFORUM
«Berekende Toekomst»
Peiling naar de financiële situatie van vrouwen en hun kans op armoede “Men denkt dat armoede iets is dat enkel laaggeschoolden en kansarmen treft, omdat die onvoldoende achtergrond hebben i.v.m. administratie, iets wat absoluut niet klopt.” (quote)
Een onderzoek van Fé. research in opdracht van de Koning Boudewijnstichting en Comeva 1 maart 2010
«Berekende Toekomst»
Onderzoek naar de financiële situatie van de vrouw. Eén vrouw op vijf komt moeilijk rond. De schaamte is groot.
Onderzoek met een missie ‘De Berekende Toekomst Enquête’ is een luisterforum van Comeva en de Koning Boudewijnstichting om de financiële toestand van Belgische vrouwen in kaart te brengen. Het doel is drieledig: •
Luisteren naar vrouwen die financiële problemen hebben en hen een forum bieden om hun ervaringen te delen.
•
Vrouwen die momenteel geen problemen ervaren sensibiliseren door hen te wijzen op de armoederisico’s en valkuilen.
•
De problematiek uit de taboesfeer halen en bespreekbaar maken.
Comeva luistert en beweegt Comeva is de projectgroep van de magazines Libelle, Flair, Feeling, GLAM*IT, Flair FR, Femmes d’Aujourd’hui, Gael en Vitaya Magazine. Samen bereiken ze meer dan de helft van alle Belgische vrouwen. De magazines hebben samen Comeva opgericht om een spreekbuis te bieden aan al die vrouwen, om een luisterend oor voor hen te zijn. Maar ook om informatie te verzamelen en moeilijke onderwerpen bespreekbaar te maken. Precies daarom vindt Comeva dit luisterforum zo belangrijk. Vrouwen die moeilijk rondkomen houden dat uit schaamte meestal binnenskamers. Maar net daardoor is de problematiek moeilijk in kaart te brengen. De Berekende Toekomst Enquête brengt daar verandering in. Bovendien houdt Comeva het niet bij luisteren alleen. De magazines kaarten opvallende resultaten aan en stappen ermee naar het beleid om écht iets te veranderen. De Koning Boudewijnstichting Het is geen verrassing dat de Koning Boudewijnstichting aan de zijde van Comeva het thema van de financiële situatie van vrouwen opneemt. De wil om een taboe te doorbreken, te luisteren naar vrouwen en de zorg om samen met hen de risico’s op armoede te verminderen beantwoorden volledig aan de missie van de Stichting. De strijd tegen armoede en de inzet voor sociale gelijkheid zijn een geprivilegieerd actiedomein. De bijdrage van de Stichting aan dit onderzoek en de praktische gids beantwoorden ook aan de methodes die ze zelf regelmatig toepast. Luisterprocessen en partnerschappen met media voor het grote publiek maken deel uit van die methodes die erop gericht zijn de problemen zeer vroeg te detecteren, bij te dragen tot het zoeken van oplossingen en de samenleving te sensibiliseren. De Koning Boudewijnstichting is een onafhankelijke en pluralistische stichting die elk jaar om en bij de 2000 organisaties en individuen ondersteunt. Zij lanceert eigen acties, fungeert als forum voor debat en dialoog en stimuleert de filantropie. Zij draagt bij tot meer gerechtigheid, democratie en respect voor diversiteit. De Stichting is actief op alle niveaus: regionaal, Belgisch, Europees en internationaal. Zij werd opgericht in 1976 naar aanleiding van de 25ste verjaardag van het koningschap van Boudewijn.
Rosette van Rossem Projectverantwoordelijke Comeva
Françoise Pissart Directeur Koning Boudewijnstichting
3
Het luisterforum Berekende Toekomst Een luisterforum is een grootschalige online enquête om gegevens en antwoorden te verzamelen. Daarnaast is het ook een uitlaatklep met ruimte voor open antwoorden. Omdat het zeker voor deze problematiek cruciaal is om ook kansengroepen te bereiken, werd naast een online luisterforum ook een schriftelijke variant verspreid, via partners en organisaties die actief zijn rond armoede. In totaal namen 2.313 Belgische vrouwen deel aan de enquête, waarvan 207 via de schriftelijke varianten. Omdat we enkel vrouwen hebben bevraagd, is de steekproef niet representatief voor de hele Belgische bevolking. Daarnaast zijn de bevraagde vrouwen ook hoger opgeleid en jonger dan gemiddeld. De resultaten werpen evenwel een interessant nieuw licht op de financiële problematiek. Bovendien zijn de cijfers over subjectieve armoede vergelijkbaar met die van eerder nationaal onderzoek.
De belangrijkste resultaten Eén vrouw op vijf komt moeilijk rond Van de vrouwen die ons in hun portemonnee lieten kijken, heeft 22% het financieel zwaar: •
7% komt helemaal niet rond
•
15% heeft het moeilijk
Nog eens 40% antwoordt dat ze kan rondkomen, maar zich geen extra’s kan veroorloven. Meer dan de helft van alle respondenten kent verschillende mensen die het helemaal niet breed hebben. Zeer veel vrouwen hebben dus te maken met financiële problemen. De oorzaken zijn divers. Werk en diploma bieden geen garantie De armoedeproblematiek treft zeer veel vrouwen en de oorzaken zijn divers. Zo zijn vrouwen in armoede meer alleenstaand, vaker werkloos en lager opgeleid en hebben ze vaker kinderen dan vrouwen die geen financiële beslommeringen hebben.
Grafiek: vergelijking socio-demografische situatie van vrouwen die wel rondkomen en van vrouwen die niet rondkomen.
