Onderzoek naar de omzetting van 4 arborichtlijnen in de regelgeving van 10 lidstaten

Onderzoek naar de omzetting van 4 arborichtlijnen in de regelgeving van 10 lidstaten

Opdrachtgever

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Den Haag Directie Arbeidsomstandigheden Project team

Veronique De Broeck Carine Meeus Odette Wlodarski Philippe Glansdorff Rik Op de Beeck

Maart 2008

Research Centre Inhoud Voorwoord ..................................................................................................................................................4 Samenvatting .............................................................................................................................................5 Summary ..................................................................................................................................................11 1. Kader van het onderzoek..................................................................................................................17 1.1 Opzet ........................................................................................................................................17 1.2 Probleemstelling .......................................................................................................................17 1.3 Onderzoek ................................................................................................................................18 1.3.1 Fasering en methodiek ................................................................................................................18 1.3.2 Rapportering ................................................................................................................................19 2 Methodologie......................................................................................................................................21 2.1 Bronnenonderzoek ...................................................................................................................21 2.2 Vragenlijsten .............................................................................................................................21 2.3 Interviews..................................................................................................................................23 3 De kaderrichtlijn 89/391/EEG.............................................................................................................24 3.1 Context van de Europese richtlijn .............................................................................................24 3.2 Bepalingen van de Europese richtlijn .......................................................................................24 3.3 Toepassingsgebied...................................................................................................................24 3.4 Voornaamste verplichtingen van de werkgever........................................................................24 3.5 Omzetting in de lidstaten ..........................................................................................................25 3.5.1 Omzettingsteksten .......................................................................................................................25 3.5.2 Toepassingsgebied......................................................................................................................27 3.5.3 Voornaamste verplichtingen van de werkgever...........................................................................30 3.5.4 De wetgeving in de praktijk ..........................................................................................................81 3.5.5 Kosten en baten...........................................................................................................................95 3.5.6 Toekomstperspectieven...............................................................................................................97 4 De Europese richtlijn beeldschermen 90/270/EEG .........................................................................103 4.1 Context van de Europese richtlijn ...........................................................................................103 4.2 Bepalingen van de Europese richtlijn .....................................................................................103 4.3 Toepassingsgebied en definities ............................................................................................103 4.4 Voornaamste verplichtingen van de werkgever......................................................................104 4.5 Omzetting in de lidstaten ........................................................................................................104 4.5.1 Omzettingsteksten .....................................................................................................................104 4.5.2 Toepassingsgebied....................................................................................................................106 4.5.3 Voornaamste verplichtingen van de werkgever.........................................................................109 4.5.4 De wetgeving in de praktijk ........................................................................................................122 4.5.5 Kosten en baten.........................................................................................................................129 4.5.6 Toekomstperspectieven.............................................................................................................130 5 De Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen 92/57/EEG .............................................131 5.1 Context van de Europese richtlijn ...........................................................................................131 5.2 Bepalingen van de Europese richtlijn .....................................................................................131 5.3 Toepassingsgebied.................................................................................................................131 5.4 Voornaamste verplichtingen ...................................................................................................131 5.5 Omzetting in de lidstaten ........................................................................................................132 5.5.1 Omzettingsteksten .....................................................................................................................132 5.5.2 Toepassingsgebied....................................................................................................................134 5.5.3 Voornaamste verplichtingen van de werkgever.........................................................................137 5.5.4 De wetgeving in de praktijk ........................................................................................................171 5.5.5 Kosten en baten.........................................................................................................................180 EU arborichtlijnen MKB minder belasten

Maart 2008 Pagina 2/278

Research Centre 5.5.6 Toekomstperspectieven.............................................................................................................183 6 De Europese richtlijn chemische agentia 98/24/EEG ......................................................................189 6.1 Context van de Europese richtlijn ...........................................................................................189 6.2 Bepalingen van de Europese richtlijn .....................................................................................189 6.3 Toepassingsgebied.................................................................................................................189 6.4 Voornaamste verplichtingen van de werkgever......................................................................189 6.5 Omzetting in de lidstaten ........................................................................................................190 6.5.1 Omzettingsteksten .....................................................................................................................190 6.5.2 Toepassingsgebied....................................................................................................................192 6.5.3 Voornaamste verplichtingen van de werkgever.........................................................................195 6.5.4 De wetgeving in de praktijk ........................................................................................................218 6.5.5 Kosten en baten.........................................................................................................................226 6.5.6 Toekomstperspectieven.............................................................................................................227 7 Belangrijkste bevindingen ................................................................................................................230 7.1. Omzetting van de wettelijke bepalingen ...................................................................................230 7.1.1. De kaderrichtlijn 89/391/EEG.......................................................................................................231 7.1.2. De beeldschermrichtlijn 90/270/EEG ...........................................................................................236 7.1.3. De richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen 92/57/EEG ..........................................................239 7.1.4. De richtlijn chemische agentia 98/24/EEG...................................................................................242 7.2. Hulpmiddelen bij de naleving van de regelgeving ....................................................................245 7.2.1. Richtsnoeren van de overheid .....................................................................................................245 7.2.2. Informatie .....................................................................................................................................246 7.2.3. Advies en ondersteuning..............................................................................................................247 8 Analyse en conclusies .....................................................................................................................248 8.1 Formeel juridische implementatie ...........................................................................................248 8.2 Toepassing in de praktijk ........................................................................................................251 8.3 Input voor de discussie over de wenselijkheid van aanpassingen van m.n. het Europese Arbobeleid ........................................................................................................................................253 8.3.1 Leerpunten .................................................................................................................................254 8.3.2 Randvoorwaarden......................................................................................................................257 8.3.3 Bevorderende elementen...........................................................................................................258 9 Bijlagen ............................................................................................................................................261 9.1 Bibliografie ..............................................................................................................................261 9.2 Contactpersonen en -organisaties..........................................................................................269 9.3 Verkorte vragenlijst .................................................................................................................273 9.4 Vergelijkende tabellen ............................................................................................................274 9.5 Startnotitie...............................................................................................................................275

EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre

Voorwoord In het debat over een sterke Europese Unie staan de competitiviteit en de concurrentiekracht van de ondernemingen zeer centraal. Aandacht voor innovatie en toegepast onderzoek zijn van cruciaal belang indien de lidstaten een economische groei willen nastreven in de toenemende globalisering. Niet minder belangrijk is een goed functionerende interne markt die een kader biedt voor groeimogelijkheden. Dat kader dreigt aangetast te worden door een soms verregaande Europese of nationale regelgeving. De Europese richtlijnen met betrekking tot veiligheid en gezondheid zijn sociale richtlijnen die minimumeisen inhouden. De regelgeving van de lidstaten kan strenger of gedetailleerder zijn en onder de noemer “goldplating” vallen. Bedrijven kunnen hinder ondervinden door regels die onduidelijk zijn, een beperkte meerwaarde hebben of een administratieve belasting inhouden. Vooral het kleinbedrijf kan gehinderd worden in zijn economische groei en zijn concurrentiekracht. Het is een uitdaging voor de Europese Commissie en de lidstaten om de economische groei van de bedrijven te stimuleren en gelijktijdig te zorgen voor het behoud van het sociaal welzijn. De Europese Commissie voert momenteel overleg over de wijze waarop de administratieve lasten van de regelgevende bepalingen kunnen verminderd worden. Dit vraagt een evenwichtsoefening gezien het belang van het behoud van de bescherming van de werknemers in een sociaal Europa. In opdracht van de Directie Arbeidsomstandigheden van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) heeft Prevent een onderzoek uitgevoerd naar de formeel-juridische wijze waarop vier Europese arborichtlijnen zijn omgezet in de nationale regelgeving van 10 lidstaten. De resultaten moeten toelaten om bij te dragen aan de discussie over de vermindering van de administratieve lasten op Nederlands en Europees vlak. De onderzoekers van Prevent zijn bijgestaan door een klankbordgroep van het Ministerie van SZW bestaande uit Harrie Goudsmit (voorzitter), Nuria Ringe (coördinator), Martin den Held, Rob Krug, Attie Logger, Ad van Duijn, Ton Van Oostrum en Ad van Zoest. Wij danken de leden zeer hartelijk voor hun inspirerende commentaren en aangename gesprekken. Wij danken ook de experten die meegewerkt hebben aan het onderzoek, via een gesprek, een telefonisch interview of nog door het meewerken aan de vragenlijst. Wij hopen dat dit onderzoek een duidelijk beeld heeft gegeven over de wijze van implementeren van de Europese arborichtlijnen in de nationale wetgeving van de lidstaten en dat deze kennis kan bijdragen tot de beleidsvoering van het Ministerie van SZW.

Het onderzoeksteam Prevent



Research Centre

Samenvatting De opzet van het onderzoek was tweeledig: - Enerzijds wenste het onderzoek na te gaan in welke mate de implementatielasten voortvloeiend uit de omzetting van de EU richtlijnen in Nederlandse regelgeving verminderd kunnen worden; - Anderzijds wenste het onderzoek argumenten aan te reiken in het Europese debat over onder meer de vraag naar de wenselijkheid of de noodzaak van aanpassing van de Europese regelgeving met het oog op een beperking van de implementatielasten voor de bedrijven, zonder verlies aan bescherming van de werknemers. Het onderzoek werd uitgevoerd aan de hand van een case studie. De omzetting van vier Europese richtlijnen in tien Europese lidstaten werd onderzocht . Het gaat om de Europese richtlijnen chemische agentia (98/24/EEG), tijdelijke en mobiele bouwplaatsen (92/57/EEG), beeldschermen (90/270/EEG) en de kaderrichtlijn (89/391/EEG) en hun omzetting in België, Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Finland, Luxemburg, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk en Zweden.

•

Bronnenonderzoek

In een eerste fase werd gestart met een bronnenonderzoek bestaande uit een literatuurstudie en een onderzoek van databanken met regelgeving en jurisprudentie.

•

Vragenlijsten

In een volgende fase werd een eerste vragenlijst verstuurd naar de verantwoordelijken van de inspectiediensten van de overheden in de 10 landen met de bedoeling informatie te bekomen over de omzetting van de Europese richtlijnen in de eigen wetgeving. Meer specifiek werd per artikel nagegaan: - de corresponderende artikelen in de eigen wetgeving; - de wettelijke bepalingen die verstrengd of afgezwakt werden; - specifieke afwijkingen of maatregelen voor het kleinbedrijf of voor bepaalde sectoren; - de kosten van de toepassing van de bepalingen voor de bedrijven.

•

Interviews

De vragenlijsten werden aangevuld met 14 interviews met experten in de 10 landen. 6 experten werden telefonisch bevraagd en met 8 experten werden face-to face gesprekken gehouden. De experten behoren tot de sociale partners en de overheden, de expertinstituten en de belangenverenigingen voor het MKB. Als basis voor het interview werd een verkorte vragenlijst opgesteld om bij de experten te polsen naar de wetgevende bepalingen uit elk van de onderzochte richtlijnen die administratieve lasten of kosten veroorzaken. Ook werd gepolst naar de aanwezige hulpmiddelen in elk land. Aan de experten werd gevraagd om een beeld te schetsen van alternatieve invulling van de richtlijnen in kwestie met voorstellen voor bepalingen en maatregelen die een eenvoudige en kostenvriendelijke implementatie op grote schaal toelaten en dit met het oog op een maximale lastenverlaging voor de bedrijven en meer specifiek het MKB.

•

Resultaten

• Vergelijkende tabellen De resultaten van het bronnenonderzoek, de vragenlijsten en de gesprekken met de contactpersonen werden per richtlijn verwerkt om een totaalbeeld per richtlijn toe te laten. EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre

Voor elk van de onderzochte richtlijnen zijn per land vergelijkende tabellen gemaakt die de bepalingen uit de richtlijnen tegenover de bepalingen uit de nationale omzettingsteksten plaatst. Naast de letterlijke weergave van de tekstuele bepalingen worden de verschillen vermeld. Deze verschillen zijn per artikel in het totaalbeeld van elke richtlijn opgenomen. • Wetgeving in de praktijk Per richtlijn wordt een selectie van hulpmiddelen beschreven die door de overheden, de arbodiensten, de preventieinstituten, de verzekeraars en/of sociale zekerheidsinstellingen en de MKBbegeleidingsorganisaties aan het kleinbedrijf worden aangeboden om de toepassing van de wetgeving te vergemakkelijken. Verder wordt, indien beschikbaar, informatie opgenomen over de evaluatie van de omzetting en de moeilijkheden die gepaard gaan met de implementering in de praktijk. • Kosten en baten Per richtlijn worden de beschikbare resultaten van studies en berekeningen van de kosten en de baten van de implementering van de wetgeving opgenomen, alsook de meningen van de experten terzake. • Toekomstperspectieven Per richtlijn worden de meningen van de experten beschreven met betrekking tot verbetermogelijkheden op het niveau van de wetgeving of de hulpmiddelen en –structuren bij de implementering van de wetgeving in de praktijk.

•

Analyse

• Wettelijk kader: geen ruimte voor afwijking De wijze waarop de richtlijnen opgenomen zijn in nationale wetgeving is verschillend van land tot land en is mede afhankelijk van de bestaande wetgeving van een land op het moment van de omzetting. Landen die voor de omzetting van de richtlijnen een verouderde of ontoereikende wetgeving hadden hebben de bepalingen van deze richtlijn nagenoeg 1:1 overgenomen. Andere landen maakten gebruik van de omzetting van de richtlijnen om de nationale wetgeving aan te vullen of te verfijnen. Uit de studie blijkt dat de formele juridische omzetting van de Europese richtlijnen in de praktijk geen ruimte laat voor afzwakking of afwijking in nationale wetgeving. Eén uitzondering hierop is de bepaling in Artikel 9.2 2. van de Kaderrichtlijn die een afwijking toelaat voor specifieke doelgroepen of sectoren. In elk van de onderzochte landen wordt de documentatieplicht in de eigen wetgeving neergeschreven. In Duitsland en het Verenigd Koninkrijk wordt de verplichting tot documentatie van de risico-evaluatie gebonden aan het aantal werknemers. Het Verenigd Koninkrijk hanteert de grens van 5 werknemers en beroept zich op de preambules van de Kaderrichtlijn en de Richtlijn Chemische Agentia om in de bepalingen rekening te houden met de administratieve lasten van de bedrijven. In Duitsland geldt een regeling waarin de verplichting om te beschikken over “de noodzakelijke documenten waaruit het resultaat van de evaluatie van de risico’s blijkt”, zich in eerste instantie slechts richt tot werkgevers met meer dan tien werknemers. Voor kleinere bedrijven bestaat echter op grond van lagere regelgeving in het algemeen de verplichting tot aanstelling van bedrijfsartsen en deskundigen in veiligheid, die onder meer tot taak hebben de arbeidsrisico’s te documenteren. Het Europese Hof heeft, in de infractieprocedure die de Europese Commissie hierover tegen Duitsland instelde, onder meer uitgemaakt dat de zoëven bedoelde rapporten van bedrijfsartsen en deskundigen in veiligheid, op het eerste gezicht overeenkomen met (het voorwerp van) de bij de (kader)richtlijn verlangde documenten over een evaluatie van risico’s. Omdat Duitsland het Hof er niet van kon



Research Centre overtuigen dat het waarborgt dat ook echt alle bedrijven met 10 of minder werknemers (moeten) beschikken over “een evaluatie van de risico’s voor de veiligheid en gezondheid op het werk in de vorm van documenten”, concludeerde het Hof dat er sprake was van een onvolledige omzetting. De overheden hebben juridisch gezien geen specifieke strategieën ontwikkeld voor het kleinbedrijf. Dit vloeit voort uit het feit dat het communautair juridische kader maar soms ook het nationaal juridische kader dit niet toelaat. Dit betekent daarom nog niet dat er in de praktijk van de omzetting geen verschillen voorkomen. • Toepassing in de praktijk Het Europese reglementaire kader legt minimumvoorschriften op die voor alle landen gelijk zijn. De praktijk wijst echter uit dat een aantal bepalingen nauwelijks in de praktijk van het (klein)bedrijf toegepast wordt. Hoewel de naleving van de omzetting in de praktijk geen onderwerp van deze studie uitmaakte, werd toch enige informatie verzameld over de wettelijke bepalingen uit de richtlijnen die problemen oplever(d)en bij de omzetting in de praktijk. Ook hier is de context van het land bepalend. De wijze waarop de informatiestructuren en de hulpstructuren voor het (klein)bedrijf zijn opgezet vinden hun weerslag op de toepassing van de bepalingen in de praktijk. In elk van de onderzochte landen bestaan heel wat hulpmiddelen voor de naleving van de bepalingen uit de richtlijnen, in het bijzonder met betrekking tot de uitvoering van de risico-evaluatie en het plan van aanpak. In bijna alle onderzochte landen stelt de overheid richtsnoeren op voor de interpretatie van de teksten en verlenen de andere spelers in de arboinformatiestructuur advies en ondersteuning, o.a. aan de hand van brochures en webinformatie. • Mogelijke oorzaken Het onderzoek wijst een aantal oorzaken aan die aan de basis kunnen liggen van de beperkte toepassing: Onduidelijkheid - vage terminologie: de vage terminologie en de algemene termen van de preventieprincipes van de Kaderrichtlijn verzoorzaken kritiek. Vage en onduidelijk geformuleerde bepalingen kunnen moeilijk in de praktijk worden omgezet en geven vaak aanleiding voor bijkomende bepalingen of verplichtingen. Onduidelijkheid - omschrijving van de taken en verantwoordelijkheden: vooral de Bouwplaatsrichtlijn zondigt aan een gebrekkige omschrijving van taken en verantwoordelijkheden van de diverse betrokkenen: opdrachtgever, bouwheer, coördinator. Beperkte meerwaarde: in het algemeen wordt gesteld dat de kosten van de administratieve bepalingen uit de Europese richtlijnen niet opwegen tegen de baten die ze opleveren in termen van verbetering van de bedrijfsvoering en de daarmee samenhanende preventie van arbeidsuitval. Wel wordt de toepassing van een aantal bepalingen in de dagelijkse praktijk van (de kleinere) ondernemingen in vraag gesteld. Dit is bij voorbeeld het geval met de geschreven risico-evaluatie. Zware administratieve belasting: met name zorgt de Bouwplaatsrichtlijn voor zware onnodige lasten voor het kleinbedrijf. Gebrek aan deskundigheid: werkgevers moeten een aantal (administratieve) taken uitvoeren die deskundigheid vereisen. De nadere omschrijving van de voor die taken benodigde deskundigheid wordt



Research Centre in Art. 7.8 van de Kaderrichtlijn opgedragen aan de lidstaten. Een algemeen probleem waar de lidstaten mee worstelen bij de uitvoering van die opdracht is om de vereiste deskundigheid om aan de resultaatsvoorschriften te voldoen, in concrete regels om te zetten, zonder zwaardere eisen te stellen dan voor bepaalde ondernemingen strikt nodig is. Deze ontbreekt veelal in het kleinbedrijf. De werkgever kan zich laten bijstaan door externe diensten maar ook hier wordt de deskundigheid niet bepaald door de Europese regelgeving. Door dit gebrek aan eenduidigheid geven de lidstaten een verschillende invulling aan de competenties van de preventiedeskundigen.

•

Leerpunten

Het onderzoek reikt een aantal pistes (leerpunten) aan die als input kunnen dienen voor de besprekingen bij de Europese Commissie omtrent de wijze waarop de administratieve lasten van de regelgevende bepalingen kunnen verminderd worden. Het uitgangspunt vormen de bepalingen van de onderzochte richtlijnen. Alle richtlijnen • Vermijden van overlappingen In de Europese richtlijnen zijn een aantal bepalingen die vast onderdeel uitmaken van de wetteksten: risico-evaluatie, informatie en vorming, overleg en in meerdere teksten het gezondheidstoezicht. Deze bepalingen kunnen samengebracht worden in overkoepelende teksten. Uit de vergelijkende studie van de richtlijnen versus de omzettingsteksten in de lidstaten blijkt dat in meerdere landen de bepalingen omtrent gezondheidstoezicht, informatie en opleiding enerzijds en overleg en participatie anderzijds niet zijn opgenomen in de tekst zelf, gezien ze geregeld worden via andere wettelijke bepalingen. Kaderrichtlijn • Verhogen van de deskundigheid Preventie- en beschermingsdiensten zijn een eerste en belangrijke informatiebron voor de ondernemingen, en meer specifiek voor het kleinbedrijf. Toch zien we dat de ondernemingen geen systematische toegang hebben tot deze diensten en dat de kwaliteit van de dienstverlening zeer divers is in de lidstaten van Europa. De bepalingen met betrekking tot de capaciteiten, bekwaamheden en omvang van de interne en externe preventiediensten verschillen van land tot land en laten een grote ongelijkheid toe in het niveau van de dienstverlening. Vooral de kleine bedrijven kunnen hiervan nadelige gevolgen ondervinden. De Europese Commissie zou ook hier een minimiumniveau kunnen vastleggen. • Gedocumenteerde risico-analyse Het aantal bedrijven dat over een gedocumenteerde risico-evaluatie beschikt is bijna 20 jaar na de invoering van de kaderrichtlijn nog steeds laag. Dit is voornamelijk het geval bij het kleinbedrijf. Ondanks het grote aantal inspanningen van lidstaten voor ondersteuning door middel van informatieverstrekking, advies en publicaties blijkt de bepaling een te grote belasting te zijn voor het microbedrijf. Het op schrift stellen van de resultaten van de risico-evaluatie blijft een pijnpunt voor de kleine ondernemingen. Indien we de redenering van het Verenigd Koninkrijk volgen zou een administratieve



Research Centre verlichting er kunnen in bestaan om het aantal ondernemingen dat een geschreven risico-evaluatie uitvoert, te beperken tot ondernemingen met meer dan 5 werknemers. Beeldschermrichtlijn • Ophtalmologisch onderzoek Een verhoging van de efficiëntie van de regelgeving zou kunnen bereikt worden door het ophtalmologisch onderzoek in te passen in een globaal gezondheidsonderzoek. De problemen van overbelasting door repetitief werk, verkeerde of langdurige houdingen zijn veel ruimer en zullen in de toekomst nog toenemen. • Technische bijlagen Dit leerpunt betreft meer een suggestie naar aanpassing van de stand van de techniek van de richtlijn dan naar lastenvermindering. Verbetermaatregelen worden gesuggereerd op basis van de resultaten van de evaluatiestudie van de werkgroep onder coördinatie van het Duitse Ministerie van Arbeid. Een update en aanpassing van de beeldschermrichtlijn aan de nieuwe technologieën en werkorganisatie (met name callcenters) is noodzakelijk, aldus de studie. Een update van de beeldschermrichtlijn zou aandacht moeten besteden aan het thema mobiel werken, telewerk en thuiswerk. Richtlijn Tijdelijke en Mobiele Bouwplaatsen • Coördinatoren en coördinatieinstrumenten De voorwaarden voor de aanstelling van de coördinator en het opstellen van veiligheidsen gezondheidsplannen zouden kunnen versoepeld worden in functie van de grootte van de bouwwerven. De wijze van kennisgeving zou kunnen vervangen worden door verwijzing naar bestaande nationale procedures Richtlijn Chemische Agentia • Risicobepaling en -beoordeling Het is ook mogelijk om de administratieve lasten voor de ondernemingen beperkt te houden door in de regelgeving naar een doelgerichte en eenduidige handleiding of methode te verwijzen die voor risicoevaluatie die door het (klein)bedrijf kan gebruikt worden

•

Randvoorwaarden

• Mainstreaming Om de preventiegedachte deel te laten uitmaken van de dagelijkse praktijk dient preventie zo vroeg mogelijk geïntegreerd te worden. Het aanleren van de preventiegedachte is iets wat al zou moeten gebeuren in het onderwijs. Nu wordt van de werkgever en werknemer verwacht dat hij preventie integreert in het dagelijks beheer en de uitvoering van het werk. Indien de werkgevers en de werknemers deze denkwijze al vroeger aangeleerd zouden krijgen, kunnen gemakkelijker snellere resultaten bereikt worden. • Goed werkende inspectiedienst Ook de rol van de inspectiediensten speelt een rol bij de toepassing van de bepalingen op de werkvloer. Een strenge of minder strenge aanpak van de autoriteiten heeft een effect op de toepassingen op het terrein.

•

Bevorderende elementen



Research Centre

• Opleiding Een andere factor die bijdraagt tot de promotie van de preventie-inspanningen in het kleinbedrijf is de verbeterde opleiding van de kaderleden (leidinggevenden). Investeringen in preventie dragen essentieel bij tot het succes van de organisatie. Opleiding draagt bij tot het verhogen van de kennis en de capaciteiten van de kaderleden om preventie te integreren in het dagelijks bedrijfsbeleid. • Capacity building Kleine ondernemingen staan meestal sterk op de onafhankelijkheid, evenals op de mogelijkheid om beslissingen te nemen. Om de zelfredzaamheid van de bedrijven te verhogen zijn een aantal initiatieven ontwikkeld in de onderzochte landen. In Duitsland boekt het ondernemersmodel successen en in Spanje wordt het PreVea-programma gepromoot. Beide programma’s verdienen de nodige aandacht. • Certificering Certificering kan een stimulans zijn voor kleine ondernemingen om te investeren in preventie. In de studie wordt het voorbeeld van Denemarken aangehaald, waarbij de overheid investeert in een versterking van de inspectie. De inspectiediensten plannen een bezoek aan alle ondernemingen. Indien een onderneming een OHSAS 18002 certificaat behaald heeft krijgt het geen bezoek. • Financiële voordelen Financiële sanctioneringen of beloningen kunnen eveneens een sterke stimulans zijn voor de bedrijven om de preventieinspanningen te verhogen. • Informatie-ondersteuning als alternatief voor gedetailleerde wettelijke middelvoorschriften De evolutie van middelen- naar doelwetgeving creëert bij de ondernemingen de behoefte aan hulpmiddelen voor de concrete invulling van de wettelijke bepalingen. De opzet van de Europese wetgever was om een wettelijk kader te creëren met doelwetgeving enerzijds met daarnaast een reeks van richtsnoeren en handleidingen die de toepassing van de regelgeving in de praktijk vereenvoudigen, zonder de verplichting om hier volledig aan te voldoen. Deze richtsnoeren dienen als houvast voor de ondernemingen met behoefte aan sterkere regulering, zonder de onafhankelijke werking te verhinderen van de ondernemingen die een eigen invulling van de wettelijke bepalingen wensen te geven. Op die wijze zou impliciet tegemoet gekomen worden aan de vraag naar ruimte voor maatwerkoplossingen voor het kleinbedrijf. Deze principe-benadering moet doorgetrokken worden op het niveau van de lidstaten zodat ook de nationale regelgeving beperkt wordt tot het uitvaardigen van doelvoorschriften en het beschrijven van de te bereiken beschermingsniveaus. De beschrijving van de middelen om de doelen te bereiken kan gebeuren via niet-bindende richtsnoeren en handleidingen. Sector- en doelgroepaanpak In de praktijk blijkt dat de implementering nog verdere ondersteuning nodig heeft in de vorm van praktische en direct bruikbare informatie aangepast aan de doelgroep. Onderzoek naar goede praktijkvoorbeelden Gezien het belang van modellen en goede praktijkvoorbeelden is het nuttig om de succesfactoren van de goede praktijken na te gaan. Op basis van het evidence based onderzoek kan een goede praktijken leidraad opgesteld worden. De lidstaten kunnen samenwerken aan de implementering van de regelgeving door het uitwisselen van goede praktijkvoorbeelden.



Research Centre

Summary The purpose of the research was twofold: - Firstly, it looked at the extent to which the implementation burden resulting from the transposition of the EU directives in Dutch regulations can be reduced; - Secondly, it attempted to contribute arguments to the European debate on such questions as the desirability of or need for adjustments to European regulations with a view to limiting the implementation burden for businesses without compromising on safeguards for employees. The research was carried out by means of a case study. The transposition of four European directives in ten European Member States was investigated. These were the European directives on Chemicals (98/24/EEC), Temporary or Mobile Construction Sites (92/57/EEC) and VDUs (90/270/EEC) and the Framework Directive (89/391/EEC) and their transposition in Belgium, the Czech Republic, Denmark, Finland, France, Germany, Luxembourg, Spain, Sweden and the United Kingdom.

•

Source research

In the first phase, source research was conducted, consisting of a literature study and a search of databases of regulations and case law.

•

Questionnaires

In the next phase, an initial questionnaire was sent to the relevant coordinator at the government inspection services in the ten countries with the aim of obtaining information about the transposition of the European directives in national legislation. More specifically, on an article-by-article basis, the following was considered: - the corresponding articles in national legislation; - the legal provisions which have been toughened or relaxed; - specific deviations or measures for small businesses or specific sectors; - the costs of applying the provisions for businesses.

•

Interviews

The questionnaires were supplemented with 14 interviews with experts in the ten countries. Six experts were interviewed by telephone and eight were interviewed face-to face. The experts came from the social partners and governments, specialist institutes and organisations representing the interests of SMEs. As a basis for the interview, an abbreviated questionnaire was drawn up so that the experts could be asked about the legal provisions from each of the directives under consideration which entail administrative burdens or costs. The forms of assistance available in each country were also asked about. The experts were asked to outline an alternative approach to the directives in question, with proposals for provisions and measures which would make simple and budget-friendly implementation possible on a large scale, with a view to reducing the burden to businesses, especially SMEs, as far as possible.

•

Results

• Comparative tables The results of the source research, questionnaires and interviews with contact people were processed per directive in order to build up an overall picture per directive. EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre

For each of the directives in question, comparative tables were drawn up per country which place the provisions from the directives opposite the provisions from the national transposition texts. As well as the wording of the textual provisions, the differences are also indicated. These differences are listed per article in the overall picture of each directive. • Legislation in practice For each directive, a selection of forms of assistance is described which are offered to small businesses by governments, occupational health and safety services, prevention institutes, insurers and/or social security institutions and SME support organisations in order to make it easier to apply the legislation. Where available, information is also included about the evaluation of the transposition and the difficulties associated with implementation in practice. • Costs and benefits For each directive, the available results of studies and calculations of the costs and benefits of implementing the legislation are included, together with experts’ views on the subject. • Future prospects For each directive, the experts’ views are described with regard to possible ways of improving the legislation or the forms and structures of assistance during the implementation of the legislation in practice.

•

Analysis

• Legal framework: no room for deviation The way in which the directives are incorporated into national law differs from country to country and partly depends on existing legislation at the time of transposition. Countries which had outdated or inadequate legislation before the transposition of the directives virtually adopted the provisions of the directives 1:1. Other countries used the transposition of the directives to supplement or refine the national legislation. The study shows that the formal legal transposition of the European directives leaves no room in practice for relaxing or deviating from the measures in national legislation. One exception to this is the provision in Article 9.2 2. of the Framework Directive, which permits a deviation for specific groups or sectors. In each of the investigated countries, the documentation requirement is written into the national legislation. In Germany and the United Kingdom, the requirement to document the risk assessment is linked to the number of employees. The United Kingdom uses the limit of five employees and cites the preambles of the Framework Directive and Chemicals Directive as its basis for taking account of the administrative burdens on businesses in the provisions. In Germany a rule applies under which the requirement to hold “the necessary documents showing the result of the risk assessment” initially only applies to employers with more than ten employees. For smaller businesses, however, there is generally an obligation from lower-level regulations to appoint company doctors and safety experts, whose tasks include the documentation of occupational risks. In the infringement proceedings brought against Germany by the European Commission on this matter, the European Court among other things ruled that the reports by company doctors and safety experts just referred to correspond prima facie with the (subject of the) documents on risk assessment required by the (Framework) Directive. However, because Germany was unable to convince the Court that it



Research Centre ensures that all businesses with ten or fewer employees really are required to hold “a risk assessment for health and safety at work in the form of documents”, the Court concluded that the transposition was incomplete. From the legal viewpoint, the governments have not developed any specific strategies for small businesses. This is because this is not allowed by the Community legal framework, or sometimes by the national legal framework either. However, this does not mean that there are no differences of transposition in practice. • Application in practice The European regulatory framework imposes minimum requirements which are the same for all countries. However, in reality it turns out that a number of provisions are scarcely put into practice by small and other businesses. Although compliance with the transposition in practice was not a subject covered by this study, some information was nonetheless collected about the legal provisions from the directives which caused problems with transposition in practice. Here too, the national context is the vital factor. The way in which information and support structures for small and other businesses are organised affects the application of the provisions in practice. In each of the investigated countries, there are numerous forms of assistance for compliance with the provisions from the directives, especially with regard to the performance of the risk assessment and creation of the approach plan. In virtually all the investigated countries, the government draws up guidelines on the interpretation of the texts and the other actors in the occupational health and safety information system provide advice and support, among other means via brochures and online information. • Possible causes The research points to a number of possible causes for limited application: Lack of clarity – vague terminology: the vague terminology and general terms of the prevention principles in the Framework Directive have met with criticism. Vague, unclearly formulated provisions are difficult to put into practice and often give rise to additional provisions or requirements. Lack of clarity – definition of roles and responsibilities: the Construction Site Directive in particular is open to charges of inadequate description of roles and responsibilities of the various people concerned: principal, client, coordinator. Limited added value: it is generally claimed that the costs of the administrative provisions from the European directives are outweighed by the benefits they deliver in terms of improvement management and the associated prevention of dropping out from employment. However, there are reservations about the application of a number of provisions in the everyday practices of (smaller) companies. For example, this is the case with the written risk assessment. Heavy administrative burden: the Construction Site Directive in particular creates considerable unnecessary burdens for small businesses. Lack of expertise: employers have to carry out a number of (administrative) tasks which require expertise. Responsibility for the more detailed definition of the expertise required by these tasks is assigned to the Member States in Art. 7.8 of the Framework Directive. A general problem with which the



Research Centre Member States struggle in the execution of this assignment is to translate the expertise that is required to comply with the results requirements into concrete rules, without imposing more arduous standards than are strictly necessary for specific companies. Such expertise is usually lacking in small businesses. The employer can seek support from external services, but here too the expertise is not specified by the European regulations. Because of this lack of uniformity, the Member States interpret the competencies of prevention experts differently.

•

Learning points

The research contributes a number of possible approaches (learning points) which can serve as input for the discussions at the European Commission about how the administrative burden of the regulatory provisions can be lessened. The provisions of the directives in question form the starting-point. All directives • Avoiding overlaps In the European directives, there are a number of provisions which constitute a recurrent element of the legal texts: risk assessment, information and training, consultation and, in several texts, health monitoring. These provisions can be combined in overarching texts. The comparative study of the directives versus the transposition texts in the Member States shows that in several countries the provisions on firstly, health monitoring, information and training and secondly, consultation and participation have not been included in the text itself, because they are regulated via other legal instruments. Framework Directive • Increasing expertise Prevention and protection services are a first and important information source for companies, and more specifically for small businesses. However, it is clear that companies lack systematic access to these organisations and that the quality of the service they provide varies greatly across the European Member States. The provisions on the capacities, competencies and scope of internal and external prevention services vary from country to country and allow a great deal of disparity in the quality of the service. Small businesses in particular stand to lose out from this. Here too, the European Commission could set a minimum standard. • Documented risk analysis Nearly 20 years after the introduction of the Framework Directive, the number of businesses which have a documented risk assessment is still low. This is particularly true of small businesses. Despite the extensive efforts made by Member States to give support through the provision of information and advice and via publications, the provision seems to impose an excessive burden on small businesses. Putting the results of the risk assessment in writing remains a sticking-point for small businesses. If we follow the approach taken by the United Kingdom, one way of reducing the administrative burden would be to restrict the requirement to perform a written risk assessment to companies with more than five employees. VDU directive



Research Centre

• Eye checkup The efficiency of the regulations could be increased by incorporating the eye checkup in an overall health checkup. The problems of strain due to repetitive work and postures held incorrectly or for too long are far broader and will increase further in the future. • Technical annexes This learning point is a suggestion about improving the technical coverage of the directive rather than about lightening the administrative burden. Improvement measures are suggested based on the results of the evaluation study of the working group coordinated by the German Ministry of Employment. An update and adaptation of the VDU Directive in the light of new technologies and new forms of work organisation (particularly call centres) is necessary, argues the study. An update of the VDU Directive would need to devote attention to the themes of mobile working, telework and homeworking. Temporary or Mobile Construction Sites Directive • Coordinators and coordination instruments The conditions for appointing the coordinator and compiling health and safety plans could be relaxed as a function of the size of the construction site. The method of notification could be replaced by a reference to existing national procedures. Chemicals Directive • Risk identification and assessment The administrative burden for businesses can also be kept in check by referring in the regulations to an effective, clear guide or method which can be used for risk assessment by businesses, especially small businesses.

•

Other points

• Mainstreaming Prevention needs to be integrated at the earliest possible stage in order to make it a part of everyday practice. Learning to think preventively is something which ought to take place at school. Employers and employees are expected to integrate prevention into daily management and the way they work. If they had already been trained in this way of thinking at an earlier stage, faster results could easily be obtained. • A properly working inspection service The role of the inspection services is also important in the application of the provisions on the workfloor. The strictness or laxness of the authorities has an effect on how provisions are applied in practice.

•

Contributory factors

• Training Another factor which contributes to the promotion of prevention efforts in small businesses is the improved training of executives (managers). Investments in prevention make an essential contribution to the organisation’s success. Training helps increase the knowledge and skills of the managers, so that prevention can be integrated into everyday business policy. •

Capacity building



Research Centre Small companies are usually strong on independence and on the capacity to take decisions. A number of initiatives have been developed in the investigated countries to boost businesses’ proactiveness. In Germany, the entrepreneur model has met with success, while in Spain the PreVea programme is being promoted. Both programmes are worthy of attention. • Certification Certification can stimulate small businesses to invest in prevention. In the study, the example of Denmark is cited, where the government is investing in reinforcing the inspectorate. The inspection services schedule visits to all companies. If a company has obtained an OHSAS 18002 certificate, it does not receive a visit. • Financial benefits Financial penalties or rewards can also serve as a powerful incentive to businesses to increase their prevention efforts. • Information support as an alternative to detailed legal rules Moving from legislation about means to legislation specifying ends to be achieved creates the need among companies for aids with the concrete interpretation of the legal provisions. The European legislators’ intention was to create a legal framework which firstly included legislation about ends to be achieved and secondly featured a series of guidelines and manuals to simplify the application of the regulations in practice, without imposing an obligation to comply fully with them. These guidelines are helpful to companies which need tighter regulation, without preventing companies which want to interpret the legal provisions in their own way from operating independently. This would implicitly meet small businesses’ need for space to work out their own individually devised solutions. This basic principle needs to be carried through to Member State level so that the national regulations can be confined to issuing compulsory targets and describing the levels of protection to be achieved. The means to achieve the targets can be described via non-binding guidelines and manuals. Sector and target group approach In practice it turns out that implementation requires even further support in the form of practical, instantly usable information adapted to individual target groups. Research into examples of good practice In view of the importance of models and examples of good practice, it is helpful to examine the success factors in instances of good practice. On the basis of the evidence-based research, a good practice guide can be compiled. The Member States can work together on implementing the regulations for the exchange of good practice examples.



Research Centre

1. Kader van het onderzoek 1.1

Opzet

De opzet van het onderzoek was tweeledig: - enerzijds wenste het onderzoek na te gaan in welke mate de implementatielasten voortvloeiend uit de omzetting van de EU richtlijnen in Nederlandse regelgeving verminderd kunnen worden; - anderzijds wenste het onderzoek argumenten aan te reiken in het Europese debat over o.m. de vraag naar de wenselijkheid of noodzaak van aanpassing van de Europese regelgeving met het oog op een beperking van de implementatielasten voor de bedrijven, bijvoorbeeld door aan de lidstaten meer ruimte te geven om onder bepaalde voorwaarden t.b.v. MKB ondernemingen af te wijken van overigens dwingende bepalingen uit de richtlijnen

1.2

Probleemstelling

In Nederland is de afgelopen jaren werk gemaakt van de verlaging van de administratieve lasten van de bedrijven en het vergroten van het maatwerk. De arboregelgeving is net als in de andere EU lidstaten grotendeels gebaseerd op Europese regelgeving. Deze regelgeving bepaalt dat de omzetting hiervan dient te gebeuren in nationale wetgeving. Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft eind 2004/begin 2005 onderzoek gedaan naar de wijze waarop de EG-richtlijnen op het gebied van de arbeidsomstandigheden zijn omgezet en meer specifiek of de bepalingen uit de Nederlandse Arbowetgeving die strekken tot omzetting van die EG-richtlijnen verder gaan dan die EG-richtlijnen, met andere woorden of er sprake is van een "nationale kop" op die richtlijnen. Daarnaast is in opdracht van het ministerie van Economische Zaken tot tweemaal toe (in 2005 en in 2007) onderzoek gedaan naar het voorkomen van nationale koppen in de Nederlandse wetgeving, waaronder de arbowetgeving. Uitgangspunt bij alle onderzoeken was om nationale aanvullende normering (nationale koppen) zoveel mogelijk te schrappen. Voor behoud van nationaal aanvullende normering moeten zwaarwegende redenen bestaan, waarbij door SZW als leidend criterium is gehanteerd dat er sprake moet zijn van bepalingen ter bescherming van werknemers tegen ernstige risico's voor de veiligheid en de gezondheid. Voor zover daarvan geen sprake was, zijn de nationale koppen uit de weten regelgeving geschrapt. Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wenst verder onderzoek uit te voeren naar de ervaringen van andere EU lidstaten bij de omzetting van de Europese arborichtlijnen. In het bijzonder is het Ministerie geïnteresseerd in de mate waarin lidstaten EG-richtlijnen lichter of anders hebben uitgevoerd dan Nederland door bijvoorbeeld uitzonderingen te maken voor specifieke sectoren of types bedrijven, zoals het MKB. Door een andere wijze van omzetting, bijvoorbeeld de bedoelde uitzonderingen, hebben deze lidstaten aldus een economisch voordeel bedongen voor de eigen bedrijven. Onderzoek naar de wijze van omzetting in andere EU-lidstaten moet inzicht geven in de wijze waarop omzettingen met minimale lasten kunnen plaatsvinden, zonder dat getornd wordt aan de vereisten die de Europese Commissie in haar richtlijnen stelt.



Research Centre

1.3

Onderzoek

1.3.1 Fasering en methodiek Het onderzoek is in een achttal fases uitgevoerd, waarbij telkens verschillende methoden werden toegepast. Fase 1: afbakening van het onderzoeksdomein De omzetting van de Europese richtlijnen chemische agentia (98/24/EEG), tijdelijke en mobiele bouwplaatsen (92/57/EEG), beeldschermen (90/270/EEG) en de kaderrichtlijn (89/391/EEG) werd onderzocht. Fase 2: keuze van de onderzochte landen De omzetting van de EU richtlijnen werd onderzocht in 10 EU lidstaten: - België - Denemarken - Duitsland - Frankrijk - Finland - Luxemburg - Spanje - Tsjechië - Verenigd Koninkrijk - Zweden. Fase 3: bronnenonderzoek Het bronnenonderzoek bestond uit een selectie van beschikbare literatuur, een zogenaamde literatuurscan, en een onderzoek van databases met regelgeving en jurisprudentie. Op basis van de verzameling van de bronnen werd de informatie geanalyseerd in functie van de doelstellingen van het onderzoek. Het bronnenonderzoek spitste zich toe op het verzamelen van informatie over: - de effectieve omzetting van de bepalingen uit de vernoemde richtlijnen in elk van de betrokken landen; - de commentaren en discussies met betrekking tot de omzetting; - de implementering van de wetteksten in de praktijk; - effectstudies van de implementering; - de arresten en beschikkingen van het Europese Hof van Justitie met betrekking tot de omzetting. Fase 4: vragenlijsten Prevent verstuurde een eerste vragenlijst voor elk van de onderzochte richtlijnen naar de contactpersonen om informatie te krijgen over de omzetting van de Europese richtlijnen in de eigen wetgeving. Meer specifiek werd per artikel nagegaan: - de corresponderende artikelen in de eigen wetgeving; - de wettelijke bepalingen die verstrengd of afgezwakt werden; EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre -

specifieke afwijkingen of maatregelen voor het kleinbedrijf of de sectoren; de kosten van de toepassing van de bepalingen voor de bedrijven.

Als contactpersonen werden de afgevaardigden van de overheden die zetelen in het Raadgevend Comité van Veiligheid en Gezondheid van de Europese Commissie gekozen. Fase 5: interviews Prevent voerde een interview uit bij een reeks experten in de 10 landen. De experten behoren tot de sociale partners en de overheden, de expertinstituten en de belangenverenigingen voor het MKB. Als basis voor het interview werd een tweede en kortere vragenlijst opgesteld om de experten te polsen naar: -

de wetgevende bepalingen uit elk van de onderzochte richtlijnen die administratieve lasten of kosten veroorzaken; de reden van de lasten.

Aan de experten werd gevraagd een beeld te schetsen van alternatieve invulling van de richtlijnen in kwestie met voorstellen voor: - een alternatieve definiëring van een aantal wettelijke bepalingen die implementatiemoeilijkheden veroorzaken; - bepalingen die een eenvoudige en kostenvriendelijke implementatie op grote schaal toelaten en dit met het oog op een maximale lastenverlaging voor de bedrijven en meer specifiek het MKB. Fase 6: verwerking van het bronnenonderzoek en de interviews De resultaten van het bronnenonderzoek, de vragenlijsten en de gesprekken met de experten werden per richtlijn verwerkt om een totaalbeeld per richtlijn toe te laten. Voor elk van de onderzochte richtlijnen zijn per land vergelijkende tabellen gemaakt die de bepalingen uit de richtlijnen tegenover de bepalingen uit de nationale omzettingsteksten plaatst. Naast de letterlijke weergave van de tekstuele bepalingen worden de verschillen vermeld. Deze verschillen zijn per artikel in het totaalbeeld van elke richtlijn opgenomen. Fase 7: belangrijkste bevindingen De belangrijkste bevindingen bevatten enerzijds elementen uit het vergelijkend onderzoek en anderzijds geven zij de meningen van de experten weer. Fase 8: analyse en conclusies De analyse en de conclusies koppelen terug naar de onderzoeksvragen.

1.3.2 Rapportering Het rapport wordt in het Nederlands opgesteld en bevat volgende informatie: -

een Engels- en Nederlandstalige samenvatting de opzet de probleemstelling



Research Centre -

de gefaseerde methodiek de onderzoeksresultaten uit 10 landen belangrijkste bevindingen analyse en conclusies bijlagen o de omzettingstabellen o de lijst van de gecontacteerde instituten alsook de lijst van de contactpersonen. o de lijst van geraadpleegde bronnen o de verkorte vragenlijst



Research Centre

2 Methodologie 2.1

Bronnenonderzoek

Het bronnenonderzoek bestond uit een literatuurscan en een onderzoek van databases met regelgeving en jurisprudentie. Voor het onderzoek van de literatuur is de eigen PreventDoc database geraadpleegd, alsook de CISDOC en de Labourline database van de Internationale Arbeidsorganisatie. Het overzicht van hulpmiddelen bij de implementering van de teksten in de praktijk is grotendeels gebaseerd op de resultaten van het onderzoek. Ook de Observatoria van het Europees Vakverbond ETUI-REHS en het Franse Eurogip werden geraadpleegd; zij publiceren artikelen en resultaten van onderzoek naar de omzetting van de Europese richtlijnen. De database Eurlex van de Europese Commissie werd geraadpleegd om de jurispudentie van het Hof van Justitie en de Rechtbank van eerste aanleg op te sporen naar inbreuken tegen de omzetting van de Europese richtlijnen uit ons onderzoek.

2.2

Vragenlijsten

Elke lidstaat dient voor de Europese Commissie een rapportering te maken van de stand van de omzetting van de Europese richtlijnen. De meeste landen beschikken hierbij over omzettingstabellen die artikelgewijs de bepalingen van de Europese richtlijnen geven en de corresponderende bepalingen in de nationale wetgeving. Deze omzettingstabellen worden door de Europese Commissie niet publiek gemaakt, net zomin als de nationale rapporten. Bij de inspectiediensten in de onderzochte landen, meer bepaald de vertegenwoordigers van de overheden in het Raadgevend Comité van Veiligheid en Gezondheid in Luxemburg, werd gepolst naar de beschikbaarheid van deze omzettingstabellen. De inspectiediensten in vier landen (België, Finland, het Verenigd Koninkrijk en Zweden) hebben bereidwillig hun medewerking aan dit onderzoek verleend en hebben hun omzettingstabellen voor zover beschikbaar aan ons doorgestuurd of de omzettingsoefening gedaan (Finland). Twee van de landen (Verenigd Koninkrijk en Zweden) hebben de commentaren op de wettelijke bepalingen en de omzetting doorgestuurd (Zweden heeft zelf voor een Engelse vertaling van de tekst gezorgd) net als de resultaten van de kostenstudie. De inspectiediensten in twee andere landen (Duitsland en Luxemburg) hebben in een eerste reactie hun medewerking aan dit onderzoek toegezegd, maar hebben nadien geen verdere informatie omtrent de omzetting doorgestuurd. De Deense inspectie heeft haar medewerking geweigerd. •

Vergelijkende tabellen



Research Centre Per richtlijn en per land is een tabel gemaakt met een artikelsgewijze opsomming van de bepalingen uit de EG-richtlijnen en de corresponderende artikelen in de nationale wetgeving. Ook is getracht de verschillen tussen de bepalingen te noteren in een aparte kolom en deze te clusteren naar type van verschilpunt. Vier types van verschilpunten zijn genoteerd: - Specificatie= de bepaling in nationale regelgeving is gedetailleerder dan de bepaling van de richtlijn. Bv. vermelding van aantallen, tijdsbepalingen, ...; - Afwijking= de bepaling in nationale regelgeving houdt een uitzondering in, bij voorbeeld voor specifieke doelgroepen; - Andere bewoording= de bepaling in nationale regelgeving is gelijkwaardig, maar uitgedrukt in andere bewoordingen. Bv. gebruik maken van het woord ‘voldoende in aantal’ in plaats van ‘aantal aangepast aan de grootte en aard van de activiteiten’; - Bijkomend= de nationale regelgeving somt bijkomende bepalingen op. De verschilpunten zijn overgenomen in het rapport bij de bespreking van de respectievelijke bepalingen uit de EG-richtlijnen. Beperkingen •

Voor de vergelijking van de Europese richtijnen met de nationale teksten is gezocht naar teksten die in een taal opgesteld waren die voor de onderzoekers leesbaar was. Van de Finse, Spaanse, Deense (met uitzondering van de wetttekst die de Beeldschermrichtlijn omzet) , Zweedse en Tsjechische omzettingsteksten zijn Engelstalige officieuze versies online beschikbaar. Op de websites staat aangegeven dat in geval van twijfel voor de interpretatie van de betekenis van de tekst dient teruggegrepen worden naar de officiële taalversie. De Belgische, Duitse, Franse en Luxemburgse originele teksten vormden geen probleem voor de onderzoekers; de teksten zijn opgesteld in het Nederlands, Duits en Frans en kunnen gemakkelijk gelezen worden.

•

In eerste instantie zijn de nationale wetteksten gescreend die de Europese richtlijnen omzetten. Toch is het meestal zo dat een richtlijn niet in één tekst is omgezet maar dat de bepalingen verspreid zijn over meerdere teksten. Dit is zeker het geval voor de Kaderrichtlijn en bij de lidstaten die reeds een uitgebreide wetgeving inzake veiligheid en gezondheid hadden. De bepalingen die in andere teksten zijn opgenomen en bijgevolg niet in de omzettingstekst voorkomen zijn vaak dezelfde: informatie en opleiding, raadpleging en overleg, gezondheidstoezicht.

•

De opzet van de studie was om in eerste instantie de administratieve bepalingen te onderzoeken, met name deze die een documentatieplicht met zich meebrengen. Gezien de bovengemelde bepalingen niet van dien aard zijn, is het onderzoek van de juridische omzetting (in de meeste gevallen) beperkt gehouden tot de omzettingstekst.

•

In een aantal landen (Duitsland, Frankrijk, Spanje) zijn de omzettingsteksten nader toegelicht aan de hand van een rondschrijven of een richtsnoer die een nadere toelichting geeft van bepaalde artikelen. Gezien het belang van deze teksten voor het onderzoek zijn deze ook geanalyseerd.

Bedenkingen •

Elke lidstaat implementeert de Europese wetgeving in de nationale regelgeving volgens eigen tradities en taal. Bij het omzettingsproces kan het gebeuren dat er taalverschillen optreden of zelfs interpretatieverschillen als gevolg van een andere betekenis die gegeven wordt aan termen of uitdrukkingen in het eigen rechtssysteem.



Research Centre •

Ook de aard van de omzettingsteksten kan verschillen van land tot land. In Luxemburg en Tsjechië is de kaderrichtlijn opgenomen in de Code du Travail; in Denemarken en Spanje is de Kaderrichtlijn omgezet in wetten en in België en het Verenigd Koninkrijk zijn de bepalingen van de Kaderrichtlijn verspreid over wetten en andere regelgevende teksten. Welke waarde wordt gegeven aan de aard van de teksten en welke de gevolgen zijn van de niet-naleving in de praktijk van elk van deze teksten is niet steeds duidelijk. Ook de bevoegdheden van de inspecties voor controle van de naleving kunnen verschillen alsook de sanctionering.

•

Zoals boven vermeld worden de wetteksten vaak vergezeld van een rondschrijven of een richtsnoer die aangeeft op welke wijze een bepaling moet geïnterpreteerd worden. Het is niet altijd even duidelijk wat de juridische waarde van deze teksten is.

2.3

Interviews

Naast de juridische omzetting wilde het onderzoek nagaan welke bepalingen uit de EG-richtlijnen moeilijkheden veroorzaakten bij de omzetting en welke weerstand deze opriepen op het terrein. Hiervoor werden interviews geregeld met experten op basis van een verkorte vragenlijst die hen eerst werd toegestuurd. De experten behoren tot de sociale partners en de overheden, de expertinstituten en de belangenverenigingen voor het MKB. In een ideale situatie zou het gezien de verscheidenheid van de onderzochte materies van de Europese richtlijnen aangewezen zijn om een expert in de materies bouw, chemische agentia en administratie in elk van de lidstaten te raadplegen. In de praktijk bleek dit binnen de grenzen van dit onderzoek echter niet gerealiseerd te kunnen worden. In landen als Tsjechië en Spanje blijkt het taalprobleem een drempel te zijn voor interviews; niet voor het beantwoorden van de vragenlijst. Aan de experten werd gevraagd om een beeld te schetsen van alternatieve invulling van de richtlijnen in kwestie met voorstellen voor bepalingen en maatregelen die een eenvoudige en kostenvriendelijke implementatie op grote schaal toelaten en dit met het oog op een maximale lastenverlaging voor de bedrijven en meer specifiek het MKB. De antwoorden zijn verwerkt in de hoofdstukken over de toekomstperspectieven. Bedenkingen Uit de antwoorden van de experten blijkt enige terughoudendheid om ten behoeve van dit onderzoek de bepalingen in de eigen wetgeving aan te duiden die ruimte laten voor interpretatie of die een zwakkere omzetting van de Europese regelgeving zouden zijn . Men wil niet dat slapende honden wakker gemaakt worden.



Research Centre

3 De kaderrichtlijn 89/391/EEG 3.1

Context van de Europese richtlijn

Vóór het verschijnen van de kaderrichtlijn (89/391/EEG) verschilde de aanpak van veiligheid en gezondheid op het werk in de lidstaten onderling. De kaderrichtlijn heeft een uniforme benadering opgelegd die gebaseerd is op preventie, verantwoordelijkheid van de werkgever, informatie, opleiding, en raadpleging en participatie van de werknemers.

3.2

Bepalingen van de Europese richtlijn

De kaderrichtlijn heeft tot doel maatregelen ten uitvoer te leggen ter bevordering van de verbetering van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers op het werk. Zij bevat algemene beginselen betreffende de preventie van beroepsrisico's en de bescherming van de veiligheid en de gezondheid, het uitsluiten van risico- en ongevalfactoren, voorlichting, raadpleging, evenwichtige deelneming in overeenstemming met de nationale wetten en/of praktijken, de opleiding van de werknemers en hun vertegenwoordigers, evenals algemene regels voor de tenuitvoerlegging van die beginselen.

3.3

Toepassingsgebied

Deze Europese richtlijn is van toepassing op alle particuliere of openbare sectoren (industriële, landbouw-, handels-, administratieve, dienstverlenende, educatieve, culturele, vrijetijdsactiviteiten, enz.). Deze Europese richtlijn geldt niet wanneer bijzondere aspecten die inherent zijn aan bepaalde activiteiten in overheidsdienst, bij voorbeeld bij de strijdkrachten of de politie, of aan bepaalde activiteiten in het kader van de bevolkingsbescherming, de toepassing ervan in de weg staan. In dat geval moet ervoor worden gezorgd dat de veiligheid en de gezondheid van de werknemers zoveel mogelijk worden verzekerd, met inachtneming van de doelstellingen van deze richtlijn.

3.4 -

Voornaamste verplichtingen van de werkgever

Verantwoordelijkheid van de werkgever (Art. 5) Toepassing van algemene preventieprincipes (Art. 6) Diensten voor preventie en bescherming (Art. 7) Eerste hulp, brandbestrijding en evacuatie (Art. 8) Documentatieplicht (Art. 9) Voorlichting van werknemers (Art. 10) Raadpleging en participatie van werknemers (Art. 11) Opleiding van werknemers (Art. 12) Gezondheidstoezicht (Art. 14) Risicogoepen (Art. 15)



Research Centre

3.5

Omzetting in de lidstaten

3.5.1 Omzettingsteksten België De Europese richtlijn 89/391/EEG is omgezet in diverse bepalingen waarvan de belangrijkste zijn: - De Wet betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk; - het Koninklijk Besluit betreffende de algemene principes van het welzijnsbeleid; - het Koninklijk Besluit betreffende de interne dienst voor preventie en bescherming; - het Koninklijk Besluit betreffende de externe dienst voor preventie en bescherming. Denemarken De Europese richtlijn 89/391/EEG is omgezet in Deense wetgeving door de Danish Working Environment Act No 268. Deze kaderwet neemt ook bepalingen op van de Europese richtlijn 94/33/EEG met betrekking tot jonge werknemers en de Europese richtlijn 03/88/EEG met betrekking tot arbeidstijden. De wet wordt aangevuld door Verordeningen, die aangeven hoe de doelstellingen van de Wet voor specifieke deelgebieden kunnen worden verwezenlijkt. Verordeningen zijn wettelijke bepalingen die wettelijk bindend zijn voor de ondernemingen en die doorgaans ook regels betreffende strafrechtelijke sancties bevatten. De Wet en de Verordeningen worden aangevuld met Leidraden en Mededelingen van de Working Environment Authority, die niet bindend zijn. Bij de omzetting van de kaderrichtlijn zijn ook het Executive Order on the Performance of Work No 559 en het Executive Order on the Health and Safety Activities of Enterprises No 575 betrokken. Duitsland De Europese richtlijn 89/391/EEG is omgezet in het Arbeitsschutzgesetz (ArbSchG) (de Wet op de Arbeidsbescherming) van 7 augustus 1996. De wet zet daarnaast ook de bepalingen van de Europese richtlijn 91/383/EEG om. Het Arbeitsschutzgesetz wordt aangevuld met een aantal regels en voorschriften. De eerste categorie (Unfallverhütungsvorschriften – Voorschriften voor ongevallenpreventie - BGV) heeft betrekking op preventiedoelstellingen alsook op sector- of procedurespecifieke eisen. Deze zijn wettelijk bindend. Deze voorschriften zijn onderverdeeld in de categorieën A (Algemene voorschriften/Organisatie van de arbeidsbeveiliging in bedrijven), B (Effecten), C (Bedrijfstype/Activiteiten) en D (Werkplek/Arbeidsprocedures). In de regels met betrekking tot de veiligheid en de gezondheid op het werk (BG-regels, BGR) worden bestaande voorschriften samengevoegd of geconcretiseerd. Enerzijds hebben BG-regels tot doel om bepaalde door de staat opgelegde voorschriften met betrekking tot de veiligheid op het werk of de vermijding van ongevallen concreet aan te duiden of te verduidelijken. Anderzijds kunnen ze in specifieke gevallen ook oplossingen aanreiken die een verbetering van de veiligheid en de gezondheid op het werk ten goede komen.



Research Centre Finland De kaderrichtlijn 89/391/EEG is in Finse wetgeving omgezet door de volgende teksten: -

Occupational Safety and Health Act (738/2002) Occupational Health Care Act (1383/2001) Act on Occupational Safety and Health Enforcement and Cooperation on Occupational Safety and Health at Workplaces (44/2006).

Frankrijk

De kaderrichtlijn 89/391/EEG is in Franse wetgeving omgezet door de volgende teksten: -

Code du Travail Loi 91/1414 du 31 décembre 1991 Article 7 Loi du 17 janvier 2002 décret 2003-546 du 24 juin 2003 Arrêté du 24 décembre 2003 Article 9 décret n°2001-1016 du 5 novembre 2001 Circulaire d’application N° 6 DRT du 18 avril 2002 (non règlementaire).

Luxemburg De kaderrichtlijn werd door de wet van 17 juni 1994 in Luxemburgs recht omgezet. Aangezien Luxemburg onlangs zijn arbeidsrecht heeft gecodificeerd, staat de tekst voortaan in de Code du Travail: art. L. 311 tot L. 327-2. De wettekst neemt de bepalingen van de richtlijn nagenoeg letterlijk over. Tijdens de wetgevende procedure werd de ontwerptekst voor de omzetting van de kaderrichtlijn aan de sociale partners voorgelegd, met 8 ontwerpen voor een groothertogelijke verordening; een daarvan betreft uitrustingen met een beeldscherm, een andere gaat over tijdelijke en mobiele bouwplaatsen. Spanje De kaderrichtlijn 89/391/EEG is in Spaanse wetgeving omgezet door de Wet 31/1995, November 8th for Prevention of Risks at Work (BOE 10/11/1995) De Wet 31/1995 is meer dan enkel een omzetting van de Europese richtlijn. Deze wet vormt het kader van de wetgeving betreffende veiligheid en gezondheid op het werk. In deze wet wordt ook het gehele veiligheidslandschap in Spanje met zijn diverse actoren vastgelegd, vooral in Hoofdstuk II van deze wet. De kaderrichtlijn had belangrijke juridische consequenties voor Spanje aangezien het land een verouderde of ontoereikende wetgeving had ter zake. Rechtspraak Tegen Spanje werd een inbreukprocedure ingesteld (C-79/95) omdat de omzettingsprocedure niet bekend was gemaakt. Tsjechië



Research Centre De kaderrichtijn is omgezet in de Labour Code N° 262/2006. De Labour Code of het Arbeidswetboek regelt de sociale wetgeving en bevat de omzettingsteksten van een reeks Europese richtlijnen, waaronder de Kaderrichtlijn en de andere bestudeerde richtlijnen. Verenigd Koninkrijk De kaderrichtlijn 89/391/EEG is in eerste instantie in Britse wetgeving omgezet door de Health and Safety at Work etc Act 1974 (voorafgaand aan de richtlijn) en de Management of Health and Safety at Work Regulations 1999. De oorspronkelijke Regulations werden geïntroduceerd in 1992 en werden van kracht in 1993, om te voldoen aan de datum van inwerkingtreding van de Europese richtlijn. Zweden De Europese kaderrichtlijn is grotendeels omgezet in Zweedse wetgeving door de Work Environment Act (laatste versie van 2005) en de Provisions Systematic Work Environment Management (SWEM) (AFS 2001:1). Deze laatste bevat bepalingen omtrent het beleid op de werkplaats, de toewijzing van de taken, expertise van buiten het bedrijf en geschreven risico-analyses. Provisions hebben een wetgevende status. Naast deze Provisions geeft de overheid ook General Recommendations uit die de wetgeving verduidelijken en waarin ondermeer praktijkvoorbeelden, eventuele procedures, aanbevelingen, achtergrondinformatie en referenties zijn te vinden. Deze hebben geen wettelijke status. Sinds 2001 houdt een panel van specialisten zich in het bijzonder bezig met de vereenvoudiging en recodificatie van de wetgeving betreffende veiligheid en gezondheid op het werk.

3.5.2 Toepassingsgebied België Het toepassingsgebied is specifieker gemaakt doordat het de categorieën van werknemers en werkgevers waarop de wetgeving van toepassing is, vastlegt: 1° Werknemers: - de personen die, anders dan krachtens een arbeidsovereenkomst, arbeid verrichten onder het gezag van een ander persoon; - de personen die een beroepsopleiding volgen waarvan het studieprogramma voorziet in een vorm van arbeid die al dan niet in de opleidingsinstelling wordt verricht; - de personen verbonden door een leerovereenkomst; - de stagiairs; - de leerlingen en studenten die een studierichting volgen waarvan het opleidingsprogramma voorziet in een vorm van arbeid die in de onderwijsinstelling wordt verricht; 2° Werkgevers: de personen die de onder 1° genoemde personen tewerkstellen. Denemarken In WEA 268 Art. 2 ligt het toepassingsgebied vast. In Art 2 (2) van WEA 268 zijn uitgezonderd van het toepassingsgebied: werk dat uitgevoerd wordt in het private huishouden van een werkgever en werk dat uitsluitend wordt uitgevoerd bij leden van de familie van de werkgever die tot zijn huishouden behoren.



Research Centre Art. 3 (1) en Art 3 (2) van WEA 268 bevatten een specificatie. De wetgeving is ook van toepassing voor het luchtvaartwezen voor zover het werk op de grond betreft. Deze wetgeving is eveneens van toepassing op de scheepvaart en de visserij met betrekking tot het laden en ontladen van schepen, met inbegrip van visserijschepen en voor scheepsbouwwerken en gelijkaardige werken die uitgevoerd worden aan boord van schepen. Duitsland Het Arbeitsschutzgesetz is van toepassing op werkgevers en werknemers, leerlingen met leercontract, werknemers in de publieke sector, rechters, werknemers in het leger, werknemers in beschutte werkplaatsen. De wet is niet van toepassing op huisbedienden, scheepvaartpersoneel en werknemers in mijnen en graverijen. Finland De Occupational Safety and Health Act No. 738/2002 bepaalt het toepassingsgebied in termen van een contractuele overeenkomst en werk in de publieke sector of onderworpen aan publieke regelgeving. De wetgeving is eveneens van toepassing op derden en geldt in geval van thuiswerk of werk op een andere locatie dan de gewone werkplek. Ook in dit geval is de werkgever onderworpen aan de reglementaire bepalingen betreffende het gebruik van machines en arbeidsmiddelen, persoonlijke beschermingsmiddelen en gevaarlijke stoffen. Frankrijk Artikel L230-1 van le Code du Travail bepaalt dat aan de wetgeving onderworpen zijn: de industriële, commerciële en landbouwinrichtingen en hun aanhorigheden, van welke aard ook, openbaar of privé, neutraal of religieus, zelfs als ze het karakter hebben van een samenwerkingsverband, beroepsonderwijs of liefdadigheid, met inbegrip van de inrichtingen waar alleen de familieleden onder het gezag van de vader, de moeder of de voogd tewerkgesteld zijn. Zijn eveneens onderworpen aan deze bepalingen: de ministeriële of overheidsdiensten, de vrije beroepen, de burgerlijke vennootschappen, de beroepsorganisaties, de verenigingen en groeperingen van welke aard ook, alsook de inrichtingen vermeld in artikel 2 van wet nr. 86-33 van 9 januari 1986 houdende statutaire bepalingen betreffende de openbare ziekenhuiswerking en de particuliere verzorgingsinrichtingen. Zijn eveneens onderworpen aan de bepalingen van deze titel: de openbare instellingen met een industrieel en commercieel karakter en de bij decreet bepaalde openbare instellingen die tegelijk een opdracht van openbare dienst van administratieve aard en van industriële en commerciële aard vervullen, wanneer die personeel tewerkstellen onder de voorwaarden van het privaatrecht […] De werkplaatsen van de openbare instellingen die technisch of beroepsonderwijs verstrekken, zijn onderworpen aan de bepalingen van de hoofdstukken II, III en IV van deze titel, zowel voor wat het personeel als voor wat de leerlingen betreft. Een toepassingsdecreet bepaalt de toepassingsvoorwaarden van deze bepalingen, gelet op de specifieke doelstellingen van de onderwijsinrichtingen. Deze bepalingen kunnen echter, rekening houdend met de bijzondere aard van sommige van deze inrichtingen en van de eventueel bestaande instellingen die het personeel vertegenwoordigen, het voorwerp uitmaken van aanpassingen, met het voorbehoud dat zij aan de werknemers van deze



Research Centre instellingen dezelfde garanties bieden. Deze aanpassingen vloeien voort uit decreten in de Raad van State. Luxemburg Het toepassingsgebied van de wet van 17 juni 1994 omvat alle werknemers zoals vastgelegd in de wet van 24 mei 1989 alsook de stagiaires, de personen met een leercontract, de leerlingen en jobstudenten. Spanje In Spanje werden oorspronkelijk de strijdkrachten en politie niet opgenomen in het toepassingsgebied van de nationale wetgeving die de omzetting vormt van de kaderrichtlijn. Het Koninkrijk Spanje werd daarvoor vervolgd door het Europese Hof van Justitie (zaak C-132/04). Ondertussen is dit aangepast en zijn door de Koninklijk Decreten 179/2005 en 2/2006 respectievelijk ook het leger en de politie onderworpen aan de wetgeving die deze Europese richtlijn omzette in nationaal recht. Het Spaanse besluit vermeldt in het bijzonder de penitentiaire instellingen en laat de mogelijkheid om, daar waar de karakteristieken van de werkplaats dit eisen, om het besluit hieraan aan te passen. Huispersoneel expliciet uitgesloten van het toepassingsgebied van het besluit, maar de huiseigenaar wordt er wel op gewezen dat hij/zij er voor zorg moet dragen dat het werk uitgevoerd wordt in aangepaste veiligheidsen gezondheidsomstandigheden. De Spaanse wetgeving neemt andere definities op dan diegenen die in de Europese richtlijn voorkomen. Zo wordt er in het besluit een definitie gegeven van preventie (ook in de Europese richtlijn), arbeidsrisico, schade opgelopen door het werk, ernstig en onmiddellijk gevaar op de werkplek, potentieel gevaarlijk, arbeidsmiddel, arbeidsomstandigheden, persoonlijke beschermingsmiddelen. Tsjechië Het toepassingsgebied van de Labour Code zijn de werknemers uit de private en publieke sector. Verenigd Koninkrijk De Management of Health and Safety at Work Regulations zijn niet van toepassing op werknemers uit de scheepvaart. Sommige bepalingen zijn niet van toepassing op huispersoneel. Zweden De Work Environment Act (WEA Chapter 1 section 2) is van toepassing op alle werknemers die voor een werkgever werken. De Wet is voor bepaalde bepalingen ook van toepassing op éénmanszaken of familieondernemingen (gebruik van machines en gevaarlijke producten). De publieke sector valt onder het toepassingsgebied, alsook militairen. Voor deze laatste categorie is er slechts één uitzondering, nl. het recht van veiligheidsafgevaardigden om militaire oefeningen te onderbreken (Sectie 14 van de Work Environment Ordinance). De Wet is eveneens van toepassing op visserijvaartuigen. . Wanneer in deze wetgeving gerefereerd wordt naar de werkgever zal dit, in het geval van schepen, ook van toepassing zijn op de eigenaar van het schip. Voor het toepassingsgebied



Research Centre van deze wetgeving is ook diegene die aanzienlijke zeggenschap heeft op een schip en tewerkgesteld is door de scheepseigenaar gelijkgesteld aan het statuut van scheepseigenaar (en dus van werkgever). Leerlingen in de brede zin van het woord vallen onder het toepassingsgebied van de Work Environment Act, voor zover het “vocational education/training” betreft en geen vrijetijdsactiviteiten (zo wordt verduidelijkt dat leerlingen in rijscholen en in muziekscholen niet onder het toepassingsgebied vallen). (WEA Chapter 1 Section 3) Huispersoneel ouder dan 18 jaar is uitgesloten van het toepassingsgebied (WEA Chapter 1 Section 4).

3.5.3 Voornaamste verplichtingen van de werkgever 3.5.3.1

Verantwoordelijkheid van de werkgever – Artikel 5

Artikel 5 van de kaderrichtlijn legt de verplichting bij de werkgever om te zorgen voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers betreffende alle met het werk verbonden aspecten. De verantwoordelijkheid van de werkgever blijft ook indien hij een beroep doet op deskundigen (personen of diensten) van buiten het bedrijf. Ook de verplichtingen van de werknemers op het gebied van de veiligheid en de gezondheid op het werk doen geen afbreuk aan het beginsel van de verantwoordelijkheid van de werkgever. Het artikel geeft de bevoegdheid aan de Lidstaten de verantwoordelijkheid van de werkgevers uit te sluiten of te verminderen voor feiten die te wijten zijn aan abnormale en onvoorzienbare omstandigheden buiten de wil van de werkgevers of buitengewone gebeurtenissen, indien de gevolgen van die omstandigheden of gebeurtenissen ondanks alle betrachte zorgvuldigheid niet hadden kunnen worden voorkomen. België Verplichte zorg voor veiligheid en gezondheid Het Koninklijk Besluit Welzijnsbeleid bepaalt in Art. 3 dat de werkgever verantwoordelijk is voor de structurele planmatige aanpak van preventie en dat het besluit geen afbreuk doet aan de specifieke verplichtingen die aan de werkgever worden opgelegd in toepassing van andere wetteksten. Verantwoordelijkheid van de werkgever De bepaling van de Europese richtlijn in punt 5.2 is algemener gehouden in het Koninklijk Besluit Welzijnsbeleid. De Europese richtlijn stelt dat indien een werkgever een beroep doet op deskundigen van buiten het bedrijf, zijn verantwoordelijkheden behouden blijven. De werkgever wordt bijgestaan door een interne en/of externe dienst voor preventie en bescherming op het werk. Werknemers dragen ook een verantwoordelijkheid; door terugkoppeling en ondersteuning van de werkgever en de preventiedienst nemen zij deel aan het preventiebeleid. De bepaling van de Europese richtlijn in punt 5.4 is niet overgenomen in de Belgische wetgeving. Punt 4 bepaalt dat de lidstaten de bevoegdheid hebben tot uitsluiting of vermindering van de



Research Centre verantwoordelijkheid van de werkgevers voor feiten die te wijten zijn aan abnormale en onvoorzienbare omstandigheden buiten de wil van de werkgevers of buitengewone gebeurtenissen. De Welzijnswet van 4 augustus 1996 vermeldt in artikel 4 dat de Koning bijzondere maatregelen kan vaststellen om rekening te houden met de specifieke toestand van inzonderheid de thuiswerkers, de kleine en middelgrote ondernemingen, de krijgsmacht, de politiediensten en de diensten voor burgerbescherming, met het oog op het bereiken van een gelijkwaardig beschermingsniveau. De Belgische werkgever heeft een Collectieve Arbeidsovereenkomst (CAO) Nr 85 over telewerk algemeen bindend verklaard via een Koninklijk Besluit op 5 september 2006. De CAO verduidelijkt dat telewerkers dezelfde rechten genieten als vergelijkbare niet-telewerkers wat betreft opleidingen, loopbaanmogelijkheden en dat voor hen dezelfde werkbelasting en prestatienormen gelden. De werkgever informeert de telewerkers over het organisatiebeleid inzake veiligheid en gezondheid op het werk, die zij op hun beurt moeten respecteren. Denemarken Verplichte zorg voor veiligheid en gezondheid De algemene verplichtingen van de werkgever betreffende veiligheid en gezondheid op de werkplaats liggen vervat in het Uitvoerend Besluit nr 575 van 21 juni 2001, in het bijzonder in art. 18 (1) . In artikel 7 van het Uitvoerend Besluit nr 559 legt de wetgever de werkgever op dat alle werk dient uitgevoerd te worden met inachtname van de gezondheid en de veiligheid van de werknemers en dat alle nodige preventiemaatregelen dienen getroffen te worden om de veiligheid en de gezondheid van de werknemers te garanderen. Verantwoordelijkheid van de werkgever De verantwoordelijkheid voor de veiligheid en de gezondheid in de onderneming ligt bij de werkgever. Werknemers nemen deel aan het preventiebeleid en evalueren de getroffen preventieen beschermingsmaatregelen. Duitsland Verplichte zorg voor veiligheid en gezondheid De werkgever moet maatregelen nemen om de veiligheid en de gezondheid van de werknemers te verzekeren, aldus het Arbeitsschutzgesetz §3. Verantwoordelijkheid van de werkgever §13 van het Arbeitsschutzgesetz bepaalt dat de werkgever de verantwoordelijkheid draagt voor de taken die in de wetgeving bepaald zijn. Hij moet de nodige maatregelen nemen om de de veiligheid en de gezondheid van de werknemers te verzekeren, de effectiviteit hiervan te beoordelen en indien nodig aan te passen. Hij moet streven naar een voortdurende verbetering van veiligheidsen gezondheidsniveau in de onderneming. Om hem bij te staan en te adviseren bij deze taak duidt de werkgever bevoegde personen aan. Finland Verplichte zorg voor veiligheid en gezondheid



Research Centre De Occupational Safety and Health Act (738/2002) 8 § bepaalt dat de werkgever voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers moet zorgen en daarvoor de nodige maatregelen moet nemen. De werkgever moet rekening houden met de arbeidsomstandigheden en de werkomgeving, alsook met de persoonlijke capaciteiten van de werknemers. De werkgever is verantwoordelijk voor het voorzien van gezondheidszorg (Occupational Health Care). Verantwoordelijkheid van de werkgever Artikel 63 van de Occupational Safety and Health Act (738/2002) voorziet straffen indien de werkgever verzaakt aan zijn verantwoordelijkheid. Frankrijk Verplichte zorg voor veiligheid en gezondheid Artikel 230-2 van le Code du Travail bepaalt dat de werkgever de nodige maatregelen treft om de veiligheid van de werknemers van de inrichting, inclusief de tijdelijke werknemers, te verzekeren en hun gezondheid te beschermen. […] Verantwoordelijkheid van de werkgever Datzelfde artikel wijst er ook op dat de bepalingen van art. L 230-3 [instructies gegeven aan de werknemers] geen afbreuk doen aan het principe van de verantwoordelijkheid van de werkgevers. De wetgeving voorziet niet in uitzonderingen op de verantwoordelijkheid van de werkgever. Overigens, is de werkgever verplicht om een interne of externe gezondheidsdienst te organiseren. Deze gezondheidsdienst heeft tot taak de werkgever te ondersteunen. (Art. 241-1 en volgende van de Code du Travail). Luxemburg Verplichte zorg voor veiligheid en gezondheid Art. 4 van de wet van 17 juni 1994 is een 1:1 omzetting . Verantwoordelijkheid van de werkgever Art. 4 van de wet van 17 juni 1994 legt de verantwoordelijkheid van de werkgever vast in een 1:1 omzetting. Spanje Verplichte zorg voor veiligheid en gezondheid De verplichtingen van de werkgever zijn 1:1 overgenomen van de Europese richtlijn en liggen vervat in art. 14 van de Wet 31/1995. Verantwoordelijkheid van de werkgever Artikel 14 van de Wet 31/1995 legt de verplichting voor de zorg voor bescherming van de werknemers voor de risico’s op het werk bij de werkgevers. De werkgever is verantwoordelijk voor het preventiebeleid in de onderneming, de risico-evaluatie, het preventieplan en de documentatie.



Research Centre

Tsjechië Verplichte zorg voor veiligheid en gezondheid Section 101 van de Labour Code legt de verplichting voor de zorg voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers bij de werkgevers. Verantwoordelijkheid van de werkgever Section 101 van de Labour Code bepaalt dat deze zorg integraal en onverminderd deel uitmaakt van de taken van de werkgever. Verenigd Koninkrijk Verplichte zorg voor veiligheid en gezondheid Artikel 2 van de Health & Safety At Work Act 1974 bepaalt dat het de plicht is van elke werkgever, om in de mate van het mogelijke (so far as is reasonably practicable) de gezondheid, veiligheid en het welzijn van de werknemers te verzekeren. De werkgever met minstens vijf werknemers dient een geschreven beleidsverklaring inzake veiligheid en gezondheid op te maken waarin de organisatie van het preventiebeleid wordt beschreven. Regulation 5 van de Management of Health and Safety at Work Regulations bepaat dat de werkgever gepaste preventiemaatregelen dient te nemen en deze vanaf vijf werknemers dient te documenteren. Rechtspraak Het Verenigd Koninkrijk heeft recent het pleit gewonnen in een vordering door de Europese Commissie ingesteld naar aanleiding van de kwalificatie “redelijkerwijs uitvoerbaar” die opgenomen is in de wetgeving betreffende de veiligheid en de gezondheid van de werknemers. Het Hof heeft de vordering afgewezen1. Aangezien ze van mening was dat deze bepaling niet aan de Europese richtlijn beantwoordt, heeft de Europese Commissie een vordering ingesteld tegen het Verenigd Koninkrijk wegens het in gebreke blijven om aan zijn verplichtingen te voldoen. Ze is van mening dat de wetgeving van het Verenigd Koninkrijk een werkgever de kans biedt om zich aan zijn verantwoordelijkheid te onttrekken, indien hij kan bewijzen dat het nemen van maatregelen die het mogelijk maken om de veiligheid en de gezondheid van de werknemers te verzekeren absoluut niet in verhouding zou hebben gestaan tot het betreffende risico in termen van geld, tijd of moeite. Volgens de Europese Commissie is de enig mogelijke afwijking die op een dergelijke verantwoordelijkheid kan worden toegestaan die onder de omstandigheden die uitdrukkelijk worden vermeld in artikel 5(4) van de Europese richtlijn, een bepaling die als uitzondering op het algemene principe dat de werkgever verantwoordelijk is, streng moet worden geïnterpreteerd. Het Hof heeft de vordering afgewezen die door de Europese Commissie was ingesteld. Het Hof merkt, als inleidend punt, op dat de Europese Commissie de betwiste bepaling niet alleen aanvalt wegens de mogelijkheid die ze biedt om de verantwoordelijkheid van de werkgever te beperken, maar ook wegens zijn mogelijkheid om de omvang van de algemene verplichting tot het verzekeren van de veiligheid te beïnvloeden die aan de werkgever toekomt. 1

Europees Hof van Justitie, Case C-127/05 van 14 juni 2007



Research Centre

Wat de verantwoordelijkheid van de werkgever betreft, wijst het Hof erop dat de Europese Commissie haar argument baseert op een interpretatie van de Europese richtlijn waarbij de werkgever onder een no-faultaansprakelijkheidsregeling (niet-aansprakelijkheidsregeling) valt, zowel burgerrechtelijk als strafrechtelijk. Het Hof stelt echter dat een dergelijke lezing van de Europese richtlijn niet kan worden gebaseerd op de formulering, de voorgeschiedenis van de wetgeving of de regeling van de Europese richtlijn. Het Hof merkt verder op dat de Europese Commissie niet heeft aangetoond in welk opzicht de doelstelling van de Europese richtlijn niet kan worden verwezenlijkt door andere middelen dan de invoering van een no-faultaansprakelijkheidsregeling voor de werkgevers. Hij concludeert dat de Europese Commissie niet heeft aangetoond dat de betwiste bepaling door de uitsluiting van een vorm van no-faultaansprakelijkheid de verantwoordelijkheid van de werkgevers, in overtreding van de bepalingen van de Europese richtlijn, beperkt. Wat het effect van de bepaling op de omvang van de verplichting van de werkgever om de veiligheid te verzekeren betreft, vindt het Hof dat de Europese Commissie haar interpretatie van de inhoud van die verplichting onvoldoende duidelijk heeft gemaakt. Het Hof concludeert dat de Europese Commissie niet heeft aangetoond op welke manier de betwiste bepaling, beschouwd in het licht van het vermelde nationale jurisprudentierecht, een overtreding vormt van de bepalingen van de Europese richtlijn2. Verantwoordelijkheid van de werkgever Regulations 21 van de Management of Health and Safety at Work Regs 1999 legt de verantwoordelijkheid voor de veiligheid en gezondheid van de werknemer bij de werkgever. Zweden Verplichte zorg voor veiligheid en gezondheid Chapter 3 Section 2 van de Work Environment Act bepaalt dat de werkgever alle maatregelen zal nemen om te voorkomen dat werknemers blootgesteld worden aan risico’s voor de gezondheid en de veiligheid. Hiervoor zal de werkgever alle maatregelen die een veilige en gezonde werkomgeving beogen, plannen, aansturen en controleren. De Systematic Work Environment Management (SWEM) Provisions (AFS 2001:1) bepalen dat het systematisch beleid van de werkomgeving deel uitmaakt van het dagelijks beleid van de onderneming. De ondernemer duidt een of meerdere personen aan die instaan voor de preventie van risico’s en het treffen van beschermingsmaatregelen. De toewijzing van taken gebeurt schriftelijk indien er minstens 10 personen tewerkgesteld zijn. Verantwoordelijkheid van de werkgever De Zweedse wetgeving stelt zonder uitzondering de verantwoordelijkheid bij de werkgever. Over het algemeen is het zo dat de werkgever alleen verantwoordelijk is voor zijn eigen werknemers. Andere bepalingen leggen wel specifiek een verplichting op tot coördinatie.

3.5.3.2

Algemene preventieprincipes – Artikel 6

Preventieprincipes 2

Rapid, Uitspraak van het Europees Hof van Justitie, Case C-127/05, 14 juni 2007



Research Centre Art. 6 van de kaderrichtlijn bepaalt dat de werkgever de nodige maatregelen moet treffen voor de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers en legt de preventieprincipes vast. Risico-evaluatie De risico-evaluatie moet de basis vormen van preventieve activiteiten en werken productiemethoden die een betere bescherming bieden van de werknemers. Deze moeten geïntegreerd worden in het geheel van de activiteiten van het bedrijf en betrekking hebben op alle niveaus. De werkgever dient wanneer hij een werknemer met de uitvoering van een taak belast, de bekwaamheid van de betrokken werknemer op het gebied van veiligheid en gezondheidsbescherming in aanmerking te nemen. De werkgever dient ervoor te zorgen dat over de planning en invoering van nieuwe technologieën overleg wordt gepleegd met de werknemers en/of hun vertegenwoordigers, wat betreft de gevolgen voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers van de keuzes betreffende uitrusting, de arbeidsomstandigheden en de invloed van de omgevingsfactoren op het werk. De werkgever moet de nodige maatregelen nemen opdat alleen werknemers die passende instructies hebben gekregen, tot de zones met ernstige en specifieke gevaren toegang hebben. Wanneer er werknemers van verschillende bedrijven op een zelfde arbeidsplaats aanwezig zijn, moeten de werkgevers samenwerken bij de uitvoering van de preventiemaatregelen en hun optreden coördineren . De maatregelen betreffende de veiligheid, de hygiëne en de gezondheid op het werk mogen in geen geval financiële lasten voor de werknemers met zich brengen België Risico-evaluatie: dynamisch risico-beheersingssysteem Art. 7 van het Koninklijk Besluit Welzijnsbeleid kadert de risico-evaluatie in een dynamisch risicobeheersingssysteem als strategie voor het verrichten van een risico-analyse op basis waarvan preventiemaatregelen worden vastgesteld. Het dynamisch risico-beheersingssysteem geeft vorm aan de structurele planmatige aanpak van preventie. Het dynamisch risico-beheersingssysteem is gesteund op de algemene preventiebeginselen en heeft betrekking op acht domeinen: arbeidsveiligheid; bescherming van de gezondheid van de werknemer op het werk; psycho-sociale belasting veroorzaakt door het werk; ergonomie; arbeidshygiëne; verfraaiing van de arbeidsplaatsen; maatregelen van de onderneming betreffende leefmilieu en bescherming van de werknemers tegen geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk. De preventiemaatregelen worden vastgelegd in een globaal preventieplan dat schriftelijk en voor een termijn van vijf jaar wordt opgemaakt. Het Koninklijk Besluit Welzijnsbeleid bepaalt in Art. 10 de inhoud van het globaal preventieplan. Het globaal preventieplan wordt in de praktijk gezet door middel van een schriftelijk jaarlijks actieplan.



Research Centre Deskundigheid Voor het opsporen van de risico's voor de werknemers moet elke werkgever beschikken over een Interne Dienst voor Preventie en Bescherming op het werk. Deze dienst staat de werkgever en de werknemers bij in de toepassing van de preventiemaatregelen, die betrekking hebben op het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk. De Dienst telt één of meer preventieadviseurs. Is er in de Dienst meer dan één preventieadviseur, dan wordt één van hen belast met de leiding van de Dienst. Indien de Dienst uit afdelingen bestaat, dan wordt voor de Dienst als geheel en per afdeling minstens één preventieadviseur aangesteld. Is er in een afdeling meer dan één preventieadviseur dan wordt één van hen belast met de leiding van de afdeling. De preventieadviseurs van een interne Dienst voor Preventie en Bescherming op het werk behoren tot het personeel van de werkgever (Artikel 42 van de Welzijnswet). De werkgever duidt de preventieadviseurs of hun tijdelijke plaatsvervangers aan, vervangt hen of verwijdert hen uit hun functie, na voorafgaand akkoord van het Comité. De wetgever heeft gebruik gemaakt van de clausule van de Kaderrichtlijn die bepaalt dat de lidstaten zelf de categorieën van bedrijven kunnen bepalen waarin de werkgever de preventietaken op zich kan nemen. Art. 33 van de Welzijnswet bepaalt dat in de ondernemingen met minder dan twintig werknemers de werkgever zelf de functie van preventieadviseur mag vervullen. De werkgever die de functie van preventieadviseur waarneemt moet volgens Art. 22 van de Welzijnswet voldoende kennis van de wetgeving inzake het welzijn van de werknemers beschikken, evenals over de nodige technische en wetenschappelijke kennis om de preventieactiviteiten uit te voeren. De kennis heeft inzonderheid betrekking op de technieken van risico-evaluatie. Artikel 23 van het Koninklijk Besluit inzake vorming en bijscholing van de preventieadviseurs bepaalt dat de preventieadviseurs die een basiscursus volgen bij een erkende instelling, voldoen aan de vereiste. De basiscursus bestrijkt minstens 40 uren. Het volgen van deze cursus is echter geen verplichting. Indien de werkgever oordeelt dat zijn kennis om een risico-evaluatie of andere preventietaak uit te voeren onvoldoende is, moet hij een beroep doen op externe bijstand. Art. 33 van de Welzijnswet bepaalt dat indien de interne dienst niet alle opdrachten kan uitvoeren, de werkgever een beroep moet doen op een erkende externe dienst voor preventie en bescherming op het werk. Deze diensten beschikken over één of meerdere preventieadviseurs. Deze externe diensten, waarin diverse disciplines zijn vertegenwoordigd, worden met risico-evaluatie belast. Binnen deze diensten worden aparte afdelingen, erkend door de Gemeenschappen, belast met het medisch toezicht van de werknemers. De werkgever kan voor specifieke problemen die rijzen in verband met het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk en die een bijzondere deskundigheid vergen die niet verplicht aanwezig is in de externe dienst, een beroep doen op andere diensten of instellingen De wetgever in België heeft een specifiek Koninklijk Besluit gemaakt voor interne diensten en een Koninklijk Besluit voor externe diensten. De besluiten bepalen de opdrachten, de organisatie en de werking en het statuut van de preventieadviseur van de beide diensten voor preventie en bescherming op het werk. Het Koninklijk Besluit Externe Diensten bepaalt bovendien de erkenningsvoorwaarden voor een externe dienst voor preventie en bescherming. Voor de toepassing van het Besluit over de Interne Diensten worden de werkgevers in vier groepen ingedeeld: Groep D Groep C Groep B Groep A



Research Centre Aantal werknemers

< 20 en waar de werkgever zelf de functie van preventieadviseur vervult

< 200 en die niet zijn opgenomen in de groep A en B

1° die tussen 200 en 1.000 werknemers tewerkstellen en die niet opgenomen zijn in groep A; 2° die tussen 100 en 200 werknemers tewerkstellen en van wie de onderneming behoort tot de bedrijfstakken bedoeld bij groep A, 1°; 3° die tussen 50 en 200 werknemers tewerkstellen en van wie de onderneming behoort tot de bedrijfstakken bedoeld bij groep A, 2°; 4° die tussen 20 en 50 werknemers tewerkstellen en van wie de onderneming behoort tot de bedrijfstakken bedoeld bij groep A 3°.


< 1000 Dit aantal werknemers wordt verminderd tot: 1° 500 voor de werkgevers van wie de onderneming behoort tot: a) de industrie voor winning, reiniging en distributie van water; b) de metaalverwerkende industrie, en de fijnmechanische en optische industrie, met uitzondering van de ondernemingen bedoeld in 2°, f), g), h) en i); c) de andere been verwerkende industrieën, met uitzondering van de ondernemingen bedoeld in 2°, j); 2° 200 voor de werkgevers van wie de onderneming behoort tot: a) de industrie voor productie en distributie van elektriciteit, gas, stoom en warmwater; b) de industrie voor vervaardiging en eerste verwerking van metalen; c) de industrie voor vervaardiging van steen, cement, betonwaren, aardewerk, glas en dergelijke; d) de chemische industrie, met uitzondering van de ondernemingen bedoeld in 3°, d), e) en f); e) de kunstmatige en synthetische continugarenen vezelindustrie; f) de industrie voor vervaardiging van producten uit metaal; g) de machinebouwnijverheid;


Research Centre



Research Centre

Art. 17 van het Koninklijk Besluit Interne Diensten bepaalt, na voorafgaand akkoord van het Comité, de minimumduur van de prestaties van de preventieadviseurs. Opdrachten De interne dienst moet meewerken aan de uitwerking en uitvoering van het dynamisch risicobeheersingssysteem en heeft hiervoor een reeks opdrachten in verband met de risico-analyse: a) medewerken aan de identificatie van de gevaren; b) advies verlenen over de resultaten die voortvloeien uit het vaststellen en nader bepalen van de risico's, en maatregelen voorstellen teneinde over een permanente risicoanalyse te beschikken; c) advies verlenen en voorstellen formuleren voor de opstelling, uitvoering en bijsturing van het globaal preventieplan en het jaaractieplan; Taken Om deze opdrachten te vervullen zijn de preventieadviseurs ertoe gehouden ten minste de volgende taken uit te oefenen in het kader van de permanente risico-analyse en het opstellen en het bijsturen van het globaal preventieplan en het jaaractieplan: a) verrichten van veelvuldige en systematische onderzoeken op de arbeidsplaats, hetzij op eigen initiatief, hetzij op vraag van de werkgever, hetzij binnen de kortst mogelijke tijd na een aanvraag van de werknemers of hun vertegenwoordigers; b) op eigen initiatief, op vraag van de werkgever of op vraag van de betrokken werknemers de werkposten te onderzoeken telkens wanneer een werknemer die op die werkpost wordt tewerkgesteld wordt blootgesteld aan de verhoging van de risico's of nieuwe risico's; c) ten minste één maal per jaar een grondig onderzoek verrichten van de arbeidsplaatsen en van de werkposten; d) onderzoeken doen naar aanleiding van arbeidsongevallen en incidenten die zich op de arbeidsplaats hebben voorgedaan; e) de nuttige, de nodige en pertinente onderzoeken en opsporingen verrichten voor de verbetering van het welzijn van de werknemers; f) zelf analyses of controles uitvoeren of doen uitvoeren onder de voorwaarden bepaald door de wet en de uitvoeringsbesluiten; g) kennis nemen van de fabricageprocédés, werkmethodes en arbeidsprocessen en ze ter plaatse onderzoeken en maatregelen voorstellen om de risico's te verhelpen die eruit voortvloeien; h) de nodige documentatie bijhouden; i) in geval van dringende noodzakelijkheid en de onmogelijkheid om op de directie beroep te doen, zelf de nodige maatregelen treffen om de oorzaken van het gevaar of hinder te verhelpen; j) de taken die de werkgever hen geeft in toepassing van het Koninklijk Besluit Beleid teneinde de herhaling van ernstige arbeidsongevallen te vermijden. Deskundigheid interne dienst Het Koninklijk Besluit Interne Diensten bepaalt in Art. 14 dat de interne dienst multidisciplinair moet samengesteld zijn. De preventieadviseurs en de deskundigen moeten beschikken over verschillende vaardigheden die bijdragen tot de bevordering van het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk. De vaardigheden hebben betrekking op arbeidsveiligheid; arbeidsgeneeskunde; ergonomie; bedrijfshygiëne; psychosociale aspecten van de arbeid waaronder geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk. De werkgever bepaalt, rekening houdend met het globaal preventieplan en, na voorafgaand advies van het Comité, welke vaardigheden in zijn onderneming of instelling aanwezig moeten zijn en voor welke vaardigheden hij een beroep doet op een externe dienst.



