OMDAT MIJN OPA OOK AL TROMPET SPEELDE LIEFDE VOOR JE INSTRUMENT BLAZERS VERTELLEN MUZIEK IS DE SPECIE VAN DE SAMENLEVING. Blaasmuziek in Overijssel

Blaasmuziek in Overijssel

LIEFDE VOOR JE INSTRUMENT BLAZERS VERTELLEN

PETER KLEINE SCHAARS:

PRIJS € 3,95

“MUZIEK IS DE SPECIE VAN DE SAMENLEVING”

OMDAT MIJN OPA OOK AL TROMPET SPEELDE

bovenkop

8

Inhoud 24

5 Voorwoord ACHTERGRONDEN 6 Eerst even dit … 8 Adolphe Sax 12 Toeteren in de hooischuur van grandcafé Fanfare 18 Trompet, kornet en bugel: het verschil 20 Cijfers en feitjes 28 Muziekvereniging Wilhelmina begon als fabrieksorkest 36 Muzikale families 52 “Het Wimbledon van de blaasmuziek” 52 Majorette – echte topsport 53 Niet alleen blazers 54 Rijke blaashistorie in Overijssel 58 Oude en jonge instrumenten

18

Trends en ontwikkelingen 14 De voorzitter aan het woord 46 De jeugd aan het woord 48 MuziekPlatform Oost 49 Maakt muziek slim? 49 Mijmeren over de toekomst

52

Over Blazen is een uitgave van

Vormgeving

gesteld door Brassatelier de Wilde,

Odeon De Spiegel Theaters, Stichting

Luna 3, Utrecht

de familie Schippers en diverse

MuziekPlatform Oost en PassworD

over blazeN

30

47

Colofon

2

26

verenigingen

brand fusion

Fotografie

Najaar 2013

Edwin Goed, Zwolle

Aan dit magazine werkten

ISBN 978-90-821391-0-5

Ties van der Heide, Zwolle

mee: alle geïnterviewden, Gijsje van

Jane Lasonder Photos, Zwolle

Honk, Willem Verdaasdonk, Joke Zwaal

Eindredactie

Joke Zwaal, Heino

Willem Verdaasdonk en Joke Zwaal

Stefan Schipper, Vriezenveen

Druk

PassworD brand fusion, Heino

Museum of Making Music, VS

Sonodruk, Heino

www.taaluilen.nl

Voorts zijn foto’s ter beschikking

Blazers en hun instrument 10 Desiré en haar sousafoon 16 Dinant en zijn fagot 24 Mirthe en haar mellofoon 26 Joep en zijn trombone 32 Jan en zijn midwinterhoorn 33 Leon en zijn panfluit 34 Onder de kilt? Sokken en schoenen 44 Sandra en haar piccolo 50 Arjan en zijn klarinet 56 Roland en zijn bastuba

De praktijk 15 Blaasmuziek op de regionale zender 21 Over ruim een jaar geven we een concert 22 Maatwerk 30 Een woud van blaasinstrumenten 42 tismawajewendBand 43 Tim Wes was here 59 Virtuoos op het bierflesje Opleidingen 38 Jos en zijn docent David 40 Lachen, spelen en doorzetten 41 Gesamtkunst 47 Joanne en haar leerling Evelien

R

ij in Overijssel op een willekeurig moment naar een willekeurige plaats. Stap even van de fiets of uit de auto. Even goed luisteren … De kans is levensgroot dat er ergens blaasmuziek klinkt. Uit een woonhuis, een clubgebouw of gewoon buiten, een paar straten verderop. Wat zijn er in onze provincie onvoorstelbaar veel mensen met passie voor blaasmuziek. Als schrijvers en samenstellers van deze glossy hebben we de kans gekregen een aantal van hen te spreken. Noem het gerust een buitenkans, want het was genieten. Mooie verhalen hebben we gehoord. Over de eerste lessen. Over de vereniging. Het concours. Die lastige solo die bij de uitvoering toch heel erg goed ging, met achteraf het compliment van de dirigent en het applaus van het publiek. Blaasmuziek is een en al beleving. De repetitie op de vaste avond en de borrel met zijn allen na die tijd. Tussen muziek en gezelligheid zit nooit een valse noot. O ja, tijdens het schrijven van deze glossy heeft minstens één Overijsselaar besloten een blaasinstrument te gaan bespelen. Een van ons heeft aan het eind van een interview spontaan een saxofoon gehuurd. Weer een woonhuis in onze provincie waar voorbijgangers even blijven staan om mee te luisteren om vervolgens met een glimlach op het gezicht verder te wandelen. De ander is inmiddels een virtuoos op luchttrombone maar zijn enthousiasme voor blaasmuziek is even groot. We wensen je veel leesplezier. Willem Verdaasdonk en Joke Zwaal eindredacteuren

EXEMPLAREN BESTELLEN? Mail naar [email protected]

over blazen

3

VOORWOORD

Bach, Tilz of Alexander

R

uim acht jaar al staat er een grove stenen beker op mijn bureau. Boordevol pennen en een afstandsbediening van de flatscreen waarop ik aangeboden programmamateriaal kan bekijken. Al die tijd liggen onder in die beker, heel trouw drie zilveren mondstukken op me te wachten. Vincent Bach, Bruno Tilz en Alexander. Zo af en toe kijken ze me aan. Ik heb ze niet weggedaan. Mijn Alexander-hoorn waarop ik jarenlang speelde, heb ik destijds verkocht. Het spelen kwam er niet meer van. Veel te druk. Het zou zonde zijn geweest de hoorn jaren in de koffer op te sluiten. De mondstukken zijn verkleurd … maar de zilverpoets staat klaar! Want morgen krijg ik zomaar een hoorn te leen van fanfare Excelsior! Het kriebelt weer. Ik wil weer spelen maar moet dus eerst een paar maanden flink studeren. Proberen op niveau te komen, lipspanning opbouwen, beslissen welk mondstuk …

Kortom, het kriebelt. En dat is omdat om mij heen de blazerswereld zich beweegt, flink aan de weg toetert. De Hrfstwnd waait over vanuit Gelderland naar Overijssel. Iedereen heeft het over de kracht van de blaasmuziek. Wie muziek maakt, spreekt dezelfde taal. Ongeacht kleur, rang of stand. In een vereniging, orkest(je) of daarbuiten … Mensen en hun muziek komen vanuit hun ziel bij elkaar! Vanwege diezelfde taal, datzelfde gevoel. Ook ik heb dat jarenlang ervaren. In orkesten, ensembles, besturen, zelf musicerend, bij muziekverenigingen of orkesten in binnen- en buitenland. En voel het nog dagelijks. Ik wens de ‘blaas-beweging’ heel graag veel nieuwe zielsverwanten toe! In mij heeft u er eentje gevonden. Ik heb besloten: ik kies voor Vincent Bach, ik sluit me bij u aan.

Gijsje van Honk Odeon De Spiegel Theaters, Zwolle

4

over blazeN

over blazen

5

ACHTERGROND

ACHTERGROND

Eerst even dit ...

Brassband midden 19e eeuw, Engeland

JazzArt Orchestra Zwolle, foto Edwin Goed

Een brassband bestaat alleen uit koperblazers plus slagwerk. In de ideale samenstelling telt een brassband altijd 26 instrumenten. Daaronder veel scherp koper, waardoor het uitgevoerde werk vaak spectaculair is.

Fanfare midden 19e eeuw, Duitsland

V

eel muziekinstrumenten maken gebruik van lucht om geluid te produceren. Ze worden aerofonen genoemd. Voorbeelden zijn trompet, saxofoon, fluit, doedelzak, orgel en accordeon. Blaasinstrumenten zijn instrumenten waarin lucht in trilling wordt gebracht door op het instrument te blazen met de mond. Voor het blazen is vaak een zekere druk nodig (ademsteun) en het juist gebruiken van de lippen om de luchtstroom te sturen of tot trilling te brengen (embouchure). Het is niet het materiaal dat bepaalt of een instrument tot de koperblazers of tot de houtblazers behoort, maar de wijze van aanblazen. Zo zijn een zilveren dwarsfluit en een koperen saxofoon toch houtblazers.

Een fanfare bestaat alleen uit koperblazers plus slagwerk, aangevuld met saxofoons. De bugels voeren de boventoon. Zij maken ongeveer dertig procent van de bezetting uit. Fanfarekorpsen zijn van oudsher bekend van het marcheren op straat, maar tegenwoordig zijn het steeds meer volledige concertorkesten. Sommige hebben zich bijvoorbeeld ontwikkeld tot showbands die taptoe lopen.

