Onderzoeksgids. Centraal Bureau voor Genealogie. Rob van Drie

Onderzoeksgids Centraal Bureau voor Genealogie

Rob van Drie

Den Haag, Centraal Bureau voor Genealogie, 2008

CBG-reeks nr. 19

• 2003, 2008 Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag. Tweede, gewijzigde druk.

Centraal Bureau voor Genealogie, Centrum voor familiegeschiedenis waar behalve de eigen collecties ook die van het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde in beheer zijn, alsmede genealogische verzamelingen van het Rijk. Prins Willem-Alexanderhof 22, 2595 BE Den Haag, Postbus 11755, 2502 AT Den Haag. Tel 070-3150570 (genealogische en heraldische inlichtingen), 3150510 (boekbestellingen), 3150580 (persoonskaarten), 3150500 (algemeen). Internet www.cbg.nl

ISBN / EAN 978-90-5802-066-6

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur en de uitgever. No part of this work may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the author and the publishers.

Inhoud

6

1 Inleiding

7

2 Centraal Bureau voor Genealogie

7 8 9 9 10 10 11

Activiteiten Website Digitale studiezaal Bezoek studiezaal in Den Haag Opbouw van de collecties Bibliotheek Catalogus

12

3 Persoonskaart en persoonslijst

12 14 15 16 17

17 18 19 20 22 23 24 24 25

Persoonskaart Persoonslijst Aanvragen persoonskaart en persoonslijst Voorbeelden bronverantwoording

4 Resultaten van eerder genealogisch onderzoek Publicaties

Toegangen Niet gepubliceerde onderzoeksresultaten

Familiedossiers Genealogische collecties Gebonden handschriften Collecties van elders op microfiche Onderzoeksresultaten via website CBG Voorbeelden bronverantwoording

26

5 Gelegenheidsdrukwerk

26

Familieadvertenties

3

28 29 30 31 32 33 33 35 37 39 41 41 44 45 45 46 47 47 48 48 49 51 52 53 53 55 56 58 59 60 60 61 62

4

Familiedrukwerk Bidprentjes Gelegenheidsgedichten Voorbeelden bronverantwoording

6 Bronnen van elders Basisbronnen

Burgerlijke stand en bevolkingsregister Doop-, trouw-, begraaf- en lidmatenregisters Overige archiefbronnen Voorbeelden bronverantwoording

7 Heraldiek Onderzoek naar een familiewapen Identificatie van een wapen Ontwerp, tekenen en registratie Onderzoek heraldische verschijnselen Voorbeelden bronverantwoording

8 Buitenland Bibliotheek en verzamelingen buitenland Europa

België Duitsland Frankrijk Groot-Brittannië Voormalige koloniën

VOC-gebied en Nederlandsch-Indië Suriname en Nederlandse Antillen Verenigde Staten van Amerika Op bestelling: films van de mormonen Voorbeelden bronverantwoording

9 Bijzondere onderwerpen Naam Beroep en functie

Militairen

Predikanten Openbare functies

63 64 64 66 68 69 70

Onderscheidingen Biografie Familiearchieven Voorbeelden bronverantwoording

10

Trefwoordenlijst

5

1. Inleiding

Het Centraal Bureau voor Genealogie bezit een schat aan informatie voor de stamboomonderzoeker. Wat in de studiezaal in Den Haag zichtbaar is van de bibliotheek en de collecties is het topje van de ijsberg. Het grootste gedeelte is opgeborgen in de depots en ligt daar te wachten tot het door u ontdekt wordt. Deze gids helpt u de weg hierin te vinden. Na een inleiding over het Centraal Bureau voor Genealogie leest u in de volgende hoofdstukken wat de bibliotheek en de collecties voor uw onderzoek kunnen betekenen en welke toegangen er zijn. Een deel van deze bronnen kunt u thuis raadplegen via de website van het Centraal Bureau voor Genealogie, in de Digitale studiezaal. Voor andere bronnen gaat u op avontuur in onze studiezaal in Den Haag. Een goede verantwoording van de gebruikte literatuur en archiefbronnen is belangrijk bij genealogisch onderzoek. Aan het eind van elk hoofdstuk wordt daarom aangegeven hoe u de daar besproken bronnen kunt verantwoorden in uw onderzoek, zodat u en anderen weten waaraan uw informatie ontleend is.

6

2. Centraal Bureau voor Genealogie

Het Centraal Bureau voor Genealogie - kortweg CBG - is in 1945 opgericht door een aantal particulieren en de Rijksoverheid. Doelstelling van de stichting was de bevordering van de genealogie en daarmee verwante wetenschappen. De oprichters brachten een aantal boeken en collecties in die de basis vormden van de documentatie van het Centraal Bureau voor Genealogie. Hiertoe behoorden bijvoorbeeld de collecties van de Stichting Nederland’s Patriciaat. Tot 1980 was het CBG gevestigd aan de Nassaulaan in Den Haag. In dat jaar trok het bureau in het gebouw aan de Prins Willem-Alexanderhof in Den Haag, waar het nog steeds gevestigd is. Sinds 1984 beheert het CBG ook de bibliotheek en de verzamelingen van het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde. Dit inleidende hoofdstuk over het Centraal Bureau voor Genealogie gaat in op de activiteiten, de website, de opbouw van de collecties, bezoek aan de studiezaal en de catalogus.

Activiteiten Het Centraal Bureau voor Genealogie ontplooit activiteiten rond documentatie, informatiebemiddeling, onderzoek en educatie. Dat gebeurt in een aantal afdelingen. Als onderzoeker heeft u binnen de muren van het Bureau vooral contact met de medewerkers van de afdeling studiezaal. Zij maken u wegwijs in de studiezaal en kunnen u advies geven bij uw onderzoek in de collecties van het Centraal Bureau voor Genealogie. De afdeling onderzoek en inlichtingen verstrekt telefonische en schriftelijke informatie. Dat kan naar aanleiding zijn van vragen over genealogisch onderzoek in zijn algemeenheid of over de collecties van het Centraal Bureau voor Genealogie in het bijzonder. Daarnaast levert deze afdeling uittreksels van persoonskaarten en persoonslijsten. Ook doen medewerkers onderzoek voor derden op enkele specialistische terreinen, bijvoorbeeld in opdracht van notarissen. De afdeling collectie zorgt voor het beheer en toegankelijk maken van de bibliotheek en de verzamelingen. Tot de activiteiten van deze afdeling horen ook de microfichering en (de begeleiding van) digitaliseringsprojecten.

7

De afdeling uitgeverij verzorgt de publicaties voor de Vrienden (donateurs) van het Centraal Bureau voor Genealogie: het Jaarboek en het kwartaalblad Genealogie. Daarnaast geeft het naslagwerken uit (zoals Nederland’s Adelsboek en Nederland’s Patriciaat), educatieve uitgaven (zoals de delen in de educatieve CBG-reeks en lesbrieven) en cd-roms en dvd's in de serie 'Digitale naslag'. Ook de inhoud van de website wordt door deze afdeling verzorgd. De afdeling algemene zaken geeft het CBG ondersteuning op het gebied van financiën, huisvesting, personeelszaken, automatisering, post- en orderverwerking. Het jaarverslag, dat in het Jaarboek van het Centraal Bureau voor Genealogie en op de website van het CBG wordt gepubliceerd, geeft een goede indruk van de activiteiten van het CBG. Daarvoor kan ook het jaarlijkse Overzicht diensten en publicaties gebruikt worden, dat bovendien inzicht geeft in de prijzen van de CBG-producten. Het wordt u op verzoek toegezonden. Het staat ook op de website www.cbg.nl. Het Centraal Bureau voor Genealogie kan bestaan dankzij financiële steun van de overheid en de jaarlijkse bijdragen van de Vrienden. In ruil voor hun bijdrage krijgen Vrienden het driemaandelijkse tijdschrift Genealogie en het Jaarboek, gratis toegang tot de studiezaal, een tegoed om te besteden in de digitale studiezaal en korting op producten en diensten van het CBG. In zijn werk wordt het Centraal Bureau voor Genealogie gesteund door een groot aantal vrijwilligers, die ofwel thuis of in het bureau allerhande werkzaamheden verrichten, vooral in het kader van uitbreiding, beheer en toegankelijkheid van de collecties.

Website Vanaf de beginpagina van de website van het Centraal Bureau voor Genealogie (www.cbg.nl) vindt u de weg naar de volgende onderdelen. • Algemene informatie over het Centraal Bureau voor Genealogie. • Online CBG-catalogus, de toegang tot bibliotheek en verzamelingen. • Het ‘Forum’, voor het stellen van vragen en geven van antwoorden. • ‘Lopend onderzoek’, een online adressenbestand van genealogen die onderzoek doen naar bepaalde familienamen en bereid zijn om gegevens uit te wisselen. • Links naar websites die voor genealogen van belang zijn. • De ‘online onderzoeksgids’ met informatie over allerlei aspecten van genealogisch onderzoek. • De ‘heraldische databank’ met beschrijvingen van familiewapens. • Informatie over uitgaven van het Centraal Bureau voor Genealogie.

8

Digitale studiezaal Van een aantal bronen zijn de afbeeldingen te raadplegen in de Digitale studiezaal, een aparte website naast de algemene website van het CBG. Om te beginnen zijn dat familieadvertenties (zie blz. 26), het Algemeen Politieblad (zie blz. 11) en bidprentjes (zie blz. 29). De Digitale studiezaal wordt de komende jaren uitgebreid met andere bronnen en literatuur. De Digitale studiezaal maakt gebruik van een pay-per-view systeem. De onderzoeker betaalt voor het bekijken van afbeeldingen een aantal eenheden uit zijn tegoed. Dit tegoed ontstaat door het kopen van eenheden in de webwinkel. Vrienden (donateurs) krijgen jaarlijks een aantal eenheden gratis en korting bij de aanschaf van eenheden. De belangrijkste toegang tot de Digitale studiezaal is de online catalogus op de algemene website (www.cbg.nl). Een zoekvraag op familienaam leidt u naar de digitale bronnen. De algemene website bevat een uitgebreide handleiding voor het gebruik van de Digitale studiezaal (onder het gelijknamige menu-item).

Bezoek studiezaal in Den Haag Het is aan te raden reeds in de beginfase van uw genealogisch onderzoek een bezoek te brengen aan het Centraal Bureau voor Genealogie. U vindt er dan meestal wel iets van uw gading. Bovendien kunt u zich bij zo’n eerste bezoek oriënteren op de bruikbaarheid van de collecties voor volgende fasen van uw onderzoek. De openingstijden vindt u op de website. Na lezing van deze gids heeft u een goede indruk van de mogelijkheden voor onderzoek bij het CBG. Als u de beschikking heeft over internet kunt u uw bezoek verder voorbereiden door de website van het CBG (www.cbg.nl) te raadplegen. In de internet-catalogus kunt u nagaan wat voor materiaal er aanwezig is op de familienaam die u interesseert. Ook kunt u zo te weten komen wat het CBG in huis heeft over de plaatsen waar uw voorouders woonden. Uw bezoek aan het Centraal Bureau voor Genealogie begint in de receptie. Daar schrijft u zich in als bezoeker en betaalt u enkele euro’s per dag als vergoeding voor het gebruik van de collecties. Vrienden (donateurs) hebben gratis toegang. De receptiemedewerker verwijst u door naar de studiezaal. U krijgt daarbij een plattegrond van de studiezaal uitgereikt, zodat u een overzicht heeft van wat er te vinden is. De plattegrond staat ook op de internetsite van het CBG. In de receptie kunt u verder de uitgaven van het CBG aanschaffen. De studiezaalmedewerkers maken u wegwijs in de studiezaal en beantwoorden uw onderzoeksvragen. In de studiezaal staan de belangrijkste genealogische naslagwerken als handbibliotheek ter inzage, zoals de meest geraadpleegde

9

Nederlandse genealogische tijdschriften, kwartierstatenboeken, Nederlandse adels- en patriciaatsboekjes. U vindt er verder de microfiches in de zelfbediening en de leesapparaten waarmee u deze kunt bekijken. Met behulp van een speciaal kopieerapparaat kunnen fotokopieën vanaf de fiches gemaakt worden. Er is ook een gewoon kopieerapparaat om bijvoorbeeld uit boeken fotokopieën te maken. In de studiezaal staan meerdere computers waarop de catalogus te raadplegen is en enkele computers waarmee u het internet op kunt. Met de studiezaal-catalogus kunt u materiaal dat in de depots aanwezig is aanvragen. Het aangevraagde wordt in de depots opgezocht en ligt na verloop van tijd voor u klaar bij de informatiebalie in de studiezaal. U kunt het dan in de studiezaal inzien. In de studiezaal staan ook enkele computers met de inhoud van cd-roms en dvd’s van genealogische en heraldische tijdschriften en naslagwerken.

Opbouw van de collecties Het grootste gedeelte van wat het Centraal Bureau voor Genealogie de onderzoeker te bieden heeft staat in de depots en is via de catalogus toegankelijk. De verzamelingen bevatten originele bronnen (bijvoorbeeld persoonskaarten of familiearchieven) naast resultaten van onderzoek (bijvoorbeeld familiedossiers en familieboeken). Zij komen in de volgende hoofdstukken uitgebreid aan de orde. Dat geldt ook voor de microfiches die op de studiezaal ter inzage staan. Daarin zijn verfilmde originele bronnen (bijvoorbeeld burgerlijke stand en bevolkingsregisters), bewerkingen van deze bronnen en resultaten van onderzoek (bijvoorbeeld handschriftgenealogieën) opgenomen.

Bibliotheek Van de totale bibliotheek is een selectie in de studiezaal geplaatst. Deze handbibliotheek is het topje van de ijsberg. In de depots staan de overige boeken, op anderhalve kilometer boekenplank. Rubrieken die in de volgende hoofdstukken uitgebreider voor het voetlicht komen zijn genealogie en biografie, bronnenpublicaties, heraldiek en buitenland. Enkele onderdelen van de bibliotheek komen in de volgende hoofdstukken niet aan de orde en worden daarom hier besproken. Topografie Wie genealogisch onderzoek doet interesseert zich vaak ook voor de geschiedenis van de plaats of de streek waar zijn voorouders woonden. Het Centraal Bureau voor Genealogie verzamelt literatuur over de geschiedenis van plaats en streek, zodat de genealoog zijn onderzoek in een historisch kader kan

10

plaatsen. De rubriek ‘topografie’, waar deze boeken en tijdschriften onder vallen, beslaat ongeveer een kwart van de bibliotheek. De toegang tot deze literatuur is de geautomatiseerde catalogus. U kunt hier bijvoorbeeld in zoeken op de naam van de plaats waar uw interesse naar uitgaat.

Oude drukken (voor 1800) Gedrukte werken van voor 1800 zijn niet in de geautomatiseerde catalogus opgenomen. Van deze ‘oude drukken’ is een papieren overzicht gemaakt, dat in de studiezaal ter inzage staat: I.L. Versprille en P.G. Mout, Katalogus van de bij het Centraal Bureau voor Genealogie en het Koninklijk Neder-

landsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde berustende gedrukte werken voor 1800 (’s-Gravenhage 1989). De titels in de papieren catalogus zijn gerangschikt op auteursnaam of bij het ontbreken daarvan op het eerste zelfstandige naamwoord. In de collectie oude drukken bevinden zich ondermeer genealogische, (rechts)historische en heraldische naslagwerken zowel uit Nederland als het buitenland.

Gedenkboeken Tot de bibliotheek van het Centraal Bureau voor Genealogie hoort een collectie gedenkboeken. Dat zijn boeken die zijn uitgegeven ter gelegenheid van een jubileum van een bedrijf, instelling, vereniging, enzovoort. Daartoe horen bijvoorbeeld boeken over vijftig jaar Algemene Kunstzijde Unie te Arnhem (1911-1961), honderd jaar Algemene Nederlandse Grafische Bond (1866-1966), honderd jaar Koninklijke Zangvereniging ‘Cecilia’ (1830-1930) en honderd jaar Dekker’s Houthandel te Zaandam (1855-1955). De collectie telt een kleine 600 van deze boeken. Ze zijn via de catalogus op te vragen.

Algemeen Politieblad Het Centraal Bureau voor Genealogie bezit de jaargangen 1852-1946 van het Algemeen politieblad. Dit bevat ondermeer signalementen (bijvoorbeeld van verdachten, veroordeelden, gedeserteerden, vermisten), gegevens over gedupeerden (van misdrijven), uitgezette en toegelaten vreemdelingen en rijkspolitieambtenaren (aanstelling, promotie, beloning, standplaatsen). Het CBG werkt aan een meerjarig project van digitalisering en ontsluiting op persoonsnaam van deze serie. De jaargangen 1852-1892 zijn inmiddels ontsloten. In de catalogus kunt u op familienaam zoeken. De betreffende pagina’s kunt u in de studiezaal in Den Haag of in de Digitale studiezaal bekijken.

Catalogus De bibliotheek en de verzamelingen van het Centraal Bureau voor Genealogie zijn toegankelijk via de geautomatiseerde catalogus. In de studiezaal staat een aantal computers waarmee in de catalogus gezocht kan worden. Dat kan op auteursnaam, woord uit de titel, familienaam, plaatsnaam en onderwerp. De catalogus is ook op de website van het Centraal Bureau voor Genealogie (www.cbg.nl) te raadplegen.

11

3. Persoonskaart en persoonslijst

Het Centraal Bureau voor Genealogie beheert het ‘Centraal archief van overledenen’. Daarin bevinden zich in de eerste plaats de persoonskaarten van mensen die in Nederland woonden en hier na 1938 en tot 1 oktober 1994 overleden zijn. Op 1 oktober 1994 werd de geautomatiseerde Gemeentelijke Basis Administratie persoonsgegevens (GBA) ingevoerd. Het CBG werd hierbij aangewezen als centrale (digitale) bewaarplaats van de gegevens van in Nederland overleden personen. Dit is het tweede bestanddeel van het ‘Centraal archief van overledenen’. Van de persoonskaarten kan het CBG tegen betaling uittreksels verstrekken. U krijgt dan een fotokopie van de openbare gegevens op de kaart. Van de personen in de database met overledenen van na 1 oktober 1994 kan het CBG ook informatie verstrekken. Dit gebeurt op een zogenaamde ‘persoonslijst’. Dit alles is geregeld in de wettelijke Regeling gemeentelijke basisadministratie (art. 47 en 50 t/m 55). Persoonskaart en persoonslijst vormen belangrijke informatiebronnen in de beginfase van het onderzoek. Zij slaan een brug naar onderzoek in de burgerlijke stand. Ze bevatten informatie waarmee u het onderzoek bij een archiefinstelling kunt beginnen. Ook in volgende fasen van het genealogisch onderzoek kunt u deze bronnen gebruiken. De persoonskaarten en persoonslijsten bewijzen dan bijvoorbeeld hun diensten bij het maken van een overzicht van de jongste generaties van een familie. Dit hoofdstuk beschrijft in het kort de achtergrond en inhoud van persoonskaart en persoonslijst. Verder geeft het informatie over het aanvragen van uittreksels. Meer hierover leest u in het informatieblad ‘Persoonskaarten en persoonslijsten’, dat op aanvraag wordt toegezonden, en ook op de website van het CBG (www.cbg.nl) staat. Op de website is ook een lijst opgenomen met een verklaring van de meest voorkomende afkortingen op de persoonskaart. De achtergronden van beide bronnen komen uitgebreid aan de orde in de CBGuitgave Burgerlijke stand en bevolkingsregister (herziene uitgave, Den Haag 2002), geschreven door R.F. Vulsma.

Persoonskaart Elke persoonskaart in de collectie van het CBG maakte, tot het overlijden van de persoon voor wie deze kaart werd gemaakt, deel uit van het bevolkingsregister

12

van zijn of haar woonplaats. Het Besluit bevolkingsboekhouding van 10 augustus 1938 bepaalde dat er voor 1 januari 1940 van elke in Nederland woonachtige persoon een persoonskaart aangelegd moest zijn. Wanneer een van de inwoners van een gemeente overleed noteerde de afdeling bevolking de overlijdensgegevens op de persoonskaart. De kaart werd vervolgens, nadat de belangrijkste gegevens op een ‘archiefblad’ waren overgebracht dat in het bevolkingsregister bleef, voor statistische bewerking gestuurd naar het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het CBS zond hem weer door naar de Rijksinspectie van de Bevolkingsregisters in Den Haag. Deze gaf de persoonskaarten van overledenen vanaf 1949 in beheer bij het CBG. De collectie groeide daar aan tot een aantal van circa zes miljoen stuks. De persoonskaart bevat ondermeer de personalia van de betrokkene en daarnaast de namen van de ouders, vaak met hun geboorteplaatsen en -data, daarnaast zijn gegevens over huwelijk(en), partner(s) en kinderen vermeld. Omdat de originele persoonskaarten vrij recente en soms privacy-gevoelige gegevens bevatten worden zij niet ter inzage gegeven. U kunt tegen betaling uittreksels ontvangen. Inhoud uittreksel persoonskaart De persoonskaart is verdeeld in een aantal vakken waarvan de volgende in het uittreksel zijn opgenomen. • Voorzijde: Vak 1. Datum waarop de naam en geboorteplaats en -datum van de betrokkene zijn vergeleken met de geboorteakte van de burgerlijke stand. In sommige gevallen, als betrokkene buiten Nederland is geboren, was die vergelijking niet mogelijk. Vak 2. Verhouding van betrokkene tot het gezinshoofd, bijvoorbeeld man, vrouw, vader en moeder. Vak 3. Geslachtsnaam (vak 3a) en de voornamen (vak 3b). Vak 4. Geboortedatum en gemeente waar de geboorte plaatsvond. Vak 5. Nationaliteit. Vak 7. Het beroep en of men dit beroep als hoofd ( h ) of ondergeschikte ( o ) uitoefende. Hoewel men bij wijziging van beroep daarvan aangifte moest doen bij het bevolkingsregister, gebeurde dat in de praktijk lang niet altijd, zodat deze gegevens vaak sterk verouderd zijn. In ieder geval zijn de gegevens summier, zodat u uit andere bronnen (mededelingen van familieleden, adresboeken, kranten) aanvullingen zult willen verzamelen. Vak 8. De namen, geboorteplaatsen en -data van de ouders. Een belangrijke bron voor uw onderzoek, want hieruit leert u dikwijls een oudere generatie kennen. Toen men in 1938/1939 van iedere toen levende inwoner van Nederland een persoonskaart aanlegde, heeft men niet altijd kans gezien die gegevens over de ouders van - met name de oudere - betrokkenen te vermelden. Maar in vele gevallen geeft dit vak u informatie over personen die tot soms ver in de negentiende eeuw terug werden geboren. Vakken 9 en 10. Namen en voornamen van de echtgeno(o)te(n).