Research Centre

Vorming Art. 21 en 22 van het Koninklijk Besluit Interne Diensten bepaalt dat alle preventieadviseurs - zowel voor groep A, B, C als D - moeten een basiskennis van de wetgeving inzake het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk bezitten en moeten de nodige technische en wetenschappelijke kennis hebben om de activiteiten, waaronder de risico-evaluatie, te kunnen vervullen. Volgens het Koninklijk Besluit inzake de vorming en de bijscholing van de preventieadviseurs voldoen de preventieadviseurs aan deze voorwaarden mits zij de basiscursus volgen. Deze beslaat minstens 40 uur en wordt gegeven door preventieinstituten alsook door inrichters van de aanvullende vorming Niveau I en/of II. Art. 21 en 22 van het Koninklijk Besluit Interne Diensten bepaalt dat preventieadviseurs in bedrijven met een verhoogd risico - de zogenaamde bedrijven A en B –een aanvullende vorming van niveau I of II moeten volgen. Bij de werkgevers van groep A moeten de preventieadviseurs een erkende cursus gevolgd hebben van ten minste Niveau II en moet de preventieadviseur die de leiding van de dienst heeft een erkende cursus van Niveau I hebben gevolgd en ten minste twee jaar ervaring hebben als preventieadviseur in een interne dienst voor preventie en bescherming op het werk. Bij de werkgevers van groep B, moet de preventieadviseur die de leiding van de dienst heeft, een erkende cursus van ten minste Niveau II hebben beëindigd. De aanvullende vormingen zijn modulair opgebouwd en omvatten een multidisciplinaire basismodule en een specialisatiemodule van het eerste of het tweede niveau.De inhoud van de modules zijn vastgelegd in de bijlage II van het Koninklijk Besluit van 27 mei 2007inzake de vorming en de bijscholing van de preventieadviseurs: http://www.werk.belgie.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=10554. Om toegelaten te worden tot de aanvullende vorming van Niveau I moeten de kandidaten een bachelordiploma van een universiteit of van een bachelordiploma van hoger onderwijs op universitair niveau op zak hebben. De toelatingsvoorwaarden voor Niveau II zijn een getuigschrift van hoger secundair onderwijs of hogere secundaire leergangen. Kandidaten die houder zijn van een getuigschrift van aanvullende vorming van Niveau II en een praktische ervaring bezitten van minstens vijf jaar als preventieadviseur kunnen toegelaten worden tot de specialisatiemodule van Niveau I. De praktische ervaring wordt geattesteerd door de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn. De multidisciplinaire basismodule beslaat ten minste 120 uren; de specialisatiemodule van Niveau I beslaat ten minste 280 uren en de specialisatiemodule van Niveau II beslaat ten minste 90 uren, gespreid over maximum één jaar. Deskundigheid externe dienst Artikel 19 van het Koninklijk Besluit Externe Diensten bepaalt dat de externe dienst uit twee afdelingen bestaat, een afdeling belast met risicobeheersing die multidisciplinair is samengesteld en een afdeling belast met het medische toezicht. Art. 21 van het Koninklijk Besluit bepaalt dat de preventieadviseurs van de afdeling risicobeheersing over dezelfde deskundigheid moeten beschikken als de preventieadviseurs van de interne diensten. De afdeling moet samengesteld zijn uit experts uit de disciplines ‘arbeidsveiligheid’, ‘arbeidsgeneeskunde’, ‘ergonomie’, ‘industriële hygiëne’ en ‘psychosociale aspecten van de arbeid’. Die experts moeten een aanvullende vorming gevolgd hebben. De preventieadviseurs-ergonomen, de specialisten in industriële hygiëne en zij die gespecialiseerd zijn in de psychosociale aspecten van de



Research Centre arbeid moeten een specifiek diploma bezitten, een multidisciplinaire module volgen van 120 uur, een specialisatiecursus van 280 uur en bovendien 5 jaar ervaring aantonen (artikel 22). De preventieadviseurs van een externe dienst, die bevoegd zijn voor de arbeidsveiligheid in bedrijven met een verhoogd risico (A en B), moeten een aanvullende vorming van Niveau 1 volgen. De toelatingsvoorwaarden voor de Niveau I en II opleidingen zijn identiek als voor de interne diensten. Voor iemand die als preventieadviseur in een externe dienst aan de slag wil, is een ingenieursdiploma vereist.

Bron: PreventActua, 2007 Het minimum aantal preventieadviseurs wordt berekend volgens de verdeling van hun prestaties. Deze prestaties houden bovendien rekening met de tijd die wordt besteed aan studies en onderzoek. Preventieprincipes De Welzijnwet heeft het in Art. 5 over de bevordering van het welzijn van de werknemers (waar veiligheid en gezondheid onderdeel van uitmaken). Hetzelfde artikel somt de preventieprincipes op, waarbij het twee bijkomende principes voorziet: - de risico's op een ernstig letsel inperken; - de werknemer voorlichten over de aard van zijn werkzaamheden; - het voorzien van veiligheidsen gezondheidssignalering op het werk Denemarken Risico-evaluatie Artikel 6b (1) tot 6c van het Uitvoerend Besluit 559 van 17 juni 2004 legt de werkgever de verplichting op tot het maken van een risico-evaluatie. Het wordt aan de onderneming overgelaten om te beslissen hoe ze deze beoordeling van de werkplek wenst uit te voeren en hoe uitgebreid deze evaluatie is. Het EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre belangrijkste is dat de onderneming een methode moet vinden om de problemen aan te pakken en dat de beoordeling van de werkplek schriftelijk moet gebeuren en de volgende elementen moet bevatten: - Beoordeling van de werkomstandigheden in de arbeidsomgeving van de onderneming; - Beschrijving van eventuele problemen en hun omvang. Indien de onderneming problemen vaststelt, moet de beoordeling van de werkplek ook de volgende elementen bevatten: - Vastlegging van prioriteiten wanneer problemen worden vastgesteld en opstelling van een plan om de vastgestelde problemen op te lossen; - Opvolging van het werk. Het evaluatieproces van de werkplek moet worden herhaald indien de processen of routines op het werk werden veranderd – maar in elk geval minstens om de drie jaar. De evaluatie moet beschikbaar zijn voor het management van de onderneming, de werknemers en de National Working Environment Authority. De bepalingen in verband met risico-evaluatie worden beschreven in Workplace Assessment WEA Guideline D 1.1. van het Deense Working Environment Authority. Deskundigheid Elke werkgever voert een risico-evaluatie uit. Indien de werkgever over een interne preventieorganisatie beschikt moet deze verplicht meewerken om de ri&e te plannen, te organiseren, te implementeren, op te volgen en ook te herhalen. De interne organisatie moet de geschreven ri&e bekrachtigen. Alle ondernemingen met tien of meer werknemers (bouwondernemingen vanaf 5 werknemers) moeten een interne organisatie inrichten. In ondernemingen die niet over een interne organisatie moeten beschikken moeten de werknemers op een gelijkaardige manier bij de ri&e betrokken worden. De wetgeving bevat geen bepalingen inzake de deskundigheid van de werkgever om de preventietaken of een ri&e uit te voeren. De interne preventieorganisatie is gebaseerd is op de institutionele samenwerkingsvormen tussen werkgevers en vertegenwoordigers van de werknemers (veiligheidscomité, veiligheidsafgevaardigde en veiligheidsgroepen). Veiligheidsgroepen zijn samengesteld uit twee personen: de verantwoordelijke van een departement of unit en een veiligheidsvertegenwoordiger die is gekozen uit het personeel van het department of de unit. De werkgever moet erop toezien dat de interne preventieorganisatie in staat is om deel te nemen aan de preventieactiviteiten van de onderneming, met inbegrip van de risico-evaluatie. Hij moet de leden van de interne preventieorganisatie in staat stellen om zich te bekwamen in de diverse aspecten van veiligheid en gezondheid door middel van opleiding. De leden van de veiligheidsgroep dienen een opleiding te volgen, waarvan de inschrijving ten laatste 4 weken na hun aanstelling gebeurt en ten laatste 8 maanden na aanvang van de opleiding is voltooid. De leden volgen een opleidingsprogramma van 37 uur. Indien een onderneming niet over de interne expertise beschikt om een risico-evaluatie uit te voeren, moet zij een beroep doen op gezondheidsdiensten of andere experten (WEA Guidelines D.1.1.). De samenwerking met de gezondheidsdienst moet onderwerp van een akkoord zijn, waarin tevens de aard van de samenwerking vermeld staat. De WEA leidraad F.3.2 bevat de bepalingen voor samenwerking.



Research Centre De gezondheidsdiensten zijn bemand door verpleegkundigen, sociale werkers, ergonomen, artsen, ingenieurs en psychologen. Er zijn minstens 5 specialisten aanwezig die 5 verschillende vakgebieden vertegenwoordigen. Zoals eerder vemeld wordt het aan de onderneming overgelaten om te beslissen op welke wijze ze de risico-evaluatie uitvoert, afhankelijk van haar aard en cultuur. De Deense Arbeidsinspectie (Danish Working Environment Authority stelt 48 sectorale gidsen ter beschikking met de voornaamste risico’s voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers. De gidsen beschrijven de belangrijkse werkprocessen en regels en bieden oplossingen aan. Deze gidsen kunnen als leidraad gebruikt worden voor de risico-evaluatie. Daarnaast stelt de Arbeidsinspectie ook 60 checklijsten ter beschikking van kleine ondernemingen, die specifiek bedoeld zijn als hulpmiddel bij het evalueren van de risico’s. Preventieprincipes De algemene preventieprincipes zoals bepaald in de Europese richtlijn zijn terug te vinden in deel 2, artikelen 4 en 5 van het Uitvoerend Besluit nr 559 van 17 juni 2004. De bijlage I van dit Uitvoerend Besluit somt deze preventieprincipes op. De Deense Work Environment Authority (WEA) heeft een reeks Leidraden (Guidelines) opgesteld voor 48 industriële sectoren. De Work Environment Authority heeft checklists opgesteld voor 60 verschillende sectoren die voornamelijk in kleine en middelgrote ondernemingen kunnen worden gebruikt voor het opstellen van risico-evaluaties. De bepalingen uit de Europese richtlijn dat werkgevers dienen samen te werken op éénzelfde werkplaats liggen vervat in het Uitvoerend Besluit nr 575, in het bijzonder het artikel 28. Art. 29 wijst de werknemers specifiek op hun verplichtingen om de opgelegde regels te volgen. Duitsland Risico-evaluatie Het Arbeitsschutzgesetz verplicht alle werkgevers ertoe om de risico’s te beoordelen die de werknemers op het werk lopen en aan de hand daarvan na te gaan welke beschermingsmaatregelen noodzakelijk zijn. Uitgangspunt van de risico-evaluatie is dat deze niet mag gezien worden als een formele noodzakelijkheid, maar dat zij de basis vormt een voortdurende zorg voor de verbetering van de arbeidsomstandigheden. De wijze waarop de ri&e wordt uitgevoerd en de hulpmiddelen die hiervoor gebruikt worden, behoren tot de keuze van het bedrijf. De term risico-evaluatie is vertaald in het Duits als “Gefährdungsanalyse” of “Gefährdungsbeurteilung” of evaluatie van de gevaren. Dit heeft te maken met het feit dat in de Duitse wetgeving reeds een “Risikoanalyse” bestond die diende uitgevoerd te worden in de chemische en nucleaire industrie. De Duitse wetgever vreesde dat het gebruik van deze term voor de bepaling uit de Kaderrichtlijn voor verwarring zou zorgen. Deskundigheid De werkgever kan de risico-evaluatie zelf uitvoeren of zich laten bijstaan door personen met vakkennis, bv. leden van de hiërarchische lijn of deskundigen. Ook de werknemers dienen mee te werken aan de evaluatie van de risico’s.



Research Centre De veiligheidsadviseur (Sicherheitsfachkraft) en de bedrijfsarts (Betriebsarzt) dienen de werkgever te adviseren bij de uitvoering van de risico-evaluatie. Veiligheidsadviseurs kunnen advies uibrengen op het vlak van de keuze van ri&e-methodes, de criteria voor ri&e, een analyse van de oorzaken van arbeidsongevallen en gezondheidsrisico’s en voorstellen formuleren voor preventieen beschermingsmaatregelen. Bedrijfsartsen kunnen advies uitbrengen op basis van een analyse van de geneeskundige onderzoeken en biomonioring en rekening houdend met de competenties van de individuele werknemers. De veiligheidsadviseurs en de bedrijfsartsen kunnen werknemers zijn in dienst van het bedrijf of zelfstandigen, of ze behoren tot externe organisaties die door de arbeidsongevallenverzekeringsmaatschappijen (Berufsgenossenschaften) kunnen worden opgericht. De werkgever is niet verplicht een interne dienst op te richten, hij is alleen verplicht de diensten van een bedrijfsarts en een veiligheidsadviseur in te roepen. Het staat hem evenwel vrij deze mensen op de loonlijst van het bedrijf te zetten of te kiezen voor zelfstandigen of medewerkers van een externe dienst. In de voorschriften GUV 0.5 van de arbeidsongevalsverzekeraars (Unfallverhütungsvorschriften) is de tijdsbesteding van de bedrijfsartsen en veiligheidsadviseurs opgenomen. Deze is afhankelijk van de risicograad en het aantal personeelsleden. Bedrijven kunnen ook beslissen om aan te sluiten bij zogenaamde compententiecentra en krijgen informatie en bijstand inzake de concrete toepassing van de preventieen bechermingsmaatregelen. De ondernemer is zelf in staat om een risico-evaluatie uit te voeren. Extern advies is enkel bij specifieke adviesvereisten noodzakelijk, bijvoorbeeld bij de aanschaffing van nieuwe machines of bij de invoering van nieuwe arbeidsprocédés. Met dit begeleidingsmodel (ondernemersmodel) wordt de eigen verantwoordelijkheid van de ondernemer doorslaggevend versterkt. Wat hun opleiding betreft moeten de veiligheidsadviseurs en de bedrijfsartsen beschikken over de technische kennis van veiligheid die relevant is voor de uitvoering van de hun opgedragen taken. Veiligheidsadviseurs zijn ingenieurs of universitair geschoolden met een bijkomende opleiding veiligheidskunde en één of twee jaar ervaring. Aangezien het concept 'veiligheid' in de ruimste zin geïnterpreteerd moet worden, omvatten die competenties onder andere ook ergonomie en psychosociale aspecten. Bedrijfsartsen zijn universitair geschoolde artsen met een specialiteit bedrijfsgeneeskunde. Voor bedrijven met minder dan 50 werknemers kunnen de arbeidsongevallenverzekeraars deze opleiding geven. In de andere gevallen moet er een beroep gedaan worden op verschillende door de overheid erkende opleidingsinstellingen. De opleiding van de veiligheidsadviseurs is vastgelegd in het Arbeitssicherheitsgesetz (AsiG) van 1974. Het programma en de eindtermen zijn sindsdien meerdere keren aangepast. Sinds 2001 bestaat er een computerondersteund programma voor deze veiligheidsadviseurs. Zo kan elke deelnemer de kerncompetenties verwerven op zijn of haar eigen ritme. De deelnemers moeten daarna stage lopen en competenties verwerven die kenmerkend zijn voor hun actiegebied. De kerncompetenties vallen uiteen in competenties met betrekking tot het vakgebied, tot de methodologie en tot de sociale aspecten. De compententies worden aangeleerd op drie niveaus: een basisniveau I, een medium niveau II en een sectorgebonden niveau III. De drie niveaus sluiten op elkaar aan en zijn opgebouwd uit een theoretisch deel, een autodidactisch deel en een praktijkstage.



Research Centre

Niveau III

Medium niveau II

Basisniveau I

Voorstelling van het opleidingstraject van de veiligheidsadviseur Theoretisch deel I 1 week

Autodidactisch deel I

Theoretisch deel II 1 week

Autodidactisch deel II

Theoretisch deel III 2 weken

Autodidactisch deel III

Testen 1

Praktijk

Testen 2 Theoretisch deel IV 1 week

Testen 3

Theoretisch deel V tot 1 week

Testen 4

Preventieprincipes De basisprincipes zijn opgenomen in §4 van het Arbeitsschutzgesetz (bestrijding van het gevaar aan de bron, collectieve beschermingsmaatregelen hebben voorrang op persoonlijke beschermingsmiddelen, instructies). Finland Risico-evaluatie De Occupational Safety and Health Act (738/2002) 10 § 1 bepaalt dat de werkgever een evaluatie moet uitvoeren van de risico’s en de gevaren veroorzaakt door het werk, de werkplek, andere aspecten van de werkomgeving en de werkomstandigheden. Indien de gevaren en risico’s niet verwijderd kunnen worden, moeten de gevolgen voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers onderzocht worden. Volgende aspecten moeten hierbij bekeken worden: - het risico op een letsel of een aandoening; - alle ongevallen, beroepsziekten of werkgerelateerde ziekten en gevaarlijke incidenten; - de leeftijd van de werknemer, het geslacht, de professionele vaardigheden en andere persoonlijke capaciteiten; - factoren gerelateerd aan werkdruk; - de potentiële risico’s voor aandoeningen van het reproductief stelsel. De risico-evaluatie dient als basis voor de opmaak en uitvoering van een preventiebeleid (OSH action program). De doelstelling van het beleid zijn de promotie van de veiligheid en de gezondheid en het behoud van de werkbaarheid. Elke vorm van aanpassing van de werkomstandigheden en de



Research Centre werkomgeving moet uitgevoerd worden in functie van dit beleid en moet besproken worden met werknemers en hun vertegenwoordigers. Deskundigheid De werkgever voert met de hulp van interne expertise de risico-evaluatie uit. Hij duidt een veiligheidsmanager aan om hem in zijn preventietaken bij te staan, tenzij hij beslist om de taken zelf uit te voeren. De Occupational Safety and Health Act (738/2002) omvat geen specifieke vereisten betreffende de opleiding en kwalificatie van veiligheidsmanagers, noch betreffende de expertise van de werkgevers die beslissen om de preventietaken zelf uit te voeren. Artikel 17 van de wet van 1978 op de gezondheid op het werk beschrijft de taken van de veiligheidsmanagers wel als volgt: • kennis nemen van wetten, voorschriften en richtlijnen over veiligheid op het werk en ervoor zorgen dat de werknemers daarover worden geïnformeerd; • deelnemen aan inspecties en onderzoek in verband met de veiligheid op het werk als degene die zulke inspecties of zulk onderzoek verricht dat nodig acht; • de bestaande gezondheids- en veiligheidsomstandigheden op de werkplaats onderzoeken, toezicht houden op de vooruitgang daarvan en maatregelen treffen om eventuele tekortkomingen of gebreken te verhelpen; • gepaste maatregelen nemen om de samenwerking tussen werkgever en werknemers op het werk te organiseren en te handhaven, in overeenstemming met de bepalingen van de wet inzake gezondheid op het werk en de wet inzake de ontwikkeling van samenwerking voor gezondheid op het werk; • contacten onderhouden met het Veiligheidscomité, de veiligheidsafgevaardigde en andere personen die verantwoordelijk zijn voor de veiligheid op het werk; • de andere taken uitvoeren die hem/haar zijn opgedragen door de wetgeving over het toezicht op de veiligheid op het werk of de regelgeving die conform deze wetgeving werd aangenomen. Indien de werkgever over onvoldoende interne expertise beschikt om de risico-evaluatie uit te voeren moet hij de hulp van externe deskundigen inroepen (Sectie 10 § 2 van de Occupational Safety and Health Act (738/2002)). De werkgever moet zich ervan vergewissen dat de deskundigen de nodige bekwaamheid bezitten om de risico-evaluatie uit te voeren. De aard van de deskundigheid is niet bepaald. De werkgever is ook verplicht om diensten voor gezondheid op het werk in te richten. De gezondheidsdiensten kunnen intern of extern worden ingericht. De gezondheidsdeskundigen zijn onder andere fysiotherapeuten of psychologen die voldoende op de hoogte zijn van bedrijfsgeneeskunde, of mensen die een opleiding hebben gekregen in hygiëne, ergonomie of een technisch domein, of artsen gespecialiseerd in een ander gebied dan bedrijfsgeneeskunde. Naast deze deskundigen vermeldt de Finse wetgeving ook professionele zorgverleners op het werk. Dit zijn de beroepsmensen die worden vermeld in de wet van 1994, namelijk de specialisten op het vlak van bedrijfsgeneeskunde, artsen of verpleegkundigen die de nodige opleiding hebben gekregen om aan bedrijfsgeneeskunde te doen. Om te worden beschouwd als een voltijdse arbeidsgeneesheer moet een dokter minstens 20 uur per week werken voor een gezondheidsdienst en gespecialiseerd zijn in bedrijfsgeneeskunde. Verpleegkundigen, psychologen en fysiotherapeuten moeten hun basisopleiding aanvullen met een cursus van 7 weken over bedrijfsgeneeskunde. Deze cursus moeten ze volgen tijdens de eerste twee jaar dat ze voor een gezondheidsdienst werken.



Research Centre Daarnaast moet het personeel van zulke gezondheidsdiensten minstens om de drie jaar bijscholingscursussen volgen om op de hoogte te blijven van de recentste ontwikkelingen in hun vak. Die bijscholing kan worden verstrekt door een van de zes regionale instellingen voor gezondheid op het werk die zich specialiseren in toxicologie, psychologie, geneeskunde en veiligheid. De deskundigen van deze zes regionale instellingen kunnen ook de interne personele middelen van een bedrijfsgeneeskundige dienst versterken. Preventieprincipes De Occupational Safety and Health Act (738/2002) 8 § 3 bepaalt dat de werkgever preventieen beschermingsmaatregelen moet treffen om de arbeidsomstandigheden te verbeteren. De volgende preventieprincipes worden toegepast: - vermijden dat gevaren en risico’s optreden;; - elimineren van gevaren en risico’s en indien dit niet mogelijk blijft, een minder gevaarlijk alternatief zoeken; - beschermingsmaatregelen inzetten waarbij collectieve bescherming voorrang heeft op persoonlijke bescherming; - rekening houden met technologische evoluties en andere beschikbare middelen. Frankrijk Risico-evaluatie De werkgever neemt de nodige maatregelen om de veiligheid van de werknemers van de inrichting, inclusief de tijdelijke werknemers, te verzekeren en om hun gezondheid te beschermen. Deze maatregelen omvatten acties voor de preventie van beroepsrisico’s, voorlichtings- en opleidingsacties, evenals de invoering van een aangepaste organisatie en middelen (Code du Travail, art. L 230-2-I). Hij ziet toe op de aanpassing van deze maatregelen om rekening te houden met gewijzigde omstandigheden en om tot een verbetering van bestaande situaties te komen. Hij is gehouden tot het evalueren van de risico’s volgens de preventieprincipes die in de richtlijn zijn opgesomd. (CT, art. L2302-II) Deskundigheid De werkgever is wettelijk verplicht de risico’s te evalueren (art. L230-2 Code du Travail (Arbeidswetsboek)). Hij moet de resultaten van de beoordeling van de verschillende risico’s verzamelen in een zogenaamd “document unique” (uniek document). De werkgever is verantwoordelijk voor het opstellen van dit document. De wetgeving legt geen verplichting op aan de werkgever om een beroep te doen op interne of externe expertise voor de risico-evaluatie, noch in functie van de grootte van de onderneming, noch in functie van de risicograad. De werkgever kan de risico-evaluatie zelf uitvoeren zonder daarbij over een specifieke deskundigheid te beschikken. De enige uitzondering hierop is het recente decreet n° 2007-1570 van 5 november 2007 met betrekking tot de bescherming van de werknemers tegen ioniserende stralingen dat de werkgever veplicht om een bevoegd persoon aan te duiden inzake stralingsbescherming (bij aanwezigheid, behandeling, gebruik en opslag van radioactieve bronnen die een blootstellingsrisico voor de werknemers inhouden). Deze persoon moet over een erkend certificaat beschikken na succesvolle afronding van een opleiding inzake stralingsbescherming. Actoren die tot de preventie kunnen bijdragen, zijn: - de (interne of externe) arbeidsgeneesheer, in de hoedanigheid van adviseur van de onderneming, die zijn medische kennis ter beschikking stelt;



Research Centre -

-

de instanties die het personeel vertegenwoordigen: de risico-evaluatie die het Comité bij het uitoefenen van zijn taak moet uitvoeren, kan inlichtingen verstrekken die de werkgever kunnen helpen bij het beoordelen van de beroepsrisico’s; indien er geen comité is, kunnen de afgevaardigden van het personeel nuttige bijdragen leveren; de werkgever kan ook interne deskundigen van de onderneming op technisch en op organisatorisch vlak inschakelen; deze deskundigen kunnen deel uitmaken van de veiligheidsdienst of van Human resources of tot de werknemers zelf behoren, ...

De onderneming kan beslissen om gebruik te maken van deskundigen (bevoegde diensten voor gezondheid op het werk) om de preventietaken, met inbegrip van de ri&e, uit te voeren. De dienst voor gezondheid op het werk speelt een belangrijke rol in risicobeoordeling. Als de arbeidsgeneesheer zijn taak (die door de wet is omschreven) tot een goed einde wil brengen, moet hij de risico’s inschatten (de knelpunten van een werkplek en de omgeving daarvan). Door zijn kennis van de risico’s en door zijn rol als adviseur van de onderneming werkt hij mee aan de risicobeoordeling door het Comité (waarvan hij rechtmatig lid is) en aan de risicobeoordeling die het hoofd van de onderneming dient uit te voeren. Om de multidisciplinariteit van de preventieaanpak te garanderen kan de dienst gezondheid op het werk (voor technische en organisatorische aspecten) tijdelijk of permanent gebruik maken van de diensten van een “Intervenant en Prévention des Risques Professionnels” (IPRP – Deskundige arbeidsrisicopreventie). De IPRP’s: criteria voor bevoegdverklaring Een IPRP is een natuurlijke of rechtspersoon die technisch, organisatorisch en/of medisch (arbeidsgeneeskunde uitgezonderd) bevoegd is en wiens taak erin bestaat om mee te werken aan de preventie van arbeidsrisico’s en aan de verbetering van de arbeidsomstandigheden, ter aanvulling van de acties die door de arbeidsgeneesheer worden gerealiseerd. De bevoegdheden van de deskundigen wier hulp wordt ingeroepen, dienen erkend te zijn. Dat is het principe van de bevoegdverklaring, die wordt uitgereikt door een regionaal college van vertegenwoordigers van de Caisse Régionale d’Assurance Maladie (CRAM – Regionale ziekteverzekeringskas), de Association Régionale pour l’Amélioration des Conditions de Travail (ARACT – Regionale vereniging voor de verbetering van de arbeidsomstandigheden) en het Comité Régional de l’Organisme Professionnel de Prévention du Bâtiment et des Travaux Publics (OPPBTP – Regionaal beroepspreventiecomité voor de sectoren Bouw en Openbare werken). In Frankrijk zijn er 5 regionale colleges, maar de bevoegdverklaring is in heel het land geldig. Ze is onbeperkt geldig voor natuurlijke personen; rechtspersonen moeten ze om de 5 jaar laten vernieuwen. Criteria voor bevoegdverklaring Het college dat de bevoegdverklaring toekent, beschikt over een ruime appreciatiemarge. Aan twee criteria moet worden voldaan: kwalificatie (titels en diploma’s) en beroepservaring. Deze criteria zijn niet noodzakelijkerwijze cumulatief. Wat de beroepservaring betreft, heeft het college een grote beoordelingsvrijheid. De enige beperking die wordt opgelegd, is dat de persoon in kwestie minstens 3 jaar beroepservaring moet hebben. Wat de kwalificatie betreft, komen 3 niveaus van diploma in aanmerking: - ingenieur; - diploma na twee jaar hogere studies in de domeinen gezondheid, veiligheid of arbeidsorganisatie (het college moet nagaan of het voorgelegde diploma de omschreven domeinen wel dekt);



Research Centre -

diploma na drie jaar hogere studies in een wetenschappelijke richting en voor een vak dat onder menswetenschappen valt en op arbeid betrekking heeft (ook hier dient het college na te gaan of het voorgelegde diploma nuttig kan zijn bij arbeidsrisicopreventie).

Voor medische bevoegdverklaringen (arbeidsgeneeskunde uitgezonderd) komen alleen dokters in de geneeskunde in aanmerking. Ook leden van het Comité kunnen een bevoegdverklaring krijgen op voorwaarde dat ze gedurende ten minste 8 jaar een functie hebben bekleed bij een instantie die het personeel vertegenwoordigt en gespecialiseerd is in gezondheid en veiligheid op het werk. Een IPRP kan niet tegelijkertijd een mandaat uitoefenen in een comité. Een rechtspersoon kan maar bevoegd worden verklaard indien alle personen die er deel van uitmaken en die op de een of andere manier zullen moeten optreden, aan de criteria voldoen. Preventieprincipes De Franse wetgeving somt de principes op zoals die in de Kaderrichtlijn zijn vermeld. Luxemburg Risico-evaluatie Art. 5 van de wet van 17 juni 1994 bepaalt dat de werkgever een risico-evaluatie moet uitvoeren. Deskundigheid De Luxemburgse wetgeving verplicht de werkgever ertoe om voor de veiligheid en de gezondheid van zijn werknemers alle noodzakelijke maatregelen te nemen. Dat betekent dat hij zijn werknemers moet informeren en opleiden, dat hij beroepsrisico’s moet voorkomen en de veiligheidsaspecten moet organiseren. Maar al te vaak heeft de werkgever echter niet genoeg tijd om zich van deze taken te kwijten. Bijgevolg moet hij zich door een hiervoor opgeleide werknemer, met name de verantwoordelijke werknemer (travailleur désigné), laten bijstaan. Deze verantwoordelijke werknemer moet zich onder meer bezighouden met de activiteiten ter bescherming tegen en preventie van beroepsrisico’s in de onderneming. De Groothertogelijke verordening van 9 juni 2006 bepaalt het minimum aantal werknemers dat als verantwoordelijke moet worden aangesteld, brengt de ondernemingen onder in categorieën, somt de bekwaamheden op waarover de persoon belast met gezondheids- en veiligheidskwesties op het werk moet beschikken, en omschrijft welke opleiding hij moet hebben gevolgd. Bekwaamheden (Art. 4) De verantwoordelijke werknemer staat de werkgever bij wanneer in de onderneming beschermingsen preventiemaatregelen worden doorgevoerd. Hij is de deskundige inzake veiligheid en gezondheid op het werk. Zijn taken zijn: -

er toezicht op (laten) houden dat de van kracht zijnde wettelijke bepalingen en verordeningen inzake de veiligheid en gezondheid van de werknemers worden nageleefd;



Research Centre -

een ondernemingsstrategie bepalen om de veiligheid en gezondheid van de werknemers te bevorderen; de werkmethodes en aangewende middelen controleren en de risico’s en maatregelen betreffende ongevallenpreventie inschatten en bestuderen; veiligheidsinspecties uitvoeren; de veiligheidsregisters beheren en de onderhoudsboeken bijhouden; de plannen voor veiligheid en gezondheid, alarmprocedures, interventies en evacuaties uitwerken en up-to-date houden en de communicatie hieromtrent op zich nemen; de evacuatieoefeningen voorbereiden, organiseren en leiden; de situatie van de onderneming of vestiging op het vlak van veiligheid en gezondheid op het werk beoordelen; betrekkingen onderhouden met de Arbeids- en mijneninspectie, de controleorganismen en de dienst gezondheid op het werk waartoe de onderneming behoort, alsook met de andere controleorganen inzake veiligheid en gezondheid; als tussenpersoon optreden voor de hulpdiensten wanneer zich een ongeval of brand voordoet.

Ondernemingsklassen en bevoegdheidsniveaus (bijlage I) De Groothertogelijke verordening definieert 7 ondernemingsklassen, naargelang van de opleidings- en ervaringsniveaus van de verantwoordelijke werknemer. Indien de onderneming slechts van beperkte omvang is (minder dan 50 werknemers) kan de werkgever zelf de taak van verantwoordelijke werknemer op zich nemen indien hij aan de wettelijke vereisten (zie hierna) voldoet en indien hij over voldoende tijd beschikt3. Ondernemingsklassen Groep A Aantal werknemers < 16

Aantal werknemers

Groep B

Groep C

Groep D

16-49

C1: 50-99 C2: 100-249 C3: 250-449 C4: 450-649 C5: 650-949 C6: 950-1299 C7: 1300 -1599

D1: 1600-1999 D2: >1999

Groep E

Groep F

Groep G

> 950 Het zijn ondernemingen die: - metaal verwerken of tot de fijnmechanische industrie of de optische industrie behoren (met uitzondering van de ondernemingen die metalen producten, machines of mechanisch materiaal, auto’s of auto-

> 650 Het zijn ondernemingen die: - elektrische stroom, gas, stoom of warm water produceren en verdelen; - metalen produceren en verwerken (eerste verwerking); - chemische bedrijven zijn (met uitzondering van ondernemingen die

> 450 Het zijn ondernemingen die: - chemische basisproducten vervaardigen; - petrochemische en steenkoolchemische producten vervaardigen; - andere chemische

3

De wetgeving bepaalt hoeveel tijd de persoon belast met gezondheids- en veiligheidskwesties op het werk minstens aan zijn taken moet kunnen wijden; de duur verschilt naargelang van de ondernemingscategorie. EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre Aantal werknemers

> 950 Het zijn ondernemingen die: - metaal verwerken of tot de fijnmechanische industrie of de optische industrie behoren (met uitzondering van de ondernemingen die metalen producten, machines of mechanisch materiaal, auto’s of autoonderdelen of ander transportmateriaal produceren); - een andere verwerkende onderneming zijn, met uitzondering van houtverwerkende bedrijven en fabrikanten van houten meubels; - steen, cement, beton, aardewerk, glas en andere producten vervaardigen; - in de transportsector actief zijn. E1: 950-1299 E2: 1300-1599 E3: 1600-1999 E4: > 1999

> 650 Het zijn ondernemingen die: - elektrische stroom, gas, stoom of warm water produceren en verdelen; - metalen produceren en verwerken (eerste verwerking); - chemische bedrijven zijn (met uitzondering van ondernemingen die chemische basisproducten, petrochemische of steenkoolchemische producten vervaardigen, of andere chemische producten vervaardigen die in hoofdzaak bestemd zijn voor de industrie en de landbouw); - kunst- en synthetische vezels produceren; - auto’s bouwen of autoonderdelen vervaardigen; - ander transportmateriaal vervaardigen; - hout verwerken of houten meubelen vervaardigen; - in de bouwsector of de burgerlijke bouwkunde actief zijn.

> 450 Het zijn ondernemingen die: - chemische basisproducten vervaardigen; - petrochemische en steenkoolchemische producten vervaardigen; - andere chemische producten vervaardigen die in hoofdzaak bestemd zijn voor de industrie en de landbouw. G1: 450-649 G2: 650-949 G3: 950-1299 G4: 1300-1599 G5: 1600-1999 G6: > 1999

F1: 650-949 F2: 950-1299 F3: 1300-1599 F4: 1600-1999 F5: > 1999

Om zijn taken te vervullen moet de verantwoordelijke werknemer, naargelang van de categorie van zijn onderneming, over bepaalde minimumkwalificaties en een zekere beroepservaring beschikken: Bevoegdheidsniveaus Categorieën

Oorspronkelijke opleiding


Beroepservaring

Basisopleiding OSH*

Specifieke OSHopleiding Maart 2008 Pagina 51/278

Research Centre Categorieën

Oorspronkelijke opleiding

Beroepservaring

Basisopleiding OSH*

Specifieke OSHopleiding afhankelijk van de risico’s in de onderneming

A

-

Minstens 1 jaar in een domein dat vergelijkbaar is met de activiteit van de onderneming

4 uur in totaal

8 uur in totaal

B

In een activiteitensector van de betrokken onderneming

Minstens 2 jaar in een hoofdactiviteit van de betrokken onderneming

4 uur in totaal

20 uur in totaal

C1, C2, C3, C4 – banksector en administratie

In de activiteitensector van de betrokken onderneming

Minstens 3 jaar in een hoofdactiviteit van de onderneming

32 uur in totaal

56 uur in totaal

C4, C5, C6, C7**

Technisch of industrieel ingenieur in een hoofdactiviteit van de onderneming


48 uur in totaal

88 uur in totaal

D, E, F en G**

Ingenieur met een specialisatie die betrekking heeft op de hoofdactiviteit van de onderneming


48 uur in totaal

118 uur in totaal

*De basisopleiding omvat: - de Luxemburgse wetgeving betreffende veiligheid en gezondheid op het werk - de algemene aspecten van gezondheid en veiligheid op het werk **De minister kan met redenen omklede afwijkingen toestaan voor ondernemingen van Groep C4, C5, C6, C7, D, E, F en G. Wat de aspecten betreft die specifiek zijn voor de gezondheid, de voorkoming van beroepsziekten en de gezondheidszorg, bepaalt de wet van 17 juni 1994 betreffende de gezondheidsdiensten op het werk dat elke werkgever die regelmatig meer dan 5.000 personen tewerkstelt, binnen zijn onderneming een dienst gezondheid op het werk dient op te richten. Deze vereiste wordt uitgebreid tot elke werkgever die regelmatig meer dan 3.000 personen tewerkstelt waarvan ten minste 100 werknemers, ofwel tewerkgesteld zijn op een werkplek die gevaar voor een beroepsziekte inhoudt, ofwel een veiligheidsfunctie bekleden (besturen van motorvoertuigen, hijskranen, brugkranen, hijstoestellen, machines die installaties of gevaarlijke toestellen in werking stellen, voorzover het besturen van deze toestellen, machines of installaties de veiligheid van de werknemers in het gedrang kan brengen).



Research Centre

De andere werkgevers hebben de keuze: - ze organiseren in hun onderneming een dienst gezondheid op het werk; - ze verenigen zich met andere werkgevers tot een ondernemingsvereniging die een gemeenschappelijke dienst gezondheid op het werk organiseert voor alle leden van de vereniging; - ze wenden zich tot de nationale dienst voor gezondheid op het werk. Deze diensten moeten onder meer de risico’s voor de gezondheid op de werkplekken in kaart brengen, ertoe bijdragen dat deze risico’s worden vermeden en dat ze meer bepaald aan de bron worden bestreden, en inschatten welke risico’s onvermijdelijk zijn. Een dienst gezondheid op het werk van een of meer bedrijven kan tegelijkertijd ook opdrachten uitvoeren die door de dienst voor bescherming en preventie moeten worden uitgevoerd – met name die opdrachten waarvan sprake is in de wetgeving betreffende de veiligheid en gezondheid van werknemers op het werk – op voorwaarde dat aan de vereisten van de wetgeving in kwestie wordt voldaan. Preventieprincipes Art. 5 van de wet van 17 juni 1994 bevat identieke preventieprincipes als deze beschreven in de Kaderrichtlijn. Spanje Risico-evaluatie De verplichting tot risico-evaluatie is in de Spaanse Wet 31/1995 omgezet in art. 16. De werkgever voert een initiële globale risico-evaluatie uit en een bijkomende risico-evaluatie met betrekking tot de keuze van de arbeidsmiddelen, de chemische stoffen en preparaten en de arbeidsomstandigheden. De evaluatie wordt herzien bij verandering van arbeidsomstandigheden en indien schade of letsels optreden. Indien de resultaten van de evaluatie aantonen dat de werknemers een risico op schade of letsel lopen, organiseert de werkgever periodieke controles van de arbeidsomstandigheden Deskundigheid Artikel 30 van de Spaanse Wet 31/1995 bepaalt dat de werkgever één of meerdere werknemers moet aanduiden om hem bij te staan in de preventietaken. Het uitvoeren van de risico-evaluatie behoort tot de taken. Hoofdstuk VI van het Koninklijk Besluit 39/1007 dat de opzet en werking van de preventiediensten regelt, bepaalt de bekwaamheden van de werknemers die een risico-evaluatie uitvoeren. Het besluit beschrijft drie verschillende functieniveaus die geënt zijn op het bijbehorende verantwoordelijkheidsniveau, alsook de opleiding die voor elk van die drie niveaus is vereist. De drie niveaus zijn het basis niveau, medium niveau en hoger niveau. Werknemers in het basis functieniveau voeren een elementaire risico-evaluatie uit. Zij hebben met succes een erkende opleiding gevolgd van minstens 50 uur of 30 uur afhankelijk van het type van onderneming zoals bepaald in Bijlage I van het Koninklijk Besluit. De inhoud van het opleidingsniveau is net als dat van de twee andere niveaus bepaald in bijlage IV van het Koninklijk Besluit http://www.mtas.es/insht/en/legislation/rd39_en.htm#capitulo6. Zij moeten tevens twee jaar ervaring bezitten in een gelijkaardige functie.



Research Centre Werknemers in het medium functieniveau voeren risico-evaluaties uit die niet zijn gespecifieerd in het hoger niveau. Zij hebben met succes een opleiding gevolgd van minstens 300 uur, volgens een vastgelegd programma in Bijlage I van het KB. Werknemers in het hoger functieniveau voeren risicoevaluaties uit die het opzetten van een meetstrategie vereisen om er zeker van te zijn dat de resultaten voldoende indicatief zijn of die een interpretatie van niet-mechanische toepassing van de evaluatiecriteria vereisen. Deze werknemers hebben een universitaire opleiding afgerond of een opleiding die minstens 600 uur duurt en waarvan het programma is vastgelegd in Bijlage I van het KB. De werkgever richt een interne dienst voor bescherming in of hij doet beroep op een externe dienst. In ondernemingen met minder dan 6 werknemers kan de werkgever zelf de preventietaken, met inbegrip van de risico-evaluatie, op zich nemen. Art. 11 van het Koninklijk Besluit 39/1007 bepaalt dat de werkgever over de bekwaamheden dient te bezitten zoals vastgelegd in Hoofdstuk VI van dit Besluit. Ondernemingen met meer dan 500 werknemers of die welke behoren tot een risicosector en meer dan 250 mensen in dienst hebben, zijn verplicht een interne dienst op te richten waarin minstens twee van de volgende 4 disciplines vertegenwoordigd moeten zijn: arbeidsgeneeskunde, veiligheid op het werk, hygiëne op het werk, ergonomie en toegepaste psychosociologie. Indien de bekwaamheden van de door de werkgever aangeduide werknemers onvoldoende blijkt om bepaalde preventietaken uit te voeren, moet de werkgever een beroep doen op externe preventiediensten. Het uitvoeren van een risico-evaluatie behoort tot de taken van deze diensten (Artikel 31, 3b). Om deze verschillende functies te kunnen vervullen, moeten de preventiediensten over een voldoende aantal experts beschikken voor de gevarieerde actieterreinen, en met de nodige bekwaamheden en opleiding afhankelijk van de grootte van de ondernemingen waar ze actief zijn en de aard van de risico’s. De externe diensten moeten over een specialist in elk van de volgende disciplines beschikken: arbeidsgeneeskunde, veiligheid op het werk, hygiëne op het werk, ergonomie en toegepaste psychosociologie. Alle specialisten van de externe dienst moeten beschikken over het opleidingsniveau dat conform de voorschriften van het Koninklijk Besluit 39/1997 overeenstemt met de taken die zij moeten vervullen. Preventieprincipes Artikel 15 van de Spaanse Wet 31/1995 bepaalt dat de werkgever de preventieprincipes moet toepassen. Deze zijn identiek aan de principes van de Kaderrichtlijn. Tsjechië Risico-evaluatie Section 102 van de Labour Code bepaalt dat de werkgever de risico’s op een systematische basis evalueert. Hij neemt maatregelen om het risico uit te schakelen en/of te verminderen. Hij voert regelmatige controles uit van de machines en arbeidsmiddelen, de welzijnsvoorzieningen op de werkplek en andere risicofactoren. Deskundigheid De werkgever kan zelf de risico’s evalueren indien hij daartoe de nodige bevoegdheden heeft, en dit binnen de door de wetgeving voorziene grenzen (zie hierna); in het omgekeerde geval moet hij bij zijn personeel een bevoegd persoon aanstellen. Indien niemand van zijn personeelsleden aan het profiel



Research Centre voldoet, zorgt de werkgever ervoor dat een externe natuurlijke of rechtspersoon zich van deze taak kwijt. Indien de werkgever: • maximum 25 personen tewerkstelt, kan hij zelf de risico-evaluatie uitvoeren, voorzover hij over de vereiste bevoegdheden beschikt, • tussen 26 en 500 werknemers tewerkstelt, kan hij de risicoanalyse zelf uitvoeren indien hij over de vereiste bevoegdheden beschikt, of deze taak aan een of meer bevoegde personen toevertrouwen. • meer dan 500 werknemers tewerkstelt, moet noodzakelijkerwijze minstens één bevoegde persoon met de risicoanalyse worden belast. De wetgeving omschrijft het concept “bevoegdheid” als volgt: • op zijn minst een diploma secundair onderwijs hebben OF; • beroepservaring hebben: o minstens 3 jaar indien de persoon de middelbare school heeft afgemaakt; o minstens 2 jaar indien de persoon technische hogere studies heeft voltooid; o minstens 1 jaar indien de persoon een universitaire cyclus heeft doorlopen: bachelor of master op het vlak van veiligheid en gezondheid op het werk OF; • slagen in een test beroepsbekwaamheid. De ervaring moet zijn opgedaan tijdens een activiteitenperiode waarin de persoon belast was met opdrachten in verband met veiligheid en gezondheid op het werk. De reglementering betreffende het opleidingsniveau is recent. In de praktijk oefenen nog heel wat personen op het vlak van veiligheid en gezondheid activiteiten uit op basis van voorwaarden die nog uit de vroegere Tsjechische wetgeving stammen. Preventieprincipes De preventieprincipes zijn opgenomen in Section 102 van de Labour Code en zijn identiek aan deze van de Europese richtlijn. Verenigd Koninkrijk Risico-evaluatie Art. 3 van de Management of Health and Safety at Work Regs 1999 bepaalt dat de werkgever een geschikte en voldoende risico-evaluatie moet uitvoeren om de risico’s van de eigen werknemers en deze van personen die verbonden zijn aan de eigen werkzaamheden in kaart te brengen en preventieen beschermingsmaatregelen te identificeren. Deskundigheid Art. 7 van de Management of Health and Safety at Work Regs 1999 bepaalt dat de werkgever één of meer bevoegde personen moet aanduiden om hem bij te staan in de preventietaken. Een bevoegde persoon verwijst naar iemand met de nodige opleiding en ervaring of kennis en andere kwaliteiten die hem of haar in staat stellen de implementatie van de gezondheids- en veiligheidsmaatregelen grondig te ondersteunen. Er worden bijgevolg geen specifieke opleidingen of capaciteiten vermeld en het bepalen van wie bekwaam is, wordt dan ook overgelaten aan het oordeel van de werkgevers.



Research Centre De risico-evaluatie moet praktisch zijn en rekening houden met de meningen van werknemers en hun vertegenwoordigers. Bij de ri&e moet ook het management betrokken worden, onafgezien van het feit of adviseurs of consultants ondersteuning bieden. Werkgevers moeten erop toezien dat iedereen die bij de ri&e betrokken is, “redelijkerwijs zorg dragen” voor de uitvoering van de ri&e. Indien een individuele werkgever of een werkgever in associatie met andere werkgevers beschikt over de nodige opleiding en ervaring of kennis om de preventieactiviteiten te organiseren kan hij de ri&e zelf uitvoeren. Er worden geen specifieke details gegeven over de omvang of de activiteiten van de ondernemingen, of over de controle van de verplichting aangaande bekwaamheid. Het is eveneens mogelijk dat de werkgever een eerste ruwe ri&e uitvoert om bepaalde risico’s al uit te sluiten. De werkgever is niet verplicht een interne dienst voor preventie in te richten. De personen moeten over voldoende tijd en middelen beschikken alsook over de nodige bekwaamheid in functie van de omvang van de onderneming en de risico’s. Bekwaamheden worden niet noodzakelijk geassocieerd met bepaalde kwalificaties maar kunnen in het geval van eenvoudige situaties te maken hebben met - een begrip van relevante courante goede praktijken; - de kennis van de beperkingen van de eigen ervaring en kennis; - de wil en mogelijkheid om externe hulp en advies in te roepen als aanvulling op de eigen kennis. Indien de werkgever niet intern over de nodige competenties beschikt moet hij een beroep doen op externe expertise. In een aantal gevallen kan een combinatie van interne en externe expertise aangewezen zijn. Externe expertise wordt voornamelijk ingeroepen om de gezondheid van de werknemers te vrijwaren. Externe gezondheidsdiensten worden bemand door verpleegkundigen gespecialiseerd in arbeidsgeneeskunde, huisartsen en artsen gespecialiseerd in arbeidsgeneeskunde. De regelgeving bevat geen specificatie over de wijze waarop een risico-evaluatie wordt uitgevoerd. Het Health and Safety Executive heeft een reeks gratis publicaties uitgegeven en gratis halfdaagse cursussen ingericht om de werkgever bij de staan in het uitvoeren van de ri&e. De brochure “Five steps to risk assessment” bevat een eenvoudig stappenplan en wordt sterk gepromoot door het HSE. Preventieprincipes Artikel 4 van de Management of Health and Safety at Work Regs 1999 bepaalt dat de invoering van preventieen beschermingsmaatregelen moet gebeuren op basis van de preventieprincipes. Deze principes zijn vastgelegd in bijlage 2 en zijn identiek aan de principes van de Kaderrichtlijn. Zweden Risico-evaluatie Section 8 van de Systematic Work Environment Provisions (AFS 2001:1) bepaalt dat de werkgever een risico-evaluatie moet uitvoeren en deze moet documenteren. De risico-evaluatie geeft aan welke risico’s aanwezig zijn en of deze al dan niet ernstig zijn. De risico-evaluatie wordt aangepast in geval van veranderingen aan de werkomgeving. De werkgever zorgt onmiddellijk of in de mate van het mogelijke (redelijkerwijsclausule) voor preventieen beschermingsmaatregelen. Maatregelen die niet onmiddellijk worden uitgevoerd, worden opgenomen in een schriftelijk (vanaf 10 werknemers) actieplan. Het plan geeft aan wanneer de



Research Centre maatregelen worden toegepast en wie er verantwoordelijk voor is. Uitgevoerde maatregelen worden gecontroleerd. Jaarlijks voert de werkgever een follow-up uit van het onderzoek van de werkomgeving. De follow-up van het onderzoek wordt gedocumenteerd indien er ten minste 10 werknemers tewerkgesteld zijn. Deskundigheid De werkgever voert een risico-evaluatie uit. Hij kan dit zelf doen of zich hierin laten bijgestaan door één of meer managers, leden van de hiërarchische lijn en andere werknemers aan wie specifieke taken toevertrouwd worden in het preventiebeleid. De werkgever ziet erop toe dat deze personen voldoende bekwaam zijn om de taken uit te voeren. Ook de werknemers en werknemersvertegenwoordigers krijgen een expliciete rol in het dagelijkse preventiebeleid en helpen bij het opstellen en het uitvoeren van de risico-evaluatie. Risico-evaluatie moet gezien worden in het streven naar een voortdurende verbetering van de arbeidsomstandigheden. Risico’s worden voortdurend opgespoord en geëvalueerd aan de hand van bevragingen, controles en inspectierondes bij voorbeeld. De regels die zijn opgesteld door de Nationale Raad voor Veiligheid en Gezondheid op het werk (National Board of Occupational Safety and Health) en de Zweedse inspectiediensten (Swedish Work Environment Authority) kunnen als hulpmiddel gebruikt worden voor de ri&e. Secties 6 en 7 van de Systematic Work Environment Management (AFS 2001:1 en updates AFS 2003:4) omschrijven de bekwaamheden van de managers en het kaderpersoneel die door de werkgever worden aangeduid om specifieke taken in het preventiebeleid uit te oefenen. Het uitvoeren en documenteren van een risico-evaluatie behoort tot de taken. De taken moeten duidelijk en eenduidig omschreven zijn en de werknemers moeten op de hoogte zijn van wie welke taken uitvoert. De aangeduide personen moeten voldoende in aantal zijn, over de nodige tijd beschikken alsook over voldoende materiaal, middelen en competenties. Meer specifiek moeten zij: - in staat zijn om de arbeidsomstandigheden te evalueren aan de hand van interviews, persoonlijke gesprekken en inspectierondes; - kennis hebben van methoden om bevragingen en risico-evaluaties uit te voeren; - op de hoogte zijn van de relatie tussen de risico’s en de mogelijke resultaten bij blootstelling aan de risico’s; - kennis hebben van de bestaande regelgeving en de toepassing; - kennis hebben van de taken, de risico’s en de preventiemaatregelen; - kennis hebben van de gevolgen van de blootstelling aan psychosociale risico’s als werkdruk, overwerk, ongewenst gedrag, geweld, verslaving. Deze bekwaamheden zijn eveneens van toepassing op de werkgever indien hij de preventietaken, met inbegrip van de risico-evaluatie, zelf uitvoert. Indien de expertise voor de uitvoering van het beleid van de werkomgeving of voor aanpassing van het werk of reïntegratie ontbreekt doet de werkgever beroep op externe experten of hij zorgt dat de expertise in het bedrijf gehaald wordt (Section 12 van AFS 2001:1). Preventieprincipes De preventieprincipes worden vastgelegd in Chapter 3 Section 2 van de Work Environment Act.



Research Centre Section 10 van AFS 2001:1 bepaalt dat de risico’s uitgeschakeld moeten worden of aangepakt aan de bron. Indien dit niet mogelijk is dienen andere beschermingsmaatregelen in acht genomen te worden: instructies, richtsnoeren, ter beschikking stellen van persoonlijke beschermingsmiddelen. Diverse maatregelen kunnen getest worden om hun effectiviteit te verzekeren. In geval van negatieve stress of herhaalde stress kunnen bij voorbeeld aanpassingen in de werksituatie nodig zijn in combinatie met opleiding, om te komen tot een werkomgeving die voldoening biedt. Het algemene principe betreffende coördinatie tussen werkgevers en werknemers, is vastgelegd in chapter 3 Section 1a en in Chapter 6 Section 1 van de WEA.

3.5.3.3

Diensten voor preventie en bescherming – Artikel 74

Art. 7 van de kaderrichtlijn bepaalt dat de werkgever een of meer werknemers aanduidt die zich met de preventietaken bezighouden. Indien de mogelijkheden in het bedrijf onvoldoende zijn om deze taken te organiseren, moet de werkgever een beroep doen op deskundigen buiten het bedrijf . De kaderrichtlijn bepaalt dat de door de werkgever aangeduide werknemers over de nodige tijd, deskundigheid en middelen moeten beschikken om hun taken uit te voeren. De kaderrichtlijn bepaalt dat de aangewezen werknemers en de geraadpleegde personen of diensten van buitenaf voldoende in aantal moeten zijn en de nodige bekwaamheden moeten hebben. De kaderrichtlijn bepaalt dat de werkgever de externe dienst moet inlichten over de risico’s voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers in zijn bedrijf. België De Welzijnswet bepaalt dat indien de interne dienst niet alle opdrachten kan uitvoeren, de werkgever een beroep moet doen op een erkende externe dienst voor preventie en bescherming op het werk. Het takenpakket van de externe dienst is identiek aan dat van de interne dienst. In functie van de grootte van de ondernemingen (en de risicograad) zullen de taken die niet door de interne dienst kunnen uitgevoerd worden, uitbesteed worden aan de externe dienst. De werkgever sluit met de externe dienst een schriftelijke overeenkomst af waarin de opdrachten en de taken van de externe dienst zijn gespecifieerd. De werkgever doet voor deze taken beroep op één dienst. Het minimum aantal preventieadviseurs wordt berekend volgens de verdeling van hun prestaties. Deze prestaties houden bovendien rekening met de tijd die wordt besteed aan studies en onderzoek. Elke externe dienst stelt een tariefregeling vast voor de opdrachten die zij zal vervullen. Deze tariefregeling houdt rekening met de verplichte forfaitaire minimumbijdragen voor verplichte onderzoeken. Inrichting en erkenning Een externe dienst kan worden opgericht als verening zonder winstoogmerk door de werkgevers, de Staat, de Gemeenschappen, de Gewesten, de openbare instellingen, de provincies en de gemeenten. De dienst wordt opgericht, ofwel voor het volledige Belgische grondgebied, ofwel voor een gebied waarvoor één of meerdere Gemeenschappen bevoegd zijn, ofwel voor een te bepalen gebied, ofwel 4

Organisatie van de externe diensten voor preventie en bescherming in 15 lidstaten van de Europese Unie, 2006



Research Centre voor een bepaalde activiteitensector of voor verschillende activiteitensectoren binnen een bepaald gebied. De externe diensten worden telkens erkend voor een periode van vijf jaar. Multidisciplinariteit De externe dienst bestaat uit twee afdelingen, een afdeling belast met risicobeheersing die multidisciplinair is samengesteld en een afdeling belast met het medische toezicht. De preventieadviseurs van de afdeling risicobeheersing beschikken over dezelfde deskundigheid beschikken als de preventieadviseurs van de interne diensten. De afdeling moet samengesteld zijn uit experts uit de disciplines ‘arbeidsveiligheid’, ‘arbeidsgeneeskunde’, ‘ergonomie’, ‘industriële hygiëne’ en ‘psychosociale aspecten van de arbeid’. Denemarken In Denemarken moet er een onderscheid worden gemaakt tussen enerzijds de organisatie van de veiligheid en de gezondheid in de onderneming zelf, die van toepassing is voor alle ondernemingen en gebaseerd is op de institutionele samenwerkingsvormen tussen werkgevers en vertegenwoordigers van de werknemers (veiligheidscomité, veiligheidsafgevaardigde en veiligheidsgroepen), en anderzijds de diensten voor gezondheid op het werk, die bestaan uit specialisten en actief zijn in de ondernemingen. Die diensten voor gezondheid op het werk, die overeenstemmen met de diensten voor preventie en bescherming, zijn opgesplitst in drie groepen: interne diensten, sectorale diensten en territoriale diensten. Alleen de ondernemingen die behoren tot wettelijk bepaalde sectoren, zijn verplicht een beroep te doen op die diensten voor advies en ondersteuning, ten belope van 0,6 uur per werknemer en per jaar. Toch kunnen de inspectiediensten andere ondernemingen die niet tot deze “risicosectoren” behoren, verplichten de hulp van de diensten voor gezondheid op het werk in te roepen. In 2008 wordt dit systeem afgeschaft ten voordele van een versterking van de inspectie. Multidisciplinariteit De gezondheidsdiensten passen het multidisciplinariteitsprincipe toe; ze moeten minstens 5 adviseurs in hun rangen hebben die elk één van de volgende 5 interventiedomeinen vertegenwoordigen: fysica, chemie, biologie, ergonomie en psychologie. De naleving van het multidisciplinariteitsprincipe wordt gecontroleerd door een externe organisatie: “The Danish Accreditation (DANAK)”. Opdrachten en taken De gezondheidsdiensten moeten de ongevallen veroorzaakt door de werkomgeving voorkomen, met inbegrip van de arbeidsongevallen, en de lichamelijke en geestelijke gezondheid van de werknemers vrijwaren. Die taken zijn preventief en de behandelingsmogelijkheden beperkt. De belangrijkste taken zijn: - een totaalbeeld van de werkomgeving krijgen; - de passende maatregelen treffen; - adviseren; - gezondheidsonderzoeken voeren; - voorlichten, informeren en ergonomische problemen oplossen. Deze diensten moeten de werkomstandigheden analyseren en aanpassingen en verbeteringen in de onderneming voorstellen.



Research Centre Duitsland In Duitsland hebben de arbeidsgeneeskundige diensten en de veiligheidsadviseur een preventieve functie. De wet verplicht iedere werkgever om een beroep te doen op de diensten van een bedrijfsarts en een veiligheidsadviseur. Hun bevoegdheden variëren naargelang van het risico en de aard van de onderneming. De bedrijfsarts moet de werkgever adviseren betreffende bedrijfsgeneeskunde, instaan voor het medische toezicht op de werknemers en meewerken aan de implementatie van preventiemaatregelen om ongevallen en beroepsziekten te voorkomen. De veiligheidsadviseur van zijn kant adviseert de werkgever in alles wat met veiligheid te maken heeft, controleert de werkuitrusting en ziet toe op de naleving van de preventiemaatregelen. Allebei mogen ze voor bepaalde of onbepaalde duur worden aangeworven. Ze mogen worden ingeschreven op de loonlijst van de onderneming, maar ze mogen ook op zelfstandige basis of voor een externe dienst werken. De externe diensten kunnen georganiseerd worden door privé-organisaties, overheidsinstellingen, werkgeversverenigingen… Sommige wijden zich uitsluitend aan één activiteitensector of één geografische zone. Multidisciplinariteit Met uitzondering van de bedrijfsarts en de veiligheidsadviseur, die volgens de voorschriften moeten samenwerken, kan de aanwezige kennis van zaken in een externe dienst variëren. De opleiding van de twee specialisten mag dan al wettelijk bepaald zijn, de manier waarop ze die kennis van zaken verwerven, is niet nader omschreven. Ze kunnen hun opleiding volgen aan een universiteit, in een instituut, in een vereniging… Het ondernemersmodel5 Door de omzetting van de Europese Kaderrichtlijn werden sinds het midden van de jaren ‘90 ook kleine en middelgrote ondernemingen verplicht om een bedrijfsgeneeskundige en veiligheidstechnische begeleiding van hun werknemers te verzekeren. De beroepsverenigingen hebben deze regelingen geconcretiseerd in voorschriften ter vermijding van ongevallen en deze voorschriften praktijkgericht uitgewerkt. Naast het toezicht op de regelingen, dat in grote ondernemingen al beproefd was, werden ook alternatieve toezichtmodellen ontwikkeld die onder de benaming „Ondernemersmodel“ bekend zijn geworden en inmiddels bijzonder succesvol zijn. Op basis van hun specifieke structuur zijn de beroepsverenigingen er zo in geslaagd om begeleidingsmodellen uit te werken die zich op de bijzondere voorwaarden van de betreffende sectoren richten. Met dit begeleidingsmodel wordt de eigen verantwoordelijkheid van de ondernemer, die net in kleine ondernemingen bij alle beslissingen een centrale rol speelt, doorslaggevend versterkt. Door middel van speciale opleidingsaanbiedingen, die door de beroepsverenigingen worden aangeboden en informatie bieden over de concrete omzetting van de maatregelen voor een grotere bescherming op de werkplek wordt de ondernemer geïnformeerd en gemotiveerd, waardoor hij in staat is om met inachtneming van de specifieke gevarensituatie in bedrijven rekening te houden met de noodzakelijke maatregelen die moeten worden genomen met het oog op de verzekering van arbeidszekerheid en gezondheidsbescherming onder de dagdagelijkse arbeidsomstandigheden en deze te stimuleren. 5

Onderzoek Arbo-informatiestructuur in Westerse landen, studie uitgevoerd door Prevent in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 2006 EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre Extern advies is daarom niet meer regelmatig, maar alleen bij specifieke adviesvereisten noodzakelijk, bijvoorbeeld bij de aanschaffing van nieuwe machines of bij de invoering van nieuwe arbeidsprocédés. Finland In Finland zijn de veiligheid en de gezondheid op het werk gescheiden: de veiligheidsaspecten worden binnen de onderneming geregeld door de werkgever en de werknemersafgevaardigden, terwijl de meer technische aspecten van de gezondheid worden toevertrouwd aan gezondheidsdiensten. Die gezondheidsdiensten, wettelijk verplicht sinds 1978, kunnen vier verschillende vormen aannemen: interne diensten binnen de onderneming, inter-bedrijfsdiensten (door verscheidene ondernemingen gedeelde diensten), privé-diensten van buiten de onderneming of openbare gemeentediensten. De interne diensten worden vooral aangetroffen in de grote ondernemingen, terwijl de gemeentediensten vooral actief zijn in kleine en middelgrote ondernemingen en bij zelfstandigen. Hoewel de organisatie van die diensten ten laste van de werkgever is, kan de tussenkomst van de sociale zekerheid worden ingeroepen voor maximaal 60% van de kosten. Bovendien bepaalt de wetgever dat de werkgever alleen een beroep mag doen op externe specialisten als hij intern niet over de noodzakelijke kennis van zaken beschikt om de veiligheid en de gezondheid van de werknemers te verzekeren. Deze goedkeuring wordt uitgevoerd onder de supervisie van de Provinciale Raad van Bestuur en het Ministerie van Sociale Zaken en Gezondheid. Multidisciplinariteit De Finse wetgever heeft nauwkeurig de kennis van zaken en de kwalificaties beschreven waarover de beroepsmensen en de specialisten moeten beschikken om voor een gezondheidsdienst te mogen werken. Tot het takenpakket van de organisaties behoren ondersteuning bij risico-evaluatie, gezondheidsbegeleiding, bevordering van de gezondheid op de werkvloer, herstel van de werknemers, organisatie van eerste hulp, inspectie, advies aangaande gezondheid en veiligheid. Hoewel ze meestal bestaan uit artsen en verplegers, beschikken sommige diensten ook over psychologen, fysiotherapeuten of andere deskundigen die iets te maken hebben met de gezondheid en de veiligheid op het werk. Voorts mogen de gezondheidsdiensten, om in te gaan op de vraag van de werkgever, een beroep doen op de experts van de zes regionale kantoren van de Finse Instelling voor gezondheid op het werk met de volgende specialisaties: toxicologie, psychologie, geneeskunde en veiligheid. Frankrijk In Frankrijk zijn het de arbeidsgeneeskundige diensten die in een eerste fase de rol en de functies van de preventiediensten zoals beschreven in de Kaderrichtlijn hebben waargenomen. De Europese Commissie merkte op dat deze diensten allesbehalve een globale aanpak van de preventieen beschermingsproblematiek voorstonden en dat ze zich uitsluitend toelegden op de medische preventie, waardoor de Franse overheid verplicht was het systeem aan te passen. Sinds 17 januari 2002 heten de arbeidsgeneeskundige diensten bijgevolg “services de santé au travail” (diensten voor gezondheid op het werk). Die diensten werken naargelang van de grootte van de onderneming ofwel binnen de onderneming zelf ofwel inter-bedrijfsmatig.



Research Centre

Deze eerste hervorming werd op 24 juni 2003 aangevuld met een besluit dat alle ondernemingen verplicht een beroep te doen op een permanente preventiestructuur die bevoegd is voor zowel de gezondheids- als de veiligheidsproblematiek op het werk. Om aan die eis te voldoen worden alle personen of organisaties waarop de diensten voor gezondheid op het werk en de ondernemingen een beroep moeten doen, in het besluit gekwalificeerd als “intervenants en prévention des risques professionnels” (IPRP’s of tussenkomende partijen betreffende preventie van beroepsrisico’s). Zo kan de onderneming of de dienst voor een tijdelijke opdracht via een doelgerichte overeenkomst een beroep doen op de drie wettelijk aangeduide organisaties (OPPBTP6, ANACT7, CRAM’s8) of op een door hen gemachtigde persoon of organisatie. Voor een vaste taak echter mag de onderneming of de dienst met een persoon van buiten de onderneming werken of met iemand die al deel uitmaakt van de structuur. Merk op dat de ondernemingen die mogen kiezen tussen een eigen of een inter-bedrijfsdienst voor gezondheid op het werk, alleen een beroep mogen doen op externe kennis van zaken als de eigen kennis van zaken ontoereikend is. Wat de bedrijfsgeneeskunde zelf betreft voorziet de Arbeidswet dat het voor een voltijds werkende bedrijfsarts verboden is de opvolging van meer dan 450 ondernemingen op zich te nemen (in het systeem van inter-bedrijfsdiensten), meer dan 3300 werknemers te volgen en meer dan 3200 medische onderzoeken uit te voeren. Multidisciplinariteit Het is de wet van 17 januari 2002 die voorziet in het multidisciplinariteitsprincipe bij de diensten voor gezondheid op het werk. Of ze nu binnen het bedrijf zelf of inter-bedrijfsmatig werken, ze moeten voortaan een beroep kunnen doen op verschillende specialisaties om hun rol betreffende preventie van beroepsrisico’s en verbetering van de arbeidsomstandigheden op een degelijke manier te vervullen. Om aan die eis te voldoen mogen ze doelgerichte overeenkomsten sluiten met de in preventie gespecialiseerde organisaties zoals de OPPBTP, de ARACT en de CRAM’s of door hen gemachtigde specialisten, of mogen ze zelf, intern, ingenieurs, technici of specialisten op het vlak van de arbeidsorganisatie aanwerven. Luxemburg Multidisciplinariteit De wetgeving die in 1994 werd goedgekeurd met het oog op de toepassing van de Kaderrichtlijn, handhaaft een principieel dualisme tussen enerzijds de gezondheidsdiensten voor het medische toezicht en anderzijds de preventieen beschermingsdiensten voor de preventie in het algemeen. Toch mogen de gezondheidsdiensten de taken en opdrachten van de diensten voor preventie en bescherming op zich nemen. 6

OPPBTP (Organisme Professionnel de Prévention du Bâtiment et des Travaux Publics) is een openbare instelling die is ondergebracht bij het ministerie van Arbeid. Ze wordt beheerd door een paritaire raad van bestuur (werkgevers en werknemers) en wordt gefinancierd door een bijdrage die de werkgevers betalen op basis van de loonmassa in hun onderneming. De OPPBTP helpt mee aan de preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten in het bouwbedrijf en de sector openbare werken. 7 ANACT, (Agence pour l’Amélioration des Conditions de Travail) is een openbare instelling van administratieve aard die onder de voogdij staat van het ministerie van Arbeid. Zijn raad van bestuur bestaat uit evenveel afgevaardigden van de meest representatieve werknemers- en werkgeversvakbonden, afgevaardigden van de administratie en gekwalificeerde personen. Het is de taak van het agentschap om bij te dragen in het onderzoek om de arbeidsomstandigheden te verbeteren, informatie daarover te verzamelen en te verspreiden en ondernemingen te helpen om beroepsrisico’s op te sporen en te voorkomen. 8 CRAM (Caisse Régionale d’Assurance Maladie) is de regionale ziekteverzekeringskas. De CRAM’s verlenen advies en technische assistentie aan de ondernemingen, terwijl ze daarnaast ook in mindere mate toezicht uitoefenen



Research Centre

Wat de gezondheidsdiensten betreft moeten alleen ondernemingen met meer dan 5000 werknemers, of meer dan 3000 waarvan 100 werknemers aan een risicopost werken, in een dergelijke interne dienst voorzien. De andere ondernemingen hebben de keuze: een interne dienst creëren, aansluiten bij een inter-bedrijfsdienst of gebruik maken van de multisectorale gezondheidsdienst. Voor de bescherming en de preventie moet de werkgever een of meer werknemers benoemen die over de vereiste kwalificaties beschikken om de verschillende activiteiten in het kader van die twee aspecten correct uit te voeren. Als de kennis van zaken intern onvoldoende aanwezig is, mag de werkgever een beroep doen op de gezondheidsdienst en op externe personen of diensten. Spanje De bepalingen betreffende de beschermingsen preventiediensten zoals vastgelegd in artikel 7 van de Europese richtlijn worden in de Spaanse Wet 31/1995 omgezet in hoofdstuk IV, artikels 30 t/m 32. Artikel 7 punt 7 van de Europese richtlijn laat toe dat de lidstaten zelf kunnen bepalen in welke mate de werkgever, mits hij de nodige capaciteiten bezit, zelf de in lid 1 bedoelde taak op zich mag nemen. De Spaanse wetgever laat dit toe (Art. 30§5) voor een werkgever indien een bedrijf minder dan 6 werknemers heeft, indien hij regelmatig arbeid verricht op die werkplek en indien hij over de nodige capaciteiten bezit om te kunnen oordelen over de gevaren waaraan de werknemers zijn blootgesteld. De opdrachten van deze preventiediensten zijn vervat in artikel 31. Sinds de wet van 1995 op de preventie van de beroepsrisico’s en de publicatie van het koninklijk besluit 39/1997 kunnen de Spaanse diensten voor preventie en bescherming drie verschillende vormen aannemen: interne dienst, externe dienst of gemeenschappelijke dienst. Alleen de ondernemingen met meer dan 500 werknemers of die welke behoren tot een risicosector en meer dan 250 mensen in dienst hebben, zijn verplicht een interne dienst op te richten waarin minstens twee van de volgende 4 disciplines vertegenwoordigd moeten zijn: arbeidsgeneeskunde, veiligheid op het werk, hygiëne op het werk, ergonomie en toegepaste psychosociologie. Met uitzondering van de ondernemingen die minder dan 6 mensen in dienst hebben en waar de werkgever zelf mag instaan voor de preventieactiviteiten die geen verband houden met de arbeidsgeneeskunde, moeten alle ondernemingen zich tot een of meer externe diensten richten als ze intern niet over de vereiste kennis van zaken beschikken om de preventietaken tot een goed einde te brengen. Deze mogelijkheid zit vervat in Art. 7.7 van de Kaderrichtlijn dat voorziet dat de lidstaten zelf de categorieën van bedrijven kunnen bepalen waarin de werkgever, mits hij over de nodige capaciteiten beschikt, zelf de preventieen beschermingsactiviteiten op zich mag nemen. Om bevoegd te zijn moeten de diensten gecertificeerd zijn door het Ministerie van Arbeid en Sociale Zaken en erkend door het Ministerie van Volksgezondheid voor alles wat met gezondheid te maken heeft. De mutuas, verzekeringsmaatschappijen die belast zijn met de vergoeding van de beroepsrisico’s, mogen sinds 1995 de rol van externe dienst in de aangesloten bedrijven vervullen. Multidisciplinariteit De externe diensten moeten over een specialist in elk van de volgende disciplines beschikken: arbeidsgeneeskunde, veiligheid op het werk, hygiëne op het werk, ergonomie en toegepaste psychosociologie. De sectie verantwoordelijk voor de gezondheidsopvolging moet voorzien in één UBS



Research Centre (Unidad Basica Sanitaria) per 1000 werknemers. Elke UBS bestaat uit één arts en één verpleegkundige die fulltime in dienst zijn. Tsjechië Act 309/2006 coll. §9 en § 10 bepalen dat de werkgever zelf de preventietaken kan uitvoeren indien hij over de nodige competenties beschikt en indien hij minder dan 500 werknemers tewerk stelt; vanaf 25 weknemers kan hij de taken ook delegeren naar bevoegde personen. Indien hij hier niet intern over beschikt, moet hij beroep doen op extern bevoegd personeel. Vanaf 500 werknemers moet de werkgever één of meer bevoegde personen aanduiden. Act 309/2006 coll. § 10 legt de competenties van de werkgever of de bevoegde personen vast. Verenigd Koninkrijk De organisatie van de preventiediensten in het Verenigd Koninkrijk berust op een vrijwillige aanpak van de werkgevers. De werkgevers zijn alleen verplicht, in de mate van het mogelijke, de gezondheid van de loontrekkenden te verzekeren. De diensten voor gezondheid op het werk zijn dus niet verplicht en worden volledig vrij georganiseerd door de werkgever, die eigenmachtig beslist over de kwalificaties van het aangeworven personeel. Zo wordt de arbeidsgeneeskunde niet noodzakelijk beoefend door een bedrijfsarts, maar kan zij worden verzekerd door verpleegkundigen die gespecialiseerd zijn in gezondheid op het werk of door huisartsen. De vorm van de diensten is erg variabel: interbedrijfsdiensten voor arbeidsgeneeskunde (privéorganisaties met winstoogmerk), zelfstandige gezondheidsdiensten, aanwezig in de grote ondernemingen, of elk ander door de werkgever bepaald dienstverband. Multidisciplinariteit De Britse wetgever heeft geen nauwkeurige beschrijving gegeven van de precieze knowhow waarover een preventiedienst moet beschikken en laat de werkgever ook op dat vlak vrij om zelf te oordelen of iemand al dan niet over de vereiste kwalificaties beschikt naargelang van zijn noden. De multidisciplinariteit is in het Verenigd Koninkrijk dus niet verplicht. Opdrachten en taken De opdrachten en taken die aan de preventiediensten worden toevertrouwd, worden volledig overgelaten aan het oordeel van de werkgevers. De Approved Codes of Practice and Guidance van het Health and Safety Executive bieden de nodige achtergrondinformatie voor de invulling van de taken. Zweden De Europese Commissie maakte een zaak (C-459/04) aanhangig tegen Zweden betreffende de nietnakoming – Onvolledige omzetting in nationaal recht van artikel 7, lid 8, van de Europese richtlijn 89/391/EEG van de Raad van 12 juni 1989 betreffende de tenuitvoerlegging van maatregelen ter bevordering van de verbetering van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers op het werk (PB L 183, blz. 1) – Bepaling van capaciteiten en bekwaamheden van de werknemers die door de werkgever zijn aangewezen om zich bezig te houden met activiteiten op gebied van de bescherming tegen en de preventie van beroepsrisico’s in het bedrijf. Op 15 juni 2006 werd in een Arrest van het Hof (derde kamer) het beroep verworpen en de zaak geklasseerd.



Research Centre

Het artikel 7 van de kaderrichtlijn is in Zweedse wetgeving omgezet in de Bepalingen aangaande het Systematic Work Environment Management (AFS 2001:1), in het bijzonder in secties 6 en 7. Appendix 1 van de Systematic Work Environment Management regels verduidelijkt welke werknemers die taken opgelegd krijgen. In Zweden steunen de preventiediensten op privé-organisaties. Zij moeten in de eerste plaats de arbeidsomstandigheden proberen te verbeteren en ijveren voor de re-integratie van personen tijdens hun actieve leven. Hoewel zij oorspronkelijk grotendeels gesubsidieerd werden door de overheid, is dat sinds 1993 niet langer het geval. Sindsdien zijn de preventiediensten dus onderworpen aan de wetten van de markt, zowel betreffende vraag en aanbod als betreffende concurrentie en rentabiliteit. Daardoor is hun aantal in de voorbije jaren gedaald, terwijl hun opdrachten en taken opnieuw toegespitst zijn op kortlopende basisprestaties. Hoewel de Zweedse ondernemingen in 1985 verplicht werden de hulp van preventiediensten in te roepen als de werkomstandigheden dat rechtvaardigden, is het toch het interne controlesysteem, ingevoerd in 1991, dat de inschakeling van de preventiediensten heeft veralgemeend. Door de invoering van dat systeem werden de werkgevers verplicht de preventie te integreren in hun dagelijks beheer en moesten zij vooral toezien op de planning, de beleidslijnen en inspectie van de preventieactiviteiten, de permanente evaluatie van de werkomgeving en de redactie van documenten over de knelpunten en de geplande maatregelen. Daarom hebben de grote ondernemingen interne preventiediensten opgericht, terwijl het kleinbedrijf een beroep doet op interbedrijfs- of sectorale diensten om aan hun verplichtingen te voldoen. Multidisciplinariteit De preventiediensten zijn omschreven als multidisciplinaire teams van zelfstandige specialisten. Hoewel dat niet in de reglementering is opgenomen, bestaan die diensten doorgaans namelijk uit bedrijfsartsen, verpleegkundigen, veiligheidsingenieurs, fysiotherapeuten, gedragsspecialisten en arbeidsingenieurs, die de kwalificaties van ingenieur-hygiënist combineren met die van veiligheidsingenieur. Opdrachten en taken De wet schrijft medisch toezicht voor in ondernemingen met een bepaald risiconiveau zoals bv. de blootstelling aan asbest of siliciumstof. Bepaalde sectoren worden ook via collectieve arbeidsovereenkomsten verplicht om een beroep te doen op een dienst voor gezondheid op het werk. De overige activiteiten – evaluatie van de risico’s, opleiding, voorlichting, reïntegratie, inspecties, adviesverlening, EHBO… gebeuren op vraag van de werkgever: hij alleen is verantwoordelijk voor de preventie en de gezondheid in zijn onderneming.

3.5.3.4

Eerste hulp, brandbestrijding en evacuatie – Artikel 8

Artikel 8 van de kaderrichtlijn bepaalt dat de werkgever maatregelen moet treffen op het gebied van eerste hulp, brandbestrijding en evacuatie en verbindingen moet onderhouden met diensten van buitenaf op het gebied van eerste hulp, medische noodhulp, reddingswerkzaamheden en brandbestrijding.



Research Centre De werkgever moet werknemers aanwijzen die belast zijn met het in de praktijk brengen van deze maatregelen. Deze werknemers moeten een opleiding krijgen, voldoende in aantal en over geschikt materiaal beschikken. De werkgever moet alle werknemers die blootgesteld zijn of kunnen worden aan een ernstig en onmiddellijk gevaar zo spoedig mogelijk in kennis stellen van dat gevaar en van de getroffen of te treffen beschermingsmaatregelen. De werkgever moet maatregelen nemen en de werknemers instructies geven voor acties in geval van gevaar. België De bepalingen in verband met eerste hulp zijn opgenomen in de artikelen 174 tot 183 van het Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming en bestonden reeds voor de invoering van de Kaderrichtlijn en leggen identieke verplichtingen op. Denemarken De Deense wetgever heeft in artikel 23(1).2 en .3 van het Uitvoerend Besluit 559 de verplichtingen betreffende EHBO, brand en evacuatie vastgelegd. Duitsland §9 en §10 van het Arbeitsschutzgesetz zijn een 1:1 omzetting van de bepalingen uit Artikel 8 van de Kaderrichtlijn. Finland De Occupational Safety and Health Act (738/2002) 45 § 1 bepaalt dat indien de arbeidsomstandigheden dit vereisen, de werkplekken voorzien worden van alarmsystemen, brandbeveiligingsmaatregelen, reddings- en evacuatiesystemen en –middelen. De Occupational Safety and Health Act (738/2002) 47 §: bepaalt verder dat indien het aantal werknemers, de aard van het werk en de arbeidsomstandigheden dit vereisen, de werkgever een of meer werknemers zal aanduiden om eerste hulp te bieden en evacuatie te organiseren behalve indien de werkgever volgens de Act on Rescue Services (561/1999) specifiek veiligheidspersoneel heeft aangeduid. Het aantal personeelsleden, hun opleiding en het materiaal moet beantwoorden aan de aard van het werk, de specifieke risico’s en de omvang van de werkplek. Frankrijk Art. R241-35 van le Code du Travail bepaalt de personeelsbezetting van het verplegend personeel voor commerciële ondernemingen en inrichtingen en hun aanhorigheden, in openbare en ministeriële diensten, vrije beroepen, burgerlijke vennootschappen, beroepsorganisaties en verenigingen. Art. R241-36 van le Code du Travail specifieert het competentieniveau van het verplegend personeel. Le Code du Travail bepaalt in art. R 232-12-17 dat de werkgevers de nodige maatregelen moeten treffen om elk begin van brand snel en doeltreffend te kunnen bestrijden. Artikel R. 232-12-18 bevat bepalingen omtrent instructies ingeval van brand: het blusmaterieel en de noodapparatuur, het personeel belast met de evacuatie en redding, de alarminrichtingen en de procedures in geval van brand. EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre

Luxemburg Art. 7 van de wet van 17 juni 1994 bevat identieke bepalingen als de Kaderrichtlijn. Spanje Het artikel 8 van de Europese richtlijn betreffende EHBO, brandbestrijding, evacuatie van werknemers en ernstig en onmiddellijk gevaar liggen in de Spaanse Wet 31/1995 vervat in de artikelen 20 en 21. De bepalingen uit de Spaanse wet zijn een 1:1 omzetting van de bepalingen van de Europese richtlijn. Tsjechië De Labour Code Section 102 bevat identieke bepalingen als de Kaderrichtlijn. Verenigd Koninkrijk Artikel 8 van de Management of Health and Safety at Work Regs 1999 bevat gelijkaardige bepalingen dan deze van de Kaderrichtlijn. De werkgever moet een ‘voldoende’ aantal ‘bevoegde’ personen aanduiden om de eerste hulp, evacuatie en brandbestrijdingsprincipes te implementeren. De werkgever specifieert wat bedoeld wordt met ‘bevoegd persoon’: diegene die voldoende training en ervaring of kennis en andere kwaliteiten bezit die hem in staat stellen om de evacuatieprocedures correct te implementeren. Zweden Noch de Work Environment Act, noch AFS 2001:1 bevatten bepalingen betreffende eerste hulp, brandbestrijding en evacuatie. Deze bepalingen, die in de Europese kaderrichtlijn opgenomen zijn in artikel 8, zijn ondermeer opgenomen in AFS 1999:7 “First aid and Crisis Support” (niet in het Engels beschikbaar, enkel in het Zweeds).

3.5.3.5

Diverse verplichtingen van de werkgevers – Artikel 9

De kaderrichtlijn bepaalt dat de werkgever moet - beschikken over een evaluatie van de risico's voor de veiligheid en de gezondheid op het werk, met inbegrip van de risico's voor de groepen werknemers met bijzondere risico's; - de te nemen beschermende maatregelen en, indien nodig, de te gebruiken beschermingsmiddelen vastleggen; - een lijst bijhouden van arbeidsongevallen welke voor de werknemer hebben geleid tot een arbeidsongeschiktheid van meer dan drie werkdagen; - rapporten opstellen ten behoeve van de bevoegde autoriteiten over de arbeidsongevallen die zijn werknemers zijn overkomen. De lidstaten kunnen bepalingen opleggen betreffende de opstelling van deze documenten. België Evaluatie van de risico’s en beschermingsmaatregelen



Research Centre De Belgische wetgever spreekt enkel van het vastleggen van de preventiemaatregelen in een globaal preventieplan dat schriftelijk en voor een termijn van vijf jaar wordt opgemaakt. Het Koninklijk Besluit Welzijnsbeleid bepaalt in Art. 10 de inhoud van het globaal preventieplan: 1 ° de resultaten van de identificatie van de gevaren en het vaststellen, nader bepalen en evalueren van de risico's; 2° de vast te stellen preventiemaatregelen; 3° de te bereiken prioritaire doelstellingen; 4° de activiteiten die moeten worden verricht en de opdrachten die moeten worden uitgevoerd om deze doelstellingen te bereiken; 5° de organisatorische, materiële en financiële middelen die moeten worden aangewend; 6° de opdrachten, verplichtingen en middelen van alle betrokken personen; 7° de wijze waarop het globaal preventieplan wordt aangepast aan gewijzigde omstandigheden; 8° de criteria voor de evaluatie van het beleid inzake het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk. De wetgever vermeldt niet dat de evaluatie van de risico’s op schrift moet gesteld worden maar door in punt 1 van het globaal preventieplan te vermelden dat de resultaten van de identificatie van de gevaren en het vaststellen en evalueren van de risico’s moeten opgenomen worden, is dit impliciet het geval. Het globaal preventieplan wordt in de praktijk gezet door middel van een schriftelijk jaarlijks actieplan. Lijst van arbeidsongevallen en rapportering De Belgische wetgever heeft een termijn en wijze van ongevalsaangifte opgelegd evenals een bewaartermijn voor de ongevallensteekkaart. Ongevallen worden geregistreerd vanaf één dag werkverlet. Denemarken Evaluatie van de risico’s en beschermingsmaatregelen WEA 268 Art 15 a legt de werkgever de verplichting op over een geschreven risicoevaluatie te beschikken, waarbij wordt verduidelijkt dat dit met de nodige aandacht moet zijn voor de aard van het werk, de werkmethoden en de werkprocessen, alsook met oog voor de grootte en organisatie van de onderneming. De risicoevaluatie zal minstens om de 3 jaar wordt herbekeken. In de verduidelijkende guideline betreffende risicoevaluatie is opgenomen dat alle ondernemingen die personeel tewerkstellen, verplicht zijn om een schriftelijke evaluatie van de werkplek op te stellen. Ondernemingen die geen personeel tewerkstellen, zijn niet onderworpen aan de verplichting om een dergelijke beoordeling van de werkplek uit te voeren. Lijst van arbeidsongevallen en rapportering De verplichting tot het bijhouden van een lijst en rapporten aangaande arbeidsongevallen is vastgelegd in artikel 22.3 van het Uitvoerend Besluit 559. Duitsland Evaluatie van de risico’s en beschermingsmaatregelen



Research Centre Artikel 9(a) van de kaderrichtlijn bepaalt dat de werkgever moet beschikken over een evaluatie van de risico's voor de veiligheid en de gezondheid op het werk, met inbegrip van de risico's voor de groepen werknemers met bijzondere risico's. Artikel 10 § 3(a) van de kaderrichtlijn bepaalt dat de werknemers met een specifieke taak op het gebied van de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers, of de werknemersvertegenwoordigers met een specifieke taak op dat gebied toegang krijgen tot de resultaten van de risico-evaluaties en de beschermingsmaatregelen. In het Duitse Arbeitsschutzgesetz bepaalt § 5 Abs. 1 dat elke werkgever een risico-evaluatie dient uit te voeren en de nodige beschermingsmaatregelen moet treffen. Dit moet in elke onderneming gebeuren en onafhankelijk van de grootte van het bedrijf. Elke werkgever moet ook over de noodzakelijke documenten beschikken, waarin het resultaat van de risico-evaluatie is opgenomen, alsook de maatregelen die op basis hiervan genomen worden en het resultaat van een controle van de maatregelen (§ 6 Abs. 1 ArbSchG). In Duitsland was de documentatieplicht voor werkgevers met 10 of minder werknemers (uitzondering voor eisen gesteld door andere regelgevende voorschriften) niet dwingend vereist. Duitsland werd hiervoor door de Europese Commissie voor het Europees Hof gedaagd en daar in het ongelijk gesteld. Het Europees Hof stelde in haar oordeel van 07.02.2002 duidelijk dat de documentatie van een risicoevaluatie en de maatregelen verplicht is, onafhankelijk van het aantal werknemers9. Duitsland kwam tegemoet aan het oordeel door in het Arbeitssicherheitsgesetz het artikel § 14 Abs. 2 te laten vallen, waarin bepaald wordt dat de taken van de preventieadviseurs en de bedrijfsartsen vermeld in §§ 3 en 6 in bepaalde types van bedrijven niet of slechts gedeeltelijk uitgevoerd moeten worden. Lijst van arbeidsongevallen en rapportering Het ArbSchG §6 bepaalt dat de werkgever een lijst van ongevallen bijhoudt. Finland Evaluatie van de risico’s en beschermingsmaatregelen De Occupational Safety and Health Act (738/2002) 10 § 3 bepaalt dat de werkgever in het bezit dient te zijn van een risico-evaluatie. Deze dient herzien te worden in geval van wijzigingen van de werksituatie en moet steeds up-to-date zijn. Lijst van arbeidsongevallen en rapportering De Occupational Safety and Health Act (738/2002) 10 § 3 bepaalt dat de werkgever in het bezit dient te zijn van een risico-evaluatie. Deze evaluatie moet gebaseerd zijn op de bepalingen uit § 1 die ondermeer de ongevallen, de beroepsziekten, de werkgerelateerde aandoeningen en de gevaarlijke incidenten omvat. De Act on Occupational Safety and Health Enforcement and Cooperation on Occupational Safety and Health at Workplaces (44/2006) 46 § 1 bepaalt dat de werkgever onmiddellijk de bevoegde instantie op de hoogte moet brengen van elk ernstig of dodelijk ongeval, dat volgens de Employment Accidents Insurance Act (608/1948) moet onderzocht worden door de politie.

9

Judgment of the Court (Fifth Chamber) of 7 February 2002. - Case C-5/00



Research Centre Frankrijk Evaluatie van de risico’s en beschermingsmaatregelen De werkgever moet een “uniek” document opstellen dat de resultaten van de risico-evaluatie bevat. Het document is op elk moment opvraagbaar door de bevoegde instanties. De bijwerking van het document is verplicht elk jaar of van zodra er een wijziging optreedt in de risico’s. De wetgever voorziet geen afwijkende maatregel voor het kleinbedrijf. De omzetting van het artikel 9 was onderwerp van een klacht van de Europese Commissie. Lijst van arbeidsongevallen en rapportering Elke werkgever noteert de arbeidsongevallen in een daartoe voorbehouden register. Luxemburg Evaluatie van de risico’s en beschermingsmaatregelen Art. 8 van de wet van 17 juni 1994 bepaalt dat de werkgever over een risico-evaluatie moet beschikken, met inbegrip van een evaluatie van specifieke doelgroepen. Hij moet de preventieen beschermingsmaatregelen bepalen in uitvoering van de risico-evaluatie. Lijst van arbeidsongevallen en rapportering Art. 8 van de wet van 17 juni 1994 bepaalt dat de werkgever over een register van arbeidsongevallen met minstens drie dagen werkverlet moet beschikken. Hij moet tevens ongevalsverslagen toesturen aan de Inspectie van arbeid en mijnbouw. Spanje Evaluatie van de risico’s en beschermingsmaatregelen Het artikel 23 van de Wet 31/1995 is een 1:1 omzetting van het art. 9 uit de Europese richtlijn. De werkgever houdt een documentatie bij met betrekking tot de resultaten van de risico-evaluatie en de preventieen beschermingsmaatregelen die hieruit voortvloeien. Lijst van arbeidsongevallen en rapportering Het artikel 23§1 van de Wet 31/1995 bepaalt dat de wetgever een lijst van ongevallen en ziekten bijhoudt vanaf één dag werkverlet. Dit is een afwijking t.o.v. de Europese richtlijn, waar het opmaken van een lijst van arbeidsongevallen wordt gevraagd wanneer een werknemer drie of meer dagen afwezig is. Tsjechië Evaluatie van de risico’s en beschermingsmaatregelen Section 102 (4) van de Labour Code bepaalt dat de werkgever de risico-evaluatie en de preventieen beschermingsmaatregelen moet documenteren.



