Onbegrepen lichamelijke klachten
Er zijn veel mensen met ‘onbegrepen lichamelijke klachten’, klachten waarvoor men (nog) geen verklaring heeft kunnen vinden op lichamelijk gebied. Onderzoek, doorsturen naar de specialist, en nog geen diagnose. Dan krijg je te horen: ‘Het zal wel psychisch zijn’; ‘Het zal wel van de spanningen komen’, of ‘U moet er maar mee leren leven’. Met dat antwoord ben je niet blij, maar ongerust. Hebben ze wel goed genoeg gekeken, hebben ze me wel serieus genomen, of, moet ik niet naar een betere arts toe? Soms word je kwaad omdat niemand raad weet met je klachten. Een deel van de mensen met onbegrepen lichamelijke klachten kan baat hebben bij psychiatrische, psychologische of psychotherapeutische deskundigheid. Om van de klachten af te komen of om het leven met de klachten beter aan te kunnen. Veel mensen met lichamelijke klachten kunnen zich dat moeilijk voorstellen. Daarom is deze folder gemaakt.
Hoe je lichamelijke klachten beter kunt begrijpen Wisselwerking tussen lichaam en geest Als we het hebben over lichamelijke en psychische klachten en problemen, dan lijkt het net of dat twee heel verschillende zaken zijn, maar dat is zeer zeker niet zo. Je bestaat uit stof en geest, en dat werkt op elkaar in. Je lichaam, dat ben je zelf, en daarmee doe je alles, daarmee denk je en daarmee voel je. Hoe je je voelt is te zien aan je lichaam, en je kunt dat ook bij anderen zien: iemand kan lachen, opgelucht zijn, blozen, bedrukt kijken of duidelijk zitten te balen. Je kunt trillen van woede of bleek zien van angst. Dit zijn normale psychische (gevoelens, emoties) én lichamelijke reacties. Ze komen tot stand doordat er in het lichaam boodschappen uitgewisseld worden tussen de hersenen en de lichaamsdelen. Problemen, teleurstellingen, onvrede en overbelasting uiten zich vaak geestelijk én lichamelijk. Als je je steeds druk over iets maakt, kan je hart sneller gaan kloppen, zonder dat je hart ziek is. Of als je ergens mee zit, kun je maagpijn krijgen. 2
Als je gespannen of overbelast bent, kunnen je spieren zich samentrekken met hoofdpijn, nekpijn of rugpijn als gevolg. Je kunt ook gaan hyperventileren (snel en oppervlakkig ademen) en dat geeft lichamelijke klachten zoals benauwdheid.
Opgekropte emoties en onvrede Veel mensen kunnen zich voorstellen dat, als je je gevoelens opkropt, dit ergens in je lichaam blijft zitten. Gevoelens van kwaadheid, woede, teleurstelling, verdriet, onvrede, balen, angst, onmacht die je wegduwt of opkropt, kan psychische en lichamelijke klachten in de hand werken. Daardoor kunnen je spieren zich krampachtig gaan spannen, net zoals wanneer je je heel even flink kwaad maakt. Als je vaak gespannen bent, krijg je steeds meer pijn, omdat je een krampachtige houding aanneemt. Mensen hebben dan vaak geen last meer van dat gevoel, het lijkt erop alsof de pijnlijke ervaringen zijn verschoven van het gemoed naar het lichaam. Soms kun je op zo’n manier lichamelijke klachten begrijpen en lichaamstaal verstaan. Maar de aanleiding is lang niet altijd duidelijk, bijvoorbeeld omdat er allerlei factoren een rol spelen bij de klachten. Veel vrouwen hebben bijvoorbeeld geleerd om lief en aardig te zijn en voor anderen te zorgen. Hun boosheid dat er voor hun eigen wensen nooit plaats is, slikken ze in en dat geeft vaak lichamelijke klachten, angsten en depressies. Zo wordt soms alles op ‘de overgang’ geschoven, terwijl teleurstellingen en onvrede belangrijker zijn. Ervaringen uit het verleden De oorzaak van onbegrepen lichamelijke klachten kan te maken hebben met emoties en ervaringen uit het verleden. Het kan bijvoorbeeld gaan om een moeilijke jeugd, of om seksueel misbruik. Mensen krijgen daar later vaak last van. Hierbij kunnen ook lichamelijke klachten optreden. Omdat bepaalde patronen zich dan al jarenlang vastgezet hebben, is het verband tussen de klachten en deze ervaringen niet zo duidelijk.