VROUWEN DIE NIET RONDKOMEN
VROUWEN DIE WEL RONDKOMEN
60% is single
25% is single
77% heeft kinderen
65% heeft kinderen
74% is gescheiden, uit elkaar gegaan of weduwe
44% is gescheiden, uit elkaar gegaan of weduwe
38% woont alleen met kinderen
11% woont alleen met kinderen
30% werkt voltijds
53% werkt voltijds
39% heeft minder dan 1000 euro p/m
14% heeft minder dan 1000 euro p/m
4
Werk en diploma verkleinen natuurlijk het risico op financiële problemen, maar bieden zeker geen garantie om ervan gespaard te blijven. Maar liefst 38% van de bevraagde vrouwen die met moeite rondkomen is hoger opgeleid en 30% is voltijds aan de slag. In realiteit hebben dus ook veel vrouwen met een voltijdse job en een hoger diploma moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. De vooroordelen blijven evenwel groot: “Als je wil werken, kan je altijd zorgen dat je rondkomt” stelt 46% van de respondenten. 18% antwoordt neutraal. Armoede maakt ontevreden Maakt geld gelukkig? Daar lijkt het wel op. Slechts 44% van de respondenten die het financieel zwaar hebben, is tevreden over het leven, versus 80% van de vrouwen die makkelijk rondkomen. Daarnaast zijn vrouwen die financieel niet rondkomen ontevreden over verschillende aspecten van hun leven: •
38% is ontevreden over de werksituatie
•
26% is ontevreden over het sociaal netwerk en sociaal leven
•
25% is ontevreden over de woning
Geen geld voor nieuwe schoenen Vrouwen die het financieel moeilijk hebben, moeten op verschillende vlakken inboeten. 64% kan haar (klein)kinderen niet geven wat ze wil. Daarbij gaat het ook om basisbehoeften als een nieuwe jas of stevige stapschoenen. 77% van de vrouwen met geldgebrek gaat weinig op stap en heeft weinig sociaal contact. Weinig financieel advies, veel op afbetaling Slechts 39% van alle vrouwen die deelnamen aan het onderzoek, vraagt financieel advies aan anderen (ouders, vrienden, bank, …) en 58% stelt het zonder advies. Bijna een kwart van alle respondenten heeft al (elektro)toestellen op afbetaling gekocht en 12% kocht al meubelen op krediet. Vrouwen in armoede kopen vaker op afbetaling. Wat kopen ze zoal op krediet? •
elektro: 42%
•
meubelen: 24%
•
kleding: 11%
•
reizen: 4%
•
boodschappen: 6%
4 op 10 voelt de financiële crisis 62% let meer op wat ze uitgeeft sinds de economische crisis uitbrak en 4 op 10 heeft het sindsdien samen met haar gezin financieel zwaarder. Voor vrouwen in armoede komt de crisis dubbel zo hard aan: 73% heeft het samen met haar gezin nog moeilijker om rond te komen en 73% let nog meer op de uitgaven.
5
Het taboe is groot Ondanks een blijkbaar grote en diverse groep vrouwen die in slechte financiële papieren zit, blijft het taboe groot: • 68% probeert te verbergen dat ze moeite heeft om rond te komen • 59% durft geen financiële hulp te vragen Waarschijnlijk kent iedereen wel iemand in de nabije omgeving die elke dag moet worstelen om rond te komen. Iemand waar niemand het aan ziet en niemand het van weet. Iemand die uit schaamte nergens hulp durft te vragen. Uit angst om gestigmatiseerd te worden. Dit onderzoek is alvast een eerste grote stap in de opening van het debat.
Check: Alles over vrouwen en hun geld Comeva en de Koning Boudewijnstichting voegen de daad bij het woord en lanceren een praktische financiële gids voor vrouwen, met steun van de Bank van De Post. Vlot geschreven moet hij vrouwen informeren en sensibiliseren. Over hoe ze financiële valkuilen kunnen vermijden, hun toekomst veilig kunnen stellen, maar ook waar ze de kids mee naartoe kunnen nemen voor een leuk en goedkoop uitje. De gids geeft vrouwen financiële adviezen zonder belerend te zijn en bovenal: de problematiek wordt aangekaart en bespreekbaar gemaakt. De gids wordt ruim verspreid op 700.000 exemplaren via Flair NL & FR, Femmes d’Aujourd’hui, Libelle en in alle postkantoren.
6
Onderzoeksopzet Armoede heeft vaak een vrouwelijk gezicht Het doel van deze bevraging is vrouwen een stem te geven. De enquête stond open voor alle vrouwen en alle meningen. In de respondentengroep zitten •
zowel vrouwen die comfortabel leven,
•
als vrouwen die rondkomen - zij het zonder extra’s,
•
als vrouwen die het moeilijk hebben
•
én vrouwen die in een diepe financiële put zitten.
Het zijn antwoorden van vrouwen over hun instelling en houding tegenover geld en armoede, maar ook van vrouwen die uit bittere ervaring spreken. Beide groepen zitten duidelijk in een andere situatie en houden er andere meningen en attitudes op na. De stap van een comfortabel leven naar armoede blijkt vaak minder groot dan gedacht. Het kan iedereen overkomen zoals blijkt uit de verhalen van deze respondenten, niet enkel laagopgeleide-werklozegescheiden vrouwen zoals vaak wordt gedacht. Toch leeft ook dit beeld nog zoals eveneens blijkt uit de open antwoorden. Het opzet is drieledig: •
We willen met dit onderzoek luisteren naar vrouwen die in armoede zitten, hen een forum bieden om hun ervaringen uit de doeken te doen.
•
Tegelijkertijd willen we vrouwen die op dit moment wel goed rondkomen bewust maken van de risico’s en hen sensibiliseren.
•
En tot slot is het een poging armoede uit de taboesfeer te halen. Zoals zal blijken uit dit voorlopig rapport is het taboe groot, zeer groot. Vrouwen in armoede zijn vaak sociaal geïsoleerd, proberen te verbergen dat ze het moeilijk hebben om rond te komen en durven geen financiële hulp vragen.
7
Steekproefomschrijving en opdeling van de steekproef Er namen 2313 vrouwen deel aan de enquête, online of schriftelijk. Het onderzoeksrapport is niet gebaseerd op een strikt representatief staal van de Belgische bevolking, iedereen kon vrij deelnemen. De respondentengroep is een zeer diverse groep, met vrouwen van alle leeftijden, achtergronden, gezinssituaties, enz. In bijlage 1 wordt de groep uitgebreid omschreven naar socio-demografisch profiel.
Financieel rondkomen of niet De algemene financiële situatie van de groep werd gecategoriseerd aan de hand van de vraag of de respondenten met hun inkomen comfortabel kunnen leven, juist kunnen rondkomen zonder extra’s, moeilijk rondkomen of helemaal de eindjes niet aan elkaar kunnen knopen. Het is een eigen oordeel over hun persoonlijke situatie. Met het inkomen dat je ter beschikking hebt, kan je ... moeilijk rondkomen 15% comfortabel leven 38%
niet rondkomen 7%
rondkomen maar zonder extras 40%
Tabel: Rondkomen, totale steekproef
7%1 van de vrouwen zegt helemaal niet rond te komen met hun inkomen, 15% heeft het moeilijk. Samen is dit 22% die we beschouwen als vrouwen die het financieel moeilijk hebben. Vergelijking met de nationale gegevens2 voor vrouwen en mannen: 15% van de Belgen leeft in armoede. Dat zijn cijfers van objectieve armoede. Een alleenstaande is arm als hij of zij moet rondkomen met een netto-inkomen van minder dan 878 euro per maand. Voor een gezin met twee volwassenen en twee kinderen is dat minder dan 1.844 euro per maand. 21% geeft aan dat ze het moeilijk tot zeer moeilijk hadden om de eindjes aan elkaar te knopen (2008). Het zelf aangeven dat men al dan niet rondkomt, is een belangrijke indicator van subjectieve armoede. De insteek van dit rapport is deze groep vrouwen in subjectieve armoede (die aangeven dat ze niet of moeilijk rondkomen) qua antwoorden en attitude of visie te vergelijken met de rest van de steekproef die wel kan rondkomen of comfortabel leeft.
