Ondersteuningsplan: Zieke leerling? Maak er werk van!

Ondersteuningsplan: Zieke leerling? Maak er werk van!

Werkgroep ondersteuningsplan zieke leerling regio Leiden - mei 2014, versie 3.2

Voorwoord Het ondersteuningsplan ‘Zieke leerling? Maak er werk van!’ is een samenwerkingsproject van diverse instanties die zich bezig houden met de ondersteuning van chronisch zieke leerlingen in primair, voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs. In Nederland heeft één op de zeven kinderen een chronisch somatische aandoening of is langdurig ziek. Het gaat daarbij om aandoeningen als astma, jeugdreuma en diabetes, maar ook om kinderen met hartafwijkingen of kanker. Dit betekent dat in iedere reguliere klas gemiddeld drie tot vijf kinderen zitten die een chronische ziekte hebben. Deze kinderen kunnen als gevolg van hun aandoening en/of de behandeling van hun ziekte op school problemen ondervinden bij het volgen van onderwijs. De school waar de zieke leerling is ingeschreven, is verantwoordelijk voor het onderwijsaanbod. Dit is vastgelegd in de verschillende onderwijswetten, de wet op het primair onderwijs, de wet op het voortgezet onderwijs en de wet educatie en beroepsonderwijs.

De komst van de nieuwe wet Passend Onderwijs met daarin de zorgplicht om voor iedere leerling die ondersteuning nodig heeft een passende plek te bieden, was de aanleiding om een plan te schrijven dat door Samenwerkingsverbanden en scholen als basis gebruikt kan worden om de zorg voor hun chronisch zieke leerlingen vorm te geven.

Het ondersteuningsplan ‘Zieke leerling? Maak er werk van!’ is tot stand gekomen dankzij de inzet van  Silvia Klunder, coördinator Educatieve Voorziening, LUMC Leiden  Judith Ossel, orthopedagoog / Traject Begeleider Rugzakaanvragen, AED Leiden  Pien van der Kleij, Onderwijsadviseur / consulent onderwijs ondersteuning, OnderwijsAdvies Gouda  Angela Nahon, Onderwijsadviseur / consulent onderwijs ondersteuning / psycholoog, HCO Den Haag  Hans van der Mey, consulent onderwijs ondersteuning, LUMC Leiden  Maria Vodegel, Ambulant begeleider cluster 3, AED Leiden  Annemarije van Overschot, Teamleider leerplicht, Regionaal Bureau Leerplicht Holland Rijnland  Annette Cools, regiomanager Jeugdgezondheidszorg, GGD Hollands Midden

Leiden, april 2014


Inhoudsopgave Voorwoord............................................................................................................................... 2 Schema Primair Onderwijs ......................................................................................................... 4 Schema Voortgezet Onderwijs en MBO ........................................................................................ 5 Uitwerking van het stroomdiagram ............................................................................................. 6 A. Signaleren ........................................................................................................................ 6 B. Analyseren........................................................................................................................ 7 C. Interventie (onder verantwoordelijkheid van mentor/leerkracht) ............................................. 7 D. Evaluatie .......................................................................................................................... 8 E. Vaststelling van de onderwijsbehoeften van de zieke leerling .................................................. 9 F. Interventie (onder verantwoordelijkheid zorgcoördinator/zorgteam) ....................................... 10 G. Evaluatie ........................................................................................................................ 10 Verantwoording...................................................................................................................... 11 Bijlage A. Contactpersonen/informatie in de regio ...................................................................... 12