Bigbands ontstonden in het midden van de vorige eeuw, in de swingperiode van Glenn Miller. De bezetting omvat saxofoons, trompetten, trombones en een ritmesectie, waaronder soms ook gitaar. Bij een bigband denk je al snel aan jazzmuziek, maar tegenwoordig worden ook andere muzieksoorten gespeeld.

Dweilorkest midden 20e eeuw

Harmonieorkest eind 18e eeuw, Frankrijk Een harmonieorkest bestaat uit koperblazers en houtblazers plus slagwerk. Een harmonie speelt in concertzalen, maar ook bij feestelijke gelegenheden. De bezetting kan variëren, maar de klarinetten zijn altijd het grootst in aantal en geven het orkest daarmee een heel eigen klank.

Bigband midden 20e eeuw

Kamper Trompetter Korps

Een dweilorkest is een muziekkapel bestaande uit blazers en slagwerkers. De sousafoon valt op in het geheel. De muziek is feestelijk en men speelt vaak buiten, bij gelegenheden als carnaval, maar ook bij grote sportwedstrijden als schaatsen en voetbal.

Dameskapel Slipgevaar Ootmarsum Harmonieorkest Wilhelmina Glanerbrug 6

over blazeN

over blazen

7

ACHTERGROND

ACHTERGROND

Adolphe

Sax

Talentvol en geniaal Adolphe startte zijn muzikale carrière met de algemene opleiding aan de Koninklijke Muziekschool in Brussel. Hij volgde er ook klarinetlessen. Al op 15-jarige leeftijd deed hij mee aan zijn eerste competitie. Talentvol persoontje dus. Maar Adolphe was niet alleen een muzikaal talent, hij bleek een geniaal uitvinder te zijn. Hij verbeterde tal van instrumenten en had talloze plannen voor nieuwe. Voor een stoomorgel bijvoorbeeld. Pechvogel Zijn jeugd verliep erg tragisch. Hij kon amper fatsoenlijk staan. Viel van drie verdiepingen naar beneden, waarbij hij zijn hoofd hard stootte tegen een steen. “Die is dood”, dacht iedereen. Op zijn derde dronk hij een kopje gif, daarna at hij een speld op. Nog later verbrandde hij zich ernstig bij de explosie van kruit voor geweren. Hij ontsnapte aan de verdrinkingsdood en hij verbrandde zich aan een pan. Zijn moeder beweerde dat hij voor het ongeluk geboren was. “Die wordt niet oud.” En toch zou het nog goed komen.

8

over blazeN

Dinant, de geboorteplaats van Adolphe Sax

het verbeteren van de basklarinet, die hij voorzag van een nieuw 24-kleppensysteem.

Berlioz over de saxofoon "Het grote voordeel is de variatie in accent, soms ernstig, soms kalm, soms ongeduldig, dromerig, of melancholisch, of vaag, zoals een echo, zoals het onduidelijk geklaag van de wind in het struikgewas, of beter nog: de mysterieuze vibraties van een bel, lang nadat die aangeslagen is; er bestaat voor zover ik weet geen enkel ander instrument dat deze bijzondere resonantie voortbrengt, die aan de rand van de stilte ligt."

Achter een gordijn Op de Brusselse industrietentoonstelling van 1841 gaf Adolphe Sax een eerste officiële demonstratie van zijn grootste uitvinding: de saxofoon, de stem van Sax. Hij had het patent nog niet op zak en daarom speelde hij achter een gordijn. Niemand kon helaas zien welk instrument die hemelse klanken voortbracht. Het was een tamelijk onverwacht vervolg op een van zijn eerste experimenten:

Een complete familie Een Franse generaal vroeg hem de Franse militaire muziekkapellen van betere instrumenten te voorzien. Dat was de wending die zijn leven nodig had. Hij creëerde meteen maar de rest van de saxofoonfamilie. In datzelfde jaar kwam Sax in contact met componist en muziekcriticus Hector Berlioz, een zeer invloedrijk man in de Franse muziekwereld. Berlioz bleek mateloos enthousiast over Sax en zijn uitvinding en schreef een lovend artikel in de Franse en Belgische pers. Daarna ging het allemaal heel snel. In 1843 opende Sax in Parijs zijn eerste instrumentenfabriek: ‘Adolphe Sax & Cie’. Een berg schulden Hoewel Sax negen levens leek te hebben, is hij nooit rijk geworden van zijn uitvindingen. Sterker nog, hij liet zijn nazaten zelfs een berg schulden na … Hij overleed op 4 februari 1894 en werd begraven op het kerkhof van Montmartre.

over blazen

9

Slipgevaar De sousafoon is een instrument voor echte kerels. Maar daar laat Desiré Groothuis (43 jaar) zich niet door afschrikken. Zij speelt sousafoon in de dameskapel Slipgevaar uit Ootmarsum. En dat doet ze met ontzettend veel plezier. “Als je bezig bent met muziek, gaan alle sores even aan de kant.” Kippenhok Slipgevaar speelt Nederlandstalige feestmuziek, schlagers en pop of disco uit de jaren zeventig. Desiré zit in de muziekcommissie en die stelt samen met de orkestleider het repertoire vast voor optredens. Met een klein clubje dus. “Anders wordt het een kippenhok. Dan wil de één bijvoorbeeld iets niet meer spelen omdat ze zere lippen heeft, of de ander omdat ze geen lucht meer heeft: “Ik heb ’t d’r oet!” Tien kilo om de nek Het is niet zo vanzelfsprekend, een vrouw met een sousafoon. Het is bijna tien kilo om je nek, en dat een dag lang. En je moet ook behoorlijk wat longinhoud hebben. Het zijn dan ook meestal mannen die de sousafoon bespelen. Zelfs in dameskapellen. “En die kerels laten zich natuurlijk maar wat graag door de dames vertroetelen, ha, ha!”

HEEL WAT SOESA De sousafoon is vernoemd naar John Sousa, die hem trouwens niet heeft uitgevonden. Die eer valt te beurt aan J.W. Pepper.

Drie delen De sousafoon is een ingewikkeld instrument om op te bouwen. Hij zit in drie delen in een grote tas die Desiré overal heen moet sjouwen. “Tegen de tijd dat ik hem in elkaar heb gezet, staat de rest al vijf minuten te popelen om te beginnen. Maar gelukkig helpen ze me wel. Het is een leuke wereld, de muziekwereld. Met vriendelijke, behulpzame en gezellige mensen.”

Een sousafoon kan heel oud worden omdat hij minder gevoelig is voor schade. De beker heeft een diameter van ongeveer 66 centimeter. Het hele instrument is meer dan een meter hoog. Een sousafoon die volledig van koper is, weegt al gauw 20 kilo. Is de body van glasvezel of polyester, dan weegt hij nog altijd zo’n 10 kilo. Sousafoons hebben drie ventielen. De tonen worden gevormd door hoger of lager op het mondstuk te blazen en gelijktijdig de kleppen in te drukken.

Tips van echtgenoot Evert Maak het jezelf niet te moeilijk. Je bent waarschijnlijk de enige sousafoon en niemand hoort het als je eens een nootje fout speelt. Leg hem op tijd aan de kant. Anders wordt het een ‘hernifoon’. Laat je niet opjagen. Het simpelweg in elkaar zetten en uit elkaar halen van de sousafoon kost nu eenmaal meer tijd dan het pakken van een trompet of een trombone.

10

over blazen

De sous De sousafoon van Desiré stond al ruim tien jaar ongebruikt op zolder. Hij was eigenlijk van echtgenoot Evert. Desiré zelf speelde

Desiré … en haar sousafoon de bariton. Maar ‘de sous’, zoals Desiré hem liefkozend noemt, had altijd al naar haar gelonkt. Dus toen Slipgevaar haar vroeg of ze hem niet eens wilde proberen, stapte ze resoluut over. De diepte in “Weet je, de sous past gewoon bij mij. Hij hoort bij het lage koper en gaat zo mooi de diepte in. Het is de basis onder de muziek, de achtergrond. Daarbij voel ik me op mijn plek; voor mij is dit echt de ultieme combinatie: de sousafoon, de muziek, de vrouwen van Slipgevaar en ik.” over blazen

11

ACHTERGROND

bovenkop fanfare

Toeteren in de hooischuur van grandcafé Fanfare

I

n Giethoorn staat aan het Binnenpad grandcafé Fanfare. Hier werd een deel van de opnames van de film Fanfare gemaakt en het café is daardoor nog steeds een toeristische trekpleister. De scène met de rondfladderende kippen werd bijvoorbeeld opgenomen in de huidige achterzaal. Die was toen nog een hooischuur. In het café zijn de sporen van Fanfare overduidelijk. De film wordt permanent afgespeeld op een televisiescherm en in een hoek van het café hangen de muren vol met foto’s en het plafond vol met blaasinstrumenten. De hooischuur is omgedoopt in Tubazaal.