1 Ter vergelijking Fé. Vrouwenrapport ‘09 representatieve steekproef: 8% van de vrouwen kan de eindjes niet aan elkaar knopen. 2 Uit: Armoede gepeild. Een analyse van de EU-SILC cijfers naar aanleiding van 17 oktober Werelddag van verzet tegen armoede. FOD Economie, oktober 2009.
8
Socio-demografisch profiel en leefsituatie van vrouwen in armoede Deze 22% vrouwen in armoede hebben een ander socio-demografisch profiel dan de vrouwen die geen financiële problemen hebben: •
60% is single, versus 25% van de vrouwen zonder financiële problemen
•
77% heeft kind(eren), versus 65% van de vrouwen zonder financiële problemen
•
16% heeft stiefkind(eren) versus 12%
•
74% heeft eerder een vaste relatie gehad en is gescheiden, uit elkaar gegaan of weduwe geworden, versus 44%
•
•
•
Leefsituatie: •
20% woont alleen (versus 15% van de vrouwen zonder financiële problemen)
•
38% woont alleen met haar kinderen (versus 11%)
•
13% woont samen met haar partner (versus 26%)
•
23% woont samen met partner en kids (versus 40%)
Werksituatie: •
30% werkt voltijds, versus 53% van de vrouwen zonder financiële problemen
•
25% is werkloos, versus 4%
•
9% is in ziekteverlof of werkonbekwaam, versus 2%
Netto-inkomen: zie tabel
Netto-inkomen per maand: vrouwen die aangeven rond te komen/comfortabel te leven versus vrouwen die aangeven niet rond te komen % v/d vrouwen die rondkomen
minder dan € 750
6
16
tussen € 751 en € 1000
7
23
tussen € 1001 en € 1500
30
36
tussen € 1501 en € 2000
30
15
tussen € 2001 en € 2500
13
5
tussen € 2501 en € 3000
5
1
tussen € 3001 en € 3500
2
meer dan € 3500
3
weet ik niet
4
3
100
100
Total
•
•
% v/d vr. die niet rondkomen
Tabel: Netto-inkomen, 2 groepen
Woonsituatie: •
58% huurt, versus 28% van de vrouwen zonder financiële problemen
•
32% is eigenaar, versus 64%
Opleidingsniveau: hoogst behaalde diploma •
Lagere school: 7% (versus 2% van de vrouwen zonder financiële problemen)
•
Enkele jaren middelbare school: 17% (versus 5%)
•
Middelbare school: 37% (versus 26%)
•
Hoger onderwijs: 31% (versus 43%)
•
Universitair onderwijs: 7% (versus 24%)
9
Vrouwen in armoede hebben vaker al een relatie achter de rug en zijn alleenstaand, vaak met kinderen. Ze zijn vaker werkloos, werken minder voltijds, en verdienen beduidend minder. Ze zijn meer huurder dan eigenaar. Ze zijn gemiddeld genomen lager opgeleid, maar let op, ook een heel deel van hen is hoger opgeleid. Vergelijking met nationale gegevens3: vrouwen lopen een groter armoederisico dan mannen (16% versus 14%) en niet-actieven een groter risico dan actieven. Alleenstaande ouders lopen een armoederisico van maar liefst 36%. Huurders hebben driemaal zoveel kans om in armoede te verzeilen als eigenaars (armoederisico van 29% versus 10%).
3 Uit: Armoede gepeild. Een analyse van de EU-SILC cijfers naar aanleiding van 17 oktober Werelddag van verzet tegen armoede. FOD Economie, oktober 2009.
10
Resultaten In volgende hoofdstukken worden de antwoorden van respondenten op de vragen voorgesteld. Bij elk resultaat wordt eerst het algemene cijfer gegeven: hoe de totale groep antwoordt op die bepaalde vraag. Daarna wordt bekeken of vrouwen uit het onderzoek die niet of moeilijk rondkomen anders antwoorden dan vrouwen die makkelijk rondkomen. Of ze er dus een andere visie, ervaring, attitude of mening op na houden. Wanneer het niet relevant is wordt niet nader ingegaan op de verschillen in antwoorden tussen vrouwen in armoede en vrouwen die geen financiële problemen hebben. De laatste 2 hoofdstukken spitsen zich toe op de oorzaken van armoede en de gevolgen dat dit heeft voor deze vrouwen, en op de maatschappelijke beeldvorming rond armoede.
Algemene tevredenheid Hoe tevreden ben je … ? (%)
(heel) tevreden
neutraal
(heel) ontevreden
over je leven in het algemeen
73
18
9
over je financiële situatie
44
24
31
over je werksituatie
56
17
17
over je sociaal netwerk
68
20
12
over je woning
71
16
12
over de tijd die je aan je kinderen kan besteden
44
13
13
over de tijd die je voor jezelf hebt
48
22
30
over het evenwicht tussen je werk, huishouden en vrije tijd
39
24
31
Tabel: Tevredenheid, volledige steekproef
Ruim 7 op 10 van de vrouwelijke respondenten is tevreden over haar leven in het algemeen, 1 op 10 niet. Ook de tevredenheid over de woning en het sociale netwerk scoren hoog. De tevredenheid over de financiële situatie ligt een stuk lager, 31% geeft aan ontevreden te zijn, net als de lagere tevredenheid over de tijd voor zichzelf en over het evenwicht werk-huishouden-vrije tijd. Wanneer we de groepen ‘vrouwen die rondkomen’ en ‘vrouwen die niet rondkomen’ vergelijken, valt sterk op dat de tevredenheid over het leven in het algemeen veel lager ligt bij deze laatste groep: slechts 44% is tevreden versus 80% van de vrouwen die wel rondkomen. financieel moeilijk (2 cat.) * over je leven in het algemeen heel tevreden
fin. moeilijk (2 cat)
rondkomen niet rondkomen Total
noch tevr. noch ontevr.
tevreden
ontevr.
heel ontevr.
NVT*
Count
235
794
182
50
10
2
1273
%
18%
62%
14%
4%
1%
0%
100%
Count
26
132
104
67
22
3
354
%
7%
37%
29%
19%
6%
1%
1,0
Count
261
926
286
117
32
5
1627
%
16%
57%
18%
7%
2%
0%
100%
Tabel: Tevredenheid, 2 groepen 11
Die tevredenheid ligt ook lager op alle andere vlakken. Het al dan niet in een moeilijke financiële situatie zitten heeft een sterke impact op het gelukkig of tevreden zijn op verschillende terreinen zoals blijkt uit onderstaande cijfers.
Van de vrouwen die financieel niet rondkomen: •
is 82% ontevreden over haar financiële situatie
•
is 38% ontevreden over haar werksituatie
• •
versus 17% van de vrouwen die rondkomen/comfortabel kunnen leven versus 12% van de vrouwen die rondkomen/comfortabel kunnen leven
•
is 26% ontevreden over haar sociaal netwerk, sociaal leven (verenigingsleven, vrienden, enz.)