Schema Primair Onderwijs


Schema Voortgezet Onderwijs en MBO


Uitwerking van het stroomdiagram In het diagram wordt onderscheid gemaakt tussen twee soorten hulp: kortdurend/beperkt en intensief. Bij intensieve hulp, waarbij de problematiek ingewikkelder en/of langduriger van aard is, wordt de hulp onder de verantwoordelijkheid van de intern begeleider/zorgcoördinator en/of het managementteam georganiseerd. Bij kortdurende hulp kan deze onder de verantwoordelijkheid van de eigen leerkracht/mentor geboden worden. A. Signaleren Als bij de aanmelding of intake op school wordt vastgesteld dat de leerling een chronische ziekte heeft, geeft dit de leerkracht/mentor de mogelijkheid om extra alert te zijn en vroegtijdig problemen bij het volgen van onderwijs te kunnen signaleren. Naast een melding van ouders en/of de leerling zelf, kunnen de observaties op de volgende punten voor de leerkracht/mentor signalen zijn van problemen die worden veroorzaakt door een chronisch/somatische aandoening: - Dalende leerprestaties - Verzuim - Verminderde leercondities Dalende leerprestaties Onder dalende leerprestaties wordt bij voorbeeld verstaan, toetsresultaten die onder het niveau van de leerling liggen, de bijdrage die de leerling tijdens de lessen levert, (huis)werk dat onder de maat is. Daarbij hoeft het resultaat niet onvoldoende te zijn, maar kan het wel significant naar beneden afwijken van het normale beeld van de leerling. Verzuim Goed geregistreerd verzuim geeft inzicht in het aantal uur onderwijs welke een leerling gemist heeft. Daarnaast kan het ook helpen om mogelijke hiaten in het onderwijsaanbod te ontdekken. Het is daarom belangrijk om alle verzuim te registreren, ook geoorloofd verzuim en gemiste uren als gevolg van een aangepast lesrooster. Verminderde leercondities De leerconditie van zieke leerlingen kan door de aandoening en de behandeling worden beïnvloed. Er kunnen vermoeidheids-, concentratie- en geheugenproblemen optreden. Dit is soms lastig vast te stellen. De leerling kan weinig of geen verzuim hebben en misschien zelfs nog redelijke of goede resultaten behalen, maar toch problemen ondervinden. De kans bestaat dat de leerling zichzelf overvraagt. Dit kan weer tot dalende resultaten, daadwerkelijk verzuim en soms tot aantasting van het algeheel welbevinden en/of zelfvertrouwen leiden. Veel van deze leerlingen hebben buiten school nauwelijks een sociaal leven omdat ze daar te moe voor zijn. De verminderde leerconditie kan zich ook uiten in het gedrag van de leerling: verminderde concentratie, mentale afwezigheid en in sommige gevallen zelfs in externaliserende of internaliserende gedragsproblemen.


Bovendien kan het vaak ziek melden en daardoor thuis zitten volgens het gevolgenmodel leiden tot een achteruitgang in fysieke en psychische conditie met als gevolg dat er nog meer klachten ontstaan. Uiteindelijk kan deze vicieuze cirkel leiden tot depressieve gevoelens. B. Analyseren Wanneer gesignaleerd is dat er met een leerling iets aan de hand is dat te maken heeft met dalende leerprestaties, ziekteverzuim en/of beperkte belastbaarheid, vindt een eerste analyse plaats. Het doel daarbij is in te schatten in hoeverre het probleem als kortdurend en/of beperkt kan worden omschreven en onder verantwoordelijkheid van de leerkracht/mentor kan worden aangepakt. Daarnaast vindt een beperkte inventarisatie van de problemen plaats. Wanneer het een groter probleem betreft en intensieve, externe hulp gewenst is, wordt de verantwoordelijkheid daarvoor overgedragen aan mensen met zorgtaken binnen de school en is een verdere analyse nodig (zie stap E). Kortdurend/beperkt Melding De oorzaak van de ziekmelding is geen aanleiding voor intensieve zorg (bv griep tijdens een griepepidemie). Leerprestaties Cijfers dalen, prestaties op school verminderen, heeft soms opdrachten niet af Leerconditie Leerling - Is af en toe mentaal afwezig in de les - Ziet er soms ziek/bleek/moe uit - Geeft af en toe aan zich niet lekker te voelen, hoofdpijn te hebben, etc. en gaat hiervoor evt. de klas uit. Verzuim - Ziekmeldingen in de gaten houden - Alert zijn op opvallende patronen