Research Centre

Lijst van arbeidsongevallen en rapportering Section 105 van de Labour Code bepaalt dat de werkgever elk incident en ongeval registreert in een letselregister. Het artikel bepaalt verder dat de werkgever een gedocumenteerd register bijhoudt van elk ongeval met meer dan drie dagen werkverlet alsook van elk dodelijk ongeval. Hij verstuurt een kopie hiervan aan de bevoegde instanties , de getroffen werknemer en in geval van een dodelijk ongeval, de familieleden. Verenigd Koninkrijk Evaluatie van de risico’s en beschermingsmaatregelen Regulation 3 van de Management of Health and Safety at Work Regulations 1999 bepaalt dat elke onderneming een ‘geschikte en voldoende’ risico-evaluatie opmaakt. In de Approved Code of Practice & Guidance bepaalt beide begrippen nader: - de risico-evaluatie moet de risico’s die voortvloeien uit het werk identificeren. De diepgang van de evaluatie moet in verhouding staat tot het risico; - werkgevers en zelfstandigen moeten ‘redelijke’ stappen ondernemen om risico’s te identificeren door gebruik te maken van relevante wetgeving, richtsnoeren, handleidingen, instructies, vakbladen, advies van competente bronnen, relevante voorbeelden van goede praktijken uit de sector. De risico-evaluatie moet enkel die risico’s omvatten die een werkgever of een zelfstandige redelijkerwijze kan evalueren. Risico’s die niet te voorzien zijn vallen hier niet onder; - De risico-evaluatie moet aangepast zijn aan de aard van het risico en de periode waarop de evaluatie van toepassing is. De resultaten van de evaluatie worden neergeschreven voor een onderneming vanaf 5 werknemers. Lijst van arbeidsongevallen en rapportering De Reporting of Injuries, Diseases and Dangerous Occurrences Regulations 1995 (RIDDOR) vereist dat de volgende ongevallen worden gerapporteerd: overlijdens, ongevallen met meer dan drie dagen werkverlet, ongevallen waarbij privépersonen zijn betrokken, werkgerelateerde ziekten en gevaarlijke incidenten. Zweden Evaluatie van de risico’s en beschermingsmaatregelen In Zweden is bepaald, in Hoofdstuk 4, Sectie 8 van de Working Environment Act, dat de Work Environment Authority de werkgevers en andere verantwoordelijken voor veiligheid kan vragen om documenten op te stellen die belangrijk zijn vanuit een veiligheidsstandpunt gezien. In de Systematic Work Environment Management Provisions (AFS 2001:1) zijn de bepalingen betreffende risico-analyse, het treffen van preventiemaatregelen, follow-up en het opstellen van rapporten zoals ondermeer bepaald in de kaderrichtlijn art. 9, opgenomen in de secties 8 t/m 11. De werkgever dient een schriftelijke risico-evaluatie te maken. Actieplan



Research Centre De preventieen beschermingsmaatregelen die niet onmiddellijk kunnen uitgevoerd worden, worden in een actieplan neergeschreven met vermelding van uitvoerder en timing. Actieplannen worden schriftelijk gedocumenteerd in ondernemingen vanaf 10 werknemers. Evaluatie van het preventiebeleid De Systematic Work Environment Management Provisions (AFS 2001:1) bepalen dat het systematisch preventiebeleid deel uitmaakt van het dagelijks beleid van de onderneming. Elk jaar voert de werkgever een evaluatie van het beleid uit. Dit gebeurt schriftelijk in ondernemingen vanaf 10 werknemers. Lijst van arbeidsongevallen en rapportering De Work Insurance Legislation verplicht de werkgevers om ongevallen en ziekten te melden aan de Social Insurance Agency. Alle ondernemingen zijn verplicht om een geschreven lijst van ongevallen bij te houden.

3.5.3.6

Voorlichting van de werknemers – Artikel 10

De kaderrichtlijn voorziet in artikel 10 dat de werkgever maatregelen neemt om de werknemers en hun vertegenwoordigers te informeren over de risico's voor de veiligheid en de gezondheid evenals de beschermingsen preventiemaatregelen. Werknemers van buitenaf De kaderrichtlijn bepaalt ook dat werknemers van buitenaf informatie zouden krijgen over risico’s en beschermingsen preventiemaatregelen. Werknemers met een specifieke taak op het gebied van veiligheid en gezondheid De kaderrichtlijn voorziet dat de werknemers met een specifieke taak op het gebied van de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers, of de werknemersvertegenwoordigers met een specifieke taak op dat gebied toegang krijgen tot - de resultaten van de risico-evaluaties en de beschermingsmaatregelen; - de ongevalsverslagen; - de informatie van inspectiediensten en andere bevoegde instanties. België De Welzijnswet bepaalt in Art. 5 het tijdstip van deze voorlichting: 1° bij indiensttreding; 2° telkens wanneer dit in verband met de bescherming van het welzijn noodzakelijk is. Werknemers van buitenaf De Welzijnswet bepaalt in artikel 8 dat naast deze werknemers naast informatie over de risico’s ook opleiding en instructies krijgen met betrekking tot de bedrijfsactiviteit. Werknemers met een specifieke taak op het gebied van veiligheid en gezondheid Het Koninklijk Besluit Welzijnsbeleid bepaalt in Art. 14 dat de werkgever regelmatig in overleg met de leden van de hiërarchische lijn en de Diensten voor Preventie en Bescherming op het werk het dynamisch risicobeheersingssysteem evalueert, in het bijzonder met betrekking tot (..) de gewijzigde omstandigheden die een aanpassing van de strategie in verband met het verrichten van een risicoEU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre analyse op basis waarvan preventiemaatregelen worden vastgesteld noodzakelijk maken; en de ongevallen, incidenten en feiten van geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag op het werk die zich in de onderneming of instelling hebben voorgedaan. Denemarken Volgens WEA 268 Art. 9 (4) zal de werkgever de leden van het comité de gelegenheid geven alle mogelijke informatie of opleiding te bekomen aangaande veiligheid en gezondheid. Volgens Executive Order 575 Art 22 (1) zal de werkgever voor ondernemingen die geen interne dienst hebben, ervoor zorg dragen dat alle informatie betreffende veiligheid en gezondheid aan de werknemers bezorgd wordt en dat zij de mogelijkheid hebben om voorstellen terzake te doen. Volgens EO 575 Art. 28 (1) en (2) dienen meerdere werkgevers die op dezelfde plaats werken uitvoeren samen te werken op het vlak van veiligheid en gezondheid. Iedere werkgever is ook verplicht de informatie te communiceren aan zijn werknemers. Art. 20 (5) van EO 575 geeft het veiligheidscomité toegang tot de lijsten en rapporten die opgesteld worden in het kader van veiligheid en gezondheid op het werk. Dit zijn in andere bewoordingen, dezelfde bepalingen die overgenomen zijn van de Europese richtlijn. Duitsland § 14 van het Arbeitsschutzgesetz bevat bepalingen omtrent de voorlichting van werknemers in de publieke sector over de risico’s en de beschermingsmaatregelen. Indien in de publieke sector geen werknemersvertegenwoordiging aanwezig is, worden de werknemers individueel bevraagd. Finland De Finse wetgeving 738/2002 voorziet in sectie 14 gedetailleerde specificaties over de wijze waarop de werknemers en hun vertegenwoordigers geïnformeerd worden: - de werknemers krijgen een geschikte informatie omtrent de aard van de werkzaamheden, de arbeidsomstandigheden, de werken productiemethodes, de aard en het gebruik van de arbeidsmiddelen, veilige werkmehodes, in het bijzonder bij de aanvang van een taak of een verandering van taak, voor de introductie van een nieuw werkmiddel of nieuwe werken productiemethodes; - de werknemers krijgen instructie en richtlijnen om gevaren en risico’s uit te schakelen en te vermijden; - de werknemers krijgen instructies en richtlijnen voor de aanpassing, de reiniging, het onderhoud en het herstel alsook voor onregelmatigheden die optreden en uitzonderlijke situaties. Frankrijk De bepalingen met betrekking tot de voorlichting van de werknemers zijn opgenomen in andere wetteksten, met name de Réglementation sur le fonctionnement du Comité d’hygiène et de sécurité et des conditions de travail en de Réglementation sur les entreprises extérieures. Luxemburg De bepalingen met betrekking tot de voorlichting van de werknemers zijn niet opgenomen in de wet van 17 juni 1994.



Research Centre Spanje De Spaanse wetgever brengt in artikel 18 van de Wet 31/1995 algemene bepalingen betreffende informatie, raadpleging en deelneming van de werknemers samen. De bepalingen zijn een 1:1 overname uit de Europese richtlijn. De verplichting om de werknemers voor te lichten is niet alleen vervat in de kaderrichtlijn, maar ook in de andere Europese richtlijnen. In Spanje heeft 90% van de werkgevers in vraaggesprekken in 1999 verklaard dat zij hun werknemers niet hadden voorgelicht. Via een Spaanse enquête uit 1999 werd bevestigd dat slechts 11% van de werkgevers hun werknemers hebben voorgelicht of geïnformeerd. Tsjechië Section 101 en 108 van de Labour Code regelen de informatieplicht van de werkgever inzake veiligheid en gezondheid in identieke bewoordingen als de Kaderrichtlijn. Verenigd Koninkrijk Artikel 10 van de Management of Health and Safety at Work Regs 1999 bepaalt dat de werkgever verstaanbare en relevante informatie moet verschaffen aan de werknemers over de risico’s en de preventieen beschermingsmaatregelen. De informatie moet gegeven worden aan de eigen werknemers en in voorkomend geval aan de werknemers die werkzaamheden uitvoeren in de eigen onderneming. Zweden WEA Chapter 3 Section 3 verplicht de werknemer de nodige informatie te verstrekken aan de werknemers over de risico’s en de preventieen beschermingsmaatregelen.

3.5.3.7

Raadpleging en participatie van werknemers – Artikel 11

Artikel 11 van de kaderrichtlijn bepaalt dat de werkgevers de werknemers en/of hun vertegenwoordigers raadplegen en hen het recht geven om deel te nemen aan de behandeling van kwesties die betrekking hebben op de veiligheid en de gezondheid op het werk. De werknemers of de werknemersvertegenwoordigers met een specifieke taak op het gebied van de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers nemen evenwichtig deel volgens de nationale wetten en/of praktijken, of worden door de werkgever vooraf tijdig geraadpleegd. België Art. 12 van het Koninklijk Besluit Welzijnsbeleid bepaalt dat de werkgever de leden van de hiërarchische lijn en de Diensten voor Preventie en Bescherming op het werk betrekt bij de uitwerking, programmatie, uitvoering en evaluatie van het dynamisch risicobeheersingssysteem, het schriftelijk globaal preventieplan en het schriftelijk jaarlijks actieplan. Hij raadpleegt tevens het Comité. Denemarken



Research Centre Art 22 van het Uitvoerend Besluit 575 bepaalt dat werknemers geraadpleegd dienen te worden aangaande veiligheid en gezondheid op het werk. Ook het art 6 van EO 559 laat de werknemers actief deelnemen in de werkplanning en de inspectie van de werkomgeving. Art 20 van EO 575 bepaalt dat de werkgever aan de leden van het veiligheidscomité en de preventieadviseur de nodige tijd laat om hun specifieke taken op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk uit te oefenen. Ditzelfde artikel (20 §3) legt de werkgever ook op de nodige middelen hiervoor vrij te maken. Duitsland De bepalingen in verband met raadpleging en participatie zijn niet in het Arbeitsschutzgesetz opgenomen. Finland De Finse wetgeving voorziet specificaties over de raadpleging, participatie en opleiding van de werknemers. Zo wordt een informatie-uitwisseling voorzien over de follow-up en de effecten van de preventieen beschermingsmaatregelen. Frankrijk De raadpleging en het overleg was voor de omzetting van de kaderrichtlijn reeds geregeld via andere wetteksten en heeft geen aanpassing aan de bestaande bepalingen voor gevolg gehad. Luxemburg De bepalingen met betrekking tot raadpleging en participatie van de werknemers zijn niet opgenomen in de wet van 17 juni 1994. Spanje Hoofdstuk V, artikelen 33 t/m 40 van de Wet 31/1995 legt op een gedetailleerde manier de raadpleging en de deelname van de werknemers met betrekking tot veiligheid en gezondheid op het werk vast. Het recht op een werknemersafvaardiging wordt gegarandeerd; de aanduiding, competenties en machtigingen van werknemersafgevaardigden en comitéleden worden vermeld. Tsjechië De Labour Code regelt in Section 108 het overleg en de werknemersparticipatie op het vlak van veiligheid en gezondheid en somt daarbij de onderwerpen van overleg op . Verenigd Koninkrijk Deze bepalingen zijn opgenomen in de Health and Safety (Consultation with Employees) Regs 1996. Zweden De raadpleging en deelneming van de werknemers wordt in de Zweedse Work Environment Act geregeld in hoofdstuk 6, sectie 2. Op elke werkplaats waar vijf of meerdere werknemers regelmatig



Research Centre tewerkgesteld zijn wordt een veiligheidsafgevaardigde aangeduid. Op een werkplaats waar geen vertegenwoordiging is aangeduid kan de lokale arm van de vakbond of een vereniging van werknemers uit dezelfde sector ook een externe werknemer afvaardigen. De veiligheidsvertegenwoordiging voor de scheepvaart is vastgelegd in de Maritime Safety Act (2003:364). Indien meer dan één veiligheidsafgevaardigde zou aangesteld zijn dan wordt één iemand een senior veiligheidsafgevaardigde en dient die persoon eveneens de activiteiten van de verschillende veiligheidsafgevaardigden te coördineren. Sectie 8 van ditzelfde hoofdstuk bepaalt dat wanneer minstens 50 werknemers in een bedrijf aanwezig zijn of indien de werknemers hierom verzoeken, een comité dient opgericht te worden. In sectie 18 van dit hoofdstuk bepaalt de wetgever hoe de leerlingenvertegenwoordiging dient te gebeuren.

3.5.3.8

Opleiding van de werknemers – Artikel 12

Artikel 12 van de kaderrichtlijn bepaalt dat de werkgever moet zorgen dat iedere werknemer een voldoende veiligheidsen gezondheidsopleiding krijgt. De werkgever moet ervoor zorgen dat de werknemers van ondernemingen van buitenaf die in zijn bedrijf of inrichting komen werken, passende instructies hebben ontvangen in verband met de risico's voor de veiligheid en de gezondheid. België Het Koninklijk Besluit Welzijnsbeleid bepaalt in Art. 17 dat de werkgever aan de leden van de hiërarchische lijn en aan de werknemers alle informatie in verband met de risico's en de preventiemaatregelen geeft die van toepassing zijn op het niveau van de organisatie in zijn geheel, op het niveau van elke groep van werkposten of functies en op de individuele werkpost of functie die zij nodig hebben voor de uitoefening van hun taak of die zij nodig hebben voor de bescherming van hun veiligheid en gezondheid en deze van de andere werknemers. Hij geeft hen eveneens de nodige informatie betreffende de noodprocedures en inzonderheid met betrekking tot de maatregelen die moeten genomen worden in geval van ernstig en onmiddellijk gevaar, en met betrekking tot de eerste hulp, de brandbestrijding en de evacuatie van de werknemers. Art. 18 bepaalt dat de werkgever voor de hiërarchische lijn en voor de werknemers een programma opstelt tot vorming inzake het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk, rekening houdend met de gegevens van het globaal preventieplan. Denemarken In artikelen 18 en 19 van het Uitvoerend Besluit 559 legt de Deense wetgever de werkgever de verplichting op om ervoor te zorgen dat elke werknemer een adequate en aangepaste opleiding krijgt. De wetgever somt in het bijzonder vier momenten op: bij de aanwerving, bij verandering van baan, bij de aanschaf van nieuwe arbeidsmiddelen of bij wijziging, wanneer een nieuwe technologie zijn intrede doet op de werkvloer. De opleiding dient plaats te hebben tijdens de werkuren en valt ten laste van de werkgever.



Research Centre De artikelen 20 en 21 van ditzelfde Uitvoerend Besluit leggen de verplichtingen tot informatie van de werkgever ook op voor bedrijven van buitenaf. Duitsland §12 van het Arbeitsschutzgesetz is een 1:1 omzetting van Artikel 12 van de Kaderrichtijn. Finland De Occupational Safety and Health Act (738/2002) bevat geen specifieke bepalingen over opleiding en training van de werknemers. Frankrijk Le Code du Travail (art. L231-3.1 ) bepaalt dat de werkgever een praktische en geschikte opleiding inzake veiligheid moet organiseren voor de werknemers die hij in dienst neemt, voor de werknemers die van werkpost of van techniek veranderen, voor de werknemers die verbonden zijn door een tijdelijk arbeidscontract, met uitzondering van de werknemers op wie een beroep wordt gedaan voor de uitvoering van door veiligheidsmaatregelen noodzakelijk gemaakte dringende werken en die al over de nodige kwalificatie voor deze interventie beschikken, en op verzoek van de arbeidsgeneeskundige, van de werknemers die hun activiteit hervatten na een werkonderbreking van minstens eenentwintig dagen. Deze opleiding moet periodiek worden herhaald onder voorwaarden die reglementair of door een collectieve arbeidsovereenkomst vastgelegd zijn. Voor sommige geklasseerde inrichtingen (cfr. artikel 515-8 van het Milieuwetboek en art. 3-1 van het Mijnbouwwetboek) moet de werkgever, ten bate van de externe bedrijfsleiders en van hun werknemers en van de zelfstandigen, vóór het begin van hun eerste interventie in de inrichting, een praktische en geschikte opleiding geven over de bijzondere risico’s die hun interventie kan inhouden wegens haar aard of de nabijheid van de installatie. Le Code du Travail legt verdere specificaties vast omtrent de tot stand koming van de opleidingsprogramma’s en de opleidingen voor werknemers met een tijdelijk contract. Luxemburg Artikel 9 van de wet van 17 juni 1994 bevat identieke bepalingen als in de Kaderrichtijn. Spanje De bepalingen betreffende de opleiding van de werknemers liggen in de Spaanse Wet 31/1995 vervat in artikel 19. Het is grotendeelds een 1:1 overname van de bepalingen uit de Europese richtlijn, met dit verschil dat de Spaanse wetgever een theoretische en praktische opleiding oplegt, daar waar de richtlijn spreekt over een voldoende veiligheidsen gezondheidsopleiding. Tsjechië De Labour Code Section 103 (2) specifieert dat de opleiding van de werknemers betrekking moet hebben op de weten regelgeving. Section 103 (3) bepaalt bijkomend dat de kennis van de



Research Centre werknemers dient getest te worden en de werkgever een gedocumenteerd verslag dient op te maken van de opleidingen. Section 103 (1) g) bepaalt dat in geval van werken met derden moeten de werknemers van de contractor een opleiding krijgen inzake brandbestrijding en maatregelen voor eerste hulp en redding.. Verenigd Koninkrijk Artikel 13(2) van de Management of Health and Safety at Work Regs 1999 regelt de opleiding van de werknemers op nagenoeg identieke wijze als de Kaderrichtlijn. De werknemer wordt geïnformeerd over alle aspecten van veiligheid en gezondheid van zijn job, o.a. bij introductie van nieuwe arbeidssystemen. Zweden Chapter 3 Section 3 van de Zweedse WEA legt de werkgever de verplichting op een opleiding te voorzien voor de werknemers. De Zweedse wetgever blijft hier algemener dan de Europese richtlijn.

3.5.3.9

Gezondheidstoezicht – Artikel 14

Artikel 14 van de kaderrichtlijn bepaalt dat de werknemers onder passend gezondheidstoezicht staan. Elke werknemer moet in de gelegenheid gesteld worden om zich medisch te laten onderzoeken. België De maatregelen in verband met het gezondheidstoezicht van de werknemers zijn geregeld in het Koninklijk Besluit Gezondheidstoezicht. Art. 5 § 1 (Codex, Titel I, Hoofdstuk IV) bepaalt dat de werkgever de nodige maatregelen neemt opdat elke werknemer die dit wenst op gezette tijden van een gezondheidstoezicht kan genieten betreffende de risico's voor zijn veiligheid en gezondheid op het werk. Denemarken WEA 268 legt in art 63 (1) vast dat de Minister van Werk maatregelen kan opleggen betreffende het gezondheidstoezicht. Art 63 (4) van WEA 268 verplicht de werkgever het gezondheidstoezicht te organiseren zonder loonverlies van de werknemer en, indien mogelijk, binnen de werkuren. Duitsland §14 van het Arbeitsschutzgesetz bepaalt dat de werkgever medisch onderzoek kan organiseren op vraag van de werknemer, tenzij de resultaten van de risico-evaluatie niet wijzen op mogelijke gezondheidsschade. Finland De werkgever voorziet gezondheidstoezicht voor de werknemers en doet daarbij een beroep op de Occupational Health Care services (Gezondheidsdiensten) zoals bepaald in de Occupational Safety and Health Act (299/1958). De werkgever organiseert en financiert deze diensten.



Research Centre Frankrijk Het decreet 2004-760 van 28 juli 2004 heeft de hervorming van de arbeidsgeneeskunde ingevoerd. De wetgeving op de werking en de rol van de gezondheidsdiensten op het werk is opgenomen in de Code du Travail in art. 241-2 en volgende. Luxemburg De bepalingen met betrekking tot het gezondheidstoezicht zijn niet opgenomen in de wet van 17 juni 1994. Spanje Artikel 22 van de Spaanse Wet 31/1995 bevat de bepalingen betreffende het gezondheidstoezicht. De werknemer heeft het recht op een periodiek gezondheidstoezicht . De Spaanse wetgever benadrukt dat dit gezondheidstoezicht enkel kan uitgeoefend worden met de toestemming van de werknemer. Daar kan enkel van afgeweken worden indien de medische onderzoeken essentieel zijn voor de evaluatie van de effecten van de werkomstandigheden op de gezondheid van de werknemer of wanneer de gezondheidstoestand van de werknemer een gevaar voor zichzelf of andere werknemers zou vormen. In de gevallen die het noodzakelijk maken wordt het recht van de werknemer op gezondheidstoezicht ook uitgebreid tot na de beëindiging van het contract van deze werknemer. Het gezondheidstoezicht dient uitgeoefend te worden door personeel dat hiervoor de technische vaardigheden bezit en hiervoor voldoende en de gepaste opleiding heeft genoten. Tsjechië De Labour Code Section 103 en 106 bepaalt dat de werkgever de medische centra aanduidt waar de werknemer terecht kan voor de medische onderzoeken of inentingen. De werkgever vergoedt de werknemers die hierdoor inkomnsverlies lijden. Verenigd Koninkrijk Artikel 6 van de Management of Health and Safety at Work Regs 1999 bepaalt dat elke werkgever erover moet waken dat gezondheidstoezicht wordt voorzien in functie van de resultaten van de risicoevaluatie. Zweden Alle werknemers hebben toegang tot arbeidsgeneeskundige diensten. De Work Environment Authority kan bepalingen uitvaardigen waarbij de werkgever verplicht wordt medische onderzoeken te voorzien voor de werknemers indien een bepaald werk gezondheidsproblemen zou opleveren of een risico inhoudt op ongevallen. De Work Environment Act gebruikt de term “arrange for medical examination”. Dit betekent voor de werkgever de plicht om een medisch onderzoek te organiseren, met inbegrip van het uitnodigen van de werknemers voor dit onderzoek en de kosten te dragen van deze onderzoeken.



Research Centre In de Systematic Work Environment Management-regels zijn bepalingen opgenomen betreffende arbeidsgeneeskundige diensten. Wanneer de competenties om dit uit te voeren onvoldoende aanwezig zijn in het bedrijf van de werkgever dient de werkgever externe expertise hiervoor in te roepen. Appendix 2 van de Systematic Work Environment Management-regels is een omzetting van de bepalingen uit de kaderrichtlijn. AFS 2005:6 “Medical surveillance in Worklife” (niet beschikbaar in het Engels) bevat bepalingen in verband met het gezondheidstoezicht op de werkplaats.

3.5.3.10 Risicogroepen – Artikel 15 Artikel 15 van de kaderrichtlijn bepaalt dat bijzonder kwetsbare risicogroepen beschermd moeten worden tegen voor hen specifieke gevaren. België De Belgische wetgever heeft aparte Koninklijke Besluiten uitgevaardigd met betrekking tot specifieke risicogroepen: - het Koninklijk Besluit Moederschapsbescherming (Codex, Titel VIII, Hoofdstuk I); - het Koninklijk Besluit Jongeren op het werk (Codex, Titel VIII, Hoofdstuk II); - het Koninklijk Besluit Stagiairs (Codex, Titel VIII, Hoofdstuk III); - het Koninklijk Besluit Uitzendarbeid (Codex, Titel VIII, Hoofdstuk IV); - het Koninklijk Besluit Nachtarbeiders en werknemers in ploegendienst (Codex, Titel VIII, Hoofdstuk VII). Denemarken Artikel 8(2) van het Uitvoerend Besluit 559 legt de werkgever op specifieke aandacht te hebben voor risicogroepen. De Deense wetgever vernoemt hier in het bijzonder zwangere en zogende werkneemsters. Duitsland De bepalingen zijn niet opgenomen in het Arbeitsschutzgesetz. Finland De Occupational Safety and Health Act (738/2002) legt de werkgever op specifieke aandacht te hebben voor risicogroepen. De Finse wetgever vernoemt hier in het bijzonder zwangere werkneemsters, gehandicapte werknemers en andere werknemers waarvoor specifieke regelingen moeten getroffen worden. Frankrijk Le Code du Travail bevat een specifieke wetgeving betreffende de vrouwelijke en jonge werknemers (Art. L 234-1 tot L 234-6) Luxemburg



Research Centre Artikel 11 van de wet van 17 juni 1994 bevat identieke bepalingen als in de Kaderrichtijn. Spanje In Hoofdstuk III van de Spaanse Wet 31/1995, worden in de artikelen 25 t/m 28 algemene bepalingen opgenomen betreffende de bescherming van deze bijzonder kwetsbare risicogroepen. Artikel 26 betreft moederschapsbescherming en artikel 27 de bescherming van jongeren. Artikel 28 betreft tijdelijke werknemers met contracten van beperkte duur en ondernemingen voor uitzendarbeid. In artikel 25 punt 1 van de Wet 31/1995 worden deze kwetsbare risicogroepen omschreven: het gaat om personen die kwetsbaar zijn vanwege hun persoonlijke karakteristieken of gekende biologische conditie, met inbegrip van die personen die een herkende fysische, psychische of sensoriële handicap hebben. Artikel 25, punt 2 legt de werkgever ook op rekening te houden in zijn evaluaties met risicofactoren die de reproductieve functies van mannen en vrouwen kunnen aantasten, in het bijzonder in de gevallen van blootstelling aan fysische, chemische en biologische agentia die mutagene of toxicogene effecten kunnen hebben op de voortplanting. Tsjechië De Labour Code Section 103 bepaalt dat de werkgever informatie over de risico’s verstrekt aan alle werknemers, en meer specifiek aan de tijdelijke werknemers, de interim werknemers en de jonge werknemers. Zwangere vrouwen en jonge moeders worden geïnformeerd over de risico’s voor henzelf en het (ongeboren) kind. De werkgever voorziet maatregelen om de mentale en fysieke vermoeidheid en stress te beperken voor de periode die een gevaar kan betekenen (tot 9 maanden na de geboorte). Verenigd Koninkrijk De artikelen 15,16 en 19 van de Management of Health and Safety at Work Regs 1999 voorziet bepalingen inzake risico-evaluatie, preventieen beschermingsmaatregelen en informatie voor tijdelijke werknemers, zwangere en zogende moeders en jonge werknemers. Zweden De Zweedse wetgever bepaalt in WEA Chapter 4 Section 6 dat de Regering of de Work Environment Authority bepaalde werkzaamheden kunnen verbieden om uitgevoerd te worden door specifieke risicogroepen ofwel strikte regels kunnen uitvaardigen om bepaalde werkzaamheden te laten uitvoeren door risicogroepen. Hoofdstuk 5 van de WEA betreft ondermeer bepalingen in verband met minderjarigen (jonger dan 18 jaar).

3.5.4 De wetgeving in de praktijk Dit hoofdstuk bevat informatie over hulpmiddelen die door de overheden, de arbodiensten, de preventieinstituten, de verzekeraars en/of sociale zekerheidsinstellingen en de MKBbegeleidingsorganisaties aan het kleinbedrijf worden aangeboden om de toepassing van de wetgeving te vergemakkelijken.



Research Centre Verder wordt indien beschikbaar informatie opgenomen over de evaluatie van de omzetting en de moeilijkheden die gepaard gaan met de implementering in de praktijk. Deze informatie is gebaseerd op de antwoorden van de experten op volgende vragen uit de enquête: - Zijn er wettelijke bepalingen in de bestudeerde richtlijnen, die volgens u moeilijkheden veroorzaken bij de implementering in de praktijk, in het bijzonder voor het kleinbedrijf? - Welke zijn deze artikelen? - Waarom veroorzaken zij moeilijkheden? België Hulpmiddelen Paragraaf 3, Art. 5 van de Welzijnswet bepaalt dat de Koning de in § 1 bedoelde algemene preventiebeginselen nader kan omschrijven en nader uitwerken met toepassing van of ter voorkoming van specifieke risicosituaties. Bij het neerschrijven van deze bepaling was gedacht aan het opmaken van modellen van globale preventieplannen voor specifieke sectoren of bedrijven. Dit is tot op heden nog niet uitgevoerd. Wel promoot de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg de Deparis een Sobane strategie voor het beheer van beroepsgebonden risico's toe. Sobane is een methode voor progressief en efficiënt risicobeheer bestaande uit vier niveaus: opsporing, observatie, analyse en expertise. Deze methode moet het mogelijk maken om de risico’s beter te voorkomen en/of bij te sturen. Het kleinbedrijf is een specifieke doelgroep van deze strategie. http://www.werk.belgie.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=4208 Daarnaast stelt de Federale Overheidsdienst nog een reeks andere brochures op haar website ter beschikking: De brochure “Het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk – Toelichting bij de wet van 4 augustus 1996” verstrekt nadere uitleg bij het toepassingsgebied en de algemene beginselen van de welzijnswet en licht een aantal definities toe. Er wordt dieper ingegaan op de preventieen beschermingsorganen en de bijzondere bepalingen voor een aantal bijzondere werksituaties worden toegelicht: het gaat in het bijzonder om de tewerkstelling op eenzelfde arbeidsplaats, het werken met derden, de uitzendarbeid en de tijdelijke en mobiele bouwplaatsen. Een specifiek hoofdstuk is gewijd aan de maatregelen om de herhaling van ernstige arbeidsongevallen te voorkomen. Tot slot wordt aandacht besteed aan het toezicht en de strafbepalingen. http://www.werk.belgie.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=4288 De brochure “Risico-analyse” behandelt het concept van risico-analyse en de wijze waarop dit concept kan gehanteerd worden om preventiemaatregelen vast te stellen op het vlak van veiligheid en gezondheid op het werk. http://www.werk.belgie.be/publicationDefault.aspx?id=3732 Prevent geeft in de reeks “Wetgeving in de praktijk” een reeks dossiers uit die een stappenplan aanbieden voor de omzetting van de regelgeving in de praktijk. In de dossierreeks zijn onder andere de risico-evaluatie opgenomen en de wetgeving met betrekking tot beeldschermen. Denemarken Hulpmiddelen



Research Centre Zoals eerder vermeld geeft de Danish Working Environment Authority WEA Guidelines uit. Deze zijn een vorm van informatieve richtlijnen gebaseerd op de wetgeving met een toelichting bij de interpretatie hiervan. Het zijn belangrijke tools voor de ondernemingen bij de implementatie van de wetgeving. De guidelines hebben geen bindende kracht voor de ondernemingen. Een aantal van deze guidelines zijn ook beschikbaar in het Engels (http://www.at.dk/sw12300.asp). De site biedt vooral commentaar en verduidelijking bij de wetgeving, maar ook praktische tools. Verschillende brancheorganisaties in Denemarken hebben naast commentaar op de wetgeving ook achtergronddocumenten en praktische tools beschikbaar, vaak gericht op één bepaalde branche of sector. Via de site van de Danish Working Environment Authority is een lijst beschikbaar van deze brancheorganisaties: http://www.at.dk/sw5693.asp Evaluatie van de omzetting10 Een studie naar de implementatie van de principes van de risico-evaluatie in de kleine bedrijven wijst uit dat het aantal kleine bedrijven dat over een risico-evaluatie beschikt 90% bedraagt in vergelijking met 50% zo’n 5 à 6 jaar geleden. Reden is een vernieuwde aanpak van de inspectie waarbij de controleactiviteiten van de arbeidsinspectie fors zijn toegenomen. Streefdoel van de inspectie is om elk bedrijf te bezoeken. Het bedrijf moet in eerste instantie een geschreven risico-evaluatie tonen. Psychosociale aspecten zijn echter moeilijk te vatten in een risico-evaluatie en ook niet eenvoudig op te lossen, vaak is dit een kwestie van cultuur van de ondernemingen. Werkgevers pleiten voor een vereenvoudiging van de regelgeving voor de kleine ondernemingen. De vakbonden echter vinden dat er geen onderscheid moet gemaakt worden volgens grootte van de ondernemingen. Risico-evaluatie is een bijzonder belangrijk hulpmiddel voor ondernemingen bij de uitbouw van een preventiebeleid. De analyse kan beperkter zijn voor de kleine onderneming, maar de uitvoering ervan blijft belangrijk, aldus Landsorganisationen . Duitsland Hulpmiddelen Vooral de werkgevers in het kleinbedrijf hebben voor de beoordeling van de risico’s op de werkvloer ondersteuning door vakspecialisten nodig. Deze ondersteuning wordt geboden door het advies van de inspecteurs van de ongevallenverzekeringen en door de ondersteuningsmiddelen die door deze ongevallenverzekeringen werden ontwikkeld. De sectorspecifieke ondersteuningsmiddelen zijn zodanig opgevat dat ze tegelijk als basis voor de documentatie van de risico-evaluatie kunnen worden gebruikt. Publicaties Het Hauptverband der Gewerblichen Berufsgenossenschaften (nu: Deutsche Gesetzliche Unfallversicherung) heeft een uitgebreide reeks hulpmiddelen opgesteld met betrekking tot het uitvoeren van risico-evaluaties in de diverse sectoren: http://www.hvbg.de/d/pages/praev/praxis/urteil/pdf/handlpdf.pdf . 10

Landsorganisationen, Denemarken



Research Centre

Specifiek voor het kleinbedrijf zijn volgende publicaties beschikbaar: “5 Bausteine für einen gut organisierten Betrieb – auch in Sachen Arbeitsschutz” (http://www.hvbg.de/d/pages/praev/pdf/5baust.pdf) alsook een overzichtspagina "Gesund und Fit im Kleinbetrieb" [Gezond en fit in het kleinbedrijf] . Dit is de titel van een reeks van praktische hulpmiddelen en direct toepasbare maatregelen bedoeld voor het kleinbedrijf en zelfstandigen. http://www.hvbg.de/d/bgz/praevaus/wirk/kmu/index.html. De Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin stelt op haar website een volledige online handleiding risico-evaluatie beschikbaar: http://www.baua.de/nn_12456/de/Themen-von-AZ/Gefaehrdungsbeurteilung/pdf/Ratgeber-Gefaehrdungsbeurteilung.pdf Netwerk-initiatieven Onderstaand zijn een drietal projecten opgesomd die informatie aanbieden aan het kleinbedrijf: Initiative Neue Qualität der Arbeit INQA, Praevention online en KomNet. Initiative Neue Qualität der Arbeit INQA http://www.inqa.de INQA is een gemeenschappelijk initiatief van de staat, de deelstaten, de verzekeraars, werkgevers, werknemers, stichtingen en ondernemingen met de bedoeling een gezonde werkomgeving hand in hand te laten gaan met de economische interesses van ondernemingen. Een database met goede praktijken en methodes en hulpmiddelen met betrekking tot de arbeidsorganisatie in MKB’s is beschikbaar. Ondernemingen kunnen concrete maatregelen en oplossingen van collega-bedrijven raadplegen. Praevention online http://www.praevention-online.de/ Prävention online is een onafhankelijk Internetportaal dat informatie ter beschikking stelt op het gebied van arbeidsbescherming, gezondheidsbescherming, milieubescherming en kwaliteit. In het MKBportaal van Prävention online worden speciaal voor kleine en middelgrote ondernemingen tips voor preventie, arbeidsorganisatie, begeleiding van medewerkers, kwaliteitsmanagement en milieubescherming gegeven. Onder „Informatie voor kleine ondernemingen“ worden tips gegeven hoe preventie in de dagdagelijkse leiding van de onderneming met de overige begeleidingstaken kan worden verbonden. Het portaal wordt ontwikkeld door een samenwerkingsverband, door het Bundesministerium für Bildung und Forschung (BMBF - Duitse Ministerie voor Onderzoek en Ontwikkeling) gestimuleerd en door het Bundesministerium für Arbeit und Sozialordnung (BMA - Duitse Ministerie voor Arbeid en Sociaal Beleid) ondersteund. KomNet http://www.komnet.nrw.de/wasKomNet/index.html KomNet is een gratis dienstverlening voor ondernemingen, meer specifiek MKB’s. De onderneming kan met een specifieke vraag terecht bij een database van gestelde vragen waarin hij het antwoord kan zoeken. Indien niet gevonden, wordt de vraag verder geleid naar een netwerk van expert-organisaties. Die stellen hun expertise gratis ter beschikking van de ondernemingen via dit virtuele netwerk. KomNet is ook via telefoon toegankelijk, tel 0180 3 100 110 (0,09 cent/min). Het portaal is opgericht door de overheid van de deelstaat Noordrijn-Westfalen met de medewerking van experten over heel Duitsland. Evaluatie van de omzetting



Research Centre

Een onderzoek bij personeels- en ondernemingsraden uit 200411 peilde onder andere naar de uitvoering van de risico-evaluatie in de bedrijven. Uit de studie blijkt dat de helft van alle onderzochte bedrijven in de laatste 8 jaar een risico-evaluatie voor het volledige personeelsbestand heeft uitgevoerd. In nog eens 10% van de gevallen gebeurde dit minstens ten dele. Van de ondernemingen met maximum 50 werknemers hebben 29% een risico-evaluatie uitgevoerd. Ondanks de wettelijke verplichting om ook rekening te houden met de psychische arbeidsbelasting, werd deze hierbij amper in aanmerking genomen. Slechts 23% van de ondernemingen die een grondige risico-evaluatie hebben uitgevoerd, hebben uitdrukkelijk naar psychische belastingen gepeild. Ten slotte werd door het WSI ook de vraag gesteld of de te nemen maatregelen die uit de risicoevaluaties voortvloeien ook effectief in de praktijk werden omgezet. Volgens de informatie van de ondernemingsraden was dit slechts in op één op de drie bedrijven het geval. Het Duitse Ministerie voor Arbeid is tegen de achtergrond van het Europees debat over deregulering en vermindering van de administratieve lasten begonnen aan een evaluatie van de Europese richtlijnen12. Voor de evaluatie is een leidraad ontwikkeld en zogenaamde ‘Terms of Reference’ die indicatoren voor toetsing bevattten. De leidraad is gebruikt voor de evaluatie van de beeldschermrichtlijn. Hiervoor is een werkgroep samengesteld met experten en ambtenaren van een aantal Europese landen die de leidraad getoetst hebben in eigen land (Duitsland, Nederland, UK, Finland, Denemarken en Tsjechië). De resultaten worden eerstdaags ter beschikking gesteld in een rapport uitgegeven door het Duitse Ministerie van Arbeid (zie ook hoofdstuk beeldschermrichtlijn). Finland Hulpmiddelen Het Center for Occupational Safety www.tyoturva.fi publiceert informatiemateriaal in de vorm van brochures, hulpmiddelen voor risico-evaluatie, folders, audiovisueel materiaal en transparanten voor ondersteuning van cursussen. Het Finse Instituut voor gezondheid op het werk www.occuphealth.fi is in de eerste plaats een onderzoeksinstituut en publiceert resultaten van het onderzoek, met inbegrip van hulpmiddelen voor risico-evaluatie. Het Finse Technical Research Centre (VTT) ontwikkelde een hulpmiddel voor de evaluatie van risico’s in het kleinbedrijf. De toolkit bevat informatiekaarten, werkkaarten, checklijsten en werkboeken waarmee het kleinbedrijf zelf van start kan gaan: www.vtt.fi. Frankrijk Hulpmiddelen13 11 12 13

Hans-Böckler-Stiftung, 2004 Bundesministerium für Arbeit und Soziales, Bonn Onderzoek Arbo-informatiestructuur in Westerse landen, studie uitgevoerd door Prevent in opdracht van het Ministerie van

Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 2006



Research Centre

Publicaties Institut national de recherche et de sécurité In Frankrijk bieden een aantal organisaties hulp aan ondernemingen en het kleinbedrijf in het bijzonder bij het implementeren van de wetgeving. In de eerste plaats is er het Institut national de recherche et de sécurité pour la prévention des accidents du travail et des maladies professionnelles (INRS – http://www.inrs.fr/). Het INRS heeft een webdossier in verband met risicoanalyse en –evaluatie, waarbij ook talrijke verwijzingen worden gemaakt naar andere instanties en documenten, eventueel toegankelijk via het web. Het INRS publiceert de brochures ED 886 en 887 met betrekking tot de risico-evaluatie. De brochure ED 886 bevat aanbevelingen van verschillende organisaties “Evaluation des risques professionnels – Principes et pratiques recommandés par la CNAMTS, les CRAM, les CGSS et l’INRS (http://www.inrs.fr/INRSPUB/inrs01.nsf/inrs01_search_view_view/18BB1BB69BDA667FC1256CD9005070DE/$FILE/visu.html? OpenElement). De brochure ED 887 is getiteld “Evaluation des risques professionnels - Questions-réponses sur le document unique” (http://www.inrs.fr/INRSPUB/inrs01.nsf/inrs01_search_view_view/332A4ADB11562290C1256CD9005195FB/$FILE/visu.html? OpenElement. Het INRS geeft een overzichtslijst van downloadbare brochures die hulp bieden bij de risico-evaluatie in diverse sectoren. Minsterie van Arbeid, Sociale relaties en Solidariteit Het Franse Minsterie van Arbeid, Sociale relaties en Solidariteit heeft eveneens webdossiers beschikbaar die handelen over veiligheid, gezondheid en welzijn op het werk. De Directie van de Arbeidsrelaties heeft een circulaire DRT Nr 6 van 18 april 2002 uitgegeven, waarbij rechtselementen en nuttige methoden worden aangereikt voor de implementatie van het decreet 2001-1016 dat het “document unique” invoegde in de Franse wetgeving (http://www.risquesprofessionnels.ameli.fr/atmp_media/Circulaire 6DRT18042002.pdf). Eén van de webdossiers op de site van het Ministerie van Arbeid geeft ondermeer een verhelderende uitleg over risicoanalyse en –evaluatie: http://www.travail-solidarite.gouv.fr/sousdossiers.php3?id_rubrique=156&id_mot=344. In de reeks Transparences is een boek beschikbaar (2004) over het beheer van de professionele risico’s :http://www.travail-solidarite.gouv.fr/publicationsvideotheque/editions-du-ministere/collection-transparences/maitriser-les-risques-professionnels1513.html. Meer dan 3 op de 4 Franse bedrijven zeggen te beschikken over een hupmiddel of instrument voor de analyse van de risico’s in hun bedrijf (http://www.travail-solidarite.gouv.fr/IMG/pdf/2007.03-09.3-2.pdf CNAMTS en CRAM Om de werkgevers optimaal te helpen om te voldoen aan hun verplichtingen inzake preventie heeft de Commission des accidents du travail et des maladies professionnelles de la Caisse Nationale de l’Assurance Maladie CNAMTS, bijgestaan door 9 nationale technische comités, een reeks aanbevelingen (“state of the art”) voorgesteld ter preventie van de risico’s van hun activiteiten (http://www.risquesprofessionnels.ameli.fr/fr/sengagez/sengagez_recommandations_1.php). De volledige lijst van alle aanbevelingen (5 p.) staat online op volgend adres: http://www.risquesprofessionnels.ameli.fr/atmp_media/Recommandations-tous-CTN.pdf



Research Centre

De website van de Caisse Régional Assurance Maladie CRAM Alsace-Mosselle biedt informatie in verband met risicoanalyse en –evaluatie in het bijzonder voor het kleinbedrijf en vaak gericht naar bepaalde sectoren: http://www.cram-alsace-moselle.fr/Prevent/actua/index.html : - “Guide d'auto-évaluation des risques professionnels”: http://www.cram-alsacemoselle.fr/Prevent/doc/pdfreco/autoeval.pdf - “Guide d'évaluation des risques professionnels dans le BTP”: http://www.cram-alsacemoselle.fr/Prevent/doc/pdfreco/evalbtp.pdf - “Guide d’auto-évalution des risques professionnels – Chargement-déchargement des marchandises dans les surfaces de vente”: http://www.cram-alsacemoselle.fr/Prevent/doc/pdfreco/evaldist.pdf CRAM Alsace-Moselle heeft gidsen, vragenlijsten, informatiedocumenten en pedagogische tools verzameld die een hulp kunnen bieden bij de evaluatie van risico’s: http://www.cram-alsace-moselle.fr/Prevent/doc/pdfreco/evdoc01.pdf , ondermeer risicoanalyse en – evaluatie voor de metaalsector en metaalbewerkingsateliers (Metallicom): http://www.cram-alsace-moselle.fr/Prevent/doc/docmetal.htm . De Agence nationale pour l’amelioration des conditions de travail (ANACT) publiceert een online dossier in verband met risicoanalyse – en evaluatie: http://www.anact.fr/portal/page/portal/AnactWeb/NOTINPW_DOSSIERS_THEMATIQUES/W_A_1_SAN TE_TRAVAIL/W_D_1_1_RISQUES_PROF . Het dossier bevat praktische voorbeelden van bedrijven, ondernemingen en scholen die de wetgeving hebben geïmplementeerd. Netwerk-initiatieven Frankrijk kent een aantal netwerkverbanden die informatie aanbieden voor ondernemingen, en meer specifiek het kleinbedrijf: Risquesprofessionnels.ameli.fr, Synergie en Questions-réponses PME. http://www.risquesprofessionnels.ameli.fr/ De site over arbeidsongevallen en beroepsziekten brengt meer informatie over gezondheid en veiligheid op het werk, de preventie van beroepsrisico’s, de tarifiëring en vergoeding van arbeidsongevallen en beroepsziekten. De site is gericht op alle spelers in een onderneming (bedrijfsleiders, werknemers, personeelsdiensten, comités voor veiligheid, gezondheid en arbeidsomstandigheden, personeelsafgevaardigden, vakbondsverantwoordelijken), maar ook tot artsen, slachtofferverenigingen, journalisten… Synergie http://www.eprp-france.com/synergie/ Synergie is een samenwerkingsverband tussen CRAM Alsace-Moselle, onderwijs en sectorfederatie om specifieke hulpmiddelen en opleidingstrajecten te ontwikkelen op sectorniveau. Synergie kadert in de strategie van de CNES&ST Questions-réponses PME http://www.cram-alsace-moselle.fr/Prevent/faq/index.htm Réponses PME (FAQ’s voor MKB’s) is een initiatief van de CRAM Alsace-Moselle en kwam tot stand in samenwerking met vakorganisaties uit de sector openbare werken, schrijnwerkerij, voeding, transport en logistiek en de metaalsector van de regio Alsace-Moselle. Preventiecontracten



Research Centre

Sinds 1988 werd voor MKB’s met minder dan 200 werknemers een specifieke stimulans ontworpen. Deze benadering heeft in de eerste plaats betrekking op het uitwerken van een overeenkomst over doelstellingen op nationaal niveau, tussen het nationale ziekteverzekeringsfonds (CNAMTS) en de verschillende sectoren. Door deze overeenkomst over de doelstellingen stemt een sector er met andere woorden mee in om de gezondheid en veiligheid van de werknemers die hij in dienst neemt, te vrijwaren. Dergelijke overeenkomsten zijn niet voor specifieke sectoren bedoeld: elke sector kan hiervan gebruik maken. De CNAMTS stemt ermee in om technische en financiële hulp te verlenen aan ondernemingen vertegenwoordigd door de sector die de overeenkomst over de doelstellingen wenst te ondertekenen. De CNAMTS kan gebruik maken van 0,6% van het bijdragebedrag dat door alle ondernemingen samen voor arbeidsongevallen en beroepsziekten wordt betaald. Dit komt overeen met iets meer dan 38 miljoen euro per jaar. Elke overeenkomst bevat een preventieprogramma met specifieke acties voor de activiteitensector in kwestie. Als de doelstellingen eenmaal zijn bepaald, wordt de overeenkomst tussen de CNAMTS en de sector ondertekend, na goedkeuring door het Nationaal Technisch Comité in kwestie en het Ministerie van Sociale zekerheid. De overeenkomst heeft doorgaans een looptijd van vier jaar. De participatiegraad bedraagt gemiddeld 22% van alle contracten. Het actieplan “gezondheid op het werk 2005-2009” Het Franse Ministerie van Arbeid publiceerde in 2005 een actielan om een impuls te geven aan de veiligheid en de gezondheid in de ondernemingen. Het actieplan is geconcentreerd op 4 structurerende prioriteiten: kennis, toezicht, coördinatie van acties op het terrein en versteviging van de preventiecultuur. Vier doelstellingen zijn bepaald die geconcretiseerd worden in 23 acties: de kennis in de beroepswereld ontwikkelen, de ondernemingen aanmoedigen om een speler in de gezondheid op het werk te worden, de preventiewerking van de diensten voor de gezondheid op het werk te moderniseren en te verstevigen en ondernemingen helpen bij hun risico-evaluatie. Voor de invulling van deze laatste doelstelling hebben de institutionele preventie-instellingen – het ANACT en zijn netwerk, de CNAMTS, het INRS, de OPPBTP en de MSA –zich sterk gemobiliseerd en verschaften de ondernemingen de middelen en methodes om een risico-evaluatie concreet toe te passen. Om die doelstellingen te bereiken, zijn een reeks complementaire acties noodzakelijk: - op nationaal en regionaal niveau een gemeenschappelijk overleg aanknopen met de beroepsorganisaties om middelen voor kleine en middelgrote ondernemingen te ontwikkelen zodat ze de beroepsrisico’s makkelijker kunnen evalueren; - de risicopreventie in ondernemingen efficiënter maken, vooral binnen zeer kleine ondernemingen, door de aanpassing van het unieke document dat de resultaten van de risico-evaluatie vastlegt; - een enquête bij ondernemingen met meer dan 50 werknemers organiseren om zo de kennis over het risico-evaluatiesysteem bij interne preventieacteurs beter in te schatten; - in combinatie met een doelgerichte, aanvullende enquête, de kennis over het risicoevaluatiesysteem bij interne preventieadviseurs in zeer kleine ondernemingen evalueren; - feedback over de toepassingsvoorwaarden van risico-evaluaties in gevoelige sectoren (bouw en openbare werken, chemie, onderhoud) analyseren in samenwerking met de OPPBTP of andere beroepsverenigingen; - het agentschap belast met gezondheid op het werk zal in 2006 en 2007 methodologische en referentiële gidsen opstellen.



Research Centre Moeilijkheden voor implementering in de praktijk14 Over het geheel genomen, gaat de Franse wetgeving in haar nationale bepalingen niet veel verder dan de richtlijnen. Frankrijk paste de initiële omzettingsteksten aan na een opmerking van de Europese Commissie. De Europese Commissie oordeelde dat Artikel 7 van de Kaderrichtlijn niet correct was omgezet omdat de Franse structuur van de arbeidsgeneeskunde niet voldeed aan de eisen van de richtlijn, met name inzake multidisciplinariteit. Ook voorzag de eerste omzettingtekst niet in een schriftelijke formalisering van de risicoanalyse. Deze eis werd pas veel later omgezet. De formalisering werd slecht onthaald door de ondernemingen, en niet in het minst door het kleinbedrijf.

Luxemburg Hulpmiddelen De Inspectie van Arbeid en Mijnen ITM heeft een beperkte reeks van thematische publicaties gepubliceerd die een toelichting verschaffen bij de implementering van de wetgeving in de praktijk. Ook de Association d’Assurance contre les Accidents AAA stelt een reeks van hulpmiddelen vrij ter beschikking op haar website. Zo is er ondermeer een gids “Pas à pas vers l’évaluation du risque” en een recente software voor het evalueren van risico’s en het opstellen en beheren van preventieen beschermingsmaatregelen. Deze laatste is ontwikkeld door de Service de Santé au Travail de l’Industrie (STI) maar de AAA komt financieel tussen indien een bedrijf tot aankoop beslist. Moeilijkheden voor implementering in de praktijk15 Nieuwe tekst versus integratie van bestaande teksten Bij de omzettingsbesprekingen van de Kaderrichtlijn wezen de beroepsverenigingen in hun advies op de moeilijkheden die verwacht kunnen worden in de praktijk indien wetten die gedeeltelijk op identieke, gelijkaardige of verwante materies betrekking hebben naast elkaar bestaan. De Kaderrichtlijn is immers in Luxemburgse wetgeving omgezet en gepubliceerd als nieuwe wettekst in een 1:1 omzetting, met uitzondering van de bepalingen van het gezondheidstoezicht, de informatie en de raadpleging van de werknemers. Deze tekst kwam bovenop bestaande wetteksten of wetsontwerpen die gelijkaardige materies behandelden: zoals het wetsontwerp betreffende de arbeidsgezondheidsdiensten, de wet van 9 mei 1990 betreffende gevaarlijke, ongezonde of hinderlijke inrichtingen en de wet van 18 mei 1990 betreffende de hervorming van de personeelsafvaardigingen. De werkgeversorganisaties vreesden vooral dat er ter bescherming van de gezondheid en de veiligheid van de werknemers steeds maar meer wetgevingen en regelgevingen zouden komen die gedeeltelijk door het communautair recht zijn opgelegd. Daardoor zouden de bevoegdheden van de verschillende administraties elkaar kunnen overlappen en zou het aantal goedkeurings- en controleprocedures kunnen stijgen.

14

15

INRS en CRAMIF, Parijs Dossier parlementaire 3606



Research Centre Vage verplichtingen Globaal gesproken legt de wettekst de werkgevers een aantal vage verplichtingen op, waarover moeilijk een uitspraak kan worden gedaan, aldus de beroepsverenigingen. Art. 3: door voor de omschrijving van het begrip “werknemers” naar de wettekst van 24 mei 1989 over het arbeidscontract te verwijzen, sluit de wet wet van 17 juni 1994 die de Kaderrichtlijn omzet, de overheidssector uit. Hoewel de richtlijn expliciet het huispersoneel uit haar toepassingsgebied uitsluit, doet de Luxemburgse tekst dit niet. Art. 5: de lidstaten kregen volgens de richtlijn de mogelijkheid om uitsluiting of vermindering van aansprakelijkheid van de werkgevers te voorzien voor feiten die te wijten zijn aan omstandigheden die zij niet kunnen verhelpen, abnormale omstandigheden of uitzonderlijke gebeurtenissen waarvan ze de gevolgen niet hadden kunnen voorkomen. De overheid voorzag deze mogelijkheid echter niet en nam deze tekst niet op in de Luxemburgse wet. Art. 6: de werkgeversverenigingen hadden kritiek op de vage en algemene termen van de preventieprincipes. Verder oordelen de verenigingen dat een dergelijke bepaling maar moeilijk in de praktijk kan worden toegepast en de overheid overigens alle vrijheid van handelen geeft om de werkgevers voortdurend bijkomende verplichtingen op te leggen. Art. 8: mag de werknemer die in geval van brand optreedt, tegelijkertijd voor gezondheids- en veiligheidskwesties worden aangesteld? Voor het kleinbedrijf wordt het dan wel moeilijk om voldoende werknemers te vinden die de verschillende functies kunnen uitoefenen. De verenigingen zijn van oordeel dat deze bepalingen over het algemeen slecht op het kleinbedrijf zijn afgestemd. Art. 9: bepaalt dat de werkgever moet beschikken over een risicobeoordeling. De verenigingen wijzen erop dat in het kader van de commodo-/incommodo-procedure (exploitatievergunning) een identieke beoordeling kan worden geëist. Bovendien moet deze beoordeling voldoen aan de vereisten die in de wettekst zijn opgenomen. Verder zijn de verenigingen verontwaardigd over het feit dat er in de nationale wetgeving geen werknemersverplichtingen zijn opgenomen aangaande de medewerking tussen de werkgever en de werknemers die zich specifiek met veiligheidskwesties bezighouden (art. 13. 2- e) en f) ). De verenigingen vestigen de aandacht op de grote wanverhouding tussen de verplichtingen van de werkgevers en die van de werknemers. Ze betreuren dat de wetgeving geen sancties voorziet voor werknemers die hun verplichtingen niet nakomen. Spanje Hulpmiddelen In Spanje is de wetgeving betreffende veiligheid en gezondheid op het werk, in het bijzonder de kaderrichtlijn, online beschikbaar op de overheidssite van het Nationaal Instituut voor Veiligheid en Hygiëne op het Werk (INSHT): http://www.mtas.es/insht/ en dit zowel in het Spaans als het Engels. Naast de wetgeving geeft de overheid ook technische gidsen uit (ook beschikbaar in het Engels) die de wetgeving toelichten en daardoor belangrijke verduidelijkingen bevatten. Naast deze technische gidsen zijn ook vulgariserende normatieve fiches, de zogenaamde “Fichas de divulgación Normativa” , beschikbaar, eveneens in het Engels. Deze fiches schetsen het kader van de wetgeving, geven verdere



Research Centre verduidelijkingen bij deze wetgeving, maar halen ook andere praktische instrumenten aan die nuttig kunnen zijn bij het implementeren van de wetgeving. Zo wordt hier bvb. verwezen naar bestaande Europese en Spaanse normen, controlelijsten, enz... De INSHT documenten zijn vooral gericht op de ondernemers en werknemers van kleinere bedrijven, opdat zij zelf hun risico’s kunnen beoordelen en de gepaste preventieve maatregelen kunnen nemen. CC.OO. Het vakbondsinstituut voor werk, omgeving en gezondheid ISTAS – ondersteuning door CC.OO – levert informatie in de vorm van richtsnoeren en praktische informatie aan werknemersvertegenwoordigers in de bedrijven. ISTAS biedt advies en ondersteuning voor het oplossen van technische problemen en voor de interpretatie van de wetgeving. Het instituut biedt opleidingen aan verspreidt een succesvolle publicatie ‘Por experiencia’. Verder biedt het een forum voor sociaal overleg met betrekking tot veiligheid en gezondheid. Evaluatie van de omzetting in de praktijk In Spanje wees een arbeidsomstandighedenonderzoek16 uit dat 24% van de bedrijven geen georganiseerde preventieactiviteit kende. Hoewel Spanje toch duidelijk moeite doet om de wetgeving bekend te maken op de site van de overheid bleek uit resultaten van een enquête dat 68% van de ondervraagde ondernemingen toch aangaf niet te begrijpen wat de verplichtingen van de werkgevers inhouden. Tot 16% gaf aan dat de mate van voorlichting over veiligheid en gezondheid op de werkplek ontoereikend was en 59% van de werkgevers zegt niet op de hoogte zijn van de verplichting om maatregelen te ontwikkelen en uit te voeren die nodig zijn voor de bescherming van de veiligheid en gezondheid van de werknemers. En zelfs als de werkgevers bekend zijn met de verplichtingen, ondernemen ze niet altijd actie. Moeilijkheden voor implementering in de praktijk 11 jaar na goedkeuring op 8 november van de Wet 31/1995 betreffende de preventie van arbeidsrisico’s, voldoen de verwezenlijkingen inzake de preventie van arbeidsrisico's nog lang niet aan de verwachtingen die door de goedkeuring van de wet ontstonden. Dit is vooral het geval in de kleine en middelgrote ondernemingen, die het grootste deel van de economie in Spanje uitmaken17. Algemeen gesproken bevat de Wet 31/1995 geen enkel artikel dat specifiek op het kleinbedrijf is gericht. De bepalingen richten zich in gelijke mate naar alle ondernemers. Eén van de artikelen van de Wet die grote bezorgdheid veroorzaken bij de onderneming is Artikel 30.6 dat stelt dat de werkgever die geen beroep doet op een bevoegde externe dienst voor preventie en bescherming, verplicht is zijn preventiesysteem via een externe audit of evaluatie te laten controleren. Deze bepaling draagt bij tot de externalisering van het beheer van de preventie van werkgerelateerde risico's. De voornaamste problemen voor de toepassing van de regelgeving in de praktijk vloeien voort uit het gebruik van vage en ongedefinieerde termen zoals “voldoende” en “geschikt”. Het is moeilijk om een eensluidende definitie te hebben van wanneer iemand ‘geschikt’ bevonden wordt om de taken uit te voeren bij voorbeeld18. De bewoordingen uit volgende artikelen zorgen voor moeilijkheden bij omzetting: 16

Resultados Estadisticos del Plan de Visitas a Empresas, COM(2004) 62 definitief.

17

Mutua Universal, Barcelona

18

Asociación para la Prevención de Accidentes APA



Research Centre

Art. 5.1. De werkgever is verplicht te zorgen voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers betreffende alle met het werk verbonden aspecten. Het artikel legt algemene verantwoordelijkheden bij de werkgever die een concretisering in de praktijk dringend noodzakelijk maken. Artikel 10.3a De werkgever neemt passende maatregelen om ervoor te zorgen dat de werknemers met een specifieke taak op het gebied van de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers, of de werknemersvertegenwoordigers met een specifieke taak op dat gebied, voor de vervulling van hun taken, overeenkomstig de nationale wetten en/of praktijken, toegang hebben tot a) de evaluatie van de risico's en de beschermende maatregelen als bedoeld in artikel 9, lid 1, onder a) en b); Het is niet steeds evident om een risico-evaluatie op te maken met betrekking tot de psychosociale aspecten en de werknemers inzage te geven in de resultaten van de analyse en de preventiemaatregelen ter zake. Artikel 12.1 De werkgever moet ervoor zorgen dat iedere werknemer bij - zijn aanstelling, - een overplaatsing of verandering van functie, - de invoering van een nieuwe werkuitrusting of verandering van een werkuitrusting, - de invoering van een nieuwe technologie, een voldoende veiligheidsen gezondheidsopleiding krijgt, vooral in de vorm van voorlichting en instructies, welke opleiding speciaal gericht is op zijn werkplek of zijn functie. Deze opleiding moet: - worden aangepast aan de ontwikkeling van de risico's en aan het ontstaan van nieuwe risico's, en - indien nodig, op gezette tijden worden herhaald. Noodzaak om concreet in te vullen wat ‘indien nodig’, ‘op gezette tijden’ betekent voor de werkgever. Artikel 13.1 Iedere werknemer moet in zijn doen en laten op de arbeidsplaats, in overeenstemming met zijn opleiding en de door de werkgever gegeven instructies, naar vermogen zorg dragen voor zijn eigen veiligheid en gezondheid en die van de andere betrokken personen. Onduidelijkheid in de verwoording ‘naar vermogen’; dit is een moeilijk te objectiveren bepaling. In het algemeen wordt gesteld dat de kosten van de administratieve bepalingen uit de Europese richtlijnen niet opweegt tegen de menselijke en economische kosten van een arbeidsongeval. Wel wordt de toepassing van de bepalingen in de dagelijkse praktijk van de ondernemingen, en meer bepaald het kleinbedrijf, in vraag gesteld. Het uitvoeren en documenteren van een risico-evaluatie is voor tal van bedrijven een administratief gegeven, dat dient uitgevoerd te worden als gevolg van een wettelijke bepaling. Het preventieconcept achter de risico-evaluatie is niet noodzakelijk doorleefd waardoor er geen sprake kan zijn van een preventiecultuur. Zonder aanwezige preventiecultuur zijn de resultaten van de preventie-inspanningen van korte duur19. Tsjechië Het Tsjechische Ministerie van Werk en Sociale Zaken stelt informatie op haar website ter beschikking van de (klein)bedrijven. De werkgeversorganisatie (Confederation of Industry of the Czech Republic) en

19

Asociación para la Prevención de Accidentes APA



Research Centre de werknemersorganisatie (Czech-Moravian Confederation of Trade Unions) verlenen advies en bijstand aan de leden met betrekking tot de interpretatie en de toepassing van de wetgeving. Ook de Kamer van Koophandel (Economic Chamber) verleent advies en organiseert informatiecampagnes. Verenigd Koninkrijk Hulpmiddelen20 Health and Safety Executive HSE is marktleider op het vlak van informatieverstrekking. Heel wat publicaties van HSE zijn voor kleine bedrijven bestemd en werden met onderscheidingen bekroond omdat ze zo duidelijk zijn opgesteld. Gedrukte en elektronische richtsnoeren worden met andere methodes aangevuld om ondersteuning te verlenen, bijvoorbeeld seminaries, cursussen en persoonlijk contact. Deze benadering vindt weerklank bij heel wat lokale overheden. Bovendien zijn de Workplace Contact Officers van HSE (WCO’s – Contactpersonen op de werkplek), wier taak erin bestaat kleine bedrijven te ondersteunen en bij te staan, waardevolle krachten. Het Good Neighbour Scheme van HSC streeft naar een betere ondersteuning voor kleine bedrijven door de creatie van lokale netwerken via de toeleveringsketen. Het HSE wil het verschaffen van advies, richtsnoeren en ondersteuning stimuleren door met en via bemiddelaars te werken. HSE zet adviesfora op het getouw in de vorm van ‘online-gemeenschappen’ – voor alle professionele veiligheidswerkers, bedrijfsvertegenwoordigers en iedereen die belangstelling heeft voor het onderwerp, zodat ze kunnen netwerken, beste praktijken uitwisselen en advies en ondersteuning verlenen. Het HSE zet ook doelgerichte, specifieke ‘zelfevaluatie’-tools online. IOSH (Institute for Occupational Safety and Health) IOSH is een onafhankelijke non-profitorganisatie en de thuisbasis voor de Chartered Safety and Health Practitioner. Het instituut zorgt voor onpartijdige en gezaghebbende begeleiding op het vlak van gezondheid en veiligheid. ROSPA (Koninklijke vereniging voor ongevallenpreventie) ROSPA creëerde zes Safety Information Centres, met het doel informatie en advies te verschaffen aan kleine ondernemingen. Deze helpen het kleinbedrijf bij het opzetten van eenvoudig veiligheidsen gezondheidsmanagementssyteem, het schrijven van een beleidsverklaring en het uitvoeren van een risicoanalyse. ROSPA ontwikkelde hiervoor een adviespakket. Zweden Hulpmiddelen De Zweedse Work Environment Authority is in 2001 begonnen met het herschikken van de wetgeving betreffende veiligheid en gezondheid op het werk. Naast de wetgeving zelf voorziet de wetgever ook in verduidelijkende teksten met daarin mogelijke interpretaties, voorbeelden, mogelijke implementatiemaatregelen. De brochures zijn naast het Zweeds ook vaak beschikbaar in andere talen zoals het Engels, Duits of in een andere taal van één van de buurlanden.

20

Onderzoek Arbo-informatiestructuur in Westerse landen, studie uitgevoerd door Prevent in opdracht van het Ministerie van

Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 2006



Research Centre De Zweedse Work Environment Authority http://www.av.se/ publiceert naast de “Provisions” die kracht van wet hebben ook “General recommendations” die achtergrondinformatie geven, aanbevelingen en referenties bij de wetgeving. De Systematic Work Environment Management (AFS 2001:1) bevat naast de wettekst ook toelichtingen omtrent de toepassing: http://www.av.se/dokument/inenglish/legislations/eng0101.pdf “Investigation and risk assessment” gaat in op het opmaken van een risicoanalyse en –evaluatie voor de werkplaats http://www.av.se/dokument/inenglish/books/h375eng.pdf. Naast de overheid zelf brengen ook andere preventie-instituten, werknemers- en werkgeversorganisaties of sectorgebonden organisaties publicaties en of brochures uit die een hulp kunnen zijn bij het implementeren van de wetgeving. Prevent Sweden Het Zweedse Prevent heeft heel wat controlelijsten online beschikbaar geplaatst op de site om het kleinbedrijf steun te bieden bij de toepassing van de regelgeving in de praktijk. Deze publicaties zijn in het Zweeds: http://www.prevent.se/hamtagratis/checklistor.asp . Het gaat hierbij om algemene controlelijsten, controlelijsten voor bepaalde werkplaatsen of controlelijsten voor welbepaalde (deel)sectoren. Evaluatie van de implementatie van de SWEM-voorschriften21 De Work Environment Authority nam een specifiek beleid op met betrekking tot de SWEM-bepalingen (Systematic Work Environment Management). In dit beleid wordt een verschil gemaakt tussen bedrijven met minder dan 20 werknemers en grotere organisaties. Voor kleinere bedrijven richt de Work Environment Authority zijn specifieke aandacht op onderzoek, evaluatie, remediërende maatregelen en actieplannen. Daar waar het grotere organisaties betreft en overheidsdiensten ligt de nadruk op: - het feit dat managers en de hiërarchische lijn een voldoende kennis dienen te hebben van de werkomgeving; - het feit dat managers en de hiërarchische lijn voldoende tijd moeten vrijmaken voor het monitoren van de werkomgeving van de medewerkers; - het feit dat werkgevers impactevaluaties moeten uitvoeren in verband met wijzigingen op de werkvloer; - het feit dat SWEM moet geïntegreerd zijn in het management en de monitoring van de activiteiten. Door de werkgevers deze specifieke taken te geven wil de overheid zich ervan verzekeren dat de werkgever de preventie wel degelijk in het dagelijks beheer zal integreren. Uit statistieken van de Work Environment Authority blijkt dat in 2002 zo’n 9000 SWEM-voorschriften werden uitgevaardigd voor werkgevers, of ongeveer 30% van alle uitgevaardigde voorschriften. Voorts werd in de lente van 2001 ook een evaluatie van SWEM uitgevoerd bij werkgevers en comitéleden. Een gelijkaardige studie vond ook plaats in de herfst van 2002. In de tweede studie beschouwden 4 op de 10 werkgevers SWEM als in werking. Dit was bijna 9% meer dan het cijfer in 2001. Ruwweg een derde van de comitéleden stelt dat SWEM in werking is, een lichte stijging in vergelijking met 2001. 65% van de werkgevers en 73% van de comitéleden zijn van oordeel

21

Swedish Work Environment Authority, Solna



Research Centre dat de werkomgeving onderzocht is en de betrokken risico’s werden ingeschat. Het overeenkomstige cijfer voor werkgevers in 2001 was 51%. Het cijfer voor de comitéleden bleef min of meer ongewijzigd. De volgende conclusies met betrekking tot de ondernemingen met efficiënte SWEM werden voorgesteld in het rapport “Fungerande systematiskt arbetsmiljöarbete i små företag – erfarenheter från 45 små arbetsställen”, Birgersdotter, Schmidt, Antonsson, IVL, 2002. • • • •

SWEM is aangepast aan de problemen in de werkomgeving Als SWEM goed functioneert, zorgt dit voor een gestage verbetering van inzicht in en aanpak van de problemen Als SWEM goed functioneert, getuigt dit van inzet van het management en het leidinggevend personeel, en vaak ook van de partners. SWEM kan goed functioneren in ondernemingen van verschillende omvang, ook in microondernemingen (1 tot 9 werknemers).

3.5.5 Kosten en baten Dit hoofdstuk is gebaseerd op de antwoorden van experten op volgende vragen uit de enquête: - Zijn er wetgevende bepalingen in de bestudeerde richtlijnen die administratieve lasten veroorzaken die niet voldoende bijdragen aan de verbetering van de veiligheid en de gezondheid? - Wat zou u als alternatief voorstellen? Daarnaast worden de resultaten van studies en berekeningen van de kosten en de baten van de implementering van de wetgeving opgenomen. De informatie is slechts beperkt beschikbaar gesteld voor drie landen die gebruik hebben gemaakt van het Standard Cost Model22 om de administratieve lasten voor de ondernemingen bij de toepassing van de regelgeving te berekenen. Denemarken23 De Deense Working Environment Authority heeft het Standard Cost Model (SCM) toegepast om de administratieve lasten voor de ondernemingen te berekenen. Doelstelling is, zoals ook voor de andere EU landen, een vermindering van de administratieve lasten met 25% tegen 2010. Volgens de berekening kost de toepassing van de Working Environment Act elk bedrijf 1.530 Euro. De globale kosten voor het toepassen van de Working Environment Act bedraagt 0,25 miljard Euro. De grootste slokkop zijn de Rules of performance of work met 0,13 miljard Euro, gevolgd door Rules of safety and health activities (42 miljoen Euro) en de Rules on the obligations of the employer (12,5 miljoen Euro). Verenigd Koninkrijk

22

Het Standaard Kosten Model (SKM) is een methode om de administratieve lasten voor bedrijven te bepalen die door

reglementeringen worden opgelegd. Het is een kwantitatieve methodologie die in alle landen en op verschillende niveaus kan worden toegepast. De methode kan worden gebruikt om een welbepaalde wet of bepaalde deelgebieden van de wetgeving te meten of om een basismeting uit te voeren van de volledige wetgeving in een land. Daarnaast is de SKM ook geschikt om vereenvoudigingsvoorstellen te onderzoeken en om de administratieve gevolgen na te gaan van voorstellen van een nieuwe wetgeving. Danish Working Environment Authority, Copenhagen

23



Research Centre Better Regulations initiatief24 Het Health and Safety Executive heeft in uitvoering van het “Better Regulations” programma van de Europese Commissie een plan opgesteld voor de vermindering van de administratieve lasten die gepaard gaan met de veiligheidsen gezondheidsregelgeving. Doelstelling is de vermindering van de lasten met 25% tegen 2010. Dit zou een besparing van 508 miljoen Britse pond betekenen. Voor de berekening van de administratieve lasten is gebruik gemaakt van het Standard Cost Model, een model waarbij kleine aantallen ondernemingen bevraagd worden om indicatieve benaderingen te geven van de administratieve kosten van wettelijke bepalingen. In de top 10 van de regelgeving met de hoogste administratieve lasten komen o.a. de Management of Health & Safety at Work Regulations 1999 (risico-evaluatie en risicobeheer), Control of Substances Hazardous to Health Regulations 2002 (risico-evaluatie, opleiding van werknemers, registratie van opleidingen) en de Construction (Design and Management) Regulations 1994 (regels bepalen voor beheer van veiligheid en gezondheid op werkplekken, bijwerken van veiligheidsen gezondheidsdossier en doorgeven aan opdrachtgever na beëindiging van het werk). De belangrijkste administratieve lasten met betrekking tot de uitvoering van de bepalingen uit de Kaderrichtlijn wordt volgens de ondernemers veroorzaakt door het opmaken van een actieplan voor preventie en bescherming op het werk en het treffen van maatregelen voor de uitvoering: 1.254 £ per bedrijf. Andere kosten worden veroorzaakt door het opmaken van een risico-evaluatie (388 £ per bedrijf) en het informeren van de werknemers (279 £ per bedrijf). Overzicht van administratieve lasten met betrekking tot de uitvoering van de Kaderrichtlijn Management of Health and Safety at Work Regulations 1999

Opmaken van een risico-evaluatie

Netto kosten £ 477.060.672

Kost per bedrijf £ 388

Health and Safety at Work Act 1974 Opmaken van een actieplan voor preventie en bescherming op het werk en het treffen van maatregelen voor de uitvoering Informeren van werknemers

52.940.008

1.254

34.349.815

279

Zweden25 De Zweedse Work Environment Authority heeft eveneens een berekening gemaakt van de administratieve lasten gebruik makende van het Standard Cost Model. Uit de resultaten blijkt dat het overleg en de raadpleging van werknemers(afgevaardigden) zoals bepaald in Artikel 11 van de Kaderrichtlijn de grootste kost met zich meebrengen voor de bedrijven: 2.747 € per bedrijf. Ook de bepalingen van Artikel 9 met betrekking tot de evaluatie van de risico’s en beschermingsmaatregelen en het bijhouden en rapporteren van arbeidsongevallen veroorzaakt een hoge kost: 285 € per bedrijf. 24 25

Health and Safety Executive, 2006 Swedish Work Environment Authority, Solna



Research Centre

De ondernemingen schatten de kosten voor de toepassing van de bepalingen vervat in de artikelen 6 en 7 van de Kaderrichtlijn op respectievelijk 58 Euro en 29 Euro per bedrijf. Overzicht van de administratieve lasten met betrekking tot de Kaderrichtlijn Work Environment Act (SFS 1977:1160) Provisions Systematic Work Environment Management (AFS 2001:1)

Evaluatie van de risico’s en beschermingsmaatregelen en het bijhouden en rapporteren van arbeidsongevallen

Totale kosten € 64 miljoen

Kost per bedrijf € 285

18 miljoen 2,3 miljoen 1,2 miljoen

2.747 58 29

Overleg en de raadpleging van werknemers(afgevaardigden) Toepassing van algemene preventieprincipes Diensten voor preventie en bescherming

3.5.6 Toekomstperspectieven In dit hoofdstuk laten we de meningen van de experten zien op verbetermogelijkheden op het niveau van de wetgeving of de hulpmiddelen en –structuren bij de implementering van de wetgeving in de praktijk. Deze meningen kunnen gebaseerd zijn op reeds aangekondigde projecten of kunnen eigen projecties naar de toekomst zijn. De informatie is gebaseerd op de antwoorden van de experten op volgende vragen uit de enquête: - Idien we ervan uitgaan dat het kleinbedrijf beperkte financiële en menselijke middelen ter beschikking heeft, welke maatregelen op wetgeving vlak of welke algemene maatregelen vindt u dat genomen dienen te worden om het preventiebeleid van het kleinbedrijf te ondersteunen? - Welke elementen uit de bestudeerde richtlijnen kunnen volgens u verbeterd worden? De informatie is voornamelijk afkomstig uit de gesprekken met de experten en is daarom slechts gedeeltelijk beschikbaar. Europa In het onderzoek hebben we ook de mening gevraagd van de Europese werknemersorganisatie voor onderzoek, opleiding en preventie ETUI-REHS26. De organisatie beheert een observatorium van de omzetting van de Europese richtlijnen inzake veiligheid en gezondheid op het werk en heeft talrijke studies uitgevoerd en artikelen gepubliceerd over de omzetting en de implementering van de Europese richtlijnen. Eén van de sleutelelementen in de toepassing van de bepalingen van de kaderrichtijn in de praktijk is de toegang van de bedrijven tot de externe diensten voor preventie en bescherming op het werk. Volgens ETUI-REHS zou meer efficiëntie bereikt worden op lange termijn door een specialisatie van de externe diensten per activiteitensector. Zo zouden de diensten een aanzienlijk beter profiel hebben en over een grotere interventiecapaciteit beschikken. Niettemin mag niet uit het oog worden verloren dat deze structurering per sector niet voor alle Europese landen kan werken, omdat deze werkwijze 26

European Trade Union Institute for Research, Education and Health and Safety, Brussel



Research Centre noodzakelijk impliceert dat wordt geïnvesteerd en dat structuren worden uitgebouwd op het niveau van de verschillende sectoren. Niet alle landen zijn met dergelijke structuren “uitgerust” en zullen waarschijnlijk niet bereid zijn om in nieuwe werkwijzen te investeren. In een dergelijke situatie kan er worden van uitgaan dat de versoepeling van de “algemene” wetgeving niet gepaard zou gaan met de invoering van sectorale instanties. Dit zou een stap achteruit betekenen voor de veiligheid op het werk. Op dit ogenblik kunnen we er voor heel Europa van uitgaan dat slechts 20 tot 40% van de ondernemingen toegang hebben tot externe preventiediensten. De kosten voor preventie zijn dus effectief hoog wanneer de bedrijven alle preventieactiviteiten intern uitvoeren of, zoals voor talrijke ondernemingen het geval is, wanneer deze een beroep doen op organisaties die buiten het kader van de “gereglementeerde” preventiediensten vallen. Ze komen dan in de “consultingmarkt’ terecht, waar de kosten vaak sterk overdreven zijn als we de toegevoegde waarde bekijken die deze dienstenleveranciers bieden. Dit aanbod van consultingdiensten zou zeker moeten worden gerationaliseerd, al verschilt de situatie zeer sterk tussen de verschillende landen. Talrijke ondernemingen richten zich tot consulenten om eenvoudige administratieve verplichtingen te vervullen zonder dat deze stappen een concrete impact hebben op de verbetering van de veiligheid en de gezondheid op het werk in het bedrijf. In elk geval kan er effectief worden van uitgegaan dat de (vaak buitensporige) kosten in dergelijke gevallen geen interessante meerwaarde bieden wat preventie betreft. Uitgaande van het principe dat het kleinbedrijf over minder financiële en menselijke middelen beschikt om hun preventiebeleid door te voeren, is de toegang tot een nauwkeurige, gratis of tegen geringe kosten beschikbare toegang tot informatie een veel betere aanpak. Sommige landen hebben overigens voor deze weg geopteerd. Dat is het geval voor het Verenigd Koninkrijk, waar de HSE zeer actief is op dit gebied. Wat de begeleiding van de ondernemingen, en vooral van het kleinbedrijf betreft, zijn verbeteringen mogelijk, want tegenwoordig heeft er zich in talrijke landen een “preventiemarkt” ontwikkeld, waarop zowel het allerbeste als het allerslechtste wordt aangeboden. De mutualisering van de kosten op het gebied van preventie (openbare fondsen voor een verbetering van de arbeidsomstandigheden zoals in Denemarken of in andere landen) vormt een betere oplossing om te vermijden dat er zich “consulenten” op de markt aanbieden die hun producten en diensten soms tegen onbetaalbare prijzen aanbieden. België27 •

Interactie met onderwijs

De Vlaamse Unie van Zelfstandige Ondernemingen pleit voor een sterkere interactie met het onderwijs. Het aanleren van de preventiegedachte is iets wat al zou moeten gebeuren in het onderwijs. Nu wordt van de werkgever en werknemer verwacht dat hij preventie integreert in het dagelijks beheer en de uitvoering van het werk. Indien de werkgevers en de werknemers deze denkwijze al vroeger aangeleerd zouden krijgen, kunnen gemakkelijker snellere resultaten bereikt worden. De organisatie pleit voor Europese richtlijnen die deze opvatting verwoorden. •

Modellen en indicatieve richtsnoeren op sectorniveau

27

Vlaamse Unie van Zelfstandige Ondernemingen, Brussel en Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal overleg, Brussel EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre In de praktijk blijkt dat het merendeel van de bedrijven in alle sectoren niet beschikt over een preventieplan en een dynamisch risicobeheersingssysteem. Een hulp voor de ondernemingen en specifiek voor het kleinbedrijf zou volgens de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal overleg erin bestaan om direct bruikbare modellen voor risico-evaluatie en voor het dynamisch risicobeheersingsysteem op sectorniveau op te maken en aan te bieden. De administratieve lasten voor de bedrijven zou hierdoor aanzienlijk verminderen. Ook de Vlaamse organisatie van zelfstandige ondernemers is voorstander van het nastreven van indicatieve richtsnoeren op sectorniveau als hulpmiddel voor de kleine bedrijven. De thema’s van de richtsnoeren dienen bepaald te worden in overleg met alle betrokken partners: deskundigen, confederaties, vakbonden, arbeidsongevalsverzekeraars, provinciale comités. Voor een kleine onderneming is het ‘op maat werken’ van de sector van groot belang. Dit geldt zowel voor de uitgave van een richtsnoer als het uitwerken van een campagne of opleiding. •

Bepalingen uit diverse wetteksten samenvoegen

Eén van de geïnterviewde personen pleit voor de invoering van de COMITE-principes in elke onderneming. COMITE staat voor C Communicatie, Coördinatie en Controle O Opleiding, Overleg, Organisatie van het werk M Maatregelen nemen, Motiveren I Identificeren van risico’s, Instructies, Informatie T Taken, Training, Technische maatregelen E Evaluatie, Evacuatie, EHBO. Deze principes zijn integraal opgenomen in het Koninklijk Besluit met betrekking tot het welzijnsbeleid. Indien de redenering doorgetrokken wordt, kan gepleit worden voor het laten vallen van de wetgeving op basis van de bijzondere richtlijnen met betrekking tot beeldschermen, chemische agentia, arbeidsmiddelen en persoonlijke beschermingsmiddelen. Gezien hun specificiteit zou het Koninklijk Besluit met betrekking tot tijdelijke of mobiele bouwplaatsen of nog andere regelgeving zoals deze over pesten op het werk behouden kunnen blijven. Ook de Vlaamse organisatie van zelfstandige ondernemers is voorstander van het samenbrengen van diverse wetteksten om de impact van de wetgeving te vergroten. •

Lik-op-stuk beleid

De vermindering van het aantal wetteksten zou gepaard dienen te gaan met een verstrenging van het toezicht. Hierbij kan gewerkt worden met een bonus-malus systeem dat overtreders zwaarder bestraft; de premiesetting van de arbeidsongevalsverzekeraars kan aangepast worden zodat bedrijven die inspanningen verrichten met financiële stimuli beloond worden. Ook zou de tijd die verloopt tussen de overtreding en de boete-inning moeten verkleinen, zodat korter op de bal van de overtreder kan gespeeld worden. Denemarken28 • 28

Versterking van de inspectie Landsorganisationen, Denemarken



Research Centre

Denemarken kende een systeem waarbij de ondernemingen financieel bijdragen aan een zogenaamde ‘gezondheidsdienst’, die in ruil advies en ondersteuning verleende. Dit systeem wordt in 2008 afgeschaft ten voordele van een versterking van de inspectie. De inspectiediensten plannen een bezoek aan alle ondernemingen. Indien een onderneming een OHSAS 18002 certificaat behaald heeft krijgt het geen bezoek. De OHSAS certificaten worden toegekend door de Deense accrediteringsinstantie DANAK . Ook voor de kleine ondernemingen zou een specifieke certificering worden uitgewerkt. Ondernemingen die inspanningen leveren voor preventie, kunnen binnenkort ook genieten van lagere verzekeringspremies. De wetgeving voorziet de mogelijkheid; de uitvoeringsbesluiten volgen. •

Gezondheidspromotie

Denemarken kent een tekort aan arbeidskrachten. Ondernemingen zijn programma’s gestart om werknemers aan zich te binden door maatregelen voor het welzijn en de gezondheidspromotie van de werknemers te nemen: gratis maaltijden, massage etc. Preventie en gezondheidspromotie zijn belangrijke competitieve elementen voor de ondernemingen. Zij krijgen een steun in de rug van de overheid die eveneens geïnteresseerd is gezonde werknemers die zolang mogelijk aan het werk blijven. Het Ministerie van Arbeid heeft een fonds voorzien van 3 miljard Deense Kronen om gedurende 10 tot 12 jaar preventieprogramma’s van de bedrijven te ondersteunen. Bedrijven komen in aanmerking indien zij opleidingen verstrekken, ergonomische arbeidsmiddelen aankopen, de arbeidsorganisatie aanpassen, stresspreventie programma’s inrichten en dergelijke. Duitsland29 •

Ondernemersmodel

Het Hauptverband der gewerblichen Berufsgenossenschaften (nu: Deutsche Gesetzliche Unfallversicherung) streeft naar een invoering op ruimere schaal van dit model. In de toekomst zou ook de begeleiding door bedrijfsgeneesheren in het ondernemersmodel (geïntegreerde begeleidingsvorm) duidelijker aan bod kunnen komen. Met deze modellen worden niet alleen kleine ondernemingen ondersteund, maar ook minimale begeleidingstijden vermeden. Verder wordt de aanduiding van bestaande risico’s en zodoende ook de acceptatie van de beschermingsmaatregelen op de werkplek in hun geheel versterkt. Het Unternehmermodell is een succes. In 2005 worden 27% van de MKB’s bereikt; doelstelling is 75% in 2008. •

Transparantie van toepassing van artikel 7 in de listaten van Europa en van de bepalingen in verband met het gezondheidstoezicht

Artikel 7 zorgt momenteel voor een verschillende toepassing in de lidstaten. Meer transparantie is vereist alsook een efficiëntere organisatie van de diensten voor preventie en bescherming op het werk. Spanje30 De Spaanse werkgeversorganisatie Mutua Universal promoot het PreVea programma 29 30

Deutsche Gesetzliche Unfallvesicherung, Sankt Augustin Mutua Universal, Barcelona



Research Centre PreVea is een initiatief waarbij ondernemingen met een hoog ongevallenpercentage vrijwillig programma’s invoeren om het aantal ongevallen te verminderen. De ondernemingen hebben deze programma’s zelf uitgewerkt; ze hebben een eigen toepassingstermijn en duidelijk omschreven en gekwantificeerde doelstellingen. Indien de ondernemingen de vooropgestelde planning halen, wordt voorkomen dat ze gesanctioneerd worden, dit evenwel op voorwaarde dat de doelstellingen inzake de verbetering van het veiligheidsen gezondheidsniveau worden bereikt en dat er zich geen ernstige arbeidsongevallen voordoen beroepsziekten ontstaan. In de Spaanse Strategie voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk (2007-2012) wordt het PreVeaprogramma gepromoot bij ondernemingen tot 50 werknemers. Twee andere factoren die volgens Mutua Universal bijdragen tot de promotie van de preventieinspanningen in het kleinbedrijf zijn de verbeterde opleiding van de kaderleden en het ter beschikking stellen van hulpmiddelen voor het kleinbedrijf en zelfstandigen, waarmee deze zelf hun bedrijfsactiviteiten kunnen coördineren. • Spaanse Strategie voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk In de nieuwe Spaanse Strategie voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk (2007-2012) wordt rekening gehouden met het kleinbedrijf. De Strategie zegt meer steun toe aan de intermediaire organisaties voor het kleinbedrijf. Op die manier wil men komen tot een eenvoudig preventiesysteem dat dichter bij de ondernemer staat en gemakkelijk te begrijpen is. Enkele van de gedragslijnen van de strategie: •

•

• •

•

•

•

Bedrijven tot 50 werknemers die geen activiteiten vermeld in Bijlage I bij het Reglement voor de Preventiediensten ontwikkelen, kunnen hun preventieplan, risicobeoordeling en preventieplanning in vereenvoudigde vorm opstellen. De documenten worden in begrijpelijke bewoordingen opgemaakt en kunnen door de ondernemer gemakkelijker worden toegepast; Daarvoor worden het preventieplan, de risicobeoordeling en de planning van preventieactiviteiten opgenomen in een beknopt document dat aangepast is aan de activiteit en de omvang van de onderneming; Ondernemingen tot 50 werknemers die hun preventiesysteem met eigen middelen organiseren, worden van de controleverplichting vrijgesteld; In ondernemingen tot 10 werknemers kan de ondernemer zelf de preventieactiviteit ontwikkelen. In het Nationale Opleidingsplan zijn opleidingsactiviteiten opgenomen die ertoe bijdragen dat de ondernemers de nodige opleiding krijgen, zodat ze de preventie zelf kunnen organiseren; Met het oog op de vereenvoudiging van zijn verplichtingen inzake preventie krijgt de ondernemer in ondernemingen tot 10 werknemers gemakkelijker advies van overheidswege voor de organisatie van zijn preventieactiviteiten. Hij wordt aangespoord om zelfevaluaties uit voeren met typemodellen per sector en die activiteiten of risico’s waarvoor gespecialiseerde technische ondersteuning noodzakelijk is, worden nader omschreven; De Arbeidsinspectie kan indien nieuwe actieprogramma’s opstellen indien een positieve beoordeling wordt gemaakt van de resultaten van het experimentele project “PREVEA”. In de actieprogramma’s wordt steun en advies verleend aan ondernemingen tot 50 werknemers. Het Nationaal Instituut voor Veiligheid en Gezondheid op het werk (INSHT) werkt aan een Technische Gids die handelt over de toepassing van de preventienormen voor kleine en middelgrote ondernemingen en micro-ondernemingen. Alle Technische Gidsen van het INSHT moeten in de toekomst een specifiek hoofdstuk bevatten over de toepassing van de preventienormen door het kleinbedrijf.



Research Centre •

Er zijn reglementaire wijzigingen gepland voor in eerste instantie de kleine en zeer kleine bedrijven met de bedoeling om de bestaande wettelijke hindernissen weg te werken.



Research Centre

4 De Europese richtlijn beeldschermen 90/270/EEG 4.1


De Europese richtlijn 90/270/EEG betreffende “minimumvoorschriften betreffende veiligheid en gezondheid met betrekking tot het werken met beeldschermapparatuur” is de vijfde bijzondere richtlijn in uitvoering van de kaderrichtlijn in verband met veiligheid en gezondheid op de arbeidsplaatsen (89/391/EEG van 12 juni 1989).

4.2


Een bijzondere richtlijn is nauw verbonden met de kaderrichtlijn. Alle elementen (preventieprincipes, verplichtingen, ...) die algemeen omschreven worden in de kaderrichtlijn, zijn van toepassing in elk specifiek domein van de bijzondere richtlijnen. Dit is niet anders voor het werken met beeldschermen. De kaderrichtlijn en de bijzondere richtlijnen gaan uit van een risico-analyse. Op basis van die analyse worden te nemen acties en maatregelen bepaald. De vaststelling dat er een risico aanwezig is en de identificatie van het risico zijn hierbij fundamenteel. In de eerste plaats gaat de voorkeur uit naar een verwijdering van het risico. Indien dit technisch niet mogelijk is, spreekt men van een restrisico. Voor dit restrisico moet opnieuw een analyse uitgevoerd worden, die dient als basis voor het uitwerken van de maatregelen. Op die manier kan de werkgever deze risico’s beheersen.

4.3

Toepassingsgebied en definities

De Europese richtlijn is van toepassing op elke werknemer die gewoonlijk gedurende een aanzienlijk deel van zijn normale werktijd gebruik maakt van beeldschermapparatuur. Deze Europese richtlijn is niet van toepassing op: a) bestuurdersplaatsen op voertuigen of machines; b) computersystemen in transportmiddelen; c) computersystemen die in de eerste plaats bestemd zijn voor gebruik door het publiek; d) zogenaamde "draagbare'' systemen die niet aanhoudend worden gebruikt op een werkplek; e) rekenmachines, kassa's en andere apparatuur die voorzien is van een klein display voor gegevens of hoeveelheden, dat nodig is voor het directe gebruik van die apparatuur; f) conventionele schrijfmachines met "display'' De Europese richtlijn geeft een definitie van: a) “beeldscherm”: een alfanumeriek of grafisch scherm, ongeacht het gebruikte afbeeldingsprocédé; b) “werkplek”: het geheel dat bestaat uit beeldschermapparatuur, in voorkomend geval voorzien van een toetsenbord of voorziening voor gegevensinvoer en/of de interface mens/machine bepalende software, facultatieve accessoires, nevenapparatuur met inbegrip van de schijveneenheid, een telefoon, een modem, een printer, een documenthouder, een stoel en een werktafel of werkvlak, evenals de onmiddellijke werkomgeving; c) “werknemer”: iedere werknemer in de zin van artikel 3, onder a), van Europese richtlijn 89/391/EEG die gewoonlijk gedurende een aanzienlijk deel van zijn normale werktijd gebruik maakt van beeldschermapparatuur.