3
Draaglast en draagkracht Klachten kunnen ook ontstaan, als iemand een grotere last te dragen krijgt dan hij aan kan. Met draaglast worden de problemen, tegenslagen en teleurstellingen bedoeld, die we allemaal tegen kunnen komen in ons leven; met draagkracht wordt het vermogen bedoeld dat iemand heeft om met zijn draaglast om te gaan, er tegen opgewassen te zijn. Als je overbelast raakt, kun je lichamelijke klachten krijgen, terwijl het lichaam of je organen niet ziek zijn. Soms zijn er wel lichte afwijkingen, bij rugklachten bijvoorbeeld aan de wervels. Een zwakke plek die pas opspeelt als mensen te zwaar belast worden. Sommige mensen willen alles heel goed doen en nemen daarom te veel hooi op de vork. Als ze dan klachten krijgen, verbaast dat niemand. Maar zelf vinden deze mensen het vaak moeilijk aan te nemen dat er een verband is tussen hun lichamelijke klachten en overbelasting. Angst voor ernstige ziekten Mensen kunnen hun spanningsklachten opvatten als een waarschuwingssignaal. Iets zit hun niet lekker of ze worden te zwaar belast of ze vragen te veel van zichzelf. Maar, ze kunnen ook bang zijn dat er iets mis is met hun lichaam. Als je bang bent iets te mankeren, kan deze angst en spanning méér lichamelijke klachten veroorzaken. Als je steeds meer let op je lichaam, voel je steeds meer pijn en word je steeds angstiger. Op een gegeven moment draait alles om zorgen over je lichaam. Als klachten lang blijven bestaan Als er geen verklaring is gevonden voor je klachten krijg je vaak het gevoel dat ze je een aansteller of een zeur vinden. Als je al lang klachten hebt, komen er steeds meer problemen bij. Je kunt niet meer doen wat je eerst deed. Je bent bijvoorbeeld al tijden niet meer op je werk geweest of je bent veel vrienden en kennissen kwijtgeraakt. Voor de partner of de anderen thuis wordt het ook steeds moeilijker. Alles hoeft toch niet om de patiënt te draaien! Met je uitkering geeft het ook problemen als ze niets 4
vinden. Straks word je naar je werk gestuurd, terwijl je weet dat je niet kunt werken. En dan zeggen ze dat je maar eens naar een psychiater of een psycholoog moet gaan. Je bent toch niet gek! Sommige mensen vinden het vanzelfsprekend dat spanningen, onvrede of problemen een rol kunnen spelen bij lichamelijke klachten. Anderen zien dat voor zichzelf totaal niet, omdat ze denken dat alles is opgelost als de lichamelijke klacht maar weg is. Zeker als mensen al langere tijd lichamelijke klachten hebben, is het onduidelijk wat oorzaak is en wat gevolg. Waren er eerder lichamelijke klachten of zijn deze klachten een gevolg van problemen of spanningen? Soms zijn de klachten begonnen na een moeilijke periode of na een ingrijpende gebeurtenis, soms is er geen duidelijke oorzaak.