13

Vakken 11 en 12. Geboortedatum en -plaats van echtgeno(o)te(n). Vak 13. Datum en gemeente van de huwelijkssluiting. Vakken 14, 15 en 16. Datum en plaats waar het huwelijk is ontbonden door overlijden van de partner ( O ) of echtscheiding ( S ). Vak 22. Gegevens over de opeenvolgende woonadressen van betrokkene. Het is het CBG niet toegestaan adressen te verstrekken van personen die minder dan 20 jaar geleden zijn overleden, dit onder meer ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de nabestaanden, die immers veelal op dezelfde adressen woonden of nog wonen. De overlijdensplaats en -datum, die op de achterzijde van de persoonskaart staan afgedrukt, worden eveneens op de voorzijde van het uittreksel vermeld. • Achterzijde: De achterzijde van de persoonskaart bevat voornamelijk gegevens over de kinderen. Gewoonlijk worden de kinderen alleen vermeld op de kaart van de vader. Van de achterzijde krijgt u alleen een uittreksel als er inderdaad kinderen op worden vermeld. U krijgt dan de gegevens uit: Vak 27. De datum en wijze waarop het kind het gezin van de persoon aan de ommezijde heeft verlaten. De wijze waarop, wordt door een letter aangegeven: A voor vertrek (administratief afgevoerd), O voor overlijden, H voor huwelijk. Vakken 28 en 29. Naam en voornamen van de kinderen. Vakken 30 en 31. Geboorteplaatsen en -data van de kinderen. Vak 32. De verhouding van het kind tot het gezinshoofd, bijv. z (zoon), d (dochter), sd (stiefdochter), sz (stiefzoon). Bij de invoering van de persoonskaart in 1938/1939 werden van de toen reeds gehuwde personen niet altijd de eventuele vorige huwelijken vermeld en ook werden de kinderen die bij het aanleggen van de kaart niet meer thuis woonden dikwijls niet op de keerzijde vermeld. Wel is er uiteraard van die kinderen een eigen persoonskaart gemaakt. Dat geldt niet voor de kinderen die inmiddels waren overleden. Sommige kaarten van overledenen uit de oorlogsjaren 1940-1945 zijn door oorlogshandelingen verloren gegaan.

Persoonslijst Per 1 oktober 1994 werd de Gemeentelijke Basisadministratie persoonsgegevens (GBA) ingevoerd. Vanaf die datum is de bevolkingsregistratie geautomatiseerd. De gemeenten houden de persoonskaarten niet meer bij. Ze worden wel bewaard door de gemeente, om op terug te kunnen vallen bij bepaalde vragen. Het Centraal Bureau voor Genealogie is in de Wet op de GBA aangemerkt als ‘bijzondere derde’. Op grond hiervan ontvangt het CBG gegevens over overledenen en mag het uit het opgebouwde databestand persoonslijsten verstrekken. Dat kan vanaf het tweede kalenderjaar na het jaar van overlijden van betrokkene.

14

Inhoud persoonslijst De volgende informatie vindt u in een uittreksel persoonslijst: a. Geslachtsnaam betrokkene. b. Voornamen betrokkene. c. Geboortedatum en geboortegemeente betrokkene. d. Nationaliteit betrokkene. e. Namen, geboortedata en geboortegemeenten van ouders, voor zover deze voorkwamen op de persoonskaarten. f. Gegevens over (eventuele) huwelijk(en): deze gegevens zijn van de oude persoonskaarten overgenomen. g. Adressen. Vanaf de persoonslijsten kunnen wel de woongemeenten en de datum van vestiging verstrekt worden. Hierbij moet in aanmerking genomen worden dat het niet verplicht is oude adresgegevens vanaf de persoonskaarten over te brengen op de persoonslijsten. In veel gemeenten is dat dan ook niet gebeurd. De gegevens ten aanzien van de woongemeenten zullen daarom doorgaans niet verder teruggaan dan de situatie per 1 oktober 1994. Hetzelfde geldt voor gegevens met betrekking tot een eventuele vestiging in en terugkomst uit het buitenland. h. Datum en overlijdensgemeente (eventueel land). i. Kinderen. In de GBA zijn de persoonslijsten van de kinderen gekoppeld aan die van beide ouders. Dit heeft een aantal consequenties: kinderen (waarvan familienaam, voornamen, geboortedatum en geboortegemeente vermeld worden) komen zowel voor op de persoonslijst van de vader als op die van de moeder. Gegevens met betrekking tot het vertrek uit het gezin komen op de persoonslijst niet voor (die gegevens worden bijgehouden op de persoonslijsten van de kinderen zelf). Op de persoonslijst van een ouder komen ook geen aanduidingen voor waaruit het geslacht van een kind kan worden afgeleid (ze blijken immers binnen de GBA uit de persoonslijst van het betrokken kind). Tenslotte moet worden opgemerkt, dat het bij de invoering van de GBA verplicht was, gegevens met betrekking tot kinderen geboren vanaf 1 januari 1966 over te brengen naar persoonslijsten van de ouders. Voor eerder geboren kinderen gold die verplichting niet. Bij het bekijken van deze gegevens moet hiermee rekening worden gehouden.

Aanvragen persoonskaart en persoonslijst Uittreksels van persoonskaarten en persoonslijsten kunnen uitsluitend schriftelijk besteld worden. Gebruik hiervoor bij voorkeur het bestelformulier dat op aanvraag wordt toegestuurd of dat u vanaf de website (www.cbg.nl) kunt printen. De levertijd van een uittreksel persoonskaart of persoonslijst varieert van enkele dagen tot enkele weken. De kosten van het geven van informatie uit de persoonskaarten en van de persoonslijsten worden berekend per gezochte inlichting. Informatie over de tarieven van uittreksels uit persoonskaarten en van persoons-

15

lijsten vindt u in het Overzicht diensten en publicaties van het CBG dat tenminste een maal per jaar verschijnt. Daarnaast is deze informatie ook te vinden op de website van het CBG. Bevordering efficiënte verwerking bestelling De efficiënte verwerking van de aanvragen kunt u bevorderen door: 1. achternaam en voorna(a)m(en) juist en volledig te vermelden. 2. het jaar en zo mogelijk de precieze datum van overlijden op te geven. Het persoonskaartenbestand is opgedeeld in deelbestanden naar overlijdensjaar: 1938-1970, 1971-1980, 1981-1987, 1988 tot 30 sept. 1994 (persoonskaarten) en vervolgens persoonslijsten uit de Gemeentelijke Basisadministratie vanaf 1 okt. 1994. Deze zijn beschikbaar twee jaar na het jaar van overlijden. 3. de geboortedatum en -plaats te vermelden. 4. de aanvragen alfabetisch op achternaam en voornamen te rangschikken. 5. andere informatie te geven, zoals geboorte- en/of overlijdensplaats en namen van echtgenoot of echtgenote.

Voorbeelden bronverantwoording Een goede verantwoording van de gebruikte bronnen is belangrijk voor de genealogisch onderzoeker. In de eerste plaats kan hij zo zelf later de geraadpleegde bronnen terugvinden. Als hij de bronverwijzing vervolgens opneemt in een onderzoeksresultaat dat hij naar buiten brengt, dan verantwoordt hij op deze wijze ook zijn onderzoek. Een ander kan de bron controleren en op zijn waarde schatten. Hier volgen voorbeelden van bronverwijzing naar de collectieonderdelen die in dit hoofdstuk besproken zijn. • Persoonskaart: CBG, persoonskaart Dirk Vroonland (1895-1968). • Persoonslijst: CBG, persoonslijst Nicolaas van Vliet (1918-1995).

16

4. Resultaten van eerder genealogisch onderzoek

Het Centraal Bureau voor Genealogie verzamelt als documentatiecentrum resultaten van genealogisch onderzoek. Onderzoekers die de studiezaal bezoeken kunnen zo profiteren van wat door anderen gedaan is. Dat voorkomt dubbel werk. Het kan daarbij gaan om resultaten die gepubliceerd zijn of om niet gepubliceerd materiaal. In de bibliotheek bevinden zich boeken die een paar eeuwen geleden gemaakt zijn naast pas uitgegeven genealogieën. De dossiers bevatten oude handschriften naast moderne geprinte teksten. Het is belangrijk de gegevens die door een andere onderzoeker verzameld zijn met een kritische geest tegemoet te treden. Genealogie is een historische discipline. Bronnenkritiek moet daarom hoog in het vaandel van de genealoog staan. De resultaten van genealogie in druk en handschrift krijgen geen ‘keurmerk’ mee. Het is aan de onderzoeker de kwaliteit ervan te beoordelen en de informatie al dan niet in zijn eigen onderzoek te betrekken. Het Centraal Bureau voor Genealogie neemt ten behoeve van toekomstige onderzoekers ook graag de resultaten van uw onderzoek, in welke vorm dan ook, in zijn bibliotheek of collecties op.

Publicaties Bij de oprichting van het CBG in 1945 werd de bibliotheek van de Stichting Nederland’s Patriciaat ingebracht. Dit was de boekencollectie van het voormalige ‘Centraal Bureau voor Genealogie en Heraldiek’ (1905-1930) van D.G. van Epen en M.G. Wildeman. Door aankoop en schenking (in de beginjaren o.a. van Jhr. Mr. E.A. van Beresteyn (1876-1948)) is de bibliotheek sindsdien uitgegroeid tot een waarin bijna elke Nederlandse genealogische publicatie te vinden is. De bibliotheek bevat familieboeken die gedrukt, gestencild of via de fotokopieermachine of printer vermenigvuldigd zijn. Daarnaast zijn alle Nederlandse genealogische tijdschriften erin opgenomen. De meest geraadpleegde boeken en tijdschriften staan in de studiezaal ter inzage, de overige literatuur kan via de studiezaalcatalogus aangevraagd worden. De aangevraagde boeken worden voor u opgezocht in het depot. Na enige tijd zijn ze in de receptie af te halen, waarna u ze in de studiezaal in kunt zien. Via de internetcatalogus kan niet aangevraagd

17

worden, maar u kunt wel thuis nagaan welke boeken in de bibliotheek opgenomen zijn, om ze bij een bezoek aan het CBG te kunnen raadplegen.

Toegangen Als u wilt weten of er over een bepaalde familie een boek gepubliceerd is kunt u in de eerste plaats de catalogus raadplegen. Door te zoeken op naam en daarbij de familienaam in te typen zoekt de catalogus publicaties die families met de betreffende naam als onderwerp hebben. Dat is een vrij grove manier van zoeken. In een boek dat over een bepaalde familie gaat zullen meestal ook gegevens over andere families voorkomen. Publicaties in tijdschriften zijn ook niet ontsloten op deze manier. Gelukkig is er het Genealogisch Repertorium als belangrijkste toegang tot genealogische literatuur. In de wandeling wordt dit ook wel ‘Beresteyn’ genoemd, naar de eerste samensteller ervan, de al eerder genoemde Jhr. Mr. E.A. van Beresteyn. Van dit naslagwerk, samengesteld en uitgegeven door het CBG, zijn vijf papieren delen verschenen. Het eerste deel (in twee banden) bevat verwijzingen naar publicaties verschenen tot 1970. Daarop zijn vier supplementen gevolgd: 19701984, 1985-1989, 1990-1994 en 1995-1999. Het Genealogisch Repertorium is ook als database te raadplegen via de internet-catalogus. Het papieren Genealogisch Repertorium is alfabetisch ingericht op familienaam. Het verwijst naar publicaties waarin tenminste drie generaties van een familie voorkomen. Achter een familienaam wordt soms voluit een monografie vermeld die over een familie gaat. Een andere keer verwijst het via een afkorting naar een tijdschrift of door middel van een vet gedrukt getal naar een boek, waarvan de volledige titel te vinden is achterin ‘Beresteyn’. Bij meerdere vermeldingen op één familienaam geeft het Genealogisch Repertorium vaak een nadere geografische aanduiding, de plaats of streek waar de familie in de betreffende publicatie vandaan komt. De database Genealogisch Repertorium bevat de informatie uit alle verschenen delen van dit naslagwerk en bovendien de aanvullingen vanaf het jaar 2000. Een medewerker van het Centraal Bureau voor Genealogie en enkele vrijwilligers bewerken de nieuwe genealogische publicaties voor dit digitale Genealogisch Repertorium. Als u in de internetcatalogus zoekt op een bepaalde naam krijgt u in de zoekresultaten onder de knop ‘genealogisch repertorium’ de literatuurverwijzingen. Een tweede toegang tot genealogische literatuur is de ‘cartotheek Van Alff’ in de studiezaal. Ook voor dit kaartsysteem, dat tussen de jaren twintig en tachtig van de twintigste eeuw is samengesteld door mej. Th.J. van Alff (1906-1994), bibliothecaresse van het Genootschap, is het drie-generatiecriterium gehanteerd. Daarom is er een gedeeltelijke overlap met het Genealogisch Repertorium. Voor

18

de cartotheek Van Alff is echter ook een aantal buitenlandse tijdschriften en monografieën bewerkt. Daaruit zijn vooral verwijzingen naar families met banden met Nederland opgenomen. Bovendien heeft de samenstelster soms ook verwijzingen genoteerd naar families die slechts één vermelding in een publicatie hebben. Het gaat dan vooral om familienamen die niet zo vaak voorkomen. Dit kaartsysteem komt de komende jaren langzamerhand op microfiche beschikbaar. Uit het nog niet verfilmde deel kan op verzoek informatie gegeven worden aan de onderzoeker. Onderzoekers geven meestal een exemplaar van hun familiepublicatie aan het Centraal Bureau voor Genealogie. Hiervan verschijnt dan een bespreking in het kwartaalblad Genealogie. Het CBG bewerkt zo’n publicatie ook voor het Genealogisch Repertorium. Zo vinden toekomstige onderzoekers de weg naar deze publicatie. Voorbeeld zoeken naar publicaties Wie onderzoek doet op de naam Zevenbergen vindt in de internetcatalogus van het CBG onder de knop 'bibliotheek familienaam' twee familieboeken Zevenbergen, één uit 1978 en één uit 2001. Het laatste is niet vermeld in de gedrukte versie van het Genealogisch Repertorium. Het laatste supplement loopt namelijk tot 1999. Het is wel opgenomen in het digitale Genealogisch Repertorium, dat we raadplegen via de internetcatalogus. Het Genealogisch Repertorium vermeldt naast het genoemde boek uit 1978 nog andere boeken en tijdschriften waar drie generaties of meer Zevenbergen in voorkomen. De cartotheek van Alff geeft een aantal literatuurverwijzingen, maar deze waren al bekend uit voorgaand literatuuronderzoek. Op de naam Berckmans leveren de catalogus van het CBG en het Genealogisch Repertorium geen literatuurverwijzingen op. De cartotheek Van Alff bevat ondermeer verwijzingen naar de Nederlandse tijdschriften Gens Nostra (1974) en De Nederlandsche Leeuw (1958) en het Belgische tijdschrift

Vlaamse Stam (1980) (over een familie afkomstig uit Zaventem). Repertorium Warnawa J. Warnawa, A.J. Janssens, G.W.L. Lappenschaar, Repertorium van genealogische, heraldische en

geschiedkundige publikaties en bronnen (29 delen; Nijmegen 1986-2005) (C/-/AB/War). Dit repertorium geeft per plaats verwijzingen naar literatuur en (al dan niet gepubliceerde) bronnen. Inmiddels zijn 29 delen verschenen, die lopen tot en met plaatsen met de letters Vel.

Niet-gepubliceerde onderzoeksresultaten Wie in de catalogus (via internet of in de studiezaal) op familienaam zoekt vindt verwijzingen naar dossiers, genealogische collecties en gebonden handschriften. Ook voor aanwinsten van niet gepubliceerde onderzoeksresultaten geldt dat deze

19

worden besproken in het kwartaalblad Genealogie. De betreffende aanwinsten moeten dan wel enige omvang hebben.

Familiedossiers De niet gepubliceerde resultaten van onderzoek vindt u voor een belangrijk gedeelte terug in de familiedossiers. Er zijn meerdere collecties familiedossiers. De meest omvangrijke serie wordt gevormd door de algemene dossiers van het CBG (in de catalogus herkenbaar door de toevoeging [CBG], bijvoorbeeld ‘Dossier Termaaten [CBG]’). Ook van het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde is een serie algemene dossiers aanwezig (met de toevoeging [NL]). Daarnaast zijn er series dossiers die de onderzoeksresultaten van individuele genealogen bevatten (bijv. ‘Dossier de Groot [collectie J.P. de Man]’). Aan de algemene collectie van het CBG worden nog steeds dossiers en gegevens toegevoegd. De andere collecties familiedossiers zijn afgesloten. Daar wordt niets meer ingestopt. Dit betekent dat het na verloop van tijd de moeite kan lonen het algemene familiedossier van het CBG dat u eerder zag nogmaals te raadplegen. Er kunnen voor u nieuwe gegevens in zitten, die het CBG van andere genealogen ontvangen heeft of die het door eigen onderzoek verkregen heeft. In een dossier bevindt zich informatie over personen die een familienaam gemeenschappelijk hebben. Het zal daarbij veelal gaan om verschillende gelijknamige families. Het is dus aan u om te beoordelen of de in een dossier vermelde gegevens in uw onderzoek passen. Door in de catalogus op familienaam te zoeken komt u te weten of er dossiers zijn die u interesseren. Ze staan in de zoekresultaten onder de knop ‘familiedossiers’. Voorbeeld zoeken naar dossiers Op de naam Achterberg wordt naar drie dossiers verwezen: een dossier Achterberg [CBG], een dossier Achterberg [collectie van Breemen] en een dossier Van Leeuwen (Politiekwartierstaten I) [CBG]. Het laatstgenoemde dossier bevat politiekwartierstaten Van Leeuwen, waar onder andere ook kwartieren Achterberg in voorkomen.

Inhoud van een algemeen dossier [CBG] Om een indruk te krijgen van wat u in een algemeen dossier [CBG] kunt vinden volgt hier een korte beschrijving van de inhoud van enkele dossiers. Daaruit blijkt in de eerste plaats dat wat u aan kunt treffen van dossier tot dossier kan verschillen. De ene keer krijgt u een dik dossier met veel informatie. Een volgend dossier kan slechts één velletje papier bevatten. Maar misschien staat daarop wel net het gegeven waarnaar u lang op zoek was! In de tweede plaats wordt uit het volgende duidelijk dat de inhoud van de algemene dossiers verder reikt dan alleen resultaten van genealogisch onderzoek. Het bovengenoemde algemene dossier Achterberg [CBG] blijkt, nadat het is aangevraagd en in de

20

studiezaal wordt ingezien, behalve genealogische aantekeningen, waaronder een zogenaamde politiekwartierstaat (wat dit is wordt hieronder uitgelegd), ook andere informatie op die familienaam te bevatten. Zo zitten er biografische knipsels uit de krant in, bijvoorbeeld over de dichter Gerrit Achterberg, maar ook over een minder bekende naamgenoot, huisschilder Frits Achterberg uit Veenendaal. Verder bevat het dossier een fotokopie van een overlijdensakte van Steven Achterberg (overleden Wageningen 6 april 1858). Het algemene dossier Claasen bevat biografische knipsels, politiekwartierstaten, kwartierstaten ter verkrijging van een afstammingsbewijs (zie over wat dit is hierna), genealogische fragmenten, aantekeningen uit bronnen over personen met de naam Claasen (zonder dat een onderling familieverband wordt gegeven), correspondentie van het Centraal Bureau voor Genealogie over een wapen Claasen en de drager hiervan, een gedrukte huwelijksaankondiging uit 1815 en een getypte genealogie van Hendrik Claasen en Johanna Sophia Bongers (hun kinderen werden geboren te Keulen rond 1750 en twee zoons vestigden zich te Amsterdam). Het dossier Weijtenburg [CBG] bevat alleen maar een getypte genealogie met bijlagen van de familie W(e)ijtenburg, in 1984 samengesteld door H.L. Krikke-Weijtenburg en geschonken aan het CBG.

Politiekwartierstaten De algemene dossiers van het CBG bevatten kwartierstaten van ambtenaren, vooral politiepersoneel (bezoldigd en onbezoldigd), uit de Tweede Wereldoorlog. Deze zogenaamde politiekwartierstaten moesten door de ambtenaar zelf ingevuld worden. Hij moest hierin de gegevens invullen over zichzelf, zijn ouders en grootouders en over zijn partner en haar ouders en grootouders. Doel was vast te kunnen stellen of betrokkene soms Joodse voorouders had. De belangrijkste vraag in het formulier was dan ook: ‘stamt gij van Joodsche ouders of grootouders af?’ De politiekwartierstaat was dus een soort niet-Joodverklaring. De collectie is na de oorlog door het Rijk aan het CBG in beheer gegeven. Een politiekwartierstaat is opgenomen in het dossier op de familienaam van de betrokken ambtenaar. In de catalogus zijn ook verwijzingen te vinden op de andere familienamen die in de betreffende politiekwartierstaat voorkomen (zie het hierboven gegeven voorbeeld van het zoeken naar dossiers op de naam Achterberg). Een voorbeeld: In het dossier Kamminga [CBG] zitten vier politiekwartierstaten, van Tjibbe Kamminga, hoofdagent van politie en rechercheur (geb. Hijlaard 27 september 1886), van Age Kamminga, gemeentebode (geb. Joure 4 mei 1881), Jan Kamminga, brigadier der Rijksveldwacht (geb. Schoterland 14 oktober 1893) en Klaas Kamminga, zijn rang wordt niet vermeld (geb. Wieuwerd 9 september 1903).