Intensief Melding De oorzaak van de ziekmelding is dermate ingrijpend dat vooraf duidelijk is dat intensieve zorg noodzakelijk is. Leerprestaties Cijfers onvoldoende of overduidelijk onder het niveau van de leerling Leerconditie Leerling - Is heel regelmatig mentaal afwezig in de les - Ziet er geregeld ziek/bleek/moe uit - Geeft geregeld aan zich niet lekker te voelen, hoofdpijn te hebben, etc. en gaat hiervoor evt. de klas uit. Verzuim - Ziekmeldingen in de gaten houden - Alert zijn op opvallende patronen

C. Interventie (onder verantwoordelijkheid van mentor/leerkracht) Als na de analyse besloten is om een kortdurende/beperkte interventie op te starten, betrekt de leerkracht of mentor hierbij:  in elk geval - leerling - ouders  eventueel - intern begeleider/zorgcoördinator - jeugdgezondheidszorg: jeugdarts of jeugdverpleegkundige - consulent Onderwijs Zieke Leerlingen - medewerker van een Educatieve Voorziening - preventief ambulant begeleider, (meervoudig)lichamelijk gehandicapt, langdurig ziek Werkgroep ondersteuningsplan zieke leerling regio Leiden - mei 2014, versie 3.2

Samen met de betrokkenen wordt een actieplan op maat opgesteld om de geïnventariseerde problemen aan te pakken. Hierin worden toetsbare doelen opgenomen (SMART) en een tijdstip waarop het actieplan wordt geëvalueerd. Naast de hulp van interne en externe professionals kunnen ook tips en adviezen worden gevonden op de Ziezon website (www.ziezon.nl) en in het boekje ‘Zorgen over, zorgen voor…’. Dit boekje kunt u downloaden of aanvragen bij de consulent Onderwijs Zieke Leerlingen in uw regio (zie de Ziezon website voor contactgegevens). D. Evaluatie Het doel van de evaluatie is om te bepalen of - de doelen van het actieplan bereikt zijn en het actieplan voltooid beschouwd kan worden. - aanpassing van het actieplan wel of niet gewenst is - wordt besloten voor meer intensieve zorg (zie stap E).


E. Vaststelling van de onderwijsbehoeften van de zieke leerling Als na de analyse (stap B) besloten is om een intensieve interventie op te starten, wordt de volgende stap het inventariseren van de onderwijsbehoeften van de leerling en het in kaart brengen van de beperkende en versterkende factoren. Het doel daarvan is om een diagnose op te stellen die als basis dient voor een plan van aanpak. Deze stap geschiedt onder verantwoordelijkheid van het zorgteam van de school. Daarbij worden de volgende personen betrokken:  in elk geval - leerling - ouders - docent/leerkracht/mentor  eventueel - ZAT team (leerplicht, jeugdgezondheidszorg, jeugdzorg) - intern zorgteam - consulent Onderwijs Ondersteuning Zieke Leerlingen - ambulant begeleider - GGZ - …… (nader door school of SWV in te vullen) De onderwijsbehoeften dienen nu duidelijk in beeld gebracht te worden. Uitganspunt is de situatie die uit de analyse (zie B) gekomen is, vervolgens wordt de problematiek verder onderzocht en worden ook relevante omgevingsfactoren in beeld gebracht Daarbij kan gebruik gemaakt worden van een selectie uit de volgende aandachtspunten: ziektebeeld  Is er een diagnose gesteld? Zo ja, welke? En door wie?  Van welke behandeling is er sprake?  Welke medicijnen gebruikt de leerling? Hebben die invloed op het schoolse functioneren?  Verblijft de leerling hoofdzakelijk op school/thuis/in het ziekenhuis?  Wat is de emotionele impact voor de leerling?  Zijn er nog andere factoren die een belemmering vormen voor het volgen van onderwijs? gegevens ziekenhuis  In welk ziekenhuis wordt de leerling behandeld? Wie is de behandelend arts?  Bij verblijf in een academisch ziekenhuis: welke consulent van de Educatieve Voorziening is betrokken?  Bij verblijf in een regionaal ziekenhuis: welke pedagogisch medewerker is contactpersoon? gezinssituatie  Hoe is de samenstelling van het gezin?  Zijn er bijzonderheden in het gezin?  Wat is de verhouding draagkracht/draaglast?