Research Centre

4.4 • • • • • • •


Analyse van de werkplekken (art. 3) Preventie- en beschermingsmaatregelen (art. 4 en 5) Informatie en opleiding van de werknemers (art. 6) Werkorganisatie (art. 7) Raadpleging en medezeggenschap van werknemers (art. 8) Bescherming van de ogen en het gezichtsvermogen (art. 9) Bijlage: Minimumvoorschriften voor apparatuur, omgeving en interface computer/mens

4.5


4.5.1 Omzettingsteksten31 Vanaf 1993 stelde de Europese Commissie inbreukprocedures in tegen lidstaten die de Europese Commissie niet tijdig hadden geïnformeerd omtrent de omzettingsteksten. Hierdoor versnelden de lidstaten de omzettingsprocessen. De omzetting van de Europese richtlijn 90/270 veroorzaakte geen grote moeilijkheden voor de lidstaten. De minimumvereisten werden doorgaans met dezelfde bewoordingen opgenomen. Bovendien werden de meeste opgespoorde omzettingsfouten gecorrigeerd zonder dat het nodig was een inbreukprocedure te starten. De meeste opgespoorde conformiteitsfouten voor de Europese richtlijn 90/270 (beeldschermapparatuur) hielden verband met de technische eisen die in de bijlagen worden genoemd. De bepalingen betreffende het onderbreken van de activiteiten en het gezondheidstoezicht leverden in sommige lidstaten bij de omzetting eveneens problemen op. In de meeste lidstaten was het voor het eerst dat de publieke sector binnen de werkingssfeer van de gezondheids- en veiligheidswetgeving kwam te vallen. Ondanks enkele problemen in bepaalde lidstaten heeft de omzetting van de gezondheids- en veiligheidswetgeving voor de publieke sector in het algemeen op de juiste wijze plaatsgevonden. De toepassing van deze voorschriften blijkt echter vaak gebrekkig te zijn. België De Europese Richtlijn van 29 mei 1990 (90/270/EEG) betreffende beeldschermwerk werd in Belgisch recht omgezet op 27 augustus 1993 en in het Belgisch Staatsblad gepubliceerd op 7 september 1993. Het werd in de Codex welzijn op het werk opgenomen onder Titel 6 Hoofdstuk 2 dat de specifieke bepalingen betreffende arbeidsmiddelen bespreekt. Denemarken De Europese richtlijn 90/270/EEG is in Deense wetgeving omgezet door de Bekendtgørelse af 15/12/1992 om arbejde ved skærmterminaler (de tekst is enkel in het Deens beschikbaar). 31

COM(2004) 62 definitief



Research Centre

Sinds 1999 is een geconsolideerde Wet Arbeidsomstandigheden (Wet nr 784 van 11 oktober 1999) beschikbaar die ondermeer het kader vormt voor de wetgeving betreffende veiligheid en gezondheid op het werk. Duitsland De Europese richtlijn 90/270/EEG werd omgezet in de Bildschirmarbeitsverordnung (BildscharbV) van 4 december 1996. Onderdelen van de richtlijn, vooral de informatie, de raadpleging en het overleg met de werknemers is geregeld via andere teksten. Finland De Beeldschermrichtlijn is omgezet in volgende teksten: - Government Decision on Work with the Display Screen Equipment (1405/1993) - Occupational Safety and Health Act (738/2002) - Occupational Health Care Act (1383/2001). Richtlijnen voor het werken met beeldschermen werden al gepubliceerd in 1984, maar die richtlijnen werden verplicht vanaf 1 januari 1994 en dit met een tijdstermijn van 3 jaar voor implementatie van de richtlijn. Sinds 1 januari 1997 is bijgevolg de beeldschermrichtlijn in Finland van kracht. Frankrijk De Europese richtlijn werd omgezet door het Besluit nr 91-451 van 14 mei 1991 betreffende de preventiemaatregelen bij het werken met beeldschermen, gepubliceerd in het Journal Officiel van 16 mei 1991. Een rondschrijven van het Ministerie van arbeid, werk en professionele vorming nr 91-18 van 4 november 1991 geeft verduidelijkingen bij het besluit van 14 mei 1991. Luxemburg Het Groothertogelijke reglement van 4 november 1994 betreffende minimumvoorschriften betreffende veiligheid en gezondheid bij werken aan beeldschermwerkposten, gepubliceerd in de Mémorial A nr 96 van 17 november 1994, zet de Europese beeldschermrichtlijn om in het recht van het Groot-Hertogdom Luxemburg. Het reglement is bindend. Spanje De beeldschermrichtlijn 90/270/EEG is omgezet in Spaanse wetgeving door het Koninklijk Besluit 488/1997 van14 april 1997 met betrekking tot de minimum veiligheidsen gezondheidsvoorschriften van beeldschermwerkplekken (publicatie BOE Nr . 97 van 23 april 1997). Rechtspraak Het Hof van Justitie (Arrest van het Hof van 26 september 1996, Europese Commissie tegen Koninkrijk Spanje, zaak C-79/95.) deed tegen Spanje uitspraak naar aanleiding van een inbreukprocedure die was ingesteld omdat de nationale maatregelen ter omzetting van de Europese richtlijnen 89/654, 89/655, 89/656, 90/269 en 90/270 niet waren bekendgemaakt. Tsjechië



Research Centre Wet 309/2006 Coll. van 23 mei 2006 zet de Beeldschermrichtlijn om in Tsjechische wetgeving. De Wet is een aanvulling op de Labour Code – No 262/2006 waarin algemene bepalingen staan aangaande arbeidsovereenkomsten, arbeidstijden, arbeidsrelaties, enz. Rechtspraak De Tsjechische republiek werd in 2004 (ref. zaak 2004/0538) door de Europese Commissie aangesproken omdat ze de omzettingsmaatregelen niet hadden meegedeeld. Die zaak werd op 5 juli 2007 afgesloten. Verenigd Koninkrijk De Europese richtlijn 90/270/EEG is omgezet door de Health and Safety (Display Screen Equipment) Regulations 1992. Zweden De Europese richtlijn 90/270/EEG is omgezet door de Provisions Work with Display screen equipment, (AFS 1998:5). Ook in de Zweedse Work Environment Authority’s provisions on Workplace Design (AFS 2000:42) en in de provisions on Noise (AFS 2005:16) zijn bepalingen te vinden die betrekking hebben op beeldschermwerk. In de Zweedse Work Environment Act (2005) en in de Provisions of the Swedish Work Environment Authority on Systematic Work Environment Management (AFS 2001:1) zijn algemene bepalingen opgenomen die eveneens betrekking hebben op beeldschermwerkposten. De Zweedse wetgever heeft in AFS 2000:42 in verband met Workplace Design algemene bepalingen opgenomen die van toepassing zijn op alle werkplaatsen. Bij deze Provisions zijn ook algemene aanbevelingen op papier gezet; onder andere met betrekking tot lawaai en klimaat in de kantoren.

4.5.2 Toepassingsgebied Over het toepassingsgebied van de Europese richtlijn 90/270/G is al wat inkt gevloeid. Hierna volgen drie uitspraken van het Hof over interpretaties en verduidelijkingen van wat kan worden verstaan onder een beeldschermwerkplek. Zo diende het Hof in een arrest van 6 juli 2000 te antwoorden op een prejudiciële vraag over het begrip bestuurdersplaatsen op voertuigen of machines (zaak C-11/99). Daarbij merkte het hof op dat “de

redactie van artikel 1, lid 3, sub a, van Europese richtlijn 90/270 geen uitsluitsel geeft over de draagwijdte van het begrip bestuurdersplaats op machines" in de zin van deze bepaling. Het Hof merkt ook op dat de gemeenschapswetgever een zeer ruime toepassing heeft willen geven aan Europese richtlijn 90/270. De enige werkplekken die van het toepassingsgebied van de Europese richtlijn zijn uitgesloten, zijn limitatief opgesomd in artikel 1, lid 3, van de Europese richtlijn en hebben betrekking op apparaten waarbij het beeldscherm een ondergeschikte rol vervult of slechts gedurende korte tijd wordt gebruikt. Onder die omstandigheden moet het begrip bestuurdersplaatsen op voertuigen of machines" als uitzondering op het toepassingsgebied van de Europese richtlijn 90/270 in elk geval strikt worden uitgelegd.”



Research Centre Een arrest van het Hof van 6 juli 2000 antwoordde op een verzoek om een prejudiciële beslissing die betrekking had op het toepassingsgebied van de Europese richtlijn 90/270. Daarbij werd ondermeer een verduidelijking gevraagd van het begrip beeldscherm in de zin van artikel 2 (zaak C-11/99). Volgens het Hof moet het begrip grafisch scherm “als bedoeld in artikel 2, sub a, van de Europese richtlijn 90/270 ruim worden uitgelegd, zodat het mede beeldschermen voor de weergave van filmopnamen in analoge of gedigitaliseerde vorm omvat. Het doet niet ter zake, of het afgebeelde

materiaal analoog dan wel digitaal is opgeslagen, te meer daar artikel 2 van de Europese richtlijn 90/270 betrekking heeft op beeldschermen, ongeacht het gebruikte afbeeldingsprocédé". Bijgevolg dient ..... het begrip grafisch scherm" in de zin van artikel 2, sub a, van de Europese richtlijn 90/270 aldus moet worden uitgelegd, dat het mede beeldschermen voor de weergave van filmopnamen in analoge of gedigitaliseerde vorm omvat. Een andere prejudiciële vraag had ondermeer betrekking op de bewoordingen zoals in de Europese richtlijn in art. 2, sub c zijn opgenomen, nl. “gewoonlijk gedurende een aanzienlijk deel van zijn normale werktijd”. Daarbij bevestigt een Arrest van het Hof van 12 december 1996 (samengevoegde zaken C74/95 en C-129/95) het volgende: “In de Europese richtlijn wordt niet gepreciseerd, wat moet worden

verstaan onder het "gewoonlijk gedurende een aanzienlijk deel van zijn normale werktijd" gebruik maken van beeldschermapparatuur in de zin van artikel 2, sub c. Uit de bewoordingen van deze bepaling blijkt, dat de vraag of de tijd die een werknemer gewoonlijk voor een beeldscherm doorbrengt aanzienlijk is, moet worden afgemeten tegen de normale werktijd van de betrokken werknemer. Deze uitdrukking kan niet abstract worden gedefinieerd en de Lid-Staten dienen de draagwijdte daarvan te preciseren bij de vaststelling van de nationale maatregelen tot omzetting van de Europese richtlijn”. België In België is het toepassingsgebied van het Koninklijk Besluit Beeldschermen duidelijker gemaakt door te stellen dat de bepalingen van toepassing zijn op alle werkposten uitgerust met beeldschermen. De Europese richtlijn spreekt enkel van uitzonderingen. De Europese richtlijn definieert “werknemers” als zij die gedurende gewoonlijk een aanzienlijk deel van hun normale werktijd gebruik maken van beeldschermapparatuur. Deze definitie wordt in het Koninklijk Besluit Beeldschermen enkel gebruikt voor toepassing van de bepalingen over het gezondheidstoezicht (Art. 7). De andere bepalingen van het Koninklijk Besluit hebben betrekking op alle werknemers. Denemarken In Denemarken valt beeldschermwerk onder de bepaling van de Europese richtlijn indien minimum 2uur/dag aan een beeldscherm wordt gewerkt. Duitsland De BildscharbV is geldig voor elke vorm van werk met beeldschermen. Beeldshermwerknemers zijn werknemers die gewoonlijk een aanzienlijk deel van hun tijd aan hun beeldschermwerkpost doorbrengen. In Duitsland ontstond een geschil met de Europese Commissie (zaak C-11/99) doordat beeldschermwerk in de TV- en filmsector uitgesloten werd van het toepassingsgebied. Finland



Research Centre In Finland is de wetgeving eveneens van toepassing indien een werknemer van thuis of vanuit een andere werkplek werkt. Ook de publieke sector valt onder het toepassingsgebied. De wetgeving is van toepassing iedereen die verbonden is met een arbeidscontract. Frankrijk In het rondschrijven dat het decreet 91-451 van 14 mei 1991verduidelijkt zijn niet alle begrippen uit de Europese richtlijn die voor verwarring zouden kunnen zorgen verduidelijkt, bij voorbeeld de notie “een aanzienlijk deel van de werktijd”. Het rondschrijven bevestigt wel dat men legitiem kan aanvaarden dat een werknemer die meer dan de helft van zijn effectieve werktijd gebruik maakt van een arbeidsmiddel – bij voorbeeld een draagbare computer – voor die werkpost volledig onderworpen is aan de voorschriften van het besluit. Het Franse besluit gaat eerder uit van een definitie van de ondernemingen die onderworpen zijn dan van de werknemers. Een definitie van werknemer is hier dan ook niet terug te vinden. In Frankrijk is de totaliteit van de publieke sector niet onderworpen aan de Europese richtlijn. Op de telewerkers is de Wet van 11 februari 1994 van toepassing, de zogenaamde “Loi Madelin”. Luxemburg In Luxemburg is het toepassingsgebied identiek aan dat van de Europese richtlin 90/270. Spanje In Spanje, zoals ook in vele andere Europese landen kwamen er met de kaderrichtlijn 89/391 en de eerste vijf deelrichtlijnen ook voorschriften die van toepassing waren op ondermeer de publieke sector. De Europese Commissie heeft een inbreukprocedure lopende tegen Spanje omdat de militaire sector uitgesloten wordt van het toepassingsgebied. Art 2§c van het Koninklijk Besluit 488/1997 is een 1:1 omzetting van de richtlijn wat betreft de definitie van “werknemer”. De Technische Gids, uitgegeven door het Nationaal Instituut voor Veiligheid en Gezondheid op het werk (INSHT) verduidelijkt echter dit toepassingsgebied: beeldschermwerkers zijn werknemers die minstens 4 uur per dag of 20 uur per week met een beeldscherm werken. Werknemers die tussen 2 en 4 uur per dag (10 of 20 uur per week) effectief met deze arbeidsmiddelen werken kunnen eveneens tot het toepassingsgebied behoren indien zij voldoen aan één van de 5 vereisten die ook in de technische gids zijn opgenomen. Werknemers die minder dan 2 uur per dag of 10 uur per week aan een beeldscherm werken zijn uitgesloten van het toepassingsgebied van de Beeldschermrichtlijn. Tsjechië Het toepassingsgebied is dat van de Labour Code; met name werknemers uit de private en publieke sector. De Act 309/2006 geeft geen definitie van beeldschermwerker. Verenigd Koninkrijk In Het Verenigd Koninkrijk werden in 2002 een aantal wijzigingen doorgevoerd aan de wettekst die de Beeldschermrichtlijn omzette in nationale wetgeving. Een belangrijke wijziging betrof de definitie van de werknemers die onder het toepassingsgebied vallen. De minimumvoorschriften werden uitgebreid naar



Research Centre alle werkstations die onder de wetgeving vallen (voordien waren die minimum voorschriften enkel van toepassing voor werkstations die gebruikt werden door een eerder gedefinieerde “gebruiker” of “operator”.) De reden van deze wijziging gaat terug tot arresten van het Hof van Justitie (C-74 en 129/95). De Health and Safety (Display Screen Equipment) Regulations 1992 gebruikt twee begrippen om de notie “worker” uit de beeldschermrichtlijn op te splitsen in ‘user’ of werknemer en ‘operator’; dit is een zelfstandige werknemer. Zweden In de Zweedse wetgeving vallen cabines van voertuigen of machines onder het toepassingsgebied van de Europese richtlijn, net als computersystemen aan boord van transportvoertuigen. Dit vindt zijn oorsprong in het feit dat nog voor de Europese richtlijn in voege kwam deze werkplaatsen opgenomen waren in de Zweedse wetgeving. Ook op leerlingen is de Zweedse wetgeving in verband met beeldschermwerkposten van toepassing, met uitzondering van de bepalingen voor oogtesten en correctiemiddelen. AFS 1998:5 Section 1 wijkt dan ook aanzienlijk af van de bepalingen die zijn opgenomen in de Europese richtlijn betreffende het toepassingsgebied van deze richtlijn. De Zweedse wetgever neemt in AFS 1998:5 Section 1 slechts de definitie op van een beeldscherm. Dit is een 1:1 omzetting van de Europese richtijn, maar de definities voor een werkstation en voor werknemer worden niet overgenomen in deze tekst.


Analyse van de werkplekken – Artikel 3

Artikel 3 van de beeldschermrichtlijn bepaalt dat de werkgevers een analyse van de werkplekken moeten verrichten om de omstandigheden betreffende veiligheid en gezondheid te evalueren, vooral betreffende de eventuele risico's voor het gezichtsvermogen en de problemen van lichamelijke en geestelijke belasting. De werkgevers moeten passende maatregelen nemen om de daarbij vastgestelde risico's te ondervangen, rekening houdend met de samenvoeging en/of de combinatie van de gevolgen van de vastgestelde risico's. België Art. 4 van het Koninklijk Besluit Beeldschermen is een 1:1 omzetting. De uitvoering van een risico-analyse is de belangrijkste verplichting. De werkgever moet een analyse van de beeldschermwerkposten uitvoeren om de omstandigheden betreffende veiligheid en gezondheid te evalueren die deze voor hun werknemers inhouden, vooral betreffende de eventuele risico's voor het gezichtsvermogen en de problemen van lichamelijke en geestelijke belasting. Denemarken



Research Centre De verplichting tot het uitvoeren van een risico-analyse is opgenomen in de WEA D 1.1 Workplace assessment Guidelines, maar is niet specifiek voor de beeldschermrichtlijn. Duitsland De bepalingen uit §5 van het Arbeitschutzgesetz verplichten de werkgever om gevaren in verband met het gezichtsvermogen, fysische problemen en psychische belasting te evalueren. Finland Paragraaf 3 van de Finnish Government Decision on VDU work, 1405/1993 is een 1:1 omzetting. Frankrijk De omzettingstekst van de richtlijn (decreet nr. 91-451 van 14 mei 1991) vermeldt in zijn artikel 3 dat de werkgever moet overgaan tot een analyse van de beroepsrisico’s en van de arbeidsvoorwaarden voor alle posten die een beeldscherm bevatten. Luxemburg Artikel 3 van het Groothertogelijke reglement van 4 november 1994 bevat identieke bewoordingen als de Beeldschermrichtlijn. Spanje Art 3 §1 en §2 van het Koninklijk Besluit 488/1997 hebben betrekking op de analyse van de werkpost. De bepalingen zijn een omzetting van de Europese richtlijn, in andere bewoordingen. Wel geeft de Spaanse wetgever een bijkomende specificatie met betrekking tot de tijd die dagelijks besteedt wordt aan het werken met de uitrusting, de maximum tijd van voortdurende aandacht die nodig is voor het uitvoeren van de gebruikelijke taak en de graad van aandacht die vereist is bij het uitvoeren van de taak. Tsjechië Section 11 (2) van Government Order No. 178/2001 Coll bepaalt dat de werkgever een risico-analyse uitvoert, specifiek met betrekking tot het gezichtsvermogen, de mentale en fysieke belasting. Verenigd Koninkrijk De Health and Safety (Display Screen Equipment) Regulations 1992 bepalen dat de werkgever maatregelen neemt op basis van de risico-evaluatie in de mate van het mogelijke (to the lowest extent reasonably practicable). De DSE Regulations bepalen niet dat de onderzoeken specifiek moeten gebeuren met betrekking tot het zicht, fysische problemen en problemen van mentale stress Een begeleidende nota voor de inspectiediensten http://www.hse.gov.uk/lau/lacs/16-1.htm bepaalt dat de risico-evaluatie eveneens voldoet aan de bepalingen van de Management of Health and Safety at Work Reguations 1992. De resultaten van de risico-evaluatie worden gedocumenteerd vanaf 5 werknemers.



Research Centre Artikel 2(3) bepaalt dat de werkgever op basis van de risico-evaluatie maatregelen neemt om de risico’s te beperken voor zover dit redelijkerwijze mogelijk is (to the lowest extent reasonably practicable). De notie ‘redelijkerwijze’ wordt gebruikt in de regelgeving die de kaderrichtlijn omzet en is daar onderwerp van betwisting met de Europese Commissie geweest (zie 2.5.3.1. Verenigd Koninkrijk). Het Hof van Justitie heeft echter geoordeeld dat de betwiste bepaling de verantwoordelijkheid van de werkgevers niet beperkt. Zweden De Zweedse Work Environment Authority’s Provisions on Systematic Work Environment Management (AFS 2001: Section 8) bepalen dat de werkgever verantwoordelijk is voor het uitvoeren van de risicoanalyse en in het bijzonder wanneer er veranderingen in het werk optreden. §12 voegt daaraan toe dat wanneer er niet genoeg expertise in het bedrijf is, de werkgever een beroep moet doen op bijstand door een expert. Reeds in WEA Chapter 2 Section 1 werd bepaald dat technologie, werkorganisatie en jobinhoud zodanig ontworpen moeten zijn dat de werknemer vrij blijft van fysische of mentale stress die kan leiden tot ziekte of ongevallen.

4.5.3.2

Preventie- en beschermingsmaatregelen - Artikelen 4 en 5

Artikelen 4 en 5 van de beeldschermrichtlijn bepalen dat de werkgevers passende maatregelen moeten nemen opdat beeldschermwerkplekken aan de minimumvoorschriften van de bijlage voldoen. Zie 4.5.3.7. Bijlage: Minimumvoorschriften voor apparatuur, omgeving en interface computer/mens

4.5.3.3

Voorlichting en opleiding van de werknemers – Artikel 6

Artikel 6 van de beeldschermrichtlijn bepaalt dat de werknemers voorlichting moeten krijgen over alles wat verband houdt met de veiligheid en gezondheid op hun werkplek. De werknemers of hun vertegenwoordigers worden op de hoogte gesteld van alle maatregelen betreffende de veiligheid en de gezondheid. Iedere werknemer moet bovendien een opleiding krijgen betreffende de wijze van gebruik alvorens met dit soort werk te beginnen, en telkens wanneer de organisatie van de werkplek ingrijpend wordt gewijzigd. België België heeft specifiekere bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 90/270/EEG: Art. 5 van het Koninklijk Besluit Beeldschermen bepaalt dat de werknemers in bijzonderheid geïnformeerd worden over de maatregelen betreffende het gezondheidstoezicht. Denemarken De verplichting tot het raadplegen en informeren van de werknemers is niet specifiek opgenomen in het Deense besluit, maar wel in de algemene veiligheidsen gezondheidswetgeving. Duitsland



Research Centre De Bildschirmarbeitsverordnung bevat geen bepalingen in verband met voorlichting en opleiding van de werknemers. Deze zijn in een aparte regelgeving opgenomen. Finland Art. 5 van de Finnish Government Decision on VDU work, 1405/1993 is een 1:1 omzetting. Frankrijk Artikel 5 van het decreet stelt dat de werkgever informatie en opleiding (volgens artikel 231-3-1 van de Code du Travail) moet verschaffen voor de werknemers met betrekking tot alle aspecten van veiligheid en gezondheid en meer bepaald met betrekking tot het gebruik van beeldschermen. Elke werknemer krijgt een opleiding voor aanvang van het beeldschermwerk en bij wijzigingen. Luxemburg Artikel 6 van het Groothertogelijke reglement van 4 november 1994 bevat identieke bewoordingen als de Beeldschermrichtlijn. Spanje Artikel 5 van het Koninklijk Besluit 488/1997 is een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn beeldschermwerk. Tsjechië Act No. 262/2006 Coll. vermeldt in Section 103(2) en Section 106 (1) dat de werkgever opleiding en informatie moet voorzien over de risico’s en de preventiemaatregelen met betrekking tot het uit te voeren werk. Deze bepalingen zijn niet specifiek aan de beeldschermwerkplek. Verenigd Koninkrijk Artikelen 6 en 7 van de Health and Safety (Display Screen Equipment) Regulations 1992 regelen de informatie en opleiding op gelijkaardige wijze als de Kaderrichtlijn. Zweden AFS 2001:1 Section 7 bepaalt dat de werkgever ervoor dient te zorgen dat de werknemer de nodige kennis heeft betreffende de eventuele risico’s die gebonden zijn aan zijn werkpost en de wijze waarop ziekte en ongevallen kunnen voorkomen worden. De Zweedse Work Environment Authority’s Provisions on Ergonomics for the Prevention of Musculoskeletal Disorders (AFS 1998:1 Section 6) stellen dat de werkgever er zorg voor moet dragen dat de werknemer op de hoogte is van de risico’ s die gebonden zijn aan het werk, van de aanwijzingen op gezondheidsproblemen en hoe de apparatuur dient te worden gebruikt. Werkgevers moeten er eveneens voor zorgen dat werknemers in de gelegenheid worden gesteld om technieken die nodig zijn voor de uitvoering van het werk, te oefenen. Instructies moeten hiermee in overeenstemming zijn.

4.5.3.4

Dagindeling van het werk – Artikel 7



Research Centre Artikel 7 van de beeldschermrichtlijn bepaalt dat de werkgever de activiteit van de werknemer zodanig moet organiseren dat het dagelijkse werken met een beeldscherm op gezette tijden wordt onderbroken door rustpauzen of andersoortige activiteiten, waardoor de belasting van het werken met een beeldscherm wordt verlicht. België Rustpauzes Artikel 4 van het Koninklijk Besluit Beeldschermen is een 1:1 omzetting. Duitsland Rustpauzes De BildscharbV bevat geen specifieke bepalingen over de duur van de onderbreking of de duur van het continue werk. In een richtsnoer geeft de overheid aanwijzingen dat indien de afwisseling van werk niet mogelijk is, er korte onderbrekingen van 5 tot 10 minuten ingelast moeten worden en dit na 2 uur ononderbroken werk. Denemarken Rustpauzes Het uitvoerend besluit Nr 557 bepaalt dat indien het werk risico’s inhoudt voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers een pauze dient ingelast te worden of het aantal werkuren beperkt te worden. Finland Rustpauzes Artikel 7 van de Finnish Government Decision on VDU work, 1405/1993, bepaalt dat het dagelijks werk aan beeldschermen onderbroken moet worden door rustpauzes of andere activiteiten. Rustpauzes zijn nodig omwille van de preventie van fysieke en/of mentale stress. Frankrijk Rustpauzes Het decreet 91-451 van 14 mei 1991 bepaalt dat de werkgever het beeldschermwerk zodanig moet organiseren dat het werk onderbroken wordt door pauzes of andere activiteiten. De omzendbrief verduidelijkt dat “werkpauzes” rustpauzes zijn waarbij men alle werkzaamheden stopzet en die ook gegeven worden naast de traditionele pauzes. De tijd en de duur van deze aanbevolen werkpauzes dienen bepaald te worden in functie van de organisatie en de karakteristieken van het werk. De omzendbrief verduidelijkt expliciet wat een werkverandering kan inhouden. Een voorbeeld van zo’n werkverandering is het uitvoeren van andere kantoortaken in plaats van het werken met een beeldscherm. De alternatieve taken moeten dus wel in overeenstemming zijn met het normale werk van de werknemers. Luxemburg Rustpauzes



Research Centre

Artikel 7 van het Groothertogelijke reglement van 4 november 1994 bevat identieke bewoordingen als de Beeldschermrichtlijn. Spanje Rustpauzes Art 3 van het Koninklijk Besluit 488/1997 is een 1:1 omzetting. Tsjechië Rustpauzes Section 12 (1) van Government Order No. 178/2001 Coll. specifieert dat beeldschermwerk dient onderbroken te worden gedurende 5 tot 10 minuten na elke twee uur ononderbroken werk. Verenigd Koninkrijk Rustpauzes In het Verenigd Koninkrijk wordt aan de werkgever de mogelijkheid gelaten om het dagelijkse werk te organiseren. Het belang om beeldschermwerkzaamheden te variëren met andere taken wordt benadrukt. Indien dit onmogelijk is geeft de wetgever tips in verband met onderbrekingen en verandering van werk. In een begeleidende nota voor de inspectiediensten http://www.hse.gov.uk/lau/lacs/16-1.htm staan aanbevelingen uit onderzoek in opdracht van het Health and Safety Executive: ononderbroken repetitief beeldschermwerk (data entry) mag uitgevoerd worden gedurende 50 tot 120 minuten. Pauzes zijn 12 tot 15 minuten lang. Zweden Rustpauzes De Zweedse Work Environment Authority’s provisions on Work Display Screen Equipment (AFS 1998:5§8) stellen dat bij het voorkomen van gezondheidsproblemen door het werk met beeldschermen, het werk bij voorkeur zodanig moet georganiseerd worden dat de werknemer kan overschakelen naar minder belastende taken. Indien dit niet geregeld kan worden moet de werknemer over voldoende onderbrekingen kunnen beschikken tijdens zijn activiteiten zodat geen problemen opduiken. §15 van de Zweedse Werktijdenregeling stelt dat een werknemer een pauze kan nemen na 5 uur werk. De onderbreking zou niet minder mogen bedragen dan 30 minuten. Maar de werknemer moet ook korte pauzes kunnen inlassen. De Zweedse Work Environment Authority’s provisions on Work with Display Screen Equipment (AFS 1998:5§7) bepalen eveneens dat beeldschermwerk dat nauwgezet wordt gecontroleerd of dat belastend is op fysisch of mentaal vlak of dat monotoon repetitief is, niet mag voorkomen. Nauwgezet gecontroleerd werk betekent dat een werknemer noch zijn eigen werkuren, noch zijn eigen werktempo, noch zijn eigen werkmethodes kan bepalen. Werk waarbij werknemers voor een langere tijd op dezelfde plaats moeten blijven om het werk uit te voeren en het moeilijk hebben om de werkplek te verlaten mag niet voorkomen.



Research Centre

4.5.3.5

Raadpleging en medezeggenschap van de werknemers - artikel 8

Artikel 8 van de beeldschermrichtlijn bepaalt dat in overeenstemming met artikel 11 van de Europese richtlijn 89/391/EEG de werknemers en/of hun vertegenwoordigers geraadpleegd worden medezeggenschap hebben over de materies die onder deze Europese richtlijn vallen. België In België legt de Welzijnswet van 4 augustus 1996 de bevoegdheden en de werking van het comité voor preventie en bescherming op het werk vast. Het Koninklijk Besluit Beleid en het Koninklijk Besluit Comités voor Preventie en Bescherming op het werk specifiëren de opdrachten en de werking van het comité. De Europese richtlĳn 2002/14/EEG van 11 maart 2002 tot vaststelling van een algemeen kader betreffende de informatie en de raadpleging van de werknemers in de Europese Gemeenschap is nog niet omgezet in Belgische regelgeving. Het Europees Hof van justitie heeft België op 29 maart 2007 veroordeeld voor het niet omzetten van de Europese richtlijn over de vertegenwoordiging van werknemers in kleine en middelgrote ondernemingen. Die Europese richtlijn zou eigenlijk ten laatste in maart 2005 in Belgisch recht omgezet moeten geweest zijn. Het Europees Hof moet zich binnenkort uitspreken over de zaak, wat België een zware dwangsom zou kunnen opleveren wegens het niet omzetten van een Europese richtlijn. Denemarken De medezeggenschap wordt geregeld via andere wetteksten. Duitsland De bepaling tot informatie, raadpleging van en overleg met de werknemers is niet opgenomen in de Bildschirmarbeitsverordnung (BildscharbV) als dusdanig, maar wordt geregeld via andere wetteksten over veiligheid en gezondheid. Finland De Occupational Safety and Health Act (738/2002) bepaalt de wijze waarop de raadpleging en de medezeggenschap plaatsvindt. Frankrijk De raadpleging is geregeld via een algemene bepaling in het Arbeidsrecht. Luxemburg Artikel 8 van het Groothertogelijke reglement van 4 november 1994 bevat identieke bewoordingen als de Beeldschermrichtlijn. Spanje Art 6 van het Koninklijk Besluit 488/1997 is een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn voor wat betreft de raadpleging en de deelneming van de werknemers. EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre

Tsjechië Section 108 (1) en Secton 108 (2a) van de Act No. 262/2006 Coll. bepaalt dat werknemers via hun werknemersvertegenwoorders deelnemen aan overleg inzake veiligheid en gezondheid. De werkgever voorziet informatie voor de werknemersvertegenwoordigers. Deze bepalingen zijn niet specifiek voor het beeldschermwerk. Verenigd Koninkrijk De medezeggenschap wordt geregeld via de Health and Safety (Consultation with Employees) Regs 1996. Zweden In AFS 1998:5 is geen bepaling opgenomen in verband met de raadpleging en de participatie van de werknemers aangaande deze werkposten, maar deze komen wel uitgebreid aan bod in WEA Chapter 6. Hierin staan de verplichting van de werkgever voor raadpleging en participatie van de werknemers en de taken van de werknemersvertegenwoordigers voor een actieve deelname aan de uitbouw van een veiigheids- en gezondheidsbeleid.

4.5.3.6

Bescherming van de ogen en het gezichtsvermogen – artikel 9

Artikel 9 van de beeldschermrichtlijn bepaalt dat de werknemers een passend onderzoek van de ogen en van het gezichtsvermogen kunnen ondergaan, uitgevoerd door iemand die de daartoe vereiste competentie bezit. Het onderzoek moet plaatsvinden: - alvorens met het werken met een beeldscherm te beginnen; - daarna op gezette tijden; - wanneer zich gezichtsstoornissen voordoen die het gevolg kunnen zijn van het werken met een beeldscherm. Indien de resultaten van het onderzoek dit vereisen, moeten de werknemers een oftalmologisch onderzoek kunnen ondergaan. Indien de normale correctiemiddelen niet kunnen worden gebruikt, moeten de werknemers speciale, met het betrokken werk verband houdende correctiemiddelen krijgen. De maatregelen mogen in geen geval extra kosten voor de werknemers met zich brengen. De bescherming van de ogen en het gezichtsvermogen van de werknemers kan een onderdeel vormen van een nationaal stelsel van gezondheidszorg. Over dit artikel werd een prejudiciële vraag gesteld, waarbij het Hof in zijn arrest op 12 december 1996 (samengevoegde zaken C-74/95 en C-129/95) verduidelijkingen maakte: “Artikel 9, lid 1, van de Europese richtlijn 90/270/EEG van de Raad van 29 mei 1990 betreffende minimumvoorschriften betreffende veiligheid en gezondheid met betrekking tot het werken met beeldschermapparatuur (vijfde bijzondere richtlijn in de zin van artikel 16, lid 1, van de Europese richtlijn 89/391/EEG), moet aldus worden uitgelegd, dat alle werknemers die onder de werkingssfeer van de Europese richtlijn vallen, het daarin voorgeschreven periodieke oogonderzoek moeten ondergaan. Artikel 9, lid 2, van de Europese richtlijn 90/270 moet aldus worden uitgelegd, dat de werknemers het oftalmologisch onderzoek moeten kunnen ondergaan in alle gevallen waarin het overeenkomstige lid 1 verricht onderzoek van de ogen en het gezichtsvermogen dat vereist.”



Research Centre

België Oftalmologisch onderzoek en correctiemiddelen België heeft specifiekere en bijkomende bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 90/270/EEG: Het onderzoek van het gezichtsvermogen is enkel verplicht voor de werknemers die “gewoonlijk en gedurende een aanzienlijk deel van hun normale werktijd” een beeldscherm gebruiken. Uit de risicoanalyse moet blijken welke werknemers dit precies zijn. De Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal overleg somt een reeks voorwaarden op die moeten vervuld zijn: - de werknemer is afhankelijk van een beeldscherm om zijn taak uit te voeren - hij kan niet zelf beslissen of hij al dan niet voor zijn taak een beeldscherm gebruikt - hij heeft een specifieke opleiding nodig - hij gebruikt het beeldscherm dagelijks ofwel voor ononderbroken werk gedurende minstens één uur ofwel voor frequent onderbroken werk met korte tussenpauzes - er is een snelle interactie tussen werknemer en beeldscherm - een grote graad van aandacht en concentratie is vereist. Het is dus alleen voor deze werknemers dat de werkgever jaarlijks een bedrag dat overeenstemt met 20 minuten arbeidsgeneeskunde, afdraagt aan de arbeidsgeneeskundige dienst. Art. 7 van het Koninklijk Besluit Beeldschermen legt een aantal specifieke bepalingen op met betrekking tot het gezondheidstoezicht. De Europese richtlijn 90/270/EEG heeft het over een aangepast onderzoek van ogen en gezichtsvermogen. Het Koninklijk Besluit Beeldschermen gaat verder: - de werknemer wordt in de eerste plaats onderworpen aan een voorafgaande gezondheidsbeoordeling; - deze wordt aangevuld met een gepast onderzoek van de ogen en het gezichtsvermogen; - bijkomend aangevuld met een onderzoek van de spieren en het beendergestel. De timing van het onderzoek wordt tevens gespecificeerd. Daar waar in de Europese richtlijn sprake is van “gezette tijden” bepaalt het Koninklijk Besluit Beeldschermen dat de betrokken werknemers ten minste om de 5 jaar onderworpen zijn aan een periodieke gezondheidsbeoordeling. Voor de werknemers die vijftig jaar zijn en ouder moet deze periodieke gezondheidsbeoordeling om de drie jaar worden hernieuwd. Het gezondheidsdossier wordt overgemaakt aan de werknemer. Art. 7, 2de lid van het Koninklijk Besluit Beeldschermen bepaalt verder dat het ter beschikking gestelde correctiemiddel uitsluitend verband moet houden met het betrokken werk. Dit gaat verder dan de bepalingen van de Europese richtlijn die stellen dat de correctiemiddelen met het betrokken werk verband moeten houden. Indien uit de resultaten van het oftalmologisch onderzoek blijkt dat de werknemer de taak met een normaal correctiemiddel niet in goede omstandigheden kan uitvoeren, moet er eerst getracht worden via een aanpassing van de werkpost tot een betere situatie te komen. Als tijdens een van deze onderzoeken een accomodatieprobleem wordt gevonden dat de werknemer hindert om zijn beeldschermtaak naar behoren te vervullen, en dit ondanks een gewone leesbril (voor 30 cm) of een gewone bril voor vérzicht (meer dan 2 meter), moet de werkgever een specifieke bril terugbetalen (alleen voor accommodatie op 60 cm). De gewone bril of lens voor vérzicht of lezen moet dus niet door de werkgever betaald worden, ook al heeft de ouder wordende werknemer last met lezen.



Research Centre Niet overgenomen bepalingen uit de Europese richtlijn 90/270/EEG: De Europese richtlijn spreekt over het uitvoeren van een onderzoek van de ogen en het gezichtsvermogen naar aanleiding van klachten van de werknemers; het Koninklijk Besluit Beeldschermen neemt deze bepaling niet op. Volgens de Europese richtlijn dient het onderzoek te worden uitgevoerd door iemand die de daartoe vereiste competentie bezit. Het Koninklijk Besluit Beeldschermen vermeldt geen specificatie van uitvoerder. Echter, de toegang tot gezondheidstoezicht én wie dit gezondheidstoezicht uitoefent wordt gegarandeerd door het art. 5 (§ 1-2) van het Koninklijk Besluit betreffende het Gezondheidstoezicht van 28 mei 2003 op de werknemers. Daar wordt bepaald dat de werkgever de nodige maatregelen dient te treffen opdat elke werknemer die dit wenst op gezette tijden van een gezondheidstoezicht kan genieten betreffende de risico's voor zijn veiligheid en gezondheid op het werk én dat gezondheidstoezicht wordt uitgeoefend voor een door de preventieadviseur-bedrijfsarts bepaalde periode, in overeenstemming met de bepalingen van dit besluit. Daarbij dient de werkgever de nodige maatregelen te treffen om de preventieadviseur-bedrijfsarts onmiddellijk te verwittigen opdat elke werknemer die klaagt over ongemakken die kunnen worden toegeschreven aan zijn arbeidsomstandigheden, onverwijld wordt onderzocht. Denemarken Oftalmologisch onderzoek en correctiemiddelen In Denemarken voorzet de Wet Arbeidsomstandigheden van 1999 ondermeer in een medisch onderzoek voor een begin wordt gemaakt met het werken aan een werkpost, een medisch onderzoek op regelmatige tijdstippen. Dit medisch onderzoek wordt georganiseerd door de werkgever en komt ook te zijnen laste. Duitsland Oftalmologisch onderzoek en correctiemiddelen De Bildschirmarbeitsverordnung bevat identieke bewoordingen als de Europese richtlijn 90/270. Finland Oftalmologisch onderzoek en correctiemiddelen In Finland zijn de bepalingen in verband met de vereisten voor onderzoek van de ogen en het gezichtsvermogen uitgebreid tot een algemeen gezondheidstoezicht (Occupational Health Care Act, 1383/2001). De werkgever moet een beroep doen op professionele bijstand van experten. De Finnish Government Decision on VDU work, 1405/1993 bepaalt dat de werkgever de onderzoeken moet laten uitvoeren op eigen kosten en de correctiemiddelen ter beschikking moet stellen. Frankrijk Oftalmologisch onderzoek en correctiemiddelen



Research Centre Het decreet 91-451 van 14 mei 1991 bepaalt dat een beeldschermwerker een voorafgaandelijk onderzoek van de ogen en het gezichtsvermogen ondergaat. Dat onderzoek wordt op regelmatige tijdstippen georganiseerd. De omzendbrief beschrijft de taak van de bedrijfsarts en de speciale onderzoeken voor beeldschermwerkers. Het oogonderzoek wordt elke twee jaar uitgevoerd tijdens het verplicht medisch onderzoek. De bedrijfsarts kan beslissen of hij een frequenter onderzoek wenst. De kosten van het bezoek worden gedragen door de werkgever. De kosten voor het ter beschikking stellen van specifieke correctiemiddelen worden gedragen door het sociale zekerheidsstelsel. Behalve indien het gaat om een aandoening die erkend is als beroepsziekte Luxemburg Oftalmologisch onderzoek en correctiemiddelen Artikel 9 van het Groothertogelijke reglement van 4 november 1994 bevat identieke bewoordingen als de Beeldschermrichtlijn. Spanje Oftalmologisch onderzoek en correctiemiddelen Art 4 van het Koninklijk Besluit 488/1997 betreft het medisch toezicht op de werkpost en in het bijzonder de beeldschermwerkpost. De Spaanse wetgever legt op dat het gezondheidstoezicht dient uitgeoefend te worden door bevoegd personeel. De frequentie van het gezondheidstoezicht kan variëren van de ene werknemer tegenover de andere, in functie van individuele noden. Na een eerste onderzoek zal de periodiciteit afhangen van het risiconiveau en van de opinie van de bedrijfsarts. Tsjechië Oftalmologisch onderzoek en correctiemiddelen Act No. 20/1966 Coll. on care for the public health, Section 40 bepaalt dat de werkgever initiële en periodieke preventieve medische onderzoeken moet organiseren, en dit elke 5 jaar voor werknemers jonger dan 50 jaar, en elke 3 jaar voor werknemers ouder dan 50 jaar. Oogonderzoek maakt deel uit van deze onderzoeken. De wetgever verwijst expliciet naar een norm of richtsnoer voor medisch onderzoek uitgegeven door de Society of Occupational Medicine. Verenigd Koninkrijk Oftalmologisch onderzoek en correctiemiddelen Een gezondheidstoezicht is in de Britse wetgeving enkel voorzien voor wat betreft de ogen en het gezichtsvermogen. De testen moeten uitgevoerd worden door een bevoegd persoon.



Research Centre Het onderzoek gebeurt op initiatief van de werknemer. De werkgever verricht een onderzoek indien de werknemer hierom verzoekt. De werkgever is wel verplicht tot het dragen van de kosten van deze oogtest en eventuele hulpmiddelen (begeleidende nota voor de inspectiediensten http://www.hse.gov.uk/lau/lacs/16-1.htm). Zo bestaan er in de praktijk in de Britse bedrijven dan ook heel wat overeenkomsten tussen werkgever en werknemer op welke manier moet geprocedeerd worden om een oogtest te ondergaan. Zweden Oftalmologisch onderzoek en correctiemiddelen De Zweedse Work Environment Authority’s provisions on Work with display Screen Equipment (AFS 1998:5§6) stellen dat de werknemer die meer dan 1 uur werk verricht met een beeldscherm een oogtest moet ondergaan en, indien nodig, speciale hulpmiddelen moet krijgen voor computerwerk. De test kan de vorm aannemen van een simpele oogtest georganiseerd door diensten voor het arbeidsgeneeskundig toezicht en kan eventueel bepalen indien een bijkomend onderzoek vereist is door een gekwalificeerde oogarts. De regel is ook van toepassing op tijdelijke werknemers. In de praktijk is een oogtest slechts noodzakelijk indien de duur van hun tewerkstelling toelaat om een oogtest te ondergaan en eventuele hulpmiddelen te bekomen. De kosten van de test en de hulpmiddelen worden gedragen door de werkgever. Oogtesten moeten regelmatig worden herhaald. Om de drie tot vijf jaar wordt beschouwd als een goed interval. Oogtesten moeten ook gedaan worden indien werknemers oogproblemen ondervinden die te maken hebben met beeldschermwerk. Ook AFS 2005:6 “Medical surveillance in Worklife” (niet beschikbaar in het Engels) bepalingen bevat in verband met het gezondheidstoezicht op de werkplaats.

4.5.3.7

Bijlage: Minimumvoorschriften voor apparatuur, omgeving en interface computer/mens

De bijlage van de beeldschermrichtlijn bevat minimumvoorschriften voor apparatuur, omgeving en interface computer/mens. België De bijlage van het Koninklijk Besluit Beeldschermen is een 1:1 omzetting. Denemarken Niet beschikbaar, gezien de gegevens enkel in het Deens beschikbaar zijn. Duitsland De Bildschirmarbeitsverordnung introduceert de principes van ergonomie met betrekking tot de stoelen en de zithouding. De bepalingen uit de Bildschirmarbeitsverordnung zijn verder een 1:1 omzetting. Finland De bepalingen uit de Finnish Government Decision on VDU work, 1405/1993 zijn een 1:1 omzetting. EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre

Frankrijk De omzendbrief verduidelijkt de eisen die in het Franse besluit gesteld worden aan een stoel voor het werken aan een beeldscherm. Zo wordt er gesteld dat ook stoelen die bestaan uit één deel (monocoque) toch kunnen beantwoorden aan de eisen die gesteld worden in het besluit voor zover de rugleuning en het zitvlak synchroon kunnen bewegen. De omzendbrief verduidelijkt dat alle storende weerspiegelingen op het beeldscherm dienen te worden vermeden. Natuurlijk of kunstmatig licht moet goed verdeeld zijn over de werkoppervlakte. De omzendbrief haalt voorbeelden aan van hoe de beeldschermwerker kan beschermd worden tegen temperatuursveranderingen die te wijten zouden zijn aan de uitrusting. Hierbij aansluitend worden ook specifieke vochtigheidsgraden gegeven. Luxemburg De bijlagen van het Groothertogelijke reglement van 4 november 1994 bevatten identieke bewoordingen als de Beeldschermrichtlijn. Spanje De bijlagen bij het Koninklijk Besluit 488/1997 zijn een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn. De Technische Gids bevat verduidelijkingen over de bijlage van het Koninklijk Besluit. Er wordt verwezen naar toepasbare normen zoals de EN 29241. Wat betreft het klavier vraagt de Technische Gids in het bijzonder aandacht voor het feit dat alle letters die typisch zijn voor de Spaanse taal aanwezig zouden zijn. De Technische Gids stelt dat de stoel minstens 5 wieltjes moet hebben én geeft specificaties waar de voetsteunen aan moeten voldoen. De Technische Gids legt een maximal blootstelling aan lawaai op van maximum 55dB(A). De Technische Gids geeft informatie in verband met de dialoog-systemen, gebaseed op UNE EN ISO 9241.10 Tsjechië Annex 7 part A van de Government Order No. 178/2001 Coll bevat de bepalingen met betrekking tot de minimumvoorschriften voor apparatuur, omgeving en interface computer/mens. De bepalingen zijn op bepaalde plaatsen specifieker. Zo wordt bij voorbeeld de afstand gegeven tussen de beeldschermwerker en de monitor. Annex 1 bevat een tabel met toelaatbare temperatuur en vochtigheidsgraden. Verenigd Koninkrijk De bijlagen van de Health and Safety (Display Screen Equipment) Regulations 1992 zijn identiek aan de bijlagen van de Europese richtlijn 90/270/EEG. De begeleidende nota voor de inspectiediensten gaan in op omgevingsaspecten maar bevatten ook enkele verduidelijkingen rond het toepassen van ergonomische principes. Zweden



Research Centre AFS 1998:5 is voornamelijk, in weliswaar andere bewoordingen en een andere structurering, een 1:1 omzetting van de bijlage uit de Europese richtlijn en betreft bepalingen aangaande de minimumvoorschriften voor apparatuur, omgeving en interface computer/mens. Een twee jaar durend evaluatieproject in het bijzonder in callcenters bracht aan het licht dat ondanks heel wat voorschriften in de Zweedse wetgeving er toch heel wat inbreuken werden vastgesteld op het gebied van werkplek design, zoals onaangepaste werkruimten, oncorrecte werkhoogte, onaangepaste werkhoudingen en hinderlijke lichtinval. Het rapport kan geraadpleegd worden op de site: http://www.av.se/publikationer/rapporter/2004_03.pdf

4.5.4 De wetgeving in de praktijk Dit hoofdstuk bevat informatie over hulpmiddelen die door de overheden, de arbodiensten, de preventieinstituten, de verzekeraars en/of sociale zekerheidsinstellingen en de MKBbegeleidingsorganisaties aan het kleinbedrijf worden aangeboden om de toepassing van de wetgeving te vergemakkelijken. Verder wordt indien beschikbaar informatie opgenomen over de evaluatie van de omzetting en de moeilijkheden die gepaard gaan met de implementering in de praktijk. Deze informatie is gebaseerd op de antwoorden van de experten op volgende vragen uit de enquête: - Zijn er wettelijke bepalingen in de bestudeerde richtlijnen, die volgens u moeilijkheden veroorzaken bij de implementering in de praktijk, in het bijzonder voor het kleinbedrijf? - Welke zijn deze artikelen? - Waarom veroorzaken zij moeilijkheden? COM(2004) 62 definitief32 Volgens de mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s over de omzetting en de toepassing van de Kaderrichtlijn en bijzondere richtlijnen 89/391, 89/654, 89/655, 89/656, 90/269 en 90/270 geven de lidstaten aan dat een juiste tenuitvoerlegging van de bepalingen van de Europese richtlijn 90/270 moet leiden tot betere ergonomische eigenschappen van deze werkplekken. Stoornissen als gevolg van het werken met beeldschermen vormen een controversieel onderwerp. Sommige lidstaten (Frankrijk en Verenigd Koninkrijk) vinden dat de risico’s van het werken met beeldschermen van bijkomstige aard zijn. Zij zijn van mening dat bepaalde problemen met het gezichtsvermogen onterecht worden toegeschreven aan beeldschermwerk en dat de stoornissen die daarvoor kenmerkend zijn (vermoeide ogen en houdingspijnen) eenvoudig kunnen worden verholpen door het werken met beeldschermen te onderbreken of het arbeidsmilieu aan te passen. Andere lidstaten erkennen bepaalde symptomen als stress, hoofdpijnen, oogirritaties en complete vermoeidheid en andere meer ernstige problemen die te maken hebben met elektromagnetische straling, lasers en magnetische velden van terminals (ondermeer Finland). De lidstaten maken voor de Europese richtlijn 90/270 melding van volgende moeilijkheden bij de omzetting:

32

COM(2004) 62 definitief



Research Centre -

-

voor bepaalde kwesties kan moeilijk een oplossing worden gevonden, zoals de beheersing van daglicht, ergonomisch verantwoorde zitplaatsen en de onmogelijkheid om bepaalde elektromagnetische velden te neutraliseren (Frankrijk). het is niet altijd even duidelijk wie het gezichtsvermogen moet testen (oogarts of opticien); problemen in verband met telewerken en het toezicht op de arbeidsomstandigheden. In dit verband blijken er 3 problemen te zijn. In eerste instantie sluit de Europese richtlijn bepaalde apparatuur uit zoals draagbare systemen die niet gedurende lange(re) tijd in gebruik zijn op de werkpost. Ten tweede werd de Europese richtlijn in de verschillende lidstaten anders geïnterpreteerd en in sommige landen op zulk een wijze dat telewerk niet wordt herkend. Zowel in de Britse wetgeving als in de Franse wetgeving wordt de verplichting opgelegd aan de werkgever om zorg te dragen voor optimale werkomstandigheden, maar deze verplichting strekt zich niet uit naar de thuiswerkplaats. In België is deze wetgeving wel van toepassing voor thuisarbeiders. Een derde punt is dat telewerkers vaak zelfstandigen zijn op wie deze wetgeving niet van toepassing is. Tenslotte zorgt ook een punt uit de bijlage waar verduidelijkt wordt dat zonder medeweten van de werknemers geen gebruik mag worden gemaakt van een kwantitatief of kwalitatief controlemechanisme voor problemen. Dit is in het bijzonder een heikel punt in call-centers.

België33 Hulpmiddelen De Belgische overheidsadministratie publiceert op haar website een reeks brochures die de toepassing van een risico-analyse- en risicobeheersingsmethode SOBANE ook voor het kleinbedrijf promoten. De observatie-, analyse- en expertisemethodes werden ontwikkeld en gepubliceerd voor een reeks risicodomeinen, waaronder het werken met beeldschermen. De brochure gaat in detail in op elk van de niveaus en bevat een reeks hulpfiches met preventieve maatregelen voor de werkorganisatie en de inrichting van de beeldschermwerkpost. http://www.werk.belgie.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=383 Prevent publiceert met medewerking van de overheid een dossierreeks “wetgeving in de praktijk”, waarvan de thema’s overeenkomen met de bijzondere richtlijnen aanvullend aan de kaderrichtlijn 89/391/EEG. Dossier Nr 3 gaat over de beeldschermen en licht in een eerste deel de wetgeving toe. In het tweede deel wordt een praktische leidraad aangereikt om de wetgeving na te leven. Evaluatie van de omzetting De regelgeving in verband met beeldschermen staat niet bovenaan de prioriteitenlijst van het kleinbedrijf, aldus de Vlaamse Unie van Zelfstandige Ondernemingen34. Goede praktijken kunnen hier een gemakkelijke impact genereren. De nadruk van de werkgevers wordt meer gelegd op de toepassing van de regelgeving met betrekking tot zwaardere risico’s. Ook hier pleit de organisatie om de bepalingen over informatie en opleiding enerzijds en anderzijds over participatie en overleg uit de beeldschermregelgeving te schrappen omdat deze al elders behandeld worden. Denemarken

33 34

Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal overleg en Prevent, Brussel Vlaamse Unie van Zelfstandige Ondernemingen, Brussel



Research Centre Evaluatie van de omzetting De Deense werknemersorganisaties35 zijn akkoord met een update en aanpassing van de beeldschermrichtlijn aan de nieuwe technologieën. Zij vinden het belangrijk dat deze wetgeving gehandhaafd blijft en dat praktische hulpmiddelen voor het kleinbedrijf worden aangeboden. Duitsland Hulpmiddelen36 De BGI 650 (Berufsgenossenschaftliche Information) is een uitgave van de VerwaltungsBerufsgenossenschaft en bevat een verduidelijking en technische commentaar bij de omzetting in nationale wetgeving van de beeldschermrichtlijn. Vaak is tevens specifieke informatie voorhanden op sectorniveau. Ondernemingen die de aanbevelingen uit de gids toepassen, kunnen ervan uitgaan dat zij voldoen aan de bepalingen van de beeldschermwetgeving. De gids is bijzonder populair bij de bedrijven. Heel wat van de Duitse publicaties, commentaar en uitwerking van de wetteksten, zijn online beschikbaar voor de bedrijven. Specifiek met het oog op de omzetting en implementatie van de beeldschermrichtlijn werd door het Duitse Bundesministeriums für Bildung, Wissenschaft, Forschung und Technologie, al in 1994 het SANUS-Handbuch op de markt gebracht. Dit handboek is ondertussen aan zijn tweede oplage toe.. De website van de Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin biedt heel wat informatie over de organisatie van een beeldschermwerkplaats: http://www.baua.de/de/Themen-von-AZ/Bueroarbeit/Bueroarbeit.html__nnn=true . Interessant is ook het Arbeitssystem Bildschirmarbeit: http://www.baua.de/de/Themen-von-A-Z/Bueroarbeit/Arbeitssystem-Bildschirmarbeit.html__nnn=true Evaluatie van de omzetting37 Een werkgroep samengesteld uit experten en ambtenaren van een aantal Europese landen hebben onder coördinatie van het Duitse Ministerie van Arbeid een evaluatie uitgevoerd van de Europese beeldschermrichtlijn. De experten en ambtenaren hebben voor de evaluatie een identieke leidraad gebruikt (Terms of reference) met indicatoren voor toetsing. De evaluatie is gebeurd in Duitsland, Nederland, UK, Finland, Denemarken en Tsjechië. Uit de resultaten blijkt dat de bekendheid van de richtlijn in grote ondernemingen hoger ligt dan bij het kleinbedrijf. Gemiddeld kennen 50-60% van de werkgever de richtlijn. In het Verenigd Koninkrijk en Duitsland zijn slechts 13% resp. 15% van de kleine en middelgrote ondernemingen vertrouwd met de richtlijn of met een aantal van de bepalingen; dit tegenover 58% resp. 54% van de grote ondernemingen. De ondernemingen geven de voorkeur aan informatieverschaffing via informatiefolders, brochures, handleidingen dan rechtstreeks de wettekst te raadplegen. Dit is zeker het geval voor de kleine ondernemingen; zij zijn vaak enkel geïnformeerd via organisaties als het Health and Safety Executive in

35

Landsorganisationen, København Verwaltungs-Berufsgenossenschaft ; Bundesministerium für Bildung, Wissenschaft, Forschung und Technologie ; Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin 37 Voordracht Dr. Armin Windel, A+A 2007 36



Research Centre het Verenigd Koninkrijk en de Berufsgenossenschaften in Duitsland. Uit de bevraging in Duitsland blijkt dat 24% van de kleine ondernemingen meer doelgroepgerichte informatie wenst. In het onderzoek werden de werkgevers en werknemers bevraagd over hun kennis van de verschillende bepalingen van de richtlijn. Analyse van de werkplekken De bepaling blijft goed gekend te zijn en ook naar behoren toegepast te worden. In 75% van de werkplekken in Denemarken en het Verenigd Koninkrijk is een analyse van de beeldschermwerkplek uitgevoerd; in Duitsland is dit in 53% van de werkplekken. De voornaamste reden om een analyse uit te voeren is in geval van de ingebruikname van een nieuwe werkpost. Bescherming van de ogen en het gezichtsvermogen Oogonderzoeken gebeuren vaak, maar meestal op grond van klachten. Vooral grote ondernemingen voeren oogonderzoeken uit, in Duitsland in 90% van alle grote ondernemingen. Slechts 20% van de ondernemingen in Denemarken en 28% van de ondernemingen in Duitsland bieden een regelmatig onderzoek aan. In het Verenigd Koninkrijk is dit in 74% van alle ondernemingen. En hoewel het aanbieden van correctiemiddelen (beeldschermbrillen) relatief goed is, zou het aanbod moeten verbeterd worden. Werkorganisatie De afwisseling van langdurig beeldschermwerk met pauzes gebeurt nog te weinig. In Duitsland geloven nochtans 72% van alle ondernemingen dat een afwisseling en pauzes in belangrijke mate bijdragen tot een gezonde werkplek. De redenen waarom werkonderbrekingen en pauzes niet mogelijk zijn, zijn de werkdruk, en het aard van het werk dat dit niet toelaat, bij voorbeeld het werken in callcenters. De werkorganisatie behoort daardoor tot één van de verwaarloosde thema’s van de Europese richtlijn. Informatie en opleiding van de werknemers De werkgevers in Denemarken en het Verenigd Koninkrijk informeren de werknemers over de risico’s en de preventiemaatregelen bij beeldschermwerk (78%); in Duitsland doet 50% dit regelmatig. In het Verenigd Koninkrijk is de aanwerving van een nieuwe werknemer de voornaamste reden voor opleiding en informatie . Bijlage: Minimumvoorschriften voor apparatuur, omgeving en interface computer/mens De bepalingen uit de bijlage zijn gezien de technische vooruitgang aan opfrissing toe. Er wordt nog te veel aandacht geschonken aan welk materiaal gebruikt wordt, in plaats van aan de wijze van gebruik. De bepalingen met betrekking tot de software kunnen als leidraad gebruikt worden, maar hebben nog te weinig relevantie in de praktijk. Hoewel de bepalingen uit de bijlage voor een groot deel achterhaald lijkt, zou een schrapping toch een aanzienlijk verlies betekenen . Tekorten in de Europese richtlijn De beeldschermrichtlijn toont een aantal tekorten doordat bij voorbeeld weinig aandacht is besteed aan het thema mobiel werken, telewerk en thuiswerk. In een aantal van de onderzochte landen gebruiken zo’n 50% van de werknemers laptops, voor 14% van hen is dat hun belangrijkste arbeidsmiddel. Ook wordt steeds meer telewerk en thuiswerk verricht. De bepalingen uit de richtlijn focussen te weinig op deze arbeidsvormen. De studie doet een aanbeveling aan de lidstaten om in de omzettingsstrategieën de nadruk te leggen op het creëren van netwerken waaraan vertegenwoordigers van het kleinbedrijf deelnemen,



Research Centre informatiemateriaal en opleidingen doelgroepgericht aan te passen en rekening te houden met nieuwe thema’s. Finland Hulpmiddelen Het Center for Occupational Safety www.tyoturva.fi publiceert informatiemateriaal in de vorm van brochures, hulpmiddelen voor risico-evaluatie, folders, audiovisueel materiaal en transparanten voor ondersteuning van cursussen. Frankrijk Hulpmiddelen Zowel de Franse wetgeving als de omzendbrief zijn online beschikbaar. Het INRS verschaft informatie in de vorm van gidsen, brochures en artikelen, waarvan de meeste online beschikbaar zijn op de site. Luxemburg Hulpmiddelen De externe dienst voor preventie en bescherming Service de Sante au Travail de l’Industrie STI publiceert een gids voor de implementering van de Beeldschermrichtlijn in de praktijk. Evaluatie van de omzetting38 Bij de omzetting van de Europese richtlijn 90/270/EEG formuleerde de Kamer van Koophandel een reeks bedenkingen: Doordat de nieuwe technologieën zich zo snel ontwikkelen, wat wijst op economische en sociale vooruitgang, moeten onmiddellijk ingrijpende maatregelen worden genomen om de gezondheid en veiligheid van de werknemers te beschermen. De bijzonder snelle technologische ontwikkeling op dit domein maakt ook dat de van kracht zijnde reglementeringen voortdurend moeten worden aangepast. Zo kan werken op een beeldscherm nadelige gevolgen hebben voor de gezondheid van de werknemers: visuele vermoeidheid ten gevolge van hoofdpijn; rugpijn en malaise door een slechte houding; nerveuze spanning door monotonie en een hoog werktempo of door de complexiteit van de werkprocedure. Wat de uitrusting en omgeving – scherm, toetsenbord, stoel, verlichting, lawaai, warmte enz. – betreft, is de voorgestelde tekst toereikend. De tekst voorziet daarentegen geen exacte reglementering voor de tijd die maximaal aan werken op een scherm mag worden gespendeerd. Er wordt alleen gesteld dat de werkgever de activiteit van de werknemer zo moet organiseren dat deze laatste zijn dagelijks werk regelmatig met pauzes of veranderingen van activiteit onderbreekt. Vage en slechts beperkt dwingende formuleringen als deze zullen de dagelijkse manier van werken nauwelijks beïnvloeden. Als men het probleem concreet zou willen oplossen, zouden de te respecteren pauzes nauwkeurig gereglementeerd moeten worden (pauze 38

Avis de la chambre des employés privés (dossier parlementaire 3954)



Research Centre van vijftien minuten na twee uur werken op een scherm). Ofwel zouden de sociale partners in het kader van collectieve overeenkomsten over oplossingen moeten onderhandelen. De personeelsafvaardigingen zouden erop moeten toezien dat de vooropgestelde normen worden nageleefd, zo oordeelt de Kamer van Koophandel. Spanje Hulpmiddelen In overeenstemming met de maatregelen in sectie 3 van artikel 5 van het Koninklijk Besluit 39/1997 keurde het Nationaal Instituut voor Veiligheid en Gezondheid op het werk (INSHT) een Technische Gids goed voor de evaluatie en de preventie van risico’s met betrekking tot beeldschermwerk http://www.mtas.es/insht/en/practice/G_pantalla_en.htm. Deze gids is op de website van INSHT vrij toegankelijk in het Spaans en het Engels en voorziet in criteria en aanbevelingen die de werkgevers moeten helpen om de wetgeving toe te passen: Evaluatie van de omzetting39 De bewoordingen uit volgende artikelen zorgen voor moeilijkheden bij omzetting : Art.1.3 Deze richtlijn is niet van toepassing op a) bestuurdersplaatsen op voertuigen of machines, b) computersystemen in transportmiddelen, c) computersystemen die in de eerste plaats bestemd zijn voor gebruik door het publiek, d) zogenaamde "draagbare'' systemen die niet aanhoudend worden gebruikt op een werkplek, e) rekenmachines, kassa's en andere apparatuur die voorzien is van een kleine display voor gegevens of hoeveelheden, dat nodig is voor het directe gebruik van die apparatuur, f) conventionele schrijfmachines met "display'' Het valt te overwegen om bijkomende uitzonderingen op te nemen in de lijst, zoals de montage en regiestudio’s voor montage van beelden en audiovisuele opnames, de controletorens van de luchthavens, de controle- en monitoringlokalen voor machines en processen, de controleposten voor bewaking, en andere. Verenigd Koninkrijk Hulpmiddelen Het HSE publiceerde in 2003 een volledig herwerkte versie van de gids betreffende de beeldschermrichtlijn (Booklet L26 “Work with display screen equipment”). De gids bevat ondermeer een controlelijst voor het evalueren van de risico’s aan de beeldschermwerkpost. Specifiek gericht aan het kleinbedrijf werd ook een herwerkte versie uitgebracht van een gids “The law on VDU’s: an easy guide” (HSG 90). De gids geeft een korte beschrijving van de eisen van de beeldschermrichtlijn en hoe die eisen kunnen vertaald worden naar de werkvloer toe. In de nieuwe versie wordt een groter verschil aangereikt tussen wat werkelijk dient te gebeuren en wat minder belangrijk is. Zweden Hulpmiddelen

39

Asociación para la Prevención de Accidentes APA, San Sebastian



Research Centre De Zweedse Work Environment Authority http://www.av.se/ publiceert naast de “Provisions” die kracht van wet hebben ook “General recommendations” die achtergrondinformatie geven, aanbevelingen en referenties bij de wetgeving. Work with Display Screen Equipment (AFS 1998:5) bevat naast de wettekst ook toelichtingen omtrent de toepassing: http://www.av.se/dokument/inenglish/legislations/eng9805.pdf De Work Environment Authority werkte voor de inspectiediensten een risico-evaluatiemodel uit dat de inspecteurs moet toelaten om, samen met de werkgevers en de werknemers, een aantal factoren die verband houden met de wetgeving, interne audits en steun op de werkvloer te bepraten en te evalueren. Er wordt daarbij veel belang gehecht aan het totaalbeeld dat op die manier tevoorschijn komt. De Swedish National Board of Occupational Safety and Health heeft een website (in het Zweeds) ontwikkeld om de vragen in verband met oogtesten te beantwoorden : http://www.av.se/fragsvar/kontorsarbete. Prevent Sweden publiceert op haar website een controlelijst in verband met beeldschermarbeid: http://www.prevent.se/doc_pdf/verktyg/pdf/checklistbildskarmsarb.pdf. Evaluatie van de omzetting40 De richtlijn is 15 jaar oud. Intussen is de technologie geëvolueerd en worden de computers op de werkplek niet meer op dezelfde manier gebruikt. Daarom is de Zweedse Working Environment Authority ervan overtuigd dat de richtlijn achterhaald is en moet worden vernieuwd. De Working Environment Authority heeft een nationaal, twee jaar durend project ter controle van het arbeidsmilieu in callcenters uitgevoerd en gerapporteerd. Bij de controles werd vooral nagegaan in welke mate computer- en telefoonwerk van nabij worden gecontroleerd en geregeld. Een evaluatiemodel werd ontwikkeld als hulpmiddel bij de controles. Aan de hand van dit model bespraken en beoordeelden de inspecteurs samen met de werkgevers en werknemers bepaalde factoren over instructies, interne controle en ondersteuning op de werkplek. Elke factor werd beoordeeld als “onaanvaardbaar” (rood), “nog exacter te evalueren” (geel) of “aanvaardbaar” (groen), maar er werd ook veel belang gehecht aan het algemene beeld. Via dit evaluatiemodel kreeg men een idee over de mate waarin computerwerk werd gecontroleerd en geregeld. 112 werkplekken werden gecontroleerd. 86% kreeg instructies om het arbeidsmilieu te herzien. 14% (16 callcenters) kreeg geen instructies opgelegd. De instructie die het vaakst werd opgelegd (43%) ging over het Systematic Work Environment Management (SWEM). De instructies zetten de werkgevers vooral aan om het arbeidsmilieu regelmatig te inspecteren en te beoordelen, zowel op materieel, mentaal en organisatorisch gebied, en om passende maatregelen te nemen en actieplannen op te stellen. 31% van de instructies ging over de slechte materiële organisatie van de werkplekken, namelijk onaangepaste werkruimtes, foute werkhoogte, onaangepaste werkhouding (vooral bij computergebruik), beeldschermen die te hoog staan, en schitteringen en reflecties van lichtinstallaties en ramen.

40

Verslag over de maatregelen die Zweden heeft genomen voor de uitvoering van richtlijn 90/270/EEG van de Raad van 29 mei 1990 betreffende minimumvoorschriften betreffende veiligheid en gezondheid met betrekking tot het werken met beeldschermapparatuur (derde verslag) EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre Bijna een op de vier controles leidde tot speciale instructies om maatregelen te nemen tegen de te strikte controle en regeling van het werk. Het ging hier voornamelijk om de combinatie van extreem langdurige werksessies voor een computerscherm, tijdsdruk, hoge werkdruk, beperkte jobinhoud, weinig fysieke en mentale variatie, weinig inspraakmogelijkheden en een lage zelfstandigheid. Het verslag van het project, “Arbetsmiljö på callcenter” (2004:3) kan worden geraadpleegd op de website van de Work Environment Authority http://www.av.se/publikationer/rapporter/2004_03.pdf. Evaluatie van de resultaten Uit de laatste statistieken over computergebruik is gebleken dat tussen 2001 en 2003 het aantal vrouwelijke computergebruikers is toegenomen met 2%. Het aantal mannelijke gebruikers wijzigde nagenoeg niet. In 2003 bedroeg het aantal computergebruikers 72% voor beide geslachten. Dit komt overeen met ongeveer 3 miljoen werknemers. Onder computergebruiker wordt elk individu verstaan die op de werkplek werkt met een computer of een computergestuurde uitrusting, zoals een pc, computerterminal, kasregister, programmeerbaar gereedschapswerktuig, computeruitrusting voor controle van productieprocessen, controle- en meetapparatuur of andere computeruitrusting. Meestal impliceert computergebruik werken voor een beeldscherm. Bij sommige beroepen echter zit de gebruiker van de computergestuurde uitrusting niet of slechts korte tijd voor het scherm. Voorbeelden hiervan zijn verkopers, kassiers (barcodelezers), restaurantpersoneel (kasregister), chauffeurs (taximeters), in ambachtelijke en industriële beroepen zoals herstellers, procesoperatoren, machineoperatoren (programmeerbare gereedschapswerktuigen en computergestuurde uitrusting voor processen en controles). Dit is ook vaak het geval in het onderwijs en de medische wereld. Het aantal werknemers dat voor een beeldscherm zit, nam tussen 1989 en 2003 enorm toe. Voor vrouwen steeg het aantal van 28% naar 67,1% en voor mannen van 31% naar 67,2%. Dit is meer dan een verdubbeling in beide gevallen. In het algemeen brengen vrouwen meer arbeidstijd door voor het beeldscherm41.

4.5.5 Kosten en baten Dit hoofdstuk is gebaseerd op de antwoorden van experten op volgende vragen uit de enquête: - Zijn er wetgevende bepalingen in de bestudeerde richtlijnen die administratieve lasten veroorzaken die niet voldoende bijdragen aan de verbetering van de veiligheid en de gezondheid? - Wat zou u als alternatief voorstellen? Daarnaast worden de resultaten van studies en berekeningen van de kosten en de baten van de implementering van de wetgeving opgenomen. Frankrijk42 De toepassing van de beeldschermrichtlijn schijnt geen substantiële kosten voor de bedrijven te veroorzaken. Het zou nuttig zijn vanuit ergonomisch standpunt dat de wetgever het gebruik van ergonomische toetsenborden adviseert. 41 42

Arbetsmiljön 2003, gepubliceerd bij Statistics Sweden (SCB) en de Work Environment Authority CRAMIF, Paris



Research Centre

4.5.6 Toekomstperspectieven We vroegen de experten naar hun mening op verbetermogelijkheden op het niveau van de wetgeving of de hulpmiddelen en –structuren bij de implementering van de wetgeving in de praktijk. Verbetermaatregelen werden gesuggereerd op basis van de resultaten van de evaluatiestudie van de werkgroep onder coördinatie van het Duitse Ministerie van Arbeid . De studie pleit voor een aanpassing en update van de bijlage van de richtlijn en doet een aanbeveling om informatiemateriaal en opleidingen doelgroepgericht aan te passen en rekening te houden met nieuwe thema’s. Voor de Europese werknemersorganisatie voor onderzoek, opleiding en preventie ETUI-REHS43 zou een grotere impact kunnen bereikt worden met een globaal gezondheidsonderzoek in plaats van het onderzoek te focussen op de ogen en het gezichtsvermogen. De problemen van overbelasting door repetitief werk, verkeerde of langdurige houdingen zijn veel ruimer en zullen in de toekomst nog toenemen. Het zou interessant zijn om de bepalingen in verband met gezondheidstoezicht te herformuleren in relatie tot de problematiek van de overbelastingsletsels. Indien er gedacht wordt aan richtlijn over overbelastingsletsels zou een deel van de bepalingen van de beeldschermrichtlijn geschrapt kunnen worden of als bijlage gebruikt worden.

43

European Trade Union Institute for Research, Education and Health and Safety, Brussel



Research Centre

5 De Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen 92/57/EEG 5.1


Om het risico op arbeidsongevallen in de bouwsector te verminderen heeft de Europese Unie in 1992 een Europese richtlijn 92/57/EEG goedgekeurd waarin de minimale veiligheidsen gezondheidsvoorschriften werden opgenomen die van toepassing zijn op tijdelijke en mobiele bouwplaatsen. De Europese richtlijn is in een aantal opzichten bijzonder, ondermeer omdat ze zich specifiek richt op één sector. De Europese richtlijn wil de risico’s die ontstaan door werkzaamheden van ondernemingen van buitenaf of andere activiteiten op het bouwterrein of in de omgeving vermijden voor werknemers die op een bouwwerf tewerkgesteld zijn. De Europese richtlijn is in eerste instantie bedoeld voor de bouwheer, de opdrachtgever in kwestie dus.

5.2


De belangrijkste doelstelling van de Europese richtlijn was de bouwplaatsen veiliger te maken voor de werknemers door de veiligheidsmaatregelen genomen door de hoofdwerkgevers en zelfstandige aannemers die gelijktijdig op een werf werken op elkaar af te stemmen. De Europese richtlijn 92/57/EEG introduceert een nieuw concept van veiligheidsen gezondheidscoördinatie gebaseerd op een reeks verantwoordelijkheden, nieuwe veiligheidsen gezondheidsdocumenten (voorafgaande kennisgeving, veiligheidsen gezondheidsplan, veiligheidsen gezondheidsdossier) en nieuwe functies (de coördinator ontwerp en uitvoering). De nieuwe benadering voor de implementering en verbetering van veiligheid en gezondheid in de bouw, omvat het ontwerp, de uitvoering en het onderhoud.

5.3

Toepassingsgebied

De Europese richtlijn is van toepassing op alle bouwplaatsen waar civieltechnische werken of bouwwerken worden uitgevoerd, met inbegrip van graafwerken, grondwerken, bouw, montage en demontage van geprefabriceerde elementen, inrichting of outillage, verbouwing, renovatie, reparatie, ontmanteling, sloop, instandhouding, onderhouds-, schilder- en reinigingswerken en sanering.

5.4 • • • • • • •

Voornaamste verplichtingen

Coördinatoren – veiligheidsen gezondheidsplan – Voorafgaande kennisgeving (Art. 3) Uitwerking van het ontwerp van het bouwwerk: algemene principes (Art.4) Uitwerking van het ontwerp van het bouwwerk: taken van de coördinatoren (Art.5) Verwezenlijking van het bouwwerk: taken van de coördinatoren (Art. 6) Verantwoordelijkheden van bouwdirecties, opdrachtgevers en werkgevers (Art. 7) Preventie- en beschermingsmaatregelen (Art. 8) Verplichtingen van werkgevers (Art. 9)



Research Centre • • • • • •

Voorlichting van de werknemers (Art. 11) Raadpleging en deelneming van de werknemers (Art. 12) Bijlage I: toepassingsgebied van de richtlijn Bijlage II: lijst van gevaarlijke werkzaamheden Bijlage III: inhoud van de voorafgaandelijke kennisgeving Bijlage IV: minimumvoorschriften betreffendeveiligheid en gezondheid

5.5


5.5.1 Omzettingsteksten België Het Koninklijk Besluit Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen van 25 januari 2001 zet de Europese richtlijn 92/57/EEG om in Belgisch recht. Het Koninklijk Besluit werd ingevoerd in de Codex Welzijn op het werk , hoofdstuk V “Bijzondere bepalingen betreffende de tijdelijke of mobiele bouwplaatsen”. Het Koninklijk Besluit vindt een wettelijke basis in de Wet welzijn op het werk, hoofdstuk V. Voorafgaand aan de Wet welzijn op het werk Ondertussen werd dit hoofdstuk van de wet alsook het Koninklijk Besluit meerdere malen gewijzigd. De belangrijkste wijzigingen zijn vervat in het Koninklijk Besluit van 19 januari 2005 dat een onderscheid maakt tussen de bouwwerken waarvan de oppervlakte kleiner is dan 500m² (‘kleinere bouwwerken’) en deze waarvan de oppervlakte gelijk aan of groter dan 500m² is. Tot de categorie ‘kleinere bouwwerken’ behoren quasi alle bouwwerken die uitgevoerd worden voor rekening van een particulier die een woning laat bouwen of verbouwen. Zij omvat ook alle bouwwerken met professionele, commerciële of winstgevende doeleinden en bijgevolg alle bouwwerken uitgevoerd in opdracht van werkgevers en overheden, op voorwaarde dat de totale oppervlakte minder dan 500m² bedraagt. Denemarken Denemarken had al voor 1992 een wetgeving die elementen bevatte van de Europese richtlijn. Het eerste uitvoeringsbesluit dateert van 15 december 1993 (nr. 1017). De Europese richtlijn werd grondig herzien in juni 2001, ondermeer wegens onduidelijkheden over de rolverdeling bij collectieve voorzieningen op de bouwplaats. De Europese richtlijn 92/57/EEG is omgezet in Deense wetgeving door de Executive Order on the Conditions at Construction Sites and Similar Places of Work. Dit besluit is opgemaakt in uitvoering van de Danish Working Environment Act (1975). De richtlijn is opgesplitst in drie delen, naar partijen: - AT- bekendtgørelse nr 576 om bygherrens pligter (21/06/2001 - verplichtingen van de opdrachtgever) - AT-bekendtgørelse nr 574 om projeterende og râdgiveres pligter(21/06/2001 - verplichtingen van de ontwerper) - AT-bekendtgørelse nr 589 om indretning oaf byggepladser og lignende arbejdssteder(22/06/2001 verplichtingen van de werkgever). Voorts is er nog een besluit dat de veiligheidsen gezondheidsorganisatie en de deskundigheid in alle bedrijven regelt: AT-bekendtgørelse nr 575 om virksomhedernes sikkerheds- og sundhedsarbejde (21/06/2001). EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre

Duitsland De Europese richtlijn 92/57/EEG is omgezet in Duitse wetgeving door de Baustellenverordnung (BaustellV) (Bouwplaatsverordening/Voluit: Verordnung über Sicherheit und Gesundheitsschutz auf Baustellen - Verordening betreffendeveiligheid en gezondheid op bouwplaatsen) van 10 juni 1998. Het betreft in de eerste instantie de artikelen 1 tot 11. De bijlagen van de Europese richtlijn zijn door andere nationale regelgeving omgezet. Zo is de inhoud van de bijlage IV omgezet door de Arbeitsstättenverordnung. De “Regeln zum Arbeitsschutz auf Baustellen (RAB)“ geven de stand van de techniek weer met betrekkking tot de veiigheid en de gezondheid op bouwplaatsen. Ze worden door de Commissie voor Veiligheid en Gezondheid in de Bouw (ASGB) opgemaakt. Finland De Europese richtlijn is omgezet in Finse wetgeving door de volgende wetteksten: -

Government Decision on the Safety of Construction Work (629/1994) Occupational Safety and Health Act (738/2002) Act on Occupational Safety and Health Enforcement and Cooperation on Occupational Safety and Health at Workplaces (44/2006)

Frankrijk De Europese richtlijn is omgezet in Franse wetgeving door de Wet 93-1418 van 31 december 1993. De wet is opgenomen in de Code du Travail (L235-1 tot L235-19). Daarnaast bevat ook de Wet van 31 december 1991 bepalingen in verband met bouwplaatsen en werd een omzendbrief DRT 96-5 van 10 april 1996 uitgevaardigd met een toelichting op de implementatie van de richtlijn. Luxemburg De Europese richtlijn 92/57/EEG is omgezet in Luxemburgse wetgeving door het Groothertogelijke reglement van 4 november 1994. Rekening houdend met de behoeften van de organisatorische en praktische structuur van de bouwsector in het Groothertogdom Luxemburg werd het Groothertogelijke reglement vervangen door het GHR van 29 oktober 2004. Dit GHR moest de nationale regelgeving aan de behoeften van alle tussenkomende partijen aanpassen en zo de wisselwerkingen inzake veiligheid en gezondheid op tijdelijke en mobiele bouwplaatsen beter coördineren. Het nieuwe Groothertogelijke reglement beoogt een betere risicopreventie door middel van een hiërarchische structuur waarbij, onder meer in de vorm van overeenkomsten, de betrokken partijen onderling met elkaar worden verbonden. Het Groothertogelijke reglement van 4 november 1994 werd voornamelijk gewijzigd omwille van de definities en de structuur van de tekst. De vervangende verordening bevat nieuwe verplichtingen geïnspireerd op de Franse, Belgische en Duitse wetgeving en geeft ook meer details over het bouwwerkspecifieke dossier. Het reglement is bindend. Spanje



Research Centre De Europese richtlijn 92/57/EEG is omgezet in Spaanse wetgeving door het Koninklijk Besluit 1627/1997 van 24 oktober 1997 betreffende de minimale veiligheidsen gezondheidsvoorschriften op bouwplaatsen. Andere bepalingen waarop de Europese richtlijn een impact heeft: - Art 38/1999, of November 5th, Building Planning. - Royal Decree 604/2006, of May 19th, which modifies the Royal Decree 39/1997 and the Royal Decree 1627/1997. - Act 32/2006, of October 18th, which regulates the subcontracting in the Construction sector. Tsjechië De Europese richtlijn 92/57/EEG is omgezet via de wet 309/2006 Sb, van kracht geworden op 1 januari 2007. Gezien de recente datum kan nog geen evaluatie van de omzetting worden gegeven. Verenigd Koninkrijk De Europese richtlijn 92/57/EEG was oorspronkelijk omgezet door de Construction (Design and Management) Regulations 1994 en de Construction (Health, Safety and Welfare) Regulations 1996. In 2007 zijn deze teksten in het kader van het ‘Better Regulations’ initiatief samengevoegd in één tekst, de Construction (Design and Management) Regulations 2007. Na de invoering van de Construction (Design and Management) Regulations 1994 werd gevreesd dat door de complexiteit van de wetgeving en de bureaucratische benadering de oorspronkelijke bedoeling van de wetgeving om de veiligheid en de gezondheid van de werknemers in het bouwbedrijf te verhogen, in het gedrang kwam. Deze vrees werd benadrukt door de resultaten van een bevraging van werkgevers in 2002. Deze vormde de basis voor een herziening van de wetgeving en een bundeling van de Construction (Design and Management) Regulations 1994 en de Construction (Health, Safety and Welfare) Regulations 1996 in één regelgeving. De werknemersvertegenwoordigingen hielden een sterk pleidooi voor de publicatie van een beknopte praktijkgids (HSE Code of Practice) en richtlijnen op sectorniveau (Guidance notes). Zweden De Europese richtlijn 92/57/EEG is hoofdzakelijk omgezet door de provisions Building and civil engineering work (AFS 1999:3), effectief sinds 1 januari 2000. De Work Environment Act vormt het algemene kader van de wetgeving betreffende veiligheid en gezondheid op het werk en bevat een reeks bepalingen die te maken hebben met coördinatie op tijdelijke en mobiele bouwplaatsen. Ook een aantal bepalingen uit AFS 2000:42 (Workplace Design) zijn toepasselijk op tijdelijke en mobiele bouwplaatsen.

5.5.2 Toepassingsgebied België Het toepassingsgebied van het Koninklijk Besluit is limitatief, terwijl in de Europese richtlijn sprake is van een niet-exhaustieve lijst. Het Koninklijk Besluit somt 18 plaatsen op waarop het besluit van toepassing is.



Research Centre Het Koninklijk Besluit is niet van toepassing op boor- en winningswerkzaamheden, net zoals de Europese richtlijn, maar tevens niet op montage van installaties evenals op de werken die door één enkele aannemer worden uitgevoerd. Denemarken De Europese richtlijn geeft een niet exhaustieve lijst van bouwplaatsen, terwijl in art. 4 van EO 589 een beperkende lijst is opgenomen van wat onder het toepassingsgebied van de wetgeving valt. In de Deense wetgeving zijn ook specificaties opgenomen voor wat betreft de grootte van de bouwwerven. De definities zijn een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn. Duitsland De Baustellenverordnung is van toepassing op alle types bouwplaatsen, met uitzondering van de mijnbouw. Finland De wetgeving is van toepassing op bouwwerken, renovatiewerken en onderhoud van gebouwen of andere constructies boven- en ondergronds en in water. De wetgeving is eveneens van toepassing op installatie, afbraak, grondwerkzaamheden, hydraulische techniek, en ontwerp van gebouwen in relatie tot bouwwwerken, renovatie en onderhoud. De Finse wetgeving heeft het over een ‘gedeelde bouwplaats’ in plaats van over een ‘tijdelijke of mobiele bouwplaats’. Frankrijk De bepalingen van le Code du Travail zijn van toepassing op de verrichtingen uit de bouw en de burgerlijke bouw. Het begrip tijdelijke bouwplaats is in het Wetboek niet gedefinieerd. Circulaire DRT nr.96-5 van 10 april 1996 (niet-reglementair) geeft de volgende definitie: “elke plaats waar verrichtingen uit de bouw of de burgerlijke bouw worden uitgevoerd die bijdragen tot de verwezenlijking van hetzelfde doel en waarvoor een risico van coactiviteit bestaat”. De circulaire gaat in op de coactiviteitsvereiste. Het begrip verrichtingen uit de bouw en de burgerlijke bouw is echter gedefinieerd in art. R. 237-1, het betreft "een of meer prestaties van diensten of werken gerealiseerd door een of meer ondernemingen om tot hetzelfde doel bij te dragen”. Dit begrip verrichting staat alleen in de wet om de verrichtingen te definiëren die onderworpen zijn aan een voorafgaande aangifte, de begrippen ontwerp, opdrachtgeving raadpleging van de aannemers zijn niet altijd gemakkelijk af te bakenen onder die drempel. Luxemburg Het Groothertogelijk reglement van 4 november 1994 was een 1 :1 omzetting van de Europese richtlijn. In het Groothertogelijk reglement van 29 oktober 2004 werden de definities gewijzigd van de verschillende actoren die bij tijdelijke en mobiele bouwplaatsen betrokken zijn; de tekst bevat nu meer details over hun opleidingsniveau, hun taak en hun bevoegdheden. In die zin werden bijzonderheden toegevoegd over de rechtspersoonlijkheid van de veiligheidsen gezondheidscoördinatoren. Ook de structuur van de tekst werd gewijzigd. Het toepassingsgebied van het geheel van wettelijke en verordenende bepalingen is moeilijk te definiëren, aangezien volgens de eigenlijke termen van de Europese richtlijn 92/57/EEG alle “tijdelijke” en civieltechnische bouwplaatsen waarop bouwwerken of



Research Centre civieltechnische werkzaamheden worden uitgevoerd, in aanmerking komen zodra ze binnen het kader van een “niet-uitvoerige” lijst in bijlage I vallen. Aangezien het om een coördinatierichtlijn gaat, moet bovendien rekening worden gehouden met andere elementen, afkomstig van de eigenlijke communautaire tekst. Met de bedoeling om het toepassingsgebied aan de bijzonderheden van het Groothertogdom Luxemburg aan te passen, werd de nieuwe tekst explicieter opgesteld; daarbij werd gepoogd om eventuele twijfels en verwarring betreffende de bepalingen tot een minimum te beperken. Zo wordt afgestapt van het begrip “nietuitvoerig” van het groothertogelijk reglement van 4 november 1994 betreffende de minimum veiligheidsen gezondheidsvoorschriften die op de tijdelijke en mobiele bouwplaatsen moeten worden ingevoerd. Spanje Het toepassingsgebied is een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn. Bij de definities neemt de Spaanse wetgever ook een definitie op aangaande werk waaraan specifieke risico’s verbonden zijn. Bij deze definitie wordt verwezen naar de bijlage II van de wet, die ook de bijlage II is van de Europese richtlijn. De definitie betreffende tijdelijk of mobiele bouwplaatsen wordt als dusdanig uit de Europese richtlijn overgenomen in de Spaanse wettekst, maar in de Technische Gids wordt niet alleen verwezen naar de bijlage I van de wet (idem bijlage I van de Europese richtlijn), maar wordt ook verwezen naar de Europese NACE-code, rubriek 45 als zijnde bouwwerven die onder het toepassingsgebied van de wetgeving vallen. Ook de definities betreffende de bouwcoördinatoren zijn als zodanig overgenomen uit de Europese richtlijn. Aan de Technisch Gids is echter een bijlage B toegevoegd waarin het minimumprogramma is vastgelegd van de opleiding die een bouwcoördinator veiligheid en gezondheid moet doorlopen hebben om als een technisch competente bouwcoördinator in aanmerking te kunnen komen. De Spaanse wetgever neemt ook definities op van contractor en subcontractor, die in het kader van deze wetgeving beschouwd worden als werkgevers. Zoals in de Europese richtlijn vindt men hier een definitie terug van zelfstandige, maar de Spaanse wetgever stelt in sommige gevallen de zelfstandige gelijk aan een contractor of subcontractor. De Spaanse wetgever definieert ook “werk dat bijzonder risico inhoudt”, “professional management” en “subcontractor”. Tsjechië Het toepassingsgebied is dat van de Labour Code; met name werknemers uit de private en publieke sector. Verenigd Koninkrijk De Europese richtlijn legt verplichtingen op aan de opdrachtgever, die wordt gedefinieerd als iedere natuurlijke of rechtspersoon voor wiens rekening een bouwwerk wordt verwezenlijkt. In zijn definitie van opdrachtgevers omvat de Construction (Design and Management) Regulations 1994 (CDM 94) ook particuliere opdrachtgevers, maar stelt hen, in het kader van het nationaal beleid, vrij van de aan opdrachtgevers gestelde vereisten op basis van het feit dat het ongepast was om verplichtingen volgens de wetgeving op de veiligheid en de gezondheid op het werk op te leggen aan personen voor wie het bouwwerk geen commerciële onderneming noch een bron van tewerkstelling is.



Research Centre De Construction (Design and Management) Regulations 2007 (CDM 2007) hebben de CDM 94 ondertussen vervangen. In CDM 2007 worden particuliere opdrachtgevers uit de definitie van opdrachtgever uitgesloten en wordt de vrijstelling aldus behouden. De Europese Commissie heeft de geschiktheid van deze benadering van de uitvoering ter discussie gesteld. Het HSE benadrukt in een omzettingsnota dat het toepassen van de regelgeving op particuliere opdrachtgevers onpraktisch is en geen bijdrage betekent aan de doelstellingen van de Europese richtlijn. De benadering van HSE wordt ondersteund door de partners bij de besluitvorming en past in het streven naar vereenvoudiging voor de Europese richtlijn44. Zweden Specifiek aangepast aan de klimaatomstandigheden in het land, wordt in het toepassingsgebied in AFS 1999:3 vermeld dat de secties 19, 21, 31, 45, 48, 71 en 85 van de Zweedse wetgeving ook dienen toegepast op het plannen en uitvoeren van wegenwerken tijdens de winter. De bepalingen uit de secties 19, 48, 60 3de paragraaf, 87 en 89 zijn ook van toepassing op het plannen en uitvoeren bij het sneeuwruimen op daken. De wetgeving is, voor een groot gedeelte, ook van toepassing op zelfstandige werknemers en hun familieleden. De Zweedse wetgeving geeft in AFS 1999:5 Section 3 niet de definities van de Europese richtlijn weer, maar geeft een definitie van doorgaand verkeer (verkeer dat doorgaat in de nabijheid van de werf, maar dit is geen werfverkeer) en van een veiligheidsnet. De bepaling uit de Europese richtlijn dat de richtlijn niet van toepassing is op boorwerkzaamheden en mijntechnieken in de mijnbouw is niet opgenomen in AFS 1999:5.


Coördinatoren - veiligheidsen gezondheidsplan - voorafgaande kennisgeving – Artikel 3

Zie ook Art. 5 Artikel 3 van de Europese Richtlijn 92/57/EEG bepaalt dat:de opdrachtgever of de bouwdirectie één of meer coördinatoren inzake veiligheid en gezondheid aanstelt. De opdrachtgever of de bouwdirectie ziet erop toe dat er, vóór de opening van de bouwplaats, een veiligheidsen gezondheidsplan wordt opgesteld. De Lid-Staten mogen na overleg met de sociale partners afwijken van de eerste alinea, tenzij het gaat om in bijlage II genoemde werken die bijzondere gevaren meebrengen. De opdrachtgever of de bouwdirectie doet een voorafgaande kennisgeving vóór de aanvang van de werkzaamheden aan de bevoegde autoriteiten toekomen in het geval van bouwplaatsen 44

Transposition Note for Council Directive 1992/57/EEC of 24 June 1992 on the implementation of minimum safety and health requirements at temporary or mobile construction sites (eighth individual Directive within the meaning of Article 16(1) of Directive 89/391/EEC) as implemented in Great Britain by the Construction (Design and Management) Regulations 2007 (CDM 2007) EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre -

waar de vermoedelijke duur van de werkzaamheden langer dan 30 werkdagen is en waar meer dan 20 werknemers tegelijkertijd aan het werk zijn, of waarvan de vermoedelijke duur langer dan 500 mandagen is.