•
is 25% ontevreden over haar woning
• •
versus 8% van de vrouwen die rondkomen/comfortabel kunnen leven versus 9% van de vrouwen die rondkomen/comfortabel kunnen leven
•
is 21% ontevreden over de tijd die ze aan haar kinderen kan besteden
•
is 42% ontevreden over de tijd die ze voor zichzelf heeft
• • •
versus 11% van de vrouwen die rondkomen/comfortabel kunnen leven versus 27% van de vrouwen die rondkomen/comfortabel kunnen leven
is 41% ontevreden over het evenwicht tussen haar werk, huishouden en vrije tijd •
versus 28% van de vrouwen die rondkomen/comfortabel kunnen leven
12
Vergelijking met de nationale gegevens4: 15% van de Belgen die aangeven dat ze niet of moeilijk de eindjes aan elkaar kunnen knopen, geeft toe dat ze niet in de mogelijkheid zijn om 1 maal per maand vrienden uit te nodigen.
Rekeningen en sparen Van alle respondenten: •
heeft 89% een persoonlijke zichtrekening5
•
vrouwen zonder partner: 98% versus vrouwen met partner: 84%
•
geen significant verschil tussen de leeftijdscategorieën
•
heeft 83% een persoonlijke spaarrekening
•
doet 21% aan pensioensparen via het werk
•
doet 53% zelf aan pensioensparen
•
heeft 61% wat geld opzij voor ‘moest het nodig zijn’
Er is geen significant verschil tussen vrouwen die rondkomen en vrouwen die niet rondkomen in het percentage ‘al dan niet een persoonlijke zichtrekening hebben’. Vrouwen in een moeilijke financiële situatie hebben wel minder vaak een spaarrekening (70% versus 86%). Ze doen ook minder vaak aan pensioensparen via het werk (12% versus 23%) of aan persoonlijk pensioensparen (33% versus 59%). Vrouwen die niet rondkomen hebben veel minder vaak wat geld opzij: 23% versus 72%.
4 Uit: Armoede gepeild. Een analyse van de EU-SILC cijfers naar aanleiding van 17 oktober Werelddag van verzet tegen armoede. FOD Economie, oktober 2009. 5 Ter vergelijking Fé. Vrouwenrapport ‘09 representatieve steekproef: 52% van de vrouwen heeft een aparte lopende rekening, 54% heeft een aparte spaarrekening. Het verschil tussen deze resultaten en het Armoede-onderzoek is grotendeels te wijten aan de leeftijdsverdeling: het zijn vaak de oudere leeftijdscategorieën die geen eigen zicht- of spaarrekening hebben en deze categorieën komen in verhouding minder voor in dit onderzoek.
13
Financiële (on)afhankelijkheid en houding tegenover geldzaken We peilden met een belangvraag naar de attitude en het bewustzijn van vrouwen in verband met financiën en financiële (on)afhankelijkheid.
een eigen inkomen hebben
96%
2% 1%
geen fin. of mat. hulp moeten vragen
95%
4% 1%
een goed pensioen hebben
94%
5% 1%
af en toe een extraatje hebben
94%
5% 1%
weggaan, goed sociaal leven
89%
8%
2%
wat geld voor mezelf aan de kant
88%
9%
3%
mijn kinderen alles kunnen geven
86%
8%
5%
een eigen rekening hebben
86%
10%
5%
promotie maken / opklimmen werk
52%
30%
18%
Tabel: Belangrijkheid verschillende thema’s, totale steekproef
Een eigen inkomen hebben en geen financiële of materiële hulp moeten vragen is voor bijna alle vrouwelijke respondenten erg belangrijk. Zo zijn ze zich er ook absoluut van bewust dat een goed pensioen hebben belangrijk is. Promotie kunnen maken is slechts voor 1 op 2 vrouwen belangrijk, en bijna 1 op 3 antwoordt dat dit noch belangrijk, noch onbelangrijk is. Ook de stelling ‘je moet bij elke beslissing in je loopbaan rekening houden met de gevolgen ervan voor je pensioen’ peilt naar het bewustzijn van de consequenties op het einde van de loopbaan. ... beslissing rekening houden met de gevolgen voor je pensioen ...
neutraal 28%
akkoord 54%
niet akkord 18%
Tabel: Stelling, totale steekproef
Één op twee vrouwen die deelnamen aan het onderzoek houdt rekening met de gevolgen van beslissingen tijdens haar carrière. Bijna 1 op 5 is het niet eens met de stelling, 28% is neutraal. Vrouwen in armoede gaan iets vaker akkoord, zijn zich bewuster (59% versus 52% van de vrouwen zonder financiële problemen).
14
17% zegt eigenlijk niet bezig te zijn met haar financiële situatie of met geldzaken. Ik ben eigenlijk niet bezig met mijn financiële situatie of geldzaken
NVT 2%
waar 17% niet waar 81%
Tabel: Stelling, totale steekproef
39% vraagt financieel advies aan anderen (vrienden, ouders, bank, …), 58% stelt het zonder verder advies. 62% van alle respondenten zegt meer op haar uitgaven te letten sinds de economische crisis, 38% doet dat niet. Voor 4 op 10 vrouwen is het zo dat haar gezin het financieel moeilijker heeft sinds de economische crisis. Voor de vrouwen in armoede komt de crisis dubbel zo hard aan: 73% zegt dat haar gezin het financieel nog moeilijker heeft sinds de crisis (versus 30% van de vrouwen die rondkomen of comfortabel leven) en 73% let meer op haar uitgaven (versus 58%). Meer dan 1 op 2 (54%) van alle respondenten zegt verschillende mensen in haar omgeving te kennen die het moeilijk hebben om financieel rond te komen. Vrouwen in armoede zien meer mensen in hetzelfde schuitje in hun omgeving: 76% versus 47% van de vrouwen die wel rondkomen. Een op drie (34%) van alle vrouwen met (eigen) kinderen zegt haar (klein)kinderen niet te kunnen geven wat ze zou willen, omdat ze daar het geld niet voor heeft. 60% zegt hen alles te kunnen geven. Bij vrouwen in armoede ligt dit cijfer natuurlijk veel hoger: 64% kan haar kinderen niet alles geven door geldgebrek, versus 14% van de vrouwen die wel rondkomen. Open vraag: “Wat missen je (klein)kinderen omdat je het financieel moeilijk hebt? Wat kan je hen niet geven?” 337 vrouwen gaven een antwoord op deze vraag. Vakanties, reisjes, uitstapjes, vrijetijdsbeleving wordt 135 keer opgegeven als iets wat niet gegeven kan worden.6