onderwijsbeperking  Op welke manier wordt het onderwijs beperkt?  Hoe groot is het verzuim?  Is er sprake van een leerachterstand?  Hoe is het sociale contact tussen leerling en leerkracht/docent en leerling/klasgenoten? geboden hulp  Is de leerling besproken in een ZAT (zorgadviesteam) of ander overleg?  Welke hulp is tot nu toe geboden, zowel intern als extern?  Welke hulp kan er de komende tijd geboden worden? positief werkende factoren  Van welke positief werkende factoren (van leerling, school, ouders, omgeving) kan gebruik gemaakt worden in de begeleiding? contact betrokkenen  Hoe is het contact tussen ouders en school?  Zijn de leerkrachten/docenten van de eventuele broers/zussen op de hoogte van de situatie? Is het team voldoende op de hoogte?  Is de jeugdgezondheidszorg betrokken  Is de leerplichtambtenaar betrokken?  Heeft het gezin extra hulp of heeft het gezin extra ondersteuning nodig (MEE, maatschappelijk werk, etc.)? hulpvraag/ondersteuning  Welke ondersteuning wensen school, leerling en ouders van …  Is de inzet van ICT-hulpmiddelen gewenst (bijv. KlasseContact)?  Is een arrangement van het samenwerkingsverband nodig? Moet een persoonsgebonden budget (PGB) aangevraagd worden?  Indien er sprake is van medicijnverstrekking of van voorbehouden of risicovolle medische handelingen op school? Is hiervoor een protocol op school aanwezig? F. Interventie (onder verantwoordelijkheid zorgcoördinator/zorgteam) Samen met de betrokkenen wordt een plan van aanpak op maat opgesteld. Hierin worden toetsbare doelen opgenomen (SMART) en een tijdstip waarop het zorgplan met de betrokkenen (tussentijds) wordt geëvalueerd. Naast de hulp van interne en externe professionals kunnen ook tips en adviezen worden gevonden op de Ziezon website (www.ziezon.nl) en in het boekje ‘Zorgen over, zorgen voor…’. Dit boekje kunt u aanvragen bij de consulent Onderwijs Zieke Leerlingen van het onderwijsadviesbureau in uw regio (zie de Ziezonwebsite voor contactgegevens). G. Evaluatie Het doel van de (periodieke) evaluatie is om met alle betrokkenen te bepalen of de doelen bereikt zijn. Afhankelijk van de resultaten wordt het ondersteuningsplan gecontinueerd, aangepast of beëindigd.