De voorafgaande kennisgeving moet zichtbaar op de bouwplaats worden aangeplakt en zo nodig worden bijgewerkt. België Coördinatoren Conform de Europese richtlijn verplicht de Welzijnswet de aanstelling van een veiligheidscoördinator voor alle bouwwerken waar ten minste twee aannemers werken. Specifiekere bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 92/57/EEG: Onderscheid in omvang van de bouwwerken Het Koninklijk Besluit Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen maakt een onderscheid tussen de bouwwerken waarvan de oppervlakte kleiner is dan 500m² (‘kleinere bouwwerken’) en deze waarvan de oppervlakte gelijk aan of groter dan 500m² is. Tot de categorie ‘kleinere bouwwerken’ behoren quasi alle bouwwerken die uitgevoerd worden voor rekening van een particulier die een woning laat bouwen of verbouwen. Zij omvat ook alle bouwwerken met professionele, commerciële of winstgevende doeleinden en bijgevolg alle bouwwerken uitgevoerd in opdracht van werkgevers en overheden, op voorwaarde dat de totale oppervlakte minder dan 500m² bedraagt. Kleinere bouwwerken hebben een aparte en eenvoudigere veiligheidscoördinatie. Voor kleinere bouwwerken gebeurt de aanstelling van de veiligheidscoördinator door de architect. Indien er geen architect is, duidt de aannemer de veiligheidscoördinator aan. Voor bouwwerken gelijk aan of groter dan 500m² gebeurt de aanstelling van de veiligheidscoördinator door de opdrachtgever. De coördinator-ontwerp en de coördinator-verwezenlijking Er zijn twee soorten coördinatoren: de coördinator-ontwerp en de coördinator-verwezenlijking. Het gaat om verschillende functies, maar ze kunnen zonder problemen door dezelfde persoon worden uitgeoefend. Hun taak is erop toe te zien dat de algemene principes voor preventie en het veiligheidsen gezondheidsplan toegepast worden. De coördinator kan worden bijgestaan door één of meerdere adjuncten. De coördinator-ontwerp legt zich toe op het op elkaar afstemmen van de activiteiten en desiderata van de tussenkomende partijen bij het ontwerp (opdrachtgever, architect,...). De coördinator-verwezenlijking legt zich toe op het coördineren van de gelijktijdige en de opeenvolgende activiteiten op de bouwplaats. In de mate dat opdrachtgevers, de ontwerpers of de aannemers tekort zouden schieten bij het nemen van de gepaste preventiemaatregelen om bij de bouw van een nieuwe woning of bij het onderhoud of de eventuele herstellingen van een bestaande woning, de werken op een veilige en gezonde manier te kunnen uitvoeren, hebben de beide coördinatoren ook als taak hierover advies te geven. Voor de bouwwerken waarvan de totale oppervlakte kleiner is dan 500 m² is een soepeler regime voorzien dat toelaat dat aannemers zelf de functie van coördinator-verwezenlijking kunnen uitoefenen. Zowel op het ontwerp- als op het realisatieniveau moet de aanstelling het onderwerp uitmaken van een schriftelijke overeenkomst die duidelijk de draagwijdte van de opdracht, de taken, de verplichtingen en



Research Centre de middelen van de coördinator specificeert. Als de coördinator een werknemer van de opdrachtgever is, wordt de schriftelijke overeenkomst vervangen door een document. De inhoud van de schriftelijke overeenkomst is vastgelegd in het Koninklijk Besluit: de taken van de coördinator, het tijdstip van aanvang van de opdracht, de verplichtingen van de opdrachtgevers, overlegmomenten, aantal adjuncten en wijze van aanstelling, medewerkers, lokalen en arbeidsmiddelen, de ter beschikking gestelde tijd. De opdrachtgever kan een oproep doen tot kandidaten voor de functie van coördinator-verwezenlijking aan de hand van een bestek dat specifiek is opgesteld voor de uitoefening van de coördinatieopdracht. Opleiding en certificatie van de coördinatoren Het Koninklijk Besluit Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen voegt een uitgebreide reeks bepalingen in met betrekking tot de opleiding van bouwplaatscoördinatoren en adjunct-coördinatoren Artikelen 56 tot 64 bepalen de basisvorming en de nuttige beroepservaring, aanvullende vorming en andere kennis, kennis van reglementering, het bijzondere geval bij ondergrondse nutsleidingen en de overgangsmaatregelen. Artikel 65 stelt dat de bouwplaatscoördinator over een certificaat moet beschikken. Deze bepaling vergemakkelijkt de controle voor de opdrachtgever. Artikel 65 septies stelt dat gecertificeerde coördinatoren zich moeten bijscholen à rato van ten minste 5u per jaar of 15u over een periode van 3 jaar, nodig voor de verlenging van het certificaat. Artikel 65sexies bepaalt dat de coördinator een verzekering tegen burgerlijke aansprakelijkheid moet afsluiten. Veiligheids- en gezondheidsplan Conform de Europese richtlijn voorziet de Welzijnswet dat de opdrachtgever of de bouwdirectie belast met het ontwerp erop toeziet dat er voor de opening van de bouwplaats, een veiligheidsen gezondheidsplan wordt opgesteld. Specifiekere bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 92/57/EEG: Het veiligheidsen gezondheidsplan bevat administratieve informatie (namen en adressen van opdrachtgevers, bouwdirecties en coördinatoren), de risico-analyse en de preventiemaatregelen verbonden aan de werkzaamheden. Het plan heeft ook aandacht voor de inwerking van installaties of activiteiten die zich niet noodzakelijk op het terrein bevinden en die niet verbonden zijn met de werkzaamheden. Dat is bijvoorbeeld het openbaar of privé-transport van goederen of personen of de uitbating van een bestaand gebouw. Ook de preventiemaatregelen voor eventueel latere werkzaamheden worden in het plan opgenomen. Een veiligheidsen gezondheidsplan is verplicht voor alle projecten waar een coördinatieplicht geldt. Het veiligheidsen gezondheidsplan is verplicht zodra een coördinator-ontwerp moet worden aangesteld. In die gevallen moet een plan worden opgesteld als er bepaalde werken voorzien zijn die als gevaarlijk worden beschouwd (de lijst van deze werken is opgenomen in het besluit) of als het belang van de werken één van de twee vastgelegde drempels overschrijdt. De eerste drempel is een vermoedelijke duur van de werken van 30 mandagen of meer, en/of een bouwplaats waar meer dan 20 werknemers tegelijkertijd tewerkgesteld zijn. Het tweede geval is als het veronderstelde volume meer EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre dan 500 mandagen bedraagt. Voor de andere bouwplaatsen met een coördinator-ontwerp volstaat een vereenvoudigde versie van het plan. Het plan is geen document dat voor eens en altijd vastligt. Het kan en moet aangepast worden aan de realiteit op het terrein, de alternatieve uitvoeringswijzen die de tussenkomende partijen voorstellen of de opmerkingen die ze naar voren brengen, onvoorziene omstandigheden en wijzigingen aan het project, … Het moet integrerend deel uitmaken van het bijzondere bestek, de prijsaanvraag of de contractuele documenten waarin het verplicht als een afzonderlijke post opgenomen wordt. De offertes moeten de beschrijving bevatten van de uitvoeringswijzen die beantwoorden aan de bepalingen van het veiligheidsen gezondheidsplan. Voorafgaande kennisgeving Conform de bepaling in de Europese richtlijn voorziet de Welzijnswet dat de opdrachtgever, de bouwdirectie belast met de uitvoering of de bouwdirectie belast met de controle op de uitvoering een voorafgaandelijke kennisgeving doet [...] voor de aanvang van de werkzaamheden. Specifiekere bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 92/57/EEG: Het Koninklijk Besluit specificeert dat de kennisgeving geldt voor elke tijdelijke of mobiele bouwplaats waar één of meer werkzaamheden uitgevoerd worden en waarvan de totale duur vijf werkdagen overschrijdt; en waarvan de vermoedelijke omvang van de werken meer dan 5 werkdagen bedraagt. Verder bepaalt het Koninklijk Besluit de timing van de voorafgaande kennisgeving (ten minste vijftien kalenderdagen vóór het begin van de werken), de maatregelen in geval van dringende werkzaamheden (vervanging van voorafgaandelijke kennisgeving door een mededeling) en de modaliteiten (een voor de personeelsleden gemakkelijk toegankelijke plaats) en timing (10 kalenderdagen voor aanvang, respectievelijk de dag van de werkzaamheden) van bekendmaking respectievelijk mededeling aan de werknemers . Denemarken De principes van de veiligheidscoördinatie worden uiteengezet in de WEA Guidelines F.1.2 “The responsibilities and obligations of the client”. De coördinatoren In WEA 268 art 37 (1) is de eigenaar van het bouwwerk verplicht om zorg te dragen voor de coördinatie en de maatregelen aangaande veiligheid en gezondheid op de bouwplaats. De opdrachtgever moet de veiligheid op de bouwwerf coördineren. Hij duidt daarvoor een coördinator aan; hij ziet erop toe dat de coördinator tweewekelijkse overlegvergaderingen inricht met alle partijen en dat de coördinator een persoonlijk contact met de bouwwerf onderhoudt. De opdrachtgever stelt de coördinator voor de verwezenlijking aan. In de ontwerpfase zijn het de ontwerpers die de taak hebben de coördinatie uit te voeren. Kwalificatie-eisen De coördinator moet kennis hebben van het bouwproces en de betrokken actoren, praktische ervaring hebben in management op de bouwplaats, kennis hebben van veiligheidsvoorschriften in het algemeen en van de bouw in het bijzonder en een afgeronde veiligheidsopleiding hebben genoten.



Research Centre De coördinator kent geen wettelijke aansprakelijkheid. De opdrachtgever blijft, ook al kan hij deskundigheid inhuren/inkopen, wettelijk aansprakelijk voor: - het aangeven van veiligheidsmaatregelen in gemeenschappelijke gebieden; - het maken van een veiligheidsen gezondheidsplan; - veiligheidsen gezondheidscoördinatie in de uitvoeringsfase; - melding bouwwerk aan de overheid. Veiligheids- en gezondheidsplan De verplichting (vastgelegd in EO 576) tot het maken van een schriftelijk veiligheidsen gezondheidsplan wordt toegekend aan de opdrachtgever en geldt bij bouwplaatsen met meer dan één werkgever en indien meer dan 10 werknemers werkzaam zijn, evenals indien werkzaamheden voorkomen op de lijst gevaarlijke werkzaamheden. Denemarken maakt hier gebruik van de afwijking door de Europese richtlijn wordt toegestaan voor veiligheidsen gezondheidsplancoördinatie. In Denemarken heet het veiligheidsen gezondheidsplan Plan for Sikkerhed und Sundhed. Het plan is gericht op de uitvoeringsfase. De inhoud van het plan is gedetailleerd aangegeven in de wet. Men gaat uit van één document. Het plan maakt ook altijd deel uit van de wettelijk voorgeschreven tweewekelijkse veiligheidsvergaderingen op de bouwplaats. Daarmee is het dan ook tegelijk de bedoeling dat het plan wordt geactualiseerd. Het plan moet centraal toegankelijk zijn voor iedereen op de bouwwerf. De leidraad bevat gedetailleerde opgaven van de inhoud van het plan. Voorafgaandelijke kennisgeving Conform besluit nr 1017 van 15/12/1993 moet een melding plaatsvinden. Dit kan men in de Deense wetgeving in dezelfde bewoordingen terugvinden als in de Europese richtlijn: - de geschatte duur van de werkzaamheden meer dan 30 werkdagen bedragen en er op de bouwwerf minstens 20 werknemers gelijktijdig tewerkgesteld zijn; - de werkzaamheden naar schatting meer dan 500 mandagen zullen bedragen. De melding moet gebeuren volgens een daarvoor voorzien document in Annex II. Een kopie moet duidelijk geafficheerd worden. Er is geen bepaling voorzien over de updates. WEA Guideline F.1.2-8 (commentaar op E0 576) bevat bepalingen aangaande de voorafgaandelijke kennisgeving. Duitsland De coördinatoren Voor bouwplaatsen waar meerdere werkgevers activiteiten uitvoeren is een geschikte coördinator verplicht. De bouwheer of een derde kan in opdracht van de bouwheer de coördinatietaken uitvoeren. De coördinatietaken zijn opgenomen zowel voor de ontwerp- als de uitvoeringsfase. Opleiding van de coördinatoren De BaustellenV stelt dat ‘geschikte (geeignete) coördinatoren’ over bouwtechnische vakkennis moeten beschikken, kennis over veiligheid en gezondheid, en ervaring op bouwwerven moeten hebben. Of een coördinator geschikt is, hangt af van het specifieke geval. Belangrijk zijn de aard en de omvang van



Research Centre het bouwproject; in functie hiervan kan het om architecten gaan, bouwingenieurs, bouwtechniekers, veiligheidstechniekers. De regelgeving vereist geen specifieke opleiding of certificatie. De Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin heeft in samenwerking met de deelstaten en de Berufsgenossenschaften van de bouw cursussen ontwikkeld. De RAB 30 (Regeln zum Arbeitsschutz auf Baustellen) beschrijft de vereiste kennis en kwalificatie alsook de uit te voeren taken. De RABs zijn niet wettelijk verplicht, maar zijn een leidraad voor de uitvoering waarop in geval van betwisting kan teruggevallen worden. Kennisgeving Conform de Europese richtlijn bepaalt de BaustellenV dat een voorafgaandelijke kennisgeving vereist is voor elke bouwwerf waarvan - de vermoedelijke duur van de werkzaamheden langer dan 30 werkdagen bedraagt en waar meer dan 20 werknemers gelijktijdig tewerkgesteld zijn; - de vermoedelijke duur langer dan 500 mandagen bedraagt. In de toelichting bij de regelgeving staat dat voor de particuliere bouwopdrachten in de regel geen kennisgeving vereist is. De kennisgeving moet conform de Europese richtlijn duidelijk zichtbaar zijn en aangepast worden indien noodzakelijk. De BaustellenV bepaalt dat de kennisgeving twee weken voor aanvang van de werkzaamheden dient gegeven te worden. Veiligheids- en gezondheidsplan Een veiligheidsen gezondheidsplan is vereist voor alle bouwwerven waarvoor een voorafgaandelijke kennisgeving moet verricht worden. Ook voor bouwwerken waar meerdere werkgevers aan het werk zijn en waar gevaarlijke werkzaamheden zoals bepaald in bijlage 2 verricht worden, moet voorafgaand aan de werkzaamheden een veiligheidsen gezondheidsplan (SiGePlan) worden opgesteld. De RAB 31 (Regeln zum Arbeitsschutz auf Baustellen) beschrijft de inhoud en vorm van een SiGePlan. Gevaarlijke werkzaamheden zoals bepaald in bijlage 2 zijn: - werken die de werknemers aan gevaren van bedelving, vastraken of vallen blootstellen: graverijen dieper dan 5 meter en werken op meer dan 7 meter hoogte; - werken met gevaarlijke stoffen (explosief, ontvlambaar, carcinogeen, mutageen, giftig); - werken met ioniserende stralen; - werkzaamheden in de nabijheid van hoogspanningskabels (minder dan 5 meter); - werkzaamheden met risico op verdrinking; - werken met duikapparatuur; - werken met druklucht; - werken met explosieven; - opbouw- en afbraakwerken van geprefabriceerde bouwelementen van meer dan 10 ton gewicht. Onderstaande tabel45 biedt een overzicht van de voornaamste (administratieve) taken die dienen uitgevoerd te worden bij de coördinatie van tijdelijke en mobiele bouwplaatsen.

45

Verordnung über Sicherheit und Gesundheitsschutz auf Baustellen (Baustellenverordnung - BaustellV), 1998, http://www.arubi.de/sigeko/baustellenverordnung.php3 EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre Vereisten van de BaustellenV Werknemers

Omvang en aard van de werkzaamheden

Principes van risicoevaluatie

Kennisgeving

Coordinatie

V&G plan

V&G dossier

van één werkgever

< 31 werkdagen en 21 werknemers (gelijktijdig) of 501 mandagen

ja

neen

neen

neen

neen

van één werkgever

< 31 werkdagen en 21 werknemers (gelijktijdig) of 501 mandagen en gevaarlijke werkzaamheden

ja

neen

neen

neen

neen

ja

ja

neen

neen

neen

van één werkgever

> 30 werkdagen en 20 werknemers (gelijktijdig) of 500 mandagen

van één werkgever

> 30 werkdagen en 20 werknemers (gelijktijdig) of 500 mandagen en gevaarlijke werkzaamheden

ja

ja

neen

neen

neen

van meerdere werkgevers

< 31 werkdagen en 21 werknemers (gelijktijdig) of 501 mandagen

ja

neen

ja

neen

ja


< 31 werkdagen en 21 werknemers (gelijktijdig) of 501 mandagen en gevaarlijke werkzaamheden

ja

neen

ja

ja

ja

ja

ja

ja

ja

ja

ja

ja

ja

ja



> 30 werkdagen en 20 werknemers (gelijktijdig) of 500 mandagen > 30 werkdagen en 20 werknemers (gelijktijdig) of 500 mandagen en gevaarlijke werkzaamheden

Finland Aanstelling van coördinatoren De Government Decision on the Safety of Construction Work 629/1994 vermeldt dat de opdrachtgever een (één) projectcoördinator moet aanduiden voor de coördinatie van de bouwwerken en de veiligheid en de gezondheid op de bouwwerf waar meerdere werkgevers actief zijn. De opdrachtgever ziet erop toe dat de projectcoördinator over de nodige expertise en het gezag beschikt. Voorafgaandelijke kennisgeving De projectcoördinator bezorgt de bevoegde overheid een voorafgaandelijke kennisgeving van de bouwwerken waarvan de duur langer dan één maand bedraagt en waar minstens tien werknemers (inclusief zelfstandigen) tewerkgesteld zijn. (Sectie 6 Government Decision on the Safety of Construction Work (629/1994) Veiligheids- en gezondheidsplan De opdrachtgever zorgt dat er een veiligheidsdocument wordt opgemaakt voor de aanvang van de bouwwerken. Het document bevat een overzicht van de risico’s en de gevaren verbonden aan de aard



Research Centre van het bouwwerk en aan het bouwproject. De gevaren en risico’s vermeld in Annex 2 worden specifiek toegelicht. De opdrachtgever maakt eveneens een geschreven document op met veiligheidsregels voor de werknemers en andere personen op de bouwplaats. Hij maakt verder een geschreven praktijkcode op die door alle betrokken partijen van het bouwproject moet gevolgd worden. De opdrachtgever ziet erop toe dat de documenten bijgewerkt worden. Hij ziet er voorts op toe dat de documenten en bijwerken naar de ontwerpers en de projectcoördinator worden gestuurd. Indien de opdrachtgever niet over de nodige expertise beschikt, stelt hij een externe expert aan, die over de nodige expertise en andere vereisten beschikt om de taak te kunnen uitvoeren. De opdrachtgever ziet er op toe dat de personen die op een bouwwerf werken waar meerdere werkgevers actief zijn, een signalisatie dragen. (Sectie 5 Government Decision on the Safety of Construction Work (629/1994)) Voor aanvang van de bouwwerken maakt de projectcoördinator een geschreven veiligheidsplan op dat de veilige uitvoering van diverse taken en werkfases van de werknemers en andere personen op de bouwwerf omschrijft. De projectcoördinator analyseert en identificeert hiervoor de gevaren en de risico’s van de taken en de arbeidsomstandigheden. De preventieprincipes worden hierbij gehanteerd. De projectcoördinator houdt rekening met de veiligheidsmaatregelen van specifieke gevaarlijke situaties, opgenomen in Annex 2. Ook houdt het plan rekening met de volgende elementen: - handhaven van bestaande afspraken en materiaalverhandeling; - uitgravingen; - laadvermogen en ondersteuning van graafwerken: - elektriciteit en verlichting; - intern transport en toegangswegen; - werkmethodes; - gebruik van machines en arbeidsmiddelen; - hefwerkzaamheden en transport; - bescherming tegen val van hoogtes; - werken op werkplatformen en steigers; - assemblage van geprefabriceerde structuren, bekistingen; - afbraakwerken; - tijdsduur van de taken en werkfases en hun coördinatie. (Sectie 7 Government Decision on the Safety of Construction Work (629/1994)) Frankrijk Aanstelling van coördinatoren Veiligheidscoördinatie dient plaats te vinden indien meerdere zelfstandigen, aannemers en onderaannemers werkzaamheden verrichten op de bouwplaats. De coördinator wordt aangeduid door de opdrachtgever om de coördinatie te verzekeren tijdens de ontwerpfase en de uitvoeringsfase. Een coördinator kan aangeduid worden voor één van de fases of voor beide. Een coördinator kan geen andere functie waarnemen indien de bouwkosten hoger dan 760.000 Euro bedragen.



Research Centre Ingeval van een particuliere bouwheer is de coördinatie automatisch voorzien door de bouwdirectie in geval een bouwaanvraag nodig is, zoniet wordt ze voorzien door één van de aannemers. Er dient geen veiligheidsdossier opgemaakt te worden. Een specifieke overlegstructuur (un collège interentreprises de sécurité, de santé et des conditions de travail CISSCT) dient opgericht te worden voor bouwwerken waarvan de werkzaamheden meer dan 10.000 mandagen bedragen (schatting kosten: 4 miljoen Euro) en indien het aantal werkgevers of zelfstandigen meer dan 10 bedraagt (voor bouwwerken) of meer dan 5 (civieltechnische bouwwerken) De bouwwerken worden ingedeeld in drie categorieën: Categorie 1: - meer dan 10.000 mandagen of 80.000 werkuren - geschatte bouwkosten: 4 miljoen Euro Vereisten: - coördinator niveau 1 - veiligheidsen gezondheidsplan - voorafgaande kennisgeving - coördinatiedagboek - veiligheidsdossier - aanwezigheid van overlegstructuur CISSCT Categorie 2: - meer dan 500 mandagen of 4.000 werkuren - geschatte bouwkosten: 300.000 Euro Vereisten: - coördinator niveau 2 - veiligheidsen gezondheidsplan - voorafgaande kennisgeving - coördinatiedagboek - veiligheidsdossier Categorie 3: - 3.1. niet behorende tot categorie 1 of 2 - 3.2. niet behorend tot categorie 1 of 2 maar met bijzondere risico’s waarvoor een vereenvoudigd veiligheidsen gezondheidsplan is vereist (Besluit van 25 februari 2003) Vereisten 3.1. : - coördinator niveau 3 - coördinatiedagboek - veiligheidsdossier Vereisten 3.2. : - coördinator niveau 3 - coördinatiedagboek - veiligheidsdossier - vereenvoudigd veiligheidsen gezondheidsplan - voorafgaande kennisgeving. De taken van de coördinator worden afgesproken in een contract met de bouwheer. In het contract staat de duur van de taken. De taken omvatten de toepassing van de preventieprincipes in de ontwerpen uitvoeringfase en verder:



Research Centre

In de ontwerpfase: - opstellen van een veiligheidsen gezondheidsplan; - opstellen van een veiligheidsdossier; - gebruik bepalen van de gemeenschappelijke middelen (collectieve bescherming, hef- en hijsmiddelen, voorlopige toegang, algemene installaties) en hun verdeling vastleggen in een geschreven nota; - opmaken van een coördinatiedagboek. In de uitvoeringsfase: - onthaal verzekeren van de ondernemingen op de bouwwerk (gemeenschappelijke inspectie van de werf, onderzoek van het veiligheidsen gezondheidsplan); - coördinatie en samenwerking organiseren tussen de werkgevers; - bijwerken van het veiligheidsen gezondheidsplan, het dossier met betrekking tot het onderhoud en de externe interventies; - de overlegstructuur voorzitten indien deze bestaat. Kwalificatie De opdrachtgever moet zich ervan vergewissen dat de door hem aangeduide coördinator over voldoende competenties beschikt. De aard van de compenties zijn vastgelegd. Verder dienen ze een specifieke vorming te volgen bij een erkend opleidingsinstituut. De vorming moet elke vijf jaar geactualiseerd worden. Veiligheids- en gezondheidsplan De coördinator moet een veiligheidsen gezondheidsplan (Plan General de Coordination PGC) opstellen voor bouwwerven met een voorafgaande kennisgeving. Dit betekent dus voor bouwwerken van categorie 1 en 2 evenals voor bouwwerken van categorie 3 met specifieke risico’s. Het plan wordt opgesteld in de ontwerpfase en moet door de bouwheer aan de werkgevers tijdens de aanbesteding overhandigd worden. Het plan moet gedurende vijf jaar na beëindiging van het bouwwerk bewaard worden. Bij bouwwerken waarvan de kosten hoger zijn dan 760.000 €uro moet de coördinator de voorzieningen op de bouwwerf laten aanleggen (aan- en afvoerroutes, riolering, water, elektriciteit ed.) vooraleer de activiteiten starten. Voorafgaandelijke kennisgeving De opdrachtgever staat in voor een voorafgaandelijke kennisgeving bij werkzaamheden die - meer dan 30 dagen duren of; - meer dan 500 mandagen duren en; - meer dan 20 werknemers gelijktijdig tewerkstellen. Deze werkzaamheden hebben een geschatte kostprijs van 300.000 €uro. De kennisgeving dient minstens 30 dagen voor aanvang van de bouwwerken of samen met de bouwaanvraag verstuurd te worden naar de Arbeidsinspectie, OPPBTP, CRAM of CGSS. De kennisgeving moet op de bouwwerf geafficheerd worden. Luxemburg



Research Centre

Aanstelling van coördinatoren Art. 3 van het Groothertogelijke reglement van 29 oktober 2004 bepaalt dat de opdrachtgever of de bouwdirectie een of meer cooerdinatoren inzake veiligheid en gezondheid aanstelt voor een bouwplaats waarop verscheidene ondernemingen werkzaam zullen zijn. De opleiding van de veiligheidsen gezondheidscoördinatoren is opgenomen in een afzonderlijk Groothertogelijk reglement betreffende de goedkeuring van de veiligheidsen gezondheidscoördinatoren. Voorafgaande kennisgeving Art. 6 van het Groothertogelijke reglement van 29 oktober 2004 bepaalt dat de opdrachtgever of de bouwdirectie overeenkomstig bijlage III opgestelde voorafgaande kennisgeving doet vóór de aanvang van de werkzaamheden aan de Inspectie van Arbeid en Mijnwezen toekomen in het geval van bouwplaatsen: - waar de vermoedelijke duur van de werkzaamheden langer dan 30 werkdagen is en waar meer dan 20 werknemers tegelijkertijd aan het werk zijn, of - waarvan de vermoedelijke duur langer dan 500 mandagen is. De voorafgaande kennisgeving moet zichtbaar en ministens 10 dagen voorafgaand aan de aanvang op de bouwplaats worden aangeplakt en zo nodig worden bijgewerkt. Veiligheids- en gezondheidsplan Art. 5 van het Groothertogelijke reglement van 29 oktober 2004 bepaalt dat de opdrachtgever of de bouwdirectie erop toeziet dat er, vóór de opening van de bouwplaats, een algemeen veiligheidsen gezondheidsplan wordt opgesteld - voor werkzaamheden met specifieke risico’s vermeld in bijlage II; - voor werkzaamheden waarvoor een voorafgaandelijke kennisgeving vereist is. Het algemene veiligheidsen gezondheidsplan definieert alle eigen maatregelen om risico’s te voorkomen die het gevolg zijn van het feit dat verschillende tussenkomende partijen tegelijkertijd of na elkaar activiteiten verrichten. De werkgever gebruikt het algemene veiligheidsen gezondheidsplan, dat door de coördinator werd opgesteld, als werkmiddel om doeltreffender te coördineren. Het bijzondere veiligheidsen gezondheidsplan bevat maatregelen die eigen zijn aan de onderneming en de risico’s voorkomen die typisch zijn voor de activiteiten van deze onderneming (resultaten van de risico-evaluatie). Het bijzondere veiligheidsen gezondheidsplan is in zijn geheel in het algemene veiligheidsen gezondheidsplan van de coördinator opgenomen. Coördinatiedagboek Net als in België en Frankrijk legt de wetgever het bijhouden van een coördinatiedagboek op. Dit is het register, op genummerde pagina’s, van alle documenten die tijdens de werken door de coördinator worden opgesteld, bijvoorbeeld de gegevens en aantekeningen inzake de coördinatie en de gebeurtenissen op de bouwplaats. Het coördinatiedagboek bevat inlichtingen over beslissingen, vaststellingen en gebeurtenissen die voor de uitvoering van het bouwwerk van belang zijn. De



Research Centre coördinator moet dit dagboek vijf jaar lang als informatiebron bewaren voor het geval de goede uitvoering van de in deze verordening beoogde taken wordt betwist. Spanje Aanstelling van coördinatoren Art. 3 van het Koninklijk Besluit 1627/1997 bepaalt dat de bouwheer een coördinator-ontwerp en een coördinator-uitvoering moet aanstellen indien meerdere werkgevers en/of zelfstandigen activiteiten op de bouwwerf (zullen) uitvoeren. De coördinatoren kunnen één en dezelfde persoon zijn. Veiligheids- en gezondheidsstudie Art. 4 van het Koninklijk Besluit 1627/1997 bepaalt dat een veiligheidsen gezondheidsstudie dient opgesteld te worden in de ontwerpfase indien: - het budget voor het bouwwerk hoger is dan 75 miljoen Peseta’s (450.759,08 €); - het geschatte aantal werkdagen meer dan 30 bedraagt, en er meer dan 20 werknemers gelijktijdig aan het werk zijn; - het aantal mandagen meer dan 500 bedraagt; - volgende bouwwerkzaamheden uitgevoerd worden: tunnels, galerijen, ondergrondse leidingen, dammen. De technische gids verduidelijkt hoe men het budget voor het bouwwerk moet berekenen in punt 1. De technische gids verklaart eveneens hoe het aantal mandagen moet berekend worden in punt 3. De technische gids verduidelijkt verduidelijkt om welke bouwwerkzaamheden het in het vierde punt gaat: het betreft niet het aanleggen van pijpleidingen in de open lucht, maar wel degelijk pijpleidingen die zich volledig ondergronds bevinden, het betreft eveneens herstellingswerken, en het bouwen van dammen, gezien de risico’s die deze werken met zich kunnen brengen. Indien de bouwwerkzaamheden geen van de vermelde voorwaarden bevat, dient een aangepaste beperkte veiligheidsen gezondheidsstudie opgesteld te worden. Artikelen 5 en 6 leggen respectievelijk de inhoud van de globale en de beperkte veiligheidsen gezondheidsstudie vast. De veiligheidsstudie dient voor het opmaken van het veiligheid- en gezondheidsplan. Art. 7 van het Koninklijk Besluit 1627/1997 bepaalt dat het veiligheid- en gezondheidsplan permanent dient bewaard te worden op de bouwplaats. Voorafgaande kennisgeving De verplichting tot een voorafgaande melding van de opening van een bouwwerf is in het Spaanse Besluit opgenomen in artikel 18. De inhoud hiervan is terug te vinden in bijlage III van het besluit. Tsjechië Aanstelling van coördinatoren Act. 309/2006 Coll. § 14 bepaalt dat de opdrachtgever één of meerdere coördinatoren moet aanstellen, in functie van de aard en de complexiteit van de bouwopdracht. De coördinator kan een natuurlijk of rechtspersoon zijn. De wetgever maakt geen onderscheid tussen de coördinator tijdens de planningsfase en de uitvoeringsfase.



Research Centre Veiligheids- en gezondheidsplan Act. 309/2006 Coll. § 15 bepaalt dat de opdrachtgever erop toeziet dat een veiligheidsen gezondheidsplan wordt opgesteld, niet de bouwdirectie. Voorafgaande kennisgeving Act. 309/2006 Coll. § 15 bepaalt bepaalt dat de opdrachtgever een voorafgaande kennisgeving toezendt aan de bevoegde arbeidsinspectie minstens 8 dagen voor de bouwwerf wordt overgedragen aan de contractor in het geval van bouwplaatsen: - waar de vermoedelijke duur van de werkzaamheden langer dan 30 werkdagen is en waar meer dan 20 werknemers tegelijkertijd aan het werk zijn, of - waarvan de vermoedelijke duur langer dan 500 mandagen is. De kennisgeving wordt zichtbaar geafficheerd op de bouwwerf gedurende het hele verloop van de bouwwerken. Verenigd Koninkrijk Aanstelling van coördinatoren De Europese Richtlijn 92/57/EEG legt de aanstelling van een of meer veiligheidsen gezondheidscoördinatoren op voor alle bouwwerken wanneer op de bouwplaats meer dan één onderneming werkzaam is (regulation 3.1). Het legt aan die personen onder andere de volgende verplichtingen op: coördinatie van de activiteiten tijdens de uitwerking van het ontwerp van het bouwwerk en bij de uitvoering (regulations 5(a) en 6), en opstelling van een veiligheidsen gezondheidsplan (regulations 5(b) en 6(c)) en van een veiligheidsen gezondheidsdossier (regulation 5(c)). De Construction (Design and Management) Regulations 1994 (CDM 94) legde de aanstelling van gelijkwaardige personen met gelijkwaardige verplichtingen op, maar beperkte dit, in het kader van het nationale beleid, tot de gevallen waarin het bouwproject moest worden meegedeeld aan de Health and Safety Executive (met andere woorden wanneer de vermoedelijke duur van de werkzaamheden meer dan 30 dagen is of de bouwwerken voor een opdrachtgever meer dan 500 mandagen vereisen) of wanneer er vijf of meer werknemers bij betrokken waren. Deze beslissing werd ingegeven door het feit dat de opgelegde vereisten met betrekking tot de aanstelling van coördinatoren en de opstelling van formele plannen voor kortere bouwprojecten een buitensporig zware belasting betekenden voor de kleinere bedrijven die dergelijke projecten vaak uitvoeren en dat de vereiste mate van planning en coördinatie voldoende was verzekerd door de verplichtingen van CDM 94 die van toepassing zijn op aannemers en door die welke worden opgelegd door de Health and Safety at Work Act 1974 (Wet betreffende de Veiligheid en de Gezondheid op het Werk) en de Management of Health and Safety at Work Regulations 1999 (Voorschriften betreffende het Beheer van de Veiligheid en de Gezondheid op het Werk). In de Construction (Design and Management) Regulations 2007 (CDM 2007).wordt deze aanpak behouden, maar wordt de drempel voor de verplichte kennisgeving van projecten vereenvoudigd. Het bouwproject moet worden meegedeeld aan de Health and Safety Executive wanneer de vermoedelijke duur van de werkzaamheden meer dan 30 dagen is of de bouwwerken voor een opdrachtgever meer dan 500 mandagen vereisen. De vereisten voor samenwerking en coördinatie werden echter



Research Centre verstrengd door de invoering van uitdrukkelijke verplichtingen (regulations 5 en 6) voor alle verantwoordelijken voor alle projecten. De Europese Commissie heeft hier opnieuw de geschiktheid van deze benadering van de uitvoering ter discussie gesteld. Veiligheids- en gezondheidsplan Het opmaken van een veiligheidsen gezondheidsplan is enkel verplicht voor de bouwwerken waarvoor een voorafgaandelijke kennisgeving verplicht is: te weten bouwwerken met werkzaamheden van - meer dan 30 dagen of - meer dan 500 mandagen Voorafgaande kennisgeving De CDM coördinator verzendt de kennisgeving na zijn aanstelling (Regulation 21). Indien geen coördinator aangesteld werd valt de taak ten laste van de opdrachtgever. De redelijkerwijsclausule Regulation 6 legt aan alle betrokken partijen de coördinatie van de activiteiten op om de veiligheid en de gezondheid van de werknemers te verzekeren, voor zover dit redelijkerwijze (so far as is reasonably practicable) mogelijk is. Ook regulations 7(2) ‘algemene preventieprincipes’, 9(1) ‘project management’, 10(3) ‘informatie’, 11(2) ‘plichten van ontwerpers’, 13(2)(7) ‘plichten van contractors’, 22(1) ‘plichten van de coördinator uitvoering’, 23(1) ‘planning constructiefases’ en regulations uit deel 4 en 5 en uit de schedules vermelden de redelijkerwijsclausule. De bepalingen met betrekking tot het vaststellen van de competenties (Regulation 4) en het inzetten van de middelen. De notie ‘redelijkerwijze’ wordt gebruikt in de regelgeving die de kaderrichtlijn omzet en is daar onderwerp van betwisting met de Europese Commissie geweest (zie 2.5.3.1. Verenigd Koninkrijk). Het Hof van Justitie heeft echter geoordeeld dat de betwiste bepaling de verantwoordelijkheid van de werkgevers niet beperkt. Zweden Voorafgaande kennisgeving Conform de Provisions AFS 1999: 3 Section 12 moet een voorafgaandelijke kennisgeving plaatsvinden, onder dezelfde voorwaarden als in de Europese richtlijn: - de geschatte duur van de werkzaamheden meer dan 30 werkdagen bedragen en er op de bouwwerf minstens 20 werknemers gelijktijdig tewerkgesteld zijn; - de werkzaamheden naar schatting meer dan 500 mandagen zullen bedragen. In AFS 1999:3 Sectie 13(c) is opgenomen dat de voorafgaande kennisgeving dient uitgehangen te worden op de bouwplaats en dat deze, indien nodig, periodiek dient aangepast te worden. Dit is een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn. Veiligheids- en gezondheidsplan



Research Centre De opdrachtgever stelt een veiligheidsen gezondheidsplan op voor de werkzaamheden waarvoor een voorafgaandelijke kennisgeving verplicht is of waarbij bepaalde gevaarlijke werkzaamheden worden verricht. In sectie 11 van AFS 1999:3 is de inhoud van het veiligheidsen gezondheidsplan terug te vinden zoals vooropgesteld in de Europese richtlijn. Voor werken die op kleinere schaal worden uitgevoerd en waarvoor geen voorafgaande kennisgeving vereist is, en voor zover die ook geen risico’s betreffen die opgenomen zijn in bijlage II van de Europese richtlijn, wordt niet geëist dat er veiligheidsplannen zijn. De reden voor deze wijziging was dat het onredelijk werd geacht om veiligheidsplannen op te stellen voor kleine bouwwerken en constructies, zoals ondermeer basisonderhoud en reparaties.

5.5.3.2

Uitwerking van het ontwerp van het bouwwerk: algemene principes – Artikel 4

Artikel 4 van de Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen bepaalt dat in de ontwerp-, studieen uitwerkingsfasen van het ontwerp van het bouwwerk de algemene preventieprincipes betreffende veiligheid en gezondheid in acht worden genomen door de bouwdirectie en in voorkomend geval door de opdrachtgever. België Preventieprincipes In het Koninklijk Besluit Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen komen de algemene preventieprincipes niet als dusdanig voor. Wel vermeldt de Welzijnswet in Art. 15 dat de personen die op enigerlei wijze betrokken zijn bij de verplichtingen in verband met werkzaamheden op een tijdelijke of mobiele bouwplaats de algemene preventiebeginselen moeten toepassen. De wet en het besluit definiëren respectievelijk de algemene opdracht en de taken van de coördinator. De bepalingen in de Welzijnswet zijn conform deze in de Europese richtlijn. In de ontwerpfase bestaat de hoofdtaak van de coördinator vooral uit de coördinatie van de tenuitvoerlegging van de algemene preventieprincipes, met inbegrip van de architecturale keuzes. Hij stelt het veiligheidsen gezondheidsplan op. Het Koninklijk Besluit bevat een reeks specifiekere bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 92/57/EEG. Zo bevat het veiligheidsen gezondheidsplan kritieke fasen waarop de coördinatorverwezenlijking ten minste op de bouwplaats aanwezig moet zijn. De coördinator-ontwerp past het veiligheidsen gezondheidsplan aan elke wijziging aangebracht aan het ontwerp; hij maakt de elementen uit het veiligheidsen gezondheidsplan over aan de tussenkomende partijen voor zover deze elementen hen betreffen; hij adviseert de opdrachtgevers betreffende de overeenstemming van het document gevoegd bij de offertes, met het veiligheidsen gezondheidsplan en stelt hen in kennis van eventuele niet-overeenstemmingen. Conform de Europese richtlijn stelt de coördinator betreffende veiligheid en gezondheid tijdens de uitwerkingsfase van het ontwerp van het bouwwerk een dossier samen dat is aangepast aan de kenmerken van het bouwwerk en waarin de voor de veiligheid en de gezondheid nuttige gegevens worden vermeld, waarmee bij eventuele latere werkzaamheden rekening moet worden gehouden. EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre

Specifiekere bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 92/57/EEG: Coördinatiedagboek en postinterventiedossier De coördinator opent een coördinatiedagboek en een postinterventiedossier, hij houdt ze verder bij en vult ze aan. Aan het einde van het project worden deze documenten (plan, dagboek en dossier) overhandigd aan de opdrachtgever of aan de bouwdirectie “ontwerp” in het geval de opdrachtgever een particulier is. De inhoud van het postinterventiedossier is nauwkeurig vastgelegd in de bijlagen C deel I en deel II van het Koninklijk Besluit. Denemarken Preventieprincipes De Executive Order No. 589 of 22 June 2001 maakt geen melding van algemene preventieprincipes wel worden specifieke preventiemaatregelen opgesomd. De algemene preventieprincipes zijn opgenomen in de Workplace Assessment, WEA Guideline D.1.1. Duitsland Preventieprincipes Op elk moment dienen de principes van de risico-evaluatie, zoals bepaald in §4 van het Arbeitsschutzgesetz te worden nageleefd. De RAB 33 (Regeln zum Arbeitsschutz auf Baustellen) beschrijft de principes alsook de coördinatietaken en -verantwoordelijkheden tijdens de planningsfase en de uitvoeringsfase. Finland Preventieprincipes Bij het opmaken van de plannen houdt de opdrachtgever rekening met de preventieprincipes. (Sectie 4 Government Decision on the Safety of Construction Work (629/1994)) . Voor aanvang van de werkzaamheden maakt de projectcoördinator een plan op van de inrichting en het gebruik van de bouwwerf. Hij maakt daarvoor een risico-evaluatie op met preventieen beschermingsmaatregelen. Inbegrepen in deze evaluatie zijn minstens volgende onderwerpen: - aantal en plaats van kantoren, personeelsverblijfplaatsen en opslagruimten; - plaatsing van machines en arbeidsmiddelen; - plaatsing van de opgeschepte aarde; - plaatsing van laad- en losplaatsen, constructiemateriaal en stoffen; - interne transportwegen en verbinding met de weg; - toegangsplaatsen, transportwegen en hun onderhoud; - orde en netheid van de bouwwerf; - verzameling, opslag en verwijdering van afval; - brandbestrijding. (Sectie 8 Government Decision on the Safety of Construction Work (629/1994)) Frankrijk



Research Centre

Preventieprincipes De Code du travail vermeldt in Art. L 230-2 algemene preventieprincipes: - risico’s vermijden; - evaluatie van de risico’s die niet kunnen vermeden worden; - bestrijding van de risico’s aan de bron; - aanpassing van het werk aan de mens; - rekening houden met de stand van de techniek; - vervanging van wat gevaarlijk is door wat minder gevaarlijk is; - organisatie van de preventie; - collectieve beschermingsmaatregelen verkiezen boven persoonlijke; - voorlichting en informatie van werknemers. Luxemburg Preventieprincipes Art. 7 van het Groothertogelijke reglement van 29 oktober 2004 is een 1 :1 omzetting Spanje Preventieprincipes De algemene preventieprincipes zijn als dusdanig 1:1 overgenomen in artikel 8 van het Koninklijk Besluit 1627/1997. De Spaanse wetgever legt in artikel 13 het bijhouden van een “incidentenboek” op. Een voorbeeld van zo’n incidentenboek is terug te vinden in bijlage G van de technische gids. Tsjechië Preventieprincipes Act. 309/2006 Coll. §15 bepaalt dat het veiligheidsen gezondheidsplan de risico’s en preventiemaatregelen moet opnemen. De Act maakt geen specifieke vermelding van de preventieprincipes. Verenigd Koninkrijk Preventieprincipes De Construction (Design and Management) Regulations 2007 leggen in Regulation 7 de algemene preventieprincipes vast. Elke persoon met een verplichting in de planningfase houdt bij de uitvoering van zijn taken rekening met de algemene preventieprincipes gedurende het volledige verloop van het project. Elke persoon met een verplichting in de uitvoeringsfase zorgt ervoor dat in de mate van het mogelijke (so far as is reasonably practicable) de algemene preventieprincipes worden toegepast bij de uitvoering van de bouwwerken. Zweden



Research Centre

Preventieprincipes De bepalingen in de Zweedse wetgeving AFS 1999:3 Section 4 en Section 5 betreffende de preventieprincipes zijn een 1:1 omzetting.

5.5.3.3

Uitwerking van het ontwerp van het bouwwerk: taken van de coördinatoren – Artikel 5

Zie ook Artikel 3. Artikel 5 van de Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen bepaalt dat de coördinator betreffende veiligheid en gezondheid volgende taken vervult bij de uitwerking van het ontwerp van het bouwwerk: - Coördinatie van de uitvoering; - Opstellen van een veiligheidsen gezondheidsplan; - Samenstelling van een dossier dat aan de kenmerken van het bouwwerk is aangepast en waarin de voor de veiligheid en de gezondheid nuttige elementen staan vermeld waarmee bij eventuele latere werkzaamheden rekening moet worden gehouden. België Veiligheids- en gezondheidsdossier Art. 34 van het Koninklijk Besluit Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen bepaalt dat het postinterventiedossier verplicht is op alle tijdelijke of mobiele bouwplaatsen waar de bepalingen van de afdelingen II (bouwwerken met een totale oppervlakte kleiner dan 500m2), III (bouwwerken met een totale oppervlakte gelijk aan of groter dan 500m2) en V (bouwplaatsen waar de werken door één enkele aannemer worden uitgevoerd) op van toepassing zijn. De inhoud van het postinterventiedossier is bepaald in Bijlage I. Denemarken Veiligheids- en gezondheidsdossier Het begrip veiligheidsen gezondheidsdossier ontbreekt in de Deense wetgeving, maar paragraaf 13 van Besluit nr 574 wijst in die richting. Eventuele latere bouwwerkzaamheden vallen onder de reguliere wetgeving en vooral de opdrachtgever dient de eerste risico-inventarisatie en voorzieningen te hebben aangegeven. Duitsland Veiligheids- en gezondheidsdossier De coördinator maakt een veiligheidsen gezondheidsdossier op dat dient voor latere werkzaamheden. De RAB 32 (Regeln zum Arbeitsschutz auf Baustellen) beschrijft de inhoud en vorm van een veiligheidsen gezondheidsdossier. Finland EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre

Veiligheids- en gezondheidsdossier De opdrachtgever maakt een geschreven dossier op voor het gebruik, het onderhoud en de herstelling van het gebouw met voldoende informatie over veiligheid en gezondheid. (Sectie 4 Government Decision on the Safety of Construction Work (629/1994)). Frankrijk Veiligheidsdossier De coördinator moet een veiligheidsdossier (Dossier de Maintenance et d’Interventions Ultérieures DIUO) opstellen. Het dossier omvat het onderhoudsdossier zoals voorzien in de Code du travail en het technisch asbestdossier. Luxemburg Veiligheidsdossier Het Groothertogelijke reglement van 29 oktober 2004 bepaalt dat de coördinator een dossier samenstelt dat aan de kenmerken van het bouwwerk is aangepast en waarin de voor de veiligheid en de gezondheid nuttige elementen staan vermeld waarmee bij eventuele latere werkzaamheden rekening moet worden gehouden. Het wordt vanaf de conceptiefase opgesteld door de veiligheidsen gezondheidscoördinator “ontwerp”; tijdens deze fase is het bouwwerkspecifieke dossier nog onvolledig doordat sommige plannen, technische nota’s en gebruiksaanwijzingen nog niet zijn opgemaakt. In het conceptiestadium moet de veiligheidsen gezondheidscoördinator “onwerp” er reeds bij de samenstelling van het bouwwerkspecifieke dossier voor zorgen dat rekening wordt gehouden met de veiligheid van de personen die voor het onderhoud ervoor instaan. Hij moet nagaan welke werkzaamheden te verwachten zijn om het bouwwerk in goede staat te houden. Het feit dat tijdens de conceptiefase een bouwwerkspecifiek dossier wordt opgesteld, wil niet zeggen dat een project onmiddellijk wordt gewijzigd, maar het kan de opdrachtgever en de bouwheer ertoe aanzetten om het oorspronkelijke project aan te passen en op die manier rekening te houden met de opmerkingen van de coördinator. Tijdens de realisatie wordt dit dossier door de veiligheidsen gezondheidscoördinator “bouwplaats” bijgewerkt naarmate de werkzaamheden vorderen, met de hoger genoemde doelstellingen voor ogen en tot de oplevering van het werk. Daarna wordt het aan de opdrachtgever overhandigd. In dit opzicht werd een nieuwe bijlage gecreëerd waarin de modaliteiten en effecten in dit verband zijn opgenomen. Spanje Veiligheidsdossier De Europese richtlijn legt de verplichting op tot het aanleggen van een file met daarin de karakteristieken van het project met de nadruk ook op de relevante veiligheidsen gezondheidsinformatie.



Research Centre Het Koninklijk Besluit 1627/1997 legt de verplichting op tot het opmaken van een voorafgaande studie, waarin de karakteristieken van het project dienen opgenomen te worden. Art. 5.2 van de Spaanse tekst is specifiek voor wat deze studie dient in te houden. Tsjechië Veiligheidsdossier Act. 309/2006 maakt geen melding van een veiligheidsdossier. Verenigd Koninkrijk Veiligheidsdossier De Construction (Management and Design) Regulations voorziet in Regulation 20(2)(e) dat de coördinator een veiligheidsen gezondheidsdossier opmaakt. Zweden Veiligheids- en gezondheidsdossier AFS 1999:3 Sectie 9 bepaalt dat de opdrachtgever een dossier opmaakt dat het ontwerp en de bouw beschrijft, samen met het gebruikte materiaal en aspecten van veiligheid en gezondheid van belang voor werking, onderhoud, herstel, aanpassing en afbraak. De Zweedse wetgever verplicht de opdrachtgever tot het samenstellen van het veiligheidsen gezondheidsdossier. Hij dient zorg te dragen voor de aanpassing van het dossier tijdens de verwezenlijking van het project en hij dient het dossier te bewaren zolang het bouwwerk bestaat en overgedragen wordt aan een eventuele nieuwe eigenaar.

5.5.3.4

Verwezenlijking van het bouwwerk: taken van de coördinatoren – Artikel 6

Artikel 6 van de Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen bepaalt dat de coördinator betreffende veiligheid en gezondheid volgende taken vervult bij de verwezenlijking van het bouwwerk: - Coördinatie van de naleving van de algemene principes betreffende preventie en veiligheid; - Coördinatie van de tenuitvoerlegging van de relevante bepalingen, om ervoor te zorgen dat de werkgevers en, indien dat nodig is voor de bescherming van de werknemers, de zelfstandigen; - Uitvoering van eventuele aanpassingen van het veiligheidsen gezondheidsplan; - Organisatie van de samenwerking en de coördinatie van de werkzaamheden van de werkgevers, ook van die welke elkaar op de bouwplaats opvolgen, evenals de wederzijdse informatie; - Coördinatie van de controle op de juiste toepassing van de vastgestelde werkprocedures; - Treffen van de nodige maatregelen opdat alleen bevoegde personen de bouwplaats kunnen betreden. België Conform de bepalingen van de Europese richtlijn legt de Welzijnswet de opdrachten van de coördinator vast in de realisatiefase; de coördinator is belast met de coördinatie, tussen alle partijen, van de



Research Centre tenuitvoerlegging van de algemene preventieprincipes, met de controle van de correcte toepassing van het veiligheidsplan en van de werkprocedures. Het Koninklijk Besluit bevat een reeks specifiekere bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 92/57/EEG: Indien nodig past de coördinator het plan aan en meldt hij deze elementen aan de betrokkenen. De coördinator moet ook het coördinatiedagboek en het interventiedossier vervolledigen. Hij noteert in het coördinatiedagboek de tekortkomingen van de tussenkomende partijen en stelt de opdrachtgevers hiervan in kennis; hij noteert de opmerkingen van de aannemers in het coördinatiedagboek en laat ze door de betrokken partijen viseren; hij vult het postinterventiedossier aan in functie van de elementen van het geactualiseerde veiligheidsen gezondheidsplan die voor de uitvoering van latere werkzaamheden aan het bouwwerk van belang zijn; hij draagt het geactualiseerde veiligheidsen gezondheidsplan, het geactualiseerde coördinatiedagboek en het postinterventiedossier over aan de opdrachtgevers en stelt die overdracht vast in een proces-verbaal dat bij het postinterventiedossier wordt gevoegd. Coördinatiestructuur De coördinator-verwezenlijking roept eveneens de coördinatiestructuur samen. Het Koninklijk Besluit voorziet in de oprichting van een coördinatiestructuur. De coördinatiestructuur is in essentie een bemiddelings- en consultatieorgaan en moet zorgen voor de uitwisseling van de informatie. Het verenigt de verantwoordelijken (opdrachtgever, bouwinspectie, aannemers, …) en de vertegenwoordigers van de werknemers. De oprichting van een structuur is verplicht voor de bouwplaatsen waar ofwel het vermoedelijke werkvolume meer dan 5000 mandagen bedraagt ofwel de geschatte prijs van de totale werken 250.000 €uro overschrijdt ofwel ten minste drie aannemers gelijktijdig werken uitvoeren. Denemarken Denemarken kent geen coördinator uitvoering. Duitsland De bepalingen uit §3 van de Baustellenverordnung zijn een 1:1 omzetting van de bepalingen van de Europese richtlijn 92/57/EEG. Enkel bij de aanpassing van het veiligheids-en gezondheidsplan wordt vermeld dat dit dient te gebeuren bij wezenlijke veranderingen. Finland Sectie 10 van de Government Decision on the Safety of Construction Work (629/1994) legt gelijkaardige bepalingen op aan de bouwplaatscoördinator in de uitvoeringsfase van het bouwwerk. Frankrijk De wetgever maakt een onderscheid tussen de betrokkenen afhankelijk van hun juridische aard, en geeft aan dat hij het een essentieel principe van de Europese richtlijn vindt dat "coördineren" niet wil zeggen "doen in de plaats van". De opdrachtgever, de uitvoerder(s) en de coördinator(en) moeten elk voor wat hen betreft, de principes toepassen of laten toepassen, zowel tijdens de fase van het ontwerp, de studie en de uitwerking van het project van het werk als tijdens de uitvoeringsfase. Opdrachten van de coördinator tijdens de uitvoering:



Research Centre

Art. R238-18 van le Code du Travail bepaalt dat tijdens de uitvoering van het werk de coördinator, onder de verantwoordelijkheid van de bouwheer: - Tussen de verschillende ondernemingen, inclusief onderaannemers, de coördinatie organiseert van hun gelijktijdige of opeenvolgende activiteiten, de modaliteiten van hun gemeenschappelijk gebruik van de installaties, materialen en verticale en horizontale verplaatsing, hun wederzijdse informatie alsook hun onderlinge uitwisseling van de instructies inzake veiligheid en bescherming van de gezondheid; - Waakt over de correcte toepassing van de coördinatiemaatregelen; - Houdt het algemeen coördinatieplan up-to-date, past het aan en ziet toe op de toepassing ervan; - Vult het dossier van latere interventie op het werk aan; - Houdt rekening met de interferenties met de exploitatieactiviteiten op het terrein waarin of in de nabijheid waarvan de bouwplaats is ingericht, en gaat voor het begin van de werken over tot een gemeenschappelijke inspectie; - Hij deelt ook aan de ondernemingen de veiligheidsinstructies mee: - Hij zit het interbedrijvencollege voor veiligheid en gezondheid voor. Luxemburg Art. 11 van het Groothertogelijke reglement van 29 oktober 2004 is een 1 :1 omzetting Spanje De taken van de coördinator verwezenlijking liggen vast in artikel 9 van het Koninklijk Besluit 1627/1997. Het gaat om een 1:1 omzetting. Tsjechië Act. 309/2006 bepaalt dat de coördinator alle betrokken werkgevers-contractors op elk moment informeert over de risico’s voor de veiligheid en de gezondheid op de bouwplaats. Hij waarschuwt de contractors met betrekking tot elke onregelmatigheid op de bouwplaats die de veiligheid en de gezondheid van de werknemers in het gedrang brengt en hij stelt verbetermaatregelen voor. De coördinator informeert de opdrachtgever indien de contractor de verbetermaatregelen niet naleeft. De coördinator voert alle activiteiten uit in bijkomende regelgeving worden bepaald. Verenigd Koninkrijk Regulation 22 van de Construction (Management and Design) Regulations bepaalt dat voor de bouwwerken waarvoor een voorafgaandelijke kennisgeving is vereist, de coördinator-uitvoering de activiteiten in de uitvoeringsfase zondanig plant, beheert en bewaakt dat deze in de mate van het mogelijke (redelijkerwijsprincipe) geen risico meebrengen voor de veiligheid en de gezondheid . Hij past daarbij de preventieprincipes toe. Voor alle andere bouwwerken coördineren de betrokken partijen de activiteiten en passen ze de algemene preventieprincipes toe. Zweden



Research Centre Het is de persoon die wettelijk de verplichting tot coördinatie heeft die volgende activiteiten dient uit te voeren : - coördinatie van de naleving van de algemene principes betreffende preventie en veiligheid; - coördinatie van de tenuitvoerlegging van de relevante bepalingen, om ervoor te zorgen dat de werkgevers en, indien dat nodig is voor de bescherming van de werknemers, de zelfstandigen; - uitvoering van eventuele aanpassingen van het veiligheidsen gezondheidsplan; - organisatie van de samenwerking en de coördinatie van de werkzaamheden van de werkgevers, ook van die welke elkaar op de bouwplaats opvolgen, evenals de wederzijdse informatie; - coördinatie van de controle op de juiste toepassing van de vastgestelde werkprocedures; - treffen van de nodige maatregelen opdat alleen bevoegde personen de bouwplaats kunnen betreden. Deze bepalingen zijn opgenomen in AFS 1999:3 Section 13 en Section 14.

5.5.3.5

Verantwoordelijkheden van bouwdirecties, opdrachtgevers en werkgevers – Artikel 7

Artikel 7 van de Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen bepaalt dat bouwdirecties of opdrachtgevers die een of meer coördinatoren hebben aangesteld niet ontslagen zijn van hun verantwoordelijkheden ter zake. België Verantwoordelijkheid Bouwdirecties of opdrachtgevers die een of meer coördinatoren hebben aangesteld, zijn niet ontslagen van hun verantwoordelijkheden ter zake. Specifiekere bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 92/57/EEG: Het Koninklijk Besluit bepaalt in artikel 4quinquies dat de overeenkomst met de coördinator geen clausules mag bevatten die de verantwoordelijkheden van anderen aan de coördinator overdragen. De Welzijnswet voorziet strafbepalingen voor de opdrachtgever en de bouwdirectie indien zij geen of onvoldoende toezicht hebben gehouden op de verplichtingen betreffende de veiligheid en gezondheid die de coördinatoren moeten naleven. De strafbepalingen gaan van geldboetes tot gevangenisstraffen. Denemarken Verantwoordelijkheid Volgens Verordening nr. 576 (zie ook WEA Guideline F.1.2. – 7.1 voor wat betreft de coördinator verwezenlijking) zijn opdrachtgevers gedurende het hele bouwproces verantwoordelijk. Zo zijn ze verantwoordelijk voor het aanreiken van concrete veiligheidsmaatregelen bij gemeenschappelijke bouwwerken.De Deense wet geeft aan welke aspecten tot de verantwoordelijkheid van de opdrachtgever behoren en in documenten in de tenderfase moeten zijn aangegeven. De coördinator kent nadrukkelijk geen wettelijke aansprakelijkheid.



Research Centre Duitsland Verantwoordelijkheid §5 van de Baustellenverordnung legt de verantwoordelijkheid bij de werkgever. Finland Verantwoordelijkheid De bepalingen over de verantwoordelijkheid van de bouwdirectie of opdrachtgever zijn niet opgenomen in de Government Decision on the Safety of Construction Work (629/1994). Frankrijk Verantwoordelijkheid De interventie van de coördinator wijzigt de aard noch de omvang van de verantwoordelijkheden die rusten op elk van de deelnemers aan de verrichtingen van bouw en burgerlijke bouw (Art. L 235-5 van de Code du Travail). Luxemburg Verantwoordelijkheid Art. 13 van het Groothertogelijke reglement van 29 oktober 2004 is een 1 :1 omzetting Spanje Verantwoordelijkheid Artikel 7 punt 1 van de Europese richtlijn is als zodanig overgenomen in art 3.3 van het Koninklijk Besluit 1627/1997. Tsjechië Verantwoordelijkheid Act. 309/2006 maakt geen melding van het principe van de verantwoordelijkheid van de werkgever. Section 101 van de Labour Code legt de verplichting voor de zorg voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers bij de werkgevers. Deze zorg maakt integraal en onverminderd deel uit van de taken van de werkgever.

Verenigd Koninkrijk Verantwoordelijkheid



Research Centre Het principe van de verantwoordelijkheid van de werkgever is uitgewerkt door de Health and Safety at Work Act en de Health and Safety at Work Regulations. De bepalingen uit de Construction (Design and Management) Regulations doen geen afbreuk aan deze bepalingen. Zweden Verantwoordelijkheid Bepalingen betreffende de verantwoordelijkheid van de werkgever in verband met project voorbereiding en design liggen vervat in AFS 1995:4 “Design of Buildings and Plant” (enkel in het Zweeds beschikbaar).

5.5.3.6

Preventie- en beschermingsmaatregelen – Artikel 8

Artikel 8 van de Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen bepaalt dat bij de uitvoering van het bouwwerk de preventieen beschermingsmaatregelen zoals bepaald in de kaderrichtlijn, worden toegepast. België Algemene preventiemaatregelen worden toegepast volgens het principe van de preventiehiërarchie op het in stand houden van de bouwplaats; de toegangsmogelijkheden, verplaatsings- en verkeersroutes of -zones; het interne transport, het in stand houden en de controle van het materiaal, de afbakening en inrichting van zones voor opslag, oa van gevaarlijke materialen of stoffen; de verwijdering van gebruikte gevaarlijke materialen; de opslag en de verwijdering of afvoer van afval en puin; de aanpassing van de duur van de werken; de samenwerking tussen werkgevers en zelfstandigen; de wisselwerking met exploitatie ter plaatse op of in de nabijheid van de bouwplaats. Specifiekere bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 92/57/EEG: In het Koninklijk Besluit is in de preventiehiërarchie als laatste punt “veiligheidssignalisering” toegevoegd. De lijst van de toepassingsgebieden is een 1:1 omzetting. Denemarken Art 44 van EO 589 bevat de bepalingen over preventieprincipes. De bepaling over de samenwerking tussen verschillende werkgevers is in art. 20 van WEA 268 opgenomen en is een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn. Duitsland §5(1) van de Baustellenverordnung is een 1:1 omzetting met uitzondering van de punten a)b)c)e)f). Finland De bepalingen over preventieprincipes zijn niet opgenomen in de Government Decision on the Safety of Construction Work (629/1994). Frankrijk



Research Centre

De Code du travail bevat de algemene preventieprincipes zoals opgenomen uit de kaderrichtlijn. In de bepalingen met betrekking tot de tijdelijke en mobiele bouwplaatsen zijn de preventieprincipes niet verder uitgewerkt. Luxemburg Artikel 14 van het Groothertogelijke reglement van 29 oktober 2004 is een 1 :1 omzetting Spanje Het Artikel 10 van het Koninklijk Besluit 1627/1997 is een 1:1 omzetting van Artikel 8 van de Europese richtlijn. Tsjechië Act 309/2006 Coll. § 3 bevat dezelfde bepalingen uit de Europese richtlijn, met één bijkomende bepaling die voorziet dat de werkgever een lijst moet bijhouden van de werknemers en andere personen aanwezig op de bouwplaats. Verenigd Koninkrijk Regulation 7(2) van de Construction (Management and Design) Regulations bepaalt dat elke betrokken partij onder deze wetgeving in de uitvoeringsfase van het bouwwerk in de mate van het mogelijke (redelijkerwijsprincipe) de algemene preventieprincipes toepast. Zweden AFS 1999:3 Secties 15, 18, 19, 21 en 26 en AFS 1999:3 sectie 46 bevat gedeeltelijk in andere bewoordingen en gedeeltelijk als een 1:1 omzetting, de bepalingen betreffende de algemene preventieprincipes zoals in de Europese richtlijn vastgelegd.

5.5.3.7

Verplichtingen van werkgevers – Artikel 9

Artikel 9 van de Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen bepaalt dat de werkgevers maatregelen treffen die in overeenstemming zijn met de minimumvoorschriften van bijlage IV, en zij houden rekening met de aanwijzingen van de coördinator(en) betreffende veiligheid en gezondheid. Zie 5.5.3.13 Bijlage IV : Minimumvoorschriften betreffende veiligheid en gezondheid

5.5.3.8

Voorlichting van de werknemers – Artikel 11

Artikel 11 van de Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen bepaalt dat de werknemers en/of hun vertegenwoordigers ingelicht worden over alle te nemen maatregelen ten aanzien van de veiligheid en gezondheid van de werknemers op de bouwplaats. De inlichtingen moeten bevattelijk zijn voor de betrokken werknemers. België EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre

De werkgever treft de nodige maatregelen ter bevordering van het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk, met inbegrip van het voorlichten van de werknemer over de aard van zijn werkzaamheden, de daaraan verbonden overblijvende risico's en de maatregelen die erop gericht zijn deze gevaren te voorkomen of te beperken. Specifiekere bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 92/57/EEG: Het Koninklijk Besluit Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen bepaalt het moment van voorlichting: 1° bij zijn indiensttreding; 2° telkens wanneer dit in verband met de bescherming van het welzijn noodzakelijk is. De Welzijnswet, Art. 77 bepaalt dat alle bevelen, raadgevingen en aanbevelingen vanwege de preventieen beschermingsdiensten, de Hoge Raad en het Comité bedoelde organen die schriftelijk door middel van aanplakbiljetten of individuele nota's aan de werknemers gegeven worden, op zulke wijze gesteld zijn dat zij door alle werknemers begrepen worden. Denemarken EO 576 bepaalt dat de werknemers en/of hun afgevaardigden dienen geïnformeerd te worden over de maatregelen die getroffen zijn of dienen te worden getroffen op de bouwwerf. Duitsland De richtlijn bepaalt dat de werkgever de werknemers en de werknemersvertgenwoordigers informeert in een duidelijke vorm en taal over de beschermingsmaatregelen. De BaustellenV legt in §5 de verplichting enkel op aan de werknemers. Finland Artikel 17 §2 van de Occupational Safety and Health Act (738/2002) bepaalt dat werkgever de werknemers en de werknemersvertgenwoordigers informeert over alle mogelijke aspecten die de veiligheid en de gezondheid van de werknemers in het gedrang brengen, over de resultaten van de analyses en over de actieplannen en preventieen beschermingsmaatregelen. Ook de Government Decision on the Safety of Construction Work (629/1994) bevat informatieplichten vervat in Artikelen 3 en 10. Frankrijk Als een interbedrijvencollege gezondheid en veiligheid is opgericht, dient dit als orgaan voor informatie en raadpleging van de werknemers (art. L 235-11). In de andere gevallen is de wetgeving op de voorlichting van de werknemers van toepassing (cfr. art. L236-1 over het comité gezondheid, veiligheid en arbeidsvoorwaarden). Luxemburg Art. 17 van het Groothertogelijke reglement van 19 oktober 2004 is een 1 :1 omzetting Spanje Artikel 15 van het Koninklijk Besluit 1627/1997 is een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn.



Research Centre Tsjechië Act 309/2006 bevat geen bepalingen omtrent de voorlichting van de werknemers. Section 101 en 108 van de Labour Code regelen de informatieplicht van de werkgever inzake veiligheid en gezondheid. Verenigd Koninkrijk De bepalingen zijn identiek geregeld via Regulation 13(4)(c) en (5) van de Construction (Design and Management) Regulations 2007 en Regulation 10 van de Management of Health and Safety at Work Regulations. Zweden AFS 1999:3 Section 48 betreffende de informatie die dient verstrekt te worden aan de werknemers is een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn.

5.5.3.9

Raadpleging en overleg met werknemers – Artikel 12

Artikel 12 van de Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen bepaalt dat de raadpleging en de deelneming van de werknemers en/of hun vertegenwoordigers ter zake geschieden in overeenstemming met artikel 11 van Europese richtlijn 89/391/EEG, waarbij een passende coördinatie plaatsvindt tussen de werknemers en/of de werknemersvertegenwoordigers in de ondernemingen die actief zijn op de arbeidsplaats. België De Welzijnswet van 4 augustus 1996 legt de bevoegdheden en de werking van het comité voor preventie en bescherming op het werk vast. Het Koninklijk Besluit Beleid en het Koninklijk Besluit Comités voor Preventie en Bescherming op het Werk specificeren de opdrachten en de werking van het comité. De Europese richtlĳn 2002/14/EEG van 11 maart 2002 tot vaststelling van een algemeen kader betreffende de informatie en de raadpleging van de werknemers in de Europese Gemeenschap is nog niet omgezet in Belgische regelgeving. Het Europese Hof van justitie heeft België op 29 maart 2007 veroordeeld voor het niet omzetten van de Europese richtlijn over de vertegenwoordiging van werknemers in kleine en middelgrote ondernemingen. Die Europese richtlijn zou eigenlijk ten laatste in maart 2005 in Belgisch recht omgezet moeten geweest zijn. Het Europese Hof moet zich binnenkort uitspreken over de zaak, wat België een zware dwangsom zou kunnen opleveren wegens het niet omzetten van een Europese richtlijn. Denemarken In voornoemde teksten zijn geen bepalingen opgenomen betreffende de raadpleging en de participatie van de werknemers. Duitsland De bepalingen zijn niet opgenomen in de Baustellenverordnung. Finland



Research Centre

De Finse Occupational Safety and Health Act (738/2002) en de Act on Occupational Safety and Health Enforcement and Cooperation on Occupational Safety and Health at Workplaces (44/2006) voorzien specificaties over de wijze waarop de werknemers en hun vertegenwoordigers geïnformeerd worden. Frankrijk Art L. 235-11 bepaalt dat als het aantal ondernemingen, zelfstandigen en onderaannemers inbegrepen, en het werknemerspersoneel bij decreet in de Raad van State vastgestelde drempels overschrijdt, de bouwheer gehouden is een interbedrijvencollege voor veiligheid, gezondheid en arbeidsvoorwaarden te vormen. Dit college omvat de coördinator(en) op het vlak van veiligheid en gezondheid, de door de opdrachtgever aangewezen uitvoerder, de aannemers, en, met raadgevende stem, werknemers die op de bouwplaats tewerkgesteld zijn. […] De standpunten die de werknemers die vermeld zijn in de vorige alinea naar voren brengen tijdens de uitoefening van hun functies in het kader van het college kunnen geen aanleiding geven tot een sanctie of ontslag. Art. L 235-14 […] De werknemers die aangewezen zijn als leden van het interbedrijvencollege moeten over de nodige tijd beschikken, die wordt betaald als werktijd, om de vergaderingen van dit college bij te wonen. In de andere gevallen is de reglementering over de voorlichting en de raadpleging van de werknemers van toepassing. Luxemburg Art. 18 van het Groothertogelijke reglement van 29 oktober 2004 bevat bepaalt dat overleg met de werknemers(vertegenwoordigers) moet plaatsvinden. Spanje Art. 16 van het Koninklijk Besluit 1627/1997 bevat bepalingen betreffende de raadpleging en participatie van de werknemers. De Spaanse wetgever legt bijkomend op dat deze raadpleging en participatie gecoördineerd dienen te gebeuren. Hetzelfde artikel bepaalt dat een kopie van het veiligheidsen gezondheidsplan moet beschikbaar zijn voor de vertegenwoordigers van de werknemers. Tsjechië Act 309/2006 bevat geen bepalingen omtrent de voorlichting van de werknemers. De Labour Code regelt in Section 108 het overleg en de werknemersparticipatie op het vlak van veiligheid en gezondheid en somt daarbij de onderwerpen van overleg op . Verenigd Koninkrijk De bepaling wordt identiek geregeld via Regulation 24 van de Construction (Design and Management) Regulations 2007, Regulation 4A van de Safety Representatives and Safety Committees Regulations 1977 (S.I. 1977/500) en Regulation 3 van de Health and Safety (Consultation with Employees) Regulations 1996 (S.I. 1996/1513).



Research Centre Zweden In AFS 1999:3 zijn geen bepalingen opgenomen betreffende de raadpleging en participatie van de werknemers.

5.5.3.10 Bijlage I: toepassingsgebied van de Europese richtlijn Bijlage I van de Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen bevat de niet-volledige lijst van civieltechnische werken en bouwwerken, zoals bepaald in artikel 2, onder a). België Deze bijlage uit de Europese richtlijn stemt overeen met het Artikel 2, § 1 van het Koninklijk Besluit Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen. De Europese richtlijn 92/57/EEG spreekt over een niet-volledige lijst van plaatsen waar bepaalde bouwwerken of werken van burgerlijke bouwkunde kunnen worden uitgevoerd. Het corresponderende artikel uit het Koninklijk Besluit TMB somt de werken op zonder zich uit te spreken over de al dan netexhaustiviteit van de lijst. Het artikel voegt bijkomende werken toe: 3° funderings- en verstevigingswerken; 4° waterbouwkundige werken; 5° wegenwerken; 6° plaatsing van nutsleidingen, inzonderheid, riolen, gasleidingen, elektriciteitskabels, en tussenkomsten op deze leidingen, voorafgegaan door andere in deze paragraaf bedoelde werken; 18° afwerkingswerkzaamheden behorende bij één of meer werken bedoeld in de punten 1° tot 17°. Bijlage I van het Koninklijk Besluit bevat de bijlagen van het artikel 3, 6e tot 9e lid met betrekking tot de A: Inhoud van het veiligheidsen gezondheidsplan (Art. 3, 6e lid) B: Inhoud van het coördinatiedagboek (Art. 3, 7e lid) C: Inhoud van het postinterventiedossier (Art. 3, 8e lid) D: Samenstelling van de coördinatiestructuur (Art. 3, 9e lid). Denemarken De niet-exhaustieve lijst die is opgenomen in Annex I van de Europese richtlijn is niet opgenomen in de Deense wetgeving betreffende de bouwplaatsen. In EO 589 (4) is een specifieke lijst opgenomen van de werkzaamheden die onder deze wetgeving vallen. Duitsland De bijlage is niet opgenomen. In de toelichting bij de wettekst worden voorbeelden gegeven van activiteiten de onder het toepassingsgebied vallen. Finland Bijlage I van de Europese richtlijn 92/57/EEG is opgenomen in het toepassingsgebied van de Government Decision on the Safety of Construction Work 629/1994 en komt overeen met de bijlage.



Research Centre

Frankrijk De wet van 31 december 1993 bakent het toepassingsgebied niet precies af. De circulaire van het Ministerie preciseert echter dat men aansluiting dient te zoeken bij de Franse begrippen uit het burgerlijk recht, zoals die al werden geciteerd door het decreet nr. 65-48 van 8 januari 1965 (“technisch decreet”). De wetgeving legt vast welke werkzaamheden worden uitgesloten van het toepassingsgebied van de wet van 31 december 1993: dit zijn de werken die onder het toepassingsgebied van het decreet nr. 92158 van 20 februari 1992 vallen; en verder een aantal specifieke werkzaamheden zoals het onderhoud en de instandhouding van netten in exploitatie; het maaien en snoeien van bomen; de zoutstrooiing en sneeuwruiming ; de interventies bij ongevallen of incidenten in het verkeer; geïsoleerde interventies voor onderzoeken (terreinopmetingen, landmeters, weglaboratoria, wegbebakening voor signalisatie, enz.) ; onderhoud van de rioolstelsels ; schoonmaak van wegeninfrastructuur; schoonmaak van naaste omgeving ; herstelling van vangrails; kleine opknap-, onderhouds- of instandhoudingsbeurten; werken van niveau III waarvoor de voorafgaande analyse van de risico’s geen enkel risico van coactiviteit en geen exploitatierisico aantoont. Het decreet nr. 92-158 van 20 februari 1992 is van toepassing op alle werken uitgevoerd binnen een bestaande inrichting, van welke aard ook, met name industriële terreinen, door externe ondernemingen – inclusief werken in de bouw of de burgerlijke bouwkunde. Hieronder valt bij voorbeeld de uitbreiding van een bestaande werkplaats of de toevoeging van een lokaal dat bestemd is voor de installatie van een geautomatiseerde lijn van persen voor het koudbewerken van metalen. De bouw van een kantoorgebouw, met name op een industrieel terrein, dat het voorerp uitmaakt van een afgesloten en vrijliggende bouwplaats iis daarentegen onderworpen aan de wet van 31 december 1993. Luxemburg Bijlage I van het Groothertogelijke reglement van 29 oktober 2004 vermeldt niet dat het om een nietexhaustieve lijst gaat. Er zijn bijkomende werkzaamheden opgenomen : funderings- en verstevigingswerken, waterbouwkundige werken, wegen- en infrastructuurwerken, plaatsing van nutsleidingen (plaatsen van riolen, buizen, kabels). Spanje Bijlage 1 van het Koninklijk Besluit 1627/1997 is een 1:1 omzetting. Tsjechië Act. 309/2006 neemt geen definitie van bouwplaatsen op. Verenigd Koninkrijk Regulation 2(1) van de Construction (Design and Management) Regulations 2007 geeft een definitie van ‘bouwwerken’ met een exhaustieve opsomming met de bouwwerken die onder het toepassingsgebied van de regelgeving vallen. De opsomming heeft betrekking op het type van activiteiten en minder op het type van bouwwerken. Zweden AFS 1999:3 heeft een dergelijke lijst niet opgenomen. EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre

5.5.3.11 Bijlage II: lijst van gevaarlijke werkzaamheden Bijlage II van de Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen bevat de niet-volledige lijst van werken die voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers bijzondere gevaren meebrengen zoals bepaald in artikel 3, lid 2, tweede alinea 1. België Deze bijlage uit de Europese richtlijn stemt overeen met het Artikel 26, § 1 van het Koninklijk Besluit Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen. De Europese richtlijn geeft aan dat verdere specificaties van het gevaar voor bedelving, vastraken of vallen in de nationale wetgeving mogelijk zijn. Het Koninklijk Besluit TMB doet dit dan ook: a) het graven van sleuven of putten van meer dan 1,20 m diepte en het werken aan of in deze putten; b) het werken in de onmiddellijke nabijheid van materialen zoals drijfzand of slib; c) het werken met een valgevaar van een hoogte van 5 m of meer. Denemarken Annex II van de Europese richtlijn is opgenomen als Annex I van het Deense EO 589. Het is een 1:1 omzetting. Duitsland Anhang 2 van de BaustellenV komt overeen met Annex II van de Europese richtlijn. Finland Bijlage II van de Europese richtlijn 92/57/EEG is opgenomen als Bijlage II van de Government Decision on the Safety of Construction Work 629/1994. Twee werkzaamheden zijn toegevoegd: afbraakwerken en wegenwerken. Frankrijk Het Besluit van 25 februari 2003 somt een lijst van gevaarlijke werkzaamheden op waarvoor in geval van bouwwerken uit Categorie 3 een vereenvoudigd veiligheidsen gezondheidsplan moet worden opgesteld. Luxemburg Bijlage II van het Groothertogelijke reglement van 29 oktober 2004 is een 1 :1 omzetting Spanje Bijlage 2 van het Koninklijk Besluit 1627/1997 is een 1:1 omzetting. Tsjechië Act. 309/2006 neemt geen lijst van gevaarlijke werkzaamheden op.



Research Centre

Verenigd Koninkrijk De bepalingen uit de bijlage II zijn opgenomen in de Approved Code of Practice die de Regelgeving toelicht en ondersteunt. Zweden De lijst met specifieke risico’s is in Zweden uitgebreider. Er zijn twee aanvullende punten : - risico’s verbonden aan doorgaand verkeer (bij wegenwerken); - afbraakwerken. Deze lijst is ook niet opgenomen als bijlage bij de Zweedse wetgeving, maar vormt sectie 11 van AFS 1999:3.

5.5.3.12 Bijlage III: inhoud van de voorafgaandelijke kennisgeving Bijlage III van de Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen bevat de inhoud van de voorafgaande kennisgeving zoals bepaald in artikel 3, lid 3, eerste alinea 1. België Deze bijlage uit de Europese richtlijn stemt overeen met Bijlage II van het Koninklijk Besluit Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen. Aan de adresgegevens op de voorafgaandelijke kennisgeving zijn telefoon- en faxnummers toegevoegd. Denemarken Annex 3 van de Europese richtlijn is omgezet in EO 576 als een 1:1 omzetting (zie ook WEA Guideline F.1.2-8). Duitsland Anhang 1 van de BaustellenV komt overeen met Annex III van de Europese richtlijn. Finland Bijlage III van de Europese richtlijn 92/57/EEG is op identieke wijze opgenomen als bijlage II van de Government Decision on the Safety of Construction Work 629/1994. Frankrijk Het Besluit van 7 maart 1995 bepaalt de inhoud van de voorafgaande aangifte waaraan sommige verrichtingen van bouw of burgerlijke bouw onderworpen zijn. Luxemburg



Research Centre Bijlage III van het Groothertogelijke reglement van 29 oktober 2004 is een 1 :1 omzetting Spanje Bijlage 3 van het Koninklijk Besluit 1627/1997 is een 1:1 omzetting. Tsjechië Act. 309/2006 neemt de inhoud van de voorafgaandelijke kennisgeving niet op. Verenigd Koninkrijk Schedule 1 van de Construction (Design and Management) Regulations 2007 komt overeen met Annex III van de Europese richtlijn. Zweden Appendix I van de Zweedse bepalingen AFS 1999:3 bevat de inhoud van de voorafgaandelijke mededeling en vormt de bijlage III van de Europese richtlijn.

5.5.3.13 Bijlage IV: minimumvoorschriften betreffende veiligheid en gezondheid Bijlage IV van de Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen bevat de niet-volledige lijst van werken die voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers bijzondere gevaren meebrengen. België Deze bijlage uit de Europese richtlijn stemt overeen met Bijlage III van het Koninklijk Besluit Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen. De minimumvoorschriften voor de arbeidsplaatsen en de specifieke minimumvoorschriften voor de werkplekken op bouwplaatsen zijn identiek in de Europese richtlijn en het Koninklijk Besluit. Denemarken AT-bekendtgørelse nr. 589 is voornamelijk de vertaling van bijlage IV van de Europese richtlijn. Deze wettekst bevat de veiligheidstechnische onderwerpen en de planning en coördinatie (management) op de bouwplaats. Denemarken vertaalde deze bijlage erg concreet met toevoeging van eigen praktische grenswaarden. Er worden in Denemarken ook Guidelines uitgevaardigd die een verdere concrete invulling geven. Duitsland De bepalingen uit Annex IV van de Europese richtlijn werden niet opgenomen in de BaustellenV. Zij zijn wel opgenomen in de Arbeitsstättenverordnung. Finland



Research Centre De bepalingen uit Bijlage IV van de Europese richtlijn 92/57/EEG zijn opgenomen in de Hoofdstukken 5 (algemene veiligheidsvoorschriften), 6 (werkplatformen, toegangswegen en stellingen) en 7 (machines en hef-en hijsmiddelen) in de Government Decision on the Safety of Construction Work 629/1994. Frankrijk De bepalingen uit bijlage IV zijn overgenomen in de grote technische decreten (niet gecodificeerd). Het basisdecreet is dat van 8 januari 1965 houdende reglement van openbare administratie voor de uitvoering van de bepalingen van boek II van le Code du Travail (titel II: Gezondheid en veiligheid van de werknemers) voor wat de bijzondere maatregelen voor de bescherming en de gezondheid betreft die toepasselijk zijn op de inrichtingen waarvan het personeel bouwwerken, openbare werken en alle andere werken betreffende gebouwen uitvoert. Sinds 2004 bestaat er een geconsolideerde versie van de diverse amendementen die aan deze tekst zijn aangebracht. De wetgeving dekt de punten die vermeld zijn in bijlage IV van de richtlijn (stabiliteit, collectieve bescherming tegen vallen, individuele bescherming, werken bij hoge windsnelheden, verkeer van bouwplaatsvoertuigen, heftoestellen, maatregelen te nemen voor ondergrondse werken,…). Luxemburg Bijlage IV van het Groothertogelijke reglement van 29 oktober 2004 is een 1 :1 omzetting Spanje Bijlage 1 van het Koninklijk Besluit 1627/1997 is een 1:1 omzetting. Tsjechië Act. 309/2006 neemt de minimumvoorschriften inzake veiligheid en gezondheid niet op. Verenigd Koninkrijk De bepalingen van Bijlage IV uit de Europese richtlijn 92/57/EEG worden volledig overgenomen door diverse Regulations uit de Construction (Design and Management) Regulations 2007. Zweden AFS 1999:3 bevat gedeeltelijk als een 1:1 omzetting en gedeeltelijk uitgedrukt in andere bewoordingen, de algemene en specifieke minimumbepalingen die gelden voor bouwplaatsen. Ook in AFS 2000:42 zijn een hele reeks bepalingen uit annex 4 van de Europese richtlijn opgenomen. Bijkomend worden in AFS 1999:3 Secties 81 t/m 86 bepalingen opgenomen betreffende werkzaamheden in de nabijheid van verkeer. Secties 93 t/m 100 van AFS 1999:3 bevatten bepalingen betreffende veiligheidsnetten. Deze bepalingen zijn bijkomend in vergelijking met de Europese richtlijn.

5.5.4

De wetgeving in de praktijk

Dit hoofdstuk bevat informatie over hulpmiddelen die door de overheden, de arbodiensten, de preventieinstituten, de verzekeraars en/of sociale zekerheidsinstellingen en de MKBbegeleidingsorganisaties aan het kleinbedrijf worden aangeboden om de toepassing van de wetgeving te vergemakkelijken.



Research Centre Verder wordt indien beschikbaar informatie opgenomen over de evaluatie van de omzetting en de moeilijkheden die gepaard gaan met de implementering in de praktijk. Deze informatie is gebaseerd op de antwoorden van de experten op volgende vragen uit de enquête: - Zijn er wettelijke bepalingen in de bestudeerde richtlijnen, die volgens u moeilijkheden veroorzaken bij de implementering in de praktijk, in het bijzonder voor het kleinbedrijf? - Welke zijn deze artikelen? - Waarom veroorzaken zij moeilijkheden? Europa Evaluatie van de omzetting Een niet-gepubliceerd onderzoek uitgevoerd door de Europese Federatie van de Bouwindustrie FIEC46 bij haar leden naar de toepassing van de Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen wees een drietal problemen aan: - de zware administratieve belasting; - de behoefte aan een betere omschrijving van de taken; - de nood aan een vereenvoudigde toepassing van de bepalingen voor de kleinere ondernemingen. Moeilijkheden bij de omzetting47 Volgens de Europese werknemersorganisatie voor onderzoek, opleiding en preventie ETUI-REHS stelt zich in vele landen het probleem van het verband tussen de coördinatie op de werf enerzijds en de actoren van de preventie in de bedrijven, wat ertoe leidt dat de coördinatie op de werf effectief tot loutere administratieve kosten wordt beperkt. In landen waarin dit is toegestaan, biedt de wetgeving aan de architect of aan de ondernemer de mogelijkheid om “zijn factuur gewoon te verhogen” zonder dat hij daarvoor noodzakelijk meer hoeft te doen dan enkele bijkomende documenten invullen. Deze kosten worden uiteindelijk echter niet door de ondernemingen, maar wel door de opdrachtgever gedragen. Om ervoor te zorgen dat dit mechanisme efficiënt is, zou de werfcoördinator vergaderingen moeten kunnen beleggen (die alleen zijn voorzien voor zeer grote werven) met de diverse ondernemingen die op de werf actief zijn om te bekijken welke de coherentie is tussen hun veiligheidsplan en het plan voor de volledige werf. Er moet echter ook rekening worden gehouden met de grootte en met de duur van de werven. Voor een aannemer die slechts enkele uren op een werf aanwezig zal zijn, zou het niet echt zinvol zijn om een vergadering te beleggen met de coördinator. Bovendien heeft een dergelijke vergadering ook enkel zin wanneer de wisselwerking met de andere partijen die op de werf actief zijn een groter veiligheidsrisico inhoudt. Uiteraard leidt dit standpunt echter eerder tot een verstrenging dan tot een versoepeling van de regels. Er moet wel worden toegegeven dat deze richtlijn van alle richtlijnen degene is die het meest “bureaucratisch” wordt toegepast. Toch heeft ze wel een positieve rol gespeeld voor de industriële ondernemingen die grote werken hebben laten uitvoeren in hun gebouwen, want ze heeft die ondernemingen de mogelijkheid geboden om gemakkelijker in contact te komen met onderaannemers. Voor andere types van werven is dit slechts zelden het geval. België

46 47

Europese Federatie van de Bouwindustrie FIEC European Trade Union Institute for Research, Education and Health and Safety, Brussel



Research Centre Hulpmiddelen De Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal overleg stelt op haar website een folder ter beschikking over de aanstelling van veiligheidsen gezondheidscoördinatoren. Deze folder informeert iedereen die bouw- of renovatiewerken uitvoert over de verplichting een veiligheidsen gezondheidscoördinator aan te stellen. Deze verplichting beoogt een maximale veiligheid op alle werven. De folder gaat tevens in op de kostprijs die de aanstelling van deze coördinatoren met zich meebrengt, hun rol en functie, en het type werf waar hun aanwezigheid vereist is. http://www.werk.belgie.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=3826 Het Nationaal Actiecomité voor Veiligheid in het Bouwbedrijf (NAVB) heeft een reeks handleidingen gepubliceerd voor de toepassing van de bepalingen van het Koninklijk Besluit Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen in de praktijk. Zo bestaat er een “Gids voor de preventieadviseur van het MKB in de bouwsector”, het “Veiligheids- en gezondheidsplan – Ontwerp en verwezenlijking” en het “Coördinatieproject - Woningbouw - Instrumenten van de coördinator”. De meest recente publicatie dateert van 2007 en betreft een “Vademecum voor de veiligheidsen gezondheidscoördinatie van tijdelijke of mobiele bouwprojecten – toelichting bij de regelgeving”. Het NAVB is paritair beheerd en is een bevoorrechte partner van de overheid bij haar initiatieven die betrekking hebben op het welzijn in de bouwsector. Het NAVB heeft een samenwerking met de overheid bij het uitwerken van indicatieve richtlijnen en het organiseren van themagerichte campagnes. Overige initiatieven De bouwplaatscoördinatoren hebben zich verenigd in een drietal verenigingen: de contactvereniging voor veiligheidscoördinatoren in de bouwsector VC-VS, het Belgisch Instituut van Veiligheids- en Gezondheidscoördinatoren Bib-Co, de Vlaamse Beroepsvereniging voor Veiligheidscoördinatoren VBVC. Elke organisatie informeert haar leden via websites, nieuwsbrieven en informatiesessies. Evaluatie van de omzetting48 De Vlaamse Unie van Zelfstandige Ondernemingen en de Bouwunie oordelen dat de omzetting van de Europese richtlijn een complex gegeven is. De filosofie van de Europese richtlijn en deze van het Koninklijk Besluit verschillen in die zin dat de Europese richtlijn de coördinatie nastreeft, daar waar het Koninklijk Besluit de nadruk legt op de persoon van de coördinator met zijn ervaring, opleiding en certificatie. De organisaties oordelen verder dat er een overlapping bestaat tussen een aantal bepalingen uit de regelgeving met betrekking tot tijdelijke en mobiele bouwplaatsen en de kaderregelgeving. In beide teksten staan bepalingen over informatie en opleiding. De organisaties verkiezen een algemene opleiding voor werkgever en werknemers van het kleinbedrijf met o.a. aandacht voor de specifieke bepalingen uit de afzonderlijke richtlijnen. Een verdere overlapping tussen beide regelgevingen wordt gevormd door de bepalingen over de betrokkenheid en de participatie van de werknemers. Beide organisaties oordelen dat de betrokkenheid en participatie weliswaar aanwezig moeten zijn, maar dat deze juridisch gezien niet expliciet in de

48

Vlaamse Unie van Zelfstandige Ondernemingen; Bouwunie ; Nationaal Actiecomité voor Veiligheid in het Bouwbedrijf, Brussel



Research Centre regelgeving over tijdelijke en mobiele bouwplaatsen moet staan. In de praktijk gebeurt de participatie op diverse manieren, ook al door het directe contact tussen werkgever en werknemers. Het Nationaal Actiecomité voor Veiligheid in het Bouwbedrijf klaagt het gebrek aan structuur in het Koninklijk Besluit aan. Het Actiecomité verstrekt dan ook adviezen aan het bouwbedrijf en heeft een gids ontwikkeld om de toepassing te vergemakkelijken. Daarnaast richt het studiedagen in en informeert het doelpubliek via nieuwsbulletins. Volgens het Actiecomité heerst er verwarring over de coördinatie-instrumenten zoals bepaald in de regelgeving rond tijdelijke of mobiele bouwplaatsen en het dynamisch risicobeheersingssysteem in uitvoering van het Koninklijk Besluit Welzijnsbeleid. Ook zorgen de diverse profielen van de coördinator die verschillen naar gelang van het type bouwplaatsen voor verwarring. Door de complexiteit van de bepalingen wordt de wetgeving onvoldoende toegepast, zeker voor wat betreft het kleinbedrijf. Ook het gebrek aan toezicht van de overheid draagt bij tot het niet of onvoldoende naleven van de wetgeving. Enkel voor de grote bouwwerken die werken met grote coördinatiebureaus betekent de regelgeving een meerwaarde voor de veiligheid op de werf. De regelgeving verhoogt de administratieve lasten voor de bedrijven. Een vereenvoudiging van de toepassing zou kunnen bereikt worden door de afzonderlijke bepalingen voor het kleinbedrijf niet langer te behouden, door de achterhaalde clausules met betrekking tot de overgangstermijnen te schrappen en door uniformiteit te brengen in de profielen van de coördinatoren, en door een gedeelde verantwoordelijkheid in te lassen. De procedure in de Welzijnswet die bepaalt dat de aannemer onderaannemers moet weren waarvan hij weet dat ze niet veilig werken (Art. 9, Welzijnswet) is een gunstige zaak. Denemarken Hulpmiddelen De Deense overheid (Danish Working Environment Authority) heeft heel wat informatiemateriaal in het Deens en Engels op haar website gepubliceerd. De BAR (Paritaire organisatie voor veiligheid in het bouwbedrijf) stelt eveneens heel wat informatiemateriaal ter beschikking, organiseert opleidingen en campagnes. De Danish Working Environment Authority heeft specifieke informatie beschikbaar voor verschillende sectoren, waaronder de bouwsector. De site http://www.at.dk/sw12401.asp bundelt zowel verwijzingen naar de WEA guidelines als praktische documenten, zoals bvb. het gebruik van ladders, werken op daken, een glossarium van termen. Een aantal van de documenten zijn beschikbaar in het Engels en het Duits: Duitsland Hulpmiddelen Op de website van de Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin BAuA is heel wat praktische informatie te vinden betreffende de toepassing van de bouwrichtlijn. Het betreft algemene informatie, informatie omtrent risico-evaluatie en de verplichtingen van de verschillende actoren:



Research Centre http://www.baua.de/de/Themen-von-A-Z/Branchenschwerpunkt-Bauarbeiten-undBaustellen/Baustellenverordnung/Hilfen_20f_C3_BCr_20Bauherren_2C_20Planer_20und_20Koordinat oren_2C_20FAQ/Hilfen_20f_C3_BCr_20Bauherren_2C_20Planer_20und_20Koordinatoren_2C_20FA Q.html Het portaal INQA-Bauen biedt ook heel wat praktische informatie voor de bouwsector: http://www.inqabauen.de/inqa-bauen/index.htm. Dit gaat van hulp bij risico-evaluatie over instructiekaarten voor de werknemers. De informatie is afkomstig van meerdere partners. Evaluatie van de omzetting In 2005 werd in opdracht van het Duitse Ministerie voor Arbeid een onderzoek uitgevoerd naar de toepassing, de evaluatie, kosten-baten en verbetervoorstellen met betrekking tot de Bouwplaatsverordening bij 555 bouwbedrijven49. De studie kadert in de uitvoering van het Europese debat over deregulering en verminderen van de administratieve lasten voor de bedrijven (zie ook kaderrichtlijn). Empirisch onderzoek is uitgevoerd bij werkgevers en werknemers met betrekking tot - de kennis van de wetgeving op ondernemingsniveau; - de mate van toepassing van de regelgeving in de onderneming; - de factoren die de toepassing begunstigen of tegenhouden; - de kosten en baten op ondernemingsniveau. De studie stelt een aantal door randvoorwaarden veroorzaakte hinderpalen vast voor de omzetting van de Bouwplaatsverordening: - De moordende concurrentie, die een enorme prijsdruk tot gevolg heeft, leidt ertoe dat de maatregelen voor de bescherming van de werknemers worden veronachtzaamd; - Op de bouwplaatsen wordt wegens de talrijke en zeer verscheidene invloeden regelmatig op korte termijn gepland. Een ver vooruitziende werkwijze met een planning op lange termijn kan slechts in de praktijk worden omgezet wanneer dit op een bovengeschikt niveau gebeurt. Dit bemoeilijkt een vooruitziende coördinatie; - Het feit dat bij de gunning van overheidsopdrachten in feite eigenlijk enkel de prijs een rol speelt, laat amper speelruimte om aspecten in verband met kwaliteit en veiligheid op het werk aan bod te laten komen bij beslissingen over de gunning van overheidsopdrachten; - De uitvoerende ondernemingen kunnen op grond van de bepalingen van het gunningsrecht hun proceskennis slechts moeilijk inbrengen in het planningsen coördinatieproces; - De op dit ogenblik in de Bouwplaatsverordening opgenomen constellatie van taken, verantwoordelijkheden en aansprakelijkheden is niet bevorderlijk genoeg voor het doel dat in § 1 van de Bouwplaatsverordening wordt vermeld. De basis van een succesvolle toepassing van de Bouwplaatsverordening ligt in de aanwezige of te ontwikkelen bekwaamheden op het gebied van organisatie, communicatie, bouwkunde en arbeidsbescherming van de personen die bij het bouwproces betrokken zijn en in hun bereidheid tot actieve medewerking aan de concrete uitvoering van de Bouwplaatsverordening tijdens het bouwproces. Voornamelijk bij planners en aannemers doen er zich hinderpalen voor de omzetting van de Bouwplaatsverordening voor wegens het gebrek aan handelingsbevoegdheid. Het ontbreekt hen aan 49

Untersuchung zur Umsetzung der Baustellenverordnung bei ausgewählten Bauvorhaben, 2005



Research Centre bevoegdheden om op te treden en om te beslissen over de manier waarop aan de eisen zal worden tegemoetgekomen. In het bijzonder ook voor taken in het kader van de bouwplanning dienen de bevoegdheden betreffende veiligheid en gezondheid te worden versterkt. Voor architecten, ingenieurs en leidinggevend personeel op de bouwplaats (bouwdirectie) lijkt een versterking van de coördinatiebevoegdheid over het algemeen noodzakelijk. Tot op zekere hoogte is een verankering van verplichtingen in die zin inmiddels in contracten en contractonderdelen opgenomen. Hier wordt een aanzet gegeven tot verbetering. Hier liggen mits een betere verduidelijking van het nut en de voordelen van deze werkwijze nog meer mogelijkheden voor een effectieve uitvoering van de Bouwplaatsverordening. Er bestaan geen uniforme, vastomlijnde voorstellingen van de prestaties die de veiligheidsen gezondheidscoördinator concreet dient te leveren. Hiervoor is het eisenprofiel van de verschillende actoren volgens de Bouwplaatsverordening te zeer verschillend. Aan het rechtsbeginsel van de eenheid van eis en sanctie wordt door de Bouwplaatsverordening niet op alle punten voldaan. Voor de omzetting van de RAB 33 (Regel voor de Arbeidsbescherming op Bouwplaatsen) in combinatie met de verwijzing naar § 4 ArbSchG (Wet op de Arbeidsbescherming) in § 1 alinea 1 Bouwplaatsverordening bestaat onduidelijkheid. Er bestaat onzekerheid over hoe maatregelen kunnen worden genomen en een coördinatie met inachtneming van § 4 ArbSchG kan worden uitgevoerd. Er kan niet worden afgezien van RAB’s die beschikbaar zijn, evenmin als van modellen en hulpmiddelen voor de omzetting van de Bouwplaatsverordening. Deze worden op grote schaal aanvaard en zorgen voor een kwaliteitsgerichtheid bij de omzetting van de Bouwplaatsverordening. Mogelijkheden voor een grotere effectiviteit van de Bouwplaatsverordening liggen voornamelijk in het feit dat een reeks zelf ontwikkelde, concrete hulpmiddelen en werktuigen door de veiligheidsen gezondheidscoördinator worden gebruikt. Er worden voorstellen en aanbevelingen verwacht over hoe de verankering van de veiligheidsen gezondheidscoördinatie in aanbestedingen, sturingsinstrumenten voor het verloop van de bouwwerkzaamheden etc. kan gebeuren. Er bestaat een grote bereidheid om een beroep te doen op een veiligheidsen gezondheidscoördinator en ook om de vereiste preventie-instrumenten op te stellen en bij te werken. Deze algemene bereidheid is bijzonder belangrijk voor de preventie. In het bijzonder bij de bouwondernemingen ontbreekt de bereidheid om de veiligheidsen gezondheidscoördinator voldoende informatie te bezorgen, omdat het nut van een veiligheidsen gezondheidscoördinator voor die bouwondernemingen niet altijd duidelijk is. Bijgevolg wordt dit bijkomende werk uit de weg gegaan. Er zouden echter geen extra inspanningen moeten worden geleverd indien in ieder geval beschikbare en bijgewerkte informatie uit eigen initiatief ter beschikking zou worden gesteld van de veiligheidsen gezondheidscoördinator. Het zou voor alle betrokken partijen tijdwinst betekenen en daardoor een kans bieden waaraan verder kan worden gewerkt om de effectiviteit van de Bouwplaatsverordening te verbeteren. Wat de uitwisseling van ervaringen betreft tussen de partners die bij de bouw betrokken zijn, kunnen vorderingen worden vastgesteld. Eventuele mogelijkheden voor de omzetting van de Bouwplaatsverordening door middel van de integratie in bedrijfsmanagementsystemen van



Research Centre ondernemingen lijken zich nog niet te bieden, of werden ten minste nog niet geanalyseerd. Er kan worden van uitgegaan dat er hier nog onaangeboorde mogelijkheden liggen. Samenvattend kan gesteld worden dat de Bouwplaatsverordening op dit ogenblik vaak als een vreemde eend in de bijt van het bouwgebeuren wordt gezien, die aan bestaande regelingen en procedures werd toegevoegd. De ideeën ervan werden niet geïntegreerd in al bestaande wettelijke regelingen, in de gebruikte procesafwikkelingen bij de planning, de goedkeuring en de opstelling van een bouwmaatregel, in het bedrijfsverloop van de ondernemingen en in de in de sector gebruikelijke contractuele betrekkingen en afwikkelingen tussen de partijen die bij de bouw betrokken zijn. Vooruitgang Over het algemeen kan bij de omzetting in de praktijk van de verordening een duidelijke vooruitgang worden vastgesteld. De verordening is zeer goed gekend. Ook wordt op grote schaal aanvaard om de bouwheer verantwoordelijkheid te geven voor het verzekeren van de veiligheid en gezondheid via de Bouwplaatsverordening. In de planningsfase wordt hier en daar al duidelijk dat de Bouwplaatsverordening vruchten afwerpt. Wat de vroegtijdige aanstelling van een veiligheidsen gezondheidscoördinator betreft, kan er echter nog heel wat worden verbeterd. Op dit moment is een vroegtijdige planning van de veiligheidsen gezondheidsaspecten nagenoeg onbestaande, waardoor deze maatregel niet tot de beoogde resultaten leidt. Dit geldt zowel voor de planning van de uitvoering als voor de planning van de eventuele latere werkzaamheden aan het gebouw, waarbij de veiligheidsen gezondheidsaspecten in acht moeten worden genomen (dossier voor latere werkzaamheden). Doordat geen aandacht wordt besteed aan de samenstelling van een dossier voor latere werkzaamheden, is het duidelijk dat dit dossier in zijn huidige vorm als instrument ter discussie moet worden gesteld. Samengevat kan worden vastgesteld dat het doel van de Bouwplaatsverordening goed werd overgebracht, maar dat de uitwerking ervan slecht is verlopen. Dit blijkt enerzijds uit de positieve beoordeling van de doelstellingen van de Bouwplaatsverordening door alle ondervraagde partijen, maar anderzijds door het feit dat de manier waarop deze in het verloop van de bouwwerkzaamheden werden geïntegreerd niet functioneerde en door het feit dat de instrumenten ten dele slecht werden gebruikt. Finland Hulpmiddelen Het Center for Occupational Safety www.tyoturva.fi publiceert informatiemateriaal in de vorm van brochures, hulpmiddelen voor risico-evaluatie, folders, audiovisueel materiaal en transparanten voor ondersteuning van cursussen. Frankrijk Hulpmiddelen Het Franse Ministerie van Arbeid, Sociale relaties en Solidariteit publiceert in de reeks “Transparences” een boek voor bouwplaatscoördinatoren :(http://www.travail-solidarite.gouv.fr/publicationsvideotheque/editions-du-ministere/collection-transparences/les-coordonnateurs-chantier-2e-editionmise-jour-1515.html. In diezelfde reeks is een document beschikbaar over de bouw en de inrichting van werkplaatsen (http://www.travail-solidarite.gouv.fr/publications-videotheque/editions-du-



Research Centre ministere/collection-transparences/construire-amenager-un-lieu-travail-les-obligations-reglementaires1521.html). CRAM Alsace-Moselle De Caisse Régional Assurance Maladie publiceert op haar website een overzichtspagina met online documenten over de bouw: http://www.cram-alsace-moselle.fr/Prevent/doc/docbtp.htm. Interessante documenten zijn ondermeer: - Synthesedossier ivm bouwcoördinatie: http://www.cram-alsacemoselle.fr/Prevent/faq/btpcoac00.htm - Bouwcoördinator: tijdsduur van de interventie: http://www.cram-alsacemoselle.fr/Prevent/doc/pdfreco/calcoor.pdf - + tijdsduur online berekenen: http://www.cram-alsace-moselle.fr/Prevent/doc/pdfreco/calCSPS.xls Organisme professionnel de prévention du bâtiment et des travaux publics (OPPBTP) Het OPPBTP publiceert heel wat achtergrondinformatie en richtsnoeren met betrekking tot de bouwplaatscoördinatie: FAQ’s over de wetgeving, de bouwrichtlijn, het plan de prévention, en andere op de website http://www.oppbtp.fr/coordination-sps/ : -

“Code des Bonnes Pratiques BTP” : ontwikkeling van een OHS managementsysteem voor de bouwondernemingen (http://www.oppbtp.fr/cbpbtp/Accueil.pdf); « Bonnes pratiques prévention dans les entreprises artisanales et les PME du BTP » : document bestemd voor de werkgever (http://www.oppbtp.fr/cbpbtp/bonnes_pratiques.pdf); « Bons comportements prévention pour les salariés des entreprises du BTP» document bestemd voor de werknemer (http://www.oppbtp.fr/cbpbtp/Guide_bons_comportements.pdf).