Diagnoses op psychisch gebied bij onbegrepen lichamelijke klachten Ziektebeelden op psychisch gebied Soms kun je klachten niet begrijpen vanuit spanningen of problemen, maar passen je klachten wel bij een ziektebeeld op psychisch gebied. Dat kan belangrijk zijn, omdat er bij bepaalde diagnoses op psychisch gebied een gerichte behandeling mogelijk is. Depressie Een depressie kan zich uiten in allerlei lichamelijke klachten. Als je een depressie hebt, ben je somber, lusteloos, heb je geen plezier meer in dingen waarin je dat voorheen wel had, zit je in de put. Ook kun je moeite hebben om je te concentreren en slaap je slecht. Lichamelijke klachten die vaak voorkomen zijn: vermoeidheid, gebrek aan eetlust, afvallen, pijn in hoofd, nek, maag of buik, duizeligheid of een raar gevoel in het hoofd, zwaar gevoel in armen en benen, obstipatie. De lichamelijke klachten kunnen zo op de voorgrond staan, dat de depressie daardoor over het hoofd gezien wordt. Als lichamelijke klachten de uiting zijn van een depressie, kun je vaak geholpen worden met een combinatie van antidepressieve medicijnen en gesprekken. 5
Paniekstoornis en agorafobie Bij een paniekstoornis zijn er aanvallen van paniek met angstaanjagende lichamelijke verschijnselen: zweten, hartkloppingen, benauwd gevoel, duizeligheid of het gevoel flauw te vallen of te stikken, beven, raar gevoel in de maagstreek, pijn in de borst, tintelingen in de ledematen. Je denkt dood te gaan of gek te worden of de controle over jezelf te verliezen. Paniek kan gepaard gaan met hyperventilatie. Als je bang bent een paniekaanval te krijgen, kun je vrees krijgen voor plaatsen waar je niet gemakkelijk weg kunt komen, of waar je geen hulp denkt te kunnen krijgen. Je durft dan bijvoorbeeld niet alleen op straat of naar een winkel. Dit wordt agorafobie genoemd. Agorafobie en paniekstoornis komen vaak tegelijkertijd voor. Er ontstaat angst voor de angst en je gaat steeds meer vermijden ergens (alleen) heen te gaan. Paniekstoornis en agorafobie kunnen behandeld worden met gedragstherapie (een gespecialiseerde vorm van gesprekstherapie); deze kan gecombineerd worden met bepaalde antidepressieve medicatie. Somatoforme stoornissen Bij een somatoforme stoornis staan hardnekkige lichamelijke klachten, bijvoorbeeld pijn, centraal. Soms zijn psychische factoren of stress duidelijk aanwijsbaar, soms is de oorzaak onduidelijk. Deze ziektebeelden zijn vaak moeilijker te behandelen dan stoornissen waarbij angst of depressie op de voorgrond staan. Overige stoornissen Onbegrepen lichamelijke klachten kunnen ook voorkomen bij andere stoornissen die gepaard gaan met angst en bij verslavingen aan alcohol of medicijnen. Er zijn nog andere diagnoses op psychisch gebied, maar die komen minder voor. Bij het chronische moeheidssyndroom (myalgische encephalitis, ME) komen allerlei lichamelijke klachten voor en vooral een hele hardnekkige zware moeheid. De oorzaak van dit ziektebeeld is nog onbekend. 6
Bij sommige patiënten is een depressie een (gedeeltelijke) verklaring hiervoor. Deze mensen hebben vaak ook veel van zichzelf gevergd waardoor ze zich overbelast hebben, lichamelijk en geestelijk.
Hoe verder? Wat kun je zelf doen en welke hulp kun je krijgen? Belangrijk is dat je probeert te luisteren naar je lichaam. De klachten kunnen een signaal zijn, een rem of een protest, waarmee je gebaat kunt zijn om je leven bij te sturen. Misschien kun je zelf erachter komen waardoor je de klachten gekregen hebt. Als je er zelf of met de hulp van je huisarts niet uit komt, kan het nuttig zijn om hulp te zoeken in de geestelijke gezondheidszorg, om na te gaan wat er aan de hand kan zijn. Misschien lukt het met psychiatrische, psychologische of psychotherapeutische hulp om van de klachten af te komen of te leren ermee om te gaan. Aanvullende informatie Meer weten over onbegrepen lichamelijke klachten en wat er aan te doen valt? Vraag de uitgebreidere brochure vragen aan de arts of verpleegkundige. Over ‘depressie’ en ‘paniekstoornissen en fobieën’ bestaan aparte voorlichtingsfolders, uitgegeven door de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Deze kun je downloaden en printen van de website van de vereniging www.nvvp.net onder ‘voorlichting’ of bestellen via Postbus 20062, 3502 LB Utrecht. Waar kun je terecht voor hulp? Voor gespecialiseerde hulp bij onbegrepen lichamelijke klachten met een psychische achtergrond kun je terecht bij een polikliniek psychiatrie of een andere instelling voor geestelijke gezondheidszorg en soms ook bij een eerstelijns- of ziekenhuispsycholoog.
7
Adres en telefoonnummer Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis Weg door Jonkerbos 100 6532 SZ Nijmegen PAAZ (A14) Telefoon: (024) 365 80 50 Website: www.psychiatrie.cwz.nl
8
G425-D / 06-09
De tekst van deze folder werd samengesteld door mede-werkers van de polikliniek psychiatrie van Reinier van Arkel en het Bosch Medicentrum te ‘s-Hertogenbosch in overleg met patiënten en huisartsen. (redactie: mw. dr. W. Buis en mw. M. van Eenbergen)