Verantwoording Een chronisch somatische aandoening is veelal levenslang aanwezig. De aandoening is niet te genezen, maar met behulp van medicatie en leefregels vaak wel in meer of mindere mate onder controle te houden. Veel van deze chronische somatische aandoeningen gaan gepaard met vermindering van kwaliteit van leven (Bakker et al, 2010). Voor de schoolsituatie betekent dit vaak langdurig en/of remitterend verzuim (Weitzman, 1986; Martinez & Erickan, 2009; Van Heesch, Bosma et al, 2012). Dit verzuim kan op verschillende vlakken gevolgen hebben voor de schoolontwikkeling van de leerling. Niet alleen is de kans groot dat leerlingen onvoldoende instructie krijgen om kennis en vaardigheden te ontwikkelen (Weitzman, 1986), er zijn ook minder mogelijkheden om de kennis en vaardigheden in de praktijk te brengen en zich zo metacognitieve en probleemoplossende vaardigheden eigen te maken (Martinez & Erickan, 2009; Van Heesch, Bosma et al, 2012). Bovendien blijkt dat leerproblemen bij chronisch zieke leerlingen in vergelijking met andere ‘gezonde’ leerlingen vaker ten onrechte niet gesignaleerd worden (Martinez & Erickan, 2009). Daarnaast is het hebben van een chronische ziekte een marker voor vroegtijdig schoolverlaten (Van Heesch, Bosma et al, 2012; De Ridder, Pape et al 2013). Een chronische ziekte kan derhalve enorme impact hebben op de ontwikkeling en de schoolprestaties van kinderen en adolescenten. Het is van groot belang om leerlingen met een chronische ziekte zoveel mogelijk kansen te bieden om onderwijs te volgen en hun onderwijsontwikkeling goed te monitoren. Bij het opstellen van het ondersteuningsplan zieke leerling is handelingsgericht werken als uitgangspunt gebruikt (Pameijer, 2009). Bij deze methodiek staat de onderwijsbehoefte van het kind centraal en wordt er oplossingsgericht gewerkt. Daarbij is de input van zowel ouders, als kinderen en leerkrachten van groot belang. De kracht ligt met name in de samenwerking en de afstemming met alle betrokkenen om realistische en meetbare doelen op te stellen en passende interventies te kiezen. Daarnaast zijn er regelmatig evaluatiemomenten, zodat het ondersteuningsplan zo nodig kan worden bijgesteld, zeker bij chronisch zieke leerlingen is het van belang om een vinger aan de pols te houden. Literatuur: Bakker et al. (2010) Zorgen over, zorgen voor. Ziezon, Landelijk netwerk Ziek-zijn & Onderwijs. De Ridder, K., Pape, K. et al. (2013). Adolescent health and high school dropout: A prospective cohort study of 9000 norwegian adolescents (the young-hunt). PLoS ONE, 8(9), e74954. Martinez, Y., & Erickan, K. (2009). Chronic illness in Canadian children: What is the effect of illness on academic achievement, and anxiety and emotional disorders? Child Care, Health and Development, 35(3), 391401. Pameijer N.K., (2009). Handelingsgericht werken: een handreiking voor het schoolteam, samen met collega's, leerlingen en ouders aan de slag. Den Haag, Acco. Van Heesch, H, Bosma, T, et al. (2012). Hospital admissions and school dropout: A retrospective cohort study of the ‘selection hypothesis’. European Journal of Public Health, 22(4), 550-555. Weitzman, M. (1986). School absence rates as outcome measures in studies of children with chronic illness. Journal of chronic diseases, 39(10), 799-808.


Bijlage A. Contactpersonen/informatie in de regio Consulenten Onderwijs Ondersteuning Op de website van Ziezon, het Landelijk Netwerk Ziek-zijn en Onderwijs www.ziezon.nl zijn de adressen en contactgegevens van de Consulenten Onderwijs Ondersteuning in uw regio te vinden. Daarnaast kunt u algemene en specifieke Informatie vinden over ziek zijn en onderwijs, de inzet van KlasseContact (onderwijs op afstand met behulp van videoconferencing) en zijn er per ziektebeeld handboeken voor het onderwijs te downloaden.

AED Leiden www.aed-leiden.nl tekst volgt

Landelijk werkverband epilepsie en onderwijs De onderwijskundig begeleiders van het Landelijk Werkverband Onderwijs en Epilepsie (LWOE) adviseren en begeleiden kinderen en jongeren met epilepsie in heel Nederland. Op de website leest u meer over de aanpak en vindt u de gegevens van de begeleiders in uw regio. http://www.lwoe.nl/

GGD Hollands Midden De Jeugdgezondheidszorg (JGZ) heeft tot doel het bevorderen, beschermen en bewaken van de gezondheid en de lichamelijke en geestelijke ontwikkeling van 0-19 jaar, zowel individueel als op populatieniveau. Het aanbod van JGZ is vastgelegd in het Basistakenpakket (BTP), dat wettelijk zijn beslag heeft gekregen in het Besluit Publieke Gezondheid. Eén van de taken van JGZ is om aan scholen, jongeren en ouders bij veelvuldig ziekteverzuim te adviseren. Het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) is een voor alle ouders en jongeren, herkenbaar, laagdrempelig centraal punt voor opgroei- en opvoedvragen, adequate en passende hulp en voor coördinatie van hulp. JGZ is één van de partners in het CJG. http://www.ggdhm.nl/thema-s/category/jeugdgezondheidszorg/

Regionaal Bureau Leerplicht Holland Rijnland tekst volgt


Ondersteuningsplan: Zieke leerling? Maak er werk van!

Recommend Documents