Evaluatie van de omzetting De Franse specificiteit ligt in de rol die ze toebedeelt aan de coördinator. Deze derde en zijn rol zijn een bron van verwarring. De verwarring die heerst heeft uiteindelijk de verantwoordelijkheden van de werkgevers verzwakt. De rol van de coördinator werd zeer sterk geformaliseerd, maar heeft in feite geen echte draagkracht.50 De CRAMIF meent dat voor Frankrijk de keuze om de verantwoordelijkheid van de coördinatie op de opdrachtgever te laten rusten, minder efficiënt is. In het algemeen is de ontwerpcoördinatie een totale mislukking in Frankrijk51. Spanje Hulpmiddelen De Spaanse wetgeving ter zake is integraal beschikbaar, in het Spaans en het Engels op de site van het Nationaal Instituut voor Veiligheid en Hygiëne op het Werk (INSHT) http://www.mtas.es/insht/ . Als commentaar en ter verduidelijking van de wetgeving geeft de overheid een technische gids uit voor de risico-evaluatie en risicopreventie op bouwplaatsen : ‘Technical Guide for the Evaluation and Prevention of Hazards in Construction Sites’ http://www.mtas.es/insht/en/practice/G_obras_en.htm. Deze technische gids moet de werkgever en de andere bevoegde personen helpen om de wetgeving te 50 51

INRS, Parijs CRAMIF, Parijs



Research Centre implementeren. Daarin kan men ondermeer verwijzingen vinden naar andere aansluitende wetgevingen, normen. Evaluatie van de omzetting De bewoordingen uit volgende artikelen zorgen voor moeilijkheden bij omzetting: Art.3.2. De opdrachtgever of de bouwdirectie ziet erop toe dat er, vóór de opening van de bouwplaats, een veiligheidsen gezondheidsplan in overeenstemming met artikel 5, onder b), wordt opgesteld. De Lidstaten mogen na overleg met de sociale partners afwijken van de eerste alinea, tenzij het gaat om in bijlage II genoemde werken die bijzondere gevaren meebrengen. Een concretisering van deze bepaling is aangewezen door een voorstel van inhoud van het plan op te maken met een bijhorend minimum budget. De aard van de taken en de kosten van elk van de taken dient gespecificeerd te worden. Art. 8 h Bij de uitvoering van het bouwwerk worden de in artikel 6 van Richtlijn 89/391/EEG vermelde principes toegepast, vooral wat betreft h) de aanpassing van de daadwerkelijke duur van de verschillende soorten werken of werkfasen afhankelijk van de ontwikkeling van de bouwplaats. Deze bepaling veroorzaakt moeilijkheden voor de coördinator in de uitvoeringsfase bij de concrete toepassing. Elke aanpassing veroorzaakt economische kosten. Het kan wenselijk zijn om deze verantwoordelijk te verdelen over de verschillende betrokken partijen. Ook de werkgeversorganisatie Mutua Universal wijst op problemen bij het in de praktijk brengen van de wetgeving52. Deze is te wijten aan onduidelijkheden in de afbakening van het toepassingsgebied, het gebrek aan onafhankelijkheid van de functie van de coördinator, de onduidelijke betekenis van de bepaling ‘technisch bevoegdheid’ van de coördinator en de onduidelijke omschrijving van de persoon die de veiligheidsstudies- en plannen moet opstellen. Deze artikelen zorgen dan ook voor een administratieve belasting en kosten voor de bedrijven die niet leiden tot een verbetering van de veiligheid of de gezondheid. Verenigd Koninkrijk Hulpmiddelen Het Health and Safety Executive geeft een Approved Code of Practice (AcoP) uit: “Managing health and safety in construction. Construction (Design and Management) Regulations 2007. Approved Code of Practice”, 2007. Deze heeft geen wettelijke status, maar kan wel door de rechtbank gebruikt worden in geval van een betwisting. De vernieuwde AcoP biedt een leidraad voor de evaluatie van individuele en bedrijfsgebonden competenties voor personen met een verantwoordelijke taak zoals bepaald in de Regulations. De leidraad zou van groot nut voor kleine en occasionele opdrachtgevers kunnen zijn. Working Well Together Campaign http://wwt.uk.com/

52

Mutual Universal, Barcelona



Research Centre WWT is een langetermijncampagne in de bouwsector, die op initiatief van het Construction Industry Advisory Committee (Adviescomité bouwindustrie) van de HSC werd gelanceerd. De sociale partners zijn de voornaamste actoren, maar HSC/E bevorderde de lancering van de campagne en blijft een actieve deelnemer. De activiteiten omvatten verbintenissen door ondernemingen en het uitwisselen van informatie en goede praktijken via websites. Zweden Hulpmiddelen De Zweedse Work Environment Authority http://www.av.se/ publiceert naast de “Provisions” die kracht van wet hebben ook “General recommendations” die achtergrondinformatie geven, aanbevelingen en referenties bij de wetgeving. Building and Civil Engineering Work (AFS 1999:3) bevat naast de wettekst ook toelichtingen omtrent de toepassing: http://www.av.se/dokument/inenglish/legislations/eng9903.pdf. Sectororganisaties geven eveneens brochures uit over de wetgeving. De sociale partners hebben heel wat informatiemateriaal gemaakt, o.a. de “Amp Guide”, een hulpmiddel voor het opmaken van een veiligheidsplan. Dit hulpmiddel kan geraadpleegd worden via de website www.ampguiden.net. Evaluatie van de omzetting53 In het verslag aan de Europese Commissie met betrekking tot de maatregelen tot uitvoering van de richtlijn 92/57/EEC stelt de Zweedse Work Environment Authority dat met het groeiende aantal kleine ondernemers en éénpersoonsondernemingen de aansprakelijkheid van de werkgever een onvoldoende basis vormt om een goed preventieen beschermingsniveau te kunnen garanderen. De verantwoordelijkheid van de ontwerper in de planningsfase, het opmaken van een veiligheidsen gezondheidsplan, en de regels voor coördinatie zijn belangrijk om een gezonde en veilige werkomgeving te creëren. Toch is het moeilijk om de bepalingen in de praktijk te implementeren. Veelal wordt een gebrek aan kennis over preventie vastgesteld bij de personen die de planning- en de coördinatietaken op zich nemen. Ook een onvoldoende wil bij de ontwerpers om de verantwoordelijkheid en de aansprakelijkheid op zich te nemen wordt vastgesteld. Tezelfdertijd dienen initiatieven genomen te worden om de inspectie en de informatie-inspanningen te intensifiëren, met name voor wat betreft de verhoging van de kennis met betrekking tot de coördinatie tijdens de planningfase.

5.5.5 Kosten en baten Dit hoofdstuk is gebaseerd op de antwoorden van experten op volgende vragen uit de enquête: - Zijn er wetgevende bepalingen in de bestudeerde richtlijnen die administratieve lasten veroorzaken die niet voldoende bijdragen aan de verbetering van de veiligheid en de gezondheid? - Wat zou u als alternatief voorstellen? Daarnaast worden de resultaten van studies en berekeningen van de kosten en de baten van de implementering van de wetgeving opgenomen.

53

Verslag aan de Europese Commissie met betrekking tot de maatregelen tot uitvoering van de richtlijn 92/57/EEC over de implementering van minimumvoorschriften betreffende veiligheid en gezondheid op tijdelijke en mobiele bouwplaatsen (tweede verslag) , Swedish Work Environment Authority EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre België De administratieve lasten voor de kleinere bouwheren werd aanzienlijk verkleind door de invoering van het Koninklijk Besluit van 19 januari 2005 dat een onderscheid maakt tussen de bouwwerken waarvan de oppervlakte kleiner is dan 500m² (‘kleinere bouwwerken’) en deze waarvan de oppervlakte gelijk aan of groter dan 500m² is. Administratieve lasten versus handhavingsbeleid54 Twee jaar eerder verscheen een parlementaire vraag en antwoord van de Staatssecretaris voor Arbeidsorganisatie en Welzijn op het werk waarin deze aangaf een evaluatie te willen voeren om na te gaan welke wetgeving of andere initiatieven kunnen genomen worden om de uitvoering van het koninklijk besluit te verbeteren op het terrein. Volgens de Staatssecretaris kan het niet-naleven van de regelgeving op zich niet alleen de aanleiding vormen tot een grondige evaluatie en bijsturing van de regelgeving. De Staatssecretaris vervolgt dat ze over aanwijzingen beschikt “dat het niet naleven van de regelgeving eerder te wijten is aan onwil bij sommige werkgevers, aan onvoldoende inspectiecapaciteit en aan een stroef strafbeleid dan aan de inhoudelijke bepalingen van de regelgeving zelf. [... ] Door een te beperkte inspectiecapaciteit is het niet mogelijk een voldoend slagkrachtig handhavingsbeleid te waarborgen en door een stroef sanctiebeleid verloopt er een te grote tijdspanne tussen de vaststelling van de overtreding en de definitieve uitspraak. Hierdoor worden onwillige werkgevers, die obstinaat elke administratieve verplichting weigeren te volgen, nog versterkt in hun overtuiging dat de huidige regelgeving te veel bijkomende verplichtingen in dit verband zou inhouden”. Baten Globaal genomen kan gesteld worden dat de frequentiegraad van de ongevallen in de bouw gedaald is tijdens de referentieperiode 1996-2003. Sinds 1997, en voornamelijk vanaf 2000, is het tewerkstellingsvolume opnieuw gestegen in de bouwsector. In negen jaar werd een stijging van 12% geregistreerd. Gedurende dezelfde periode is het aantal arbeidsongevallen - ongeacht hun ernstgraad gelijkmatig afgenomen. In 9 jaar bedroeg de daling 27%55. Het aantal zware ongevallen blijft echter relatief constant. Onder “zware ongevallen” verstaan we hier de ongevallen met voorziene blijvende ongeschiktheid of de ongevallen die een dodelijke afloop kenden. Volgens de overheidsadministratie kan de daling verklaard door een aantal maatregelen op het wettelijke vlak en op het niveau van de sector, door initiatieven van de toezichthoudende overheid en door het organiseren van bewustmakingscampagnes. Het invoeren van systemen zoals VCA en BeSaCC hebben wellicht eveneens een positief effect gehad op de frequentie van de arbeidsongevallen. Bij gebrek echter aan voldoende precieze meetinstrumenten is het onmogelijk om in de daling van de ongevallencijfers het aandeel te duiden van elk van deze initiatieven. Vast staat echter dat de regelgeving beweging heeft gebracht in de sector. De Vlaamse Unie van Zelfstandige Ondernemingen en de Bouwunie oordelen dat het imago van de bouwsector sinds de invoering van de specifieke regelgeving ten gunste is veranderd. De verandering 54 55

Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, Brussel Fonds voor Arbeidsongevallen



Research Centre is een afgeleid effect van het optreden van de coördinatoren; de Europese richtlijn heeft in dit opzicht een signaalfunctie vervuld56. Frankrijk De coördinatoren worden direct gehonoreerd door de opdrachtgever, onafhankelijk van de markt. Een rondschrijven dat de toepassing van de bepaling toelicht, adviseert dat dit bedrag ongeveer 1% van de markt zou kunnen vertegenwoordigen. De keuze om de coördinatie onder de verantwoordelijkheid van de opdrachtgever te plaatsen, is niet zo gelukkig aldus de gesprekspartners57. Vooral de coördinatie in de ontwerpfase blijkt een mislukking. Het werken in onderaanneming neemt steeds toe en doet de behoefte aan coördinatie groeien maar maakt de coördinatie er niet eenvoudiger op. De publieke sector vertegenwoordigt 50% van het omzetcijfer in de bouw. Mogelijk kan aan de publieke opdrachtgevers een limiet meegegeven worden. Verenigd Koninkrijk Better Regulations initiatief58 In uitvoering van het “Better Regulations” programma heeft het Health and Safety Executive de administratieve lasten die gepaard gaan met de veiligheidsen gezondheidsregelgeving geëvalueerd59. De bepalingen uit de Construction (Design and Management) Regulations 1994 met betrekking tot het opstellen van voorschriften veroorzaakt de grootste administratieve lasten voor de ondernemingen. De ondernemingen schatten de kosten van deze bepaling op 40 £ per bedrijf. Overzicht van de administratieve lasten met betrekking tot de Richtlijn Tijdelijke en mobiele bouwplaatsen Construction (Design and Management) Regulations 1994

Opmaken van voorschriften en informeren van de werknemers Overmaken van het veiligheidsen gezondheidsdossier aan de opdrachtgever na beëindigen van de werken Updaten van het veiligheidsen gezondheidsdossier

Netto kosten £

Kost per bedrijf £

10.581.820 7.408.279

40 28

6.732.616

25

Zweden60 De Zweedse Work Environment Authority heeft eveneens een berekening gemaakt van de administratieve lasten gebruik makende van het Standard Cost Model. Uit de resultaten blijkt de 56

Vlaamse Unie van Zelfstandige Ondernemingen en Bouwunie, Brussel CRAMIF, Paris 58 Health and Safety Executive, 2006 59 Voor de berekening van de administratieve lasten is gebruik gemaakt van het Standard Cost Model, een model waarbij kleine aantallen ondernemingen bevraagd worden om indicatieve benaderingen te geven van de administratieve kosten van wettelijke bepalingen. 60 Swedish Work Environment Authority, Solna 57



Research Centre bepalingen van Artikel 5 met betrekking tot de coördinatie van de uitvoering, het opstellen van een veiligheidsen gezondheidsplan en de samenstelling van een dossier de grootste kosten voor de bedrijven met zich meebrengen: 817 Euro per bedrijf. Ook de bepalingen van Artikel 3 (aanstellen van een veiligheidcoördinator, het opstellen van een veiligheidsen gezondheidsplan, de voorafgaandelijke kennisgeving) brengen hoge kosten met zich mee: 344 Euro per bedrijf. Overzicht van de administratieve lasten met betrekking tot de Richtlijn Tijdelijke en mobiele bouwplaatsen Building and civil engineering work (AFS 1999:3)

Coördinatie van de uitvoering, het opstellen van een veiligheidsen gezondheidsplan en de samenstelling van een dossier Aanstellen van een veiligheidcoördinator, het opstellen van een veiligheidsen gezondheidsplan, de voorafgaandelijke kennisgeving Voorlichting van de werknemers Coördinatie en uitvoering van de bepalingen Minimumvoorschriften

Kosten €

Kost per bedrijf €

4,6 miljoen

817

1,8 miljoen

344

0,4 miljoen 0,2 miljoen 0,3 miljoen

82 42 61

5.5.6 Toekomstperspectieven In dit hoofdstuk laten we de meningen van de experten zien op verbetermogelijkheden op het niveau van de wetgeving of de hulpmiddelen en –structuren bij de implementering van de wetgeving in de praktijk. Deze meningen kunnen gebaseerd zijn op reeds aangekondigde projecten of kunnen eigen projecties naar de toekomst zijn. De informatie is gebaseerd op de antwoorden van de experten op volgende vragen uit de enquête: - Idien we ervan uitgaan dat het kleinbedrijf beperkte financiële en menselijke middelen ter beschikking heeft, welke maatregelen op wetgeving vlak of welke algemene maatregelen vindt u dat genomen dienen te worden om het preventiebeleid van het kleinbedrijf te ondersteunen? - Welke elementen uit de bestudeerde richtlijnen kunnen volgens u verbeterd worden? België De aanbevelingen voor een verbeterde naleving van de regelgeving situeren zich op een drietal vlakken: - vereenvoudiging van de regelgeving; - het opmaken van gidsen en richtsnoeren die de nodige rechtszekerheid bieden aan de werkgever. De gidsen kunnen de vorm aannemen van sectorconvenanten, collectieve arbeidsovereenkomsten, op basis van een driepartijen overleg; - een mentaliteitswijziging. Hier wordt een schuldige vinger opgestoken naar de kleinere bouwheren in eerste instantie, die zwichten onder de financiële druk van de opdrachtgever.



Research Centre De Vlaamse Unie van Zelfstandige Ondernemingen en de Bouwunie wijzen op het belang van de publicatie en de uitwisseling van goede praktijkvoorbeelden. De sectoriële aanpak is hier de hefboom. De organisaties pleiten voor een sectoriële financiering van modellen en goede praktijkvoorbeelden, die de huidige administratieve kosten opheft61. Duitsland De studie naar de omzetting van de Bouwplaatsverordening62 door het Duitse RKW Rationalisierungsund Innovationszentrum der Deutschen Wirtschaft e.V. identificeert een aantal themagebieden waarbij actie kan ondernomen worden om een betere toepassing te bereiken: -

Planning van veiligheid en gezondheid, met inbegrip van veiligheidsen gezondheidsplan en dossier voor latere werkzaamheden Er wordt aangespoord om het veiligheidsen gezondheidsplan in de toekomst strikter in overeenstemming te brengen met het EU-recht (Artikel 5, Europese richtlijn 92/57/EEG). In dit geval kunnen tabellen op DIN A4-bladen vaak volstaan. De veiligheidsen gezondheidsplanning dient als een zich herhalend proces te worden begrepen (veiligheidsen gezondheidsplanning in twee fasen). De overhandiging van een risico-evaluatie door de aannemer aan de veiligheidsen gezondheidscoördinator moet worden verplicht.

-

Bouwtoezicht, controle, uitvoering De controle van de toepassing van de Baustellenverordnung zou aan de Bauordnungs-/ Bauaufsichtsbehörden (overheidsdiensten bevoegd voor bouwverordeningen en bouwtoezicht) kunnen worden overgedragen. Dit zou bijvoorbeeld kunnen gebeuren door een vroegtijdige aanmelding van de veiligheidsen gezondheidscoördinator samen met de bouwaanvraag of doordat de Administratie voor Bouwtoezicht meedeelt dat het noodzakelijk is om een veiligheidsen gezondheidscoördinator aan te stellen vóór de uitvoering van het bouwproject.

-

Ondersteuning, publieke verspreiding Hier zou bijvoorbeeld kunnen worden gedacht aan verzamelingen van “best practices” om de beschikbare preventiemogelijkheden beter te benutten. Voor de bedrijfsoverstijgende veiligheid en gezondheid moeten ondernemingsnetwerken worden getest die zeer vertrouwelijk zijn en dus verplichtend kunnen worden gemaakt. Er wordt aangespoord om hulpmiddelen in het bijzonder voor de ruimtelijke coördinatie en voor de coördinatie bij het bouwen in een bestaande bebouwde omgeving te ontwikkelen en te verspreiden alsook voorbeelden van aanbestedingsteksten en bouwcontracten, waarmee de omzetting van de planning en de coördinatie betreffende veiligheid en gezondheid wordt verzekerd.

-

Kwalificatie De kennis met betrekking tot veiligheid/gezondheid en coördinatie en de coördinatiecapaciteiten moeten in het algemeen worden verbeterd. Tijdens de aanvankelijke studies en de verdere vorming van architecten, ingenieurs en leidinggevend personeel op bouwplaatsen (bouwdirectie) dient meer op de coördinatiecapaciteiten en de sociale vaardigheden te worden gelet.

-

Zelfregulering, stimulansen en deregulering

61

Vlaamse Unie van Zelfstandige Ondernemingen en Bouwunie, Brussel

62




Research Centre Het toezicht op de omzetting van de BaustellV door de bouwondernemingen kan worden overwogen. Zo zouden werkgevers die werkzaam zijn op een bouwplaats waarvoor een voorafgaande kennisgeving/coördinatie/de opstelling van een veiligheidsen gezondheidsplan verplicht is, ertoe kunnen worden verplicht om bij overtredingen van de Baustellenverordnung door de bouwheer bezwaar aan te tekenen bij de opdrachtgever (bijv. volgens VOB [Verordening betreffende de gunning van bouwopdrachten] deel B § 4 nr. 1 alinea 1 zin 1 en VOB deel B § 6 nr. 2 alinea 1 wegens het in gebreke blijven om de samenwerking tussen de verschillende aannemers te regelen). Er dient te worden voor gezorgd dat de veiligheidsen gezondheidscoördinator een bezoldiging ontvangt die in overeenstemming is met de door hem geleverde prestaties. Er moeten eveneens economische stimulansen (bijv. wettelijke aansprakelijkheidsverzekering met bonusregeling e.d.) worden voorzien voor bedrijfsoverschrijdende initiatieven betreffende veiligheid en gezondheid. -

Verbonden De kennis van zaken van ondernemingsverbonden moet worden gestimuleerd en benut. Aan ondernemingen moeten meer mogelijkheden worden geboden om als coöperatie, vereniging van aannemers, algemene aannemer van bouwen infrastructuurwerken, etc. hun diensten aan te bieden. Daardoor kan een vroegtijdige overdracht van uitvoeringskennis in de planningsfase gebeuren. Een verbeterde randvoorwaarde zou erin kunnen bestaan om het contact tussen planning en uitvoering te vergemakkelijken, de hinderpaal voor de communicatie die wordt gevormd door de (concurrerende) gunningsprocedure weg te nemen of minstens te verminderen door deze vroeger te laten plaatsvinden.

-

Verduidelijkingen in de wetgeving, aanpassingen aan de wetgeving Voor een toepassing van § 4 ArbSchG door de bouwheer zou het zinvol zijn deze verplichting tot inachtneming van de algemene principes op een bruikbare manier nader te preciseren. Zo zou kunnen worden overwogen om de RAB 33 met nog meer concrete voorbeelden te vervolledigen. Er wordt voorgesteld om het begrip “dossier“ te wijzigen. Er moeten eenvoudigere instrumenten voor kleine bouwplaatsen of uitzonderingen op de Baustellenverordnung worden voorzien. De verplichting om een dossier op te stellen en bij te houden voor latere werkzaamheden, moet gebeuren op basis van het feit of er later risico’s kunnen optreden bij werkzaamheden aan het bouwwerk. Het rechtskarakter van “aanwijzingen” en “rekening houden” volgens § 5 (1) Bouwplaatsverordening moet worden verduidelijkt. Inhouden en de bruikbaarheid van het dossier voor latere werkzaamheden moeten worden verzekerd, de bijwerking van het document voor latere werkzaamheden alsook de begrippen en reguleringen van de Bondsregering, de Deelstaten en de EU moeten uniform worden gemaakt.

Drie modellen De studie plaatst drie modellen voorop, die de genoemde zwakke punten uitschakelen en integreren door een aantal accenten te leggen. Via de drie modellen kon worden aangetoond dat door andere regelingen van verantwoordelijkheden en aansprakelijkheden, een verbeterde communicatie, duidelijker geïdentificeerde en gebundelde contactpersonen, duidelijkere verantwoordelijkheden worden afgebakend die tot een verbetering van de huidige situatie kunnen bijdragen. Ten dele ontstaan aanzetten tot zelfregulering, die teruggrijpen op afwikkelingen en mechanismen die nu al bestaan en in de sector gebruikelijk zijn.



Research Centre Indien de weten verordeninggever een model wil omzetten, dient er rekening mee te worden gehouden dat intensieve discussies over de verdere ontwikkeling en precisering van de aangeduide bevoegdheden, verantwoordelijkheidsregelingen en processen noodzakelijk zijn en dat de te gebruiken organisatiemiddelen vooraf gedetailleerd moeten worden uitgewerkt. Bij een verdere concretisering betreffende de wettelijke en administratieve omzetting van de mogelijke acties kunnen zeker een aantal deelelementen van de modellen in andere modellen worden geïntegreerd. Zo kan bijvoorbeeld worden overwogen om een eis uitgaande van de ondernemingen om een “kaderplan betreffende gezondheid en veiligheid” al in de aanbestedingsprocedure te behouden ook in het model “openbaar bouwtoezicht” te verankeren. Desgevallend moet in het kader van een volgende onderzoeksopdracht het model waaraan de voorkeur wordt gegeven gedetailleerd worden uitgewerkt. Coördinatiemodel Het uitgangspunt van dit model bestaat erin de bestaande procedures en bevoegdheden met het oog op een betere omzetting van de Bouwplaatsverordening te vervolledigen, maar niet ingrijpend te veranderen. Een van de aanvullingen is de mededeling van de naam van de gezondheids- en veiligheidscoördinator door de bouwheer in de loop van de bouwvergunningsprocedure. Een zeer belangrijke verandering is de opstelling van “bouwplaatsspecifieke risico-analyses” door de diverse deelnemende ondernemingen voor het begin van de werkzaamheden, die ter beschikking worden gesteld van de veiligheidsen gezondheidscoördinator en door deze coördinator op hun verenigbaarheid met een “kaderplan betreffende gezondheid en veiligheid“ moeten worden gecontroleerd. Model „Openbaar bouwtoezicht“ Het uitgangspunt van dit model bestaat erin om de omzetting van de Bouwplaatsverordening te stimuleren door het vroegtijdige inschakelen van de Administratie voor Bouwtoezicht en toezicht te laten houden op deze omzetting (door de staat). Dit kan worden gegarandeerd wanneer in de bouwvergunningsprocedure aan de bouwheer behalve de eigenlijke bouwdocumenten ook informatie wordt gevraagd met betrekking tot de Bouwplaatsverordening en de Administratie voor Bouwtoezicht de bouwheer door middel van de bouwvergunning of andere mededelingen bepalingen oplegt om deze na te leven. Alle taken van de overheid met betrekking tot de arbeidsveiligheid op bouwplaatsen moeten aan het (meestal) gemeentelijke Bouwtoezicht worden overgedragen. Aannemersmodel Ook bij het aannemersmodel wordt de planning van de gezondheid en veiligheid tijdens de planningsen de uitvoeringsfase van de bouwwerkzaamheden door de bouwheer of diens veiligheidsen gezondheidscoördinator opgesteld of aangepast. De hoofdidee van dit model is dat het toezicht door de Staat tot een minimum wordt beperkt en privé wordt uitgevoerd door de partijen die bij de bouw betrokken zijn. Met het (privaatrechtelijke) bouwcontract heeft de aannemer het publiekrechtelijk vastgelegde recht en de plicht om toezicht te houden op de naleving van de verplichtingen door de bouwheer, dus om bijvoorbeeld het veiligheidsen gezondheidsplan te eisen vóór de aanvang van de bouwwerkzaamheden en om de inhoud ervan te controleren. Verenigd Koninkrijk Het Health and Safety Executive heeft een nota overgemaakt aan de Europese Commissie met voorstellen ter vereenvoudiging van een aantal bepalingen van de Europese richtlijn. De nota is opgemaakt als resultaat van een raadpleging met de betrokken partijen63.

63

EU Legislation: Departmental Proposals for Future Simplification, HSE, 2006



Research Centre Onderstaand worden de vragen en antwoorden weergegeven. Waarom vindt u dat deze wetgeving moet worden vereenvoudigd? (bijv. verwarrende formulering/definities, achterhaald, inconsequent/overlappingen met andere EUwetgeving, onnodig ingewikkeld etc.) Artikel 3(1): vereist dat voor alle bouwprojecten een coördinator betreffende veiligheid en gezondheid wordt aangesteld voor alle bouwplaatsen waarop verscheidene ondernemingen werkzaam zullen zijn. Dit zijn onnodige lasten voor het kleinbedrijf die bij kleine projecten betrokken zijn. Artikel 3(2): vereist dat een schriftelijk veiligheidsen gezondheidsplan wordt opgesteld (in overeenstemming met artikel 5b van de Europese richtlijn). Een schriftelijk plan veroorzaakt onnodige lasten voor het kleinbedrijf die bij kleine projecten betrokken zijn. Artikel 3(3): vereist dat een voorafgaande kennisgeving wordt opgesteld en meegedeeld aan de bevoegde autoriteiten voor de aanvang van de werkzaamheden. Dit veroorzaakt onnodige administratieve lasten voor het kleinbedrijf. Hoe beïnvloedt het probleem dat u omschrijft de belanghebbenden, in het bijzonder wat concurrentievermogen of duurzame ontwikkeling betreft? (bijv. buitensporig grote administratieve last, buitensporig hoge kosten om aan de Europese richtlijn tegemoet te komen, andere effecten op het concurrentievermogen/de efficiëntie. In het bijzonder, benadeelt dit het kleinbedrijf? Gelieve te staven met bewijsmateriaal, met inbegrip van kostenramingen, indien van toepassing en beschikbaar, en meningen van belanghebbenden) Artikel 3 (1): vereist de aanstelling van een of meer coördinatoren betreffende veiligheid en gezondheid om de taken uit te voeren die vermeld zijn in artikelen 5 en 6 van deze Europese richtlijn voor alle bouwprojecten waarbij er meer dan twee aannemers (met inbegrip van onderaannemers) op de bouwplaats werkzaam zijn. Artikel 3 (2): vereist dat een schriftelijk veiligheidsen gezondheidsplan wordt opgesteld door de coördinator, zoals bepaald in artikel 5(b). We zijn van mening dat deze vereisten immense lasten met zich meebrengen voor de bedrijven, gezien het feit dat voor nagenoeg alle bouwprojecten in het Verenigd Koninkrijk (met inbegrip van de talrijke “kleine” projecten) meer dan één aannemer (onderneming) op de bouwplaats werkzaam is. Voor kleinere projecten kan de coördinatie informeel gebeuren door middel van een goede communicatie en samenwerking tussen de leden van het projectteam – een proces dat wordt vergemakkelijkt omdat er minder mensen bij de oplevering van het project betrokken zijn. Voor kleinere bouwplaatsen zien we daarom niet welk het bijkomende voordeel zou zijn van formele aanstellingen en de opstelling van schriftelijke veiligheidsen gezondheidsplannen. We stellen voor dat de Europese richtlijn enkel en alleen zou vereisen dat een coördinator wordt aangesteld en een schriftelijk plan opgesteld wanneer de autoriteiten van dit project verplicht in kennis moeten worden gesteld (bijvoorbeeld de aanstelling en het schriftelijke plan slechts verplicht maken onder dezelfde voorwaarden als die welke in artikel 3 (3) worden opgegeven voor de voorafgaande kennisgeving – indien de vermoedelijke duur van de werkzaamheden meer dan 30 werkdagen is of wanneer deze bouwwerken voor een opdrachtgever meer dan 500 mandagen vereisen).



Research Centre Indien we voor de verplichting tot aanstelling van een coördinator en opstelling van een schriftelijk plan gewoon zouden uitgaan van “twee aannemers” (twee ondernemingen), dan zouden nagenoeg alle bouwplaatsen in het Verenigd Koninkrijk (die op ongeveer 500.000 per jaar worden geraamd) onder de vereisten vallen. Hoewel het niet mogelijk is om accurate cijfers te geven, geloven we dat tot de helft van deze bouwplaatsen op dit ogenblik vrijgesteld zijn van deze vereisten door onze benadering van de omzetting. Artikel 3 (3): In het Verenigd Koninkrijk worden de autoriteiten elk jaar van ongeveer 150.000 bouwprojecten in kennis gesteld. Er bestaan in het Verenigd Koninkrijk echter andere commercieel beschikbare databases. Bedrijven moeten een planningsaanvraag indienen; de database van aanvragen wordt bijgehouden door de Planning Authorities. De HSE zou de informatie uit deze database kunnen krijgen. Door de noodzaak van een specifieke kennisgeving aan de HSE af te schaffen, zou de bouwnijverheid verlost zijn van de administratieve lasten van een kennisgeving. Indien andere Lidstaten niet over de middelen beschikken om informatie betreffende de kennisgeving te verkrijgen, zouden we voorstellen dat artikel 3(3) zodanig wordt gewijzigd dat Lidstaten de informatie mogen inzamelen in overeenstemming met de gangbare nationale praktijken. Hoe zou de wetgeving kunnen worden vereenvoudigd om het probleem aan te pakken en het (de) effect(en) ervan te helpen afzwakken? (bijv. duidelijkere definities, samensmelting van twee of meer wetgevende teksten, afschaffing, wijzigingen van de toepasselijkheid etc.). Artikel 3(1) en 3(2) wijzigen zodat de vereiste van de aanstelling van een veiligheidsen gezondheidscoördinator enkel van toepassing is op projecten die aan de kennisgevingsdrempel beantwoorden die wordt vermeld in artikel 3(3): dit zou de administratieve lasten voor het kleinbedrijf voor kleine projecten verminderen zonder enige nadelige gevolgen voor de veiligheidsen gezondheidsnormen. Artikel 3(3) afschaffen, zodat de noodzaak van een voorafgaande kennisgeving wegvalt en de administratieve lasten worden verminderd. Als alternatief, artikel 3(3) wijzigen om de uitvoerende autoriteiten in staat te stellen informatie te verkrijgen in overeenstemming met de gangbare nationale praktijken.



Research Centre

6 De Europese richtlijn chemische agentia 98/24/EEG 6.1


De Europese richtlijn 98/24/EEG betreffende “de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van werknemers tegen de risico’s van chemische agentia op het werk” is de veertiende bijzondere richtlijn in uitvoering van de kaderrichtlijn in verband met veiligheid en gezondheid op de arbeidsplaatsen (89/391/EEG van 12 juni 1989). De goedkeuring van de Europese richtlijn was bedoeld om ervoor te zorgen dat alle Lidstaten over gemeenschappelijke voorschriften zouden beschikken om werknemers te beschermen tegen risico’s die verband houden met chemische agentia.

6.2


De Europese richtlijn "chemische agentia" vult de kaderrichtlijn 89/391/EEG aan via het vastleggen van minimale voorschriften betreffende de bescherming van de werknemers tegen de effecten van de blootstelling aan gevaarlijke chemische agentia “GCA", die dagelijks op de werkplaatsen aanwezig zijn. Gezien deze juridische basis is de Europese richtlijn in algemene termen geformuleerd en bevat ze algemene beginselen die toepasselijk zijn op alle chemische agentia. De Europese richtlijn bepaalt mechanismen voor de vastlegging - op communautair en op nationaal niveau - van grenswaarden voor blootstelling onder de vorm van grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling (GWBB's), die indicatief (IGW) of bindend kunnen zijn en, anderzijds, bindende Biologische Grenswaarden (BGW's). De Europese richtlijn legt de werkgevers verplichtingen op met betrekking tot risico-evaluatie, preventiemaatregelen, de bescherming van de werknemers, de maatregelen bij ongevallen, incidenten en noodsituaties en de voorlichting, opleiding en raadpleging van de werknemers. De Europese richtlijn organiseert het gezondheidskundig toezicht; en verbiedt het gebruik van bepaalde chemische agentia.

6.3

Toepassingsgebied

De Europese richtlijn is van toepassing op de gewoonlijke en geregelde of ingedeelde gevaarlijke stoffen en preparaten, maar ook de chemische agentia die niet als gevaarlijk ingedeeld zijn en die een risico voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers kunnen opleveren door hun eigenschappen en gebruik, tot en met deze waarvoor grenswaarden gelden.

6.4 -


Risicobeoordeling (Art. 4) Risicopreventie (Art. 5) Preventie- en beschermingsmaatregelen (Art. 6) Maatregelen bij ongevallen, incidenten en noodsituaties (Art. 7) Informatie en opleiding van de werknemers (Art. 8) Verbod van bepaalde producten (Art. 9) Gezondheidstoezicht (Art. 10) Raadpleging en overleg met werknemers (Art. 11)



Research Centre -

Bijlage I: Grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling Bijlage II: Bindende biologische grenswaarden Bijlage III: Verboden op productie, aanmaak en gebruik

6.5


6.5.1 Omzettingsteksten België De Europese richtlijn 98/24/EEG is omgezet in Belgische wetgeving door het Koninklijk Besluit Chemische agentia op het werk van 11 maart 2002 en ingevoerd als hoofdstuk I van Titel V van de Codex Welzijn op het Werk. Dit besluit heft voor een groot deel de vroegere reglementering over gevaarlijke stoffen en preparaten op die vervat was in het Algemeen Reglement voor de arbeidsbescherming (ARAB). Het Koninklijk Besluit van 17 mei 2007 past de lijst van grenswaarden voor blootstelling aan chemische agentia in bijlage I van het Koninklijk Besluit van 22 maart 2002 aan. De aanpassingen betreffen enerzijds de omzetting in Belgisch recht van de Europese richtlijn 2006/15/EEG (van 7 februari 2006 tot vaststelling van een tweede lijst van indicatieve grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling ter uitvoering van Europese richtlijn 98/24/EEG van de Raad en tot wijziging van de Europese richtlijnen 91/322/EEG en 2000/39/EEG). De beoordeling en de beperking van de risico's van bestaande stoffen hebben de Europese Commissie immers gemotiveerd om grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling voor een aantal stoffen vast te stellen of te herzien. Anderzijds heeft de wetgever voor een aantal stoffen grenswaarden ingevoegd of gewijzigd voornamelijk op basis van de lijst van de ‘Threshold Limit Values’ (editie 2005) van de ‘American Conference of Governmental Industrial Hygienists’ (ACGIH). Denemarken De Europese richtlijn 98/24/EEG is omgezet in Deense wetgeving door de Executive Order No. 292 van 26 April 2001 on Work with Substances and Materials (chemical agents). Dit besluit is opgemaakt in uitvoering van de Danish Working Environment Act. Naast uitvoerende besluiten maakt de Deense wetgever ook WEA Guidelines op. Dit zijn geen wetteksten, maar verduidelijkingen, preciseringen van de wetteksten. WEA Guideline C.0.1. behandelt de grenswaarden van substanties en materialen, C.0.13 gaat over de kennisgeving van substanties en materialen. Duitsland De Europese richtlijn 98/24/EEG is omgezet in Duitse wetgeving door de Gefahrstoffverordnung (GefStoffV) van 23 december 2004. De Gefahrstoffverordnung zet eveneens de bepalingen van de Europese richtlijnen 99/38/EEG und 2003/18/EEG om. De bepalingen uit de Europese richtlijn zijn in overwegende mate 1:1 omgezet, mits aanpassing van de bewoordingen. Finland EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre

De Europese richtlijn 98/24/EEG is omgezet in Finse wetgeving door volgende teksten: - Government Decree on Chemical Agents at Work (715/2001) - Occupational Safety and Health Act (738/2002) - Occupational Health Care Act (1383/2001) Frankrijk De Europese richtlijn 98/24/EEG is omgezet in Franse wetgeving door het besluit n° 2033-1254 van 13.12.2003. Dit besluit is geïntegreerd in de Code du travail (art. R231-51 tot R231-59-2). Een omzendbrief van de Directie Arbeidsverhoudingen van het Ministerie van Arbeid (Direction Relations de Travail du Ministère du Travail) preciseert de inhoud van de regelgeving voor de ondernemingen Door de omzetting wordt niet langer gesproken over gevaarlijke chemische stoffen en preparaten, maar wel over gevaarlijke chemische agentia. Het besluit specifieert dat de werkgever de adviezen van de bedrijfsarts naar aanleiding van het medisch toezicht opvolgt, alsook de voorgestelde maatregelen van de IPRPs of tussenkomende partijen betreffende preventie van beroepsrisico’s (Art. R. 231-54-4 8° en 9°). Luxemburg De Europese richtlijn 98/24/EEG is omgezet in Luxemburgse wetgeving door het Groothertogelijke reglement van 30 juli 2002. Het reglement is bindend. Spanje De Europese richtlijn 98/24/EEG is omgezet in Spaanse wetgeving door het Koninklijk Besluit 374/2001 van 6 april 2001 betreffende de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van werknemers tegen de risico’s van chemische agentia op het werk. Dit Koninklijk Besluit zet eveneens de Europese richtlijn 2000/39 om in nationale wetgeving. Het Spaanse Instituut voor Veiligheid en Gezondheid op het werk (INSHT) keurde een Technische Gids (non-binding) voor de risico-evaluatie en de preventiemaatregelen met betrekking tot het werken met chemische agentia op de werkplek http://www.mtas.es/insht/en/practice/g_AQ_en.htm. De Gids houdt rekening met de wettelijke bepalingen van het Koninklijk Besluit 39/1997. De Technische Gidsen geven criteria en aanbevelingen die de interpretatie en de implementatie van de Koninklijke Besluiten vergemakkelijken. Tsjechië De Europese richtlijn 98/24/EEG is omgezet in Tjechië in volgende wetteksten: -

-

Act No. 262/2006 Coll. Labour Code Act No. 309/2006 Coll. stipulating further requirements for health and safety at work in labour relations and concerning occupational health and safety protection in activities or services provided outside labour relations Act No. 258/2000 Coll. on protection of public health Act No. 356/2003 Coll. concerning chemical substances and chemical preparations Act No. 59/2006 Coll., on prevention of major accidents caused by selected hazardous chemical substances or chemical preparations



Research Centre -

Act No. 133/1985 Coll., on fire protection Government Order No. 178/2001 Coll., laying down the conditions of the protection of the health of workers at work Decree No. 432/2003 Coll. of the Ministry of Health of the Czech Republic, setting the conditions for classifications of works in categories, the limit values of indicators of biological exposure tests, the conditions for taking out the biological materials to biologically exposure tests and the requisites for the notification of works with asbestos and biological agents

Verenigd Koninkrijk De Europese richtlijn 98/24/EEG is omgezet in Britse wetgeving door de Control of Substances Hazardous to Health (COSHH) Regulations 2002. De oorspronkelijke COSHH regulations dateren van 1988, nog voor de Europese richtlijn. De wetgeving werd herhaaldelijk aangepast, o.a. met de wijzigingen aan de blootstellingslimieten van een aantal stoffen. De lijst van de stoffen is ondertussen opgenomen in een aparte publicatie en maakt niet langer deel van de wettekst. De meeste bepalingen van de Europese richtlijn werden uitgevoerd door de bijwerkingen van COSHH Regulations. De overige bepalingen worden uitgevoerd door de volgende voorschriften: • de Control of Substances Hazardous to Health Regulations 2002 (verder gewijzigd in 2005) • de Control of Asbestos at Work Regulations 2002 (recent vervangen door de Control of Asbestos Regulations 2006) (Voorschriften betreffende de beheersing van asbest) • de Dangerous Substances and Explosive Atmospheres Regulations 2002 (Voorschriften betreffende gevaarlijke stoffen en explosiegevaarlijke omgevingen) • de Control of Lead at Work Regulations 2002 (Beheersing van lood op het werk). COSHH 2002 zet nog een aantal andere Europese richtlijnen om in Britse wetgeving, o.a. de Europese richtlijn carcinogene agentia 90/394/EEG en biologische agentia 2000/54/EEG. Omvattende, praktische adviezen over hoe de wetgeving ter uitvoering van de regelgeving moet worden nageleefd, werden gepubliceerd in de Approved Codes of Practice and Guidance (ACOP’s – Goedgekeurde Codes van Goede Praktijk en Richtsnoeren) van het Health and Safety Executive. Deze werden aangevuld door veel kortere folders, die gratis beschikbaar zijn of kunnen worden gedownload van de website van het Health and Safety Executive. Zweden De Europese richtlijn 98/24/EEG werd in Zweeds recht omgezet door de Provisions Chemical Hazards in the Working Environment (AFS 2000:4) en de Provisions on Occupational exposure limit values and measures against air contaminants (AFS 2005:17, voordien AFS 2000:3). De Zweedse wetgeving omvat nog heel wat andere bepalingen die ieder een bepaald onderwerp behandelen dat eveneens kan betrekking hebben op het gebruik van gevaarlijke producten. Een aantal bepalingen hebben in het bijzonder betrekking op bepaalde chemische producten, zoals AFS 1992:17 op lood. In het kader van de chemische agentia zijn ook de gecodificeerde bepalingen van de National Inspectorate of Explosives and Flammables (SAIFS) van belang.

6.5.2 Toepassingsgebied België



Research Centre Het toepassingsgebied is aanzienlijk verruimd ten opzichte van de gevaarlijke producten van het Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming ARAB. Onder het toepassinggebied vallen elke werkplaats en elke beroepsactiviteit waarbij chemische agentia met risico’s voor veiligheid en gezondheid op het werk betrokken zijn, of ze nu zijn ingedeeld als “gevaarlijk” of niet (bewuste of nietbewuste aanwezigheid, gebruik, vervaardiging, verwijdering of lozing). Artikel 3 van het Koninklijk Besluit bepaalt immers dat het besluit van toepassing is wanneer chemische agentia, die risico’s opleveren die het gevolg zijn of vermoedelijk zullen zijn van de effecten van die agentia, op de arbeidsplaats aanwezig zijn of aanwezig kunnen zijn of wanneer een beroepsactiviteit wordt uitgeoefend waarbij chemische agentia betrokken zijn. Denemarken Denemarken neemt in het toepassingsgebied EO 292 art 2 definities op betreffende substanties en materialen. Materialen worden omschreven als een compositie van twee of meer substanties, met inbegrip van biologische materialen. Er wordt ook duidelijk omschreven wat bedoeld wordt met substanties en materialen die een mogelijk risico kunnen vormen voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers. Niet alle definities die zijn opgenomen in de Europese richtlijn zijn opgenomen in de Deense wettekst betreffende de chemische agentia. Duitsland Onder het toepassingsgebied vallen stoffen en preparaten zoals gedefinieerd in de Duitse Chemicaliënwet, explosiegevaarlijke stoffen en preparaten, stoffen en preparaten die door vervaardiging of gebruik andere gevaarijke stoffen of preparaten vrijmaken, en gevaarlijke chemische stoffen zoals bepaald in de Europese richtlijn 98/24/EEG. Finland De wetgeving is van toepassing op alle werkzaamheden waarbij gevaarlijke chemische agentia aanwezig zijn of kunnen zijn. Frankrijk De Franse wetgeving doet een beroep op het begrip preventie van het “chemisch risico”. De bepalingen zijn van toepassing op alle activiteiten waar gevaarlijke chemische stoffen aan te pas komen (ACD). Zij zijn echter niet van toepassing op de activiteiten in het kader waarvan de werknemers blootgesteld zijn of kunnen worden aan kankerverwekkende stoffen, mutagene stoffen of stoffen die giftig zijn voor de voortplanting (CMR) van categorieën 1 en 2, met uitzondering van de bepalingen tot het nemen van technische en organisatorische maatregelen door de werkgevers voor de bescherming van de werknemers, het controleren en instandhouden van de collectieve beschermingsinstallaties, de alarmen communicatiesystemen in geval van ongeval of noodsituatie te wijten aan de aanwezigheid van een gevaarlijke chemische stof en de biologische grenswaarden die niet mogen worden overschreden. De Franse wetgeving definieert de gevaarlijke chemische stof als zijnde: Gevaarlijke chemische stof: - Elke chemische stof die beantwoordt aan de indelingscriteria van de gevaarlijke stoffen of preparaten zoals gedefinieerd in artikel R. 231-51 (Indelingsprincipes van de gevaarlijke stoffen en preparaten); - Elke chemische stof die, hoewel ze niet voldoet aan de indelingscriteria, in de staat zoals ze is of binnen een preparaat een risico kan betekenen voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers vanwege haar fysico-chemische, chemische of toxicologische eigenschappen en de



Research Centre modaliteiten van haar aanwezigheid op de arbeidsplaats of haar gebruik, inclusief elke chemische stof waarvoor maatregelen die genomen zijn in toepassing van de algemene bepalingen inzake preventie voorzien in een grenswaarde van beroepsblootstelling;[…] Luxemburg Artikel 2 van het Groothertogelijk reglement van 30 juli 2002 identificeert een identiek toepassingsgebied als dat van de Europese richtlijn 98/24/EEG. Spanje Art 2 van het Koninklijk Besluit 374/2001 bevat definities van het toepassingsgebied. In Art 2.9 van deze wettekst maakt de Spaanse wetgever bij de definitie van blootstellingswaarde, een onderscheid tussen een blootstellingswaarde bij dagelijkse blootstelling en een blootstellingswaarde bij korte blootstelling. Dit is een specificatie van deze definitie. Bij de definitie van het risico (Art 2.4) benadrukt de Spaanse wetgever dat om de ernst van de situatie te kunnen evalueren, de waarschijnlijkheid van het voorkomen zowel als de mogelijke ernstige schade die wordt veroorzaakt samen moeten beoordeeld worden. De Spaanse wetgever voegt nog andere definities toe, nl. “blootstelling aan een chemische agens” (Art. 2.2), “activiteit waarbij een chemisch agens is betrokken” (Art. 2.6), “intermediaan product” (Art. 2.7) en “subproducten” (Art. 2.8). Tsjechië Act No. 356/2003 Coll, Section 2 (5) omschrijft gevaarlijke chemische stoffen of preparaten als deze met gevaarlijke eigenschappen: explosieve stoffen, oxiderende stoffen, (zeer) ontvlambare stoffen, (zeer) toxische stoffen, corrosieve stoffen, irriterende stoffen, stoffen die een gevaar inhouden voor de gezondheid en stoffen die een hypergevoeligheid veroorzaken. Verenigd Koninkrijk De definities omvatten naast ‘substance’ en ‘substance hazardous to health’ ook nog deze die specifiek zijn aan enkele andere Europese richtlijnen. - Europese richtlijn 78/610/EEC (vinyl chloride monomeer); - punt 3 van Artikel 1 van Europese richtlijn 89/677/EEC (benzeen); - Europese richtlijn 90/394/EEC (carcinogene agentia); - onderdeel van de Europese richtlijn 96/55/EC (gebruik van bepaalde gevaarlijke stoffen en preparaten); - Europese richtlijn 2000/54/EC (biologische agentia). Zweden De definities zoals opgenomen in AFS 2000:4 Section 3 zijn een 1:1 omzetting van de definities in de Europese richtlijn.



Research Centre


Risicobepaling en –beoordeling – Artikel 4

Artikel 4 van de Europese richtlijn chemische agentia bepaalt dat de werkgevers ertoe gehouden zijn de risico's voor de veiligheid en gezondheid van de werknemers te evalueren die het gevolg zijn van de aanwezigheid op de arbeidsplaats van chemische agentia en de nodige preventiemaatregelen te nemen. De werkgever dient in het bezit te zijn van een evaluatie van het risico en moet vermelden welke maatregelen zijn getroffen. De risico-evaluatie moet naar behoren gedocumenteerd zijn en kan een verhandeling bevatten waarin de werkgever aantoont dat de aard en de omvang van de met chemische agentia verbonden risico's een verdere uitvoerige risico-evaluatie overbodig maken. De risico-evaluatie moet worden bijgewerkt. België Gedocumenteerde risico-evaluatie De werkgevers zijn ertoe gehouden de risico's voor de veiligheid en gezondheid van de werknemers te evalueren die het gevolg zijn van de aanwezigheid op de arbeidsplaats van chemische agentia en de nodige preventiemaatregelen te nemen. Een eerste essentiële stap bij de risico-inventarisatie en -evaluatie en dus in de identificatie van de mogelijk gevaarlijke blootstellingen is het opstellen van een lijst van alle potentieel gevaarlijke producten en materialen aanwezig in de werkplaatsen. De sociale reglementering van het Koninklijk Besluit gaat veel verder dan de klassieke (economische) reglementering van de gevaarlijke producten. Specifiekere bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 98/24/EEG: Art. 9 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia stelt dat de werkgever in het bezit is van een “geschreven” risico-evaluatie. Het artikel stelt verder dat de verantwoording voor “een niet verdere uitvoerige risico-evaluatie” moet voorgelegd worden aan het advies van het Comité. Art 10 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia stelt dat “bepaalde bijzondere werkzaamheden binnen de onderneming of inrichting, zoals onderhoud, waarvan kan worden voorzien dat er een potentieel voor significante blootstelling bestaat of die om andere redenen schadelijke gevolgen voor de veiligheid en gezondheid kunnen hebben, zelfs nadat alle technische maatregelen zijn genomen, worden opgenomen in de risico-evaluatie” Art 11 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia stelt dat “In het geval van werkzaamheden waarbij er blootstelling is aan verscheidene gevaarlijke chemische agentia, wordt het risico geëvalueerd op grond van het risico dat al die chemische agentia in combinatie opleveren”. Denemarken Gedocumenteerde risico-evaluatie



Research Centre Artikelen 6 tot en met 9 van het Deense Uitvoerend Besluit formuleren de bepalingen in dezelfde bewoordingen als de Europese richtlijn 98/24/EEG. Het gaat om een 1:1 omzetting. De WEA Guideline D.1.1. geeft verdere uitleg omtrent de uitvoering van een risico-evaluatie op de werkplaats. Duitsland Gedocumenteerde risico-evaluatie De bepalingen in verband met de risico-evaluatie in de GefahrstoffV zijn grotendeels gelijk aan deze in de Europese richtlijn, met toevoeging van de evaluatie van de fysiochemische effecten en de mogelijkheid tot vervanging. De werkgever moet de risico-evaluatie beoordelen en maatregelen neerschrijven. Bij werkzaamheden met een gering risico is geen gedetailleerde documentatie noodzakelijk. In alle andere gevallen waarbij afgezien wordt van een gedetailleerde documentatie, moet dit gemotiveerd worden. De risico-evaluatie moet door vakkundige personen worden uitgevoerd. Indien de werkgever niet over de nodige kennis beschikt, moet hij zich laten bijstaan. Vakkundige personen zijn in het bijzonder de bedrijfsarts en de veiligheidsdeskundige. De werkgever kan bij de bepaling van de preventiemaatregelen gebruik maken van de risicobeoordeling ter beschikking gesteld door de leverancier of fabrikant. Dit vergemakkelijkt de risico-evaluatie voor de werkgever in de kleinere bedrijven. Finland Gedocumenteerde risico-evaluatie Het Besluit op chemische agentia op het werk No. 715/2001 legt een risico-evaluatie op, waarbij het specifiek de onderhoudswerkzaamheden vermeldt waarbij occasioneel een blootstelling kan optreden. De risico-evaluatie moet op schrift staan en kan een specificatie bevatten over de redenen waarom een meer gedetailleerde risico-evaluatie niet vereist is. Frankrijk Gedocumenteerde risico-evaluatie De evaluatie van chemische risico’s past in de logica van het “unieke” document dat dient opgesteld te worden voor de risico-evaluatie. In het rondschrijven n°6 van 18 april 2002 legt de Directie van de Arbeidsverhoudingen (Direction des relations du travail) de evaluatie voor nieuwe activiteiten a priori op. De Code du travail (Art. R263-1-1) voorziet strafsancties in geval van niet-naleving van deze verplichting. Luxemburg Gedocumenteerde risico-evaluatie Artikel 4 van het Groothertogelijk reglement van 30 juli 2002 is een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn.



Research Centre

Spanje Gedocumenteerde risico-evaluatie Ook de Spaanse wetgever legt in eerste instantie op om een gedocumenteerde risico-evaluatie uit te voeren door na te gaan of chemische agentia aanwezig zijn op de werkvloer (art. 3.1 van het besluit). Het betreft een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn. De Technische Gids uitgegeven door het Nationaal Instituut voor Veiligheid en Hygiëne op het Werk (INSHT) bevat een toelichting over het opstellen van de risico-evaluatie. Om de gevaarlijke eigenschappen te kennen van de chemische agentia moet een beroep gedaan worden op alle mogelijke informatiebronnen, zoals ondermeer etikettering van het product, MSDS, … Waar verwezen wordt naar blootstelling op de werkplaats en biologische grenswaarden, moet in eerste instantie gekeken worden naar de Bijlage I van de wettekst of eventueel in een andere bepaling of regeling die specifiek van toepassing is op het chemische agens. Verder kan teruggevallen worden op een document opgesteld door de overheid ter zake: "Document on Occupational Exposure Limit Values for Chemical Agents in Spain". In laatste instantie kan men zich ook baseren op internationaal aanvaarde grenswaarden. De Technische Gids beschrijft een aantal risico’s en risicofactoren en bevat voorbeelden van mogelijke risico-evaluatiemethodes. Tsjechië Gedocumenteerde risico-evaluatie De uitvoering van een risico-analyse staat beschreven in de Government Order No. 178/2001 Coll Section 14(1) en is een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn. Section 102(4) bepaalt dat de risicoanalyse gedocumenteerd moet zijn, alsook de preventie-en beschermingsmaatregelen. Verenigd Koninkrijk Gedocumenteerde risico-evaluatie Daar waar de Europese richtlijn stelt dat een werkgever moet beschikken over een gedocumenteerde risico-evaluatie stellen de Control of Substances Hazardous to Health Regulations 2002 in Regulations 6 dat een geschreven risico-evaluatie moet uitgevoerd worden vanaf 5 werknemers. De Control of Substances Hazardous to Health Regulations 2002 maakt een specifieke vermelding van onderhoudswerkzaamheden als potentiële risicobron. Zweden Gedocumenteerde risico-evaluatie De bepalingen betreffende de risico-evaluatie zijn in de Zweedse bepalingen 2000:4 opgenomen in de secties 4 t/m 6. De werkgever voert een schriftelijke risico-evaluatie uit. Het gaat om een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn.



Research Centre

6.5.3.2

Risicopreventie – Artikel 5

Artikel 5 van de Europese richtlijn chemische agentia bepaalt dat de werkgever de nodige preventieve maatregelen neemt om de gezondheid en de veiligheid van de werknemers te garanderen en de risico's voor de gezondheid en de veiligheid van werknemers bij werkzaamheden waarbij gevaarlijke chemische agentia betrokken zijn te verkleinen. België Specifiekere bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 98/24/EEG: Art. 14 van het KB Chemische agentia bepaalt de maatregelen om de risico’s te verkleinen. Paragraaf 8 voegt een bijkomende bepaling toe in vergelijking met de Europese richtlijn door te stellen dat de risico’s verkleind worden door “geen verpakkingen voor gevaarlijke stoffen en preparaten te gebruiken met een aanbiedingsvorm of benaming gebruikt voor levensmiddelen, diervoeders, geneesmiddelen en cosmetische producten”. Art. 15 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia bepaalt dat de preventie-, beschermingsen bewakingsmaatregelen worden ingeschreven in het globale preventieplan. Art. 18 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia bevat een verdere specificatie van de preventieen beschermingsmaatregelen volgens de preventiehiërarchie: 1. aanpassing werkprocessen, technische maatregelen, uitrusting en materiaal; 2. collectieve beschermingsmaatregelen; 3. individuele beschermingsmaatregelen. Art. 19 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia bepaalt dat de preventieen beschermingsmaatregelen vergezeld gaan van gezondheidstoezicht. Art. 20 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia bepaalt de periodiciteit voor het uitvoeren van de metingen, enerzijds volgens de regels van de norm NVN EN 689 en anderzijds op vraag van de preventieadviseur of van vertegenwoordigers van de werknemers in het comité. Verder bepaalt het artikel de maatregelen in geval van betwisting of twijfels over de metingen of de analyses. Art. 22 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia geeft bijkomende voorzieningen om explosies te voorkomen: - werkuitrusting en beschermingssystemen moeten voldoen aan het Koninklijk Besluit betreffende het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen; - technische of organisatorische maatregelen moeten rekening houden met de bepalingen van het Koninklijk Besluit betreffende het op de markt brengen van apparaten en beveiligingssystemen voor plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen; - de werkgever voorziet maatregelen om een controle van de installatie, de uitrusting en de machines te waarborgen of voorziet in een inrichting voor het onderdrukken van explosies, dan wel in voorzieningen voor het afvoeren van de explosiedruk. Denemarken Art. 10 van EO 292 bevat, in ietwat andere bewoordingen, de preventieprincipes zoals opgenomen in de Europese richtlijn. Duitsland



Research Centre

De GefahrstoffV deelt het beschermingsniveau en de -maatregelen in, in functie van de risico-evaluatie: - Beschermingsniveau 1 voor werkzaamheden met geringe gevaren; - Beschermingsniveau 2 voor werkzaamheden met verhoogde gevaren; - Beschermingsniveau 3 voor werkzaamheden met grote gevaren; - Beschermingsniveau 4 voor werkzaamheden met carcinogene en mutagene stoffen. De bepalingen uit het beschermingsniveau 2 zijn identiek met de maatregelen uit de Europese richtlijn. Finland Het Besluit op chemische agentia op het werk No. 715/2001 hanteert dezelfde preventieprincipes. Het vermeldt daarenboven dat de werkgever geen stof mag gebruiken zonder etiket of gevarensteekkaart of andere informatie. Frankrijk De preventieprincipes zijn vergelijkbaar met de principes van de Europese richtlijn. Luxemburg De criteria die in aanmerking komen voor de beoordeling van de risico’s zijn opgenomen in Artikel 5 van het Groothertogelijk reglement van 30 juli 2002 en zijn een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn. Indien de resultaten van de risico-evaluatie uitwijzen dat er een risico bestaat, moeten de maatregelen voor preventie, bescherming en monitoring zoals bepaald in artikelen 6, 7 en 10 van de Europese richtlijn toegepast worden. Indien uit de risico-evaluatie blijkt dat er een beperkt risico bestaat en dat de algemene preventieprincipes voldoende zijn om het risico te beheersen, moeten de maatregelen uit artikelen 6, 7 en 10 niet toegepast worden. Spanje Artikel 4 van het Koninklijk Besluit 374/2001 is een 1:1 omzetting. Tsjechië Section 102 (4, 5f en g) en 104 (1) van de Government Order No. 178/2001 Coll bevatten, in andere bewoordingen, de preventieprincipes zoals opgenomen in de Europese richtlijn. Verenigd Koninkrijk De bepalingen van COHHS Regulation 7 zijn een 1:1 omzetting van Artikel 5 van de Europese richtlijn 998/24/EEG. Zweden Sectie 5 van AFS 2000:4 bevat de nodige preventieve maatregelen die de werkgever dient te nemen om de gezondheid en de veiligheid van de werknemers te garanderen en de risico's voor de gezondheid en de veiligheid van werknemers bij werkzaamheden waarbij gevaarlijke chemische agentia betrokken zijn te verkleinen.



Research Centre

6.5.3.3

Preventiemaatregelen – Artikel 6

Artikel 6 van de Europese richtlijn chemische agentia bepaalt dat de werkgever ervoor zorg draagt dat het risico van een gevaarlijk chemisch agens voor de veiligheid en de gezondheid van werknemers op het werk wordt weggenomen of tot een minimum wordt verkleind. De maatregelen gaan vergezeld van gezondheidskundig toezicht (zie artikel 10) De werkgever voert de nodige metingen uit van de chemische agentia welke een risico kunnen opleveren voor de gezondheid van de werknemers op de werkplek, in het bijzonder in verband met de grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling. Bij het overschrijden van een grenswaarde dient de werkgever in elk geval onmiddellijk stappen te ondernemen om de situatie te verhelpen door preventieen beschermingsmaatregelen te nemen België Preventiemaatregelen Art. 13 van het Koninklijk Besluit Chemische Agentia bepaalt dat de werkgever de de preventiemaatregelen zoals gedefinieerd in het Koninklijk Besluit Welzijnsbeleid en past hij de algemene preventiebeginselen toe bedoeld in de Welzijnswet, alsmede de maatregelen bedoeld in Koninklijk Besluit Chemische Agentia. De maatregelen worden ingeschreven in het globaal preventieplan. De werkgever zorgt ervoor dat het risico van een gevaarlijk chemisch agens voor de veiligheid en de gezondheid van werknemers op het werk wordt weggenomen of tot een minimum wordt verkleind (Art. 17). De preventiehiërarchie wordt toegepast (Art. 18). De maatregelen worden vergezeld van gezondheidstoezicht (Art. 19). Monitoring De werkgever voert metingen uit (Art. 20). Bij het overschrijden van een grenswaarde dient de werkgever in elk geval onmiddellijk stappen te ondernemen om de situatie te verhelpen door preventieen beschermingsmaatregelen te nemen (Art. 21). Denemarken Preventiemaatregelen De artikelen 11 en 12 van EO 292 zijn een 1:1 omzetting van artikel 6 (preventiemaatregelen) van de Europese richtlijn. Monitoring Art 16 (1) van EO 292 betreffende monitoring is een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn. Duitsland



Research Centre Preventiemaatregelen In functie van de risicograad definieert de werkgever een aantal beschermingsniveaus gaande van een gering beschermingniveau 1 tot beschermingsniveau 4 voor werkzaamheden met carcinogene en mutagene stoffen. De bepalingen uit het beschermingsniveau 2 zijn vergelijkbaar met de maatregelen uit de Europese richtlijn. Monitoring Volgens de GefahrstoffV moeten de resultaten van de metingen geregistreerd worden, bewaard en voor de werknemers en hun vertegenwoordigers toegankelijk gemaakt. Metingen dienen uitgevoerd te worden door bevoegd personeel. De wetgever verwijst naar een geaccrediteerde meetinstantie die garant staat voor correcte vaststellingen. De metingen moeten uitgevoerd worden volgens de bepalingen van het Ministerie van Arbeid. Voor werkzaamheden waarvoor geen grenswaarde bestaat kan de werkgever de effectiviteit van de getroffen beschermingsmaatregelen nagaan door specifieke beoordelingsmethoden. Indien de werkzaamheden uitgevoerd worden volgens een door het Ministerie van Arbeid voorgeschreven werkwijze kan de werkgever ervan uitgaan dat de blootstelling onder de limiet blijft. Indien de grenswaarde overschreden wordt of indien een contact van een gevaarlijke stof met de huid mogelijk blijft moet de werkgever bijkomende maatregelen voorschrijven, in het bijzonder moet hij persoonlijke beschermingsmiddelen ter beschikking stellen. Finland Preventiemaatregelen Het Besluit op chemische agentia op het werk No. 715/2001 hanteert dezelfde preventiemaatregelen. Monitoring De werkgever voert metingen uit. Indien de metingen uitwijzen dat de limietwaarden niet zijn bereikt, zullen bijkomende metingen, indien vereist, uitgevoerd worden op regelmatige tijdstippen. Hoe dichter de resultaten van de metingen de limietwaarden benaderen, hoe frequenter de metingen zullen uitgevoerd worden. Frankrijk Preventiemaatregelen Art. R. 231-54-6 van le Code du Travail vermeldt dat het risico dat een gevaarlijke chemische stof inhoudt voor de gezondheid en de veiligheid van de werknemers moet worden weggewerkt. Indien dat onmogelijk is, wordt het risico tot een minimum herleid door toepassing van de preventieprincipes. Monitoring



Research Centre De monitoring wordt verzekerd in het kader van de gezondheidsbewaking. Art. R. 231-54-15 preciseert dat de werkgever een geactualiseerde lijst bijhoudt van de werknemers die blootgesteld zijn aan zeer toxische, toxische, gevaarlijke, corrosieve, irriterende, sensibiliserende gevaarlijke chemische stoffen […]. De aard van de blootstelling, de duur alsook de mate van blootstellling, zoals die is gekend door de resultaten van de uitgevoerde controles, zijn op deze lijst gepreciseerd. De werkgever stelt voor elk van deze werknemers een blootstellingsfiche op. Luxemburg Preventiemaatregelen De preventieprincipes uit de Europese richtlijn zijn op éénzelfde manier opgenomen in Artikel 6 van het Groothertogelijk reglement van 30 juli 2002. Het artikel geeft een opsomming van de preventieen beschermingsmaatregelen. Het artikel bepaalt verder dat de preventieen beschermingsmaatregelen worden vergezeld van een gezondheidstoezicht conform artikel 10 indien dit met het oog op de risico’s nodig blijkt Monitoring Artikel 6 van het Groothertogelijk reglement van 30 juli 2002 bepaalt dat de bevoegde Minister bepaalde metingen kan voorschrijven, uit te voeren door bevoegde instanties. Spanje Preventiemaatregelen De bewoordingen van art. 5 zijn een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn. Tabel 2 van de Technische Gids biedt hulp bij de interpretatie van artikel 5 van het Koninklijk Besluit 374/2001. De tabel geeft een prioriteitenlijst van te nemen preventieve maatregelen. Monitoring Art. 3.5 van het Koninklijk Besluit 374/2001 bevat bepalingen in verband met het uitvoeren van metingen. Daarbij wordt specifiek opgenomen op welke wijze monitoring van een inadembaar chemisch agens dient te gebeuren. Zoals in de richtlijn wordt ook hier opgenomen dat metingen niet nodig zijn indien de werkgever duidelijk kan aantonen dat adequate beschermingsen preventiemaatregelen getroffen zijn. Tsjechië Preventiemaatregelen Section 102 (4, 5e) van de Government Order No. 178/2001 Coll bevat, in andere bewoordingen, de preventiemaatregelen zoals opgenomen in de Europese richtlijn. Monitoring Section 7 (2) van de de Government Order No. 178/2001 Coll bepaalt dat metingen moeten verricht worden om de blootstelling te meten in relatie tot de blootstellingslimieten.



Research Centre Verenigd Koninkrijk Preventiemaatregelen Conform de Europese richtlijn stelt de Britse wetgever vervanging als belangrijkste preventiemaatregel voor. Wel vermeldt hij hier de redelijkerwijsclausule bij: so far as is reasonable practicable (Regulation 7). Deze clausule wordt ook gebruikt bij de bepaling dat indien een limietwaarde werd overschreden, de werkgever de nodige preventieve en beschermingsmaatregelen neemt om de situatie te herstellen (Regulation 8). Monitoring De Europese richtlijn bepaalt dat de werkgever metingen moet verrichten om de blootstelling te meten, meer bepaald in relatie tot de blootstellingslimieten. De COHHS geeft in Regulation 10 specificaties over het uitvoeren van de metingen, het registreren van de meetresultaten, de bewaartermijnen en de inzagemodaliteiten. Zweden Preventiemaatregelen Sectie 10 van AFS 2000:4 is een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn voor wat betreft de preventiemaatregelen die dienen getroffen te worden wanneer de werknemers blootgesteld zijn aan chemische agentia. Monitoring De Zweedse wetgever legt niet onmiddellijk het uitvoeren van metingen op in AFS 2000:4, maar in secties 8 en 9 wordt de werkgever wel verplicht het werken met gevaarlijke chemische agentia zodanig te plannen en uit te voeren dat de blootstelling en het aantal personen tot het minimum beperkt blijven. Ook de kwantiteit van de gebruikte chemische agentia dient tot een minimum te worden beperkt. In het opzicht van monitoring dient tevens ook AFS 2005:17 Section 13 betreffende “Occupational Exposure Limit Values and Measures against Air Contaminants” te worden vermeld.

6.5.3.4

Maatregelen bij ongevallen, incidenten en noodsituaties – Artikel 7

Artikel 7 van de Europese richtlijn chemische agentia bepaalt dat de werkgever procedures vaststelt die in werking kunnen treden wanneer ongevallen, voorvallen of noodsituaties die verband houden met de aanwezigheid van gevaarlijke chemische agentia zich voordoen. De maatregelen omvatten veiligheidsoefeningen en het ter beschikking stellen van passende eerstehulp-voorzieningen. De werknemers die toestemming hebben om in de getroffen zone te werken, worden uitgerust met geschikte beschermende kleding, persoonlijke beschermingsmiddelen en speciale veiligheidsuitrusting en -apparaten. De werkgever neemt de nodige maatregelen om de waarschuwings- en andere communicatiesystemen ter beschikking te stellen die nodig zijn om een toegenomen risico voor de veiligheid en gezondheid te signaleren. De werkgever draagt er zorg voor dat informatie over noodmaatregelen beschikbaar is. EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre

België Specifiekere bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 98/24/EEG: Art. 23 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia bepaalt dat de werkgever noodplannen opstelt, na voorafgaandelijk advies van het comité. Hetzelfde artikel bepaalt dat de noodplannen rekening houden met de bepalingen uit het KB betreffende het beleid betreffende het welzijn. Art.27 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia bepaalt bijkomende EHBO maatregelen en opruimmaatregelen. Art. 28 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia bepaalt dat de informatie over noodmaatregelen wordt vastgelegd in een document dat deel uitmaakt van het noodplan. Art 30 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia specificeert de veiligheidsaanduidingen op vaste tanks met een inhoud van meer dan 500 liter en voor laboratoriumglaswerk. Denemarken Artikelen 18 t/m 20 uit EO 292 behandelen de maatregelen die te treffen zijn bij ongevallen, incidenten en noodsituaties. Deze zijn gelijkaardig aan de bepalingen van de Europese richtlijn 98/24/EEG. Duitsland De GefahrstoffV is grotendeels een 1:1 benadering van de Europese richtlijn met een bijkomende bepaling dat het gebruik van belastende persoonlijke beschermingsmiddelen, ter beschikking gesteld tijdens noodprocedures, in de tijd beperkt moet zijn. Niet beschermde personen mogen geen toegang krijgen tot de betroffen zone. Finland Het Besluit op chemische agentia op het werk No. 715/2001 is grotendeels een 1:1 benadering van de Europese richtlijn met enkele bijzonderheden. Zo moet de werkgever zo snel mogelijk acties nemen om de effecten van een ongewenste gebeurtenis teniet te doen en de werknemers te informeren. In de Europese richtlijn is er sprake van ‘onmiddellijk’. Voor het herstellen van de oorspronkelijke situatie wordt niet specifiek bepaald wie dit moet doen (In de Europese richtlijn wordt de verplichting aan de werkgever gegeven). Frankrijk Art. R. 231-54-13. – I van le Code du Travail definieert dat er alarmsystemen en andere communicatiesystemen moeten worden geïnstalleerd, om in geval van een ongeval, incident of noodgeval dat te wijten is aan de aanwezigheid van gevaarlijke chemische stoffen op de werkplaats een geschikte reactie, de onmiddellijke toepassing van de maatregelen die nodig zijn en het starten van de nood-, evacuatie- en reddingsverrichtingen mogelijk te maken. De toe te passen maatregelen en de regels voor evacuatie van het personeel zijn vooraf schriftelijk gedefinieerd. Bovendien moeten er geschikte eerstehulpinstallaties ter beschikking worden gesteld en moeten er met regelmatige tussenpozen pertinente veiligheidsoefeningen worden georganiseerd. Luxemburg



Research Centre

Artikel 7 van het Groothertogelijk reglement van 30 juli 2002 is een 1:1 omzetting van de bepalingen uit de Europese richtlijn 98/24/EEG. Spanje Artikel 7 van het Koninklijk Besluit 374/2001 is een 1:1 omzetting van artikel 7 van de Europese richtlijn. Tsjechië Act No. 262/2006 Coll. Section 102 (6) bepaalt dat de werkgever maatregelen neemt die in werking treden in geval van een noodsituatie. De werkgever duidt de bevoegde personen aan die instaan voor redding en eerste hulp en voorziet een opleiding. Verenigd Koninkrijk Artikel 7 van de COHHS is een 1:1 omzetting van de bepalingen uit de Europese richtlijn 98/24/EEG. Zweden De bepalingen betreffende ongevallen en noodgevallen zijn in de Zweedse bepalingen 2000:4 opgenomen in de secties 32 t/m 34 en zijn vergelijkbaar met deze van de Europese richtlijn 98/24/EEG.

6.5.3.5

Voorlichting en opleiding van de werknemers - Artikel 8

Artikel 8 van de Europese richtlijn chemische agentia bepaalt dat de werkgever, de werknemers en hun vertegenwoordigers worden voorzien van : - de resultaten van de risicobepaling en –beoordeling; - informatie over gevaarlijke chemische agentia op de werkplek, zoals de identiteit van het agens, de risico's voor de veiligheid en de gezondheid, desbetreffende grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling en andere wettelijke bepalingen; - opleiding en informatie over passende voorzorgsmaatregelen en over maatregelen om zichzelf en de andere werknemers op de werkplek te beschermen; - toegang tot elk veiligheidsinformatieblad dat door de leverancier wordt verstrekt. De werkgever zorgt voor een duidelijke veiligheidsaanduiding van recipiënten en leidingen voor op de werkplek gebruikte gevaarlijke chemische agentia. België Art. 29 van het Koninklijk Besluit Chemische Agentia bepaalt dat de werkgever het Comité et de betrokken werknemers voorziet van 1° de resultaten van de risicobeoordeling, en dat telkens wanneer een verandering op de arbeidsplaats een wijziging van die gegevens ten gevolge heeft; 2° informatie over gevaarlijke chemische agentia op de arbeidsplaats, zoals hun identiteit en de plaats waar ze zich bevinden, de risico's voor de veiligheid en de gezondheid, desbetreffende grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling en andere wettelijke bepalingen; 3° opleiding en informatie over passende voorzorgsmaatregelen en over maatregelen om zichzelf en de andere werknemers op de arbeidsplaats te beschermen; 4° toegang tot elk veiligheidsinformatieblad;



Research Centre 5° het verslag van de metingen. Denemarken Bepalingen betreffende de informatie en opleiding van werknemers zijn in de Deense wetgeving opgenomen in art. 21 van EO 292. Echter, de Deense wetgever geeft veel specificaties betreffende de instructies die dienen verstrekt te worden bij het gebruik van iedere substantie, voor zover dit technisch mogelijk is. De Deense wetgever heeft geen bepalingen opgenomen in het bijzonder voor containers en pijpleidingen. Duitsland De GefahrstoffV bepaalt dat de werkgever een inventaris van (gevaarlijke) stoffen in zijn onderneming moet hebben en dit ter beschikking moet stellen van de werknemers en –vertegenwoordigers. De werkgever moet een schriftelijke gebruiksaanwijzing of –handleiding ter beschikking stellen van de werknemer die rekening houdt met de resultaten van de risico-evaluatie en die volgende informatie bevat: - aanwezige (gevaarlijke) stoffen, hun etikettering en gevaren voor veiligheid en gezondheid; - preventieen beschermingsmaatregelen; - maatregelen voor eerste hulp en noodsituaties. De werkgever moet de werknemers mondeling informeren over de risico’s en de beschermingsmaatregelen, en dit voor begin van de werkzaamheden en minstens jaarlijks herhaald. De inhoud en het tijdstip van informatie moet vastgelegd worden en door de werknemer ondertekend worden. De werkgever moet een algemene arbeidsgeneeskundig-toxicologische consultatie voorzien. Hierin wordt uitleg verschaft over het medisch onderzoek en de gezondheidsrisico’s. Finland Het Besluit op chemische agentia op het werk No. 715/2001 is een grotendeels 1:1 benadering van de Europese richtlijn met enkele bijzonderheden. De werkgever dient indien dit noodzakelijk is gedetailleerde gebruiks- en veiligheidsinstructies op te maken. Hij zal zich ervan vergewissen dat de werknemer vooraleer het werk op te starten de instructies begrepen heeft. Frankrijk Art. R. 231-54-4- I. van le Code du Travail bepaalt dat de werkgever erover moet waken dat de werknemers, alsook het comité voor gezondheid, veiligheid en arbeidsvoorwaarden of, bij gebrek daaraan, de afgevaardigden van het personeel: 1° informatie ontvangen in de geschikte vorm en periodiek geactualiseerd over de gevaarlijke chemische stoffen die zich op de arbeidsplaats bevinden; 2° Toegang hebben tot de fiches met veiligheidsgegevens die door de leverancier van de chemische stoffen zijn bezorgd; 3° Een opleiding en informatie krijgen omtrent de voorzorgen die ze moeten nemen om hun bescherming en die van de andere werknemers die aanwezig zijn in de werkplaats, te verzekeren. De resultaten van de evaluatie van de chemische risico’s worden in een passende vorm meegedeeld



Research Centre aan het comité voor gezondheid, veiligheid en arbeidsvoorwaarden, of de afgevaardigheden van het personeel, en aan elke werknemer die werkt in de onderneming, alsook aan de arbeidsgeneeskundige. Art. R. 231-54-14 van le Code du Travail preciseert dat de werkgever een handleiding opstelt voor elke werkpost of werksituatie waarin de werknemers blootgesteld zijn aan gevaarlijke chemische stoffen; deze handleiding, geactualiseerd telkens wanneer dat nodig is, is bedoeld om de werknemers in te lichten over de risico’s waaraan hun werk hen kan blootstellen en over de maatregelen die genomen zijn om die risico’s te vermijden. Zij herinnert aan de toepasselijke gezondheidsregels, evenals in voorkomend geval, aan de instructies betreffende het gebruik van collectieve of individuele beschermingsmiddelen. Luxemburg Artikel 8 van het Groothertogelijk reglement van 30 juli 2002 bepaalt dat de bevoegde overheden maatregelen kunnen treffen, opdat de werkgevers op vraag gegevens kunnen krijgen van de leverancier of fabrikant over de chemische agentia. De andere bepalingen zijn een 1:1 omzetting. Spanje De bepalingen betreffende informatie en opleiding van de werknemers liggen in het Koninklijk Besluit 374/2001 vervat in artikel 9. Het betreft een 1:1 omzetting. Tsjechië Act No. 262/2006 Coll. Section 108 (2 a and b) en 108 (6a) bepalen dat de werkgever de werknemers en hun vertegenwoordigers informeren over resultaten van de risico-analyse en de preventieen beschermingsmaatregelen. Deze bepalingen zijn echter niet specifiek voor het werken met chemische agentia. Verenigd Koninkrijk Artikel 8 van de COHHS is een 1:1 omzetting van de bepalingen uit de Europese richtlijn 98/24/EEG. Zweden De Zweedse bepalingen 2000:4 secties 11 t/m 14 behandelen de instructies en voorlichting van de werknemers, zoals bepaald in art. 8 van de Europese richtlijn. De instructies en de opleiding dienen te geschieden in een taal die de werknemers machtig zijn. De instructies dienen tevens aangepast te zijn aan de actuele handelingen die uitgevoerd dienen te worden op de werkplaats. Ook sectie 28 van AFS 2000:4 heeft betrekking op de informatie die te voorzien is voor de werknemers. Dit zijn 1:1 omzettingen van de Europese richtlijn.

6.5.3.6

Verbod van bepaalde producten – Artikel 9

Artikel 9 van de Europese richtlijn chemische agentia legt het verbod op voor het produceren, vervaardigen of gebruiken op het werk van de in bijlage III vermelde chemische agentia, evenals de daar vermelde werkzaamheden. België



Research Centre Specifiekere en bijkomende bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 98/24/EEG: Art. 31 tot 33 en bijlage II van het Koninklijk Besluit Chemische agentia De Minister kan afwijkingen op het verbod tot productie, vervaardiging of gebruik van de chemische agentia vermeld in bijlage III toestaan: 1. wanneer het gaat om louter wetenschappelijk onderzoek en beproeving, met inbegrip van analyse; 2. voor werkzaamheden die gericht zijn op de verwijdering van de chemische agentia die aanwezig zijn in de vorm van bijproducten of afvalproducten; 3. voor de productie van de bedoelde chemische agentia voor gebruik als tussenproducten, en voor zodanig gebruik. Bovendien moet de werkgever de nodige maatregelen treffen om de blootstelling van werknemers aan de vermelde chemische agentia te voorkomen door de productie en het vroegst mogelijke gebruik van deze chemische agentia als tussenproducten in één gesloten systeem te laten plaatsvinden. De chemische agentia mogen slechts uit het gesloten systeem worden genomen voor zover dat nodig is voor de controle op het proces of voor het onderhoud van het systeem. Voor het aanvragen van de afwijking dient de werkgever een reeks gegevens aan de Algemene Directie Humanisering van de Arbeid te bezorgen. De bevoegde dienst heeft hiervoor een elektronisch formulier ter beschikking gesteld op haar website. Art. 34 tot 37 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia legt een verbod op voor de productie en het gebruik van bepaalde chemische agentia. Art. 37 § 3 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia De Minister die de tewerkstelling en arbeid tot zijn bevoegdheid heeft kan aan een werkgever toestaan straalbewerkings- en ontzandingswerkzaamheden, in de open lucht uit te voeren, wanneer de behandeling aanzienlijke oppervlakten of vaste constructies betreft, zoals gevels, scheepsrompen, metalen geraamten of masten, en indien het technisch onmogelijk blijkt het product dat vrij siliciumdioxide bevat te vervangen door een minder schadelijk product. Voor het gebruik van vrij siliciumdioxide voor werken van ontzanden in open lucht heeft de FOD WASO een elektronische vergunningsaanvraag ter beschikking op haar website gesteld : http://www.werk.belgie.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=2680 Bijkomende bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 98/24/EEG: Art. 38 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia Voor het gebruik van zouten van waterstofcyanide geldt een verplichte kennisgeving aan de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het Werk. De bevoegde overheidsdienst stelt een elektronisch formulier “kennisgeving cyaanverbindingen” ter beschikking op haar website. Dit is een nieuwe bepaling ten opzichte van de Europese richtlijn 98/24/EEG. Denemarken In het Deense uitvoerende besluit worden respectievelijk in bijlage III en bijlage IV, speciale preventiemaatregelen gevraagd wanneer gewerkt wordt met epoxyharsen en isocyanaten (bijlage III)



Research Centre en met asfaltmaterialen (bijlage IV). Het Deense uitvoerende besluit maakt geen melding van de stoffen zoals die opgenomen zijn in de bijlagen I en III van de Europese richtlijn. Bijlage II van het Deense uitvoerend besluit vergt specifieke preventiemaatregelen wat betreft chroom in cement. Duitsland De lijst van verboden stoffen is opgenomen in Bijlage IV van de Gefahrstoffverordnung. Finland De lijst van verboden stoffen is opgenomen in de Bijlage van Besluit op chemische agentia op het werk No. 715/2001. Frankrijk Artikel R. 231-58-2 voorziet een verbod op het gebruik van oplosmiddelen of verdunners onder bepaalde voorwaarden. Artikel R. 231-58-4 verbiedt het gebruik van loodwit (hydrocarbonaat van lood), loodsulfaat en elk preparaat dat een van deze stoffen bevat bij alle schilderwerken. Artikel R. 231-58-7 verbiedt het professioneel gebruik van cement of van preparaten die cement bevatten onder bepaalde voorwaarden. Daarnaast bestaan er andere soorten verbodsbepalingen van chemische stoffen : asbest (gewijzigd decreet nr. 2005-577 van 24 december 1996) en; 2-naftylamine, 4-aminobifenyl, benzidine, 4nitrodifenyl en hun zouten. Het besluit van 8 oktober 1990 stelt de lijst vast van de werken waarvoor er geen beroep kan worden gedaan op interimwerknemers en de werknemers met een arbeidscontract van bepaalde tijd, behalve als de werken worden uitgevoerd in toestellen die strikt afgesloten zijn en normaal werken. De wetgeving voorziet in bijzondere bepalingen betreffende lood (R. 231-58-5). Luxemburg Artikel 9 van het Groothertogelijk reglement van 30 juli 2002 bepaalt de bevoegde overheid afwijkingen kan toestaan op he verbod onder bepaalde voorwaarden. Het artikel somt de voorwaarden en bepalingen omtrent de aanvraag tot afwijking op. De overige bepalingen zijn een 1:1 omzetting. Spanje Artikel 8 van het Koninklijk Besluit 374/2001 is een 1:1 omzetting. Tsjechië Act No. 309/2006 Coll. Section 8(1) is een 1:1 omzetting. Verenigd Koninkrijk Bijlage II van COHHS bevat de lijst van verboden producten. Zweden



Research Centre

In Zweden bestaan er meerdere bijzondere bepalingen die betrekking hebben op het gebruik van bepaalde substanties of groepen van substanties. Ook het werken met bepaalde producten is in vele gevallen gereglementeerd. Dit maakt onderdeel uit van verschillende besluiten. Bij AFS 2000:4 is ook een algemene toelichting gevoegd, die verdere uitleg geeft bij de wetgeving inzake de chemische agentia, maar er is tevens ook een lijst toegevoegd van andere besluiten die betrekking hebben op deze substanties of werkzaamheden met bepaalde chemische agentia.