6 Ter vergelijking: uit het Fé. Vrouwenrapport ‘09 blijkt dat 4 op de 10 vrouwen nooit op reis gaat.
15
Daarnaast worden vooral onverwachte extraatjes gemist (51) en (verjaardags)cadeautjes (55). Maar ook basisbehoeften zoals nieuwe stevige schoenen (29), een nieuwe jas, nieuwe kleren (51) en zakgeld (25) worden vernoemd. “Tijd om samen met de mama op te kunnen trekken of samen uitstapjes te maken. Vrijetijdsactiviteiten samen met je kind doen, kost veel geld en tijd, verjaardagsfeestjes ook. Je kind naar een feestje laten gaan, communiefeest, feestdagen en de Sint. Kost allemaal veel geld. Ook de juiste gezondheidszorgen zoals podoloog, logopedist, een bril zijn niet betaalbaar en toch noodzakelijk. Je moet als single mom bijna 2 jobs doen om rond te komen. Vaste kosten zijn voor ieder gelijk, inkomens niet.” “Exemples courants : pas de loisirs, pas de dentiste sauf extra-urgence, médecin très limité, j’évite la pharmacie ; vêtements+chaussures uniquement en méga-soldes ; pas de sport, impossible d’acheter certaines affaires scolaires, aucune vacance ni mini-trip, pas de sorties ciné ou snack, cadeaux d’annif personnalisés vu que je ne peux en acheter, cadeaux aux amis restreints, etc.” “De nouveaux habits : nous allons aux brocantes ou à la croix rouge. Pas possibilité de donner de l’argent de poche. Pas de vacances ou sorties : cinéma et autres...” “Ze wordt 10 en heb haar nog nooit een feestje kunnen geven, nooit op reis geweest.” Heel veel verhalen gaan over een moeilijke financiële situatie na een scheiding en de frustratie die daarmee gepaard gaat: “Af en toe iets extra’s. Ze moeten er meer en meer zelf voor werken. Op zich is daar niets mis mee, het heeft zelfs een “opvoedkundige” waarde. Niettemin was het zowel voor mij als voor hen iets makkelijker toen er nog 2 inkomens waren.” “C’est plutôt par rapport à mes filles que j’ai difficile. Je n’ai pas les moyens de les inviter au resto, leur offrir un vêtement, un ciné, un bon moment de détente... contrairement à leur père qui a les moyens de les inviter en voyage, de leur offrir un voyage, à condition que ce soit à lui que mes petits enfants soient confiés. Mes filles ne me proposent pas non + ce genre d’échanges car elles savent que je ne saurais pas suivre financièrement.”
16
Afspraken binnen het gezin Bij alle vrouwelijke respondenten die op dit moment een vaste partner hebben werd gepeild naar geld en financiën en de beslissingen hieromtrent binnen het gezin. In 19% van de huishoudens (vrouwen met partner) neemt de partner de meeste financiële beslissingen. Drie vierde zegt alle beslissingen over geld samen te nemen. 71% heeft duidelijke afspraken rond de gezinsfinanciën, 21% (eerder) niet. De grote meerderheid, 82%, weet precies wat haar partner verdient, 14% niet. Zo weet ook 14% niet hoeveel haar partner en zijzelf op de rekening staan hebben, 74% wel. 13% antwoordt hier ‘niet van toepassing’. In 17% van de gevallen weet de partner niet precies hoeveel zij verdient.7 15% van de vrouwen zegt zich eigenlijk niet bezig te houden met de financiën van het gezin. Één op twee vrouwen is financieel afhankelijk van haar man, zo blijkt uit de antwoorden op de volgende stelling:
Ik zou in financiële moeilijkheden geraken als mijn partner en ik uit elkaar zouden gaan
helemaal waar 25%
helemaal niet waar 19%
eerder waar 27%
eerder niet waar 23%
NVT 6%
Tabel: Stelling, totale steekproef
Voor 11% van de vrouwen in deze enquête ligt het nog zwaarder: zij zeggen bij hun partner te blijven omdat ze het financieel niet alleen aankunnen. Voor vrouwen in armoede is dit dubbel zo vaak het geval als voor vrouwen die rondkomen (14% versus 7%).
7 Ter vergelijking, Fé. Vrouwenrapport ‘09 representatieve steekproef: 25% van de vrouwen weet niet precies hoeveel er op de rekening van haar partner staat, in 31% van de gevallen weet de partner niet hoeveel de vrouw op haar rekening heeft, 37% heeft duidelijke afspraken gemaakt over alles wat geld en uitgaven aangaat. 51% maakt zich zorgen over haar financiële situatie indien haar partner haar zou verlaten.
17
Clichés
Als je wil werken, kan je er altijd voor zorgen dat je rondkomt
niet akkoord 36% akkoord 46% neutraal 18%
Tabel: Stelling, totale steekproef
36% is niet akkoord met de stelling en is er zich dus van bewust dat armoede of niet rondkomen niet eenvoudigweg een kwestie is van niet willen werken. Bijna de helft van de vrouwen gaat wel akkoord. Vrouwen in armoede staan genuanceerder tegenover deze cliché-uitspraak. Slechts 30% gaat akkoord (versus 50% van de vrouwen die rondkomen) en een ruime helft (54%) is niet akkoord (versus 31%).
Een man moet voor het gezinsinkomen zorgen
neutraal 20%
niet akkoord 70%
akkoord 10%
Tabel: Stelling, totale steekproef
18
1 op 10 vrouwelijke respondenten gaat akkoord met deze stelling en houdt er een eerder conservatief beeld op na, dat de man voor het gezinsinkomen moet zorgen. 7 op 10 is niet akkoord met dit cliché. Dubbel zoveel vrouwen in armoede geloven dat het de man is die voor het gezinsinkomen moet zorgen (16% versus 8% van de vrouwen die rondkomen). Van hen gaat ook maar 56% niet akkoord (versus 74%).
Voor een vrouw is het minder belangrijk dan voor een man om te werken en geld te verdienen akkoord 7%
neutraal 7%
niet akkoord 86%
Tabel: Stelling, totale steekproef
Op deze stelling wordt weinig conservatief geantwoord. 86% is niet akkoord. Slechts 7% gaat akkoord, en er zijn ook heel wat minder neutrale antwoorden op deze derde stelling. Er is geen significant verschil in houding tussen vrouwen in armoede en vrouwen die kunnen rondkomen.