Kwartierstaten ter verkrijging afstammingsbewijs Een ander formulier dat de onderzoeker aan kan treffen in de algemene dossiers [CBG] is de kwartierstaat die moest worden ingevuld voor het verkrijgen van een afstammingsbewijs. Deze werden in de Tweede Wereldoorlog uitgereikt door de ‘gemachtigde voor de afstammingsbewijzen’ (Departement van Binnenlandse Zaken) en door de Centrale Dienst voor Sibbekunde. Zo’n kwartierstaat telt drie generaties voorouders van de indiener en bevat ook de gegevens over zijn echtgenote en kinderen. De afstammingsbewijzen waren nodig als men een bepaalde functie of beroep wilde uitoefenen of deel

21

uit wilde maken van bepaalde groeperingen. Ook hier was, als bij de politiekwartierstaten het doel vast te kunnen stellen of iemand al dan niet joodse voorouders had. Een voorbeeld: in het dossier Maks bevindt zich de kwartierstaat van de kunstschilder Cornelis Johannes (Kees) Maks (1876-1967). Maks gaf als reden waarvoor hij een afstammingsbewijs nodig had ‘gemengd huwelijk’ op. Zijn vrouw, Sara Boas, was joods. Het door hem ingevulde formulier gaf, zoals uit de bijlagen blijkt, de Centrale Dienst voor Sibbekunde aanleiding tot het stellen van nadere vragen. Maks moest de namen van zijn schoonouders en eventuele kinderen opgeven. Per kerende post antwoordde hij (27 maart 1943) dat zijn schoonouders Abraham Juda Boas en Sophia Betje Mossel heetten en dat hij geen kinderen had.

Genealogische collecties De catalogus kan u door een verwijzing als ‘Aantekeningen op de naam Glaap; Collectie Kobossen’ op het spoor zetten van het bestaan van een genealogische collectie die meer bevat dan alleen dossiers op familienaam. Genealogen die tijdens hun onderzoek een bepaald specialisme ontwikkelden, belangstelling voor families uit een bepaalde plaats of regio bijvoorbeeld, legden vaak een omvangrijke documentatie aan. Zij documenteerden niet alleen het onderzoek naar de families waarin zij belang stelden. Zij schreven bronnen over die ze regelmatig raadpleegden of fotokopieerden ze en maakten toegangen in de vorm van uittreksels en kaartsystemen. Zo hoefden zij dezelfde bron niet steeds opnieuw door te nemen. Als u ontdekt dat het CBG een collectie bezit van een genealoog die actief was in de regio waarin u onderzoek doet kan het zinvol zijn de beschrijving van zijn collectie door te nemen om te zien of er materiaal in zit dat u interesseert. U ziet dan ook de samenhang in de collectie, waar het materiaal waar u zich voor interesseert een onderdeel van vormt. De collectiebeschrijvingen zijn opgenomen in een multoband die op de studiezaal ter inzage staat. Een deel ervan is ook via de studiezaalcatalogus digitaal te bekijken. Ze zijn dan gekoppeld aan de vermelding van de collectie in de catalogus. Door in de catalogus te zoeken op de familienaam van de samensteller vindt u soms al een korte beschrijving van de collectie. De bovengenoemde collectie Kobossen blijkt dan te bevatten ‘Aantekeningen over de familie Kobossen en andere geslachten; 2 dozen; bijeengebracht ca 1985-ca 1990 door Drs. H.J. Kobossen’. Onderdelen van genealogische collecties die u via de catalogus aantreft, bijvoorbeeld door te zoeken op familienaam of op plaatsnaam, kunt u in de studiezaal op de gebruikelijke wijze via de computer aanvragen. Voorbeeld collecties De Bruijn, Machielsen en Ruiter Dr. J.H. de Bruijn (1923-2000) publiceerde een aantal artikelen, o.a. over zijn familie. De documen-

22

tatie bij deze artikelen en aantekeningen van niet gepubliceerd onderzoek werden in 2001 aan het CBG overgedragen. H. Machielsen (1923-1999), burgemeester van Zandvoort, verzamelde genealogische informatie over Zandvoortse families. Behalve dossiers op familienaam bevat zijn collectie, die het CBG in 1994 ontving, ook een dossier over Zandvoorters die ter walvisvaart gingen. J.C. Ruiter (1920-1978) deed onderzoek naar zijn kwartierstaat en de familie van een aantal van zijn voorouders. De documentatie van dit onderzoek vinden we terug in zijn collectie. Daarnaast had hij een bijzondere belangstelling voor de genealogische achtergrond van families uit het Noord-Hollandse Graft en De Rijp. Voor het onderzoek naar deze families maakte hij uittreksels uit of afschriften van allerhande bronnen en vervaardigde hij klappers (indexen) op doop-, trouw-, begraaf- en lidmatenregisters van deze plaatsen.

Gebonden handschriften Tot de verzamelingen van het Centraal Bureau voor Genealogie behoort ook een groot aantal gebonden handschriften. Dit zijn meestal handgeschreven resultaten van genealogisch onderzoek die ingebonden zijn. Daar zitten eeuwenoude handschriften tussen. De gebonden handschriften zijn opgenomen in de catalogus en daarin te herkennen aan de codering die begint met ‘GHS’ in de rubriek ‘vindplaats’. De via de studiezaalcatalogus aangevraagde gebonden handschriften kunt u in de studiezaal inzien, nadat ze voor u in het depot opgehaald zijn. Een voorlopige en gedeeltelijke index op de familienamen die in de gebonden handschriften voorkomen is verwerkt in de catalogus. Voorbeeld gebonden handschriften M.A. van Rhede van der Kloot (1832-1912) schreef in 1873 de genealogie van de familie De Hulter, voorzien van enkele wapentekeningen, op 15 bladzijden, voorzag deze van een band en plakte er een in ruitvormig leer gestempelde titel op (GHS 03B38). Engelbert de Man, oud-raad en schepen van Nijmegen, sloot in 1765 de beschrijving van de genealogie van zijn familie af en liet deze binden in een prachtige leren band met goudstempeling (GHS 03A07). In de opdracht aan ‘zijne kinderen’ schreef hij onder andere waarvoor zijn geschrift bedoeld was, namelijk dat zij een voorbeeld aan hun familieleden zouden nemen en hen niet tot schande zouden zijn: ‘Het zelve is alleen geschied ter uwer nutte en gebruyk, en word dien volgens niemand met regt dan uwlieden toegeweyd: met dit oogmerk nogtans alleen, dat gij daar uyt uwe voorvaders, naastbestaande en bloedverwanten zoud leeren kennen, derzelver deugden - voor zoverre gij die daarin mogt ontmoeten - naijveren en uwlieden zorgvuldig wagten aan d’eene zijde van door een kwaad gedrag en wandel aan hunne gedagtenisse eenige schande of nadeel toe te brengen en aan d’andere kant van eenige hoogmoed of trotsheid uyt dezen hoofde verkeerdelijk op te vatten’. Latere generaties vulden de aantekeningen van Engelbert de Man aan. De genealoog W.A. van Rijn (1889-1985) schreef rond 1930 de genealogie van de Zeeuwse familie Van Deinse in een kantoorschrift op folioformaat met harde kaft (GHS 03B21).

23

Collecties van elders op microfiche Het Centraal Bureau voor Genealogie heeft een aantal belangrijke genealogische collecties die elders berusten, in archieven of in particuliere handen, verfilmd. Deze collecties zijn voor een belangrijk deel in de computercatalogus opgenomen. Zij zijn te herkennen aan de vermelding ‘dossier’ gevolgd door de familienaam en tussen haakjes de omschrijving ‘filmfiche’ gevolgd door een nummer, bijvoorbeeld ‘Dossier Hoogelande (Filmfiche 1419)’. De catalogus vermeldt niet de herkomst van de betreffende aantekeningen, het archief of de particulier waar het aanwezig was op het moment van verfilming. Deze informatie staat in de meeste gevallen wel op het eerste microfiche van de betreffende collectie. Bovendien is in de studiezaal een multoband aanwezig waarin een beschrijving van de inhoud van deze verfilmde collecties is opgenomen. Door dit overzicht te raadplegen kunt u een indruk krijgen van de achtergronden en samenstelling van de betreffende collectie. De microfiches zelf staan ook in de studiezaal.

Onderzoeksresultaten via website CBG Het Centraal Bureau voor Genealogie ziet het als zijn taak resultaten van genealogisch onderzoek toegankelijk te maken voor de onderzoeker. Met het beschikbaar komen van internet als nieuw publicatiemedium heeft het CBG zijn werkzaamheden in deze richting uitgebreid. Wie een genealogische homepage op internet plaatst kan deze aanmelden bij de website van het CBG (www.cbg.nl). De aangemelde websites worden in een database gestopt die via de website te raadplegen is. Zoek hiervoor in de catalogus op familienaam. Het resultaat verschijnt onder de knop ‘homepages’. Aan deze zoekmogelijkheid verwant is de rubriek ‘lopend onderzoek’ op de CBGwebsite. Hierin vindt u verwijzingen naar genealogen die op bepaalde familienamen onderzoek doen. Ook hier is de toegang de internetcatalogus. Wie bijvoorbeeld onderzoek doet op de naam Op ten Berg vindt in ‘lopend onderzoek’ dat een onderzoekster in IJmuiden zich bezighoudt met een gelijknamig familie in Haarlem, Hazerswoude en Friesland, van 1600 tot heden. Bij de adresgegevens van de onderzoekster staat het e-mail-adres, zodat u direct contact met haar kunt zoeken. Wie thuis niet de gelegenheid heeft om internet te bezoeken, om op de website van het CBG naar de links naar homepages en lopend onderzoek te kijken, kan dit in de studiezaal van het CBG. Daar staan enkele internetcomputers. Deze service wordt ook geboden door veel openbare bibliotheken en archiefdiensten.

24

Voorbeelden bronverantwoording Hier volgen voorbeelden van bronverwijzing naar de collectieonderdelen die in dit hoofdstuk besproken zijn. • Publicaties: Boek: W. Zevenbergen, Het geslacht Zevenbergen van 1600 tot 2000 (Rijnsburg 2001) 49. Tijdschrift: J. van Wezel, ‘De Jager, een familie van redders in Stellendam’, Gens Nostra 54 (1999) 400-407, ald. 406. Toelichting: het is in principe niet nodig bij publicaties aan te geven dat ze geraadpleegd zijn bij het CBG. Zij kunnen op meerdere plaatsen (bibliotheken) aanwezig zijn. Als u het idee heeft dat een publicatie elders niet voorhanden of moeilijk in te zien is, dan kunt u nog toevoegen ‘aanwezig bij het CBG’. • Familiedossiers: CBG, dossier Kamminga (CBG), politiekwartierstaat van Tjibbe Kamminga (1886-); CBG, dossier De Groot (collectie J.P. de Man). • Genealogische collecties: CBG, aantekeningen op de naam Glaap (collectie Kobossen). • Gebonden handschriften: CBG, gebonden handschrift GHS 03B38, M.A. van Rhede van der Kloot, Genealogie van De Hulter (Den Haag 1873) 2-4. • Collecties van elders op microfiche: CBG, dossier Hoogelande (filmfiche 1419) (origineel bij Zeeuws Archief), folio 3.

25

5. Gelegenheidsdrukwerk

Rond de belangrijkste gebeurtenissen in een mensenleven, geboorte, huwelijk en overlijden bestaan allerlei gebruiken. Daartoe hoort ook het bekendmaken van deze feiten via de drukpers. In de krant worden al meer dan tweehonderd jaar familieadvertenties geplaatst. Drukkers vervaardigen familiedrukwerk in de vorm van geboortekaartjes, trouwkaarten en rouwkaarten. Onder rooms-katholieken en oud-katholieken is er het gebruik bidprentjes uit te delen bij een begrafenis. De gegoede burgerij had vroeger de gewoonte opdracht te geven aan een dichter voor het schrijven van een gelegenheidsgedicht bij een bijzondere familiegebeurtenis. Het Centraal Bureau voor Genealogie verzamelt deze verschillende soorten gelegenheidsdrukwerk. Het zijn in de eerste plaats bronnen voor genealogisch onderzoek. Daarbij geven zij ook een beeld van hoe in het verleden met geboorte, huwelijk en dood werd omgegaan.

Familieadvertenties Ontstaan en gebruik Het plaatsen van familieadvertenties in de krant is een gebruik dat aan het eind van de achttiende eeuw uit Frankrijk overwaaide naar Nederland. De oudste aankondigingen in de krant van geboorte, huwelijk of overlijden dateren in ons land van rond 1795. In het begin was het alleen de maatschappelijke bovenlaag die adverteerde. Dat is niet zo verwonderlijk, dat waren ook de krantenlezers. Met het toenemen van het aantal kranten in de negentiende eeuw en de groei van het lezerspubliek verspreidde het gebruik familieadvertenties te plaatsen zich ook in bredere maatschappelijke kring. Van de verschillende typen familieadvertenties komen geboorteaankondigingen relatief gezien het minst voor. In de eerste helft van de negentiende eeuw ontbreekt daarbij vaak de naam van het kind. De advertentie beperkt zich meestal tot een mededeling in de trant van ‘heden beviel voorspoedig van een welgeschapen zoon mijn hartelijk geliefde echtgenoote’, waarna de naam van de huwelijkspartner volgt. Huwelijksaankondigingen en mededelingen over huwelijksjubilea komen wat vaker voor, maar het grootste deel van de familieadvertenties bestaat uit overlijdensaankondigingen. De advertenties leveren niet alleen genealogische informatie op. Wie ze bestu-

26

deert op hun inhoud kan hieruit iets leren over hoe in de loop van ruim twee eeuwen het omgaan met geboorte, huwelijk en overlijden veranderde. De overlijdensaankondigingen uit de begintijd geven bijvoorbeeld details over de omstandigheden en de oorzaak van het overlijden. We lezen dat iemand is overleden aan ‘verval van krachten’ of ‘na langdurig smartelijk lijden’. In de loop van de negentiende eeuw wordt de tekst van de rouwadvertenties zakelijker. Gedurende de laatste decennia is de toon weer wat persoonlijker.

Collectie familieadvertenties van het CBG Het knippen van familieadvertenties uit de krant is waarschijnlijk zo oud als het gebruik van het plaatsen ervan. Bekend is dat genealogen ze in de negentiende eeuw al verzamelden. Verzamelaars knipten niet alleen zelf uit kranten, maar kochten ook collecties van anderen op. Zij verzamelden daarbij ook gerechtelijke aankondigingen die in de krant werden gepubliceerd, bijvoorbeeld over echtscheiding en faillissement. U vindt deze nog terug tussen de familieadvertenties die het CBG bezit. Een aantal van de aldus door verzamelaars gevormde collecties is bij het CBG terecht gekomen. Bij de oprichting van het CBG kwam bijvoorbeeld de omvangrijke collectie van het ‘Fonds voor Biographische Documentatie’ van C.H. van Fenema in zijn bezit. Deze werd in de daaropvolgende decennia uitgebreid met andere collecties familieadvertenties en het resultaat van de kniparbeid van (aanvankelijk) de Rijks Voorlichtingsdienst (RVD) en vele ‘Vrienden’ (donateurs) van het Centraal Bureau voor Genealogie. Dit werk wordt tot op de dag van vandaag voortgezet. Het CBG heeft een netwerk van zo’n tweehonderddertig knippers in het land die de familieadvertenties uit dag- en weekbladen knippen. Zij sturen eens per kwartaal de advertenties op die zij in de drie maanden daarvoor uit ‘hun’ krant(en) hebben geknipt. Deze familieannonces worden vervolgens door andere vrijwilligers aan de advertentiecollectie toegevoegd. De collectie, die inmiddels zo’n twintig miljoen knipsels telt, bestaat uit drie gedeelten: een deel tot 1970, een deel 1970-2000 en een deel advertenties na 2000. Ze zijn geordend op familienaam. De advertenties tot 1970 zijn de afgelopen jaren door vrijwilligers per familienaam in chronologische volgorde opgeplakt op vellen zuurvrij papier. Daarmee werd de informatie op het kwetsbare krantenpapier zeker gesteld. De aldus opgeplakte advertenties zijn gescand. De advertenties uit de periode 1970-2000 worden nu volgens dezelfde methode bewerkt. De collectie na 2000 wordt voorlopig op familienaam in enveloppen bewaard. Als u de catalogus raadpleegt zult u ontdekken dat er op bijna elke familienaam wel advertenties bewaard zijn. De catalogus maakt daarbij een onderscheid tussen de advertenties uit de drie perioden. De advertenties tot 1970 zijn te raadplegen in de studiezaal in Den Haag en ook thuis te bekijken in de Digitale studiezaal. De advertenties over de periode 1970-

27

2000 zullen hier langzamerhand aan toegevoegd worden. Tot het project afgerond is zult u een deel nog ter inzage krijgen in papieren vorm in onze fysieke studiezaal in Den Haag: in de envelopjes waarin zij opgeborgen zijn (als ze tenminste niet in bewerking zijn voor het ‘plak- en scanproject’). U vraagt ze aan via de studiezaalcatalogus. Deze wijze van aanvragen geldt ook voor de collectie advertenties van na 2000.

Mogelijkheden bij genealogisch onderzoek Door het raadplegen van de collectie familieadvertenties krijgt u een goed beeld van de geografische spreiding van een familienaam. Maar dat is niet de belangrijkste gebruiksmogelijkheid. Behalve primaire gegevens (namen, plaatsen en data) over familieleden kunt u er personen in terugvinden waarvan u het spoor kwijt was. U weet bijvoorbeeld dat de in een rouwadvertentie vermelde kinderen op dat moment in leven waren. Wellicht waren zij getrouwd en vermeldt de advertentie de naam van de partner en de woonplaats van het echtpaar. Zo kunt u het spoor weer oppakken.

Familiedrukwerk Ontstaan en gebruik Het gebruik om familieleden en bekenden door middel van een gedrukte aankondiging deelgenoot te maken van een geboorte, huwelijk of overlijden dateert uit de achttiende eeuw. Dat geldt tenminste voor de trouw- en rouwkaarten. De gewoonte geboortekaartjes te laten drukken vond pas in de twintigste eeuw op grote schaal ingang. Als bij de familieadvertentie zien we ook bij het familiedrukwerk na 1850 een ‘democratisering’ optreden. Niet alleen de maatschappelijke bovenlaag, maar ook de sociale groepen daaronder maken zich dit gebruik langzamerhand eigen. In het familiedrukwerk is dezelfde soort van informatie te vinden als in familieadvertenties.

Collectie familiedrukwerk van het CBG Het familiedrukwerk is door het CBG minder systematisch verzameld dan de familieadvertenties. Het CBG was en is hierbij afhankelijk van het spontane aanbod, van wat door particulieren is (en wordt) toegezonden. Er zit een enkele wat grotere verzameling tussen. Het familiedrukwerk, ook wel ‘faire-parts’ genoemd (van het Franse ‘faire part’, dat ‘deelgenoot maken van’ betekent), is opgenomen in de catalogus. U kunt zoeken op familienaam en vervolgens aanvragen via de studiezaalcatalogus. De aangevraagde enveloppen worden opgezocht in het depot en kunnen na verloop van tijd in de studiezaal ingezien worden.

28

Bidprentjes Ontstaan en gebruik Bidprentjes werden tijdens of na de uitvaartmis van een rooms-katholieke of oud-katholieke overledene uitgereikt. Het bidprentje, ook wel ‘doodsprentje’ genoemd, is bedoeld om de nagedachtenis aan de overledene levend te houden en de nabestaanden op te wekken om te bidden voor zijn of haar zielenheil. Het prentje werd vroeger bewaard tussen de bladzijden van het missaal, het mis- of kerkboek dat de gelovigen meenamen naar de rooms-katholieke mis. Het bidprentje is in de Nederlanden ontstaan. De oudste dateren uit de zeventiende eeuw en zijn van geestelijken of vooraanstaande leken. Aanvankelijk werd de blanco achterzijde van gedrukte devotieprentjes, met daarop de afbeelding van heiligen, beschreven met informatie over de overledene, een (oproep tot) gebed of bijbelcitaat. Later werd ook het tekstgedeelte gedrukt. Na 1850 wordt het gedrukte bidprentje in brede lagen van de rooms-katholieke bevolking gangbaar. De beeldzijde bevat doorgaans een godsdienstige voorstelling of ook wel een portretje van de overledene. De keerzijde bevat een tekst uit de bijbel of de liturgie, soms en gedichtje. In de loop van de negentiende eeuw worden biografische gegevens steeds uitgebreider. Niet alleen naam, geboorte- en overlijdensdata en plaatsen, maar ook (kerkelijke) onderscheidingen en maatschappelijke functies worden op het bidprentje vermeld. Tot de biografische informatie op prentjes van mannelijke en vrouwelijke religieuzen horen gegevens over hun professie, missiewerk en jubilea. Met de veranderingen in het katholieke geloof in de loop van de jaren zestig van de twintigste eeuw, met als gevolg het verdwijnen van het kerkboek, raakte het traditionele bidprentje langzamerhand in onbruik. Toch worden ook nu nog wel gedachtenisprentjes, vaak met een foto van de overledene en een biografische tekst, uitgereikt bij een begrafenis of enige tijd later bij een dankbetuiging voor de getoonde belangstelling.

Collectie bidprentjes van het CBG Het CBG bezit een omvangrijke collectie bidprentjes van meer dan één miljoen stuks. Daaronder bevinden zich ook veel Belgische. Vanwege de kwetsbaarheid van het materiaal zijn de bidprentjes gemicrofilmd en op microfiche ter inzage in de studiezaal in Den Haag. De collectie is geordend op familienaam van de persoon waarvoor het prentje gemaakt is. Binnen de familienaam staan de prentjes alfabetisch op voornaam. De oudste 6.000 bidprentjes zijn gescand, ontsloten op voor- en familienaam en ter inzage in de Digitale studiezaal. De overige bidprentjes worden daar de komende jaren aan toegevoegd. Door in de catalogus op familienaam te zoeken komt u te weten of er bidprentjes aanwezig zijn op de naam waar uw belangstelling naar uitgaat (ook in de Digitale studiezaal).

29

Gelegenheidsgedichten Ontstaan en gebruik Gelegenheidsgedichten werden vervaardigd op een persoon of plaats naar aanleiding van een bepaalde gebeurtenis. Voor een plaats kon dit een bijzonder historisch feit als een belegering van de stad of de ingebruikneming van een gebouw zijn. Voor personen werden gedichten gemaakt ter gelegenheid van bijvoorbeeld geboorte, huwelijk, promotie, ambtsaanvaarding of overlijden. Reeds in de klassieke oudheid werd dit genre beoefend. Mede naar het voorbeeld van de klassieken beleefde het gelegenheidsgedicht in de zeventiende en achttiende eeuw een bijzondere bloei. De gedichten werden veelal in opdracht voor leden van de gegoede burgerij gemaakt. Vele gedichten verschenen in druk. De gedichten zijn vaak volgens een bepaald stramien opgebouwd, bevatten vaste elementen. Het huwelijksgedicht bijvoorbeeld geeft complimenten over de huwelijkspartners en hun familie, woordspelingen op de persoonsnamen en plaatsnamen, toespelingen op de huwelijksnacht en de geneugten van het huwelijk. Het lijkdicht bevat een ‘smartbetuiging’ over het verlies, beschrijft de levenswandel van de overledene en biedt troost aan de nabestaanden. De gedichten dragen bij aan het beeld van hoe de maatschappelijke bovenlaag omging met de belangrijke momenten van het leven. Ook laten zij iets zien van het zelfbeeld van de betrokkenen, de plaats die zij voor zichzelf zagen in de maatschappij. Een enkele keer leveren de gedichten ook persoonsinformatie op die langs andere weg niet zo gemakkelijk te verkrijgen is.