12

over blazeN

Sinds 2007 zijn Arie-Willem en Natasja Vermeij de uitbaters van het grandcafé. Natasja verbaast zich er nog elke dag over hoe de film na al die jaren nog steeds leeft. “We verkopen elk jaar zo’n 300 dvd’s van de film. Ook komen er met vaste regelmaat blaasorkesten bij ons langs. Om even rond te kijken of om gewoon lekker met zijn allen te spelen. Onlangs nog een korps uit het Brabantse Maaskantje.” Ze kijken bij grandcafé Fanfare ook niet op van groepen toeristen uit China of Japan. “Ze komen binnen met in hun hand een boekje met allemaal Aziatische tekens en daar staat dan ineens het woord Fanfare tussen", lacht Natasja.

fanfare, de film

Tip: Elk fanfare- of

harmoniekorps dat komt

spelen bij grandcafeé Fanfare krijgt van ArieWillem en Natasja een

gratis rondvaart voor het hele korps aangeboden.

‘Fanfare’ (1958) was de eerste Nederlandse speelfilm ooit. De film werd geregisseerd door Bert Haanstra en was een doorslaand succes door de combinatie van beeld, humor en muziek. De film speelt zich af in het fictieve dorpje Lagerwiede dat één goede fanfare telt met de fraaie naam ‘Kunst en Vriendschap’. Deze fanfare wil deelnemen aan een concours. Tijdens de voorbereiding op dat concours krijgen twee muzikanten ruzie. Het verdeelt de fanfare en het dorp in twee kampen die beide op eigen titel willen deelnemen aan het concours. Een componist schrijft voor beide orkesten een afzonderlijke compositie. Op het eerste gehoor lijken het twee totaal verschillende stukken. Na veel ruzie en ellende arriveren beide orkesten gelijktijdig op het podium van het concours en beginnen ook gelijktijdig hun eigen stuk te spelen. Dan blijkt de muziek van beide fanfares perfect in elkaar te passen. Ze winnen gezamenlijk het concours. Er is weer vrede in Lagerwiede. blazers

13

TRENDS

PRAKTIJK

Femke Gerritsen Is 29 jaar Werkt in het onderwijs, weet veel van iPads in de klas, Is zeer ambitieus, Speelt zelf trompet, Is voorzitter van muziekvereniging Unisson in Boekelo, deze vereniging heeft een Vindt het mooie van Unisson harmonieorkest Dat we een rijke historie en slagwerkgroep van 115 jaar hebben en dat

De voorzitter aan het woord

jong en oud het gezellig hebben met elkaar. Lid zijn bij ons is veel meer dan alleen maar muziek spelen.

Legt de muzikale lat

Niet al te hoog. “De warmte van de vereniging is veel belangrijker.” Ziet als jaarlijks hoogtepunt

Het paasontbijt op tweede paasdag. Na een muzikale ochtend eieren zoeken in het bos. “Lekker en gezellig en alle leden komen erop af.”

O

verijssel, Limburg en Brabant zijn de provincies van de HaFaBra-muziek (harmonie, fanfare en brassband). RTV-Oost wijdt er twee speciale programma’s aan. Niet alleen om het enthousiasme voor blaasmuziek in Overijssel aan te wakkeren, maar ook omdat deze muziek het verdient. Het is namelijk veel meer dan de ‘hoempapa’ waar veel mensen de muziek mee associëren.

Als de mensen met het laatste liedje in hun hoofd naar huis fietsen. Femke verdeelt haar blazers in drie groepen Mopperkontjes (maar ze blijven wel) Fanatiekelingen (oefenen zich te pletter) Recreanten (komen vooral voor de gezelligheid)

Arthur Kamp Is eerste klarinettist in het Orkest van de Koninklijke Luchtmacht. Speelt ook in kleinere settings. Studeerde aan het conservatorium in Enschede, Amsterdam en Maastricht

‘V

oor de muziek uit’ loopt al vanaf 1995 en moet ervoor zorgen dat er genoeg aandacht is voor blaasmuziek in de provincie. Dat lukt Arthur prima want het programma wordt goed beluisterd. “Elke week kiezen een paar duizend

Broedt op

Een concert over historische personen en historische gebeurtenissen.

Meld het Arthur Geeft je vereniging binnenkort

een uitvoering? Zijn jullie trots op het nieuwe repertoire? Is er binnenkort een optreden? Meld

14

over blazeN

‘Even uitblazen’ Zaterdag van 19.00 uur tot 20.00 uur Presentatie: Geert Sprick Programma met blaas- en volkstümliche muziek. ‘Voor de muziek uit’ Zondag van 19.30 uur tot 20.00 uur Presentatie: Arthur Kamp Programma met informatie over harmonie-, fanfare- en brassbandmuziek in Overijssel.

Vindt de repetitie op de vrijdagavond geslaagd

Uniform aan of uit?

“Tja, ik heb er een beetje een haat-liefdeverhouding mee. Voor mij is een uniform op een of andere manier verbonden met een krachtige presentatie en een hoog muzikaal niveau. Maar ik vind dat je de outfit aan de gelegenheid moet aanpassen. Dat doe je met de muziek immers ook.”

Blaasmuziek op de regionale zender

het Arthur via [email protected]

mensen ‘uitzending gemist’ via internet. Dat zegt wel iets. Natuurlijk wordt er bijvoorbeeld rond Ommen heel goed geluisterd als we in het programma aandacht besteden aan iets of iemand uit die plaats. Dat kun je heel mooi zien aan de ip-adressen. Ook in de achterhoek zitten trouwens veel luisteraars.” Het is voor Arthur niet al te moeilijk om actueel te zijn. “Als er iets nieuws op cd verschijnt, krijg ik het toegestuurd." Het andere geluid Arthurs orkest laat het andere geluid van de luchtmacht horen. “We zijn het swingende orkest van defensie, maar ook spelen we in Normandië bij de herdenking van de oorlog. In Canada hebben we een aantal bevrijdingsconcerten gegeven. We laten steeds meer onze maatschappelijke betrokkenheid zien.” Geweldig mooi Arthur vindt zijn baan geweldig. “Veel afwisseling, en je speelt altijd voor mensen die blij zijn. Je komt op de meest vreemde plaatsen waar altijd wel iets gebeurt. En muziek maken is natuurlijk het mooiste wat er is.” On tour Arthur is er maar druk mee. De luchtmacht bestaat 100 jaar en om dat te vieren, geeft het orkest 40 concerten in het land. Soms in grote theaters of sporthallen. Soms buiten, want het orkest loopt ook taptoes.

over blazen

15

“Donderse rotbuks, wat kun ie bloazn” TAKKENBUNDEL Fagotto is Italiaans voor takkenbundel. Daar is de fagot met een behoorlijke dosis creativiteit naar vernoemd. Het instrument is van hout en bestaat uit een lange buis die ‘dubbelgevouwen’ is zodat hij beter hanteerbaar is.

Als je in Rijssen naar Dinant Rozendom (61) vraagt, is de kans groot dat ze geen idee hebben wie hij is. Vraag je echter naar ‘n buks’, dan weet het hele dorp wie je bedoelt. In Rijssen hebben mensen nog bijnamen. 'n Buks speelt fagot bij muziekvereniging Wilhelmina in Rijssen. Als je hem hoort en ziet spelen, zou je willen dat je het zelf ook zo kon. Wat een passie en enthousiasme! “Ben je gek?!” Op zijn tiende kocht de kleine Dinant, toen nog ‘buksje’, stiekem een blokfluit. Zijn ouders vonden dat maar niks. “Ben jij gek?! Ga maar bij de muziek.” Zo kwam Dinant bij de Rijssense muziekvereniging Wilhelmina terecht. Daar speelde hij jarenlang klarinet. In 1996 hadden ze iemand nodig voor de fagot. Er moest een muzikaal gat opgevuld worden en er waren nieuwe instrumenten aangekocht. Het klikte meteen en die liefde voor de fagot is nooit meer overgegaan. Geef ‘n buks trouwens een dwarsfluit en hij speelt er ook zo op los. Een rasechte blazer. Hoogtepunt Absoluut hoogtepunt was een concours in Nijmegen in 1976. Dinant viel in voor een andere muzikant. “In die tijd oefende ik wel 8 uur per dag.” In zijn stuk zat een ingewikkelde solo die hem bijzonder goed afging. De dirigent stak zijn enthousiasme niet onder stoelen of banken. “Donderse rotbuks, wat kun ie bloazn.” Wilhelmina won het concours met glans.