Kopen op afbetaling Veelvuldig kopen op afbetaling kan leiden tot financiële moeilijkheden. Van onze respondentengroep heeft bijna 1 op 4 al eens toestellen, elektro, … op afbetaling gekocht. •
12% kocht al meubelen op afbetaling
•
4% kleding
•
3% reizen
•
2% boodschappen in de supermarkt
•
36% andere dan bovenstaande zaken
Vrouwen in armoede kopen meer op afbetaling: •
42% kocht al elektro op afbetaling (versus 17% van de vrouwen zonder financiële moeilijkheden)
•
24% kocht al meubelen op afbetaling (versus 9% van de vrouwen zonder financiële moeilijkheden)
•
11% kleding (versus 3%)
•
4% reizen (versus 2%)
•
6% boodschappen in de supermarkt (versus 1%)
•
36% andere dan bovenstaande zaken
19
Steun van buitenaf 52% van de vrouwen die deelnamen aan het onderzoek, kan altijd bij familie of vrienden terecht voor emotionele steun. •
32% regelmatig
•
13% zelden of nooit
•
3% weet het niet
Meer dan 1 vrouw op 10 kan niet rekenen op familie of vrienden wanneer ze emotionele steun nodig heeft. Bij vrouwen die het financieel moeilijk hebben is dit meer dan een kwart (26% zelden of nooit versus 9% van de vrouwen zonder financiële moeilijkheden). 30% van de vrouwen kan altijd bij familie of vrienden terecht voor diensten of hulp. •
37% regelmatig
•
26% zelden of nooit
•
8% weet het niet
Één op vier vrouwen kan ook voor diensten of praktische hulp niet op familie of vrienden rekenen. Vrouwen die het financieel moeilijk hebben kunnen veel minder op praktische hulp rekenen (42% zelden of er nooit versus 21% van de vrouwen zonder financiële moeilijkheden). 19% van de vrouwen kan altijd bij familie of vrienden terecht voor financiële steun. •
18% regelmatig
•
36% zelden of nooit
•
26% weet het niet
Op financiële steun kan dus het moeilijkst gerekend worden. Veel vrouwen weten het ook niet en zijn dus onzeker of ze deze steun zouden krijgen van familie of vrienden. Meer dan 1 op 2 vrouwen in financiële moeilijkheden (57%) kan zelden of nooit op geldelijke steun rekenen van familie of vrienden (versus 31% van de vrouwen zonder financiële moeilijkheden). Wordt die steun effectief gevraagd en gebruikt? Een op vier vrouwen krijgt effectief soms financiële steun uit haar omgeving. Ik krijg soms financiële steun uit mijn omgeving waar 24% niet waar 69%
NVT 7%
Tabel: Stelling, totale steekproef
Vrouwen die niet rondkomen doen vaker effectief beroep op vrienden en familie om financieel bij te springen (36% versus 21% van de vrouwen die aangeven rond te komen).
20
Oorzaak en gevolg voor vrouwen met financiële moeilijkheden Voor vrouwen die de eindjes niet aan elkaar kunnen knopen, is het vaak moeilijk om daarvoor uit te komen of hulp te vragen. •
77% gaat weinig weg, komt weinig onder de mensen, … uit geldgebrek
•
68% probeert te verbergen dat ze het moeilijk heeft om rond te komen
•
59% durft geen financiële hulp te vragen
•
47% zegt dat haar omgeving niet weet dat ze het financieel moeilijk heeft
•
40% weet niet waar ze financiële hulp kan krijgen
•
37% zegt wel open te kunnen praten over haar moeilijke financiële situatie
Deze respondenten konden verschillende oorzaken aanduiden voor het feit dat ze niet rondkomen met hun inkomen: 60% zegt dat het leven te duur is voor een alleenstaande (huur, onkosten, …) 52% verdient te weinig 48% heeft erg veel tegenslag gehad in haar leven 31% krijgt geen of te weinig financiële steun of alimentatie van haar ex-partner 29% heeft gezondheidsproblemen 22% heeft teveel schulden, een te hoge lening, … 17% is haar werk kwijt 11% krijgt de verschuldigde alimentatie helemaal niet 11% vindt geen job die ze kan combineren met haar gezin 9% werkt deeltijds omdat ze voor de kinderen moet zorgen en verdient daardoor te weinig 7% is vroeger volledig/deeltijds thuisgebleven voor de kinderen en heeft daardoor nu geen volwaardig pensioen 26% van deze respondenten geeft nog andere redenen op. Veel open antwoorden draaien rond de hoge prijzen voor voeding, levensmiddelen, woning, school, kinderopvang, … en een slechte gezondheid of de zorg voor gehandicapte kinderen. ‘augmentation des prix pour TOUT’ ‘bezig met scheiding, in het voorbije huwelijk is een financiële put ontstaan (drugsproblematiek)’ ‘3 schoolgaande kinderen kosten geld’ ‘belle-mère à charge’ ‘mag nooit meer werken, en zit momenteel in invaliditeit en krijg maar 40% van mijn brutoloon meer!!’ ‘Mon mari actuel donne une grande pension a son ex et a son fils.’ ‘net afgestudeerd (univ, juni 2009) maar wegens crisis nog geen werk gevonden’
21
Beeldvorming rond armoede Open vraag: “Welk beeld heeft de maatschappij van arme mensen? Hoe denken mensen over armoede? Kan daar bijvoorbeeld open over gepraat worden? Heb je hier ervaring mee?” 99 vrouwen gaven een antwoord op deze vraag. Het zijn vooral vrouwen die het financieel moeilijk hebben of in hun omgeving geconfronteerd worden met armoede. Wordt er over armoede gepraat? De algemene teneur in de antwoorden is dat er over het algemeen een heel groot taboe heerst over armoede. Er wordt zeer weinig open over gepraat. Vooral de randgroep die het financieel moeilijk heeft maar niet in grote zichtbare armoede leeft houdt het vaak verborgen voor de omgeving. “In onze dichte familiekring heeft niemand financiële problemen. Wij hadden die wel. Je voelt toch dat wie daar zelf niet mee zit, er weinig rekening mee houdt voor wie het niet breed heeft. Feestjes werden georganiseerd of cadeaus werden aangekocht om samen te delen. Ons deel woog veel meer op ons budget dan dat van broers en zussen ... Dat was moeilijk om over te communiceren.” “Als je arm bent word je meestal bestempeld met het woord marginaal, armoede is nog altijd een schande. In mijn omgeving is er ook niemand die weet dat ik het moeilijk heb, men ziet het ook niet aan mij, ik verzorg me nog altijd en laat me niet gaan, denk zelfs dat ik het zou zeggen dat niemand me zou geloven. Denk niet dat daar open over gepraat word, ik durf het in ieder geval niet” “Als mensen OCMW horen, denken ze meteen aan “profiteurs” en allochtonen. Nochtans ben ik zelf (en mijn papa en zusje) al 7j bij het OCMW omdat mijn mama ervandoor is, mijn papa ziek is, en ik nog hogere studies wou doen. Als het OCMW ons niet had gesteund, dan had ik moeten gaan werken om ons gezin te onderhouden. Ik ben trouwens afgestudeerd met grote onderscheiding! Ik heb dit op de universiteit aan niemand verteld. Ze zouden het niet begrijpen. We leiden geen luxe leven maar het gaat.” Hoe denken mensen over armoede? Uit de open antwoorden blijkt dat men 2 groepen armen onderscheidt: Zij die in armoede terecht gekomen zijn door ziekte, scheiding, verlies van werk en zij die lui zijn, geen werk willen zoeken ... “Deux sortes de gens pauvres : ceux qui ont pu avoir un enfant malade, qui on perdu leur situation, qui on eu un deces inopine... quant aux autres; qui gerent mal leur budget, ceux qui refusent de travailler, de se former, ceux qui boivent, se droguent, ... trop de gens assistes. Je n’ai pas eu de famille, je n’ai pas eu droit a une scolarité, je suis une infirme, je suis autodidacte, j’ai suivi de nombreuses formations... mais au fond notre plus grande richesse ne se trouve-t-elle pas dans nos coeurs.” (quotes) Het gevoel leeft dat het beeld van de maatschappij is: “eigen schuld” Wel wordt er ook vaak aangegeven dat dit beeld niet klopt.