6.5.3.7

Gezondheidstoezicht – Artikel 10

Artikel 10 van de Europese richtlijn chemische agentia bepaalt dat de lidstaten maatregelen invoeren voor het uitoefenen van passend gezondheidskundig toezicht . Wanneer een bindende biologische grenswaarde is vastgesteld zoals bepaald in bijlage II, is het gezondheidskundige toezicht verplicht voor het werken met het betrokken agens. Werknemers moeten van die verplichting op de hoogte worden gebracht, alvorens hun de taak wordt opgedragen die een risico op blootstelling aan het vermelde gevaarlijke chemisch agens inhoudt. Van iedere werknemer die gezondheidskundig toezicht ondergaat, dienen individuele gezondheids- en blootstellingsdossiers te worden aangelegd en bijgehouden. Indien uit het gezondheidskundig toezicht blijkt dat bij een werknemer een aantoonbare ziekte of schadelijke invloed op de gezondheid is vastgesteld die volgens een arts of een bedrijfsgeneeskundige het gevolg is van blootstelling aan een gevaarlijk chemisch agens op het werk; of dat een bindende biologische grenswaarde is overschreden, wordt de werknemer op de hoogte gesteld van de uitslag en krijgt hij informatie en advies over het gezondheidskundige toezicht dat hij na beëindiging van de blootstelling zou moeten ondergaan. De werkgever treft de nodige maatregelen. België Specifiekere en bijkomende bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 98/24/EEG: Art. 39 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia bepaalt dat de werknemer die een taak aanvat met een risico op blootstelling aan een chemisch agens, op de hoogte wordt gebracht van de verplichting van een medisch onderzoek. Art. 40 en 41 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia bepalen de technieken van het gezondheidstoezicht. Art. 42 en 43 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia specificeren de inhoud van het gezondheidsdossier van elke onderworpen werknemer. Denemarken Artikelen 22 en 23 van EO 292 bevatten bepalingen betreffende het gezondheidstoezicht op de werkplaats in het bijzonder wanneer gewerkt wordt met gevaarlijke substanties en materialen. Daarbij wordt verwezen naar de Deense wetgeving. Duitsland



Research Centre De GefahrstoffV bepaalt dat de werkgever ervoor zorg draagt dat geneeskundige onderzoeken plaatsvinden voor aanvang van de werkzaamheden, controleonderzoeken tijdens en na beëindiging van de werkzaamheden. De resultaten van de onderzoeken worden schriftelijk bijgehouden, de werkgever wordt op de hoogte gesteld van de resultaten en hij wordt schriftelijk geïnformeerd over de gezondheidsgevaren voor de verdere uitoefening van de taken. Voor werknemers die werkzaamheden uitvoeren zoals vermeld in bijlage V moet een gezondheidsfiche worden bijgehouden. Indien met werknemers van externe ondernemingen wordt gewerkt, moet de werkgever de externe werknemers informeren over de gevaren van de stoffen. De risico-evaluatie moet gezamenlijk uitgevoerd worden door alle partijen en moet gedocumenteerd worden. De werkgever moet zich bij afbraak-, sanerings- en onderhoudswerkzaamheden ervan vergewissen of gevaarlijke stoffen zoals vermeld in bijlage IV aanwezig zijn. Deze paragraaf werd ingelast om een overtreding van de Europese Commissie te ontlopen. De Commissie wees erop dat artikel 7 Abs. 1 van de Europese richtlijn 92/57 niet werd omgezet: indien een bouwheer een of meerder coördinatoren aanstelt, ontheft hem dit niet van de verantwoordelijkheid ter zake. Finland Het Besluit op chemische agentia op het werk No. 715/2001 is een 1:1 benadering van de Europese richtlijn. De Occupational Health Care Act (1383/2001) bevat verdergaande bepalingen over de taken van de artsen en gezondheidsdeskundigen. Frankrijk De Franse wetgeving beschrijft uitvoerig de stappen die in verband met het gezondheidstoezicht en het voorafgaande onderzoek door de bedrijfsarts moeten ondernomen worden. Naast de periodieke onderzoeken, kunnen aanvullende onderzoeken door de werknemer worden uitgevoerd op basis van klachten van de werknemer. De werkgever moet een informatienota opmaken per werkpost die een risico op blootstelling van de werknemers inhoudt. Daarin staan de risico’s, de preventieen beschermingsmaatregelen en een instructie voor het gebruik van beschermingsmiddelen. De werkgever moet een bijgewerkte lijst bijhouden van de werknemers die blootgesteld zijn aan zeer giftige, giftige, schadelijke, corrosieve en irriterende chemische stoffen. De aard van de blootstelling, de duur en de frequentie worden mee opgenomen. Een kopie van de lijst is bestemd voor de bedrijfsarts. Luxemburg Artikel 10 van het Groothertogelijk reglement van 30 juli 2002 legt de bepalingen vast in verband met het gezondheidstoezicht : dit is noodzakelijk indien een blootstellingslimiet is vastgelegd; voor het begin van de werkzaamheden en op regelmatige tijdstippen. Een dossier wordt bijgehouden met de resultaten van het onderzoek. De werknemer heeft op zijn vraag toegang tot het dossier. Dit dossier moet overgemaakt worden aan de Divisie gezondheid op het werk.



Research Centre Indien de bedrijfsarts een ziekte of aandoening van een werknemer vaststelt als gevolg van blootstelling aan een chemisch agens of indien een blootstellingswaarde is overschreden, informeert hij de betrokken werknemer hierover. De werkgever moet de risico-evaluatie en de preventieen beschermingsmaatregelen herzien, medisch onderzoek organiseren en erover waken dat de gezondheid van de andere werknemers behouden blijft. De werkgever informeert de Divisie gezondheid op het werk en de Inspectie van Arbeid en Mijnen over de getroffen maatregelen. Alle ziekten en sterfgevallen als gevolg van een bootstelling worden gemeld aan de bevoegde overheden. Spanje Artikel 6 van het Koninklijk Besluit 374/2001 vormt het gezondheidstoezicht ter zake en is een 1:1 omzetting van de bepalingen van de Europese richtlijn. Het gezondheidstoezicht wordt gegarandeerd door de werkgever, is specifiek voor het risico en de werknemer onderwerpt zich vrijwillig. Daarbij is het toezicht ook vertrouwelijk en eventueel te voorzien op lange(re) termijn. De Technische Gids bevat verduidelijkingen betreffende het gezondheidstoezicht, en verwijst naar andere regelingen en publicaties van de overheid. Tsjechië Act No. 262/2006 Coll. Action 103 (1 a and d) voorziet medische onderzoeken maar deze bepalingen zijn niet specifiek voor de blootstelling aan chemische agentia. Verenigd Koninkrijk In de COHHS Regulation 11 zijn een reeks bepalingen opgenomen in verband met het medisch toezicht (tijdstip, informatie, alternatief werk, betwisting) en het gezondheidsdossier (de toegang tot het dossier, de bewaartermijn). Het medisch dossier moet bijgehouden worden gedurende 40 jaar. Zweden In de Zweedse bepalingen 2000:4 wordt niet verwezen naar enig medisch gezondheidstoezicht. De werkgever is wel verplicht om de werknemers in te lichten over eventuele gezondheidsrisico’s en mogelijke ongevallen die zich kunnen voordoen bij het werken met chemische agentia. De werknemers krijgen informatie over blootstellingswaarden. De werkgever moet er zich tevens van gewissen dat de werknemers de informatie hebben begrepen. De bepalingen in verband met het gezondheidstoezicht bij het werken met specifieke agentia, zoals asbest, lood, cadmium, kwarts, thermosetting plastics en bepaalde synthetische anorganische kristallijn vezels liggen vervat in de Medical Surveillance In Work Life 2005:6 regelgeving.

6.5.3.8

Raadpleging en overleg met werknemers – Artikel 11

Artikel 11 van de Europese richtlijn chemische agentia bepaalt dat raadpleging en deelneming van werknemers en/of hun vertegenwoordigers gebeurt volgens de bepalingen van de kaderrichtlijn:



Research Centre -

-

de werkgevers raadplegen de werknemers en/of hun vertegenwoordigers en geven hen het recht om deel te nemen aan de behandeling van vraagstukken die betrekking hebben op de veiligheid en de gezondheid op het werk; de werknemers of de werknemersvertegenwoordigers met een specifieke taak op het gebied van de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers nemen evenwichtig deel volgens de nationale wetten en/of praktijken, of worden door de werkgever vooraf tijdig geraadpleegd.

België De raadpleging en deelneming van werknemers en/of hun vertegenwoordigers die in de Europese richtlijn 98/24/EEG wordt niet apart opgenomen. In een aantal artikelen wordt de betrokkenheid en het advies van het comité specifiek vernoemd: Art. 9, Art. 16, Art. 20, Art. 23, Art. 29, Art. Art. 32, 33, Art. 39, Art. 43, Art. 53. De Welzijnswet van 4 augustus 1996 legt de bevoegdheden en de werking van het comité voor preventie en bescherming op het werk vast. Het Koninklijk Besluit Beleid en het Koninklijk Besluit Comités voor Preventie en Bescherming op het werk specificeren de opdrachten en de werking van het comité. De Europese richtlĳn 2002/14/EEG van 11 maart 2002 tot vaststelling van een algemeen kader betreffende de informatie en de raadpleging van de werknemers in de Europese Gemeenschap is nog niet omgezet in Belgische regelgeving. Het Europese Hof van justitie heeft België op 29 maart 2007 veroordeeld voor het niet omzetten van de Europese richtlijn over de vertegenwoordiging van werknemers in kleine en middelgrote ondernemingen. Die Europese richtlijn zou eigenlijk ten laatste in maart 2005 in Belgisch recht omgezet moeten geweest zijn. Het Europese Hof moet zich binnenkort uitspreken over de zaak, wat België een zware dwangsom zou kunnen opleveren wegens het niet omzetten van een Europese richtlijn. Denemarken In EO 292 zijn geen bepalingen opgenomen betreffende de raadpleging en participatie van de werknemers. Duitsland De GefahrstoffV bevat geen specifieke bepalingen in verband met de raadpleging van de werknemers. Finland De participatie en het overleg zijn opgenomen in de Occupational Safety and Health Act (738/2002) . Frankrijk De raadpleging van de werknemers gebeurt in het kader van de reglementering over het comité voor gezondheid, veiligheid en de arbeidsvoorwaarden (Art. L236-1 en volgende van de Code du Travail). Luxemburg Artikel 10 van het Groothertogelijk reglement van 30 juli 2002 is een 1:1 omzetting.



Research Centre

Spanje Artikel 10 van het Koninklijk Besluit 374/2001 is een 1:1 omzetting. Tsjechië Act No. 262/2006 Coll. Section 108 (1) regelt de raadpleging en het overleg op een gelijkaardige manier als de Europese richtlijn. Verenigd Koninkrijk De COHHS bevat geen specifieke bepalingen in verband met de raadpleging van de werknemers. Zweden Bepalingen in verband met de raadpleging en het overleg met de werknemers zijn niet opgenomen in AFS 2000:4.

6.5.3.9

Bijlage I: Grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling

Bijlage I van de Europese richtlijn chemische agentia bevat de lijst van bindende grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling. België Bijkomende bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 98/24/EEG: Art. 46 tot 60 van het Koninklijk Besluit Chemische agentia bevatten informatie over de grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling: - verbod gebruik van stoffen uit bijlage I - vaststelling van de grenswaarden - controlemetingen - monsterneming - bevoegdheden - bewaartermijn gegevens - analyse van de monsters - werkgever stelt verslag van de metingen op - laboratoriumvergelijkingen. Dit is een nieuwe bepaling ten opzichte van de Europese richtlijn 98/24/EEG. De lijst van grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling aan chemische agentia werd opgenomen in bijlage I van het koninklijk besluit. Met het doel deze lijst te wijzigen of aan te vullen, is voor een aantal chemische agentia sinds 1 maart 2006 een publieke raadplegingsprocedure gestart betreffende de wetenschappelijke evaluatie van het gezondheidseffect van de blootstelling aan deze agentia en de haalbaarheidstoetsing.



Research Centre Op basis van de resultaten is het Koninklijk Besluit van 17 mei 2007 gepubliceerd met de grenswaarden voor blootstelling aan chemische agentia. Denemarken Bijlage I, betreffende metallisch lood en ionische componenten, van EO 292 is een 1:1 omzetting van Annex I van de Europese richtlijn. Duitsland Bijlage I is opgenomen in de Technische Regel für Gefahrstoffe TRGS 900 "Arbeitsplatzgrenzwerte". Finland De lijst van grenswaarden van stoffen die als gevaarlijk worden beschouwd (HTP waarden) wordt gepubliceerd door het Finse Ministerie van Sociale Zaken en Gezondheid via het Decree on Concentrations Known to be Hazardous (109/2005). Frankrijk Een reeks van dwingende arbeidshygiënische plafondgrenswaarden voor gevaarlijke chemische stoffen zijn vastgesteld via de Code du Travail en aparte decreten. Ongeveer 540 indicatieve grenswaarden werden via een circulaire opgesteld. Een documentaire nota van het INRS (ND 2098) geeft de geconsolideerde lijst van alle indicatieve grenswaarden die via circulaire zijn opgesteld. Luxemburg Bijlage I is op identieke manier als Annex I opgenomen in het Groothertogelijk reglement van 30 juli 2002 Spanje Bijlage I van het Koninklijk Besluit 374/2001 is een 1:1 omzetting van de richtlijn. Tsjechië Government Order 178/2001 Coll Annex No. 2 bevat de limietwaarden en de meetmethoden. Verenigd Koninkrijk Een lijst van stoffen met hun blootstellingslimieten is goedgekeurd door de Health and Safety Commission en werd gepubliceerd als "EH40, Occupational Exposure Limits" bij HSE Books. Zweden In de bepalingen 2000:3 Occupational Exposure Limit Values and Measures against Air Contaminants worden de blootstellingswaarden vastgelegd.

6.5.3.10 Bijlage II: Bindende biologische grenswaarden en maatregelen voor gezondheidstoezicht



Research Centre Bijlage II van de Europese richtlijn chemische agentia bevat de bindende biologische grenswaarden en maatregelen voor gezondheidstoezicht voor lood en ionenverbindingen van lood. België Geen aanpassingen Denemarken In EO 292 zijn geen bepalingen opgenomen betreffende bindende biologische grenswaarden en maatregelen voor gezondheidstoezicht. Duitsland Bijlage II is opgenomen in de Technische Regel für Gefahrstoffe TRGS 903. De Technische Regel für Gefahrstoffe TRGS 505 bevat informatie over de blootstelling aan lood. Finland De lijst van bindende biologische grenswaarden wordt gepubliceerd door het Finse Ministerie van Sociale Zaken en Gezondheid via het Decree on Concentrations Known to be Hazardous (109/2005). Frankrijk Art. R231-58 van le Code du Travail preciseert dat de concentraties aan benzeen, houtstof, vinylchloride en metallisch lood en zijn verbindingen die aanwezig zijn in de lucht van de arbeidsplaatsen bepaalde gedefinieerde grenswaarden van beroepsblootstelling, niet mogen overschrijden. Luxemburg Bijlage II is op identieke manier als Annex II opgenomen in het Groothertogelijk reglement van 30 juli 2002 Spanje Bijlage II van het Koninklijk Besluit 374/2001is een 1:1 omzetting van bijlage II van de Europese richtlijn. Tsjechië Government Order No. 178/2001 Coll. Section 15 (2 and 3) bevat bepalingen in verband met de concentratie aan lood. Verenigd Koninkrijk De bepalingen in verband met lood maken onderwerp uit van een specifieke regelgeving: Zweden De Zweedse bepalingen AFS 1992:17 hebben betrekking op het werken met lood.



Research Centre

6.5.3.11 Bijlage III: Verboden op productie, aanmaak en gebruik Bijlage III van de Europese richtlijn chemische agentia bevat de lijst van verboden chemische agentia. België Geen aanpassingen Denemarken EO 292 bevat geen bijlage betreffende een verbod op productie, aanmaak en gebruik die overeenstemt met Annex III van de Europese richtlijn. Duitsland Bijlage III is opgenomen als Anhang IV van de Gefahrstoffverordnung. Finland De bijlage van het Besluit op chemische agentia op het werk No. 715/2001 bevat de lijst van de verboden stoffen. De Government Decree on Lead at Work (1134/1993) geeft informatie omtrent de biologische monitoring bij blootstelling aan lood. Frankrijk Artikel L-231-7 van le Code du Travailbepaalt de fabricage, de verkoop, de invoer, de overdracht om welke reden ook, alsook het gebruik van de voor de werknemers gevaarlijke stoffen en preparaten kunnen worden beperkt, gereglementeerd of verboden. Luxemburg Bijlage III is op identieke manier als Annex III opgenomen in het Groothertogelijk reglement van 30 juli 2002 Spanje Bijlage III van het Koninklijk Besluit 374/2001 is een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn. Tsjechië Act No. 309/2006 Coll. Section 8 (1) is een 1:1 omzetting van de Europese richtlijn. Verenigd Koninkrijk De verboden lijst is opgenomen in COHHS als Schedule II. Zweden In Zweden bestaan er meerdere bijzondere bepalingen die betrekking hebben op het gebruik van bepaalde substanties of groepen van substanties. Ook het werken met bepaalde producten is in vele EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre gevallen gereglementeerd. Dit maakt onderdeel uit van verschillende besluiten. Bij AFS 2000:4 is ook een algemene toelichting gevoegd, die verdere uitleg geeft bij de wetgeving inzake de chemische agentia, maar er is tevens ook een lijst toegevoegd van andere besluiten die betrekking hebben op deze substanties of werkzaamheden met bepaalde chemische agentia.

6.5.4 De wetgeving in de praktijk Dit hoofdstuk bevat informatie over hulpmiddelen die door de overheden, de arbodiensten, de preventieinstituten, de verzekeraars en/of sociale zekerheidsinstellingen en de MKBbegeleidingsorganisaties aan het kleinbedrijf worden aangeboden om de toepassing van de wetgeving te vergemakkelijken. Verder wordt indien beschikbaar informatie opgenomen over de evaluatie van de omzetting en de moeilijkheden die gepaard gaan met de implementering in de praktijk. Deze informatie is gebaseerd op de antwoorden van de experten op volgende vragen uit de enquête: - Zijn er wettelijke bepalingen in de bestudeerde richtlijnen, die volgens u moeilijkheden veroorzaken bij de implementering in de praktijk, in het bijzonder voor het kleinbedrijf? - Welke zijn deze artikelen? - Waarom veroorzaken zij moeilijkheden? Richtlijnen van de Europese Commissie Artikel 12 (2) van de Europese richtlijn bepaalt dat de Commissie niet-bindende praktische richtsnoeren opstelt. Deze richtsnoeren betreffen de in de artikelen 3 tot en met 6 en in bijlage II, punt 1, genoemde zaken. De Europese Commissie heeft volgende richtlijnen gepubliceerd: - Analytical methods for the measurement of the indicative occupational exposure limit values (IOELVs) of the chemical substances included in the Annex of the Commission Directive 2000/39/EC2 establishing a first list of IOELVs in implementation of Directive 98/24/EC. - Identification, assessment and control of risks arising from the presence of hazardous chemical agents (HCAs) in the workplace. - General principles for preventing risks related to HCAs and specific prevention and protection measures for controlling these risks. - Medical surveillance and biological monitoring of workers exposed to lead and its ionic compounds. De Europese Commissie heeft de lidstaten verzocht om op basis van deze richtsnoeren eigen leidraden te ontwikkelen die specifiek voor het kleinbedrijf nuttig kunnen zijn en deze zo veel mogelijk te verspreiden bij het doelpubliek. België Hulpmiddelen Voor het kleinbedrijf en andere doelgroepen zijn geen specifieke uitzonderingen of bepalingen ingelast. De Dienst Chemische risico’s van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal overleg een reeks indicatieve gidsen. Ook geeft de Federale Overheidsdienst in de reeks SOBANEstrategie de brochure “Gevaarlijke chemische producten” uit. http://www.werk.belgie.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=3858



Research Centre Evaluatie van de omzetting Alle betrokken partijen oordelen dat het Koninklijk Besluit voor een verduidelijking zorgt van de wetgeving doordat de tekst de talrijk verspreide bepalingen met betrekking tot chemische agentia in het ARAB verzamelt in één enkel besluit. De Vlaamse vereniging voor Zelfstandige Ondernemingen oordeelt dat rechtszekerheid en duidelijkheid belangrijk is bij de toepassing van de bepalingen. De Vlaamse Unie van Zelfstandige Ondernemingen oordeelt ook dat deze wetgeving kan vereenvoudigd worden door de bepalingen rond informatie en opleiding enerzijds en participatie en overleg anderzijds te schrappen. De kaderrichtlijn en de bijzondere richtlijnen bevatten allemaal deze identieke bepalingen64. Duitsland Hulpmiddelen De website van de Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin biedt informatie betreffende de toepassing van de wetgeving over gevaarlijke stoffen op de werkplaats: http://www.baua.de/de/Themen-von-A-Z/Gefahrstoffe/Gefahrstoffe.html__nnn=true De site verwijst naar risico-evaluaties, veiligheidsinstructiekaarten, de rechtsgronden van de wetgeving, en nog andere. Het Berufsgenossenschaftliches Institut für Arbeitsschutz BGIA biedt een online werkmap aan voor de toepassing van de regelgeving in verband met gevaarlijke stoffen: http://www.bgiaarbeitsmappedigital.de/sg/0/inhalt.html / Het BGIA publiceert eveneens een aanbeveling voor de risicoevaluatie conform de Gefahrstoffverordnung (BGI 790-001): http://www.hvbg.de/d/bia/pra/bg-bgiaempfehlungen/index.html. De Gestis-Stoffdatenbank is een initiatief van de gewerblichen Berufsgenossenschaften en BGIA en bevat informatie met betrekking tot 8.000 chemische stoffen, met o.a. het effect van de stof op de gezondheid, de beschermingsmaatregelen en de maatregelen bij eerste hulp alsook de regelgeving die van toepassing is op de stof. Finland Hulpmiddelen Het Center for Occupational Safety www.tyoturva.fi publiceert informatiemateriaal in de vorm van brochures, hulpmiddelen voor risico-evaluatie, folders, audiovisueel materiaal en transparanten voor ondersteuning van cursussen. Het Finse Instituut voor gezondheid op het werk www.occuphealth.fi is in de eerste plaats een onderzoeksinstituut en publiceert resultaten van het onderzoek, met inbegrip van hulpmiddelen voor risico-evaluatie. Het instituut heeft een hulpmiddel ontwikkeld voor de risicobepaling van de blootstelling aan chemische stoffen. De software classificeert het risico en geeft aanbevelingen voor het beheer van de risico’s. Het hulpmiddel kan ondernemingen en met name het kleinbedrijf ondersteuning bieden om te voldoen aan de eisen van REACH. Frankrijk

64

Vlaamse Unie van Zelfstandige Ondernemingen, Brussel



Research Centre

Hulpmiddelen De CRAM Alsace-Moselle biedt op haar website een overzichtspagina aan met verwijzingen naar informatiedossiers en hulpmiddelen voor de toepassing van de regelgeving inzake chemische agentia: http://www.cram-alsace-moselle.fr/Prevent/doc/docchim.htm , ondermeer: - Algemeen: “Note technique 29 modifiée – Evaluation du risque chimique” http://www.cram-alsace-moselle.fr/Prevent/doc/pdfreco/evchim.pdf - Informatie ivm het chemische risico in drukkerijen: http://www.cram-alsace-moselle.fr/Prevent/doc/docimp.htm Luxemburg Hulpmiddelen De externe dienst voor preventie en bescherming Service de Sante au Travail de l’Industrie STI publiceert een gids voor de risico-evaluatie voor het werken met chemische agentia. Evaluatie van de omzetting Bij de omzetting van de Europese richtlijn 98/24/EEG formuleerden de Kamer van Arbeid en de Kamer van Koophandel een aantal bedenkingen : Opmerkingen van de Kamer van Arbeid65 Art. 4: de Kamer van Arbeid pleitte voor de vervanging van de term “leverancier”, die in de richtlijn wordt gebruikt en door de nationale wetgeving werd overgenomen, door de term “producent”. Het gebeurt immers vaak dat de leverancier – die niet noodzakelijk de producent is, maar wel de groothandelaar of de verdeler – de gebruiks- en garantievoorwaarden i.v.m. de producten van de producent wijzigt door zijn aansprakelijkheid te beperken. Met het oog op de rechtszekerheid is het verkieslijk dat de consument van een product zich rechtstreeks tegen de producent kan keren, in plaats van tegen de leverancier, die zijn aansprakelijkheid ten overstaan van de eindconsument heeft beperkt. Art. 8: hoe vaak de werknemers moeten worden ingelicht, wordt niet vermeld. Daardoor zou de periodiciteit van de informatie wel eens kunnen afhangen van de welwillendheid van de werkgever en daarom vraagt de Kamer van Arbeid dat de werknemers minstens tweemaal per jaar worden ingelicht en opgeleid, hoe de bestaande risico’s ook evolueren en welke nieuwe risico’s ook opduiken. Art. 9: de Kamer van Arbeid begrijpt niet waarom de chemische stoffen in bijlage II in het algemeen verboden zijn, maar niet als ze subproduct of afval zijn of wanneer het om tussenproducten gaat. Opmerkingen van de Kamer van Koophandel66 Globaal gesproken pleitte de Kamer van Koophandel voor een hoge beschermingsgraad voor de gezondheid en aanvaardde ze de voorgestelde bepalingen. Ze waardeerde het feit dat de omzetting van de richtlijn in nationaal recht aanleiding heeft gegeven tot een herziening van de wetgeving op het vlak van de bescherming van de gezondheid van werknemers die met chemische stoffen werken. De

65 66

Attitude de la Chambre de travail (dossier parlementaire 4853) Attitude de la chambre de commerce (dossier parlementaire 4853)



Research Centre groothertogelijke verordeningen van 15 juli 1988, 2 juli, 10 juli 1995 en 28 februari 1999 werden ingetrokken. Hetzelfde geldt voor de grenswaarden voor blootstelling. Spanje Hulpmiddelen De Spaanse overheid stelt alle wetteksten met betrekking tot dit onderwerp online ter beschikking, in het Spaans en het Engels op de website van het Nationaal Instituut voor Veiligheid en Hygiëne op het Werk (INSHT) http://www.mtas.es/insht . Naast de wetgevende teksten biedt de overheid nog technische gidsen aan die verdere verduidelijkingen zijn van de wetgeving: Technical Guide for the Evaluation and Prevention of Risks related to Chemical Agents present in Places of Work, INSHT, http://www.mtas.es/insht/en/practice/g_AQ_en.htm. Daarin vindt men onder andere uitleg over begrippen en definities, er wordt dieper ingegaan op bepaalde punten uit de wetgeving, zoals bv. op verluchtings- en afzuigingssystemen, het bepalen van de grenswaarden. In de technische gidsen wordt ook verwezen naar andere publicaties van de overheid, naar websites, maar ook naar internationale publicaties en webinformatie. Ieder punt uit de wetgeving wordt opgenomen en verder ontwikkeld. De technische gidsen vormen dan ook een onmisbaar instrument voor de implementatie van de wetgeving. De technische gidsen zijn niet in het bijzonder gericht naar een doelpubliek. De overheid geeft ook vulgariserende publicaties uit. Verenigd Koninkrijk Hulpmiddelen Eenvoudig, praktisch advies over maatregelen voor de goede praktijk die kunnen helpen bij de naleving van de COSHH wordt geboden door de reeks richtsnoeren COSHH Essentials, met inbegrip van het interactieve, webgebaseerde instrument voor risico-evaluatie e-COSHH Essentials. Tijdens het eerste jaar dat voorschriften van kracht zijn, wordt door de veiligheidsen gezondheidsinspecteurs bijkomend voorrang gegeven aan het verstrekken van advies betreffende de naleving van de regels. Vakbonden voorzien opleidingen voor hun leden over de vereisten van de chemische wetgeving en ondersteuning met betrekking tot goede praktijken. Andere organisaties, zoals de Chemical Industry Association, bieden ook passende ondersteuning en begeleiding. Daarnaast wordt er in het Verenigd Koninkrijk ook veiligheidsen gezondheidsadvies geboden door een aantal onafhankelijke advies- en consultingdiensten. Sinds 1996 is er in het Verenigd Koninkrijk een vertrouwelijke nationale telefonische informatiedienst beschikbaar – HSE Infoline – die werkgevers, werknemers en het grote publiek kunnen gebruiken om advies in te winnen over alle aspecten van de veiligheid en de gezondheid op het werk. Oproepen die door de operatoren van de infolijn niet kunnen worden behandeld, worden rechtstreeks doorverwezen naar HSE-personeel, dat voor een oplossing zorgt. Specifieke acties voor het kleinbedrijf In het Verenigd Koninkrijk werden in april 2005 bijkomende wijzigingen aangebracht aan de COSHHVoorschriften om het kleinbedrijf te helpen hun verplichtingen volgens de COSHH na te leven. De bestaande vereisten voor de goede praktijk werden verduidelijkt door de invoering van acht principes



Research Centre die van toepassing zijn ongeacht het feit of een stof een bepaalde Occupational Exposure Limit heeft (Blootstellingswaarde tijdens het Werk): • • • • •

• •

•

Processen en activiteiten ontwerpen en toepassen om de uitstoot, vrijzetting en verspreiding te voorkomen van stoffen die schadelijk zijn voor de gezondheid. Rekening houden met alle relevante blootstellingwijzen – inademing, opname doorheen de huid en inslikking – bij de ontwikkeling van beheersingsmaatregelen. De blootstelling beheersen door de toepassing van maatregelen die in verhouding staan tot het gezondheidsrisico. De meest effectieve en betrouwbare beheersingsopties kiezen die de ontsnapping en verspreiding van stoffen die schadelijk zijn voor de gezondheid tot een minimum beperken. Indien een adequate beheersing van de blootstelling niet door andere middelen kan worden bereikt, een geschikte persoonlijke beschermingsuitrusting voorzien, in combinatie met andere beheersingsmaatregelen. Regelmatig alle elementen van de beheersingsmaatregelen controleren en inspecteren om hun blijvende efficiëntie te verzekeren. Alle werknemers informeren over en opleiden in de omgang met de gevaren en risico’s van de stoffen waarmee ze werken en het gebruik van beheersingsmaatregelen die werden ontwikkeld om de risico’s tot een minimum te beperken. Verzekeren dat de invoering van beheersingsmaatregelen het globale veiligheidsen gezondheidsrisico niet verhoogt.

Er werd tevens één enkel type van grenswaarden ingevoerd, met de Workplace Exposure Limits (WEL’s – blootstellingswaarden op de werkplek) – ter vervanging van de Maximum Exposure Limits (MEL’s – maximale blootstellingswaarden) en de Occupational Exposure Standards (OES’s – blootstellingsnormen tijdens het werk). De OES’s voor ongeveer 100 stoffen werden geschrapt, omdat de betreffende stoffen ondertussen verboden waren, amper werden gebruikt of bewijzen aantoonden dat de schadelijke effecten voor de gezondheid dicht bij de oude grenswaarde lagen. Richtsnoeren HSE heeft een aantal industriespecifieke adviezen gepubliceerd die zich tot kleine ondernemingen richten. In het bijzonder het bijgevoegde gratis boekje 5 Steps to risk assessment (http://www.hse.gov.uk/pubns/indg163.pdf - Risico-evaluatie in 5 stappen) is specifiek bedoeld als een praktisch adviesinstrument voor kleine en middelgrote ondernemingen die hulp nodig hebben om te weten hoe ze hun verplichtingen kunnen naleven, zonder dat ze een hele reeks technische of wettelijke achtergrondinformatie en details krijgen. Naast ACOP’s en COSHH Essentials zijn ook korte folders gepubliceerd over het grootste deel van de wetgeving ter uitvoering van de CAD. Deze folders zijn bedoeld om de kernboodschappen en de goede beheersingspraktijken voor het kleinbedrijf te benadrukken. Ze zijn gratis beschikbaar of kunnen van de website van de HSE worden gedownload. COSHH Essentials Er werd een pakket met richtsnoeren uitgewerkt, die bekend staan als COSHH Essentials, om duidelijke en ongecompliceerde praktische adviezen te geven aan het kleinbedrijf over de beheersing bij het gebruik van chemische stoffen voor een reeks gebruikelijke taken. Om het pakket nog gemakkelijker beschikbaar te maken, werd het omgezet in een interactief webgebaseerde instrument dat in april 2002 werd uitgebracht (www.coshh-essentials.org.uk/). Sindsdien werd de website meer dan 900.000 maal bezocht. De website biedt gebruikers de mogelijkheid om een interactieve risicoevaluatie uit te voeren voor een reeks toepassingen van een grote verscheidenheid van chemische stoffen. Nadat dit proces is voltooid, wordt automatisch een afdrukbare evaluatie gegenereerd met een



Research Centre verwijzing voor de gebruikers naar de specifieke veiligheidsinformatiefiches (guidance sheets) die ze moeten gebruiken. Deze informatiefiches zijn ook rechtstreeks toegankelijk zonder dat eerst de evaluatie dient te worden uitgevoerd. Meer recent werden er ook veiligheidsinformatiefiches ontwikkeld die goede praktijken beschrijven voor specifieke processen (bijv. lassen, solderen) en stoffen (bijv. silicium, asbest), voor activiteiten met grote risico’s of frequente ziekten, die doorgaans worden gebruikt ter ondersteuning van HSEcampagnes, controles op de toepassing van normen en andere initiatieven. Hoewel ze oorspronkelijk bedoeld waren om in eerste instantie ondersteuning te bieden aan het kleinbedrijf, is gebleken dat de COSHH Essentials ook nuttig zijn voor een ruimer publiek, waaronder grote organisaties en vakverenigingen, en dit zowel nationaal als internationaal. De veiligheidsinformatiefiches COSHH Essentials werden in een aantal talen vertaald en de fiches over silicium hebben de basis gevormd van het richtsnoer voor goede praktijk dat door de recente overeenkomst van de Sociale Dialoog van de EU over silicium werd aangenomen. Evaluatie van de omzetting67 Er werden geen specifieke problemen gemeld in kleine en middelgrote ondernemingen. Het is doorgaans moeilijker om met kleine bedrijven te communiceren en bijgevolg om hen te overtuigen actie te ondernemen. Positieve aspecten van ervaringen met de praktische uitvoering Grotere chemische bedrijven en professionals uit de veiligheidsen gezondheidssector blijken geen moeilijkheden te hebben met de vereisten om risico’s in verband met chemische stoffen te evalueren, beslissingen te nemen over geschikte beheersingsmaatregelen, deze uit te voeren en er toezicht over te houden. Negatieve aspecten Ondanks de aanzienlijke aandacht die aan de ontwikkeling van OEL’s voor chemische stoffen werd geschonken, begrijpt het kleinbedrijf deze niet. Vele van die bedrijven beschouwen sommige van de stoffen die ze gebruiken zelfs niet als chemische stoffen. Het kleinbedrijf bereiken, hun bewustwording verhogen en hun gedrag beïnvloeden blijft een zeer belangrijke uitdaging. HSE pakt dit probleem aan als onderdeel van zijn Disease Reduction Programme (Programma ter vermindering van ziekten), dat erop gericht is om het optreden van werkgebonden gezondheidsproblemen veroorzaakt door de blootstelling aan chemische stoffen en gevaarlijke agentia te verminderen. Nieuwe prioriteiten op het terrein Wijzigingen in de tewerkstellingspatronen zoals thuiswerk, uitbesteding en het toenemende aantal kleine bedrijven moeten worden onderzocht wanneer verdere initiatieven worden overwogen met betrekking tot het gebruik van chemische stoffen op het werk of de veiligheid en de gezondheid op het werk meer in het algemeen. REACH zal een grote invloed hebben op het systeem voor de regulering van de chemische veiligheid in de UK, met inbegrip van de aspecten van de uitvoering van de CAD voor particulieren. Zweden Hulpmiddelen 67

Health and Safety Executive, London



Research Centre

De Zweedse wetgever probeert de administratieve lasten betreffende het beheer van chemisch agens op de werkplaats tot een minimum te beperken. Daartoe worden bij de wetgeving al algemene toelichtingen verschaft, alsook richtsnoeren. De richtsnoeren geven antwoord op een aantal prangende vragen zoals hoe moet omgegaan worden met chemische substanties, hoe het werk dient gepland te worden, hoe chemische stoffen dienen geëtiketteerd te worden. Het handboek maakt ook gebruik van enkele korte praktische controlelijsten. De Zweedse Work Environment Authority http://www.av.se/ publiceert naast de “Provisions” die kracht van wet hebben ook “General recommendations” die achtergrondinformatie geven, aanbevelingen en referenties bij de wetgeving. Chemical hazards in the working environment (AFS 2000:4) bevat naast de wettekst ook toelichtingen omtrent de toepassing: http://www.av.se/dokument/inenglish/legislations/eng0004.pdf Veel kleinere ondernemingen vonden het moeilijk om de regels toe te passen, vooral die in verband met het uitvoeren en documenteren van de risicobeoordeling. De bepalingen omtrent risicoperceptie en –preventie zijn eveneens van toepassing op het kleinbedrijf. De risicobeoordeling en de documentatie ervan worden vergemakkelijkt met behulp van begeleidend materiaal op maat van het kleinbedrijf. Om de toepassing van de regels te vergemakkelijken, vooral voor het kleinbedrijf, stelde Prevent, de gezamenlijke organisatie van werkgevers en werknemers, ondersteunend materiaal ter beschikking, zoals de Kemitermometern en verschillende controlelijsten, en ontwikkelde ze online-ondersteuning (Kemiguiden). Evaluatie van de omzetting68 De Work Environment Authority werkt aan een revisie van de bepalingen, vooral met het oog op het verduidelijken van de systematische controle op de werkplaats. Er wordt ook gewerkt aan een herziening van de bepalingen van de blootstellingswaarden. Verder voeren de Zweedse bevoegde autoriteiten en de betrokken sectoren ook maatregelen in om van de MSDS zoals geleverd door de fabrikanten adequate hulpmiddelen te maken op de werkplaats. Controle op de naleving De tien regionale toezichthoudende districten van de Work Environment Authority controleren of de bedrijven zich aan de regels met betrekking tot de richtlijn houden. Het toezicht gebeurt in de vorm van inspecties door arbeidsinspecteurs in ondernemingen waar er een groot risico op ziekte of ongevallen bestaat. Normaal worden alle aspecten op de werkvloer geïnspecteerd, dus niet alleen de chemische gevaren. De inspectie slaat meestal op procedures, documentatie en de facto het arbeidsmilieu. In 2003 voerde de Work Environment Authority een toezichtcampagne rond de chemische regels in bepaalde sectoren. In totaal werden 1800 specifieke inspecties uitgevoerd in de houtverwerkings-, metaalverwerkings-, bouwen drukkerijsector. Daarbij werden 4100 aanmaningen met betrekking tot chemische gevaren op het werk opgesteld. De Work Environment Authority stelde bij de helft van de geïnspecteerde bedrijven gebreken vast op het vlak van de risicobeoordeling. 68

Verslag aan de Europese Commissie met betrekking tot de maatregelen tot uitvoering van richtlijn 98/24/EEG van de Raad betreffende de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van werknemers tegen risico's van chemische agentia op het werk (eerste verslag) EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre

Bij andere toezichtactiviteiten kwam aan het licht dat veel bedrijven de beoordeling van chemische gevaren op het werk niet volledig uitvoeren en documenteren. In 2003 werden bovendien 4621 aanmaningen met betrekking tot chemische gevaren voor de gezondheid opgesteld (bovenop de 4100 uit bovenvermelde campagne). In 2005 waren er in totaal 8892 aanmaningen. De Zweedse wetgeving bevatte nog geen specifieke bepalingen met betrekking tot het beoordelen en documenteren van chemische gevaren op het werk in overeenstemming met de richtlijn. Daarom moesten opleidingen voor de arbeidsinspecteurs worden georganiseerd. Om een gedragscode te kunnen opstellen om aan deze bepalingen te voldoen, moeten de ervaringen met betrekking tot de aanpak van deze kwesties op lange termijn en op grote schaal worden verzameld. Evaluatie van de resultaten De regels uit de Europese richtlijn hebben geen opvallende invloed gehad op het aantal meldingen van gewonden door chemische stoffen op het werk in Zweden. Dit komt waarschijnlijk doordat Zweden sinds lang regels met betrekking tot chemische gevaren heeft. Regels over de grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling staan al sinds 1974 in de wetgeving. Deze grenswaarden werden in de loop der jaren verminderd voor de gevallen waar een risicobeperking zich opdrong. Uit vergelijkende studies blijkt dat werkongevallen te weinig worden aangegeven. Bepaalde beroepsziektes die te wijten zijn aan chemische agentia, komen pas een hele tijd na de blootstelling aan het licht. Dat heeft ook een invloed op de statistieken. Hoewel werkongevallen door chemische oorzaken niet zo talrijk zijn, mag de mogelijkheid niet worden uitgesloten bij werknemers die worden blootgesteld aan stoffen die op lange termijn schadelijk zijn, zonder dat de directe oorzaak gekend is. Kanker, schade aan foetussen en aan het zenuwstelsel kunnen bijvoorbeeld door chemische agentia worden veroorzaakt. Het is dan ook belangrijk dat bedrijven procedures inlassen om informatie te verspreiden over de gebruikte chemische stoffen, om de nodige beschermingsmaatregelen te evalueren en om ervoor te zorgen dat deze maatregelen worden toegepast. In vele bedrijven, zowel grote als kleine, ontbreken dergelijke procedures nog. Op basis van vroegere inspecties stelt de Work Environment Authority vast dat minstens de helft van alle bedrijven de chemische controles moet verbeteren. De Work Environment Authority is van mening dat de chemische industrie een van de sectoren is die het beste voldoen aan de vereisten van de systematische inspectie van de werkomgeving en van chemicaliën. Uit cijfers over arbeidsongevallen in deze sector blijkt dat het aantal ongevallen per 1000 werknemers sinds 2000 daalt. Conclusies De meeste in de richtlijn bepaalde vereisten gelden in Zweden al veel langer. De grenswaarden voor de langdurige beroepsmatige blootstelling aan chemische agentia zijn een voorbeeld van wetten die hebben geleid tot de werkelijke verbetering van het arbeidsmilieu. De praktische toepassing is gemakkelijker geworden dankzij de grenswaarden, die een duidelijke limiet aangeven voor wat aanvaardbaar is. Uit de moeilijkheden bij de invoering van de nieuwe vereisten op het vlak van de risicobeoordeling kan afgeleid worden dat het altijd een hele tijd duurt vooraleer nieuwe, overkoepelende wetgeving volledig wordt toegepast bij de toezichthoudende instanties en de ondernemingen. Er moeten aanzienlijke



Research Centre inspanningen worden geleverd om de nodige ervaring op te bouwen, om begeleiding mogelijk te maken en het toepassingsniveau van de bepalingen in de praktijk te bepalen. Bij kleine ondernemingen zonder interne chemische expertise is het vooral belangrijk om te benadrukken dat de risicobeoordeling afhankelijk is van de mate waarin de leveranciers van de chemicaliën zorgen voor aangepaste, begrijpelijke en praktische informatie. De kwaliteit van vele veiligheidsfiches volstaat vandaag niet om de in de richtlijn gedefinieerde risicobeoordeling te vergemakkelijken.

6.5.5 Kosten en baten Dit hoofdstuk is gebaseerd op de antwoorden van experten op volgende vragen uit de enquête: - Zijn er wetgevende bepalingen in de bestudeerde richtlijnen die administratieve lasten veroorzaken die niet voldoende bijdragen aan de verbetering van de veiligheid en de gezondheid? - Wat zou u als alternatief voorstellen? Daarnaast worden de resultaten van studies en berekeningen van de kosten en de baten van de implementering van de wetgeving opgenomen. Frankrijk De Confédération Générale des Petites et Moyennes Entreprises CGPME is van mening dat de evaluatie van de risiso’s een zware verplichting voor de werkgevers betekent. De verplichting is zwaar omdat zij administratieve lasten met zich meebrengt maar ook omdat zij onder de strafverantwoordelijkheid valt. De werkgevers kunnen weliswaar gebruik maken van de hulpmiddelen die hen ter beschikking gesteld worden door het Ministerie van Arbeid en andere dienstverlenende organisaties. Toch zou de Confederatie het wenselijk vinden om een database van goede praktijken te raadplegen met voorbeelden van risico-evaluaties en preventiemaatregelen alsook informatie over vervangingsproducten. De Confederatie is vragende partij om te kunnen beschikken over toegankelijke en aangepaste technische hulpmiddelen69. Spanje Volgens de Spaanse werkgeversorganisatie Mutua Universal veroorzaakt de toepassing van Artikel 3 punt 5 kosten voor de kleine ondernemingen. Het artikel bepaalt dat metingen dienen uitgevoerd te worden om de concentratie van een gevaarlijke chemische stof in de lucht op de werkplek te meten en de resultaten van de metingen dienen vergeleken te worden met de grenswaarde. De aard van de meting moet overeenkomen met het type van grenswaarde70. Dergelijke precisering doet de kleine ondernemer een beroep doen op externe bijstand. De wettelijke bepaling werkt de externalisering van de preventieve verplichtingen in de hand waardoor het aantal preventieve maatregelen afneemt doordat de financiële middelen worden afgeleid. Verenigd Koninkrijk Better Regulations initiatief71 69

Confédération Générale des Petites et Moyennes Entreprises, Puteaux Mutua Universal, Barcelona 71 Health and Safety Executive, 2006 70



Research Centre In uitvoering van het “Better Regulations” programma heeft het Health and Safety Executive de administratieve lasten die gepaard gaan met de veiligheidsen gezondheidsregelgeving geëvalueerd72. De bepalingen uit de Control of Substances Hazardous to Health Regulations 2002 met betrekking tot het bijhouden van een geschreven risico-evaluatie veroorzaakt de grootste administratieve lasten voor de ondernemingen. De ondernemingen schatten de netto kosten van deze bepaling op 164 £/bedrijf. Overzicht van administratieve lasten met betrekking tot de Richtlijn Chemische Agentia Control of Substances Hazardous to Health Regulations 2002

Bijhouden van een geschreven risico-evaluatie Bijhouden van documentatie over informatie en opleiding

Netto kosten £

Kost per bedrijf £

21.354.606 15.931.370

164 123

Zweden73 De Zweedse Work Environment Authority heeft eveneens een berekening gemaakt van de administratieve lasten gebruik makende van het Standard Cost Model. Uit de resultaten blijkt de bepalingen van Artikel 4 met betrekking tot de risicobeoordeling grote kosten voor de bedrijven met zich meebrengen: 180€ per bedrijf. Ook kost voor de toepassing van de bepalingen van Artikel 8 (informatie en opleiding van de werknemers) wordt hoog ingeschat: 199€ per bedrijf. Overzicht van de administratieve lasten met betrekking tot de Richtlijn Chemische Agentia Provisions Chemical Hazards in the Working Environment (AFS 2000:4) Provisions on Occupational exposure limit values and measures against air contaminants (AFS 2005:17, voordien AFS 2000:3). Kosten € Risico-evaluatie Informatie en opleiding van de werknemers Verbod van bepaalde producten Maatregelen bij ongevallen, incidenten en noodsituaties

24 miljoen 2 miljoen 1,3 miljoen 0,2 miljoen

Kosten per bedrijf € 180 199 43 43

6.5.6 Toekomstperspectieven In dit hoofdstuk laten we de meningen van de experten zien op verbetermogelijkheden op het niveau van de wetgeving of de hulpmiddelen en –structuren bij de implementering van de wetgeving in de 72

Voor de berekening van de administratieve lasten is gebruik gemaakt van het Standard Cost Model, een model waarbij kleine aantallen ondernemingen bevraagd worden om indicatieve benaderingen te geven van de administratieve kosten van wettelijke bepalingen. 73 Swedish Work Environment Authority, Solna EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre praktijk. Deze meningen kunnen gebaseerd zijn op reeds aangekondigde projecten of kunnen eigen projecties naar de toekomst zijn. De informatie is gebaseerd op de antwoorden van de experten op volgende vragen uit de enquête: - Idien we ervan uitgaan dat het kleinbedrijf beperkte financiële en menselijke middelen ter beschikking heeft, welke maatregelen op wetgeving vlak of welke algemene maatregelen vindt u dat genomen dienen te worden om het preventiebeleid van het kleinbedrijf te ondersteunen? - Welke elementen uit de bestudeerde richtlijnen kunnen volgens u verbeterd worden? België De Vlaamse Unie van Zelfstandige Ondernemingen pleit voor de ontwikkeling van modellen, praktijkvoorbeelden en andere hulpmiddelen op sectorniveau.74 Volgens de organisatie is het ook belangrijk om te zorgen voor uniformiteit van de regelgeving in alle Europese landen zodat deze geen concurrentienadeel betekent. De landen kunnen samenwerken aan de implementering van de regelgeving door het uitwisselen van goede praktijkvoorbeelden. Spanje Volgens de werkgeversorganisatie Mutua Universal wordt bij het opstellen van de regelgeving geen rekening gehouden met de specificiteiten van de kleine ondernemingen. De vereisten op het gebied van beheer en documenten van de preventieve maatregelen zijn identiek voor alle ondernemers75. Mutua Universal stelt voor om richtlijnen en documentatie op te stellen die gemakkelijker maakt voor het kleinbedrijf om aan de preventievereisten te voldoen. Voor het concrete geval van het Koninklijk Besluit 374/2001 en de verplichting die door art. 3.5 werd ingevoerd bijvoorbeeld, heeft Mutua Universal een vereenvoudigde methode uitgewerkt om de risico’s van chemische agentia op de werkplek te beoordelen. De methode is gebaseerd op de schatting van de parameters voor ernst en waarschijnlijkheid op basis van de factoren die er invloed op hebben; de parameters worden beoordeeld op een vereenvoudigde manier waarvoor geen specifieke technische kennis vereist is, zodat de gebruiker van de chemische agentia een a priori-evaluatie kan uitvoeren waarmee hij de preventiemiddelen naar rangorde kan indelen. De voorgestelde methode is een aanpassing van het document dat door het Britse Health and Safety Executive “COSHH ESSENTIALS” werd opgesteld. Dit document bepaalt de controlemaatregelen die noodzakelijk zijn om het risico van blootstelling aan chemische agentia door de gebruikers te beperken, zonder dat een specifieke evaluatie hoeft te worden uitgevoerd. Hiervoor baseert men zich op eenvoudige parameters: de informatie die op het etiket van het product staat, de vluchtigheid ervan, de hoeveelheid waarmee wordt gewerkt, en de controlemiddelen die in de installatie worden toegepast. Door deze parameters te combineren wordt een evaluatie uitgevoerd van de situatie op basis waarvan de werkgever de prioriteiten van preventieve maatregelen kan bepalen zonder dat hij de technische kennis heeft of het budget heeft uitgegeven aan metingen. Verenigd Koninkrijk

74 75

Vlaamse Unie van Zelfstandige Ondernemingen, Brussel Mutua Universal, Barcelona



Research Centre Het Health and Safety Executive beschouwt geen aanpassingen van de Chemical Agents Directive (Europese richtlijn betreffende Chemische Agentia) als noodzakelijk76. Toch probeert de HSE de lasten voor de bedrijven te verminderen door de COSHH-gerelateerde ondersteuning te rationaliseren, de toegang ertoe te verbeteren en ervoor te zorgen dat ze gemakkelijker kan worden gevonden en door zich toe spitsen op de kernvraag “hoe” bij de berichten over de beheersing van de blootstelling. Geen aanpassingen van de CAD aan de technische vooruitgang worden noodzakelijk geacht. Zweden77 De Work Environment Authority werkt aan een herziening van de bepalingen op dit vlak om de vereisten voor systematische chemische controles op het werk te verduidelijken. Ook wordt er verder gewerkt aan de herziening van de bepalingen over de grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling. Bovendien voeren de betrokken Zweedse instanties en handelsorganisaties maatregelen in om ervoor te zorgen dat de veiligheidsfiches van de leveranciers van chemicaliën een degelijke basis vormen voor de risicobeoordeling op het werk. Het toezicht en de praktijk worden verder ontwikkeld en er worden maatregelen met betrekking tot de informatieverspreiding genomen. Om deze onderneming te doen slagen, zijn er echter initiatieven op Europees vlak nodig. Het is belangrijk dat bepalingen met betrekking tot leveranciers van chemicaliën worden toegepast, zodat de risicobeoordeling bij de gebruikers wordt ondersteund. Standpunten van werkgevers- en werknemersorganisaties Er werd een voorlopige versie van dit verslag naar de werknemersorganisaties gestuurd, zodat ze opmerkingen en aanvullingen konden geven. Vier organisaties reageerden, meer bepaald het nationale agentschap voor ambtenaren, TCO (de Zweedse confederatie van vakbonden voor hooggeschoolde bedienden), de Zweedse plastiek- en chemicaliënfederatie, en LO (de Zweedse confederatie van vakbonden) en IF Metall samen. Niemand uitte bezwaren op de opmerkingen en conclusies van de Work Environment Authority. De Zweedse plastiek- en chemicaliënfederatie benadrukte specifiek het belang van een betere kwaliteit van de veiligheidsfiches. LO en IF Metall legden eveneens de nadruk op betere veiligheidsfiches met aangepaste, begrijpelijke en praktische informatie, zodat deze voor de risicobeoordeling kunnen worden gebruikt. Ze wijzen erop dat dit vooral belangrijk is voor de toepassing van de regels over chemicaliën in het kleinbedrijf, waar momenteel de grootste tekortkomingen worden vastgesteld.

76

Health and Safety Executive, London Verslag aan de Europese Commissie met betrekking tot de maatregelen tot uitvoering van richtlijn 98/24/EEG van de Raad betreffende de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van werknemers tegen risico's van chemische agentia op het werk (eerste verslag)

77



Research Centre

7 Belangrijkste bevindingen Voor de belangrijkste bevindingen van dit onderzoek kan uitgegaan worden van de opzet en de vraagstelling van het onderzoek. Het onderzoek ging na op welke wijze de wettelijke bepalingen van de Kaderrichtlijn 89/391/EEG, de Beeldschermrichtlijn 90/270/EEG, de richtlijn Tijdelijke en mobiele bouwplaatsen 92/57/EEG en de richtlijn Chemische agentia 98/24/EEG werden omgezet in de nationale regelgeving in 10 Europese landen. Specifiek werd nagegaan welke wettelijke bepalingen werden verstrengd of afgezwakt en of specifieke afwijkingen of maatregelen voor het kleinbedrijf of voor bepaalde sectoren werden gemaakt. Het onderzoek naar de wijze van omzetting van richtlijnen in de andere EU lidstaten moest toelaten te beoordelen hoe de administratieve lasten kunnen beperkt worden, zonder de bescherming van de werknemers te verminderen.

7.1. Omzetting van de wettelijke bepalingen •

Een uitdaging voor de lidstaten..

Het omzettingsproces in nationaal recht is ingewikkeld gezien de nationale context in elk land verschillend is. Niet alle landen slagen erin om de omzetting met hetzelfde succes uit te voeren. De grootste moeilijkheid bestaat erin om de verschillende wetteksten en bepalingen op elkaar te laten aansluiten. Deze oefening vergt voor de overheden in de lidstaten heel wat inzicht in de wetgeving en is een tijdrovende activiteit. Toch is het van belang om van bij de aanvang een coherente wetgeving te kunnen aanbieden aan diegenen die de wetgeving in de praktijk moeten toepassen. Een onderneming en zeker een kleine onderneming is volgens diverse van de geïnterviewde experts meer gebaat bij een duidelijke en klare verplichting dan met een vage omschrijving van de wettelijke bepaling. Onder druk van de Europese instanties zijn een aantal landen geneigd om de Europese richtlijnen als dusdanig woordelijk over te nemen in de nationale wetgeving. Met als gevolg dat de wettekst uit elke context wordt gelicht en de bepalingen vaag en onduidelijk zijn voor de gebruikers. De inspanningen op het terrein zijn dan ook vaak zwaar om de richtlijnen te implementeren. De overheid staat daarom voor de uitdaging om eenduidige en onmiddellijk toepasbare regelgeving voor te bereiden. •

Het onderzoek

Om de omzetting van de wettelijke bepalingen na te gaan in nationale wetgeving zijn voor het onderzoek vergelijkende tabellen gemaakt per richtlijn en per land. Deze tabellen zijn opgenomen als bijlage bij het onderzoeksrapport in aparte documenten gezien de omvang van de tabellen. Voor elke bepaling (artikel) is het corresponderende artikel in de nationale wetgeving genoteerd en zijn de verschillen tussen de bepalingen in een aparte kolom genoteerd. Vier types van verschilpunten zijn genoteerd: - Specificatie= de bepaling in nationale regelgeving is gedetailleerder dan de bepaling van de richtlijn. Bij voorbeeld: vermelding van aantallen, tijdsbepalingen, ...; - Afwijking= de bepaling in nationale regelgeving houdt een uitzondering in, bij voorbeeld voor specifieke doelgroepen;



Research Centre -

-

Andere bewoording= de bepaling is nationale regelgeving is gelijkaardig, maar uitgedrukt in andere bewoordingen. Bij voorbeeld: gebruik maken van het woord ‘voldoende in aantal’ in plaats van ‘aantal aangepast aan de grootte en aard van de activiteiten’; Bijkomend= de nationale regelgeving somt bijkomende bepalingen op.

De verschilpunten zijn overgenomen in het rapport bij de bespreking van de respectieve wettelijke bepalingen.

7.1.1. De kaderrichtlijn 89/391/EEG 7.1.1.1. Wettelijke bepalingen De wijze waarop de richtlijnen opgenomen zijn in nationale wetgeving is verschillend van land tot land. Zo zien we dat de landen die voor de omzetting van de Kaderrichtlijn een verouderde of ontoereikende wetgeving hadden (COM(2004)62 def) de bepalingen van deze richtlijn nagenoeg 1:1 omgezet hebben. Dit is het geval voor Luxemburg en Spanje. Spanje heeft voor de verduidelijking van de toepassing van de wettelijke bepalingen een Technische Gids uitgegeven met toelichtingen voor de interpretatie van de bepalingen en praktische voorbeelden. Andere landen maakten gebruik van de omzetting van de Kaderrichtlijn om de nationale wetgeving aan te vullen of te verfijnen (COM(2004)62 def). Dit is het geval voor Frankrijk, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en België. In Frankrijk en België zijn heel wat specificaties en bijkomende bepalingen opgenomen. Duitsland en het Verenigd Koninkrijk kennen afwijkingen van de bepalingen van Kaderrichtlijn. Duitsland en het Verenigd Koninkrijk hebben een uitgebreid aanbod aan indicatieve richtsnoeren om de bedrijven te gidsen bij de toepassing van de wetgeving. In Duitsland zijn vooral de Berufsgenossenschaften en het overkoepelende Hauptverband (nu Deutsche gesetzliche Unfallversicherung) actief in het opstellen van sectorgebonden richtsnoeren. In het Verenigd Koninkrijk bieden de Approved Codes of Practice van het HSE de nodige achtergrondinformatie bij de implementatie van de wetgeving. In een aantal andere landen diende de Kaderrichtlijn om de bestaande nationale wetgeving aan te vullen en te verfijnen (COM(2004)62 def). Volgens de geraadpleegde experten uit deze landen zijn de bepalingen uit de Kaderrichtlijn geïnspireerd op de bestaande nationale wetgeving (Zweden). In deze categorie van landen vallen ook Denemarken en Finland. De Working Environment Authorities in Denemarken en Zweden geven naast de bestaande regelgeving ook interpretaties en toelichting bij de implementatie van de wettelijke bepalingen. Onderstaand zijn de administratieve bepalingen opgesomd uit de Kaderrichtlijn met voor elke bepaling de afwijkingen/maatregelen voor het kleinbedrijf of de sectoren indien beschikbaar. Art. 6 3 a) De werknemer moet de risico's voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers evalueren, met inbegrip van de keuze van de werkuitrusting, de chemische stoffen of preparaten en de inrichting van de arbeidsplaatsen •

Risico-evaluatie



Research Centre Alle onderzochte landen hebben het principe van risico-evaluatie en risicobeheersing in de nationale wetteksten overgenomen. De risico-evaluatie en de risicobeheersing vormen de basis van het preventiebeleid en van de preventieve activiteiten en werken productiemethoden die een betere bescherming bieden van de werknemers. De kaderrichtlijn legt de structuren vast die het preventiebeleid vorm moeten geven. Indien deze structuren goed verankerd zijn in de bedrijven, zouden de bepalingen van de bijzondere richtlijnen geen noemenswaardige problemen mogen opleveren. In geen van de onderzochte landen komen uitzonderingsbepalingen op het principe van risico-evaluatie voor volgens de grootte en de aard van het bedrijf, noch in de wetteksten noch in de praktische toepassing. Art. 7 7.1. De werkgever wijst één of meer werknemers aan die zich met de activiteiten op het gebied van de bescherming tegen en de preventie van beroepsrisico's in het bedrijf en/of de inrichting zullen bezighouden 7.3. Indien de mogelijkheden in het bedrijf en/of de inrichting onvoldoende zijn om deze beschermingsen preventieactiviteiten te organiseren, moet de werkgever een beroep doen op deskundigen (personen of diensten) van buiten het bedrijf en/of de inrichting • Interne dienst De kaderrichtlijn verplicht alle ondernemingen in alle lidstaten om eerst een beroep te doen op de interne dienst en pas daarna op externe knowhow (personen of diensten), met name als de interne kennis ontoereikend is om de preventieen beschermingsactiviteiten te organiseren. De wetgever wou de ondernemingen die een interne dienst hadden, in staat stellen hem te behouden en zij die er geen hadden, toelaten een beroep te doen op externe diensten van goede kwaliteit. Alle lidstaten hebben dit principe in hun wetgeving opgenomen. De deskundigheid van de interne dienst en de tijdsbesteding is echter in alle lidstaten verschillend gedefinieerd. De wetgever laat een opening voor de lidstaat om zelf de categorieën van bedrijven te bepalen waarin de werkgever zich met de preventieactiviteiten bezighoudt, evenals om de capaciteiten en bekwaamheden en het aantal van de door de werkgever aangeduide werknemers te bepalen, en dit ook met betrekking tot de externe diensten. Gevolg is dat de regeling in alle lidstaten sterk uiteenloopt. • Externe dienst De omzetting van deze bepaling is dan ook verschillend in elke lidstaat. De landen hebben soms voor verschillende middelen gekozen om de Europese doelstellingen te halen. Zo zijn de opleidingen van de specialisten en de eisen die aan de beschermingsen preventiediensten worden gesteld, niet in alle landen gelijk. De knowhow die in de preventiediensten aanwezig moet zijn en de invulling van het multidisciplinaire karakter van de diensten is verschillend van land tot land. Het Verenigd Koninkrijk heeft hier een aparte interpretatie aan gegeven. De inschakeling van preventiediensten wordt overgelaten aan het oordeel van de werkgevers, die verplicht zijn de gezondheid van de werknemers te verzekeren, in de mate van het mogelijke. Art. 9



Research Centre 9 a) De werkgever moet beschikken over een evaluatie van de risico's voor de veiligheid en de gezondheid op het werk, met inbegrip van de risico's voor de groepen werknemers met bijzondere risico's; 9 b) de te nemen beschermende maatregelen en, indien nodig, de te gebruiken beschermingsmiddelen vastleggen; 9 c) een lijst bijhouden van arbeidsongevallen welke voor de werknemer hebben geleid tot een arbeidsongeschiktheid van meer dan drie werkdagen; d) overeenkomstig de nationale wetten en praktijken rapporten opstellen ten behoeve van de bevoegde autoriteiten over de arbeidsongevallen die zijn werknemers zijn overkomen • Geschreven risico-evaluatie Het registreren van de resultaten van de risico-evaluatie is een logische stap gezien deze de basis vormt van elk verder actieplan. De registratie biedt rechtszekerheid aan de ondernemingen. In België vermeldt de wetgever niet dat de evaluatie van de risico’s op schrift moet gesteld worden maar door in punt 1 van het globaal preventieplan te vermelden dat de resultaten van de identificatie van de gevaren en het vaststellen en evalueren van de risico’s moeten opgenomen worden, is dit impliciet het geval. Het globaal preventieplan wordt schriftelijk en voor een termijn van vijf jaar opgemaakt. In elk van de onderzochte landen wordt de documentatieplicht in de eigen wetgeving neergeschreven. In Duitsland en het Verenigd Koninkrijk wordt de verplichting tot documentatie van de risico-evaluatie gebonden aan het aantal werknemers. In het Verenigd Koninkrijk geldt de verplichting tot documentatie van de risico-evaluatie voor ondernemingen vanaf 5 werknemers. In Duitsland geldt een regeling waarin de verplichting om te beschikken over “de noodzakelijke documenten waaruit het resultaat van de evaluatie van de risico’s blijkt”, zich in eerste instantie slechts richt tot werkgevers met meer dan tien werknemers. Voor kleinere bedrijven bestaat echter op grond van lagere regelgeving in het algemeen de verplichting tot aanstelling van bedrijfsartsen en deskundigen in veiligheid, die onder meer tot taak hebben de arbeidsrisico’s te documenteren. Het Europese Hof heeft, in de infractieprocedure die de Europese Commissie hierover tegen Duitsland instelde, onder meer uitgemaakt dat de zoëven bedoelde rapporten van bedrijfsartsen en deskundigen in veiligheid, op het eerste gezicht overeenkomen met (het voorwerp van) de bij de (kader)richtlijn verlangde documenten over een evaluatie van risico’s. Omdat Duitsland het Hof er niet van kon overtuigen dat het waarborgt dat ook echt alle bedrijven met 10 of minder werknemers (moeten) beschikken over “een evaluatie van de risico’s voor de veiligheid en gezondheid op het werk in de vorm van documenten”, concludeerde het Hof dat er sprake was van een onvolledige omzetting. • Preventie- en beschermingsmaatregelen In België worden de preventiemaatregelen in een globaal preventieplan vastgelegd dat schriftelijk en voor een termijn van vijf jaar wordt opgemaakt. In Zweden worden preventieen beschermingsmaatregelen die niet onmiddellijk kunnen uitgevoerd worden, in een actieplan neergeschreven. Actieplannen worden schriftelijk gedocumenteerd in ondernemingen vanaf 10 werknemers. • Lijst van arbeidsongevallen en rapportering In elk van de onderzochte landen worden de arbeidsongevallen geregistreerd en gerapporteerd. De registratie kan gebeuren bij ongevallen vanaf één dag (België, Spanje) tot drie dagen werkverlet (Luxemburg, Tsjechië, Verenigd Koninkrijk). 7.1.1.2. Feitelijke toepassing



Research Centre

De overheden hebben juridisch gezien geen specifieke strategieën ontwikkeld voor het kleinbedrijf. Dit vloeit voort uit het feit dat het communautair juridische kader, maar soms ook het nationaal juridische kader, dit niet toelaat. Dit betekent daarom nog niet dat er in de praktijk van de omzetting geen verschillen voorkomen. De toepassing van de omzetting in de praktijk valt echter buiten het bereik van deze studie, en vereist een bevraging of onderzoek op ondernemingsniveau of sectorniveau. In het onderzoek werd wel aan de correspondenten de vraag gesteld welke wettelijke bepalingen uit de richtlijnen problemen oplever(d)en bij de omzetting in de praktijk. De resultaten zijn gebruikt bij de uitwerking van de paragrafen in dit hoofdstuk. Uit de resultaten van de bevraging blijkt dat ook indien het wettelijke kader (de juridische tekst) voor alle landen gelijk is, dit nog niet betekent dat de toepassing in de praktijk dezelfde is. Ook hier is de context van het land bepalend. De wijze waarop de informatiestructuren en de hulpstructuren voor het (klein)bedrijf zijn opgezet vinden hun weerslag op de toepassing van de bepalingen op de werkvloer. Ook de rol van de inspectiediensten is van belang. Een strenge of minder strenge aanpak van de autoriteiten heeft een effect op de toepassingen op het terrein. •

Risico-evaluatie en plan van aanpak

Het risicobeheer, gebaseerd op de principes van de risico-analyse is het uitgangspunt van het Europese preventiebeleid. De bepalingen in verband met de risico-analyse aangevuld met een aantal principes zoals de verantwoordelijkheid van de werkgever, de informatie- en opleidingstaken en de participatie en het overleg, zijn elementen die in elke richtlijn in uitvoering van de kaderrichtlijn voorkomen. De landen die met succes de filosofie van de risico-analyse en het -beheer uit de kaderrichtlijn hebben kunnen naar de praktijk brengen, zullen in het algemeen minder moeite hebben om de bepalingen uit de bijzondere richtlijnen om te zetten. Een aantal kritische bedenkingen over de toepassing van de wetgeving in de praktijk hebben te maken met de toepassing van de principes van risico-evaluatie in de praktijk. Zo zou een risico-evaluatie te veel gericht zijn op de onmiddellijke en zichtbare risico’s en te weinig op de lange-termijn effecten, zoals de musculoskeletale aandoeningen of de aandoeningen als gevolg van blootstelling aan chemische stoffen. Ook de psychosociale factoren en organisatorische factoren zouden te weinig aandacht krijgen in de analyse van de risico’s (Kuhn, 2007). • Psychosociale aspecten De gesprekspartners uit een aantal landen bevestigen dit gegeven. Volgens de Deense expert zijn psychosociale aspecten moeilijk te vatten in een risico-evaluatie en ook niet eenvoudig op te lossen, vaak is dit een kwestie van cultuur van de ondernemingen. Volgens de Spaanse correspondent is het niet steeds evident om een risico-evaluatie op te maken met betrekking tot de psychosociale aspecten en de werknemers inzage te geven in de resultaten van de analyse en de preventiemaatregelen ter zake. Een Duitse studie wijst uit dat slechts 23% van de ondernemingen die een grondige risicoevaluatie hebben uitgevoerd, uitdrukkelijk gepeild hebben naar psychische belastingen. • Implementatiestudies Implementatiestudies in de ondernemingen in Denemarken, Duitsland en Zweden wijzen uit dat het aantal ondernemingen dat over een geschreven risico-evaluatie beschikt licht toeneemt. Uit een Zweedse studie blijkt dat 65% van de werkgevers en 73% van de comitéleden van oordeel zijn dat de werkomgeving onderzocht is en de betrokken risico’s worden ingeschat. Uit een Duitse studie blijkt dat



Research Centre de helft van alle onderzochte bedrijven in de laatste 8 jaar een risico-evaluatie voor het volledige personeelsbestand heeft uitgevoerd. In nog eens 10% van de gevallen gebeurde dit minstens ten dele. Van de ondernemingen met maximum 50 werknemers heeft 29% een risico-evaluatie uitgevoerd. Vooral de kleine ondernemingen hebben moeite met de implementatie. De Franse correspondent beaamt dat de bepaling om een uniek document op te maken dat een risico-evaluatie bevat en dat jaarlijks of in geval van wijzigingen dient bijgewerkt te worden moeilijkheden in de praktijk voor het kleinbedrijf veroorzaakt. Toch staan heel wat hulpmiddelen voor de uitvoering van de risico-evaluatie en het plan van aanpak ter beschikking van de ondernemingen en het kleinbedrijf. In bijna alle onderzochte landen stelt de overheid richtsnoeren op voor de interpretatie van de teksten en verlenen de andere spelers in de arboinformatiestructuur advies en ondersteuning, o.a. aan de hand van brochures en webinformatie. Een strengere aanpak van de inspectie kan een motiverende factor zijn voor de implementatie van de risico-evaluatie en het plan van aanpak in de praktijk. Zo wijst een studie naar de implementatie van de principes van de risico-evaluatie in de kleine bedrijven in Denemarken uit dat het aantal kleine bedrijven dat over een risico-evaluatie beschikt 90% bedraagt in vergelijking met 50% zo’n 5 tot 6 jaar geleden. Reden is een vernieuwde aanpak van de inspectie waarbij de controleactiviteiten van de arbeidsinspectie fors zijn toegenomen. Streefdoel van de inspectie is om elk bedrijf te bezoeken. Het bedrijf moet in eerste instantie een geschreven risico-evaluatie tonen. • Preventiecultuur In de praktijk zou de risico-evaluatie nog te veel gefacetteerd zijn waardoor éénmalige of ad-hoc maatregelen worden genomen zonder visie op het globale preventiebeleid. Ook zou de effectiviteit van de maatregelen een betere monitoring verdienen (Kuhn, 2007). Uit Duits onderzoek blijkt dat slechts in één op de drie bedrijven de te nemen maatregelen die uit de risico-evaluaties voortvloeien ook effectief in de praktijk worden omgezet. Het uitvoeren en documenteren van een risico-evaluatie is voor tal van bedrijven een administratief gegeven, dat dient uitgevoerd te worden als gevolg van een wettelijke bepaling. Het preventieconcept achter de risico-evaluatie is niet noodzakelijk doorleefd waardoor er geen sprake kan zijn van een preventiecultuur. Zonder aanwezige preventiecultuur zijn de resultaten van de preventie-inspanningen van korte duur, aldus een Spaanse correspondent. •

Diensten voor preventie en bescherming

De landen hebben zich voor hun nationaal beleid weliswaar laten inspireren door de kaderrichtlijn, maar de harmonisatie is nog lang niet volledig; er blijven bijzondere regelingen bestaan: zij spelen in op situaties, tradities en een mentaliteit, die eigen zijn aan bepaalde landen. Zo zijn de opleidingen van de specialisten en de eisen die aan de beschermingsen preventiediensten worden gesteld, niet in alle landen gelijk. De lidstaten hebben deze bekwaamheden en capaciteiten verschillend gedefinieerd, wat tot uitdrukking komt in de kwaliteit van de dienstverlening. In haar Mededeling 62 erkent de Europese Commissie (COM(2004)62 definitief) dat een van de problemen met betrekking tot de organisatie van die externe diensten, bestaat in een gebrek aan gekwalificeerd personeel, zowel buiten als binnen de onderneming. De kaderrichtlijn beschrijft noch de knowhow noch de kwalificaties waarover de diensten moeten beschikken; dit wordt overgelaten aan de lidstaten zelf. Sommige landen vermelden in hun wetgeving niet welke knowhow er in de



Research Centre preventiediensten aanwezig moet zijn; dat is onder meer het geval in Zweden en het Verenigd Koninkrijk, waar de wetgever de term ‘bekwame personen’ vermeldt. Hoewel het multidisciplinaire karakter niet duidelijk wordt omschreven, vloeit het logisch voort uit de inhoud van de richtlijn en wordt het in diverse nationale voorschriften nader omschreven. De invulling van de multidisciplinariteit is verschillend en varieert van de dualiteit bedrijfsarts- veiligheidsspecialist tot het aanduiden van specialisten voor de diverse disciplines. • Vage terminologie Problemen voor de toepassing van de regelgeving in de praktijk vloeien eveneens voort uit het gebruik van vage en ongedefinieerde termen zoals “voldoende” en “geschikt” of “bekwaam”. Het is moeilijk om een eensluidende definitie te hebben van wanneer iemand ‘geschikt’ bevonden wordt om de taken uit te voeren bij voorbeeld. Ook de verwoording ‘naar vermogen’, indien nodig’, ‘op gezette tijden’ zijn moeilijk te objectiveren bepalingen voor de werkgever. 7.1.1.3. Kosten Een aantal landen (Denemarken, Duitsland, Zweden) past het Standard Cost Model (SCM) toe om de administratieve lasten voor de ondernemingen bij de toepassing van de regelgeving te berekenen. Doelstelling is, zoals ook voor de andere EU landen, een vermindering van de administratieve lasten met 25% tegen 2010. In het Verenigd Koninkrijk kadert het plan voor de vermindering van de administratieve lasten in het Better Regulations Program. In de top 10 van de regelgeving met de hoogste administratieve lasten behoren o.a. de regelgeving met betrekking tot de Kaderrichtlijn (risico-evaluatie en risicobeheer), de Europese richtlijn Chemische Agentia (risico-evaluatie, opleiding van werknemers, registratie van opleidingen) en de Europese richtlijn Tijdelijke en mobiele bouwplaatsen (regels bepalen voor beheer van veiligheid en gezondheid op werkplekken, bijwerken van veiligheidsen gezondheidsdossier en doorgeven aan opdrachtgever na beëindiging van het werk). De berekeningen in Zweden bevestigen de resultaten. De belangrijkste administratieve lasten met betrekking tot de uitvoering van de bepalingen uit de Kaderrichtlijn wordt volgens de ondernemers veroorzaakt door het opmaken van een risico-evaluatie. Andere administratieve lasten worden veroorzaakt door het opmaken van een actieplan voor preventie en bescherming op het werk en het treffen van maatregelen voor de uitvoering en het informeren van de werknemers.

7.1.2. De beeldschermrichtlijn 90/270/EEG 7.1.2.1. Wettelijke bepalingen Onderstaand zijn de administratieve bepalingen opgesomd uit de Europese richtlijn 90/270/EEG met voor elke bepaling de afwijkingen/maatregelen voor het kleinbedrijf of de sectoren indien beschikbaar. Art. 3.1. De werkgevers zijn gehouden een analyse van de werkplekken te verrichten om de omstandigheden betreffende veiligheid en gezondheid te evalueren die deze voor hun werknemers inhouden, vooral betreffende de eventuele risico's voor het gezichtsvermogen en de problemen van lichamelijke en geestelijke belasting.



Research Centre Gezien de beeldschermrichtlijn een bijzondere richtlijn is van de kaderrichtlijn, is ook hier de uitvoering van de risico-evaluatie de belangrijkste verplichting. Alle onderzochte landen hebben deze bepaling opgenomen. Art. 6 6.1. De werknemers moeten voorlichting krijgen over alles wat verband houdt met de veiligheid en gezondheid op hun werkplek, vooral over de maatregelen voor werkplekken met betrekking tot de risico-analyse, de dagindeling en het onderzoek van de ogen en het gezichtsvermogen. 6.2. Iedere werknemer moet bovendien een opleiding krijgen betreffende de wijze van gebruik alvorens met dit soort werk te beginnen, en telkens wanneer de organisatie van de werkplek ingrijpend wordt gewijzigd. In alle onderzochte landen is de bepaling met betrekking tot voorlichting en informatie aanwezig. In een aantal van de onderzochte landen maakt de bepaling deel uit van de bredere preventiewetgeving of van andere wetgevingen (Denemarken, Duitsland, Tsjechië). Art. 9 De werknemers moeten een passend onderzoek van de ogen en het gezichtsvermogen kunnen ondergaan. • Onderzoek van de ogen en het gezichtsvermogen In alle onderzochte landen is het onderzoek geregeld. België heeft specifiekere en bijkomende bepalingen in vergelijking met de Europese richtlijn 90/270/EEG: Het onderzoek van het gezichtsvermogen is enkel verplicht voor de werknemers die “gewoonlijk en gedurende een aanzienlijk deel van hun normale werktijd” een beeldscherm gebruiken. Uit de risico-analyse moet blijken welke werknemers dit precies zijn. De Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal overleg somt een reeks voorwaarden op die moeten vervuld zijn. De betrokken werknemers zijn ten minste om de 5 jaar onderworpen aan een periodieke gezondheidsbeoordeling. Voor de werknemers die vijftig jaar zijn en ouder moet deze periodieke gezondheidsbeoordeling om de drie jaar worden hernieuwd. De Tsjechische wetgever legt een identieke frequentie van onderzoek op. In Finland zijn de bepalingen in verband met de vereisten voor onderzoek van de ogen en het gezichtsvermogen uitgebreid tot een algemeen gezondheidstoezicht. In Frankrijk wordt het oogonderzoek elke twee jaar uitgevoerd tijdens het verplicht medisch onderzoek. De bedrijfsarts kan beslissen of hij een frequenter onderzoek wenst. In Spanje kan de frequentie van het gezondheidstoezicht variëren van de ene werknemer tegenover de andere, in functie van individuele noden. Na een eerste onderzoek zal de periodiciteit afhangen van het risiconiveau en van de opinie van de bedrijfsarts. In Zweden moet de werknemer die meer dan 1 uur werk per dag verricht met een beeldscherm een oogtest moet ondergaan. Het Verenigd Koninkrijk bouwt voort op haar eigen interpretatie van Art. 7 van de kaderrichtlijn doordat ze het initiatief voor het onderzoek van de ogen en het gezichtsvermogen bij de werknemer legt. • Kosten van het onderzoek De kosten van het onderzoek worden in elk van de lidstaten gedragen door de werkgever. • Kosten van het ter beschikking stellen van correctiemiddelen De kosten van het ter beschikking stellen van correctiemiddelen worden in elk van de lidstaten gedragen door de werkgever. In Frankrijk worden de kosten voor het ter beschikking stellen van specifieke correctiemiddelen gedragen door het sociale zekerheidsstelsel.



Research Centre

7.1.2.2. Omzetting in de praktijk De evaluatiestudies van de beeldschermrichtlijn wijzen uit dat de richtlijn aan een opfrissing toe is om tred te houden met de nieuwe arbeidsvormen en dat het gezondheidstoezicht in een bredere context kan gekaderd worden. •

Nieuwe arbeidsvormen

De meest recente en omvattende studie is deze onder coördinatie van het Duitse Ministerie van Arbeid. Experten en ambtenaren uit Duitsland, Nederland, UK, Finland, Denemarken en Tsjechië hebben voor de evaluatie een identieke leidraad gebruikt (Terms of reference) met indicatoren voor toetsing. Uit de resultaten blijkt dat de bekendheid van de richtlijn in grote ondernemingen hoger ligt dan bij het kleinbedrijf. Gemiddeld kennen 50-60% van de werkgever de richtlijn. In het Verenigd Koninkrijk en Duitsland zijn slechts 13% resp. 15% van de kleine en middelgrote ondernemingen vertrouwd met de richtlijn of met een aantal van de bepalingen; dit tegenover 58% resp. 54% van de grote ondernemingen. • Werkorganisatie De beeldschermrichtlijn toont een aantal tekorten doordat bij voorbeeld weinig aandacht is besteed aan het thema mobiel werken, telewerk en thuiswerk. In een aantal van de onderzochte landen gebruiken zo’n 50% van de werknemers laptops, voor 14% van hen is dat hun belangrijkste arbeidsmiddel. Ook wordt steeds meer telewerk en thuiswerk verricht. De bepalingen uit de richtlijn focussen te weinig op deze arbeidsvormen, aldus de overkoepelende studie. In het Progress programma van de Europese Unie zijn nieuwe initiatieven hieromtrent opgenomen. Ook de afwisseling van langdurig beeldschermwerk met pauzes gebeurt nog te weinig. Nochtans dragen de afwisseling en de pauzes in belangrijke mate bij tot gezonder werken. De redenen waarom werkonderbrekingen en pauzes niet mogelijk zijn, zijn de werkdruk, en het aard van het werk dat dit niet toelaat, bij voorbeeld het werken in callcenters. De werkorganisatie behoort daardoor tot één van de verwaarloosde thema’s van de Europese richtlijn, aldus de studie. De technologie is geëvolueerd en de computers op de werkplek worden niet meer op dezelfde manier gebruikt. Nieuwe risico’s en risicogroepen ontstaan. Uit de analyse van de Zweedse statistieken blijkt dat het computergebruik steeds toeneemt en dit vooral bij vrouwelijke werknemers. Op 15 jaar tijd steeg het computergebruik van vrouwen in Zweden van 28% naar 67,1% en voor mannen van 31% naar 67,2%. Dit is meer dan een verdubbeling in beide gevallen. Een van de nieuwe werkplekken zijn de call centers. De Zweedse Working Environment Authority heeft een twee jaar durend project uitgevoerd naar de arbeidsomstandigheden in call centers. Bijna een op de vier controles leidde tot speciale instructies om maatregelen te nemen tegen de te strikte controle en regeling van het werk. Het ging hier voornamelijk om de combinatie van extreem langdurige werksessies voor een computerscherm, tijdsdruk, hoge werkdruk, beperkte jobinhoud, weinig fysieke en mentale variatie, weinig inspraakmogelijkheden en een lage zelfstandigheid. •

Gezondheidstoezicht

Het gezondheidstoezicht is beperkt tot het onderzoek van de ogen en het gezichtsvermogen. Nochtans kunnen heel wat andere gezondheidsklachten voorkomen door het langdurig werken aan beeldschermen. Zo kunnen klachten optreden met betrekking tot stress, hoofdpijnen, oogirritaties en



Research Centre algemene vermoeidheid en andere meer ernstige problemen die te maken hebben met elektromagnetische straling, lasers en magnetische velden van terminals. Een globaal gezondheidsonderzoek dat rekening houdt met deze klachten en ook met problemen van overbelasting door repetitief werk, verkeerde of langdurige houdingen zou meer aangewezen zijn, aldus onder meer de de Europese werknemersorganisatie voor onderzoek, opleiding en preventie ETUI-REHS. 7.1.2.3. Kosten De toepassing van de beeldschermrichtlijn brengt naar verluidt geen substantiële kosten voor de bedrijven met zich mee. Het COM(2004) 62 definitief rapport meldt dat in het Verenigd Koninkrijk op grond van de subjectieve beoordeling van de werkgevers kan worden geconcludeerd dat de baten boven de kosten uitgaan. In het kader van het Better Regulations programma heeft het Health and Safety Executive een plan opgesteld voor de vermindering van de administratieve lasten die gepaard gaan met de veiligheidsen gezondheidsregelgeving. Volgens het Standard Cost Model vormen de bepalingen met betrekking tot het uitvoeren van een risico-evaluatie (Art. 3 van de beeldschermrichtlijn) de grootste administratieve lasten voor de ondernemingen, gevolgd door de bepalingen met betrekking tot het informeren van de werknemers over de risico’s voor de veiligheid en gezondheid van het beeldschermwerk (Art. 5 van de beeldschermrichtlijn).

7.1.3. De richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen 92/57/EEG 7.1.3.1. Wettelijke bepalingen Onderstaand zijn de administratieve bepalingen opgesomd uit de Europese richtlijn 92/57/EEG met voor elke bepaling de afzwakkingen of afwijkingen/maatregelen voor het kleinbedrijf of de sectoren. Art. 3 1. De opdrachtgever of de bouwdirectie stelt een of meer coördinatoren betreffende veiligheid en gezondheid, als omschreven in artikel 2, onder e) en f), aan voor een bouwplaats waarop verscheidene ondernemingen werkzaam zullen zijn. 2. De opdrachtgever of de bouwdirectie ziet erop toe dat er, vóór de opening van de bouwplaats, een veiligheidsen gezondheidsplan wordt opgesteld. 3. De opdrachtgever of de bouwdirectie doet een overeenkomstig bijlage III opgestelde voorafgaande kennisgeving vóór de aanvang van de werkzaamheden aan de bevoegde autoriteiten toekomen in het geval van bouwplaatsen, - waar de vermoedelijke duur van de werkzaamheden langer dan 30 werkdagen is en waar meer dan 20 werknemers tegelijkertijd aan het werk zijn, of - waarvan de vermoedelijke duur langer dan 500 mandagen is. De voorafgaande kennisgeving moet zichtbaar op de bouwplaats worden aangeplakt en zo nodig worden bijgewerkt. Bijlage III bevat de inhoud van de kennisgeving. Art. 5 b) De coördinator stelt een veiligheidsen gezondheidsplan op, of laat dit opstellen, waarin op de betrokken bouwplaats toepasselijke regels staan vermeld, eventueel rekening houdend met de exploitatiewerkzaamheden op de bouwplaats; dit plan moet voorts specifieke maatregelen bevatten met betrekking tot de werkzaamheden die behoren tot een van de categorieën van bijlage II;



Research Centre c) De coördinator stelt een dossier samen dat aan de kenmerken van het bouwwerk is aangepast en waarin de voor de veiligheid en de gezondheid nuttige elementen staan vermeld waarmee bij eventuele latere werkzaamheden rekening moet worden gehouden. • Coördinatoren Alle onderzochte landen duiden coördinatoren aan, maar niet steeds voor de beide fases van de bouwwerken. In Denemarken wordt enkel een coördinator aangesteld voor de verwezenlijking. In de ontwerpfase zijn het de ontwerpers die de taak hebben de coördinatie uit te voeren. In Tsjechië wordt één coördinator aangeduid voor de planningsen uitvoeringsfase. In het Verenigd Koninkrijk wordt de regelgeving niet toegepast op particuliere bouwwerken. De kwalificatie-eisen van de coördinatoren zijn in elk land verschillend. Een aantal landen richt cursussen in en gaat over tot certificatie van de coördinatoren (België, Frankrijk). • Veiligheids- en gezondheidsplan De meeste van de onderzochte landen volgen de definitie van de Europese richtlijn van bouwwerken waarvoor een voorafgaandelijke kennisgeving en het opmaken van een veiligheidsen gezondheidsplan is vereist. Een aantal landen wijkt daarvan af (het Verenigd Koninkrijk, Zweden) of geeft een andere invulling aan de definitie (België, Denemarken). België maakt een onderscheid tussen de bouwwerken waarvan de oppervlakte kleiner is dan 500m² (‘kleinere bouwwerken’) en deze waarvan de oppervlakte gelijk aan of groter dan 500m² is. Kleinere bouwwerken hebben een aparte en eenvoudigere veiligheidscoördinatie. Ook Frankrijk past een vereenvoudigd veiligheidsen gezondheidsplan toe voor kleinere bouwwerven. • Voorafgaandelijke kennisgeving Alle landen voorzien een voorafgaandelijke kennisgeving voor de bouwwerken waarvoor een veiligheidsen gezondheidsplan wordt opgesteld. Duitsland voorziet geen voorafgaandelijke kennisgeving voor particuliere bouwwerken. • Veiligheids- en gezondheidsdossier Elk van de onderzochte landen moet een veiligheidsen gezondheidsdossier opstellen. Dit dossier bevat de voor de veiligheid en de gezondheid nuttige elementen waarmee bij eventuele latere werkzaamheden rekening moet worden gehouden. In Denemarken is de bepaling impliciet opgenomen. 7.1.3.2. Omzetting in de praktijk De Europese bouwplaatsrichtlijn veroorzaakt in vergelijking met de drie andere onderzochte richtlijnen de meeste administratieve lasten. De Europese richtlijn krijgt veel kritiek wegens de te zware administratieve belasting die geen meerwaarde zou betekenen voor de veiligheid en de gezondheid. Toch zijn alle partijen ervan overtuigd dat de wetgeving een signaalfunctie voor het bouwbedrijf heeft gehad. Volgens het Europees Vakverbond is van alle Europese richtlijnen de Bouwplaatsrichtlijn diegene die het meest “bureaucratisch” wordt toegepast. Toch heeft de Europese richtlijn een positieve rol gespeeld voor de industriële ondernemingen die grote werken hebben laten uitvoeren, gezien ze aan die ondernemingen de mogelijkheid heeft geboden om gemakkelijker in contact te komen met onderaannemers. Voor andere types van werven is dit slechts zelden het geval.



Research Centre Een niet-gepubliceerd onderzoek uitgevoerd door de Europese Federatie van de Bouwindustrie FIEC bij haar leden naar de toepassing van de Europese richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen wees een drietal problemen aan: - de zware administratieve belasting; - de behoefte aan een betere omschrijving van de taken; - de nood aan een vereenvoudigde toepassing van de bepalingen voor de kleinere ondernemingen. Alle experten uit het onderzoek zijn het erover eens dat omzetting van de Europese richtlijn in de praktijk een complex gegeven is. Door de complexiteit van de bepalingen wordt de wetgeving onvoldoende toegepast, zeker voor wat betreft het kleinbedrijf. Ook het gebrek aan toezicht van de overheid draagt bij tot het niet of onvoldoende naleven van de wetgeving. Enkel voor de grote bouwwerken die werken met grote coördinatiebureaus betekent de regelgeving een meerwaarde voor de veiligheid op de werf. De regelgeving verhoogt de administratieve lasten voor de bedrijven. In 2005 werd in opdracht van het Duitse Ministerie voor Arbeid een onderzoek uitgevoerd naar de toepassing, de evaluatie, kosten-baten en verbetervoorstellen met betrekking tot de Bouwplaatsverordening (RKW, 2005). De resultaten van de studie zijn ook grotendeels geldig voor de andere lidstaten. De studie stelt een aantal door randvoorwaarden veroorzaakte hinderpalen vast voor de omzetting van de Europese richtlijn 92/57/EEG: - De moordende concurrentie, die een enorme prijsdruk tot gevolg heeft, leidt ertoe dat de maatregelen voor de bescherming van de werknemers worden veronachtzaamd; - Op de bouwplaatsen wordt wegens de talrijke en zeer verscheidene invloeden regelmatig op korte termijn gepland. Een ver vooruitziende werkwijze met een planning op lange termijn kan slechts in de praktijk worden omgezet wanneer dit op een bovengeschikt niveau gebeurt. Dit bemoeilijkt een vooruitziende coördinatie; - Het feit dat bij de gunning van overheidsopdrachten in feite eigenlijk enkel de prijs een rol speelt, laat amper speelruimte om aspecten in verband met kwaliteit en veiligheid op het werk aan bod te laten komen bij beslissingen over de gunning van overheidsopdrachten; - De uitvoerende ondernemingen kunnen op grond van de bepalingen van het gunningsrecht hun proceskennis slechts moeilijk inbrengen in het planningsen coördinatieproces; - De op dit ogenblik in de Bouwplaatsverordening opgenomen constellatie van taken, verantwoordelijkheden en aansprakelijkheden is niet bevorderlijk genoeg voor het te bereiken doel. De basis van een succesvolle toepassing van de regelgeving ligt in de aanwezige of te ontwikkelen bekwaamheden op het gebied van organisatie, communicatie, bouwkunde en arbeidsbescherming van de personen die bij het bouwproces betrokken zijn en in hun bereidheid tot actieve medewerking aan de concrete uitvoering van de regelgeving tijdens het bouwproces. In het algemeen geldt dat het doel van de regelgeving goed werd overgebracht, maar dat de uitwerking ervan slecht is verlopen. Dit blijkt enerzijds uit de positieve beoordeling van de doelstellingen van de regelgeving door alle ondervraagde partijen, maar anderzijds door het feit dat de manier waarop deze in het verloop van de bouwwerkzaamheden werden geïntegreerd niet functioneerde en door het feit dat de instrumenten ten dele slecht werden gebruikt. De regelgeving wordt op dit ogenblik nog vaak als een vreemde eend in de bijt van het bouwgebeuren gezien, die gewoon aan al bestaande regelingen en procedures werden toegevoegd. De ideeën ervan werden niet geïntegreerd in al bestaande wettelijke



Research Centre regelingen, in de bedrijfsprocessen van de ondernemingen noch in de in de sector gebruikelijke contractuele relaties en afwikkelingen tussen de partijen die bij de bouwwerkzaamheden betrokken zijn. Ook het Zweedse Work Environment Authority wijst op het belang van de bepalingen over de verantwoordelijkheid van de ontwerper in de planningsfase, het opmaken van een veiligheidsen gezondheidsplan, en de regels voor coördinatie om een gezonde en veilige werkomgeving te creëren. Toch is het moeilijk om de bepalingen in de praktijk te implementeren. Veelal wordt een gebrek aan kennis over preventie vastgesteld bij de personen die de planning- en de coördinatietaken op zich nemen. Ook een onvoldoende wil bij de ontwerpers om de verantwoordelijkheid en de aansprakelijkheid op zich te nemen wordt vastgesteld. Om de toepassing te verbeteren dienen initiatieven genomen te worden om de inspectie en de informatie-inspanningen te intensiveren, met name voor wat betreft de verhoging van de kennis met betrekking tot de coördinatie tijdens de planningfase. 7.1.3.3. Kosten Het Standard Cost Model (SCM) is toegepast in het Verenigd Koninkrijk en Zweden om de ondernemingen te bevragen naar de administratieve kosten van de wettelijke bepalingen, onder andere op het vlak van veiligheid en gezondheid. In het Verenigd Koninkrijk veroorzaken de bepalingen met betrekking tot het opstellen van voorschriften de grootste administratieve lasten voor de ondernemingen. De resultaten in Zweden tonen dat de bepalingen van Artikel 5 met betrekking tot de coördinatie van de uitvoering, het opstellen van een veiligheidsen gezondheidsplan en de samenstelling van een dossier de grootste kosten voor de bedrijven met zich meebrengen. Deze kosten worden gevolgd door de bepalingen van Artikel 3 (aanstellen van een veiligheidcoördinator, het opstellen van een veiligheidsen gezondheidsplan, de voorafgaandelijke kennisgeving), Artikel 11 (voorlichting van de werknemers), Artikel 6 (coördinatie en uitvoering van de bepalingen) en Bijlage 4 (minimumvoorschriften) van de Europese richtlijn 92/57/EEG.