Dinant … en zijn fagot DUBBELRIET De fagot behoort tot de houtblazers vanwege de wijze waarop de klank wordt gevormd. Hij wordt aangeblazen op een dubbelriet. De klank van de fagot is heel karakteristiek en goed te horen in bijvoorbeeld de Bolero van Ravel. Een fagot kost al gauw meer dan tienduizend euro.

16

over blazen

Sjekkie d’r bie Wie lang speelt, heeft veel verhalen. Zo weet Dinant te vertellen dat er ‘vroeger’ tijdens het spelen geregeld gerookt werd. Sjekkie op de rand van de lessenaar, acht maten rust, hijs aan het sjekkie, “jongens doar giet weer hen”, en dan weer blazen. “De dirigent zei d’r niks van.” Ook herinnert hij zich nog een slagwerker die zijn pruimtabak tussen de bekkens door met enorme precisie meters ver weg in een kwispedoor spuugde.

Ezelsveulen en schapekop Niet iedereen in het orkest had evenveel muzikaal talent. Het kostte soms veel moeite om mensen ritmes aan te leren. “De dirigent wist daar wel raad mee. Hij liet ze zichzelf ‘eee-zelsveulen-en-schaaa-pekop’ noemen en dan hadden ze meteen het goeie ritme te pakken.” ’n Buks lacht erbij met lichtjes in zijn pretogen. Hij heeft een boel droge humor, die Dinant. Geen wonder dat hij ook schrijft voor de Rijssense Revue.

over blazen

17

ACHTERGROND

ACHTERGROND

Trompet, kornet, bugel: het verschil

Overeenkomst: 1. koperblazers 2. het geluid ontstaat door trilling van de lippen tegen het mondstuk 3. drie ventielen

KORNET • stamt af van de posthoorn (begin 19e eeuw) • mildere toon omdat de buis al vanaf het zeer nauwe mondstuk uitloopt • ruimere bochten • stemming in BH en EH • muziekgenres: jazz, pop en rock, brassbands (tien kornetten), dweilorkesten • bekende kornettisten: Louis Armstrong, Scott Joplin

TROMPET • zeer lange historie (zie Trompetten van Toetanchamon) • vrijwel geheel cilindrische buis • vrij hoge, doordringende toon omdat de buis pas bij de beker uitloopt • totale lengte buis van 116 cm tot 202 cm • stemming in C, BH, D, F en EH • uiteenlopende muziekgenres: klassiek, pop, jazz, harmonie, fanfare • bekende trompettisten: Miles Davis, Louis Armstrong, Chet Baker

BUGEL (FLÜGELHORN) Trompetten van Toetanchamon De oudste trompetten zijn de trompetten van Toetanchamon. Ze werden gevonden in de graftombe van farao Toetanchamon, verpakt in riet, en dateren van ca. 2000 v.C. Een is van zilver, de ander is van brons. De zilveren trompet is een aantal keer bespeeld, waarvan één keer voor de BBC in 1939. Tijdens de uitzending viel de

18

over blazeN

trompet uit elkaar, maar met veel moeite kon hij uiteindelijk weer worden gerestaureerd. Nadien is de trompet niet of nauwelijks meer gebruikt. Tegenwoordig liggen beide muziekinstrumenten in het Egyptisch Museum te Caïro. De zilveren trompet werd daar in 2011 nog uit gestolen, maar werd kort daarna teruggevonden in de metro van Caïro.

• uitgevonden door Adolphe Sax • warme, ronde toon omdat de buis al vanaf de ventielen wijd uitloopt • ruimere bochten • totale lengte buis van 98 cm tot 130 cm • stemming in BH en EH • muziekgenres: fanfare, brassband (slechts één bugel) • bekende bugelspelers: Kyteman over blazen

19

ACHTERGROND

praktijk

Muziek raakt nooit 'op'. Er zijn

Op dit moment zijn er

104 1

dweilorkesten in Overijssel geregistreerd. Dalfsen heeft er Oldenzaal heeft er maar liefst

15

1965

In was de mondharmonica het 1e instrument dat buiten de dampkring werd bespeeld.

oneindig veel combinaties te maken met akkoorden en instrumenten.

Aan het Wereld Muziek Concours in Kerkrade werd dit jaar meegedaan door ca. 20.000 musici.

Het werd bezocht door ruim een

half miljoen bezoekers. Het oudste harmonieorkest van Overijssel is het Stedelijk Orkest Kampen dat is opgericht in

De fagot heeft een totale buislengte van bijna

3 meter

1842

Bijna alle orkestinstrumenten overschrijden

80 dB,

de wettelijk geaccepteerde grens voor geluidsniveau.

Cijfers en feitjes De mens heeft een longinhoud van 4 tot 6 liter.

Vereiste longcapaciteit: 3 liter voor trompet, 4,8 liter voor bastuba.

Er zijn ongeveer 6

Calorieverbruik per uur: saxofoon

140 kcal trompet

175 kcal, tuba

280 kcal

D

e muziekcommissie heeft samen met de dirigent het repertoire uitgezocht. Iedereen is enthousiast. Eén vraagje nog: “Hoe komen we aan de bladmuziek …?”

2013 508 In augustus

over blazeN

bliezen

mannen

tegelijkertijd op hun alpenhoorn. Dat was een nieuw wereldrecord.

miljoen amateurkunstbeoefenaars in Nederland waarvan 22% in de muziek zit. Dat zijn 1,3 miljoen mensen. Daarvan is ongeveer 55% vrouw en ongeveer 45% man.

20

Over een jaar geven we een concert Daar hoef je je in Overijssel gelukkig niet druk om te maken. Muziekscholen en muziekverenigingen kunnen bladmuziek voor blazers lenen bij Musidesk, voorheen de Provinciale Bibliotheek Amateur-Muziekverenigingen, www.pbam.nl. De bibliotheek vind je in Nijverdal, centraal in de provincie. Wout Ligterink, velen kennen hem ook als dirigent van verschillende muziekverenigingen in de regio, is daar teamleider. “Je bent een geluksvogel als hobby en werk in elkaars verlengde liggen.” Lekker makkelijk Hoe het werkt? Je kijkt in de digitale catalogus en je kiest het werk uit waar je naar op zoek bent. Een aantal dagen later kun je het ophalen in de dichtstbijzijnde bibliotheek. De repetitie voor het concert kan beginnen. Je grijpt nooit mis want de collectie is imposant, zo’n 9.000 muziekwerken en bijna alles staat ook op cd. Elk jaar komen er zo’n 200

stukken bij. Wout: “Als een vereniging een bepaald werk wil, schaffen we het zoveel mogelijk aan.” Rondsnuffelen Je kunt natuurlijk ook naar Nijverdal gaan om zelf te kijken en te snuffelen in de cd-collectie met blaasmuziek. Het grootste deel daarvan is te beluisteren. “Het is een komen en gaan van blaasmuzikanten bij ons”, vertelt Wout. “Mooie verhalen, altijd gezellig en de mensen inspireren elkaar.”

Tip: Wil je als muziekcommissie inspirat ie opdoen? Begin bij Musidesk in Nijverdal !

21

PRAKTIJK

PRAKTIJK

Maatwerk

V

oor ieder orkest en ieder koor staat een dirigent. Wat doet zo iemand eigenlijk precies? Het lijkt niet zo moeilijk, maar wie in 2012 het tv-programma Maestro van de AVRO heeft gezien en Lenette van Dongen zag winnen, weet wel beter. Natuurlijk geeft een dirigent de maat aan, maar de ware kunst is het overbrengen van emotie, inspiratie en motivatie. Het plezier om samen een mooi stuk neer te zetten.