22
“Men denkt dat armoede iets is dat enkel laaggeschoolden en kansarmen treft, omdat die onvoldoende achtergrond hebben i.v.m. administratie, iets wat absoluut niet klopt.” “Als je arm bent krijg je algauw een stempel: je bent dom, lui, zwak. Ik ben heel veel vrienden verloren doordat ik niet kan meegaan eens gaan eten of op stap. Daar hebben mensen geen begrip voor. Arme mensen moeten inleveren aan gezondheidszorg, schoonheidsverzorging, sportcentra, sociale activiteiten, ... Hierdoor gaat de moraal naar beneden, je zelfvertrouwen, je goed gevoel. Het schaadt je in alle opzichten, een neerwaartse spiraal, met vele slapeloze nachten.” “Arme mensen hebben dikwijls toch een tv, gsm, dure auto, ... de maatschappij denkt dat ze ‘daar dan wel hun geld aan kunnen uitgeven’, terwijl dit allemaal basisbehoeften zijn: sociaal contact, ontspanning, ...” “Arme mensen in onze westerse wereld worden aanzien als marginalen, ze zijn zelf de schuld van hun situatie. Kom je als vrouw in een financieel moeilijke situatie terecht door scheiding, dan is het je eigen schuld. Mannen zijn egoïstischer dan vrouwen, denken eerst aan zichzelf en dan pas aan hun kinderen, daardoor komt een gescheiden vrouw grotendeels op voor alle kosten voor de kinderen.”
23
Open vraag: “Bij welke diensten, organisaties of mensen kan je terecht voor hulp of informatie rond armoede? Heb je daar goede of slechte ervaringen mee? Wij horen het graag.” 256 vrouwen beantwoordden deze vraag. OCMW en CPAS zijn vrij goed gekend 74 vrouwen vernoemden het OCMW en 61 CPAS. Ook organisaties zoals de Schakels, CAW, De Kring, ‘t Lampeke, schuldbemiddelaars, Poverello, worden vermeld. Maar toch geven 34 vrouwen ook aan dat ze totaal geen idee hebben tot wie ze zich moeten richten. “ik heb nog niets ondernomen, heb ook geen idee tot wie ik me moet wenden” (quote) Over het algemeen vinden vrouwen die gebruik hebben moeten maken van deze organisaties dat ze goed werk leveren. Soms duurt het echter te lang, soms wordt men als een nummer beschouwd en soms heeft men het gevoel dat men een stempel krijgt, als een halve crimineel wordt beschouwd of dat vluchtelingen voor gaan op eigen bevolking. “Geen idee waar men terecht kan, op het ocmw zien ze je als Vlaming liever niet komen en vinden ze dat je als werkende moeder niet mag klagen.” (quote) CPAS wordt af en toe omschreven als erg bureaucratisch. “CPAS, trop bureaucratique” “CPAS: négative. On ne s’interesse pas des gens. On travaille pour ses revenus et c’est tout” (quote) Verder vindt men dat het gerecht faalt: “het gerecht faalt inzake het strikter opvolgen van bepaalde zaken. Bijv. EOT na scheiding wordt niet opgevolgd en je moet financieel diep in je buidel tasten via advocaat om je GELIJK te krijgen. Waarom dan een EOT?” Heel wat vrouwen vermelden dat ze net niet in aanmerking komen wegens een te hoog (laag) loon of omdat ze een job hebben en vinden het erg vernederend: “A un moment de ma vie (séparation, saisie sur salaire maximale, soins de santé, ...) j’ai été obligée de demander de l’aide à un CPAS et puisque j’avais toujours mon emploi temps plein je n’ai pas été aidée par cet organisme car beaucoup d’autres personnes n’avaient pas la chance d’avoir un travail. Ils m’ont donné une enveloppe verte contenant 4 tickets d’approvisionnement gratuit. L’horreur je n’y suis allée qu’une fois !!!!”
24
“CPAS, j’en ai bénéficié pendant mes études. C’est très humiliant, surtout quand on n’est pas compris.” “Ik ben vorige week naar het ocmw gestapt om hulp, mijn situatie moet eerst “onderzocht” worden, enkel een paar mensen weten van mijn situatie af. Ik laat alleen die mensen binnen in mijn veel te kleine studio, uit schaamte voor mijn gammele meubelen. Ik weet niet waar ik nog verder terecht kan met mijn probleem.” Of weigeren hulp te vragen omdat ze te trots zijn: “Je compte sur moi et moi seule pour m’en sortir.” “Il y a nos familles respectives mais je n’aime pas cela car cela crée une dépendance que je ne souhaite pas. Mon employeur, qui s’est montré compréhensif quand j’ai demandé que mon salaire me soit versé quelques jours à l’avance pour pouvoir payer ma maison mais pour le reste, je me débrouille car malgré tout... j’ai ma fierté.”
25
BIJLAGE 1 - Steekproefomschrijving Online onderzoek in combinatie met schriftelijke enquêtes bij vrouwen, in België •
Vragenlijst: 32 vragen (waaronder 3 open vragen), inclusief socio-demografische vragen
•
Analysegroep: 1649 respondenten die de enquête volledig invulden
•
Online enquête: 1442 volledig ingevulde enquêtes; in totaal 2106 deelnemers
•
Schriftelijk: 207 volledig ingevulde enquêtes
•
67% van de respondenten is Nederlandstalig
•
33% van de respondenten is Franstalig
Omschrijving socio-demografische kenmerken en leefsituatie van de totale steekproef Geslacht: de steekproef omvat 100% vrouwen, mannelijke kandidaat-deelnemers werden via routing omgeleid en bedankt voor hun interesse Gezinssituatie: •
68% heeft op dit moment een vaste partner, 32% is single.
•
67% van de steekproef heeft eigen kinderen, 33% niet. 13% heeft stiefkinderen.
•
Van de vrouwen met kinderen en/of stiefkinderen: •
24% heeft geen inwonende kinderen (eigen kinderen of stiefkinderen, voltijds of deeltijds)
•
31% heeft 1 inwonend kind
•
30% heeft 2 inwonende kinderen
•
12% heeft 3 inwonende kinderen
•
3% heeft 4 of meer inwonende kinderen
•
51% had eerder een vaste relatie en is gescheiden, uit elkaar gegaan of weduwe geworden
•
Leefsituatie: zie tabel Wat is je situatie op dit moment?
Freq.
%
Ik woon alleen.
262
16
Ik woon alleen met mijn kind(eren).
280
17
Ik woon samen met mijn partner.
379
23
Ik woon samen met mijn partner en kind(eren).
597
36
Andere situatie, nl.:
126
8
Total
1644
100
26
Leeftijd: zie tabel Leeftijdscategorieën
Freq.