7.1.4. De richtlijn chemische agentia 98/24/EEG 7.1.4.1. Wettelijke bepalingen Onderstaand zijn de administratieve bepalingen opgesomd uit de Europese richtlijn 98/24/EEG met voor elke bepaling de afwijkingen/maatregelen voor het kleinbedrijf of de sectoren indien beschikbaar. Art. 4 1. De werkgever gaat eerst na of er gevaarlijke chemische agentia op de werkplek aanwezig zijn. Is dat het geval, dan beoordeelt hij de eventuele risico's voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers die het gevolg zijn van de aanwezigheid op de werkplek van die chemische agentia. 2. De werkgever dient in het bezit te zijn van een evaluatie van het risico, in overeenstemming met artikel 9 van Richtlijn 89/391/EEG, en moet vermelden welke maatregelen zijn getroffen in overeenstemming met de artikelen 5 en 6 van de onderhavige richtlijn. De risico-evaluatie moet naar behoren gedocumenteerd zijn in overeenstemming met de nationale wetgeving en praktijk, en kan een verhandeling bevatten waarin de werkgever aantoont dat de aard en de omvang van de met chemische agentia verbonden risico's een verdere uitvoerige risico-evaluatie overbodig maken. De risico-evaluatie



Research Centre moet worden bijgewerkt, vooral indien ingrijpende veranderingen hebben plaatsgevonden waardoor zij verouderd kan zijn, of wanneer uit de resultaten van het gezondheidskundige toezicht blijkt dat bijwerking nodig is. • Gedocumenteerde risico-analyse Elk van de onderzochte landen legt de verplichting tot het uitvoeren van een gedocumenteerde risicoanalyse op. Het Verenigd Koninkrijk legt een gedocumenteerde risico-evaluatie op vanaf vijf werknemers. Duitsland bepaalt dat voor werkzaamheden met een gering risico geen gedetailleerde documentatie noodzakelijk is. In alle andere gevallen waarbij afgezien wordt van een gedetailleerde documentatie, moet dit gemotiveerd worden. Art. 7 1. De werkgever stelt teneinde de veiligheid en gezondheid van de werknemers te beschermen bij ongevallen, voorvallen of noodsituaties die verband houden met de aanwezigheid van gevaarlijke chemische agentia op de werkplek procedures (actieplannen) vast die in werking kunnen treden wanneer dergelijke situaties zich voordoen, zodat er passende maatregelen worden getroffen. Deze maatregelen omvatten mede alle ter zake dienende, op gezette tijden uit te voeren, veiligheidsoefeningen en het ter beschikking stellen van passende eerstehulpvoorzieningen. • Actieplannen in geval van ongevallen en noodsituaties De bepalingen worden overgenomen door de onderzochte lidstaten en in een aantal gevallen nog specifieker gemaakt (België). Art. 8 De werkgever draagt er zorg voor dat de werknemers en/of hun vertegenwoordigers worden voorzien van - overeenkomstig artikel 4 van deze richtlijn verkregen gegevens (risico-analyse), en dat ze opnieuw op de hoogte worden gebracht telkens wanneer een belangrijke verandering op de werkplek een wijziging van die gegevens ten gevolge heeft; - informatie over gevaarlijke chemische agentia op de werkplek, zoals de identiteit van het agens, de risico's voor de veiligheid en de gezondheid, desbetreffende grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling en andere wettelijke bepalingen; - opleiding en informatie over passende voorzorgsmaatregelen en over maatregelen om zichzelf en de andere werknemers op de werkplek te beschermen; - toegang tot elk veiligheidsinformatieblad. • Informatie en opleiding De bepalingen worden grotendeels overgenomen door de onderzochte lidstaten en in een aantal gevallen nog specifieker gemaakt. Zo zijn specificaties vastgelegd over de wijze van informeren, de inhoud, het tijdstip en de frequentie van informatie (Denemarken, Duitsland). De Zweedse wetgever bepaalt dat de instructies en de opleiding dienen te geschieden in een taal die de werknemers machtig zijn. De Finse wetgever bepaalt dat de werkgever zich ervan zal vergewissen dat de werknemer de instructies begrepen heeft vooraleer het werk op te starten. De Luxemburgse wetgever bepaalt dat de bevoegde overheden maatregelen kunnen treffen, opdat de werkgevers op vraag gegevens kunnen krijgen van de leverancier of fabrikant over de chemische agentia. De Franse wetgever stelt dat de werkgever een handleiding opstelt voor elke werkpost of werksituatie waarin de werknemers blootgesteld zijn aan gevaarlijke chemische stoffen. Art. 10



Research Centre 4. Indien uit het gezondheidskundige toezicht blijkt dat bij een werknemer een aantoonbare ziekte of schadelijke invloed op de gezondheid is vastgesteld die volgens een arts of een bedrijfsgeneeskundige het gevolg is van blootstelling aan een gevaarlijk chemisch agens op het werk; of dat een bindende biologische grenswaarde is overschreden treft de werkgever de volgende maatregelen: - hij herziet de risico-evaluatie die in overeenstemming met artikel 4, lid 1, is uitgevoerd; - hij herziet de maatregelen die in overeenstemming met de artikelen 5 en 6 genomen om het risico op te heffen of te verkleinen; - hij houdt rekening met het advies van de bedrijfsgeneeskundige of andere naar behoren gekwalificeerde persoon, dan wel de bevoegde autoriteit bij het nemen van maatregelen die nodig zijn om het risico op te heffen of te verkleinen in overeenstemming met artikel 6; hij kan de werknemer ander werk geven waarbij geen blootstellingsrisico meer bestaat; en - hij zorgt voor voortgezet gezondheidskundig toezicht en treft maatregelen voor een heronderzoek van de gezondheidstoestand van elke andere werknemer die op soortgelijke wijze is blootgesteld; in dergelijke gevallen kan de bevoegde arts of de bedrijfsgeneeskundige, dan wel de bevoegde autoriteit adviseren de blootgestelde personen een medisch onderzoek te laten ondergaan. • Gezondheidskundig toezicht Alle onderzochte landen voorzien een gezondheidskundig toezicht, al dan niet in een specifieke wetgeving over gevaarlijke stoffen. 7.1.4.2. Omzetting in de praktijk De Europese richtlijn 98/24/EEG is de meest coherente van de onderzochte richtlijnen. Het is tevens een wetgeving die heel wat begeleidende informatie behoeft voor de werkgevers in de vorm van richtsnoeren en leidraden, informatiesessies ed. De richtlijn maakt geen uitzondering voor het kleinbedrijf of voor sectoren. Volgens het Britse Health and Safety Executive blijken grotere chemische bedrijven en professionals uit de veiligheidsen gezondheidssector geen moeilijkheden te hebben met de vereisten om risico’s in verband met chemische stoffen te evalueren, beslissingen te nemen over geschikte beheersingsmaatregelen, deze uit te voeren en er toezicht over te houden. Kleinere bedrijven blijken wel moeilijkheden te ondervinden Ondanks de aanzienlijke aandacht die aan de ontwikkeling van OEL’s voor chemische stoffen werd geschonken, begrijpt het kleinbedrijf deze niet. Vele van die bedrijven beschouwen sommige van de stoffen die ze gebruiken zelfs niet als chemische stoffen. • Risicobeoordeling In 2003 voerde de Zweedse Work Environment Authority een toezichtcampagne rond de chemische regels in bepaalde sectoren. De inspectie stelde bij de helft van de geïnspecteerde bedrijven gebreken vast op het vlak van de risicobeoordeling. Bij andere toezichtactiviteiten kwam aan het licht dat veel bedrijven de beoordeling van chemische gevaren op het werk niet volledig uitvoeren en documenteren. Bij kleine ondernemingen zonder interne chemische expertise is het vooral belangrijk om te benadrukken dat de risicobeoordeling afhankelijk is van de mate waarin de leveranciers van de chemicaliën zorgen voor aangepaste, begrijpelijke en praktische informatie. De kwaliteit van vele veiligheidsfiches volstaat vandaag niet om de in de richtlijn gedefinieerde risicobeoordeling te vergemakkelijken. Hoewel ongevallen met chemische oorzaken niet zo talrijk zijn, mogen de gevolgen van de blootstelling op lange termijn niet worden onderschat. Kanker, schade aan foetussen en aan het zenuwstelsel



Research Centre kunnen bijvoorbeeld door chemische agentia worden veroorzaakt. Het is dan ook belangrijk dat bedrijven procedures inlassen om informatie te verspreiden over de gebruikte chemische stoffen, om de nodige beschermingsmaatregelen te evalueren en om ervoor te zorgen dat deze maatregelen worden toegepast. In vele bedrijven, zowel grote als kleine, ontbreken dergelijke procedures nog, aldus de Zweedse arbeidsinspectie. 7.1.4.3. Kosten De Confédération Générale des Petites et Moyennes Entreprises CGPME is van mening dat de evaluatie van de risico’s een zware verplichting voor de werkgevers betekent. De verplichting is zwaar omdat zij administratieve lasten met zich meebrengt maar ook omdat zij onder de strafverantwoordelijkheid valt Volgens de Spaanse werkgeversorganisatie Mutua Universal veroorzaken de metingen die dienen uitgevoerd te worden om de concentratie van een gevaarlijke chemische stof in de lucht op de werkplek te meten en te vergelijken met de grenswaarde kosten voor de kleine ondernemingen omdat de ondernemer een beroep moet doen op externe bijstand Het Standard Cost Model (SCM) is toegepast in het Verenigd Koninkrijk en Zweden om de ondernemingen te bevragen naar de administratieve kosten van de wettelijke bepalingen, onder andere op het vlak van veiligheid en gezondheid. In het Verenigd Koninkrijk blijken de bepalingen met betrekking tot het bijhouden van de resultaten van de risico-evaluatie de grootste administratieve lasten voor de ondernemingen te veroorzaken, gevolgd door het verstrekken van informatie over nood- en evacuatieprocedures. Ook in de Zweedse resultaten blijken de bepalingen met betrekking tot de risicobeoordeling de grootste kosten voor de bedrijven met zich mee te brengen, gevolgd door de bepalingen van over informatie en opleiding van de werknemers, het verbod van bepaalde producten en de maatregelen bij ongevallen, incidenten en noodsituaties.

7.2. Hulpmiddelen bij de naleving van de regelgeving In een tussentijdse vergadering van de klankbordgroep met het onderzoeksteam werd de vraag gesteld om na te gaan welke hulpmiddelen er in de vorm van voorlichtingsmethoden en –producten in de onderzochte landen aanwezig zijn om de toepassing van de regelgeving voor de ondernemingen en meer specifiek het kleinbedrijf te vergemakkelijken.

7.2.1. Richtsnoeren van de overheid In een aantal landen met een sterke traditie aan regelgeving en normering lijkt een tweesporenbeleid begonnen. Naast de regelgeving die is toegespitst op de principes van de systematische risico-analyse, blijven de voorschriften en regels van overheidsorganisaties en –instituten bestaan en te gedijen. In deze landen zijn de ondernemingen zelf de vragende partij naar concrete regels die hen enerzijds rechtszekerheid geven en anderzijds toelaten concrete acties te ondernemen om zich in regel te stellen.



Research Centre In bijna alle onderzochte landen stelt de overheid indicatieve richtsnoeren ter beschikking van de ondernemingen en in een aantal gevallen ook van het kleinbedrijf als ondersteuning voor de toepassing van de regelgeving in de praktijk. Deze richtsnoeren hebben geen bindende kracht maar zijn een leidraad voor de uitvoering waarop in geval van betwisting kan teruggevallen worden. Spanje heeft voor de verduidelijking van de toepassing van de wettelijke bepalingen een Technische Gids uitgegeven met toelichtingen voor de interpretatie van de bepalingen en praktische voorbeelden. Duitsland en het Verenigd Koninkrijk hebben een uitgebreid aanbod aan indicatieve richtsnoeren om de bedrijven te gidsen bij de toepassing van de wetgeving. In Duitsland zijn vooral de Berufsgenossenschaften en het overkoepelend Hauptverband (nu Deutsche gesetzliche Unfallversicherung) actief in het opstellen van sectorgebonden richtsnoeren. De sectorspecifieke ondersteuningsmiddelen zijn zodanig opgevat dat ze tegelijk als basis voor de documentatie van de risico-evaluatie kunnen worden gebruikt. In het Verenigd Koninkrijk bieden de Approved Codes of Practice van het HSE de nodige achtergrondinformatie bij de implementatie van de wetgeving. De Working Environment Authorities in Denemarken en Zweden geven naast de bestaande regelgeving ook interpretaties en toelichting bij de implementatie van de wettelijke bepalingen. De Deense Work Environment Authority (WEA) heeft een reeks Leidraden (Guidelines) opgesteld voor 48 industriële sectoren. De Work Environment Authority heeft checklists opgesteld voor 60 verschillende sectoren die voornamelijk in kleine en middelgrote ondernemingen kunnen worden gebruikt voor het opstellen van risico-evaluaties.

7.2.2. Informatie •

Kwalitatief informatiemateriaal

Tal van organisaties bieden kwalitatieve informatie aan in de vorm van brochures, goede praktijk voorbeelden en webtoepassingen. De informatie is gestructureerd volgens onderwerp of industrietak en activiteiten. De sectorspecifieke ondersteuningsmiddelen zijn vaak zodanig opgevat dat ze tegelijk als basis voor de documentatie van de risico-evaluatie kunnen worden gebruikt. •

Netwerk-initiatieven

Vermeldenswaard zijn de Duitse netwerk-initiatieven Initiative Neue Qualität der Arbeit INQA, Praevention online en KomNet ; alsook de Franse initiatieven Synergie, Questions-réponses PME en Risques Professionnels. INQA http://www.inqa.de is een gemeenschappelijk initiatief van de staat, de deelstaten, de verzekeraars, werkgevers, werknemers, stichtingen en ondernemingen met de bedoeling een gezonde werkomgeving hand in hand te laten gaan met de economische interesses van ondernemingen. Een database met goede praktijken en methodes en hulpmiddelen met betrekking tot de arbeidsorganisatie in MKB’s is beschikbaar. Ondernemingen kunnen concrete maatregelen en oplossingen van collegabedrijven raadplegen.



Research Centre Praevention online http://www.praevention-online.de/ is een onafhankelijk Internetportaal dat informatie ter beschikking stelt op het gebied van arbeids-, gezondheids-, milieubescherming en kwaliteit. In het MKB-portaal van Prävention online worden speciaal voor kleine en middelgrote ondernemingen tips voor preventie, arbeidsorganisatie, begeleiding van medewerkers, kwaliteitsmanagement en milieubescherming gegeven. Onder „Informatie voor kleine ondernemingen“ worden tips gegeven hoe preventie in de dagelijkse leiding van de onderneming met de overige begeleidingstaken kan worden verbonden. KomNet http://www.komnet.nrw.de/wasKomNet/index.html is een gratis dienstverlening voor ondernemingen, meer specifiek MKB’s. De onderneming kan met een specifieke vraag terecht bij een database van gestelde vragen waarin hij het antwoord kan zoeken. Indien niet gevonden, wordt de vraag verder geleid naar een netwerk van expert-organisaties. Die stellen hun expertise gratis ter beschikking van de ondernemingen via dit virtuele netwerk. KomNet is ook via telefoon toegankelijk, tel 0180 3 100 110 (0,09 cent/min). Het portaal is opgericht door de overheid van de deelstaat NoordrijnWestfalen met de medewerking van experten over heel Duitsland. Synergie http://www.eprp-france.com/synergie/ is een samenwerkingsverband tussen CRAM AlsaceMoselle, onderwijs en sectorfederatie om specifieke hulpmiddelen en opleidingstrajecten te ontwikkelen op sectorniveau. Questions-réponses PME http://www.cram-alsace-moselle.fr/Prevent/faq/index.htm (FAQ’s voor MKB’s) is een initiatief van de CRAM Alsace-Moselle en kwam tot stand in samenwerking met vakorganisaties uit de sector openbare werken, schrijnwerkerij, voeding, transport en logistiek en de metaalsector van de regio Alsace-Moselle. http://www.risquesprofessionnels.ameli.fr/ is een site over arbeidsongevallen en beroepsziekten met informatie over gezondheid en veiligheid op het werk, de preventie van beroepsrisico’s, de tarifiëring en vergoeding van arbeidsongevallen en beroepsziekten. De site is gericht op alle spelers in een onderneming (bedrijfsleiders, werknemers, personeelsdiensten, comités voor veiligheid, gezondheid en arbeidsomstandigheden, personeelsafgevaardigden, vakbondsverantwoordelijken), maar ook tot artsen, slachtofferverenigingen, journalisten…

7.2.3. Advies en ondersteuning Gedrukte en elektronische richtsnoeren worden met andere methodes aangevuld om ondersteuning te verlenen, bijvoorbeeld seminaries, cursussen en persoonlijke contacten. Zo zijn er de Workplace Contact Officers van HSE in het Verenigd Koninkrijk (WCO’s – Contactpersonen op de werkplek), wier taak erin bestaat kleine bedrijven te ondersteunen en bij te staan. Het Good Neighbour Scheme van HSC streeft naar een betere ondersteuning voor kleine bedrijven door de creatie van lokale netwerken via de toeleveringsketen. De Infoline dienst van het HSE verstrekt persoonlijke informatie over gezondheids- en veiligheidskwesties, aan mensen die telefonisch of schriftelijk vragen stellen. HSE wil het bereik en de omvang van deze dienst uitbreiden, omdat hij bij de belanghebbenden wordt gezien als betrouwbaar, nauwkeurig en veelomvattend.



Research Centre Ook kunnen afspraken gemaakt worden tussen specifieke doelgroepen zoals het kleinbedrijf of sectororganisaties en de overheid of de sociale zekerheidsinstellingen in de vorm van (sector)convenanten. De preventiecontracten in Frankrijk zijn zo’n voorbeeld hiervan. In Frankrijk werd voor MKB’s met minder dan 200 werknemers een specifieke stimulans ontworpen op basis van een overeenkomst tussen het nationale ziekteverzekeringsfonds (CNAMTS) en de verschillende sectoren. Door deze overeenkomst over de doelstellingen stemt een sector er mee in om de gezondheid en veiligheid van de werknemers die hij in dienst neemt, te vrijwaren. Elke sector kan hiervan gebruik maken. De CNAMTS stemt ermee in om technische en financiële hulp te verlenen aan ondernemingen vertegenwoordigd door de sector die de overeenkomst over de doelstellingen wenst te ondertekenen. De CNAMTS kan gebruik maken van 0,6% van het bijdragebedrag dat door alle ondernemingen samen voor arbeidsongevallen en beroepsziekten wordt betaald. Dit komt overeen met iets meer dan 38 miljoen euro per jaar. Elke overeenkomst bevat een preventieprogramma met specifieke acties voor de activiteitensector in kwestie. Als de doelstellingen eenmaal zijn bepaald, wordt de overeenkomst tussen de CNAMTS en de sector ondertekend, na goedkeuring door het Nationaal Technisch Comité in kwestie en het Ministerie van Sociale zekerheid. De overeenkomst heeft doorgaans een looptijd van vier jaar. De participatiegraad bedraagt gemiddeld 22% van alle contracten.

8 Analyse en conclusies Het onderzoek wijst grote verschillen uit tussen de formeel juridische implementatie van de bepalingen uit de Europese richtlijnen in de nationale wetteksten enerzijds en de toepassing in de praktijk anderzijds.

8.1

Formeel juridische implementatie

Het eerste deel van deze paragraaf reikt de informatie aan ter beantwoording van de hoofdvraag uit dit onderzoek, namelijk of er bepalingen te vinden zijn in de regelgevingen van 10 Europese landen die voor Nederland als voorbeeld kunnen dienen om de administratieve nalevingskosten van het kleinbedrijf te beperken. Dit zonder evenwel de bescherming van de werknemers in het gedrang te brengen. Geen afzwakking Uit de studie blijkt dat de formele juridische implementatie van de Europese richtlijnen in de praktijk geen ruimte laat voor afzwakking in nationale wetgeving. Met de Europese sociale richtlijnen wil de Europese Unie de veiligheidsen gezondheidsvoorschriften voor de werknemers gelijkschakelen in de verschillende lidstaten. Deze richtlijnen geven de minimumeisen. Eén uitzondering hierop is de bepaling in Artikel 9.2 2. van de Kaderrichtlijn die een afwijking toelaat voor specifieke doelgroepen of sectoren. Het artikel bepaalt dat lidstaten, rekening houdend met de aard van de activiteiten en de grootte van de bedrijven, zelf bepalen aan welke verplichtingen de diverse categorieën bedrijven moeten voldoen voor wat betreft de opstelling van de in lid 1, onder a) en b), bedoelde documenten en bij de opstelling van de in lid 1, onder c) en d), bedoelde documenten. Het gaat hier specifiek om a) beschikken over een evaluatie van de risico's voor de veiligheid en de gezondheid op het werk, b) de te nemen beschermende maatregelen, c)



Research Centre het bijhouden van een lijst van arbeidsongevallen, d) het opstellen van rapporten ten behoeve van de bevoegde autoriteiten van de arbeidsongevallen. Het Verenigd Koninkrijk heeft gebruik gemaakt van deze mogelijkheid om de documentatieplicht van de risico-evaluatie verplicht te maken vanaf 5 werknemers. Zweden stelt een geschreven actieplan verplicht voor preventieen beschermingsmaatregelen vanaf 10 werknemers. In Duitsland geldt een regeling waarin de verplichting om te beschikken over “de noodzakelijke documenten waaruit het resultaat van de evaluatie van de risico’s blijkt”, zich in eerste instantie slechts richt tot werkgevers met meer dan tien werknemers. Voor kleinere bedrijven bestaat echter op grond van lagere regelgeving in het algemeen de verplichting tot aanstelling van bedrijfsartsen en deskundigen in veiligheid, die onder meer tot taak hebben de arbeidsrisico’s te documenteren. Het Verenigd Koninkrijk maakt zich sterk door zich te beroepen op de preambule van de Kaderrichtlijn waar deze vermeldt: “Overwegende dat volgens artikel 118 A van het Verdrag in de richtlijnen vermeden wordt zodanige administratieve, financiële en juridische verplichtingen op te leggen dat zij de oprichting en ontwikkeling van kleine en middelgrote ondernemingen zouden kunnen hinderen;”. De verplichting voor kleine ondernemingen om over een geschreven risicoevaluatie te beschikken zou een te sterke administratieve belasting voor het bedrijf met zich meebrengen, die in tegenspraak staat met de bepaling uit de preambule. De Europese Commissie heeft over dit punt geen infractieprocedure tegen het Verenigd Koninkrijk ingesteld. Het Verenigd Koninkrijk hanteert dezelfde redenering bij de bepaling dat een geschreven risicoevaluatie vereist is vanaf 5 werknemers in geval van blootstelling aan chemische agentia. Ook hier bepaalt de Richtlijn Chemische Agentia in de preambule: “Overwegende dat volgens dit artikel (118A) in deze richtlijnen wordt vermeden zodanige administratieve, financiële en juridische verplichtingen op te leggen dat zij oprichting en ontwikkeling van kleine en middelgrote ondernemingen kunnen hinderen;”. Een aantal betwistbare bepalingen komen voor in de omzettingsteksten van de Bouwplaatsrichtlijn. Zo is de particuliere woningbouw in het Verenigd Koninkrijk uitgesloten uit het toepassingsgebied van de Construction (Design and Management) Regulations 2007 in het Verenigd Koninkrijk. Nog volgens de Regulations moeten coördinatoren aangesteld worden voor de bouwprojecten waarvoor een verpichte kennisgeving is vereist (de vermoedelijke duur van de werkzaamheden bedraagt meer dan 30 dagen of de bouwwerken voor een opdrachtgever vereisen meer dan 500 mandagen). In Duitsland is de voorafgaandelijke kennisgeving niet noodzakelijk voor de particuliere woningbouw. •

De studie van de omzettingstabellen per lidstaat bevestigt, dat met uitzondering van de bovengenoemde gevallen de omzettingsteksten geen betwistbare bepalingen bevatten die deze van de Europese richtlijnen afzwakken.

Artikel 7.8 van de Kaderrichtlijn Daarnaast laat de Europese wetgever de lidstaten de mogelijkheid toe in Artikel 7.8. van de Kaderrichtlijn om te bepalen welke capaciteiten en bekwaamheden vereist zijn voor de medewerkers van de interne en de externe preventieen beschermingsdiensten. Ook over het aantal werknemers dat deel uitmaakt van deze diensten mag de Lidstaat beslissen.



Research Centre Preventie- en beschermingsdiensten zijn een eerste en belangrijke informatiebron voor de ondernemingen, en meer specifiek voor het kleinbedrijf. Toch zien we dat de ondernemingen geen systematische toegang hebben tot deze diensten en dat de kwaliteit van de dienstverlening zeer divers is in de lidstaten van Europa. Vooral de kleine bedrijven kunnen hiervan nadelige gevolgen ondervinden. Dit roept de vraag of het niet wenselijk is het Europese minimale beschermingsniveau nader te preciseren. Goldplating Voor de implementatie van de Europese sociale richtlijnen in nationale regelgeving kunnen de lidstaten altijd zelf strengere eisen opstellen voor de arbeidsomstandigheden binnen hun land. Goldplating is de term die hiervoor gebruikt wordt. Een land kan bij voorbeeld het toepassingsgebied van de bepalingen verruimen, de bepalingen detailleren door aantallen en tijdsbepalingen te vermelden of bijkomende bepalingen opnemen. Uit de studie van de vergelijkende tabellen blijkt dat goldplating in heel wat landen voorkomt; o.a. met betrekking tot volgende bepalingen: Kaderrichtlijn – Art. 9 B: opmaak van een schriftelijk globaal preventieplan voor een termijn van vijf jaar B, E: registratie van ongevallen vanaf 1 dag werkverlet Beeldschermrichtlijn – Art. 9 B, D, F, Lux, E, CZ, S: Vastleggen van de frequentie van het medisch onderzoek Richtlijn Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen B, F: bepalen van de kwalificatie en opleiding van de coördinatoren B, F, Lux: bijhouden van een coördinatiedagboek B, DK, D: inhoud van het veiligheidsplan Richtlijn Chemische Agentia – Art. 7 & 8 B: specifieke en gedetailleerde actieplannen in geval van ongevallen en noodsituaties DK, D: aard, inhoud, tijdstip en frequentie van informatieverstrekking S: taal van de instructies en opleiding F: opstellen van een handleiding •

In de nationale regelgeving wordt in een aantal gevallen rekening gehouden met de verschillen tussen een groter en een kleiner bedrijf. Kaderrichtlijn - Art. 7 B: verplichte aansluiting van een kleinbedrijf bij een externe dienst voor preventie en wetgeving Eisen aan kwalificatie en opleiding van de preventiedeskundigen Richtlijn Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen B, F: kwalificatie en opleiding van de coördinatoren B: aard van het veiligheidsplan



Research Centre

8.2

Toepassing in de praktijk

Het Europese reglementaire kader legt minimumvoorschriften op die voor alle landen gelijk zijn. De praktijk wijst echter uit dat een aantal bepalingen nauwelijks in de praktijk van het (klein)bedrijf toegepast wordt. Beperkte toepassing van de regelgeving in de praktijk Met name in het kleinbedrijf kent de regelgeving een beperkte toepassing. Dit kan gaan van het ontbreken van een gedocumenteerde risico-analyse tot de gestructureerde organisatie van de preventie. In Spanje zou 24% van de bedrijven geen georganiseerde preventieactiviteit kennen78 Uit onderzoek van een consortium van experten uit Europese landen naar de bekendheid van de Beeldschermrichtlijn lijkt dit laag te zijn in het kleinbedrijf. In het Verenigd Koninkrijk en Duitsland zijn slechts 13% resp. 15% van de kleine en middelgrote ondernemingen vertrouwd met de richtlijn of met een aantal van de bepalingen; dit tegenover 58% resp. 54% van de grote ondernemingen. Uit een niet-gepubliceerd onderzoek uitgevoerd door de Europese Federatie van de Bouwindustrie FIEC blijkt dat de toepassing van de Bouwplaatsrichtlijn beperkt is. Experten uit verschillende landen en literatuurstudies bevestigen dit. Kleinere bedrijven blijken ook moeilijkheden te ondervinden met de toepassing van de bepalingen uit de Richtlijn Chemische Agentia, aldus het Britse Health and Safety Executive. Hoge kosten voor toepassing Kosten over de toepassing van de regelgeving over arbeidsomstandigheden voor de bedrijven zijn beperkt beschikbaar. De informatie wordt gehaald uit de berekening van de administratieve lasten op basis van het Standard Cost Model, een model waarbij kleine aantallen ondernemingen bevraagd worden om indicatieve benaderingen te geven van de administratieve kosten van wettelijke bepalingen. Informatie is beschikbaar van drie landen: Zweden, het Verenigd Koninkrijk en Denemarken. Volgens de berekening kost de toepassing van de Working Environment Act in Denemarken (de omzettingstekst van de Kaderrichtlijn) elk bedrijf 1.530 Euro. Het totaal van de voornaamste kosten voor de toepassing van de Kaderrichtlijn in Zweden bedraagt 3.119 Euro; in het Verenigd Koninkrijk 2.549 Euro (1.921 £). De grootste slokkoppen zijn de bepalingen in verband met de evaluatie van de risico’s en het op schrift stellen van de resultaten van de evaluatie en het actieplan. Ook de risico-evaluatie zoals bepaald in de Richtlijn Chemische Agentia betekent een hoge kost voor de bedrijven. In de Bouwplaatsrichtlijn veroorzaken de bepalingen betrekking tot de coördinatie van de uitvoering, het opstellen van een veiligheidsen gezondheidsplan en de samenstelling van een dossier hoge kosten; gevolgd door de aanstelling van een een veiligheidscoördinator, het opstellen van een veiligheidsen gezondheidsplan en de voorafgaandelijke kennisgeving. De oorzaken

78

Resultados Estadisticos del Plan de Visitas a Empresas, COM(2004) 62 definitief



Research Centre Het onderzoek wijst een aantal oorzaken aan die aan de basis kunnen liggen van de beperkte toepassing. •

Onduidelijkheid: vage terminologie

De vage terminologie en de algemene termen van de preventieprincipes van de Kaderrichtlijn verzoorzaken kritiek. Vage en onduidelijk geformuleerde bepalingen kunnen moeilijk in de praktijk worden omgezet en geven een vrijgeleide voor bijkomende bepalingen of verplichtingen. Dit is de mening van een aantal experten, waaronder de vertegenwoordigers van de werkgeversverenigingen in Luxemburg en preventieinstituten in Spanje. Maar ook in de literatuur vinden we deze kritiek terug. Enkele voorbeelden van vage en algemene termen die problemen veroorzaken: Kaderrichtlijn Art.7 met betrekking tot de preventieen beschermingsdiensten: - Indien de mogelijkheden in het bedrijf en/of de inrichting onvoldoende zijn om deze beschermingsen preventieactiviteiten te organiseren, moet de werkgever een beroep doen op externe expertise; - De werknemers moeten over de nodige capaciteiten en middelen beschikken; - De werknemers moeten over voldoende tijd beschikken. Kaderrichtlijn Art. 12 - De werkgever zorgt voor een herhaling van de opleiding indien nodig en op gezette tijden. Beeldschermrichtlijn Art 7 - Het dagelijks werken aan een beeldscherm wordt op gezette tijden onderbroken door rustpauzes •

Onduidelijkheid: omschrijving van de taken en verantwoordelijkheden

Vooral de Bouwplaatsrichtlijn zondigt aan een gebrekkige omschrijving van taken en verantwoordelijkheden van de diverse betrokkenen: opdrachtgever, bouwheer, coördinator. De Spaanse werkgeversorganisatie Mutua Universal wijst op problemen bij het in de praktijk brengen van de Bouwplaatsrichtlijn. Deze zijn te wijten aan onduidelijkheden in de afbakening van het toepassingsgebied, het gebrek aan onafhankelijkheid van de functie van de coördinator, de onduidelijke betekenis van de bepaling ‘technisch bevoegdheid’ van de coördinator en de onduidelijke omschrijving van de persoon die de veiligheidsstudies- en plannen moet opstellen. •

Beperkte meerwaarde

In het algemeen wordt gesteld dat de kosten van de administratieve bepalingen uit de Europese richtlijnen niet opwegen tegen de baten die ze opleveren in termen van verbetering van de bedrijfsvoering en de daarmee samenhangende preventie van arbeidsuitval. Wel wordt de toepassing van de bepalingen in de dagelijkse praktijk van de ondernemingen, en meer bepaald het kleinbedrijf, in vraag gesteld. Het uitvoeren en documenteren van een risico-evaluatie is voor tal van bedrijven een administratief gegeven, dat dient uitgevoerd te worden als gevolg van een wettelijke bepaling. Het preventieconcept achter de risico-evaluatie is niet noodzakelijk doorleefd waardoor er geen sprake kan zijn van een preventiecultuur. Zonder aanwezige preventiecultuur zijn de resultaten van de preventieinspanningen van korte duur, aldus de Spaanse Asociación para la Prevención de Accidentes APA. •

Zware administratieve belasting

Het Britse Health and Safety Executive laakt de zware onnodige lasten voor het kleinbedrijf bij de toepassing van de Bouwplaatsrichtlijn. Oorzaak zijn de bepalingen omtrent de aanstelling van coördinatoren van kleine bouwwerven; het opstellen van een schriftelijk plan en de voorafgaande



Research Centre kennisgeving die wordt opgesteld en meegedeeld aan de bevoegde autoriteiten voor de aanvang van de werkzaamheden. Al deze bepalingen veroorzaken immense en onnodige administratieve lasten voor het kleinbedrijf, die niet leiden tot een verbetering van de veiligheid of de gezondheid. Volgens de Europese werknemersorganisatie voor onderzoek, opleiding en preventie ETUI-REHS stelt zich in vele landen het probleem van het verband tussen de coördinatie op de werf enerzijds en de actoren van de preventie in de bedrijven, wat ertoe leidt dat de coördinatie op de werf effectief tot loutere administratieve kosten wordt beperkt. •

Gebrek aan deskundigheid

Werkgevers moeten een aantal (administratieve) taken uitvoeren die deskundigheid vereisen: - Uitvoeren van een risico-evaluatie; - Opstellen en actualiseren van een preventieen beschermingsplan; - Oprichten van een interne preventiedienst die moet dienst beschikken over een basiskennis; - Werfcoördinatie voor kleine opdrachten; - Opstellen van lijsten van aan het gezondheidstoezicht onderworpen werknemers op basis van een risico-analyse; - ... De nadere omschrijving van de voor die taken benodigde deskundigheid wordt in Art. 7.8 van de Kaderrichtlijn opgedragen aan de lidstaten. Een algemeen probleem waar de lidstaten mee worstelen bij de uitvoering van die opdracht is om de vereiste deskundigheid om aan de resultaatsvoorschriften te voldoen, in concrete regels om te zetten, zonder zwaardere eisen te stellen dan voor bepaalde ondernemingen strikt nodig is. Deze deskundigheid ontbreekt veelal in het kleinbedrijf. De werkgever kan zich laten bijstaan door externe diensten maar ook hier wordt de deskundigheid niet bepaald door de Europese regelgeving. Door dit gebrek aan eenduidigheid geven de lidstaten een verschillende invulling aan de competenties van de preventiedeskundigen. Dit veroorzaakt op zijn beurt een aantasting van de concurrentiepositie van de (kleine) ondernemingen. Een meermaals gehoorde opmerking in de studie is ook de vraag naar uniformiteit van de regelgeving in alle Europese landen zodat deze geen concurrentienadeel betekent.

8.3

Input voor de discussie over de wenselijkheid van aanpassingen van m.n. het Europese Arbobeleid

De Europese Commissie voert momenteel overleg over de wijze waarop de administratieve lasten van de regelgevende bepalingen kunnen verminderd worden. De herzieningen hebben ook betrekking op de arboregelgeving, met name de Kaderrichtlijn en de Richtlijn Tijdelijke en Mobiele Bouwplaatsen. Het onderzoek reikt in paragraaf 8.3.1. eerst een aantal pistes (leerpunten) aan die als input kunnen dienen voor de besprekingen over de Europese regelgeving. De voorstellen zijn afkomstig van de experten die voor het onderzoek werden geraadpleegd en zijn per richtlijn geordend. Als overkoepelend leerpunt worden de te mijden overlappingen vermeld en het samenvoegen van een aantal identieke of gelijkaardige regelgevende bepalingen in aparte teksten. Paragrafen 8.3.2. en 8.3.3. benoemen respectievelijk de randvoorwaarden en de bevorderende factoren om de toepassing van de wetgeving in de praktijk en de preventieinspanningen van de (kleine)



Research Centre onderneming te vergroten en de preventiegedachte deel te laten uitmaken van de dagelijkse bedrijfspraktijk.

8.3.1 Leerpunten •

Vermijden van overlappingen

In de Europese richtlijnen zijn een aantal bepalingen die vast onderdeel uitmaken van de wetteksten: risico-evaluatie, informatie en vorming, overleg en in meerdere teksten het gezondheidstoezicht. Bepalingen met betrekking tot risico-evaluatie komen voor in volgende artikelen: - Kaderrichtlijn, Artikelen 6 en 9; - Beeldschermrichtlijn, Artikel 3; - Europese richtlijn Tijdelijke en mobiele bouwplaatsen bepaalt in Artikel 8 dat de preventieen beschermingsmaatregelen zoals bepaald in de kaderrichtlijn, worden toegepast. Artikel 1 stelt dat de Richtlijn 89/391/EEG ten volle geldt. - Europese richtlijn Chemische agentia, Artikelen 4 en 5. Gezondheidstoezicht: - Kaderrichtlijn, Artikel 14; - Beeldschermrichtlijn, Artikel 9; - Europese richtlijn Chemische agentia, Artikel 10 Informatie en opleiding: - Kaderrichtlijn, Artikelen 10 en 12; - Beeldschermrichtlijn, Artikelen 5 en 6; - Europese richtlijn Tijdelijke en mobiele bouwplaatsen, Artikel 11 - Europese richtlijn Chemische agentia, Artikel 8. Raadpleging en deelneming van de werknemers: - Kaderrichtlijn, Artikel 11; - Beeldschermrichtlijn, Artikel 8; - Europese richtlijn Tijdelijke en mobiele bouwplaatsen, Artikel 12; - Europese richtlijn Chemische agentia, Artikel 11. Deze bepalingen kunnen samengebracht worden in overkoepelende teksten met betrekking tot risicoevaluatie (kaderrichtlijn), gezondheidstoezicht, informatie en opleiding (mainstreaming), overleg en participatie. Uit de vergelijkende studie van de richtlijnen versus de implementatieteksten in de lidstaten blijkt dat in meerdere landen de bepalingen over gezondheidstoezicht, informatie en opleiding enerzijds en overleg en participatie anderzijds niet zijn opgenomen in de tekst zelf, gezien ze geregeld worden via andere wettelijke bepalingen. Dit veroorzaakt een overvloed aan regelgevende teksten voor het (klein)bedrijf. Vertegenwoordigers uit het kleinbedrijf uit de studie zijn voorstander van het samenbrengen van diverse wetteksten om de impact van de wetgeving te vergroten (UNIZO, Bouwunie). Ook de Luxemburgse werkgevers ondersteunen dit voorstel. Leerpunt 1



Research Centre In de onderzochte Europese richtlijnen komen een aantal verplichtingen zoals het opmaken van een risico-evaluatie bij voorbeeld meermaals voor. Deze bepalingen zijn redundant; het zou volstaan om dit slechts 1 maal op te nemen, bij voorbeeld in de Kaderrichtlijn. Kaderrichtlijn •

Verhogen van de deskundigheid. Art. 7.8.: capaciteiten en bekwaamheden van beschermingsen preventiediensten

Preventie- en beschermingsdiensten zijn een eerste en belangrijke informatiebron voor de ondernemingen, en meer specifiek voor het kleinbedrijf. Toch zien we dat de ondernemingen geen systematische toegang hebben tot deze diensten en dat de kwaliteit van de dienstverlening zeer divers is in de lidstaten van Europa. Leerpunt 2 De bepalingen met betrekking tot de capaciteiten, bekwaamheden en omvang van de interne en externe preventiediensten verschillen van land tot land en laten een grote ongelijkheid toe in het niveau van de dienstverlening. Vooral de kleine bedrijven kunnen hiervan nadelige gevolgen ondervinden. De Europese Commissie zou ook hier een minimiumniveau kunnen vastleggen. •

Artikel 9 : gedocumenteerde risico-evaluatie

Het aantal bedrijven dat over een gedocumenteerde risico-evaluatie beschikt is bijna 20 jaar na de invoering van de kaderrichtlijn nog steeds laag. Dit is voornamelijk het geval bij het kleinbedrijf. Ondanks het grote aantal inspanningen van lidstaten voor ondersteuning door middel van informatieverstrekking, advies en publicaties blijft de bepaling een te grote belasting te zijn voor het microbedrijf. Leerpunt 3 Het op schrift stellen van de resultaten van de risico-evaluatie blijft een pijnpunt voor de kleine ondernemingen. Indien we de redenering van het Verenigd Koninkrijk volgen zou een administratieve verlichting er kunnen in bestaan om het aantal ondernemingen dat een geschreven risico-evaluatie uitvoert, te beperken tot ondernemingen met 5 of meer werknemers.

Richtlijn Beeldschermen •

Art. 9 bescherming van de ogen en het gezichtsvermogen

Voor de Europese werknemersorganisatie voor onderzoek, opleiding en preventie ETUI-REHS zou een grotere impact kunnen bereikt worden met een globaal gezondheidsonderzoek in plaats van het onderzoek te focussen op de ogen en het gezichtsvermogen. De problemen van overbelasting door repetitief werk, verkeerde of langdurige houdingen zijn veel ruimer en zullen in de toekomst nog toenemen. Het zou interessant zijn om de bepalingen in verband met gezondheidstoezicht te herformuleren in relatie tot de problematiek van de overbelastingsletsels. Indien er gedacht wordt aan een richtlijn over overbelastingsletsels zou een deel van de bepalingen van de beeldschermrichtlijn geschrapt kunnen worden of als bijlage gebruikt worden.



Research Centre

Leerpunt 4 Een verhoging van de efficiëntie van de regelgeving zou kunnen bereikt worden door het ophtalmologisch onderzoek in te passen in een globaal gezondheidsonderzoek. •

Bijlagen

Uit de evaluatie van de Beeldschermrichtlijn door een werkgroep van deskundigen onder coördinatie van het Duitse Ministerie van Arbeid blijkt dat een update en aanpassing van de beeldschermrichtlijn aan de nieuwe technologieën en werkorganisatie (met name callcenters) noodzakelijk is. Een update van de beeldschermrichtlijn zou aandacht moeten besteden aan het thema mobiel werken, telewerk en thuiswerk. Ook andere experten ondersteunen dit voorstel. De bepalingen uit de bijlage met betrekking tot de minimumvoorschriften voor apparatuur, omgeving en interface computer/mens zijn gezien de technische vooruitgang eveneens aan opfrissing toe. Aandacht zou daarbij geschonken moeten worden aan welk materiaal gebruikt wordt. Leerpunt 5 Dit leerpunt betreft meer een suggestie naar aanpassing van de stand van de techniek van de richtlijn dan naar lastenvermindering. Verbetermaatregelen worden gesuggereerd op basis van de resultaten van de evaluatiestudie van de werkgroep onder coördinatie van het Duitse Ministerie van Arbeid . De studie pleit voor een aanpassing en update van de bijlage van de richtlijn en doet een aanbeveling om informatiemateriaal en opleidingen doelgroepgericht aan te passen en rekening te houden met nieuwe thema’s.

Richtlijn Tijdelijke en Mobiele Bouwplaatsen •

Art. 3 en Art. 5 - Coördinatoren, veiligheidsen gezondheidsplan, voorafgaande kennisgeving, dossier

Coördinatieinstrumenten De Duitse studie naar de omzetting van de Bouwplaatsverordening79 suggereert om eenvoudigere instrumenten voor kleine bouwplaatsen of uitzonderingen te voorzien. De verplichting om een dossier op te stellen en bij te houden voor latere werkzaamheden zou kunnen afhangen van het feit of er later risico’s kunnen optreden bij werkzaamheden aan het bouwwerk. Aanstelling van een coördinator Ook het Britse Health and Safety Executive pleit voor een informele coördinatie voor kleinere projecten door middel van een goede communicatie en samenwerking tussen de leden van het projectteam – een proces dat wordt vergemakkelijkt omdat er minder mensen bij de oplevering van het project betrokken zijn. Voor kleinere bouwplaatsen zou er daarom geen sprake zijn van formele aanstellingen en de opstelling van schriftelijke veiligheidsen gezondheidsplannen. De aanstelling van een coördinator en het opstellen van een schriftelijk plan zou vereist kunnen worden wanneer de autoriteiten van dit project verplicht in kennis moeten worden gesteld (huidige situatie in het Verenigd Koninkrijk).

79




Research Centre Kennisgeving Het Health and Safety Executive suggereert om de specifieke kennisgeving te vervangen door de mogelijkheid om informatie over geplande bouwwerken in te zamelen in overeenstemming met de gangbare nationale praktijken. In de meeste lidstaten dienen bedrijven reeds planningsaanvragen in te dienen bij de bevoegde overheden. Leerpunt 6 De voorwaarden voor de aanstelling van de coördinator en het opstellen van veiligheidsen gezondheidsplannen zouden kunnen versoepeld worden in functie van de grootte van de bouwwerven. De wijze van kennisgeving zou kunnen vervangen worden door verwijzing naar bestaande nationale procedures.

Richtlijn Chemische Agentia •

Art. 4 – Risicobepaling en beoordeling

Met het oog op de adminstratieve lastenvermindering voor het kleinbedrijf heeft het Verenigd Koninkrijk een geschreven risico-evaluatie beperkt tot ondernemingen vanaf 5 werknemers. Ook de Spaanse werkgeversorganisatie Mutua Universal stelt voor om richtlijnen en documentatie op te stellen die het gemakkelijker maakt voor het kleinbedrijf om aan de preventievereisten te voldoen. Het Britse Health and Safety Executive probeert de lasten voor de bedrijven te verminderen door de COSHH-gerelateerde ondersteuning te rationaliseren, de toegang ertoe te verbeteren en ervoor te zorgen dat ze gemakkelijker kan worden gevonden en door zich toe spitsen op de kernvraag “hoe” bij de berichten over de beheersing van de blootstelling. De methode wordt ook in Spanje toegepast. De COSHH ESSENTIALS methode bepaalt de controlemaatregelen die noodzakelijk zijn om het risico van blootstelling aan chemische agentia door de gebruikers te beperken, zonder dat een specifieke evaluatie hoeft te worden uitgevoerd. Hiervoor baseert men zich op eenvoudige parameters: de informatie die op het etiket van het product staat, de vluchtigheid ervan, de hoeveelheid waarmee wordt gewerkt, en de controlemiddelen die in de installatie worden toegepast. Door deze parameters te combineren wordt een evaluatie uitgevoerd van de situatie op basis waarvan de werkgever de prioriteiten van preventieve maatregelen kan bepalen zonder dat hij de technische kennis heeft of het budget heeft uitgegeven aan metingen. Leerpunt 7 Het is ook mogelijk om de administratieve lasten voor de ondernemingen beperkt te houden door in de regelgeving naar een doelgerichte en eenduidige handleiding of methode te verwijzen die voor risicoevaluatie die door het (klein)bedrijf kan gebruikt worden. Zie ook leerpunt 3

8.3.2 Randvoorwaarden Mainstreaming Om de preventiegedachte deel te laten uitmaken van de dagelijkse praktijk dient preventie zo vroeg mogelijk geïntegreerd te worden. Het aanleren van de preventiegedachte is iets wat al zou moeten EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre gebeuren in het onderwijs. Nu wordt van de werkgever en werknemer verwacht dat hij preventie integreert in het dagelijks beheer en de uitvoering van het werk. Indien de werkgevers en de werknemers deze denkwijze al vroeger aangeleerd zouden krijgen, kunnen gemakkelijker, snellere resultaten bereikt worden. Vertegenwoordigers uit het kleinbedrijf uit de studie (UNIZO, Bouwunie) pleiten voor een sterkere interactie met het onderwijs en voor de integratie van de preventiegedachte in Europese richtlijnen over informatie en opleiding. Goed werkende inspectiedienst Ook de rol van de inspectiediensten speelt een rol bij de toepassing van de bepalingen op de werkvloer. Een strenge of minder strenge aanpak van de autoriteiten heeft een effect op de toepassingen op het terrein. Ook op dit vlak worden grote verschillen vastgesteld tussen de lidstaten, waardoor de regelgeving in een aantal lidstaten meer of minder aandacht krijgt op de werkvloer.

8.3.3 Bevorderende elementen Opleiding Een andere factor die bijdraagt tot de promotie van de preventie-inspanningen in het kleinbedrijf is de verbeterde opleiding van de kaderleden (leidinggevenden). Investeringen in preventie dragen essentieel bij tot het succes van de organisatie. Opleiding draagt bij tot het verhogen van de kennis en de capaciteiten van de kaderleden om preventie te integreren in het dagelijks bedrijfsbeleid. Capacity building Kleine ondernemingen staan meestal sterk op de onafhankelijkheid, evenals op de mogelijkheid om beslissingen te nemen. Om de zelfredzaamheid van de bedrijven te verhogen zijn een aantal initiatieven ontwikkeld in de onderzochte landen. In Duitsland boekt het ondernemersmodel successen en in Spanje wordt het PreVea-programma gepromoot. Ondernemersmodel Met dit begeleidingsmodel wordt de eigen verantwoordelijkheid van de ondernemer doorslaggevend versterkt. Door middel van specifieke opleidingen aangeboden door de sectororganisatie (Berufsgenossenschaft) krijgt de ondernemer informatie en bijstand inzake de concrete toepassing van de preventieen bechermingsmaatregelen. De ondernemer is zelf in staat om een risico-evaluatie uit te voeren. Extern advies is enkel bij specifieke adviesvereisten noodzakelijk, bijvoorbeeld bij de aanschaffing van nieuwe machines of bij de invoering van nieuwe arbeidsprocédés. Het Hauptverband der gewerblichen Berufsgenossenschaften (nu: Deutsche Gesetzliche Unfallversicherung) streeft naar een invoering op ruimere schaal van dit model. Met deze modellen worden niet alleen kleine ondernemingen ondersteund, maar ook minimale begeleidingstijden vermeden. PreVea-programma In de Spaanse Strategie voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk (2007-2012) wordt het PreVeaprogramma gepromoot bij ondernemingen tot 50 werknemers. PreVea is een initiatief waarbij ondernemingen met een hoog ongevallenpercentage vrijwillig programma’s invoeren om het aantal



Research Centre ongevallen te verminderen. De ondernemingen hebben deze programma’s zelf uitgewerkt; ze hebben een eigen toepassingstermijn en duidelijk omschreven en gekwantificeerde doelstellingen. Indien de ondernemingen de vooropgestelde planning halen, wordt voorkomen dat ze gesanctioneerd worden, dit evenwel op voorwaarde dat de doelstellingen inzake de verbetering van het veiligheidsen gezondheidsniveau worden bereikt en dat er zich geen ernstige arbeidsongevallen voordoen of beroepsziekten ontstaan. De zelfredzaamheid van de bedrijven wordt ook in de hand gewerkt door het ter beschikking stellen van hulpmiddelen voor het kleinbedrijf en zelfstandigen, waarmee deze zelf hun bedrijfsactiviteiten kunnen coördineren. Certificering Certificering kan een stimulans zijn voor kleine ondernemingen om te investeren in preventie. In de studie wordt het voorbeeld van Denemarken aangehaald, dat een systeem kende waarbij de ondernemingen financieel bijdragen aan een zogenaamde ‘gezondheidsdienst’, die in ruil advies en ondersteuning verleende. Dit systeem wordt in 2008 afgeschaft ten voordele van een versterking van de inspectie. De inspectiediensten plannen een bezoek aan alle ondernemingen. Indien een onderneming een OHSAS 18002 certificaat behaald heeft krijgt het geen bezoek. Certificering kan hand in hand gaan met een systeem van zelfregulering. Hierbij wordt uitgegaan van een minimale regelgeving, met name de Europese richtlijnen. Ondernemingen kunnen een extern gecertificeerd zorgsysteem hanteren. Financiële voordelen Financiële sanctioneringen of beloningen kunnen eveneens een sterke stimulans zijn voor de bedrijven om de preventieinspanningen te verhogen. In Denemarken en België voorziet de wetgeving dat ondernemingen die inspanningen leveren voor preventie, binnenkort ook genieten van lagere verzekeringspremies. In België wordt gewerkt aan een voorstel met een bonus-malus systeem dat overtreders zwaarder bestraft en de premiesetting van de arbeidsongevalsverzekeraars aanpast zodat bedrijven die inspanningen verrichten met financiële stimuli beloond worden. Informatie-ondersteuning De wijze waarop de informatiestructuren en de hulpstructuren voor het (klein)bedrijf zijn opgezet vinden hun weerslag op de toepassing van de bepalingen op de werkvloer. Doelwetgeving De evolutie van middelen- naar doelwetgeving creëert bij de ondernemingen de behoefte aan hulpmiddelen voor de concrete invulling van de wettelijke bepalingen. De opzet van de Europese wetgever was om een wettelijk kader te creëren met doelwetgeving enerzijds met daarnaast een reeks van richtsnoeren en handleidingen die de toepassing van de regelgeving in de praktijk vereenvoudigen, zonder de verplichting om hier volledig aan te voldoen. Deze richtsnoeren dienen als houvast voor de ondernemingen met behoefte aan sterkere regulering, zonder de onafhankelijke werking te verhinderen van de ondernemingen die een eigen invulling van de wettelijke bepalingen wensen te geven. Op die



Research Centre wijze zou impliciet tegemoet gekomen worden aan de vraag naar ruimte voor maatwerkoplossingen voor het kleinbedrijf. Deze principe-benadering moet doorgetrokken worden op het niveau van de lidstaten zodat ook de nationale regelgeving beperkt wordt tot het uitvaardigen van doelvoorschriften en het beschrijven van de te bereiken beschermingsniveaus. De beschrijving van de middelen om de doelen te bereiken kan gebeuren via niet-bindende richtsnoeren en handleidingen. Sector- en doelgroepaanpak In de praktijk blijkt dat de implementering nog verdere ondersteuning nodig heeft in de vorm van praktische en direct bruikbare informatie aangepast aan de doelgroep. Zo zou een groot deel van de bedrijven vandaag nog niet over een preventieplan beschikken. Direct bruikbare modellen voor risicoevaluatie en preventieplannen op sectorniveau zijn aangewezen. Ook indicatieve richtsnoeren op sectorniveau zijn een hulpmiddel voor de kleine bedrijven. Voor een kleine onderneming is het ‘op maat werken’ van de sector van groot belang. Dit geldt zowel voor de uitgave van richtsnoeren als het uitwerken van een campagne of opleiding. In een aantal van de landen (Duitsland) blijkt dat een sterke sectorale preventieaanpak voor successen zorgt. Praktijkgerichte oplossingen sluiten nauw aan bij de onmiddellijke behoeften van de ondernemingen. De nauwe aansluiting op de praktijk van de preventiediensten zorgt voor een grotere aanvaarding door de beroepsverenigingen in de bedrijven en bij de werknemers. De informatieondersteuning op sectorniveau zou de administratieve lasten voor de bedrijven ook aanzienlijk verminderen. Onderzoek naar goede praktijkvoorbeelden Gezien het belang van modellen en goede praktijkvoorbeelden is het nuttig om de succesfactoren van de goede praktijken na te gaan. Op basis van het evidence based onderzoek kan een goede praktijken leidraad opgesteld worden. De lidstaten kunnen samenwerken aan de implementering van de regelgeving door het uitwisselen van goede praktijkvoorbeelden. Het Preventisme project www.preventisme.org van de Unie van het Ambacht en van Kleine en Middelgrote ondernemingen UEAPME en Prevent in opdracht van het Europees Agentschap voor de veiligheid en de gezondheid op het werk is een voorbeeld van een onderzoek naar doeltreffende goede praktijken inzake arbeidsongevallenpreventie in het kleinbedrijf in de Europese Unie. Vertrekkend vanuit de praktische ervaring van de ondernemingen, bracht het project slaagfactoren aan het licht om arbeidsongevallen doeltreffend te verminderen en te voorkomen.



Research Centre

9 Bijlagen 9.1

Bibliografie

Kaderrichtlijn Communication “Improving quality and productivity at work: Community Strategy 2007-2012 on Health and Safety at Work” (COM(2007)62). Briefing note (IP/A/EMPL/IC/2007-27). European Parliament, Policy Department Economic and Scientific Policy, 2007 Systematic work environment management in Sweden, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2004 http://www.eurofound.europa.eu/ewco/2004/03/SE0403NU03.htm Training practices OHS experts (ISSA 2000) – Framework Directive 89/391 http://education.prevention.issa.int/En_SynopExp.pdf Jorge Costa-David, Europe against cancer programme, European Commission DG EMPL/F/4 http://www.stabilitypact.org/soc-cohesion/EC%20DG%20EMPL.ppt Mededeling van de Commissie aan het Europees parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de regio’s betreffende de praktische tenuitvoerlegging van de bepalingen van de Richtlijnen inzake de gezondheid en veiligheid op het werk, 89/391 (kaderrichtlijn), 89/654 (arbeidsplaatsen), 89/655 (arbeidsmiddelen), 89/656 (persoonlijke beschermingsmiddelen), 90/269 (manueel hanteren van lasten) en 90/270 (beeldschermapparatuur) – COM(2004) 62 definitief – Brussel, 5 februari 2004. Le droit européen de la santé et de la sécurité sur les lieux de travail, Eurogip (F), Document élaboré en Mars 2005 et mis à jour en Mai 2007, 28 p. Communication relative à la mise en œuvre pratique des directives sur la santé et la sécurité au travail, version 17.02.2007 http://europa.eu/scadplus/leg/fr/cha/c11149.htm Annual report monitoring EU law XXII http://ec.europa.eu/community_law/eulaw/pdf/XXII_rapport_annuel/sec_2005_1447_fr.pdf Annual report monitoring EU law XXIII http://ec.europa.eu/community_law/eulaw/pdf/XXIII_rapport_annuel/COMM_PDF_SEC_2006_1005_1_ FR_DOCUMENTDETRAVAIL.pdf Annual report monitoring EU law XXIV http://ec.europa.eu/community_law/eulaw/pdf/XXIV_rapport_annuel/sec_2007_0976_1_en.pdf Opinion of the Economic and Social Committee on the ‘Communication from the Commission — Adapting to change in work and society: a new Community strategy on health and safety at work 2002-



Research Centre 2006’ - (COM(2002) 118 final) (2002/C 241/19) - Official Journal of the European Communities C241, p. 100-103 – 7/10/2002 Clearance of Practical Implementation Reports on Occupational Safety and Health Directives A paper by Amy Sadro, B4, Cross Cutting Interventions Division Board member lead: Giles Denham Cleared by Jonathan Rees on date 12/08/05, Clearance of draft implementation reports with the Health and Safety Commission (HSC) prior to seeking Ministerial approval for submission of the reports to the European Commission (EC) – September 2005 International comparison of training practices for workplace health & safety experts (practitioners) in Austria, Belgium, Switzerland, Germany, Spain, France, Great Britain, Italy, The Netherlands and Portugal – ISSA section on Education and Training for Prevention “Experts” Working Group – December 2000 Jorge Costa-David (European Commission, DG EMPL/F/4), OSH legislation: Transposition of EU OSH Directives into national legislation and the accession requirements, Strengthening social dialogue for improving occupational safety and health in South East Europe – A South East European Tripartite seminar – Budapest, Hungary – 28 & 29/06/2007 (powerpoint presentation) Management of health and safety at work. Management of Health and Safety at Work Regulations 1999. Approved Code or Practice & Guidance. HSE Books, 2000 Het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk – Toelichting bij de wet van 4 augustus 1996 – Juridische reeks, Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, 2006 http://www.werk.belgie.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=4288 De risico-analyse, Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, 2006 http://www.werk.belgie.be/publicationDefault.aspx?id=3732 SOBANE-strategie en opsporingsmethode DEPARIS, Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, 2007 http://www.werk.belgie.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=4208 Wetgeving in de Praktijk, nr. 7: Risico-evaluatie. Prevent vzw Wetgeving in de Praktijk, nr. 13: Organisatie van het welzijnsbeleid. Prevent vzw Workplace assessment, WEA Guidelines D.1.1, Danish Working Environment Authority, 2002 http://www.at.dk/sw12485.asp Executive Order on the Performance of Work, Executive Order No. 559 of 17 June 2004, Danish Working Environment Authority http://www.at.dk/sw12453.asp Systematic Work Environment Management – Guidelines, Swedish Work Environment Authority, 2003 http://www.av.se/dokument/inenglish/books/h367eng.pdf Systematic work environment management and stress, Swedish Work Environment Authority, 2002 http://www.av.se/dokument/inenglish/books/h366eng.pdf



Research Centre Investigation and risk assessment, Swedish Work Environment Authority, 2004 http://www.av.se/dokument/inenglish/books/h375eng.pdf Organisatie van de externe diensten voor preventie en bescherming in 15 lidstaten van de Europese Unie. Studie met de steun en de samenwerking van Mensura Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk, Prevent, 2006 Transforming Risk Assessment to Workplace Assessment, by Anna Hedegaard Riis and Per Langaa Jensen, in: Regulating Health and Safety Management in the European Union, A Study of the Dynamics of Change, Work & Society, Band 35, Peter Lang Verlagsgruppe, Brussels, 2002 Hilla Dotan, Frans van Waarden, Occupational Health and Safety in the EU Member States. Implementation of the 89/391/EEC Framework Directive, University of Utrecht, 2002 Esther Versluis, The Enforcement of European Occupational Safety and Health Directives in Four EU Member States, University of Utrecht, 2002 Onderzoek Arbo-informatiestructuur in Westerse landen, studie uitgevoerd door Prevent in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Prevent, 2006 http://docs.szw.nl/pdf/92/2007/92_2007_1_18361.pdf Ratgeber zur Ermittlung gefährdungsbezogener Arbeitsschutzmassnahmen im Betrieb. Handbuch für Arbeitsschutzfachleute, Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin, Sonderschrift S 42, Dortmund/Berlin, 2004 http://www.baua.de/nn_12456/de/Themen-von-A-Z/Gefaehrdungsbeurteilung/pdf/RatgeberGefaehrdungsbeurteilung.pdf Die Ausbildung zur Fachkraft für Arbeitssicherheit, BGZ-Report 1/2006, BAuA, HVBG, 2006 http://www.hvbg.de/d/pages/service/download/bgz_rep/pdf/bgz1_06.pdf Reducing risks, protection people, HSE’s decision making process, HSE, 2001 http://www.hse.gov.uk/risk/theory/r2p2.pdf Five steps to risk assessment, HSE, INDG 163, 06/2006 www.hse.gov.uk/pubns/indg163.pdf Circulaire DRT 2004/01 du 13 janvier 2004 relative à la mise en œuvre de la pluridisciplinarité dans les services de santé au travail Circulaire N°6 DRT du 18 avril 2002 prise pour l’application du décret n°2001-1016 portant création d’un document relatif à l’évaluation des risques pour la santé et la sécurité des travailleurs Les services de santé au travail et l’évaluation des risques dans les petites enterprises, Documents pour le médecin du travail, N° 91, 3e trim. 2002 Le document unique : questions et réponses, INRS, 2002 Beeldschermrichtlijn



Research Centre Dossier Observatoire du BTS: Equipements à écran de visualisation. La Directive 90/270/CEE relative au travail sur des équipements à écran de visualisation: un premier aperçu des transpositions nationales – Newsletter du BTS – No 4 – Novembre 1996 http://www.labourline.org/GEIDEFile/1996-04-p1316.PDF?Archive=191896891907&File=1996%2D04%2Dp13%2D16_PDF The EU Directive 90/270 on VDU-Work: a European State-of-the-Art Overview Report over the situation in France, Matthias Rauterberg and Helmut Krueger, Technical University Eindhoven, IPO report no. 1229 – 2000 – 23 p http://alexandria.tue.nl/repository/books/587208.pdf The EU Directive 90/270 on VDU-Work: a European State-of-the-Art Overview Report over the situation in Belgium, Matthias Rauterberg and Helmut Krueger, Technical University Eindhoven, IPO report no. 1228 – 2000 – 23 p. http://alexandria.tue.nl/repository/books/587207.pdf The EU Directive 90/270 on VDU-Work: a European State-of-the-Art Overview Report over the situation in the UK, Matthias Rauterberg and Helmut Krueger, Technical University Eindhoven, IPO report no. 1236 – 2000 – 35 p. http://alexandria.tue.nl/repository/books/587217.pdf The EU Directive 90/270 on VDU-Work: a European State-of-the-Art Overview Report over the situation in Germany, Matthias Rauterberg and Helmut Krueger, Technical University Eindhoven, IPO report no. 1230 – 2000 – 33 p. The EU Directive 90/270 on VDU-Work: a European State-of-the-Art Overview Report over the situation in Sweden, Matthias Rauterberg and Helmut Krueger, Technical University Eindhoven, IPO report no. 1234 – 2000 – 19 p. Dutch evaluation of the VDU directive, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), Februari 2007 – 185 p. – (EN) http://docs.szw.nl/pdf/129/2007/129_2007_3_10398.pdf The EU Directive 90/270 on VDU-Work - A State of the Art Seminar - The EU Directive on the Minimum Health and Safety Requirements for Work with Display Screen Equipment in Practice - a European Overview - Booklet of Abstracts. Workshop at the XI th Annual International Occupational Ergonomics and Safety Conference ’96 - July 12th, 1996 M. Rauterberg, P.H. Vossen, D. Felix & H. Krueger (Eds.), Eidgenössische Technische Hochschule http://citeseer.ist.psu.edu/cache/papers/cs/15882/http:zSzzSzwww.ipo.tue.nlzSzhomepageszSzmrauter bzSzpublicationszSzEU96booklet.pdf/rauterberg96eu.pdf S. Honey, J. Hillage, D. Frost, I. La Valle, Evaluation of the Display Screen Equipment Regulations 1992, HSE, London (UK), 1997 - CRR 130/1997 Beeldschermwerk, Reeks Sobane-strategie, FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, Brussel (B), Maart 2006, 95 p. Working with VDUs. The implementation of Directive 90/270/EEC in Sweden and Germany, TUTB, Brussels, 1997, 41 p.



Research Centre Allan Toomingas, Philip Cohen, Christina Jonsson, Jon Kennedy, Tommy Mases, Kerstin Norman, Anita Odefalk, A Sound Working Environment in Call and Contact Centres, National Institute for Working Life, Stockholm (SE), November 2006, 47 p. – Arbetslivsrapport 2006:49 (http://www.arbetslivsinstitutet.se/pdf/callcenter-guidelines.pdf) Christina Jonsson, Aspects on the Swedish provisions on work with VDUs in telework and at school, Swedish National Board of Occupational Safety and Health, Solna (SE), [1995] VDU Work and the Hazards to Health, London (UK), 1993 Evaluation of the VDU directive (90/270/EWG). Overview about terms of reference for the preparation of empirical investigations http://de.osha.europa.eu/topics/evaluation/hintergrund/terms_of_reference.pdf Technical Guide for the Evaluation and Prevention of Risks associated with the Use of Equipment with Visual Display Units, INSHT (ES) http://www.mtas.es/insht/en/practice/G_pantalla_en.htm Health and Safety Commission (HSC) Paper – HSC/05/75 – Clearance of Practical Implementation Reports on Occupational Safety and Health Directives – A paper by Amy Sadro, B4, Cross Cutting Interventions Division – Annex F: Directive 90/270/EEC on work with display screen equipment. Report by the United Kingdom on the third four year period of practical implementation of the directive, Heath and Safety Executive http://www.hse.gov.uk/aboutus/hsc/meetings/2005/060905/c75.pdf Bildschirm- und Büroarbeitsplätze. Leitfaden für die Gestaltung, BGI 650, VBG, Hamburg (D), Januar 2006 Reik Ulf Weber, Peter Hartung, Arbeiten an Bildschirmgeräten, BGI 742, VMBG/NMBG, Düsseldorf/Mainz (D), Januar 2006 Arnold Riedmann, Pilot evaluation of the Directive 90/270/EEC: Summary of the results of the empirical studies from Denmark, Germany and the Netherlands – Conference „More Success through efficient regulation“, Bonn, 13/14.06.2007 (Powerpoint presentation) Work with display screen equipment. Health and Safety (Display Screen Equipment) Regulations 1992 as amended by the Health and Safety (Miscellaneous Amendments) Regulations 2002. Guidance on Regulations. HSE Books, 2003 Technical Guide for the Evaluation and Prevention of Risks associated with the Use of Equipment with Visual Display Units, INSHT http://www.mtas.es/insht/en/practice/G_pantalla_en.htm Bildschirmarbeit auf dem Prüfstand der EU-Richtlinie. Konzepte, Strategien und betriebliche Erfahrungen, 1. Auflage, Schriftenreihe der Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin: Forschungsbericht, Fb 855, Bremerhaven: Wirtschaftsverlag NW Verlag für neue Wissenschaft GmbH, 1999. Beeldschermwerk - Reeks SOBANE-strategie: het beheer van beroepsgebonden risico’s, Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, 2006



Research Centre http://www.werk.belgie.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=383 Wetgeving in de Praktijk, nr. 3: Beeldschermen. Prevent, 2004 Verslag over de maatregelen die Zweden heeft genomen voor de uitvoering van richtlijn 90/270/EEG van de Raad van 29 mei 1990 betreffende minimumvoorschriften inzake veiligheid en gezondheid met betrekking tot het werken met beeldschermapparatuur (derde verslag), Swedish Work Environment Authority

Richtlijn Tijdelijke en mobiele bouwplaatsen Luis M. Alves Dias, Occupational safety and health coordination on construction sites http://www.cramif.fr/aiss/pdf/osh_coordination_in_construction-issa-cs.pdf Ex-Post Evaluation of EC Legislation and its Burden on Business. Final Report. European Commission, Enterprise Directorate-General, 2005 Ex-post-Evaluation von europäischen Arbeitsschutzvorschriften. Ergebinisse des Forschungsvorhabens zur Evaluation der Baustellenverordnung, Vortrag Hans Mahlstedt und Rainer Schach auf der Fachveranstaltung am 14. Dezember 2005 im Bundesministerium für Wirtschaft und Arbeit in Berlin. Untersuchung zur Umsetzung der Baustellenverordnung bei ausgewählten Bauvorhaben. Schlussbericht an das Bundesministerium für Wirtschaft und Arbeit – Kurzfassung. RKW Rationalisierungs- und Innovationszentrum der Deutschen Wirtschaft e.V., November 2005 Erste Ergebnisse einer WSI-Betriebsrätebefragung zu Gesundheitsbelastungen und Prävention am Arbeitsplatz, Wirtschafts- und Sozialwissenschaftliches Institut in der Hans-Böckler-Stiftung (WSI), 2004 http://www.boeckler.de/pdf/wsi_betriebsraetebefragung_gesundheit_07_2004.pdf Entwicklung von Indikatoren für die Wirksamkeitsbeurteilung und Zusammenstellung von Erhebungsmethoden als Grundlage für einen Leitfaden zur Evaluation von Arbeitsschutzrichtlinien der EU, Hamacher, Werner; Dr. Wienhold, Lutz; Wittmann, Sonja, Gesellschaft für Systemforschung und Konzeptentwicklung mbH, 2005 Coordination of Safety and Health at temporary or mobile construction sites: current status. ISSA International Section for the prevention of occupational risks in the construction industry. 2001. http://www.cramif.fr/pdf/th4/Paris/paris_2001.pdf Luís M. Alves Dias, Occupational Safety and Health Coordination in the Construction Industry in European Union Countries, ISSA Construction Section, February 2004 Managing health and safety in construction. Construction (Design and Management) Regulations 2007. Approved Code of Practice. HSE Books, 2007 Explanatory memorandum to the construction (design and management) regulations 2007 no. 320, Health and Safety Executive, 2007 Technical Guide for the Evaluation and Prevention of Hazards in Construction Sites, INSHT, http://www.mtas.es/insht/en/practice/G_obras_en.htm Regeln zum Arbeitsschutz auf Baustellen 33.



Research Centre RAB 33: Allgemeine Grundsätze nach § 4 des Arbeitsschutzgesetzes bei Anwendung der Baustellenverordnung . http://www.baua.de/nn_14682/de/Themen-von-A-Z/Branchenschwerpunkt-Bauarbeiten-undBaustellen/RAB/pdf/RAB-33.pdf Regel zum Arbeitsschutz auf Baustellen 30 RAB 30: Geeigneter Koordinator (Konkretisierung zu § 3 BaustellV) http://www.baua.de/nn_14628/de/Themen-von-A-Z/Branchenschwerpunkt-Bauarbeiten-undBaustellen/RAB/pdf/RAB-30.pdf Regel zum Arbeitsschutz auf Baustellen 31 RAB 31: Sicherheits- und Gesundheitsschutzplan - SiGePlan http://www.baua.de/nn_14636/de/Themen-von-A-Z/Branchenschwerpunkt-Bauarbeiten-undBaustellen/RAB/pdf/RAB-31.pdf Regel zum Arbeitsschutz auf Baustellen 32 RAB 32: Unterlage für spätere Arbeiten (Konkretisierung zu § 3 Abs. 2 Nr. 3 BaustellV) http://www.baua.de/nn_14640/de/Themen-von-A-Z/Branchenschwerpunkt-Bauarbeiten-undBaustellen/RAB/pdf/RAB-32.pdf De aanstelling van veiligheidsen gezondheidscoördinatoren... in het kort, Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, 2005 http://www.werk.belgie.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=3826 De veiligheidsen gezondheidscoördinatie van tijdelijke of mobiele bouwprojecten – toelichting bij de regelgeving, NAVB, 2007 The responsibilities and obligations of the client, WEA Guidelines F.1.2 , Danish Working Environment Authority, 2003 http://www.at.dk/sw12486.asp Verslag aan de de Europese Commissie met betrekking tot de maatrgelen tot uitvoering van de richtlijn 92/57/EEC over de implementering van minimumvoorschriftn inzake veiligheid en gezondheid op tijdelijke en mobiele bouwplaatsen (tweede verslag) , Swedish Work Environment Authority Aide-mémoire BTP, Prévention des accidents du travail et des maladies professionnelles dans le bâtiment et les travaux publics, J.-C.Voisin, ingénieur à l’INRS, ED 790, 2006 http://www.inrs.fr/INRS-PUB/inrs01.nsf/IntranetObject-accesParReference/ED%20790/$File/ed790.pdf

Richtlijn Chemische agentia Practical guidelines of a non-binding nature on the protection of the health and safety of workers from the risks related to chemical agents at work (Articles 3,4,5 and 6, and Annex II, Section I, of Directive 98/24/EC). European Commission, Employment, Social Affairs and Equal Opportunities, Unit F.4, 2005 Control of substances hazardous to health (fifth edition). The Control of Substances Hazardous to Health Regulations 2002 (as amended). Approved Code of Practice and guidance. HSE Books, 2005 Technical Guide for the Evaluation and Prevention of Risks related to Chemical Agents present in Places of Work, INSHT, http://www.mtas.es/insht/en/practice/g_AQ_en.htm



Research Centre

Gevaarlijke chemische producten – Reeks Reeks SOBANE-strategie: het beheer van beroepsgebonden risico’s, Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, 2005 http://www.werk.belgie.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=3858 Limit values for substances and materials, WEA Guideline C.0.1., Danish Working Environment Authority http://www.arbejdstilsynet.dk/graphics/at/engelsk-pdf/at-vejledninger/gvlisteuk.pdf Notification of substances and materials, C.0.13, Danish Working Environment Authority http://www.at.dk/sw12484.asp Chemicals control in the Workplace - limiting chemical hazards at work, Swedish Work Environment Authority, 2006 http://www.av.se/dokument/inenglish/books/h228eng.pdf Verslag aan de Europese Commissie met betrekking tot de maatregelen tot uitvoering van richtlijn 98/24/EEG van de Raad betreffende de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van werknemers tegen risico's van chemische agentia op het werk (eerste verslag), Swedish Work Environment Authority



Research Centre

9.2

Contactpersonen en -organisaties

België Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg Ernest Blerotstraat 1 1070 Brussel ° Milles Raekelboom (face-to-face gesprek) ° Willy Imbrechts (face-to-face gesprek) NAVB Sint-Jansstraat 4 1000 Brussel ° Carl Heyrman ° Arlette Moonens (face-to-face gesprek, verkorte vragenlijst) ° Veronique Lepaige (face-to-face gesprek, verkorte vragenlijst) UNIZO Spastraat 8 1000 Brussel ° Kris Baetens (face-to-face gesprek, verkorte vragenlijst) Bouwunie Spastraat 8 1000 Brussel ° Luc Proesmans (face-to-face gesprek, verkorte vragenlijst) Prevent Gachardstraat 88 1050 Brussel ° Willy De Craecker (face-to-face gesprek) Denemarken LO - Postboks 340 Islands Brygge 32D 2300 København S ° Lore Jacobsen (telefonisch gesprek) Duitsland Landesamt für Arbeitsschutz Max-Eyth-Allee 22 14469 Potsdam ° Ralf Grüneberg Deutsche Gesetzliche Unfallversicherung EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre Alte Heerstraße 111 53757 Sankt Augustin ° Sven Timm (telefonisch gesprek) VBG - Bezirksverwaltung Ludwigsburg Martin-Luther-Str. 79 71636 Ludwigsburg ° Peter Schaefer (telefonisch gesprek) Deutsche Gesetzliche Unfallversicherung DGUV Fockensteinstraße 1 D-81539 München ° Robert Kellner (verkorte vragenlijst) Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin Friedrich-Henkel-Weg 1-25 D-44149 Dortmund ° Armin Windel Finland Ministry of Social Affairs and Health Postal address: PO BOX 33, FI-00023 GOVERNMENT ° Dr Toivo Niskanen (vragenlijst) ° Leo Suomaa (vragenlijst) Frankrijk CRAMIF (Caisse Régionale d'Assurance Maladie d'Ile-de-France) Service Prévention 17/19 place de l'Argonne F-75019 Paris ° Richard Delmas (telefonisch gesprek, verkorte vragenlijst) Confédération Générale des Petites et Moyennes Entreprises 10 Terrasse Bellini F- 92806 Puteaux Cedex ° Pierre Thillaud (telefonisch gesprek) Union des Entreprises chimiques Le Diamant A F-92909 Paris la Défense Cedex ° Marie-Hélène Leroy (telefonisch gesprek) INRS 30 Rue Olivier Noyer F-75680 Paris Cedex 14 ° Nathalie Guillemy (telefonisch gesprek)



Research Centre Luxemburg Chambre des Métiers du Grand-Duché de Luxembourg 2, Circuit de la Foire Internationale Luxembourg-Kirchberg BP 1604 · L-1016 Luxembourg ° Marc Gross Spanje Asociación para la Prevención de Accidentes APA Portuetxe, n.o 14 Edificio Ibaeta, Barrio Igara ES-20018 San Sebastian ° Rafael Torres Tercero (verkorte vragenlijst) Mutua Universal Avenida del Tibidabo 36 ES-08022 BARcELONA ° Pedro Teixido (verkorte vragenlijst) Tsjechië Ministry of Labour and Social Affairs Na Poricnim pravu 1 CZ-128 00 Prague 2 ° Klara Sadilkova (vragenlijst) Czech-Moravian Confederation of Trade Unions Centrum BOZP a ŽP CMKOS nám. W. Churchilla 2 CZ-113 59 Prague 3 ° Mgr. Miroslav Kosina (vragenlijst) CIVOP Prevention Chamber of the Czech Republic K dolum 1973 / 38 CZ-143 00 Praha 4 ° Lidmila Kleinova (vragenlijst) Verenigd Koninkrijk HSE Rose Court 2 Southwark Bridge London SE1 9HS ° Malcolm Darvill (vragenlijst) ° Helen Smart (vragenlijst) Zweden



Research Centre

Arbetsmiljöverket Ekelundsvägen 16 171 84 Solna ° Bertil Remaeus (verkorte vragenlijst) EU ETUI-REHS Boulevard du Roi Albert II, 5 box 4 B - 1210 Brussels ° Laurent Vogel (face to face gesprek, verkorte vragenlijst) FIEC Avenue Louise 225 B-1050 Brussels ° Dominico Campogrande



Research Centre

9.3

Verkorte vragenlijst

Transposition of the directive 1. By which texts has the directive been transposed in national legislation?

Support and specific measures relating to application 2. Have any aids to implementation been devised? a. What are they? b. Who makes them available? c. How are they distributed and publicised? d. At which target public are they aimed?

Evaluation of the implementation 3. Are there regulatory articles in the 4 directives that into your opinion are causing problems for application on the field, particular for specific types of companies, such as SME’s? - What are these articles? -

Why are they causing problems?

4. Do you estimate that some of the regulatory articles are causing an administrative burden or a cost, which does not contribute or contribute sufficiently to the improvement of safety and health? Please specify if this is the case. 5. What would you propose as an alternative? 6. If you estimate that some of the regulatory articles are not causing an administrative burden or a cost, please specify why this is not the case. 7. If we consider that SME’s have less financial and human capacities for their prevention policy, which action with regard to regulatory matters or in general would you consider as interesting? 8. In a general way, which elements could be improved in the directives into your opinion?



Research Centre

9.4

Vergelijkende tabellen

De vergelijkende tabellen zijn per land opgenomen in afzonderlijke documenten.



Research Centre

9.5

Startnotitie

Ruimte voor het bij de omzetting van EU arborichtlijnen maken van uitzonderingen die ondernemingen uit het MKB en / of bepaalde sectoren minder belasten Startnotitie voor een onderzoek 1. Inleiding In de aflopende kabinetsperiode is ondermeer op arboterrein ingezet op het vergroten van de ruimte voor maatwerk voor bedrijven en verlaging van hun administratieve lasten. Omdat een groot deel van de Nederlandse arboregelgeving strekt tot implementatie van internationaal recht (met name van EU arborichtlijnen) en Nederland gehouden is tot een adequate omzetting daarvan, is getracht zo exact mogelijk aan te geven welk deel van de arboregelgeving geheel of gedeeltelijk strekt tot implementatie van de EU arboregelgeving. Dit ter bepaling van de zogenaamde nationale kop, waarbinnen zich de (resterende) nationale ruimte bevindt voor het terugdringen van verplichtingen voor bedrijven. Hiertoe is (SZW intern in een samenwerking tussen de directie arbo en de juridische stafafdeling van SZW: WBJA) (per artikel(lid) van de toenmalige arboregelgeving nagegaan (geïnterpreteerd) of die geheel of gedeeltelijk strekt ter implementatie van een EU arborichtlijn. Van de aldus (dus slechts via vergelijking van de tekst van de nationale regelgeving met die van de corresponderende EU richtlijnen) bepaalde nationale kop, is vervolgens afgewogen of het wenselijk was die te behouden. Daar waar dat niet het geval was, is die inmiddels uit de arboregelgeving verwijderd. Hiermee is een belangrijke bijdrage geleverd aan de realisatie van de kabinetsdoelstelling met betrekking tot de vermindering van de administratieve lasten. Verder is, vanuit de behoefte de discussie op Europees niveau te voeden over de aanpassing van het EU arboacquis gericht op de vergroting van de ruimte maatwerk, EU Commissaris Spidla bij brief van staatssecretaris van Hoof geïnformeerd over de SER gedachten terzake (zoals verwoord in het advies over de herziening van de Arbeidsomstandighedenwet 1998). Dit met het verzoek die te betrekken bij de door de Commissie op te stellen EU V&G strategie voor de periode 2007 -2012. 2. Onderzoek naar (verdere) mogelijkheden verlaging van uitvoeringslasten voor bedrijven uit hoofde van het EU arboacquis Vanwege de beperkingen in de tijd, menskracht en middelen is bij het hierboven geschetste operatie “verkleining nationale arbokop” niet ook expliciet de vraag onder ogen gezien of er elders in Europa bij de omzetting van de EU richtlijnen ten gunste van bepaalde bedrijven of sectoren speciale regimes of uitzonderingen zijn gecreëerd of gehandhaafd en zo ja of dat de Commissie daarin aanleiding zag hen daar op aan te spreken. Als gevolg daarvan valt niet uit te sluiten dat de Nederlandse omzetting “verder” gaat dan die van (sommige) andere lidstaten. Hierdoor kunnen in Nederland werkzame bedrijven dus met relatief zwaardere implementatielasten worden geconfronteerd. Er van uit gaande dat het nieuwe kabinet weer een slag zal willen maken bij het terugdringen van administratieve en of andere door het bedrijfleven als hinderlijk ervaren uitvoeringslasten ten gevolge de NL arboregelgeving, is het daarom verstandig van in elk geval een aantal bepalingen die in de hierboven beschreven operatie zijn aangemerkt als strekkende tot implementatie van EU richtlijnen, en in hun huidige redactie (relatief) hoge nalevingslasten genereren, in beeld te brengen hoe die zich verhouden tot de omzettingen uit andere lidstaten. Dit dus om te bezien of het in theorie (dus zonder dat de Europese Commissie NL daarvoor met uitzicht op succes voor het Europese Hof zal gaan dagen) mogelijk, en zo EU arborichtlijnen MKB minder belasten


Research Centre ja wenselijk, is te grote verschillen te verkleinen. De facto gaat het hier om het zoeken naar omzettingen die de minste lasten met zich meebrengen en geen uitgesproken bezwaar van de Europese Commissie ondervinden. Het onderzoek heeft een tweeledig doel: A. het opsporen van (de resterende) ruimte voor verlaging van de implementatielasten voor bedrijven voorvloeiend uit de NL implementatie van EU arboregelgeving. Dit om daarna zonodig een afweging te kunnen maken of de voordelen van het geheel of gedeeltelijk behouden daarvan, opweegt tegen de nadelen daarvan; B. het faciliteren het Europese debat over aanpassing van het EU arboacquis gericht op vergroting van ruimte voor lidstaten om in de nationale omzetting meer ruimte te bieden voor maatwerk, zonder al te veel afbreuk te doen aan het gewenste Europese level playing field, c.q. ter explicitering van de kennelijk reeds bestaande implementatieruimte. Dit door het op schrift stellen (in het Nederlands en in het Engels) van concrete tekstsuggesties voor aanpassing / verduidelijking van de Europese arboregelgeving die gebaseerd zijn op gevonden voorbeelden van voor bedrijven weinig belastende omzettingen. 3. Opzet van het onderzoek Er dient ten eerste uiteraard zo optimaal mogelijk gebruik gemaakt te worden van relevant (al dan niet i.o.v. SZW en of andere andere departementen, andere lidstaten, Europese Commissie, nationale en internationale werkgevers en of hun belangenorganisaties etc) verricht onderzoek. En waar mogelijk en nodig zouden ook relaties moeten worden gelegd (c.q dubbelingen vermeden) met lopend c.q. binnen afzienbare tijd te starten onderzoek naar verschillen tussen lidstaten bij het (één op één ) implementeren van EU richtlijnen. Bij dit laatste valt te denken aan het onderzoek dat volgens de Commissie gedaan zou moeten worden naar de administratieve lasten voorvloeiend uit de kaderrichtlijn arbeidsomstandigheden en uit de richtlijn tijdelijke en mobiele bouwplaatsen (zie COM (2007) 23 e.t.q.) Met het oog op het hierboven onder A genoemde doel zou eigenlijk van alle lidstaten nagegaan moeten worden of zij bij de omzetting van de EU arborichtlijnen uitzonderingen ten faveure van kleinere ondernemingen c.q. voor ondernemingen in bepaalde sectoren hebben geïntroduceerd of gehandhaafd, dan wel andere methoden van omzetting hebben benut dan in Nederland gebruikelijk, die de nalevingskosten voor bedrijven beperken. Met name zou daarbij gezocht moeten worden naar voorbeelden die hetzij voor relatief veel bedrijven enige kosten besparen, dan wel (wat) minder bedrijven (veel) meer besparen impliceren. Het kan daarbij zowel gaan om in de tekst van de richtlijn min of meer uitgelokte c.q. expliciet toegestane uitzonderingen als om uitzonderingen waar de richtlijn over zwijgt, maar die kennelijk in de ogen van de Commissie aanvaardbaar zijn (blijkend uit het feit dat zij daarin geen aanleiding heeft gezien tot het starten van een infractieprocedure c.q. van inleidende actie die daarop gericht zouden kunnen zijn). In elk geval zou ook de (integrale) jurisprudentie van het Europese Hof op dit punt moeten worden nagelopen. In elk geval zouden de implementaties onderzocht moeten worden bestudeerd (van minimaal 10 lidstaten) van in elk geval de verplichting tot het opstellen van een risicoinventarisatie en -evaluatie annex plan van aanpak en de verplichting tot aanwijzing van een preventiemedewerker uit de (kader)richtlijn 89/391 en een aantal andere bepalingen uit enkele op de kaderrichtlijn gebaseerde bijzondere richtlijnen (met potentieel significante verschillen qua implementatielasten bij volledige naleving, waaronder die voor beeldschermwerk en mobiele bouwplaatsen en chemische agentia.) Bij de keuze van de EU arborichtlijnbepalingen waarvan de nationale implementaties in elk geval dienen te worden vergeleken dient in elk geval ook rekening te worden gehouden met de bevindingen op het arboterrein van het in opdracht van EZ uitgevoerde onderzoek naar (de in de tweede tranche van) door



Research Centre het bedrijfsleven als hinderlijk aangemerkte nationale koppen dat destijds is toegezegd in de Industriebrief van het kabinet (Kamerstukken 2004/0529826, nr. 1 bijlage) Met het oog op het hierboven onder B genoemde doel zouden om te beginnen een relevante selectie van de op basis van het hierboven aangeduide onderzoek verkregen gegevens op een voor discussie met Europese beleidsmakers geschikte wijze gepresenteerd moeten worden (dus in het engels en zonder dat dit leidt tot nietes / wellis discussies). Voor het (door) ontwikkelen van innovatieve aansprekende en potentieel breder gedragen concrete (liefst horizontaal toepasbare) tekstvoorstellen ter aanpassing van het bestaande EU arboacquis, (die de lidstaten meer ruimte bieden om bepaalde ondernemingen meer ruimte te bieden voor maatwerk, cq. te confonteren met een lichter regime, zonder dat dat teveel afbreuk zou doen aan een Europees level playing field in termen van werkelijke nalevingslasten) zou ter inspiratie ook gekeken moeten worden naar andere rechtsgebieden dan alleen het arboterrein (bijvoorbeeld het terrein van de arbeidsverhoudingen, het milieurecht en de voedselveiligheid). 4. randvoorwaarden - Tijdpad Het onderzoek zou zo spoedig mogelijk moeten starten. Het concept eindrapport moet worden opgeleverd eind mei. Het definitieve rapport moet uiterlijk eind juni kunnen worden opgeleverd. - Begeleiding Het onderzoek zal worden uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De begeleiding van het onderzoek verloop via een klankbordgroep van medewerkers van het Ministerie. - Secretariaat Opdrachtnemer draagt zorg voor het secretariaat van het project, waaronder in ieder geval begrepen het maken van afspraken, het opstellen van verslagen, het bijhouden van een actiepuntenlijst, het zonodig produceren resp. vermenigvuldigen en verspreiden van te bespreken stukken, alsmede het bijhouden van een zgn. projectarchief. Resultaat van dit onderdeel is een volledig projectarchief dat na afloop van het project aan SZW wordt overgedragen. Het projectarchief kan zowel een schriftelijk als elektronische vorm hebben, dit t.z.t. met SZW nader af te stemmen. - Opdrachtverlening Het ministerie hanteert voor onderzoeksopdrachten een standaard-overeenkomst en algemene, Rijksbreed gehanteerde voorwaarden (ARVODI)(zie bijlagen). In de offerte dient expliciet te worden aangegeven dat men met deze overeenkomst en voorwaarden in kan stemmen, dan wel of afwijkende en/of aanvullende voorwaarden worden voorgesteld. - Financiering Qua financiering hanteert het ministerie een terughoudend beleid waar het gaat om het bevoorschotten van projecten, waarbij in beginsel een bevoorschotting van 20 tot 25 procent als redelijk wordt beschouwd, afhankelijk van de aard van de gevraagde dienstverlening.



Research Centre In de begroting van de offerte dient een voorstel voor een betaalschema te zijn opgenomen waarin eventuele voorschotten zijn opgenomen en gemotiveerd. - Aanwijzingen voor de offerte In de offerte dient naast de bovenstaande punten tevens aandacht te worden besteed aan: - de wijze waarop men het project wil opzetten en uitvoeren; - een fasering van activiteiten en werkzaamheden en een planning in de tijd; - wie van de zijde van de opdrachtnemer als projectleider optreedt en daarmee verantwoordelijk is voor de juiste en tijdige uitvoering van het project; - wie feitelijk het project uitvoeren; - een curriculum vitae waaruit blijkt welke relevante ervaring de projectleider en de feitelijke uitvoerders hebben (bijvoorbeeld het uitvoeren van gelijksoortige projecten, relevante publicaties in wetenschappelijke vakbladen e.d.); - een begroting met daarin tenminste onderscheiden de verschillende projectonderdelen en de capaciteitsinzet op de verschillende functieniveau's inclusief bijbehorende tarieven, alsmede een voorstel voor een betaalschema. Bijlagen: -

standaard-overeenkomst ARVODI Beknopt lijstje van voor het onderzoek naar MKB en of sector uitzonderen mogelijk interessante infobronnen



Onderzoek naar de omzetting van 4 arborichtlijnen in de regelgeving van 10 lidstaten

Recommend Documents