Collectie gelegenheidsgedichten van het CBG Het CBG bezit een unieke collectie gedrukte gelegenheidsgedichten. Deze verzameling is nog niet opgenomen in de catalogus. Wel is er een index op naam op een belangrijk deel van de collectie. Hiervoor zijn zo’n vijfduizend gedichten bewerkt. Deze index staat in de studiezaal ter inzage. De index bevat de familienaam en voornaam van betrokkene en het volgnummer van het gelegenheidsgedicht. De studiezaalmedewerker haalt de aangevraagde gedichten na een verzoek hiertoe uit het depot. Voorbeeld gelegenheidsgedicht Pieter van Braam (1740-1817) schreef in 1788 een gedicht op de gouden bruiloft van Arij Dura en Catharina Elizabeth du Pire. Op de titelpagina staat een afbeelding van de gedenkpenning die ter gelegenheid van dit heuglijke feit werd uitgebracht. Het gedicht bevat een passage die in het kader van genealogisch onderzoek van belang is: over het aantal kinderen dat de echtgenote ter wereld bracht. Zij baarde negen kinderen, waarvan er drie bij de vijftigjarige bruiloft nog in leven waren: ‘Deed het onverbidlijk woeden / Van de zeis, die ’t al verslindt / Zeswerf moeders harte bloeden / Om het missen van een kind / ’t Mag een drietal nog gelukken / Deeze blijde feest te zien / ’t Goud u op

30

de kruin te drukken / U zijn hulde en troost te bien.’ Arnold Moonen (1644-1711) was predikant te Hardenberg en Deventer. Daarbij was hij ook dichter. In 1700 kwam een eerste bundel met gedichten van zijn hand uit en in 1720 verscheen een bundel getiteld Vervolg der poëzye van Arnold Moonen. Deze bundel, aanwezig bij het CBG, bevat de rubrieken ‘bruiloftdichten’, ‘lyk- en grafdichten’, ‘lofdichten’, ‘klinkdichten’ en ‘mengeldichten en vertalingen’. Daarin bevindt zich bijvoorbeeld een grafschrift voor Bernardyne Jordens (overleden 5 en begraven 9 maart 1708), weduwe van wijlen Jaspar Dapper: ‘Die vroome en arbeitszaeme vrouw / Die Gode in haer beroep getrou / Zich zelf gelyk in vreugt en rou / Van bruske ondankbaerheit noch donder / Noch bliksem vreesde, steets gehardt / Door ’t blank gemoet, die doot en smart / Op haer geloof heeft uitgetart / Vrou Dappers slaep gerust hieronder’.

Voorbeelden bronverantwoording • Familieadvertenties: CBG, collectie familieadvertenties 1795-1970, advertentie vijfentwintigjarig huwelijk J. den Bakker en C. den Bakker - Vroonland (19 mei 1947). • Familiedrukwerk: CBG, collectie familiedrukwerk, rouwkaart van Elizabeth Arentsen - Binnekamp (1905-1996). • Bidprentjes: CBG, collectie bidprentjes, bidprentje van Joannes Thijssen (1837-1885). • Gelegenheidsgedichten: CBG, collectie gelegenheidsgedichten, nr. 1452, ‘Vriendengroete ter gouden bruilofte van den weledelen heere Arij Dura en vrouwe Catharina Elizabeth du Pire, gevierd binnen Dordrecht op de eersten van herfstmaand 1788' (Dordrecht 1788), door Pieter van Braam.

31

6. Bronnen van elders

Het Centraal Bureau voor Genealogie heeft in de loop van zijn bestaan van vele archiefbronnen die elders berusten kopieën en bronbewerkingen verzameld. De kopieën zijn vooral op microfiche aanwezig. De bronbewerkingen, bijvoorbeeld afschriften, uittreksels of indices, zijn op verschillende informatiedragers beschikbaar. Een deel van deze bronbewerkingen is als microfiche te raadplegen. Een ander deel bevindt zich in de bibliotheek in boeken en tijdschriften of is als handschrift in de collecties opgenomen. Het voordeel van concentratie van de ‘bronnen van elders’ zal duidelijk zijn. De genealogische onderzoeker hoeft maar naar één plaats om veel bronnen in te kunnen zien. Daarbij moet wel de kanttekening gemaakt worden dat het Centraal Bureau voor Genealogie niet ‘alles’ in huis heeft en dit ook niet zal krijgen. Bij het verzamelen van bronnen zijn bepaalde accenten gezet. Veel aandacht was er voor het verzamelen van de basisbronnen voor genealogisch onderzoek: burgerlijke stand, bevolkingsregisters, doop-, trouw-, begraaf- en lidmatenregisters. In het bijzonder zijn daarbij bronnen verzameld die op voor genealogen moeilijk te bereiken plaatsen (bijvoorbeeld in archieven van kerken) aanwezig zijn. Medewerkers van het CBG trokken er daarvoor zelf met de microfilmcamera op uit. De accenten bij de ‘bronnen van elders’ zijn mede het gevolg van samenwerkingsprojecten met archiefdiensten, waardoor het Centraal Bureau voor Genealogie de gelegenheid kreeg bepaalde bronnen te verwerven. Wat in de collecties aanwezig is werd (en wordt) verder ook bepaald door spontaan aanbod, bijvoorbeeld van bewerkers van bronnen die ons een exemplaar van hun arbeid sturen, op papier of digitaal. Deze aanwinsten worden vermeld in het kwartaalblad Genealogie. Door raadpleging van de verfilmde originelen kan informatie in bronbewerkingen bij het Centraal Bureau voor Genealogie en elders gecontroleerd worden. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk op de internetcomputers in de studiezaal de landelijke database Genlias te raadplegen en vervolgens - voor zover aanwezig - op microfiche de originele bron te bekijken om de gegevens te controleren en aan te vullen. Genlias is een landelijk project waarbij in de eerste plaats gegevens uit huwelijksakten, maar ook uit andere bronnen in één groot gegevensbestand worden gestopt.

32

Basisbronnen Burgerlijke stand en bevolkingsregister Het genealogische raamwerk van namen, data en plaatsen wordt in eerste instantie opgebouwd aan de hand van de registers van de burgerlijke stand en de bevolkingsregisters. Daarom heeft het verzamelen van kopieën en bewerkingen van deze bronnen veel aandacht van het CBG gekregen. Wat de burgerlijke stand betreft zijn de provincies Friesland en Drenthe geheel aanwezig, voor zover de registers bewaard zijn. Van Gelderland, Groningen (en dan alleen de stad), Noord-Brabant en Zuid-Holland is een belangrijk deel op microfiche beschikbaar. Voor Overijssel en Zeeland lopen nog projecten. Van de provincie Utrecht is er de burgerlijke stand van het werkgebied van het streekarchivariaat Kromme Rijngebied - Utrechtse Heuvelrug en daarnaast van een aantal andere gemeenten. Van Limburg en Noord-Holland heeft het CBG weinig burgerlijke stand op microfiche. Vermeldenswaard is dat het CBG de burgerlijke stand van de arrondissementen Den Haag en Leiden op microfiche heeft: de registers van geboorte, huwelijk, echtscheiding (1843-1902) en overlijden (1843-1932). De dubbelen hiervan gingen in 1945 bij het bombardement op het Haagse Bezuidenhout verloren. Van de in enkelvoud opgemaakt huwelijksbijlagen bleven alleen die van Den Haag (voor een belangrijk deel) voor het oorlogsgeweld gespaard. Het bevolkingsregister begint in 1850. Daarvoor zijn in de negentiende eeuw drie volkstellingen gehouden, in 1829-1830, 1839-1840 en 1849-1850, waarvan de registers niet altijd bewaard gebleven zijn. Daarnaast zijn uit de eerste helft van de negentiende eeuw van sommige plaatsen nog andere bevolkingslijsten bewaard. Voor het bevolkingsregister geldt dat bij het CBG de provincies Friesland, Utrecht (behalve de stad Utrecht ) en Zuid-Holland (behalve de grote steden) geheel aanwezig zijn op microfiche en Groningen, Limburg en Noord-Brabant voor een belangrijk deel. Weinig is er over Gelderland, Noord-Holland (alleen Haarlem), Overijssel (alleen Steenwijk en Steenwijkerwold) en Zeeland. Niets is er van Drenthe. De aanwezige registers lopen meestal door tot 1900, soms tot in het eerste of tweede decennium van de twintigste eeuw. Als onderzoek in deze bronnen het enige doel van uw bezoek is, dan kunt u, om teleurstelling te voorkomen, bij het CBG navraag doen of de bronnen van de plaats waarin u geïnteresseerd op microfiche aanwezig zijn. U kunt dit ook zelf nagaan via de internetcatalogus. Als na het zoeken op plaatsnaam in het zoekresultaat melding gemaakt wordt van burgerlijke stand of bevolkingsregister kunt u doorklikken naar een korte beschrijving en vervolgens naar een uitgebrei-

33

dere beschrijving. Dan verschijnt een lijst op het beeldscherm met een nadere aanduiding van het soort bron en de jaren waarover deze aanwezig is. Bij het zoeken op plaatsnaam naar de primaire bronnen zult u meestal een verwijzing naar microfiches van de originele bronnen krijgen. Bewerkingen van deze bronnen, in de vorm van moderne afschriften of indices in druk, zijn er niet veel. Voorbeeld zoeken in catalogus Zoeken in de catalogus op de plaats Almelo levert meerdere resultaten op, waaronder burgerlijke stand van de stad en van het ambt Almelo. Dat waren tot 1914 twee afzonderlijke gemeenten. Er blijken huwelijksakten aanwezig te zijn, van het ambt Almelo 1818-1912 en van de stad 1811-1912. Het bevolkingsregister van de beide gemeenten heeft het CBG niet. Van de plaats Houten in de provincie Utrecht blijkt, na raadpleging van de catalogus, dat het CBG het bevolkingsregister over de jaren 1850-1933 heeft. Van de burgerlijke stand heeft het CBG de registers van geboorten, huwelijken en overlijden over de jaren 1811-1912.

Kiezerslijsten In de microfiches uit de rubriek bevolkingsregisters zijn ook de zogenaamde kiezerslijsten opgenomen. Het CBG heeft deze lijsten van een aantal - vooral grotere - plaatsen op microfiche staan. Zij bestrijken het eerste kwart van de twintigste eeuw. De kiezerslijsten vermelden van de kiesgerechtigden onder andere familie- en voornamen, woonadres en geboorteplaats en -datum. Van Maastricht heeft het CBG bijvoorbeeld de kiezerslijst 1919-1920.

Militieregisters In de microfiches uit de rubriek bevolkingsregisters bevinden zich ook militieregisters. Met name van een aantal Limburgse plaatsen heeft het CBG deze op microfiche. In deze registers werd jaarlijks de nieuwe lichting lotelingen voor de nationale militie ingeschreven. De Limburgse plaats Vaals levert bij het zoeken in de catalogus bijvoorbeeld een verwijzing naar de bevolkingsregisters op. Het blijkt daarbij te gaan om militieregisters uit de jaren 1873-1899.

de collectie Rode Kruis Na de Tweede Wereldoorlog kregen de Duitse ambtenaren van de burgerlijke stand de opdracht van de geallieerden om afschriften te maken van alle burgerlijke-standsakten die in de oorlogsjaren in Duitsland waren gemaakt en die betrekking hadden op buitenlanders. De gewaarmerkte afschriften werden overgedragen aan het Rode Kruis van het land waar de betreffende buitenlander vandaan kwam. Het Nederlandse Rode Kruis heeft deze zogenaamde ‘Duitse akten’ aan het CBG gegeven. Het zijn er zo’n 80.000. In de Duitse akten zijn bijvoorbeeld huwelijken en overlijdens te vinden van Nederlanders die in Duitsland te werk gesteld waren. Ook zitten er akten in over Nederlanders die in Duitsland een vaste woonplaats hadden. Verder zijn er afschriften in opgenomen van akten die opgemaakt waren door Duitse ambtenaren van de burgerlijke stand die in Nederland actief waren, bijvoorbeeld in het kamp Vught. De administratie van de grote vernietigingskampen is er niet in verwerkt.

34

De ‘Duitse akten’ vormen samen met een kaartsysteem over in de Tweede Wereldoorlog in Duitsland en elders overleden en begraven Nederlanders de ‘collectie Rode Kruis’. De Duitse akten worden in de loop van 2008 gescand en ontsloten. Ze komen dan beschikbaar in de Digitale studiezaal. Tot dat moment kunt u de akten schriftelijk aanvragen in de studiezaal. Het studiezaalpersoneel kan hier informatie over verschaffen. Het kaartsysteem is gemicrofilmd en op microfiche ter inzage in de studiezaal.

Doop-, trouw-, begraaf- en lidmatenregisters Het Centraal Bureau voor Genealogie heeft van een groot aantal Nederlandse plaatsen microfiches van de originele doop-, trouw-, begraaf- en lidmatenregisters (dtbl-registers). Dat kunnen registers zijn waarvan de originelen in openbare archiefbewaarplaatsen berusten. Deze zijn vooral gefilmd door de mormonen in de eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog. Het CBG bewerkte deze films tot microfiches. Het CBG filmde echter ook zelf registers die in kerkelijke archiefbewaarplaatsen berusten en daardoor voor de genealoog over het algemeen moeilijk toegankelijk zijn. Ook buitenlandse dtbl-registers werden door het CBG verzameld. Zie hiervoor het hoofdstuk ‘Buitenland’. Van de originele Nederlandse registers heeft het CBG op microfiche Friesland nagenoeg compleet. Van Gelderland, Limburg, Noord-Brabant, Utrecht en ZuidHolland is veel aanwezig. Van andere provincies verschilt dit van plaats tot plaats. Genealogen en archiefdiensten hebben veel dtbl-registers bewerkt. De resultaten hiervan, bijvoorbeeld als index op een fichessysteem, als getypte lijst of in druk, worden door het CBG verzameld. Wie voorouders in de provincie Utrecht heeft kan bij het Centraal Bureau voor Genealogie bijvoorbeeld klappers (indices) van dtb-registers aantreffen die door het Rijksarchief in Utrecht (nu Utrechts Archief) zijn gemaakt en door het CBG zijn verfilmd. Komen deze Utrechtse voorouders uit Amersfoort en omgeving dan zal de onderzoeker veel profijt hebben van de door J.H.M. Putman (19191989) samengestelde serie ‘Eemlandse klappers’, waarin per plaats en per gezindte de gegevens uit dtb-registers bewerkt zijn. Moet de betreffende onderzoeker vervolgens de overstap maken naar plaatsen aan de overzijde van de Utrechtse grens omdat voorouders zich vanaf de Veluwe in Eemland vestigden, dan zijn er de bronnenpublicaties van de Vereniging Veluwse Geslachten die van pas zullen komen. De toegang tot dit alles is de catalogus. Door op plaats te zoeken krijgt u een overzicht van de aanwezige bronnen, zowel de originelen op microfiche als de bronbewerkingen. Wat u hier meestal niet in vindt zijn de bronwerkingen die in tijdschriften zijn gepubliceerd. Een aantal van deze bronnenpublicaties in tijdschriften is wel gefilmd en in de microfiches opgenomen. Dat is echter een klein deel. Als u veel

35

genealogisch onderzoek in een bepaalde regio doet en er bestaat een genealogisch tijdschrift dat dit gebied bestrijkt, dan kan het de moeite lonen de inhoudsopgaven hiervan door te nemen. Misschien is er een voor u interessante bronnenpublicatie in te vinden. De meeste regionale tijdschriften staan op de studiezaal ter inzage. Voorbeeld zoeken in catalogus Wie bijvoorbeeld onderzoek wil doen in de dtbl-registers van het Noord-Brabantse Waalre vindt door in de catalogus op plaatsnaam te zoeken, dat het CBG van die plaats de ‘Coll. Toegang DTB NoordBrabant’ op microfiche heeft. Dat is een index op de doop-, trouw- en begraafregisters van die plaats voor 1811. Het origineel hiervan is bij het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) in ‘s-Hertogenbosch. Van de rooms-katholieke kerk te Waalre staan de dopen 1680-1810, huwelijken 1681-1810 en overlijdens 1753-1811 op microfiche, van de gereformeerde kerk dopen 1675-1809, huwelijken 1698-1738 en 1748-1774, begraven 1728-1805. Van de overheid zijn er huwelijken 1683-1691 en 16941808 en begraven 1806-1810. Als het om een bronbewerking gaat dan geeft de catalogus dat meestal aan (bijvoorbeeld met ‘index’, ‘getypt’ of ‘gedrukt’).

Collectie Waalse fiches en collectie Mirandolle Voor wie onderzoek doet naar protestante families die afkomstig zijn uit Frankrijk zijn de collectie Waalse fiches en de collectie Mirandolle van belang. Beide collecties staan in de studiezaal op microfiche ter inzage. De collectie Waalse fiches is een kaartsysteem waarvoor de doop-, trouw-, begraaf- en lidmatenregisters van Waalse kerken in Nederland, België, Duitsland en in enkele andere landen bewerkt zijn (o.a die van Paramaribo, Drakenstein (Zuid-Afrika) en Smyrna). Daarnaast zijn gegevens van een aantal protestante kerken in Frankrijk verwerkt. De collectie is in het laatste kwart van de negentiende eeuw samengesteld en bestaat uit 1,2 miljoen kaartjes. Het origineel berust in de Bibliothèque Wallonne (sinds 1998 ondergebracht in de Universiteitsbibliotheek Leiden). Het CBG heeft het kaartsysteem op microfiche gezet. Een opsomming van de voor dit ‘fichier’ bewerkte plaatsen is te vinden in C.W. Delforterie, Overzicht van de verzamelingen berustende bij het Centraal Bureau voor Genealogie (9e druk, Den Haag 1989) 23-24. De collectie Mirandolle is een kaartsysteem dat aantekeningen op naam en onderwerp bevat uit de registers van de Waalse kerken, onder andere te Rotterdam, Den Haag en ’s-Hertogenbosch. Dit kaartsysteem is door het CBG op microfiche gezet. De microfiches staan in de studiezaal.

Collectie Gelderse huwelijken Wie in de catalogus zoekt op dtbl-registers in Gelderland zal daarbij stuiten op de aanduiding ‘Gelderse huwelijken’. De collectie Gelderse huwelijken is het resultaat van een project waaraan in de jaren twintig en dertig op initiatief van Ds. F.S. Knipscheer (1871-1955) is gewerkt. Van 1921 tot 1924 gebeurde dit met rijkssubsidie. Toen deze steun wegviel werd het werk voortgezet door de ‘Naamloze vennootschap tot het indiceeren van kerkelijke archivalia’ die in 1931 werd omgedoopt tot ‘Bureau voor historische demografie’ onder leiding van C.A. van Fenema. De medewerkers maakten afschrif-

36

ten van (onder-)trouwregisters van alle Gelderse plaatsen. Deze afschriften werden vervolgens per plaats geïndiceerd. De afschriften en index behoren tot de collecties van het CBG. Ze zijn verfilmd en staan op microfiche, geordend per plaats, in de studiezaal.

Grafschriften Grafschriften, inscripties op grafzerken en grafmonumenten, zijn stenen bronnen voor genealogisch onderzoek. De informatie op deze stenen in en rond kerken is in het verleden door onderzoekers gedocumenteerd en vaak ook gepubliceerd. De belangrijkste naslagwerken op dit terrein staan in de studiezaal bij elkaar. Hierin worden per provincie en per plaats de ‘genealogische en heraldische gedenkwaardigheden in en om kerken’, waaronder grafschriften, beschreven. Dit is echter het topje van de ijsberg. Er is veel meer gepubliceerd, vooral ook in tijdschriften. Een goed overzicht hiervan is opgenomen in de ‘Appendix “Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden”’ in J.C.C.F.M. van den Borne, Bibliografie van de Nederlandse heraldiek (‘s-Gravenhage 1994) 337-403, die ook in de studiezaal staat. De meeste hierin genoemde publicaties bevinden zich in de bibliotheek van het CBG. In de bibliotheek bevinden zich de publicaties van de Werkgroep Grafschriftenprojekt Nederland. De leden van deze werkgroep bezoeken begraafplaatsen in Nederland en noteren de teksten van grafstenen. U treft de publicaties van deze werkgroep aan wanneer u op plaatsnaam zoekt. Zo beschreef de werkgroep bijvoorbeeld de grafschriften op het kerkhof te Lagemeeden.