De Marinie rsk

apel speelt graag door en doet d at kosteloo Als beroepsm s. ilitair zijn z e im m er al betaald. s Peters am bitie is om het aantal conc erten flink uit te brei den: dus moch t uw veren iging binnen kort een bijzon der lustru m hebben, neemt u dan ger ust contac t op met het managemen t: C .K n e g j e n s @ m in d e f .n l heel Neder land

Peter Kleine Schaars

H

3 dirigenten

et is een zonnige dag. Zo’n 60 jongeren van 10 tot 20 jaar zitten in een wat donker zaaltje achter hun muziekstandaard. Instrument bij de hand. Geconcentreerd luisteren ze naar de man die op de bok voor de groep staat. De saxofonisten en fluitisten zetten hun partij in. “Ben jij eerste fluitist? Nee? Dan moet je pas in maat 4 beginnen.” De man voor de groep is Peter Kleine Schaars.

22

over blazeN

Wout Ligterink is dirigent bij Muziekvereniging Wilhelmina Rijssen: “Wilhelmina is eigenlijk een warm nest, waar de gezelligheid en de sociale factor heel belangrijk zijn. De cultuur van het orkest is verbonden met de cultuur van de plaats. Voor mij zijn mensen belangrijker dan het niveau van de muziek.” Hans Schippers dirigeerde enige tijd het harmonieorkest van Muziekvereniging Wilhelmina Glanerbrug: “Je moet mensen in hun waarde laten. Wel duidelijk en eerlijk zijn en vertellen hoe het beter kan. Maar uiteindelijk gaat het om de bezieling en de betekenis van de muziek.” Peter Kleine Schaars, chef-dirigent van de Marinierskapel der Koninklijke Marine: “Wat heb je eraan om met een stok voor de spiegel te zwaaien? Dan gebeurt er niks. Je bent van mensen afhankelijk om te laten zien wat jij wilt overbrengen. Je moet ze motiveren om jouw interpretatie te verwezenlijken. Inspirator zijn.”

Sallander Hij is opgegroeid in Deventer en zijn voorouders komen van de Schaars in Okkenbroek. Een Sallander in hart en nieren dus. “Ik ben maar een gewone boerenjongen hoor.” Maar dan wel een boerenjongen die het, naar sommigen zeggen, ver heeft geschopt in de muziek. Peter Kleine Schaars (51) is namelijk sinds juni 2013 chef-dirigent bij de Marinierskapel der Koninklijke Marine, zoals het orkest officieel heet. “Zo’n functie is eigenlijk het best vergelijkbaar met bondscoach van het Nederlands elftal.” Veel talent Peter heeft een overdosis aan muzikaal talent. In zijn jonge jaren studeerde hij trombone aan het ArtEZ Conservatorium in Zwolle, zowel de klassieke richting als jazz. Later vulde hij dit aan met compositie en arrangeren aan het conservatorium van Rotterdam en met HaFa-directie in Tilburg en Maastricht. “Ja, ik heb vier conservatoriumopleidingen. Dat klopt”, lacht hij. Hij speelde in alle mogelijke orkesten en ensembles, van symfonie- en harmonieorkest tot popgroep en bigband. Ook in de Marinierskapel zelf. En ten slotte was hij in de laatste tien jaar actief als klankregisseur en maakte in die hoedanigheid zo’n 250 cd's waarvan een flink aantal met grote orkesten.

Artistieke militair “Met de Marinierskapel leveren we een hoogstaand artistiek product in een militair bedrijf. We spelen van alles. Van klassiek tot modern. Uiteraard gaat het orkest met de tijd mee, maar daarnaast is er een sterke traditie van militair-muzikale elementen. Misschien is het daardoor dat de buitenwereld ons soms zo’n vreemd imago toebedeelt. Dit jaar speelden we zoals elk jaar op Prinsjesdag. Heb je ons gezien op televisie? We staan dan precies voor de Ridderzaal (die koets rijdt bijna over m’n tenen) en spelen een plechtig Wilhelmus als de koning uit de Gouden Koets stapt. En dan zegt zo’n commentator als we het Binnenhof opmarcheren: “Daar komt de fanfare aan.” Dat geeft aan hoe slecht sommigen geïnformeerd zijn over dit mooie professionele harmonieorkest.”

Een partituur, een boekwerk waarin alle partijen onder elkaar staan voor elk instrument.

Specie “Het is prachtig om voor het orkest te staan en samen te musiceren. Muziek is de specie van de samenleving. Een sport doe je bijna altijd met soortgenoten, mannen of vrouwen bijvoorbeeld, en leeftijdsgenoten. Maar in de muziek kan een jongetje van 10 spelen met een oma van 93. Zelfs al komt de een uit Korea en de ander uit Spanje. Ik zal daarom altijd de jeugd blijven stimuleren om iets met muziek te doen. Vandaar dat ik hier vandaag sta.”

over blazen

23

Jong en enthousiast Wie denkt dat jongeren niet geïnteresseerd zijn in blaasmuziek, moet maar eens in Kampen gaan kijken bij het Jong Kamper Trompetter Korps. Als je de kans krijgt tenminste, want ze spelen in heel Nederland. Het korps behoort in Nederland tot de top vier van de showbands. Topkwaliteit en plezier spatten eraf. De mellofoon Brugklasser Mirthe van ’t Oever (12) is een van de jongere speelsters in het korps. Ze bespeelt de mellofoon. “Dat is eigenlijk een soort hoorn", legt ze me uit. “Hij lijkt een beetje op een trompet.” Het lijkt mij knap ingewikkeld om zoveel muziek uit een instrument met maar drie knoppen te halen. “Dat valt wel me", lacht ze. “Je maakt de klank met je mond.”

mellowat? De mellofoon is een koperen blaasinstrument dat is afgeleid van de hoorn. Omdat de vingerzetting gelijk is aan die van andere instrumenten met 3 ventielen, heeft de mellofoon veel weg van de trompet.

gerben Het Jong Kamper Trompetter Korps wordt begeleid door Gerben Post. “Trap tegen een bal en je bent aan het voetballen. Bij muziek werkt dat niet zo. Je moet er veel tijd en moeite in stoppen. We hebben gelukkig een enthousiaste jeugdgroep.”

De mellofoon is uitgevonden om beter te kunnen marcheren in showorkesten. Het is een typisch brassband- en fanfare-instrument. De klankbeker is horizontaal gericht zodat het geluid direct in de richting gaat van de toeschouwers.

Klappen en tellen Mirthe is al vier jaar lid van het JKTK. Ze begon in het leerlingorkest, de MusicKidz. “Daar leerden we klappen en tellen enzo, maar nu speel ik al twee jaar in het korps zelf.” Ze oefent nog steeds heel veel. Dat moet ook wel, want het gaat niet alleen om het instrument, maar ook om alle nummers van het optreden plus de complete show die daarbij hoort. Ze repeteert twee à drie keer per week met het korps en dan ook nog een keer op de muziekschool. Lawaai Maakt dat niet ontzettend veel lawaai in huis, als ze oefent? “Ja, best wel. Dat vinden mijn broer en zus soms niet zo leuk als ze tv kijken ofzo. Ze zeggen dan dat ik moet stoppen. Dan ga ik wel naar een andere kamer. Maar het duurt maar een kwartiertje en ik oefen ook niet elke dag thuis. Zo’n vier keer per week.”

mirthe … en haar mellofoon Een muzikale regio Zitten er veel vriendjes en vriendinnetjes op het korps? “Niet van mijn school, maar ze komen wel allemaal uit Kampen, IJsselmuiden en Genemuiden. En het is heel gezellig.” Stoer Wat vind je nou het leukste aan het spelen bij het JKTK? “Eigenlijk vind ik alles leuk, maar het is ook gewoon heel stoer, de muziek en alle passen en het uniform enzo. Om zo’n show neer te zetten.” 24

over blazen

over blazen

25

hoe werkt het? De trombone maakt geluid door het trillen van de lippen op het mondstuk. Er zit een lange gebogen buis aan een trombone. Door die buis in of uit te schuiven, verandert de toonhoogte. In de verst uitgeschoven positie is de buislengte bijna anderhalf keer zo lang als in de meest ingeschoven stand. Een bekende trombonesolo uit de popmuziek is het begin van Is dit alles van Doe Maar.

mwah-mwah-mwahmamamamamwaaahh Ga zitten want ik wil eens met je praten  Ik ben al lang niet meer zo blij als toen  Nee schrik maar niet ik wil je niet verlaten  Er is iets en ik kan er niets aan doen  We komen niets te kort we hebben alles  ‘n kind ‘n huis ‘n auto en elkaar  Maar weet je lieve schat wat het geval is  Ik zoek iets meer ik weet alleen niet waar 

Te korte armen Joep is 11 jaar en speelt al twee jaar trombone. Best lastig voor hem, want soms zijn z’n armen gewoon te kort om de schuif helemaal op de verste plek te krijgen. “Dan word ik wel eens boos.” Blokfluit Joep is zoals zoveel kinderen begonnen met blokfluit. Hij kreeg les van juf Kristen. “Dat was soms een beetje saai, maar het leuke was dat ik na twee jaar naar muziekles bij Harmonie Caecilia Ootmarsum mocht. Toen heb ik meteen de trombone gekozen." Tirolermuziek “Waarom ik dat gekozen heb? Papa houdt van Tirolermuziek en daar horen trombones bij. En mama zei dat ik beter een blaasinstrument kon kiezen omdat de drum alleen het ritme aangeeft. Dan maak je geen echte muziek. En ik vind het mooi om te scheuren.” Hij doet het me voor op zijn luchttrombone: flink heen en weer schuiven. Zo moet dat.