%
< 30 jaar
351
22
30 - 44 jaar
647
40
45 - 59 jaar
525
32
60 +
98
6
Total
1621
100
In vergelijking met de verdeling van de Belgische bevolking zijn in deze respondentengroep oudere leeftijdsgroepen ondervertegenwoordigd. Opleidingsniveau: 4% heeft enkel de lagere school gevolgd, 8% heeft enkele jaren middelbare school gevolgd maar niet afgemaakt, 28% heeft de middelbare school afgewerkt. 40% volgde hoger onderwijs, 20% heeft een universitair diploma. In vergelijking met de verdeling van de Belgische bevolking is deze respondentengroep hoger opgeleid. Werksituatie: zie tabel. 47% is voltijds aan het werk, 21% deeltijds. Wat is je werksituatie op dit moment?
Freq.
%
voltijds werk
781
47
deeltijds werk
350
21
loopbaanonderbreking of tijdskrediet
48
3
werkloos / werkzoekend
150
9
zwartwerk / niet aangegeven werk
7
0.4
in ziekteverlof / tijdelijk werkonbekwaam
59
4
huisvrouw
70
4
met pensioen
80
5
student
58
4
andere
42
3
1645
100
Total
Van de vrouwen die met pensioen zijn heeft 57% altijd of meestal voltijds gewerkt, 8% heeft deeltijds gewerkt, 7% heeft haar loopbaan een tijdlang onderbroken, 11% is bijna haar hele leven thuis gebleven.
27
Arbeidscontract: zie tabel. 66% van de respondenten heeft een vast contract. Welk soort arbeidscontract heb je?
Freq.
%
een vast contract
998
66
een tijdelijk contract / interim
139
9
geen (schriftelijk) contract / zwartwerk
17
1
zelfstandig statuut
71
5
deze vraag is niet van toepassing op mijn situatie
290
19
Total
1515
100
Netto-inkomen per maand van de respondenten: 19% van de respondenten heeft een netto-inkomen van minder dan € 1000 per maand. Bijna 1 op 3 zit tussen de € 1000 en € 1500 per maand. Wat is jouw netto-inkomen per maand?
Freq.
%
minder dan € 750
130
8
tussen € 751 en € 1000
175
11
tussen € 1001 en € 1500
505
31
tussen € 1501 en € 2000
438
27
tussen € 2001 en € 2500
186
11
tussen € 2501 en € 3000
64
4
tussen € 3001 en € 3500
31
2
meer dan € 3500
31
2
weet ik niet
56
3
1627
100
Total
28
Werksituatie partner: zie tabel. 74% van de partners is voltijds aan het werk, 6% deeltijds. Wat is de werksituatie van je partner?
Freq.
%
voltijds werk
827
74
deeltijds werk
62
6
loopbaanonderbreking of tijdskrediet
9
1
werkloos / werkzoekend
55
5
werk in het zwart / niet aangegeven werk
5
0.4
in ziekteverlof / tijdelijk werkonbekwaam
27
2
huisvrouw/huisman
4
0.4
met pensioen
83
7
student
15
1
andere
29
3
1116
100
Total
Arbeidscontract partner: zie tabel. 70% van de partners van de respondenten heeft een vast contract. Welk soort arbeidscontract heeft je partner?
Freq.
%
een vast contract
758
69
een tijdelijk contract / interim
47
4
geen (schriftelijk) contract / zwartwerk
8
1
121
11
8
1
niet van toepassing
149
14
Total
1091
100
zelfstandig statuut weet ik niet
29
Netto-inkomen per maand van de partners van de respondenten: de partners hebben een groter netto-inkomen dan de respondenten. Wat is het netto-inkomen van je partner per maand?
Freq.
%
50
5
minder dan € 750 tussen € 751 en € 1000
54
5
tussen € 1001 en € 1500
252
23
tussen € 1501 en € 2000
305
28
tussen € 2001 en € 2500
160
15
tussen € 2501 en € 3000
63
6
tussen € 3001 en € 3500
37
3
meer dan € 3500
42
4
weet ik niet
109
10
Total
1100
100
Woonsituatie: 35% huurt op dit moment, 57% is eigenaar. Wat is je huidige woonsituatie? Freq.
%
Ik huur
570
35
Ik ben eigenaar
934
57
Andere situatie
137
8
Total
1641
100
30
BIJLAGE 2 - Ter info: profiel deelnemers schriftelijke enquêtes De schriftelijke enquêtes zijn afgenomen met de hulp van een aantal partners en organisaties die actief zijn rond armoede. De groep heeft dan ook een uitgesproken profiel. De vrouwen die schriftelijk aan de enquête hebben deelgenomen: •
zijn vaker alleenstaand (49% zonder vaste partner)
•
hebben vaker kinderen (78% eigen kinderen) en stiefkinderen (17% stiefkinderen)
•
zijn vaker gescheiden, uit elkaar gegaan of weduwe geworden (62%)
•
zijn meer alleenstaande moeders (31%) Wat is je situatie op dit moment? (schrift. enq.)
%
Ik woon alleen.
18
Ik woon alleen met mijn kind(eren).
31
Ik woon samen met mijn partner.
16
Ik woon samen met mijn partner en kind(eren).
27
Andere situatie, nl.:
9
Total
100
•
zijn minder voltijds aan het werk (18%) en 29% is momenteel werkloos
•
hebben minder een vast contract (57%) en vaker een tijdelijk contract of interim (25%)
•
verdienen veel minder per maand, bijna 1 op 2 heeft een netto-inkomen van minder dan €1000 Wat is jouw netto-inkomen per maand? (schrift. enq.)
Freq
%
minder dan € 750
42
23
tussen € 751 en € 1000
47
25
tussen € 1001 en € 1500
71
38
tussen € 1501 en € 2000
15
8
tussen € 2001 en € 2500
7
4
tussen € 2501 en € 3000
0
tussen € 3001 en € 3500
0
meer dan € 3500
0
weet ik niet
5
3
187
100
Total
•
zijn lager opgeleid: 18% heeft enkel de lagere school gevolgd, 22% heeft enkele jaren middelbare school gevolgd maar niet afgemaakt, 37% heeft de middelbare school afgewerkt. 15% volgde hoger onderwijs, 8% heeft een universitair diploma.
•
huren vaker (63%) en zijn minder eigenaar (26%)
•
verschillen qua leeftijdsverdeling niet significant van de totale steekproef
Deze groep respondenten geeft ook vaker aan niet of moeilijk te kunnen rondkomen met het inkomen dat ze ter beschikking hebben. 35% komt niet rond (versus 22% van de totale groep, schriftelijke + online enquêtes). 31
Financiële situatie (schrift. enq.)
niet rondkomen 35% rondkomen 65%
In het onderzoeksrapport wordt geen onderscheid gemaakt tussen de schriftelijke en online enquêtes. Samen maken ze de totale steekproef uit.
Een onderzoek van Fé.research 32