Overige archiefbronnen Naast de basisbronnen is er voor de genealoog een breed palet aan bronnen waarin hij informatie kan vinden. Elke bron die persoonsgegevens bevat en daardoor voor de genealoog interessant is kan als gemicrofilmd origineel of als bronbewerking bij het Centraal Bureau voor Genealogie aanwezig zijn. Toch hebben bepaalde typen bronnen bij het verzamelen bijzondere aandacht gehad. De volgende accenten zijn in het verzamelbeleid van de overige archiefbronnen te herkennen. • Bevolkings- en gezinslijsten voor 1800 Voor 1800 werden soms plaatselijk overzichten van de bevolking gemaakt, bijvoorbeeld in opdracht van de gewestelijke overheid. De overzichten beperken zich meestal tot de mannelijke bevolking, en dan nog boven (en soms tot) een bepaalde leeftijd. • Poorterboeken (burgerboeken) Van een groot aantal steden zijn deze aanwezig, bijvoorbeeld van Edam 17571814, Groningen 1544-1798, Hasselt 1463-1606 en Zutphen 1478-1814. • Stadsrekeningen

37

Deze rekeningen geven en beeld van de jaarlijkse inkomsten en uitgaven van een stad. U kunt er bijvoorbeeld uit opmaken wie voor de stad werkte, wie aan de stad leverde. Soms staan ze als bronnenpublicatie in de bibliotheek van het CBG. • Belastingkohieren In een samenwerkingsproject met Tresoar heeft het CBG de beschikking gekregen over de speciekohieren van heel Friesland van voor 1800. Zij bevatten de gegevens over de belastingen die zijn geheven over de vijf ‘speciën’: hoofdgeld, schoorsteengeld, hoorngeld, paardengeld en middel op de bezaaide landen. Van andere provincies zijn verspreid belastingbronnen beschikbaar. • Memories van successie Als resultaat van een samenwerkingsproject met het Brabants Historisch Informatie Centrum zijn alle memories van successie (negentiende eeuw) in die provincie op microfiche aanwezig. In het internetproject Genlias (www.genlias.nl) is een index op deze Noord-Brabantse memories van successie opgenomen. U kunt hier via de internetcomputer in de studiezaal in zoeken. Buiten deze provincie zijn ook van enkele andere plaatsen memories van successie aanwezig. • Kerkelijke bronnen Dat zijn bijvoorbeeld kerkenraadshandelingen, diakonierekeningen (over het onderhouden van de bedeelden) en kerkrekeningen. Deze staan voornamelijk op microfiche en de originelen zijn in veel gevallen door het CBG zelf gefilmd. Zij bevinden zich, voor zover zij op microfiche staan, soms in de rubriek dtbl-registers soms in de rubriek overige archiefbronnen. Zij zijn soms in de eerstgenoemde rubriek opgenomen omdat zij ook primaire gegevens kunnen bevatten, vooral informatie over overlijden, begraven en lidmaatschap. Als u dus in de catalogus vindt dat er van een bepaalde plaats dtbl-registers zijn, dan kan het zijn dat bij de beschrijving hiervan ook andere kerkelijke bronnen genoemd worden. • Bronnen voor migratie Daartoe behoren bronnen als akten van indemniteit (vooral uit de achttiende eeuw) en emigrantenlijsten (negentiende eeuw). Akten van indemniteit bevinden zich, voor zover ze gemicrofilmd zijn, tussen de microfiches van de rubrieken dtbl-registers en overige archiefbronnen. Hier geldt dus hetzelfde als bij de kerkelijke bronnen. In de bibliotheek bevinden zich van een aantal plaatsen de uitgegeven akten van indemniteit. • Kadastrale bronnen Als bewerking van de minuutplans en oorspronkelijke aanwijzende tafels van het kadaster uit 1832 komen de laatste jaren kadastrale atlassen beschikbaar. Ze wor-

38

den per plaats uitgegeven. Het CBG verzamelt deze in zijn bibliotheek. • Leenregisters Vele leenregisters zijn bewerkt en gepubliceerd in boeken en tijdschriften. Het CBG verzamelt deze publicaties. • Rechterlijke archieven Als resultaat van een samenwerkingsproject met Tresoar zijn de archieven van alle Friese nedergerechten op microfiche aanwezig. Van plaatsen uit de andere provincies zijn kleine fragmenten op microfiche beschikbaar. Welke overige archiefbronnen het CBG heeft van de plaatsen waar uw voorouders vandaan kwamen kan via de catalogus achterhaald worden. Als het zoeken op plaatsnaam de treffer ‘overige archiefbronnen’ oplevert dan kunt u in de bijbehorende beschrijving lezen om welke archiefbronnen het gaat.

Voorbeelden zoeken in catalogus Van Wageningen vindt u aan overige archiefbronnen in de microfiches: bevolkingsoverzichten 1795, 1807 en 1809; het burgerboek 1456-1802 (gedrukt); ingekomen borgstellingen (akten van indemniteit) 1771-1776; naamsaannemingsregisters van joden 1812 (zie hoofdstuk 9, naam); verzoeken om inwoning 1774, 1803-1810; het inschrijvingsregister van de schutterij 1815; lijst van schippers uit de zeventiende eeuw; uittreksels uit rechterlijke archieven, naamlijst van leerlingen van de gereformeerde diakonieschool 1831-1863; rekeningen van de rooms-katholieke kerk 1493-1577. In de bibliotheek zijn publicaties met gegevens over dopen 1781-1811, trouwen 1807-1811 en begraven 1760-1765 aanwezig, een kadastrale atlas 1832 en een vijfdelige publicatie met het ‘historisch kadaster’: de bewoningsgeschiedenis van Wageningen, gebaseerd op allerlei bronnen.

Centraal Testamentenregister Het CBG heeft een gedeelte van het Centraal Testamentenregister op microfiche. Het bevat de centrale registratie van testamenten die in de jaren 1890-1973 gemaakt zijn van testateurs die tussen 1793 en 1871 zijn geboren en voor 1973 zijn overleden. Elke kaartje heeft behalve persoonsgegevens van de testateur een verwijzing naar de notaris door wie het testament is opgemaakt en de datum waarop de akte is gepasseerd. Het CBG heeft een informatieblad ‘Centraal Testamentenregister’ beschikbaar, met meer informatie over de achtergronden van het register en over hoe men aan informatie kan komen over testamenten van na 1890 van testateurs die geboren zijn na 1872.

Voorbeelden bronverantwoording Bij het verantwoorden van archiefbronnen is het belangrijk:

39

1. de plaats waar deze geraadpleegd zijn aan te geven; 2. een korte beschrijving van de bron te geven; 3. daarbij een onderscheid te maken tussen originele bronnen (op de originele informatiedrager of als fotokopie/filmkopie) en bronbewerkingen als indices of afschriften (geschreven, getypt of gedrukt); 4. een nadere aanduiding op te nemen waardoor de in het genealogische bestand verwerkte informatie teruggevonden kan worden (bijvoorbeeld een inventarisnummer en pagina of aktenummer). Enkele voorbeelden van bronnen van elders bij het CBG kunnen dit verduidelijken: • Bevolkingsregister, origineel register: Bevolkingsregister Boskoop 1862-1880, deel 1, blad 113 (aanwezig op microfiche bij het CBG). • Burgerlijke stand, bronbewerking: M.L. van Sambeek-Schontrop, Burgerlijke stand Eygelshoven,

geboren 1800-1899 (Kerkrade 1988), blz. 6 (aanwezig op microfiche bij het CBG). • Dtbl-register, origineel register: Doopregister r.-k. Asten 1757-1810, blz. 151 (aanwezig op microfiche bij het CBG). • Dtbl-register, bronbewerking: M.G. Vos, Doopboeken Amerongen 23 november 1713 t/m 1 maart

1812 (Maarssen 1993) blz. 119 (aanwezig in bibliotheek CBG). Waalse fiches: Collectie Waalse fiches (aanwezig op microfiche bij het CBG), op naam Baudy. • Overige archiefbronnen, origineel: Tietjerksteradeel, speciekohieren 1760, Hardegarijp, fol. 49, nr. 39 (aanwezig op microfiche bij het CBG, fiche nr. 5). • Overige archiefbronnen, bronbewerking: P.A. Harthoorn, overloper van de parochie Eversdijk en de

polder van Galgoort (Zuid-Beveland) 1615 (Prae 1600- Club, afd. Zeeland van de Nederlandse Genealogische Vereniging, 1991) blz. 12, nr. 258 (aanwezig in bibliotheek CBG).

40

7. Heraldiek

Het Centraal Bureau voor Genealogie is ook een documentatie- en kenniscentrum op het gebied van heraldiek. U kunt er nagaan of er een wapen van uw familie is. Mocht dat niet zo zijn, dan kunt u een wapen laten ontwerpen, tekenen en registreren. De verzamelingen kunnen ook gebruikt worden ter identificatie, om te onderzoeken welke familie bij een bepaald wapen hoort. Daarnaast is het mogelijk in bibliotheek en collecties onderzoek te doen ter beantwoording van vragen over theorie en praktijk van de wapenkunde. Deze aspecten komen in dit hoofstuk aan bod. Het in dit hoofdstuk beschreven onderzoek kan ook - tegen betaling - door medewerkers van het CBG gedaan worden.

Onderzoek naar een familiewapen Iedereen die dit wilde kon in het verleden een familiewapen aannemen zonder dat hij dit vast hoefde te laten leggen in een of ander register. Er is dus geen officieel Nederlands wapenregister waarin u kunt nagaan of een van uw familieleden een wapen in gebruik heeft genomen. De enige officieel geregistreerde familiewapens zijn die van de Nederlandse adel. Deze zijn vastgelegd bij de Hoge Raad van Adel in Den Haag. Wel zijn er allerhande bronnen bewaard gebleven waarin of waarop familiewapens voorkomen. We vinden wapens op tal van plaatsen: bijvoorbeeld in wapenboeken (handschriften waarin wapens afgebeeld zijn), op gedrukte wapenkaarten, zegels, munten, gebruiksvoorwerpen (zoals glazen), zilver (zoals koningsplaten van gilden), portretten, gebouwen, grafstenen en wapenborden. Hoe komt u te weten of het wapen van een van uw voorouders in een van die bronnen voorkomt?

Collecties Muschart en Steenkamp/Damstra Het Centraal Bureau voor Genealogie heeft twee belangrijke verzamelingen met verwijzingen naar vindplaatsen van wapens, de collecties Muschart en Steenkamp/Damstra. De heraldicus R.T. Muschart (1873-1955) beschreef enkele tienduizenden wapens die hij tijdens zijn reizen door het hele land bijvoorbeeld in wapenboeken, op objecten, in archiefstukken en in literatuur aantrof. Hij bezocht hiervoor archieven, musea en bibliotheken. Voor zover dit uit zijn bron-

41

nen bleek gaf hij aan wie het wapen voerde en waar hij dit gevonden had. Dit laatste is bijzonder belangrijk omdat hij hiermee zijn werk verantwoordde en u bovendien de gelegenheid geeft dit wapen terug te vinden in de bron. Muschart ordende zijn collectie op wapenfiguren, waardoor het hiermee ook mogelijk is onbekende wapens te identificeren. Zo voegde hij bijvoorbeeld de wapens bij elkaar met drie rozen in het schild. Hij voorzag de collectie van een index op familienaam. Deze index is in de studiezaalcatalogus opgenomen. De collectie zelf is vanwege de kwetsbaarheid gefilmd en staat op microfiche in de studiezaal. Ook J.C.P.W.A. Steenkamp (1865-1955) stelde een dergelijke collectie samen, die werd uitgebreid door M.N. Damstra (1899-1982). Deze collectie is op familienaam geordend en staat ook op microfiche in de studiezaal. Voor zover de beide collecties verwijzen naar wapens in literatuur is deze vaak aanwezig in de bibliotheek van het CBG. U kunt dit nagaan in de catalogus. Bij het nazoeken van de bronnen waarnaar de beide collecties verwijzen moet u er rekening mee houden dat de samenstellers ervan de bronverwijzingen in de eerste helft van de twintigste eeuw maakten. Omdat een bepaalde bron op een andere plaats opgeborgen kan zijn is het soms moeilijk het wapen terug te vinden waarnaar Muschart, Steenkamp en Damstra verwijzen.

Heraldische databank en zegelbank Het werk van de heraldici Muschart, Steenkamp en Damstra wordt voortgezet in de Heraldische databank van het CBG. Aan deze gegevensbank wordt door een medewerker en een groep vrijwilligers gewerkt. In de Heraldische databank worden gekleurde afbeeldingen en beschrijvingen van wapens opgenomen die in heraldische bronnen worden aangetroffen. Daarbij worden de gegevens over de wapenvoerder en de bron opgenomen. Van de bronnen, die uit de collecties van het CBG maar ook van elders afkomstig zijn, worden kleurenfoto’s gemaakt die in mappen opgeborgen worden die in de studiezaal in te zien zijn. De index van de Heraldische databank is opgenomen op de website van het CBG (www.cbg.nl) en te raadplegen via de studiezaalcomputer. Op de studiezaalcomputer kan vervolgens de afbeelding, beschrijving en verdere informatie geraadpleegd worden. Van het wapen en de bijbehorende informatie kunt u desgewenst - tegen betaling - een kleurenprint laten maken. Die kan in de studiezaal of via internet besteld worden. Het feit dat op uw naam een wapen voorkomt in een van de collecties of de Heraldische databank betekent niet dat dit úw familiewapen is. Het kan van een andere gelijknamige familie zijn. Het wapen van een andere familie gebruiken wordt ‘usurpatie’ genoemd. Dat is zoiets als ‘pronken met andermans veren’. Het is wel uw wapen als het door een van uw voorouders of een van diens verwanten in mannelijke lijn is gevoerd.

42

Naast de heraldisch databank is er een zegelbank met gedigitaliseerde afbeeldingen van lakzegels en waszegels uit de collecties van het CBG. Zie hieronder voor meer informatie over zegels. Voorbeeld zoeken familiewapen Wie onderzoek doet naar een familie De Gooier, wil weten of er een familiewapen is en zoekt in de Heraldische databank en de collecties Muschart en Steenkamp/Damstra. Hij vindt verwijzingen naar verschillende wapens op die naam en spellingvarianten hiervan (die Ghoijer, de Goeyer, etc.). Daarbij is onder andere een wapen met drie maliën (ruiten met een ruitvormige opening in het midden). Muschart geeft voor dit wapen meerdere persoons- en bronverwijzingen. Zo voerde Huijch die Ghoijer, schepen van Culemborg, dit wapen volgens zijn zegel d.d. 15 april 1520, aan charter 2264 in de charters van Culemborg in het Rijksarchief te Arnhem (nu Gelders Archief). Ook Johan de Gozer te Utrecht, secretaris van het hoogheemraadschap van de Lekdijk Benedendams, gebruikte dit wapen. Hij zegelde ermee op 10 november 1660. Muschart zag dit zegel in het Gemeentearchief van Culemborg ‘in een pak met stukken betreffende de verbetering van den Nederrijn’. Vergelijking met de beschikbare genealogische gegevens moet uitwijzen of dit wapen hoort bij de familie De Gooier die onderzocht wordt, of dat een ander wapen gevoerd werd, of wellicht geen.

Collecties lakzegels en waszegels In het verleden sloten briefschrijvers hun brieven met een lakzegel. Zij druppelden gesmolten lak op de dichtgevouwen brief of de envelop waarin deze gestopt was. In de warme lak brachten zij een afdruk van een stempel of ring aan. Zo'n afdruk bevatte een monogram of familiewapen. Zowel stempel als afdruk wordt wel 'cachet' genoemd. In de negentiende en het eerste kwart van de twintigste eeuw was het verzamelen van lakafdrukken een populaire hobby, te vergelijken met het verzamelen van postzegels. Verzamelaars ruilden onderling afdrukken. Een aantal van deze lakzegelverzamelingen behoort nu tot de collecties van het Centraal Bureau voor Genealogie. In totaal gaat het om zo’n vijftigduizend zegels. In veel gevallen staat bij het zegel de familienaam van de wapenvoerder. De lakzegels worden in het kader van een digitaliseringsproject gefotografeerd en komen digitaal beschikbaar voor de onderzoeker. Bij het zoeken in de catalogus verschijnen verwijzingen naar de zegelbank onder de knop 'familiewapens'. Omdat alleen de familienaam gegeven wordt, en niet de voornamen en omdat ook een datering vaak ontbreekt, kunnen de lakzegels niet gebruikt worden om na te gaan of er een wapen in de familie is. Zij hebben vooral waarde als uitingsvorm van een bepaald familiewapen en hebben nut bij vergelijkend onderzoek naar het gebruik ervan door de tijd heen. Dan blijkt soms, dat de wapenvoerders zich kleine veranderingen veroorloofden, varianten op het familiewapen, of dat het familiewapen een bepaalde ontwikkeling doormaakte. Het Centraal Bureau voor Genealogie beheert ook een kleine collectie waszegels (zo’n duizend stuks). Zij dateren voornamelijk uit de late Middeleeuwen en de zestiende eeuw. In tegenstelling tot de lakzegels hebben waszegels veelal een randschrift met de naam (en soms de functie) van de zegelaar. De waszegels worden ook gefotografeerd en beschreven in de Zegelbank.

43

Gebonden heraldische handschriften Het CBG beheert heraldische handschriften, wapenboeken die dateren uit de zestiende tot en met de twintigste eeuw. De collectie is beschreven in de catalogus gebonden handschriften die in de studiezaal ingezien kan worden. Gezien de kostbaarheid en kwetsbaarheid van de handschriften zijn de meeste ervan gefotografeerd en als kleurenfoto’s ter inzage voor de bezoeker. Zij zijn ook bewerkt voor de Heraldische databank.

Collectie wapenkaarten Het Centraal Bureau voor genealogie bezit een collectie wapenkaarten. Dit zijn kaarten met de wapens van bepaalde colleges of besturen, bijvoorbeeld de vroedschap van een stad in een bepaalde periode of de ridderschap van een bepaald gewest. Wapens werden ook wel aangebracht aan de rand van topografische kaarten. Aan de rand van een topografische kaart van een hoogheemraadschap of waterschap kunnen bijvoorbeeld de wapens van de bestuurders opgenomen zijn. Deze wapenkaarten en stroken met wapens van topografische kaarten zitten in de collectie wapenkaarten. Van deze collectie is een voorlopige inventaris gemaakt die op de studiezaal ter inzage is. Veel van de wapenkaarten zijn inmiddels bewerkt voor de Heraldische databank.

Armorial général van J.B. Rietstap Het Armorial général, een gepubliceerde verzameling van familiewapens van de Nederlandse wapenkundige J.B. Rietstap (1828-1891), is niet geschikt om na te gaan of er een familiewapen is. Rietstap verzamelde in het derde kwart van de negentiende eeuw uit boeken en handschriften Europese familiewapens, waaronder zeer veel Nederlandse, die hij in tekstvorm publiceerde in zijn Armorial

général. Van dit werk verscheen aan het begin van de twintigste eeuw een getekende versie van de hand van V. en H. Rolland waarin de schilden van de tienduizenden wapens die Rietstap beschreef werden afgebeeld. Omdat Rietstap niet vermeldt wat zijn bronnen waren en wie de wapens voerden kan het Armorial général niet gebruikt worden om vast te stellen of er van een bepaalde familie een wapen is. Het wapenboek, dat op studiezaal staat, kan wel zijn diensten bewijzen bij de identificatie van een wapen. Dit onderwerp komt hierna nog ter sprake.

Identificatie van een wapen Wapens werden in het verleden op allerlei kunstobjecten en gebruiksvoorwerpen afgebeeld. Dat gebeurde nogal eens zonder dat de familienaam erbij vermeld werd. Wie nu wil weten van welke familie zo’n wapen is kan hiernaar bij het CBG onderzoek doen. Zo komt men bijvoorbeeld met een geschilderd familieportret of een opgegraven stempel met een wapen. In de eerste plaats kan de Heraldische databank hierbij zijn diensten bewijzen. Daarin kan op wapenfiguur gezocht worden. Daarnaast zijn de collecties Muschart en Steenkamp/Damstra voor de identificatie belangrijk. Muschart ordende zijn collectie op het uiterlijk van het wapen. De collectie Steenkamp/

44

Damstra is alfabetisch geordend op familienaam. Er is een toegang op de wapenfiguren gemaakt, maar hiervoor is niet de gehele collectie bewerkt. Het hiervoor genoemde Armorial général van J.B. Rietstap is ook ontsloten op het uiterlijk van het wapen. Dat is gedaan in de ‘omgekeerde Rietstap’, het door Th. de Renesse samengestelde Dictionnaire des figures héraldiques (7 delen, Brussel 1892-1903), dat bij het Armorial général in de studiezaal staat. Om deze Dictionnaire te kunnen gebruiken is vertaling van Nederlandse heraldische termen naar het Frans nodig. Daarvoor kan gebruikt worden het ‘Register van heraldische termen en begrippen’ in C. Pama, Prisma van heraldiek & genealogie (2e druk, Utrecht 1990) 361-408.

Ontwerp, tekenen en registratie Als uw onderzoek geen familiewapen oplevert, dan kunt u overwegen een nieuw wapen te laten ontwerpen. Net als vroeger is ook nu elke Nederlander vrij een wapen aan te nemen. Bij zo’n ontwerp moeten de regels van de heraldiek in acht genomen worden. Het Centraal Bureau voor Genealogie kan adviseren bij het ontwerp van een wapen en de keuze van een wapentekenaar. Van een wapenontwerp kan desgewenst een gekleurde tekening op de computer gemaakt worden. Een nieuw wapen kan - evenals een wapen dat al langer in de familie is - opgenomen worden in het wapenregister van het CBG. Over wapenregistratie, onder andere de voorwaarden en kosten die hieraan verbonden zijn, is een informatiefolder beschikbaar. Deze informatie staat ook op de website van het CBG. De CBG-uitgave Familiewapens. Zoeken - ontwerpen - registreren van H.K. Nagtegaal (Den Haag 2007) biedt een goede introductie op dit onderwerp.

Onderzoek heraldische verschijnselen De heraldische collecties en de bibliotheek worden ook gebruikt voor de beantwoording van vragen over de theorie en praktijk van de heraldiek, in Nederland en daarbuiten. Het CBG heeft een uitgebreide heraldische bibliotheek. Deze bevat niet alleen heraldische boeken en tijdschriften uit ons land, maar ook uit andere, vooral Europese landen. De toegang tot deze literatuur is allereerst de bibliotheekcatalogus. Om daar met succes in te zoeken moet eigenlijk auteur of titel bekend zijn. Daarnaast is de Nederlandse heraldische literatuur systematisch ontsloten door de door J.C.C.F.M. van den Borne samengestelde Bibliografie van de Nederlandse heraldiek (Den Haag, Centraal Bureau voor Genealogie, 1994). Daar zijn

45

ook genealogische tijdschriften voor bewerkt die heraldische artikelen bevatten. Uw vraag over literatuur over theorie of praktijk van de heraldiek kunt u voorleggen aan een van de studiezaalmedewerkers. Deze kan u zo mogelijk bepaalde literatuursuggesties doen. Literatuur De volgende naslagwerken staan in de studiezaal. • J.C.C.F.M. van den Borne, Bibliografie van de Nederlandse heraldiek (Den Haag 1994). • J.A. de Boo, Familiewapens oud en nieuw; een inleiding tot de familieheraldiek (Den Haag 1982). Beknopte inleiding. • C. Pama, Rietstaps handboek der heraldiek (5e druk, Leiden 1987). Handboek. • C. Pama, Prisma van heraldiek & genealogie (Utrecht 1990). Heraldische encyclopedie.