Is dit alles oehoehoeh is dit alles oehoehoeh is dit alles wat er is (2x)

stembuis

Bescheiden Hij wil het niet van zichzelf zeggen, maar hij kan het best goed. Hij laat me trots zijn rapporten zien. Het is allemaal ‘goed’ wat de klok slaat. Hij heeft les van Gertjan Lenderink. Die speelt in het orkest van de Koninklijke Marechaussee.

schuifslot

waterklepje

mondstuk

schuifdop

Een lesje trombone “Nou, je blaast veel lucht, weinig lucht of heel weinig lucht in het mondstuk. Als je veel lucht blaast, heb je een hoge toon. Blaas je heel weinig lucht dan krijg je een lage toon. En dan moet je schuiven van bes helemaal vooraan naar c helemaal achteraan. Dat komt heel precies. En bij die lage c, daar kan ik niet goed bij.”

Joep … en zijn trombone heel oud De trombone staat al op een afbeelding uit 1461. De trombone wordt soms een ‘schuiftrompet’ genoemd, maar dat is een onjuiste naam, want dat is een ander instrument. Op veel blaasinstrumenten maak je natuurtonen, ook op de trombone. Dat zijn tonen die ontstaan als je op een holle buis blaast, bijvoorbeeld een tuinslang. Een andere voorbeeld is het blazen op bierflesjes.

26

over blazen

Vriendjes In zijn klas zitten niet veel vriendjes die muziek maken. Een vriend speelt gitaar, maar die komt natuurlijk nooit in de harmonie terecht. Veel jongens zitten op voetbal. Ze hebben geen interesse in muziek. Dakkapel “Wat ik later wil? Dan wil ik spelen in de Dakkapel van Ootmarsum …” Hij laat me een vrolijk stukje blaasmuziek horen op YouTube. “Dat vind ik mooi. Daar speelt ook een oom van mij in.” Joep is zo enthousiast, dat gaat vast lukken.

over blazen

27

ACHTERGROND

ACHTERGROND

Muziekvereniging

Wilhelmina begon als fabrieksorkest

Ter Horst & co De firma werd opgericht in 1835 als linnenweverij door Gerrit Hendrik ter Horst. Er werkten aanvankelijk slechts 20 mensen, maar in 1850 kreeg de fabriek een grote order van de Nederlandsche Handel-Maatschappij voor de productie van juten koffiezakken. In de daaropvolgende eeuw groeide de firma geleidelijk aan door naar meer dan 1000 werknemers.

je weg op eigen verzoek, dan moest je voor zes jaar contributie betalen, ook al was je nog maar bijvoorbeeld twee jaar lid. De contributie bedroeg toen 5 cent per week.

Baas zijn tijd “Soms mocht er geoefend worden onder werktijd. Dat was natuurlijk geweldig.”

Pet Met dank aan de fabriek

Fabriekskorps

Boetes

In 1898 kreeg Nederland een koningin, Wilhelmina. Heel Nederland vierde feest, soms dagenlang, en overal waren activiteiten. Ook in Rijssen waren de mensen in opperbeste stemming. Toch misten de Rijssenaren iets, namelijk een eigen muziekkorps om de feestelijkheden extra glans te geven.

Van Heel zelf nam de inkoop van de instrumenten voor zijn rekening. De heer Braune uit Almelo werd tot dirigent benoemd. De repetities van het fabriekskorps begonnen, eerst in een tent achter de fabriek, later op zolder boven het kantoor. In 1909 deed Wilhelmina voor de eerste keer mee aan een concours. Ze wonnen een vetlederen medaille voor de grootste reisafstand. In 1924 behaalden de Rijssenaren de eerste plaats op een concours in Ellecom. En 1957 was een topjaar met de eerste prijs in de vaandelafdeling. In 1971 werd Wilhelmina helemaal zelfstandig. Ter Horst schonk alle uniformen en instrumenten aan de vereniging.

Het was in die tijd altijd druk op de repetities. Daar zorgde artikel 6 wel voor waarin allerlei boetes waren vastgelegd. Wegblijven zonder geldige reden: een boete van 25 cent. Werkte je op de fabriek dan kon je zelfs ontslagen worden. Weigering om deel te nemen aan een concours: 30 cent boete. Zette je na een repetitie je lessenaar niet terug op zijn plaats dan was je 5 cent armer.

Te gek, te duur Te gek voor woorden, vond men, dat muziekkorps moest er komen. Maar ja, hoe kom je aan instrumenten? De meeste mensen werkten in de textiel en kwamen met nog geen 10 gulden thuis. Veel te weinig om instrumenten van te kopen. Een paar ‘stoomgasten’ van Ter Horst & co besloten de hulp in te roepen van hun directeur Van Heel. Een gouden idee, want datzelfde jaar al had Rijssen haar muziekvereniging, met 25 leden. Over de naam hoefden ze niet lang na te denken. ´Wilhelmina´ natuurlijk. Het was een orkest Ter Ontspanning Van de Arbeider (TOVA).

28

over blazeN

Regels In 1900 werd het reglement opgesteld en goedgekeurd. Je moest minimaal 19 jaar zijn om mee te mogen doen. Werknemers bij Ter Horst moesten minimaal 6 jaar lid worden. Je kon er alleen onderuit bij ontslag of wangedrag. Wilde

Badmeester Van Heel kende een schilder uit Kampen die heel goed trompet speelde, Kalter heette hij. “Je kunt bij ons komen werken als je in het orkest gaat spelen.” Kalter zag het wel zitten. Het spelen ging prima, er was alleen te weinig schilderwerk. Geen probleem. Kalter werd gepromoveerd tot badmeester en verantwoordelijk gemaakt voor douches en wasruimtes. Zo had hij toch wat te doen.

Als je instrument versleten of kapot was, moest je met je pet in de hand naar de heren van Ter Horst. “Mijnheer, die bas van mij speelt niet al te best meer. Mag ik misschien een nieuwe?”

Muziekvereniging

KSW

Ook Nijverdal had destijds een fabrieksorkest. Op 15 april van het jaar 1882 werd door de heer G. Salomonson Hzn, directeur van de Koninklijke Stoom Weverij te Nijverdal, het “Muziekgezelschap der K.S.W.” opgericht. Tot dirigent werd benoemd Ad Braune, die later ook dirigeerde bij Wilhelmina uit Rijssen.

over blazen

29

PRAKTIJK

PRAKTIJK

Een woud van blaasinstrumenten

E

igenlijk is de buitenkant van Brassatelier de Wilde heel gewoontjes. Maar pas op. Als je binnenkomt, weet je niet wat je ziet. Een woud van blaasinstrumenten: op de vloer, aan de muur, aan het plafond, in koffers en op de werkbank. Afgewisseld met heel veel gereedschap. Van ingewikkelde draaibanken met heel veel wieltjes, tot een huis-tuin-enkeukenpollepel om lood te gieten. Stukken koper in allerlei vormen en een bak vol met koperslijpsel. Maar vooral die instrumenten. Historische, oude, nieuwe, koperen, zilveren, met en zonder deuken, klaar, half klaar, blinkend of nog dof. Halffabrikaten en eindfabrikaten. Het scheelt niks of Roland kan er zelf niet meer bij. Gelukkig komt er binnenkort ruimte bij.

De bouw van een fietshoorn

Een veelzijdig man dus. Hij is gespecialiseerd in het bouwen van koperen blaasinstrumenten. Hedendaagse maar ook historische. Zo kreeg hij onlangs een vraag uit Frankrijk om ophicleïdes na te bouwen. Pasgeleden leverde hij bij defensie een paukenset af voor op het paard. Pauken? “Ja, die zijn ook van koper.” Hij ging naar huis met een nieuwe opdracht: trompetten voor de ere-escorte van de cavalerie.

Brassatelier de Wilde in IJsselmuiden bouwt repareert onderhoudt past aan restaureert verkoopt en … blaast

over blazeN

②

③

④

⑤

⑥

⑦

⑧

⑨

⑩

⑪

⑫

“Het mooiste en spannendste moment is als een instrument terugkomt van de verzilveraar. Genieten als het gelukt is. Helemaal als het graveerwerk ook mooi uitkomt.” “Het is altijd weer afwachten hoe het instrument uiteindelijk klinkt. Dat kun je nooit van tevoren voorspellen. Een kleine oneffenheid kan het beter of slechter maken.”

Zijn sterke punten? Roland benadert het 100% Cruijffiaans: “Volgens mij kan een ander het ook, maar ik weet niet of een ander het kan.”

➊

Duur? “De naam bepaalt de prijs, net als bij wijn. Het is maar net wat je mooi vindt qua kleur of smaak. Een echte “De Wilde” zegt de een heel veel en de ander wat minder. ‘Handgemaakt’ is natuurlijk altijd een stevige pre.” Idealist? “Tuurlijk, je wilt het zo goed mogelijk doen. Uiteindelijk gaat het erom dat mijn instrumenten muziek en musiceren nog mooier maken.”

30

①

ongeveer 14 meter gesoldeerde conische buizen op een hoop ➋ naad gladmaken door hameren en smeden; rondkloppen ➌ vullen met lood en buigen om een mal ➍ het resultaat ➎ de mondpijpen zijn gebogen; nu volgt uitsmelten, want ze zijn nog met lood gevuld ➏ vijlen, schuren en polijsten

➐ drukwerk, de losse componenten ➑ ventielblok, drukwerk moet nog worden

gemonteerd/ opgesoldeerd

➒ geheel in elkaar passen, de fietshoorn ➓ de enige manier om de mondpijp voor de hoorn

door te laten lopen zonder onderbreking is oprollen

⓫ mondpijp, pasgemaakt op de fietshoorn ⓬ de verzilverde fietshoorn, klaar om te worden getest

over blazen

31

Panfluit E

en panfluit bestaat uit een aantal buizen van verschillende lengte, die aan de onderkant gesloten zijn. Een panfluit wordt bespeeld door lucht tegen de rand van de buis te blazen. Iedere buis levert zijn eigen toon. Door de positie van de lippen te veranderen kan de fluitist de klank met een halve toon verlagen. Het is mogelijk de panfluit te stemmen door wasbolletjes op de bodem van een pijpje plat te drukken of juist uit te boren. Het stemmen neemt rustig een hele avond in beslag.

Midwinterhoorn O

p donkere winterdagen, als het overdag nauwelijks licht werd, bliezen boeren in Twente en de Achterhoek na het werk op hun midwinterhoorn. In de eenzaamheid van de boerderij wilden ze de geesten bedwingen en het onheil afwenden. In de zomer werd de hoorn in de waterput gehangen om hem vochtig en goed gesloten te houden. Daar werd hij natuurlijk loodzwaar van. Daarom werd hij bij het blazen vaak op de rand van de put gelegd. Tegenwoordig wordt de midwinterhoorn alleen nog tevoorschijn gehaald op de eerste zondag van de advent en in de vijf weken daarna, tot Driekoningen. Dan vin-

De meeste mensen denken bij de panfluit aan volksmuziek, maar het instrument leent zich ook prima voor klassieke muziek. In de 70'er jaren kreeg de panfluit meer bekendheid in West-Europa, onder andere door de Roemeense panfluitist Georghe Zamfir. In het nummer El Condor Pasa van Simon and Garfunkel speelt de panfluit een hoofdrol.

den overal demonstraties plaats. Daarna worden ze voor de rest van het jaar weer opgeborgen. De blazers spelen om beurten. Samen musiceren is er niet bij. Kan ook niet, want geen hoorn klinkt gelijk. De midwinterhoorn is een eenvoudig instrument waarop maximaal zeven natuurtonen te blazen zijn. Hoewel de hoorn van hout is, wordt hij toch gerekend tot de koperblazers. Dat komt omdat de toon wordt gevormd door de spanning van de lippen. De lange, zware klank draagt ver. Wie het eenmaal gehoord heeft, vergeet het nooit meer. De uitdrukking in Twente voor het geluid is n oaldn roop (= de oude roep).

CUM LAUDE “Toen ik las dat in Almelo panfluit werd aangeboden op de muziekschool, ben ik daarheen gegaan.” Hij slaagde cum laude voor zijn muziekdiploma D. “Het is altijd mijn wens geweest om prof te worden, maar na de muziekschool kon ik niet verder. Er was op dat moment geen conservatoriumopleiding voor de panfluit. Inmiddels is die er wel weer. In Amsterdam.” Leon koos dus voor een opleiding commerciële economie en heeft daar een leuke baan in. Maar zijn hart ligt nog steeds bij de panfluit. Hij heeft masterclasses gevolgd bij de beroemde Nicolai Pirvu en geeft les aan vijftien leerlingen. Soms is hij gastspeler bij een orkest en hij treedt regelmatig op als solist.

Jan VelDhuis en n oaldn roop

Jonge Jan Al weer zo’n 35 jaar geleden hoorde Jan voor het eerst de klanken van een midwinterhoorn. Daarna was het allemaal niet meer te stoppen. Hij kocht er meteen zelf een. “Het bleek een soort souvenir te zijn en het klonk voor geen meter. Ik heb hem eerst eens doorgezaagd en fatsoenlijk uitgehold.” Jan blaast met gemak alle zeven

32

over blazeN

tonen die uit de hoorn te halen zijn, maar daar heeft hij wel een jaartje of zes op geoefend. Dat lijkt veel maar dat valt reuze mee omdat het seizoen maar vijf weken duurt. “Kom je er niet aan toe om de volgende toon te leren, dan moet je een jaartje wachten”, betoogt Jan. Jan kan mooi vertellen Over een luie midwinterhoornblazer die liggend in bed met het uiteinde van de hoorn door het open raam zijn trage tonen de wereld in blies. Over de schaal 1: op het oog. Oftewel dat je het meeste op het gevoel moet doen als je zelf je hoorn maakt. Over de klank, die wel 5 tot 6 kilometer ver draagt in de mist. Over Markelo, waar ze op ossenhoorns blazen, net als in Oele bij Hengelo. En over het eind van het seizoen. “’t Is mooi-ewess.” Borreltje en tot volgend jaar maar weer.

Foto: Stefan Schipper

“’t Is weer zo wiet”. Veel meer woorden hebben Jan Veldhuis (73) en zijn maten niet nodig als het seizoen weer begint. Ze zorgen er samen voor dat n oaldn roop van de midwinterhoorn ook in Salland klinkt. Het seizoen begint op de vierde zondag voor kerst. Voor die tijd mag er niet geblazen worden. “Als je bijna een jaar niet geblazen hebt, moet je het de eerste week kalm an doen. Er komt heel wat spanning op de lippen.” Amazuur (embouchure) noemen ze dat in Twente.

Leon Koppelman Er zijn niet zoveel semiprofs in de panfluitwereld. Leon Koppelman uit Vriezenveen is er een van en hij is nog maar 27 jaar. “Mijn ouders brachten lang geleden een keer een sierpanfluitje mee van een goededoelenmarkt. Ik ben zelf wat gaan proberen en vond het ontzettend leuk.” Hij wilde dolgraag op les, maar het was niet zo makkelijk iets te vinden. Als alternatief koos hij voor lessen bij een dwarsfluitdocent. Na twee maanden bleek dat toch wel een heel ander instrument.

DICHTBIJ Leon vertelt bevlogen. “Er zijn zoveel misverstanden over de panfluit. Mensen denken altijd aan de categorie ‘zwoele muziek’. Maar het is een krachtig instrument waar je alle stijlen muziek op kunt spelen. Van klassiek tot pop. Ik begeleid bijvoorbeeld koren van meer dan 100 zangers. Daar komt de panfluit met gemak bovenuit! Als ik thuis speel, horen de buren drie huizen verderop me nog. Er is ook geen enkel ander instrument dat letterlijk zo dicht bij je komt als de panfluit. Basaal en primitief. Je kunt er erg goed je emotie mee uiten. En met je adem bepaal je zelf helemaal de klank. Prachtig!”

over blazen

33

OVER PIPES, DRONES, CHANTERS ENZ. Een Schotse doedelzak bestaat uit een zak met vijf pijpen. Via de blow pipe blaast de speler de zak vol lucht. Die lucht vindt een weg naar buiten door de drie drones die naar boven wijzen, en de chanter, de pijp met de gaatjes waarop de speler de tonen maakt. De drones produceren het monotone geluid dat je voortdurend hoort.