Voorbeelden bronverantwoording • Collectie Muschart: CBG, collectie Muschart, 44AD, Auwrijn. Muschart verwijst naar ‘zegel aan charter no. 1009 van de Rekenkamer van Gelderland’ van Dirck Auwrijn, schepen van Zaltbommel, d.d. 19.12.1492. • Collectie Steenkamp/Damstra: CBG, collectie Steenkamp/Damstra, Kuel. Steenkamp/Damstra verwijst naar ‘Wapenbdn - Utrecht - 1740’ en ‘MSWapbk - v - Beresteyn’. • Heraldische databank: CBG, Heraldische databank, • Wapenboek (handschrift): CBG: GHS 50A32, wapenboek Job Marten de Lange I, blz. 141, wapen Van den Hoec. • Wapenkaart: CBG, wapenkaart 1.7.1.1., ‘Wapens der steden en oud adelyke geslachten ... in Holland en West-Vriesland’. • Lakzegel: CBG, lakzegels NL, X-LL-650, zegel Houck (Deventer).

46

8. Buitenland

Nederland is een echt migratieland. Wie genealogisch onderzoek doet stuit vroeg of laat op voorouders die zich van elders in ons land gevestigd hebben. Het bekendst zijn migranten die om religieuze redenen hun toevlucht in Nederland zochten. De meeste emigranten hadden echter economische motieven om zich hier te vestigen. Daarnaast waren er onder de vele seizoenarbeiders die tot het begin van de negentiende eeuw jaarlijks uit Duitsland de grens overstaken de nodige mannen die aan een Nederlands meisje ‘bleven hangen’. Behalve de immigratiestromen was er door de eeuwen heen ook migratieverkeer in tegenovergestelde richting. Inwoners van ons land zochten hun geluk elders. Het CBG heeft bij haar verzamelbeleid bijzonder oog voor de herkomstlanden van voorouders van Nederlanders en vestigingslanden waar veel afstammelingen van Nederlanders te vinden zijn. Dit blijkt al uit het feit dat ruim een derde van de bibliotheek het buitenland betreft. Het idee hierachter is dat Nederlanders die in het buitenland onderzoek moeten doen dit al bij het CBG kunnen voorbereiden, of bepaalde literatuur en bronnen hier kunnen raadplegen zodat zij de grens niet direct over hoeven. Het CBG heeft vooral een rijke bibliotheek buitenland, maar daarnaast zijn er ook verzamelingen voor buitenlands onderzoek. Bovendien is er de mogelijkheid om door de mormonen verfilmde buitenlandse bronnen vanuit een centrale bewaarplaats over te laten komen naar de studiezaal van het CBG. Als u op zoek bent naar adressen van archieven en instellingen kunt u deze achterhalen via de internetcomputer in de studiezaal. Goede startpunten zijn dan de link www.archiefnet.nl of de links buitenland van de website van het CBG. Uw vragen over onderzoek in het buitenland kunt u ook voorleggen aan medewerkers van de studiezaal of (telefonisch dan wel schriftelijk) aan de afdeling onderzoek en inlichtingen.

Bibliotheek en verzamelingen buitenland Bij het verwerven van literatuur en het opbouwen van verzamelingen heeft het CBG ook waar het om het buitenland gaat bepaalde accenten gelegd. Uitgangspunt hierbij was (en is) dat de bezoeker van de studiezaal zijn onderzoek in een ander land bij het CBG kan voorbereiden en een aantal bronnen en bronbewerkingen kan raadplegen. Bovendien kunnen de medewerkers van het CBG op basis van het aanwezige materiaal de genealoog mondeling of schrifte47

lijk gerichte adviezen geven wanneer hij met zijn onderzoek in het buitenland terecht komt. Bij de opbouw van de bibliotheek hebben de volgende rubrieken bijzondere aandacht gekregen: handleidingen voor genealogisch onderzoek, repertoria, genealogische tijdschriften, genealogische verzamelwerken, biografische naslagwerken, boeken over naamkunde, archiefinventarissen, adresboeken van archieven, bronnenpublicaties betreffende migratie, boeken over concentraties van Nederlanders in het buitenland, geografische naslagwerken en atlassen. Ook hier is de catalogus de belangrijkste toegang tot bibliotheek en verzamelingen. Er kan op auteur of titel gezocht worden. Daarvoor moeten deze natuurlijk wel bekend zijn. Ingangen hiervoor kunnen handleidingen voor genealogisch onderzoek in de betreffende landen zijn. Deze worden daarom hierna bij de bespreking van de verschillende landen vermeld. Ook worden repertoria genoemd die toegang kunnen geven tot boeken en tijdschriften die bij het CBG aanwezig zijn. Daarnaast worden een of meer belangrijke tijdschriften genoemd die in de bibliotheek van het CBG aanwezig zijn (met vermelding van de aanwezige jaargangen). Het doornemen van de laatste jaargangen van deze tijdschriften geeft een beeld van de genealogiebeoefening in het betreffende land. Door de titel van het tijdschrift in de catalogus op te zoeken kunt u nagaan of er verzamelindices van voorhanden zijn. Bij de verschillende landen zal hierna ook worden aangegeven wat voor bronnen u bij het CBG kunt verwachten. Deze bronnen zullen vaak terug te vinden zijn in de catalogus door op plaatsnaam te zoeken.

Europa De belangrijkste Europese landen - in termen van herkomst of bestemming worden hierna besproken. Over sommige landen die hier niet aan de orde komen is wel informatie voorhanden. U kunt hiernaar informeren bij de studiezaalmedewerkers.

België Het zwaartepunt ligt wat bibliotheek en collecties van het CBG betreft in Vlaanderen, en dan vooral in de provincies Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en in mindere mate Antwerpen. Maar ook van de andere Vlaamse en de Waalse provincies is materiaal voorhanden. Typen bronnen en bronbewerkingen die in de bibliotheek en op microfiche beschikbaar zijn (op plaatsnaam te zoeken in de catalogus): belastingkohieren en cijnsboeken, bevolkingslijsten, akten van indemniteit, lijsten van weerbare mannen, poorterboeken en staten van goed (boedelbeschrijvingen). Burgerlijke stand en dtb-registers zijn er van een enkele plaats. 48

Handleidingen • Christophe Drugy en Guy Magdonelle, Guide du généalogiste en Belgique et dans les anciens Pays-

Bas (Paris [2000]). • Johan Roelstraete, Handleiding voor genealogisch onderzoek in Vlaanderen (2e druk; Roeselare 1998). Meest uitgebreide van de hier genoemde handleidingen. • Johan Roelstraete, Je stamboom, je familiegeschiedenis, stap voor stap (Leuven 2006). • Henri Vannoppen, De stamboom en geschiedenis van uw familie (Aartselaar [2001]).

Repertorium genealogie • R.J. Leenaerts, Algemeen genealogisch-heraldisch repertorium voor de Zuidelijke Nederlanden (8 delen; Handzame, Torhout 1969-1985) (staat in de studiezaal).

Lopende tijdschriften • l’Intermédiaire des généalogistes 1 (1946)-. Tijdschrift van de Service de Centralisation des Études Généalogiques et Démographiques de Belgique. • Mededelingen Vlaams Centrum voor Genealogie en Heraldiek (te Handzame) 1 (1982)-. • Le Parchemin 1 (1936)-. Tijdschrift van het Office Généalogique et Héraldique de Belgique. • Vlaamse Stam 1 (1965)-. Tijdschrift van de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde. • Daarnaast tijdschriften van regionale en plaatselijke historische en genealogische verenigingen.

Duitsland In bijna elke Nederlandse kwartierstaat komen wel Duitse voorouders voor en vele Nederlandse stamreeksen voeren terug naar Duitsland. Het CBG heeft daarom het verzamelen van Duitse literatuur en bronnen veel aandacht gegeven. In het bijzonder van de grensgebieden met Nederland zijn veel bronnen verzameld, soms door zelf ter plaatse te microfilmen. Zo zijn er dtb-registers van veel gereformeerde gemeenten in Ost-Friesland, van gereformeerde gemeenten en enkele rooms-katholieke parochies in het voormalige graafschap Bentheim, van een aantal plaatsen in de grensstrook met Gelderland en Limburg (waarvan de originele registers in het Personenstandsarchiv in Brühl liggen) en verder verspreid uit Duitsland. Bronnen die verder in druk of op microfiche aanwezig zijn: van een aantal plaatsen belastingkohieren, bevolkingslijsten, lijsten van weerbare mannen en poorterboeken. Een typisch Duitse vorm van bronbewerking is het ‘Ortssippenbuch’ ofwel ‘Ortsfamilienbuch’. Voor een bepaalde plaats heeft men hierbij de dtb-registers (en soms ander bronnen) bewerkt en de gegevens per gezin gegroepeerd. De gezinnen zijn daarbij in alfabetische volgorde op de familienaam van de echtgenoot geplaatst. Ook deze bronbewerking is van een aantal plaatsen aanwezig. Handleidingen • J.G.J. van Booma, Genealogisch onderzoek in Duitsland (CBG-reeks nr. 9; ’s-Gravenhage 1986). Deze handleiding dateert van voor de ‘Widervereinigung’ van Oost- en West-Duitsland. De uitgave

49

blijft bruikbaar voor achtergrondinformatie over bronnen en literatuurverwijzingen. • F.C. Berkenvelder, J.G.J. van Booma e.a. (red.), Familienforschung im deutschen Grenzraum zu den

Niederlanden; Jubiläumsband der ‘Werkgroep Genealogisch Onderzoek Duitsland’ 1967-1992 (Hilversum 1992) (D/-/A/Berk). Bevat artikelen over aspecten van het onderzoek in het grensgebied met Duitsland. • W. Ribbe en E. Henning, Taschenbuch für Familiegeschichtsforschung (12e (herziene) druk, Neustadt an der Aisch 2001) (D/-/A/Ribbe). Deze handleiding gaat in op allerlei aspecten van genealogisch onderzoek in het algemeen en in Duitsland in het bijzonder. Nuttig hulpmiddel voor onderzoek in de bibliotheek van het Centraal Bureau voor Genealogie is het hoofdstuk ‘Kleine Bücherkunde’. Daarnaast zijn er literatuurverwijzingen bij elk hoofdstuk en geeft de gids bibliografische opgaven van gedrukte bronnen die gebruikt kunnen worden bij onderzoek in de bibliotheek van het CBG. Ook bevat de gids uitgebreide adresverwijzingen.

Repertoria en bibliografieën genealogie en biografie • Rudolf Dimpfel, Biographische Nachschlagewerke, Adelslexika, Wappenbücher (2e druk; Wiesbaden 1969) (D/-/C/Dimp). Dit bibliografische overzicht geeft de stand weer van 1922, toen de eerste druk verscheen. • Franz Heinzmann en Christoph Lenhartz, Bibliographie gedruckter Familiengeschichten 1946-

1980 (3 delen; Düsseldorf 1990-1994) (D/-/C/Heinz). Hierdoor is een aantal boeken en tijdschriften op titelniveau ontsloten. • Heinz Reise e.a., Der Schlüssel; Gesamtinhaltsverzeichnisse für genealogische, heraldische und his-

torische Zeitschriftenreihen mit Orts-, Sach- und Namenregistern (9 delen; Göttingen 1950-1986) (D/-/C/Schl 1-9). Elke band geeft van een aantal tijdschriften de hierin gepubliceerde artikelen, geordend op auteursnaam en indices hierop. De laatste band bevat een overzicht van de tijdschriften die voor de verschillende delen bewerkt zijn. • Oswald Spohr, Franz Heinzmann, e.a., Familiengeschichtliche Quellen; Zeitschrift familienge-

schichtlicher Quellennachweise (13 delen; Leipzig, Düsseldorf 1926-1994) (D/-/C/Qu 1-19). Elke band bevat een verzamelindex op een aantal genealogische publicaties.

Collectie Putman De Nederlandse genealoog J.H.M. Putman (1919-1998) stelde een kaartsysteem samen met verwijzingen naar een groot aantal, vooral naoorlogse, Duitse tijdschriften. De collectie, die zo’n 50.000 kaartjes telt, werd afgesloten in 1982. Een overzicht van de bewerkte tijdschriften is opgenomen in J.G.J. van Booma, Genealogisch onderzoek in Duitsland (’s-Gravenhage 1986) 133-134. De collectie is gemicrofilmd en staat op microfiche in de studiezaal.

Repertoria en bibliografieën van bronnen en bronbewerkingen • Eckart Henning en Christel Wegeleben, Bibliographie gedruckter Tauf-, Trau- und Totenregister

sowie der Bestandsverzeichnisse im deutschen Sprachgebiet (Neustadt an der Aisch 1991) (HBStu/D/-/C/Henn). Overzicht van gedrukte dtb-registers. • Volkmar Weiss en Katja Münchow, Ortsfamilienbücher mit Standort Leipzig in Deutscher Bücherei

und Deutscher Zentralstelle für Genealogie (2e druk, Neustadt an der Aisch 1998) (D/-/AR/Weiss).

50

Geeft een overzicht van de in deze instelling in Leipzig bewaarde ‘Ortssippenbücher’, en daarmee van een belangrijk deel van deze vervaardigde bronbewerkingen.

Lopende tijdschriften • Archiv für Familiengeschichtsforschung (eerder verschijnend als Archiv für Sippenforschung) 5 (1928)-. • Deutsches Familienarchiv 1 (1952/’53)-. • Familienkundliche Nachrichten (Mitteilungen, Literatur, Rundfragen, Empfehlungen) 1 (1956)-. • Genealogie; Deutsche Zeitschrift für Familienkunde (aanvankelijk Familie und Volk geheten) 1 (1952)-. • Der Herold; Vierteljahrschrift für Heraldik, Genealogie und verwandte Wissenschaften (voorheen onder verschillende andere titels verschijnend) 1 (1873)-. Uitgegeven door de vereniging ‘Herold’ in Berlijn. • Mitteilungen der Westdeutschen Gesellschaft für Familienkunde 1 (1913)-. • Daarnaast ruim honderd tijdschriften van nationale, regionale en plaatselijke historische en genealogische verenigingen en instellingen en jaargangen van inmiddels niet meer bestaande tijdschriften.

Frankrijk Bij het verzamelen van Franse literatuur, bronnen en bronbewerkingen is er in de eerste plaats bijzondere aandacht geweest voor de Hugenoten, Franse religieuze vluchtelingen. Voor de in het hoofdstuk ‘Bronnen van elders’ besproken Waalse fiches (blz. 36) zijn gereformeerde dtbl-registers van een aantal Franse plaatsen bewerkt. Daarnaast is er de nodige literatuur over Hugenoten voorhanden. In de tweede plaats heeft de aandacht zich geconcentreerd op noordwest Frankrijk, een regio waar veel Nederlanders Franse voorouders hebben. Door op plaatsnaam te zoeken kan nagegaan worden wat aan literatuur en bronnen uit deze regio voor handen is. Handleidingen • Robert Aublet, Nouveau guide de généalogie (z.pl. 1986) (F/-/A/Aubl). • Christophe Drugy, ‘Genealogisch onderzoek in Frankrijk’, Genealogie, kwartaalblad van het

Centraal Bureau voor Genealogie 6 (2000) 104-107. Beknopte inleiding tot genealogisch onderzoek in Frankrijk. • Léo Jouniaux, Généalogie; Pratique, méthode, recherche (Paris 1997) (F/-/A/Joun).

Repertoria en bibliografieën genealogie • E. Arnaud, Répertoire de généalogies françaises imprimées (3 delen; Paris 1978-1982) (F/-/C/Arn) • G. Saffroy, Bibliographie généalogique, héraldique et nobiliaire de la France (5 delen; Paris 19681988). (F/-/C/Saff).

51

Lopende tijdschriften • La revue française de généalogie 1 (1979)-. • Daarnaast jaargangen van lokale en regionale genealogische en historische tijdschriften.

Groot-Brittannië Naast de gebruikelijke rubrieken als genealogie algemeen, personalia, repertoria en archiefgidsen bevat de bibliotheek een aantal gedrukte bronnen. Ze zijn te vinden door op plaatsnaam in de catalogus te zoeken. Bijzondere aandacht kregen bij het verzamelen de Franse en Nederlandse vluchtelingengemeenten in Engeland in de zestiende en zeventiende eeuw. Schotse literatuur is verzameld omdat er Nederlanders zijn die van Schotse militairen afstammen. Handleidingen • David Annal en Bert Lever, ‘Britse roots’, Genealogie, kwartaalblad van het Centraal Bureau voor

Genealogie 8 (2002) 36-40. Beknopte inleiding tot genealogisch onderzoek in Groot-Brittannië. • Rosemary Bigwood, Tracing Scottish ancestors; A practical guide to Scottish genealogy (Glasgow 1999). • Mark D. Herber, Ancestral trails; The complete guide tot British genealogy and family history (Stroud 2000) (GB/-/A/Her). Uitgebreide gids, waarin veel bronnen besproken worden. • George Pelling (bewerkt door Pauline Litton), Beginning your family history (7e druk; Bury 1998) (GB/-/A/Pel). Beknopte inleiding.

Repertoria en bibliografieën genealogie en biografie • G.B. Barrow, The genealogist’s guide, an index to printed pedigrees and family histories 1950-1975 (z.pl. 1977). Voor publicaties 1950-1975. • G. Gatfield, Guide to printed books and manuscripts relating to English and foreign heraldry and

genealogy being a classified catalogue of works of those branches of literature (London 1892). • H.G. Harrison, A select bibliography of English genealogy with brief lists for Wales, Scotland and

Ireland (London 1937) (GB/-/C/Harr). • C. Humphery-Smith, A genealogist’s bibliography (Chichester 1985) (GB/-/C/bibl). • G.W. Marshall, The genealogist’s guide to printed pedigrees (London 1879). • S.A. Raymond stelde in de laatste decennia zo’n vijftig bibliografieën samen van genealogische publicaties. Van deze bibliografieën, uitgegeven door de Federation of Family History Societies, is een aantal regionaal georiënteerd. Andere concentreren zich op algemene gedrukte werken of periodieken. Ze zijn te vinden door in de catalogus op de naam van de auteur te zoeken. • T.R. Thomson, A catalogue of British family histories (London 1928) (GB/-/C/Thom). • J.B. Whitmore, A genealogical guide; An index to British pedigrees in continuation of Marshall’s

Genealogists guide (1903) (London 1953) (GB/-/GA/C/Whit). Voor publicaties 1900-1950. Lopende tijdschriften • Family history 1 (1962-). Uitgave van het Institute of Heraldic and Genealogical Studies.

52

• Family history news and digest 1 (1977)-. Uitgave van de Federation of Family History Societies. • Family tree magazine 6 (1989)-. • The genealogists’ magazine 8 (1938)-.

Voormalige koloniën VOC-gebied en Nederlandsch-Indië Sinds de oprichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie in 1602 hebben Nederlanders in VOC-dienst in de zeventiende en achttiende eeuw hun genealogische sporen nagelaten in de Oost. In de negentiende en twintigste eeuw vestigden velen zich voor korte of langere tijd, of definitief, in Nederlandsch-Indië, bijvoorbeeld als ambtenaar, militair of planter. Na het onafhankelijk worden van Indonesië in 1949 kwam een deel van hen of hun afstammelingen terug naar Nederland. Indisch onderzoek wordt bemoeilijkt doordat veel originele bronnen in Indonesië en elders bewaard worden. Met een zekere inventiviteit kan toch, bij het CBG en elders, onderzoek naar Indische verwanten worden gedaan. Het CBG heeft een informatieblad over Indisch onderzoek, dat op aanvraag wordt toegezonden of op de internetsite (www.cbg.nl) te raadplegen is. Uit de VOC-periode heeft het CBG dtbl-bronnen op microfiche en in druk, in het bijzonder van Batavia, maar ook van andere VOC-vestigingen als Kaap de Goede Hoop of Colombo (Ceylon). U vindt ze door op plaatsnaam in de catalogus te zoeken. Voor deze periode is ook de collectie Bloys van Treslong Prins (zie hierna) en de index Indische testamenten 1700-1795 van belang. De index verwijst naar testamenten die bij het Nationaal Archief aanwezig zijn. De burgerlijke stand van Nederlandsch-Indië, ingevoerd in 1828, is ter plaatse (in Indonesië) gedeeltelijk bewaard gebleven. De afwezigheid van deze registers hier te lande wordt ten dele gecompenseerd door de gegevens die vanaf 1815 zijn gepubliceerd in de Regeringsalmanak van Nederlandsch-Indië. Hierin werden jaarlijks per plaats de namen (zonder verdere familiegegevens) gepubliceerd van personen die het voorafgaande jaar geboren, getrouwd en overleden waren. Deze gegevens zijn over de jaren 1817-1923 door het CBG bewerkt en opgenomen in een kaartsysteem. Dit staat op microfiche in de studiezaal. Dezelfde Regeringsalmanak kan ook gebruikt worden als een ‘vervangend’ bevolkingsregister (dat als zodanig niet bestaan heeft in Nederlandsch-Indië). Daarin werd jaarlijks een naamlijst van Europese inwoners opgenomen (zonder militairen). Tot 1902 werden de mannelijke inwoners per plaats opgesomd. Vanaf dat jaar werden ze geheel alfabetisch gerangschikt, met vermelding van de familienaam van de echtgenote. De Regeringsalmanak 1815-1942 is door het Centraal Bureau voor Genealogie op dvd uitgegeven, voorzien van een uitgebreide inleiding over de inhoud en 53

betekenis van dit periodiek. Een complete genealogie bouwen uit de genoemde bronnen is vaak niet mogelijk. Daarvoor is aanvulling nodig uit andere bronnen, bijvoorbeeld de advertenties uit de Javasche Courant, de collectie Bloys van Treslong Prins (zie hierna) en de stamboeken van ambtenaren en KNIL-officieren, alles op microfiche in de studiezaal te raadplegen. Belangrijk is ook de collectie digitale Oost-Indische bronnen die hieronder beschreven wordt, met de collectie familiepapieren, archieven van de weeskamers van Ambon en Batavia en van de Wolvendaalse kerk te Colombo. Verder beschikt het Centraal Bureau voor Genealogie over enkele bronnen die niet openbaar zijn, maar waar wel schriftelijk informatie uit verstrekt kan worden: Indische pensioenen 1898-1972 (zowel van ambtenaren in overheidsdienst in Indië als militairen), het Oud paspoortarchief 1950-1960 (verzoeken tot verkrijging van een Nederlands paspoort), Optieverklaringen 1950-1951 (van Europeanen en daarmee gelijkgestelden in het voormalig Nederlandsch-Indië die opteerden voor de Indonesische nationaliteit). Collectie Bloys van Treslong Prins P.C. Bloys van Treslong Prins (1873-1940), o.a. van 1925 tot 1931 als adjunct-landsarchivaris verbonden aan het Landsarchief van Batavia, verzamelde gegevens over Europese inwoners in Indië uit bronnen als dtb-registers en notariële protocollen in dit archief. De fiches zijn alfabetisch op familienaam gerangschikt. De originele collectie berust bij het Arsip Nasional te Jakarta. Het CBG heeft de collectie op microfiche.

Oost-Indische bronnen (digitaal) In het kader van een gesubsidieerd digitaliseringsproject heeft het CBG een aantal Oost-Indische bronnen gedigitaliseerd en ontsloten die het op microfilm had. Het gaat hierbij om de collectie familiepapieren van Bloys van Treslong Prins, de weeskamer archieven Ambon en Batavia en het archief van de Wolvendaalse kerk te Colombo. Op dit moment zijn de archieven van de weeskamers Ambon en Batavia en een belangrijk deel van de familiepapieren beschikbaar voor de onderzoeker. De collectie familiepapieren Bloys van Treslong Prins (1623-1943) is een collectie met zeer uiteenlopende stukken, bij elkaar gebracht rond 1928 door P.C. Bloys van Treslong Prins als waarnemend adjunct-archivaris van het landsarchief te Batavia. Niet alleen zijn er delen van familiearchieven te vinden, zoals bijvoorbeeld privé correspondentie of stukken over nalatenschappen, maar ook ambtelijke en gerechtelijke stukken en delen van notariële archieven. De inhoud daarvan varieert bijvoorbeeld van memories van aangifte voor het successierecht tot adoptieakten. De collectie familiepapieren is op familienaam ontsloten. De weeskamerarchieven van Ambon (1717-1831) en Batavia (1629-1847) zijn rijk aan persoonsinformatie. Weeskamers waren instellingen die de nalatenschappen van wezen en half-wezen beheerden. In Indië hadden ze daarnaast de bredere rol van betrouwbare instantie voor de afwikkeling van financiële transacties tussen Indië en Nederland of onbeheerde nalatenschappen. In de archieven van de weeskamers Ambon en Batavia is daarover van alles terug te vinden in de gevoerde correspondentie

54

en in de financiële administratie, zoals grootboeken en journalen. Bijzonder aan het archief van de weeskamer Ambon is, dat het één van de weinige overgebleven bronnen van de Molukken is. De catalogus van het CBG vormt de toegang tot de digitale Oost-Indische bronnen, door te zoeken op naam of plaats. De collectie familiepapieren is op naam doorzoekbaar, de onderdelen van de archieven van de weeskamers zijn op inventarisniveau ontsloten in de catalogus terug te vinden door te zoeken op plaatsnaam (bijvoorbeeld ‘Ambon’). Dat zal ook gebeuren voor het archief van de Wolvendaalse kerk te Colombo. De inventaris van de Weeskamer Ambon en een gebruikershandleiding voor de Oost-Indische bronnen zijn te downloaden van de website van het CBG. De handleiding bevat tips en demonstraties van uitgebreide zoekopties (voor het zoeken in de interne CBG-catalogus) toegespitst op de Oost-Indische bronnen.

Literatuur Op de studiezaal staat ter inzage: • P.C. Bloys van Treslong Prins, Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden betreffende Euro-

peanen op Java (4 delen; Batavia 1934-1939). • Jos van den Borne, ‘Voorouders in dienst van de Verenigde Oost-Indische Compagnie’, Jaarboek van

het Centraal Bureau voor Genealogie 56 (2002) 27-54. • Bronnenpublicaties van de Indische Genealogische Vereniging 1 (1991)-. • De Indische Navorscher, 1-7 (Batavia 1934-1941). • De Indische Navorscher, 1- (’s-Gravenhage 1988-). • L.M. Janssen, Indisch repertorium: index op familienamen welke voorkomen in genealogische en

aanverwante publikaties betreffende Oost- en West-Indië (Amsterdam 2003). Daarnaast kan als toegang tot gepubliceerde resultaten van Indisch genealogisch onderzoek het Genealogisch repertorium gebruikt worden. • W. Wijnaendts van Resandt, ‘In Nederland aanwezige gedrukte en handschriftelijke bronnen voor genealogisch en historisch onderzoek naar personen of families in Indonesië’, Jaarboek van het Cen-

traal Bureau voor Genealogie 3 (1949) 93-127.

Suriname en Nederlandse Antillen De bibliotheek en verzamelingen van het Centraal Bureau voor Genealogie bevatten ook materiaal dat gebruikt kan worden bij Surinaams en Antilliaans genealogisch onderzoek. Zo zijn er op microfiche dtb-registers van voor de invoering van de burgerlijke stand in Suriname (in 1828) en op de Nederlandse Antillen (in 1831). Door in de catalogus bijvoorbeeld op ‘Paramaribo’ of ‘Curaçao’ te zoeken vindt u verwijzing naar deze en andere bronnen. Van belang is bijvoorbeeld de kiezerslijst van Paramaribo uit 1964. Voor de negentiende eeuw zijn ook de stamboeken van ambtenaren en militairen (op microfiche) vermeldenswaard. Voor Surinamers en Antillianen die zich het laatste kwart van de twintigste eeuw in Nederland vestigden zullen in toenemende mate de persoonskaarten en persoonslijsten en familiedossiers van belang zijn. Met het oog op de toekomst verzamelt het Centraal Bureau voor Genealogie sinds een aantal jaren ook familie55

advertenties en ‘levensberichten’ uit Surinaamse en Antilliaanse kranten en uit de in Nederland verschijnende bladen Multined en Weekkrant Suriname. Collectie Gemmink De collectie die J. Gemmink (1908-1994) samenstelde bevat vooral gegevens over een groep personen die in de jaren 1845-1853 vanuit Nederland een landbouwkolonie aan de Saramaccarivier bevolkten en hun nakomelingen tot ongeveer 1970. De collectie is gemicrofilmd en staat op fiche in de studiezaal.

Literatuur • Conrad Gietman, ‘Surinaamse genealogie en familiegeschiedenis’, Genealogie, kwartaalblad van het

Centraal Bureau voor Genealogie 7 (2001) 40-42. • Wi Rutu: tijdschrift voor Surinaamse genealogie 1 (2001)-.

Verenigde Staten van Amerika In de emigratie naar Amerika zijn twee golven te onderscheiden. In de eerste plaats was er in het tweede en derde kwart van de zeventiende eeuw een migratiestroom naar Nieuw-Nederland, de regio rond Nieuw-Amsterdam, het tegenwoordige New York. Nadat Nieuw-Nederland in 1664 in Engelse handen was overgegaan nam de emigratie af. De grote uitstroom van emigranten naar de Verenigde Staten vond plaats in de negentiende eeuw. Tussen 1840 en 1920 vestigden zich daar zo’n 250.000 Nederlanders, uit economische of godsdienstige motieven. Deze twee migratiestromen zijn te herkennen in de opbouw van de collectieonderdelen die met de Verenigde Staten te maken hebben. Uit de periode van Nieuw-Nederland zijn er bronnenpublicaties in de bibliotheek. Ook zijn er genealogieën van Amerikaanse families die teruggaan tot de periode van NieuwNederland. Over deze oude families is veel gepubliceerd in het tijdschrift The New York genealogical and biographical record, dat vanaf de eerste jaargang (1870) in de bibliotheek aanwezig is. Het Genealogisch repertorium bevat verwijzingen hiernaar. Van de tweede periode zijn er emigrantenlijsten op microfiche. In de studiezaal staan gepubliceerde bewerkingen van deze lijsten en bewerkingen van passagierslijsten en Amerikaanse volkstellingen van de hand van Filby en Swierenga (zie de literatuurverwijzing hierna). Ook voor de negentiende en twintigste eeuw is het Genealogisch repertorium van belang voor het vinden van gepubliceerde resultaten van genealogisch onderzoek naar (takken van) Amerikaanse families van Nederlandse oorsprong. Handleidingen • L. Beelen-Driehuizen en J.H. Kompagnie, Onderzoeksgids landverhuizers; aanwijzingen voor het

56

doen van onderzoek naar Nederlandse emigranten en transmigranten (2e kwart 19e eeuw - 1940) (gezamenlijke uitgave van Nationaal Archief en CBG, Den Haag 1996). • L.P. Doezema, Dutch Americans; a guide to information sources (Detroit 1979). (US/-/C/Doe). • Val. D. Greenwood, The researcher’s guide to American genealogy (2e druk; Baltimore 1990) (US//A/Green). • Daarnaast allerlei handleidingen voor onderzoek in de verschillende staten van de Verenigde Staten, in bepaalde bronsoorten en naar verschillende etnische groepen.

Repertoria en bibliografieën genealogie • Carl Boyer, D.L. Jacobus’ Index to genealogical periodicals (herziene druk; Newhall 1983) (US/-/C /repJa). • Genealogical periodical annual index; Key to the genealogical literature (Bladensburg 1962-). In de bibliotheek zijn de delen 1-8 (1962-1969), 13 (1974) en 28 (1990) aanwezig. • Genealogies catalogued bij the Library of Congress since 1986 (Washington 1991) (US/-/C/1992). Bevat ook oudere genealogieën die in de jaren 1986-1991 in de catalogus van deze bibliotheek zijn opgenomen. • Periodical source index 1847-1985 (Persi) (4 delen; Fort Wayne, Indiana 1990) (US/-/C/Persi 5-8). Toegang tot genealogische en historische tijdschriften (twee delen op plaatsnamen, twee delen op persoonsnamen. • Periodical source index, 1989 annual volume (Fort Wayne, Indiana 1990). Jaarlijkse aanvulling op voorgaande titel. • E. Toedteberg, Catalogue of American genealogies in the library of the Long Island Society (Brooklyn 1935) (US/Long/C/Toed).

Lopende tijdschriften • The American Genealogist 9 (1932)-. • De Halve-Maen; quarterly magazine of the Dutch colonial period 35 (1960)- (1960-1970 incompleet, vanaf 1970 compleet). • National Genealogical Society Quartely 44 (1956)-. • The New England historical and genealogical register 94 (1940)-. • The New York genealogical and biographical record 1 (1870)-. • Daarnaast een aantal plaatselijke en regionale tijdschriften en series afgesloten tijdschriften.

Nederlanders in emigrantenlijsten, passagierslijsten en volkstellingen • P.W. Filby, Passenger and immigration lists index; a guide to published arrival records of about

500.000 passengers who came to the United States and Canada in the seventeenth, eighteenth and nineteenth centuries (3 delen; Detroit 1981, met daarna een serie jaarlijkse supplementen, waarin ook gegevens uit de eerste helft van de twintigste eeuw) (in de studiezaal: US/-/AB/Filby). • R.P. Swieringa, Dutch emigrants tot the United States, America and Sout-East Asis, 1835-1880; an

alphabetical listing by household heads and independent persons (2 delen; Wilmington, Delaware 1983) (in de studiezaal: US/AB/-/migr) Voor deze alfabetische lijst werden de Nederlandse staten van landverhuizers bewerkt.

57

• R.P. Swieringa, Dutch immigrants in US ship passenger manifests 1820-1880; an alphabetical

listing by household heads and independent persons (2 delen; Wilmington, Delaware 1983) (in de studiezaal: US/-/AB/Swie). Hiervoor werden scheepspassagierslijsten bewerkt, aanwezig in archieven in de Verenigde Staten. • R.P. Swieringa, Dutch households in US population censuses 1850, 1860, 1870; an alphabetical lis-

ting by family heads (3 delen; Wilmington, Delaware 1985-1987) (in de studiezaal: US/-/AB/bev). Gegevens van in Nederland geboren, of van Nederlanders afstammende Amerikanen in Amerikaanse volkstellingen van counties met tenminste vijftig van deze ‘Nederlanders’.

Op bestelling: films van de mormonen De Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen, waarvan de leden veelal kortweg ‘mormonen’ genoemd worden, heeft over de hele wereld bronnen voor genealogisch onderzoek gemicrofilmd. Zij doen dit omdat voorouders een bijzondere plaats in het mormoonse geloof hebben. De originele films worden bewaard in archiefdepots die uitgehouwen zijn in de bergen in de buurt van Salt Lake City (Verenigde Staten). Kopiefilms kunnen in de Family History Library in Salt Lake City ingezien worden en op bestelling en tegen vergoeding in centra voor familiegeschiedenis die de mormonen over de hele wereld gesticht hebben. Het CBG kan, door een overeenkomst met de mormonen, dezelfde faciliteit bieden. Als u bijvoorbeeld voorouders in Frankrijk heeft en de mormonen hebben de dtb-registers van hun Franse herkomstplaats gefilmd, dan kunt u die bij het CBG - tegen betaling - bestellen en daar na verloop van tijd inzien. Het bestelde moet overkomen uit een centraal depot van de mormonen in Europa of de Verenigde Staten. Het overzicht van de films van de mormonen is te vinden in de Family History Library Catalog op internet (www.familysearch.org). U kunt hierin niet alleen zien van welke bronnen er films zijn, maar ook of deze in Nederland geraadpleegd mogen worden. Soms zijn er namelijk geografische beperkingen. Sommige films van Duitse bronnen mogen bijvoorbeeld, als gevolg van afspraken met de beheerders van de betreffende bronnen, niet in Europa geraadpleegd worden. De filmrollen kunnen (als er geen beperkingen zijn) met behulp van een ondertekend bestelformulier worden besteld. Deze speciale bestelformulieren liggen in de studiezaal van het CBG. De filmrollen kunnen uitsluitend in de studiezaal besteld worden, dus niet per (elektronische) post of telefoon. Informatie over voorwaarden en tarieven van raadpleging van de mormonenfilms bij het CBG zijn te vinden in een informatieblad dat bij de receptie of door telefonische bestelling te krijgen is.

58

Voorbeelden bronverantwoording • Archiefbronnen: zie hoofdstuk 6, blz. 39. • Boeken en tijdschriften: zie hoofdstuk 4, blz. 25.

59

9. Bijzondere onderwerpen

Enkele accenten in de collecties van het Centraal Bureau voor Genealogie kwamen hiervoor nog niet ter sprake: naamkunde, beroep en functie, onderscheidingen, biografie en familiearchieven. Deze onderwerpen komen in dit hoofdstuk achtereenvolgens aan de orde.

Naam Een van de motieven om genealogisch onderzoek te gaan doen is het beantwoorden van de vraag ‘Waar komt mijn naam vandaan en wat is de betekenis ervan?’ Die vraag wordt vooral gesteld voor de familienaam. Maar ook de herkomst van de voornaam kan een motief zijn. Bij de naamgeving van kinderen werd meestal (en wordt ook nu nog wel) een familielid vernoemd. De vraag is dan: ‘wie voerde deze voornaam in het verleden, waar komt hij vandaan?’ Het Centraal Bureau voor Genealogie verzamelt literatuur over de herkomst en betekenis van voor- en familienamen, zowel wat betreft Nederland als van de landen die uit het oogpunt van herkomst of vestiging voor Nederlandse genealogen van belang zijn. De belangrijkste naslagwerken voor het Nederlandse taalgebied staan op de studiezaal. Een toegang tot de Nederlandse literatuur biedt de uitgave Voor- en familienamen in Nederland (zie literatuur hierna). Daarnaast kan direct in de catalogus gezocht worden op woorden uit de titel of op trefwoorden als ‘familienamen’ en ‘naamkunde’. Het Centraal Bureau voor Genealogie heeft in zijn collecties ook bronnen voor onderzoek naar het aannemen en wijzigen van namen. In de eerste plaats zijn dat de registers van naamsaanneming uit de beginperiode van de burgerlijke stand. Of het Centraal Bureau voor Genealogie naamsaannemingsregisters van een bepaalde plaats op microfiche heeft kan achterhaald worden door op plaatsnaam in de catalogus te zoeken. Als de plaatsnaam de treffer ‘overige archiefbronnen’ oplevert kunt u in de bijbehorende beschrijving nagaan of zich hieronder registers van naamsaanneming bevinden. Voor wie onderzoek wil doen naar naamswijziging heeft het Centraal Bureau voor Genealogie enkele bronnen op microfiche. De verzoeken tot naamswijziging werden in het verleden (tot 1 januari 1988) in de Staatscourant gepubliceerd. Het CBG heeft de gepubliceerde verzoeken in de Staatscourant uit de jaren 1925-1939, met indices over 1929-1939. Van de Koninklijke Besluiten 60

betreffende naamswijziging zijn uittreksels uit de jaren 1929-1992 aanwezig, voorzien van indices. Dit alles staat op microfiche. Onderzoeksvoorbeeld Koninklijk Besluit naamswijziging Op zoek naar een naamswijziging Augurkiesman in Kiesman blijkt uit de index dat deze in 1931 in de

Staatscourant werd gepubliceerd en in 1932 bij Koninklijk Besluit werd verleend. De publicatie in de Staatscourant maakt melding van het verzoek d.d. 31 januari 1931 van Emanuel Augurkiesman, bedrijfsleider, en Wolf Augurkiesman, adjunct-directeur, wonende Keizersgracht 165 te Amsterdam, om hun familienaam te mogen wijzigen. Dit verzoek werd hen bij K.B. van 18 april 1932 toegestaan.

Literatuur In de studiezaal staan ondermeer de volgende naslagwerken. • R.A. Ebeling, Voor- en familienamen in Nederland; geschiedenis, verspreiding, vorm en gebruik (’sGravenhage, Groningen 1993). • F. Debrabandere, Woordenboek van de familienamen in België & Noord-Frankrijk (2 delen, Brussel 1993). Ook van belang voor Zuid-Nederland. • Nederlands repertorium van familienamen (14 delen, Zutphen 1963-1988). Geeft een overzicht van de spreiding van een familienaam bij de volkstelling van 1947. • P. Nieuwland e.a., Repertorium van familienamen 1811-1812 in Friesland aangenomen of bevestigd (14 delen, Zutphen 1963-1988). Dit kan gebruikt worden als toegang tot de Friese naamsaannemingsregisters die het CBG of microfiche heeft.

Beroep en functie In de bibliotheek en de verzamelingen van het Centraal Bureau voor Genealogie kunt u op zoek gaan naar achtergrondinformatie over de beroepen die u tijdens uw onderzoek heeft gevonden. Of er een publicatie is over een bepaald beroep of een beroepsgroep kunt u nagaan door in de catalogus op titelwoord of trefwoord te zoeken. Wie bijvoorbeeld zoekt op het trefwoord ‘apothekers’ krijgt 17 treffers, waaronder de Biografische index van Nederlandse apothekers tot 1867 (Rotterdam 1992). Zoeken op het trefwoord ‘zilversmeden’ levert een lijst van 25 titels op. Daarnaast kunnen gegevens gevonden worden over de jaren waarin een bepaald beroep of ambt door iemand werd uitgeoefend. Dat geldt in het bijzonder voor militairen, predikanten en openbare functies, die hierna besproken worden. Maar ook over andere beroepsgroepen is informatie voorhanden. Daarvoor zijn in de bibliotheek series jaarlijkse adresboeken en naamlijsten van bijvoorbeeld medici, tandartsen, accountants, leden van de rechterlijke macht, ambtenaren van de buitenlandse dienst en ingenieurs. De catalogus wijst ook hier de weg.

61

Militairen Bij onderzoek naar militairen kan onderscheid gemaakt worden tussen verschillende perioden: tot 1795, 1795-1810 en 1815-1924. Tot 1795 kende Nederland geen dienstplicht. Het leger bestond uit huursoldaten, die hun soldij ontvingen van het gewest waaronder zij ressorteerden. Over onderofficieren en minderen is weinig informatie bewaard gebleven. De enkele militaire registers die er nog zijn, in het archief van de Raad van State, heeft het CBG met een index op microfiche. Voor onderzoek naar officieren is de collectie Wakker van belang (zie hierna) en de ‘officiersboekjes’ (gedrukte naam- en ranglijsten) die vanaf 1725 verschenen. Het CBG heeft enkele tientallen van deze achttiende-eeuwse officiersboekjes in de bibliotheek. Wie op zoek is naar het huwelijk van een militaire voorouder uit de periode 1648-1811 kan hiervoor de collectie Wolters raadplegen (zie hierna). Voor soldaten uit de Bataafs-Franse tijd (1795-1813) heeft het CBG een index (op microfiche) op de stamboeken. De stamboeken zelf zijn, net als de originelen van de andere in deze paragraaf genoemde stamboeken, bij het Nationaal Archief aanwezig. Daarnaast zijn er voor deze periode overlijdensakten van Nederlandse soldaten in Franse dienst (1792-1815) op microfiche. Uit de periode 1813-1924 heeft het CBG veel stamboeken van de landmacht op microfiche (zie hierna). Van de marinestamboeken zijn alleen indices bij het CBG beschikbaar. Voor deze periode zijn ook officiersboekjes in de bibliotheek aanwezig. Deze staan niet in de catalogus. Van de landmacht (waarin later opgenomen de luchtmacht) zijn ze er over de jaren 1830-1989, van de marine over de jaren 1827-1979. U kunt ze schriftelijk in de studiezaal aanvragen. In de bibliotheek bevindt zich ook veel achtergrondliteratuur over militair-historische onderwerpen, bijvoorbeeld de geschiedenis van bepaalde legeronderdelen. Collectie Wakker Luitenant-kolonel W.R.H. Wakker (1851-1924) verzamelde gegeven over officieren uit de ‘staten van oorlog’ (jaarlijkse begrotingen), commissieboeken (met aanstellingen) van de Raad van State, de commissieboeken van Groningen en Zeeland en diverse garnizoenslijsten. Hij bracht deze informatie op kaartjes die hij alfabetisch op familienaam ordende. De collectie is verfilmd en staat op microfiche in de studiezaal. Daar is ook de toelichting op de collectie te raadplegen die G.M.W. Bik maakte.

Collectie Wolters H.J. Wolters bewerkte de huwelijksregisters van een groot aantal Nederlandse garnizoensplaatsen en barrièresteden uit de periode 1648-1811. Dit leverde huwelijksinschrijvingen van ruim 300.000 soldaten op in ruim 60 banden. De huwelijksinschrijvingen zijn per regio of plaats in chronologische volgorde getypt. Elke band bevat indices op bruidegoms, bruiden en regiments- en compagniescommandanten. De collectie is op microfiche te raadplegen in de studiezaal.

62

Stamboeken 1813-1924 Uit de periode 1813-1924 zijn de volgende stamboeken en indices op microfiche bij het CBG aanwezig: • Serie C officieren 1813-1924: Stamboeken plus index. De stamboeken zijn verfilmd tot inv.nr. 438. De andere nummers kunt u aanvragen bij het Nationaal Archief (toegangsnummer 2.13.05). • Serie D onderofficieren en minderen 1813-1845: Stamboeken met indices. Om een militair te kunnen vinden moet het legeronderdeel bekend zijn. • Serie E onderofficieren en minderen 1845-1924: Stamboeken met indices tot en met inventarisnummer 2087. De daarop volgende inventarisnummers kunt u aanvragen bij het Nationaal Archief (toegangsnummer 2.13.11). In de studiezaal staat een overzicht dat C.W. Delforterie maakte van de militaire stamboeken die de mormonen verfilmden en waar de hiervoor genoemde verfilmde stamboeken deel van uitmaken.

Literatuur • Jos van den Borne, ‘H.J. Wolters en zijn collectie militaire huwelijken’, Genealogie, kwartaalblad van

het Centraal Bureau voor Genealogie 6 (2000) 75-77. • Rob van Drie, ‘Opkomen voor je nummer; Nationale militie in de negentiende eeuw’, Genealogie,

kwartaalblad van het Centraal Bureau voor Genealogie 6 (2000) 36-41. • Rob van Drie, Jos van den Borne, Annemieke Kors en Mathilde Kors, Voorouders in beeld. Stam-

boom en familiegeschiedenis (Den Haag, Utrecht 1997) 157-160. • J.P.C.M. van Hoof, ‘Enkele richtlijnen voor het verrichten van genealogisch onderzoek naar militairen, behoord hebbende tot de Nederlandse troepen te land’, Gens Nostra 39 (1984) 249-263. • J.P.C.M. van Hoof, ‘Militairen in de Bataafs-Franse tijd’, Jaarboek van het Centraal Bureau voor

Genealogie 49 (1995) 194-210. • ‘Militaria’, Gens Nostra 27 (1972) 353-398. • ‘Nogmaals militaria’, Gens Nostra 28 (1973) 29-60. • G.J.A. Raven, ‘Bronnen van belang voor het onderzoek naar marinepersoneel’, in: H.L. Kruimel,

Voorouders gezocht (Amsterdam 1981) 171-178.

Predikanten Voor onderzoek naar hervormde predikanten is in de eerste plaats de collectie van belang die samengesteld werd door W.M.C. Regt (1867-1938). De collectie Regt bevat persoonsgegevens over predikanten, geordend per provincie en vervolgens per classis. De collectie staat op microfiche op de studiezaal. De informatie uit de collectie Regt vindt u ten dele terug in de publicatie van F.A. van Lieburg, Repertorium van Nederlandse hervormde predikanten tot 1816 (Dordrecht 1996) (PA/-/pred/Lieb). Daarnaast is er als naslagwerk Van Alphen’s nieuw kerkelijk handboek (over de jaren 1878-1985). Over predikanten van andere protestante geloofsrichtingen zijn ook naslagwerken, waaronder biografische lexica, verschenen. U kunt ze vinden door in de catalogus op het trefwoord predikanten te zoeken.

63

Openbare functies Veel lijsten met openbare ambtsdragers als schouten, burgemeesters of waterschapsbestuurders zijn gepubliceerd. Op dergelijke lijsten in boeken en tijdschriften in de bibliotheek van het CBG is een toegang gemaakt op plaatsnaam, die in de studiezaal ingezien kan worden. Verder zijn hiervoor van belang de zogenaamde jaarlijkse ‘herenboekjes’ uit de achttiende eeuw en de eveneens jaarlijkse provinciale en plaatselijke adresboeken, vooral uit de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw. De herenboekjes geven een overzicht van de openbare functionarissen op landelijk, provinciaal en plaatselijk niveau. Voor een overzicht van herenboekjes en adresboeken kunt u in de studiezaal inzien: P.A. Christiaans, Catalogus van de bij het

Centraal Bureau voor Genealogie en het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde aanwezige ‘heerenboekjes’ (’s-Gravenhage 1989). De herenboekjes moeten schriftelijk in de studiezaal worden aangevraagd. Voor allerlei overheidsfuncties (en beroepen) zijn ook de Staatsalmanak en Pyttersen’s Nederlandse almanak van belang. Het CBG heeft de Staatsalmanak over de jaren 1818-1830 en 1860-heden (in de jaren 1831-1859 werd hij niet uitgegeven) en de Pyttersen van 1903-heden. Voor onderzoek naar belastingambtenaren kan het Jaarboekje ambtenaren directe belastingen .... gebruikt worden (1855-1924, met hiaten, en 1941, 1959, 1971).

Onderscheidingen Gedurende de afgelopen twee eeuwen hebben vele Nederlanders een onderscheiding - een draagbaar ereteken - gekregen voor wat zij voor de maatschappij betekend hebben. Of iemand een onderscheiding had komt u bijvoorbeeld te weten uit een rouwadvertentie, een portretfoto met de decoratie of een vermelding in de Staatsalmanak (wanneer betrokkene hierin uit hoofde van zijn functie werd opgenomen). Het Centraal Bureau voor Genealogie verzamelt literatuur en bronnen over deze onderscheidingen. Daarnaast bevat de bibliotheek ook buitenlandse literatuur over dit onderwerp. Een goede toegang tot de literatuur biedt de bibliografie van C.P. Mulder en A.A. Purves, die hierna genoemd staat. Verder wordt onder de literatuur hierna en overzicht gegeven van gepubliceerde lijsten van de belangrijkste onderscheidingen. Behalve over literatuur beschikt het CBG ook over een aantal archiefbronnen op microfiche: registers met indices van de Militaire Willemsorde (1815-1948), de Orde van de Nederlandse Leeuw (grootkruis 1815-1980, commandeur 1815-1979, ridder 1815-1951 en broeder 1816-1960) en de Orde van Oranje-Nassau (grootkruis 1892-1949, grootofficier 1892-1952, commandeur 1892-1954, officier 189264

1936, ridder 1892-1932, eremedaille in goud 1892-1949, eremedaille in zilver 1892-1933, eremedaille in brons 1892-1933). De originele registers berusten bij de Kanselarij der Nederlandse Orden in Den Haag. Inleidende literatuur • C.P. Mulder, ‘Genealogie en onderscheidingen; tweehonderd jaar eremetaal’, Genealogie, kwartaal-

blad van het Centraal Bureau voor Genealogie 2 (1996) 84-87. • H.G. Meijer, C.P. Mulder en B.W. Wagenaar, Orders and decorations in the Netherlands (Venlo 1984) (HBstu/RO/-/Meij). Staat in de studiezaal. • N. Steenkamp, Doe wel en zie niet om; ridderorden en onderscheidingen in de Nederlanden (’s-Gravenhage 2000) (TP/-/Ro/Steen).

Bibliografie • C.P. Mulder, A.A. Purves, Bibliography of orders and decorations (Kopenhagen 1999) (HBStu/Int/ RO/C/Mul). Staat in de studiezaal.

Monografieën en artikelen met lijsten van gedecoreerden Over verschillende in Nederland uitgereikte onderscheidingen zijn monografieën en artikelen verschenen. Hier volgen, in chronologische volgorde van instelling, de belangrijkste onderscheidingen waarover lijsten gedecoreerden gepubliceerd zijn. • Orde van de Unie (1806) en Orde van de Reunie (1811): O. Schutte, De Orde van de Unie (Zutphen 1985) (TP/-/RO/Schut). • Militaire Willemsorde (1815): G.C.E. Köffler, De Militaire Willemsorde 1815-1940) (’s-Gravenhage 1940) (TP/-/RO/Köff); P.G.H. Maalderink, De Militaire Willemsorde sedert 1940 (’s-Gravenhage 1982) (TP/-/RO/Maal); P. Steur, L. Wagenaar, De laatste ridders : Ter gelegenheid van het 175-jarig

bestaan van de Militaire Willemsorde ('s-Gravenhage 1990) (TP/-/RO/Steur). • Orde van de Nederlandse Leeuw (1815): alleen over de gedecoreerden met de graad van broeder is een lijst verschenen: C.P. Mulder en P.A. Christiaans, ‘Een gemengd gezelschap en een vergeten onderscheiding; Broeders in de Orde van de Nederlandse Leeuw 1816-1960’, Jaarboek van het Cen-

traal Bureau voor Genealogie 42 (1988) 213-272. • Orde van de Eikenkroon (1841): C.P. Mulder en P.A. Christiaans, Onderscheidingen van de Koning-

Groothertog; de orde van de Eikenkroon 1841-1891 (’s-Gravenhage 1999) (HBstu/TP/-/RO/Muld). • Eresabel (1856): M. Spaans, ‘Eresabel’, Indische Navorscher 15 (2002) nr. 2 (1-48=49-90). • Huisorde van de Gouden Leeuw van Nassau (1858): C.P. Mulder en P.A. Christiaans, ‘Een select gezelschap en een vergeten onderscheiding; Ridders in de Orde van de Gouden Leeuw van Nassau’,

Jaarboek van het Centraal Bureau voor Genealogie 44 (1990) 203-270. • Orde van Oranje Nassau (1892): geen gepubliceerde lijsten. • Huisorde van Oranje (1905): geen gepubliceerde lijsten. • Bronzen Kruis (1940) en Bronzen Leeuw (1944): H.G. Meijer, Bronzen Leeuw / Bronzen Kruis;

militaire dapperheidsonderscheidingen (Amsterdam 1990) (TP/-/RO/Meijer). • Kruis van Verdienste (1941): geen gepubliceerde lijsten. • Vliegerkruis (1941): H.G. Meijer, R. Vis, Het Vliegerkruis voor initiatief, moed en volharding (Am-

65

sterdam 1997) (TP/-/RO/Meijer). • Verzetskruis (1946): C.M. Schulten, ‘Zeg mij aan wien ik toebehoor’; Het verzetskruis 1940-1945 (Den Haag 1993) (TP/-/RO/Schul). • Verzetsster Oost-Azië 1942-1945 (1948): M. Spaans, De Geest Overwint. De Verzetsster Oost-Azië

1942-1945 (Doorn 2004) (TP/-/RO/Spaa). • Verzetsherdenkingskruis: C.C. van den Heuvel, W.J.C. Tensen, Gedenkboek Verzetsherdenkings-

kruis (Alphen aan den Rijn 1985) (TP/-/RO/Verz).

Biografie Genealogie en biografie zijn nauw met elkaar verbonden. Genealogie beperkt zich niet alleen tot de basisgegevens van naam, geboorte, huwelijk en overlijden. Zo mogelijk probeert een genealoog ook andere biografische informatie te pakken te krijgen. Soms wordt het de genealoog daarbij gemakkelijk gemaakt omdat over de persoon waarvoor hij zich interesseert een biografie verschenen is. Dat kan bijvoorbeeld een korte levensbeschrijving in een krant zijn, maar ook een lemma in een biografisch woordenboek of een boek dat geheel aan één persoon gewijd is. Het Centraal Bureau voor Genealogie verzamelt deze biografieën. Dat zijn vooral Nederlandse, waarover deze paragraaf dan ook in het bijzonder handelt. Toch beschikt het CBG ook over buitenlandse biografische naslagwerken. Deze zijn te vinden door in de catalogus als titelwoord ‘biografisch’, ‘woordenboek’ of ‘encyclopedie’ vertaald in de taal van het betreffende land in te voeren. Biografische monografieën, boeken die het leven van één persoon tot onderwerp hebben zijn te vinden door te zoeken in de catalogus op familienaam. Zo vindt u ook biografieën in tijdschriften waarvan het CBG overdrukken bezit. Biografische woordenboeken bevatten in één lemma een beknopte beschrijving van het leven van een persoon. Er zijn algemene biografische woordenboeken, bijvoorbeeld het Nieuw Nederlands biografisch woordenboek (verschenen in de jaren 1911-1937) en het Biografisch woordenboek van Nederland (verschijnt vanaf 1979). Tot deze rubriek horen ook boeken met titels als Wie is dat?. Daarnaast zijn er thematische woordenboeken, die een bepaalde groep personen tot onderwerp hebben, met een gemeenschappelijke achtergrond, een bepaalde functie of beroep. Voorbeeld hiervan is het Biografisch woordenboek van het socialisme en de arbeidersbeweging in Nederland (verschijnt vanaf 1986), of het Biografisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland (Den Haag, Utrecht 1907). Ook zijn er biografische woordenboeken die zich op een bepaalde regio of plaats richten, zoals het Biografisch woordenboek Gelderland (verschijnt vanaf 1998). De biografische woordenboeken die tot 1900 in Nederland (en België en Luxemburg) verschenen zijn worden voor een belangrijk deel ontsloten door de Biogra66

fische index Benelux (BIB) die hierna wordt besproken. De daarin genoemde biografische woordenboeken zijn opgenomen in het Biografisch archief Benelux (BAB) (zie eveneens hierna). BIB (op papier) en BAB (op microfiche) staan in de studiezaal. Een deel van de in de Biografische index Benelux genoemde naslagwerken is ook in papieren vorm bij het CBG aanwezig. Het Genealogisch repertorium kan u ook op het spoor van een lemma in een algemeen biografisch woordenboek zetten. Een aantal van deze naslagwerken is hier namelijk voor doorgenomen. Veel van de biografische woordenboeken die na 1900 verschenen heeft het Centraal Bureau voor Genealogie bewerkt voor de ‘Biografische index’ die via de catalogus te raadplegen is. Via deze index kunt u vinden welke persoon in welk boek beschreven is. Het betreffende boek kunt u vervolgens bij het CBG of elders inzien. Naast deze publicaties verzamelt het Centraal Bureau voor Genealogie ook biografische knipsels uit dag- en weekbladen en tijdschriften. Deze worden opgenomen in de algemene dossiers. U kunt ze dus aantreffen als u zo’n dossier aanvraagt. Ook bezit het CBG twee afzonderlijke collecties met knipsels uit de decennia rond 1900: de collecties Veenhuijzen en Halwasse, die in de studiezaal en op de website digitaal te raadplegen zijn via de catalogus. Elk knipsel bevat een (groeps)portret met bijbehorende tekst. De knipsels zijn vooral afkomstig uit geïllustreerde weekbladen en betreffen allerlei personen, van hoog tot laag op de maatschappelijke ladder, die een vermeldenswaardige gebeurtenis in hun leven meemaakten, van iemand die commissaris van de koningin werd tot een echtpaar dat vijftig jaar getrouwd was. Biografisch archief van de Benelux (BAB) en Biografische index van de Benelux (BIB) Het Biografisch archief van de Benelux is een compilatie van 123 biografische naslagwerken die in Nederland, België en Luxemburg zijn uitgegeven tussen 1581 en het begin van de twintigste eeuw. De uitgave, op microfiche, bevat facsimilé-afbeeldingen van de lemmata uit deze woordenboeken. Deze zijn samengevoegd en in alfabetische volgorde geplaatst. Het Biografisch archief van de Benelux bevat gegevens van circa 66.000 personen. Het staat in de studiezaal ter inzage. Extra toegang op het Biografisch archief van de Benelux (BAB) is W. van der Meer, Biografische index

Benelux (4 delen; München 1997). Deze papieren index, die ook in de studiezaal staat, vermeldt de naam en naamsvarianten van een persoon, levensdata, beroep en functie, een verwijzing naar het BAB, met microfichenummer en pagina, en het bewerkte biografische naslagwerk. Een aantal hiervan is behalve in het BAB ook in papieren vorm in de bibliotheek van het CBG aanwezig.

Literatuur • Jos van den Borne, ‘Biografisch onderzoek, voornamelijk bij het Centraal Bureau voor Genealogie’,

Jaarboek van het Centraal Bureau voor Genealogie 53 (1999) 59-83. • Jos van den Borne, ‘Het Geheugen van Nederland en de digitalisering van de collectie Veenhuijzen’,

Genealogie, kwartaalblad van het Centraal Bureau voor Genealogie 9 (2003) 8-10.

67

Familiearchieven In een familiearchief zitten documenten die in de loop der tijd door leden van een familie zijn gemaakt of ontvangen en vervolgens door opeenvolgende generaties zijn bewaard. De archiefstukken kunnen zowel in mannelijke als in vrouwelijke lijn vererfd zijn. Een familiearchief bevat dan ook vaak documenten op meerdere familienamen. Het Centraal Bureau voor Genealogie heeft ruim 600 van deze archieven in bruikleen of eigendom. De omvang ervan varieert van één tot tientallen archiefdozen.

Wat zit in een familiearchief Een familiearchief kan allerlei soorten van documenten bevatten. Om u een indruk te geven volgen hierna verschillende typen die u aan kunt treffen in de familiearchieven van het CBG. • Documenten rond geboorte, huwelijk en overlijden: geboortekaartjes, trouwboekjes, huwelijkse voorwaarden, testamenten, condoleances, inventarissen, boedelscheidingen. • Opleiding: rapporten, schoolgidsen, diploma’s. • Dagboeken. • Correspondentie. • Beroep, bedrijf en functie: belastingaanslagen, kasboeken, facturen, aanstellingen, stukken over onderscheidingen. • Onroerend goed: eigendomsbewijzen van huizen en landerijen, hypotheekakten. • Genealogische aantekeningen. • Vrije tijd: plakboeken over reizen en vakanties. • Verenigingsleven. • Foto’s: losse foto’s en familiealbums.

Zoeken naar en in een familiearchief Of er van een bepaalde familie een familiearchief bij het Centraal Bureau voor Genealogie is kunt u te weten komen door op familienaam in de catalogus te zoeken. U vindt dan de naam waarop het familiearchief gesteld is, bijvoorbeeld ‘familiearchief Van den Brandeler’. Op deze manier komt u niet te weten over welke families documenten in dit archief voorkomen en wat de aard hiervan is. Daarvoor moet u het overzicht raadplegen dat van elk familiearchief gemaakt is. De diepgang van deze overzichten verschilt onderling nogal. Soms betreft het een gedetailleerde inventaris, soms is er een meer globaal overzicht. De overzichten staan in de studiezaal. Daar kunt u ook de archiefstukken schriftelijk aanvragen.

68

Voorbeelden bronverantwoording • Archiefbronnen: zie hoofdstuk 6, blz. 39. • Boeken en tijdschriften: zie hoofdstuk 4, blz. 25. • Familiearchieven: CBG, fa 364, familiearchief Weerts, doos 14, ‘reekenboek van A.M. de Jong’ .

69

10. Trefwoordenlijst

afdelingen CBG 7 afstammingsbewijs, kwartierstaten ter verkrijging van 21 akten, Duitse 34 Alff, cartotheek Van 18 archiefbronnen, overige 37 Armorial général J.B. Rietstap 44 belastingkohieren 38 België 48 beroep 61 bevolkingslijsten (voor 1800) 37 bevolkingsregister 33 bibliotheek 30 bibliotheek buitenland 47 bidprentjes 29 biografie 66 Biografisch archief van de Benelux 67 Biografische index 67 Biografische index van de Benelux 67 biografische woordenboeken 66 Bloys van Treslong Prins, collectie 54 buitenland, bibliotheek 47 buitenland, verzamelingen 47 burgerboeken 37 burgerlijke stand 33 cartotheek Van Alff 18 catalogus 11 centraal archief van overledenen 12 Centraal Testamentenregister 39 collecties, genealogische 22 databank, Heraldische 42 70

Digitale studiezaal 9 dtbl-registers 35 Duitse akten 34 Duitsland 49 emigrantenlijsten 56 faire-parts 28 familieadvertenties 26 familiearchieven 68 familiedossiers 20 familiedrukwerk 28 familiewapen 41 Frankrijk 51 functie 61 GBA 12, 14 gebonden handschriften 23 gedenkboeken 11 Gelderse huwelijken, collectie 36 gelegenheidsdrukwerk 26 gelegenheidsgedichten 30 Gemeentelijke Basisadministratie persoonsgegevens 12, 14 Gemmink, collectie 56 Genealogisch Repertorium 18 genealogische publicaties 17 genealogische collecties 22 gezinslijsten (voor 1800) 37 grafschriften 37 Groot-Brittannië 52 handschriften, gebonden 23 heraldiek 41 heraldische handschriften, gebonden 44 Heraldische databank 41

herenboekjes 64 identificatie wapen 44 Indische pensioenen 54 kadastrale bronnen 38 kerkelijke bronnen 38 kiezerslijsten 34 kwartierstaten ter verkrijging afstammingsbewijs 21

persoonskaart, uittreksel 13 persoonslijst 14 Politieblad, Algemeen 11 politiekwartierstaten 21 poorterboeken 37 predikanten 63 publicaties, genealogische 17 Putman, collectie 50

lakzegels 43 leenregisters 39 lopend onderzoek 24

rechterlijke archieven 39 registratie wapen 45 Repertorium, Genealogisch 18 Repertorium Warnawa 19 Rode Kruis, collectie 34

memories van successie 38 migratiebronnen 38 militairen 62 militieregisters 34 Mirandolle, collectie 36 mormonen, films van de 58 Muschart, collectie 41

stadsrekeningen 37 stamboeken militairen 63 Steenkamp/Damstra, collectie 42 studiezaal Den Haag, bezoek 9 studiezaal, Digitale 9 successiememories 38 Suriname 55

naam 60 naamsaanneming, register van 60 naamswijziging 60 Nederlandsch-Indië 53 Nederlandse Antillen 55

Testamentenregister, Centraal 39 topografie, bibliotheek 10

officiersboekjes 62 onderscheidingen 64 ontwerp wapen 45 Oost-Indische bronnen (digitaal) 54 openbare functies 64 optieverklaringen (Indisch) 54 oude drukken (voor 1800) 11 overledenen, centraal archief van 12 paspoortarchief, Oud (Indisch) 54 passagierslijsten 56 persoonskaart 12

Verenigde Staten van Amerika 56 VOC-gebied 53 volkstellingen 33, 56 Waalse fiches, collectie 36 Wakker, collectie 62 wapenidentificatie 44 wapenkaarten 44 wapenontwerp 45 wapenregistratie 45 Warnawa, Repertorium 19 waszegels 43 website CBG 8, 24 Wolters, collectie 62 Zegelbank 43 71