De doedelzak kent alleen hele noten en heeft een bereik van slechts één octaaf plus één (g tot en met a). Het aantal klanken is dus erg beperkt. Toch is de muziek erg ingewikkeld want elk stuk zit vol met versierinkjes zoals trillertjes en snelle voorslagen voor vrijwel elke noot. Doedelzakmuziek kent geen staccato, omdat er geen aanzet is. De druk vanuit de zak is immers constant aanwezig.

Onder de kilt? Sokken en schoenen.

D

oedelzak. Je houdt er onvoorwaardelijk van of je hebt er een bloedhekel aan. Er zit niets tussen. In de Concord Pipe Band zitten uiteraard alleen mensen van het eerste kaliber. Ze zijn verslaafd aan de doedelzak en hebben er veel voor over om op hoog niveau te spelen. Daarom komen de spelers van de Hengelose band ook uit alle delen van Nederland: Venlo, Hilversum en zelfs Middelburg! En het resultaat mag er zijn. De Concord Pipe Band won de beroemde Cowal Games in zijn eigen klasse (Grade 3a) en werd zelfs een keer Schots kampioen. Daar keken de heren aan de overkant van de Noordzee behoorlijk van op! Een band dus waar Overijssel trots op mag zijn.

VIER DUBBELRIETEN EN EEN LUCHTONTVOCHTIGER De pijpen van de doedelzak zijn gemaakt van knoerhard African Blackwood (grenadillehout). De binnenzak is van kunststof en daaromheen zit een cover die past bij het uniform. Elke pipe blaast op een zwaar dubbelriet. Om te voorkomen dat het vocht de dubbelrieten verstopt, zit er in de zak een water trap (luchtontvochtiger). Doedelzakken zijn na exact 33 minuten op temperatuur en gelijke toon. Als de band weet dat ze om 8 uur moet optreden, moeten ze dus om 3 minuten voor half 8 beginnen met warmspelen.

34

over blazen

Eigen opleiding De Concord Pipe Band werd opgericht in 1975 en kent nauwelijks verloop. “Er komen eerder mensen bij dan eraf gaan", vertelt bandmanager Hemmy Vasterink. “We hebben nu zo’n 11 à 12 pipers en zo’n 12 à 13 drummers. Enthousiaste mensen zijn trouwens nog altijd welkom!” Zo nu en dan komt er een jonkie bij. Het duurt wel twee jaar voor ze de techniek een beetje beheersen, maar vanaf 9 jaar kunnen ze al meelopen als ze dat leuk vinden. De CPB zorgt zelf voor de opleiding want er is niet veel anders in Nederland. “Ja, in Schotland bestaat een conservatoriumopleiding, maar dat is een beetje ver weg.” Twee dingen niet tegelijkertijd De doedelzak is een lastig instrument om te bespelen. “Je moet twee dingen niet tegelijker-

tijd doen, namelijk blazen en spelen. Je blaast lucht in de zak en drukt die er met je arm weer uit, door alle vier de pijpen. En in elke pijp zit een dubbelriet. Dat is dus heel zwaar. Het is de kunst precies de juiste druk uit te oefenen. Druk je te hard, dan hoor je het beruchte kattengejank. Belabberd spel dus. Een gebrek aan techniek.” Luidruchtig instrument Doedelzak is vooral een buiteninstrument. “Hij produceert ontzettend veel geluid, een hele band wel 100 decibel. En de snare drums doen daar nog eens een flinke laag volume bovenop. Daarom speelt negen van de tien met gehoorbescherming en moet je binnen altijd in een geïsoleerde ruimte spelen. Thuis oefenen kan niet.” Maar hoe moet dat dan in de winter? “Dan oefenen we nieuwe stukken in met speciale oefenpijpen, practice chanters. Dat geluid is veel zachter.” Een stukje Schotland in Nederland De CPB speelt op Schotse pipes, heeft uniformen uit Schotland, speelt Schotse muziek en doet mee aan Schotse games. Daarom heeft ook alles een Engelse benaming: pipes, drones, practice chanter, blow pipe, snares, tartan, cover, water trap. Maar de band is ook in Nederland te bewonderen. Ze speelden bijvoorbeeld op het kroningsconcert bij André Rieu en afgelopen zomer speelden ze met zo’n honderd andere pipers in de Arena. “Ik wilde even luisteren hoe dat klonk, zoveel doedelzakken bij elkaar. Had ik beter niet kunnen doen. Ik heb er een piep in mijn oor aan overgehouden", lacht Hemmy. Onder de kilt? Omdat iedereen het wil weten, stellen we toch maar de vraag der vragen: “Wat zit er onder de kilt?” Het nuchtere antwoord van Hemmy: “Sokken en schoenen.”

over blazen

35

ACHTERGROND

ACHTERGROND

Muzikale families,

je hebt ze overal. Meestal zijn het broers of zussen, zoals Suzanne en Monique Klemann, samen Loïs Lane. Of een vader en een zoon of dochter, zoals Willy en Willeke Alberti. Voor grotere families moeten we naar het buitenland. De broers Gibb van de Beegees, de Osmond Brothers, de Jackson Five, The Kelly Family. Of toch niet? Kunnen we gewoon in Nederland blijven? Ja, dat kan. Overijssel heeft namelijk een muzikale familie waar je u tegen zegt. Het is de familie Schippers uit Glanerbrug. De muziek zit ze in de genen. Grootvader Albert speelde al tuba bij de muziekvereniging Wilhelmina Glanerbrug. Wij waren op bezoek bij zijn kleinzoon Hans Schippers en Nicolien Schippers-Künz.

Koninklijke Harmonie van Thorn

opa Albert Schippers en oma Schippers

Johan Schippers

opa en oma Künz

Nico Künz

o.a. Orkest Freddy Golden, solotrombonist, dirigent Koninklijke Marinierskapel solotrompettist

Hans Schippers x Nicolien Künz

Jeroen Schippers x Irene Moniek Schippers

Rotterdams Philharmonisch Orkest klarinet

allemaal: harmonieorkest Wilhelmina Glanerbrug

Albert Schippers x Tineke Künz

Koninklijke Marinierskapel waldhoorn

Nico Schippers Koninklijk Concertgebouworkest 1e trombonist

Martin Schippers tenorsaxofoon, piano Koninklijk Concertgebouworkest 1e trombonist

“N

icolien en ik kennen elkaar al jaren. Onze vaders kwamen bij elkaar over de vloer. Nico Künz was dirigent en Johan Schippers was trompettist. Op een bepaald moment ging Johan bij Nico in orkesten meespelen.” Het was een uniek stel, Johan en Nico. Nico had zeven orkesten onder zijn hoede en Johan

36

over blazeN

ging steeds met hem mee. Achterop op de Vespa. En als ze thuiskwamen, had oma Schippers de humpkesoep klaar. Zoon Hans en dochter Nicolien rolden als vanzelfsprekend de muziek in en gingen spelen bij Wilhelmina in Glanerbrug, het orkest waar Nico dirigent was. Aanvankelijk had Hans wel oren naar de trompet maar een geweldige leraar op

de muziekschool overtuigde hem dat hij moest overstappen op de trombone. Het werd een groot succes. Hans speelde jarenlang bij het orkest van Freddy Golden (Dik voor Mekaar Show, Los Vast). Nicolien begon op haar zevende met de klarinet, en op haar 25ste stapte ze over op fagot. “De klik tussen ons was er ook zomaar ineens. We zijn getrouwd en in 1982 kregen we onze eerste zoon, Jeroen.” Twee jaar later volgde een dochter, Moniek. Het kon haast niet anders met deze genen: Jeroen en Moniek waren ook muzikaal. Zij ontwikkelden zich tot beroepsmusici. Jeroen is solotrompettist bij de Marinierskapel en Moniek remplaceert o.a als klarinettiste bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest. En wie dit al ingewikkeld vindt, het wordt nog ingewikkelder. De broer van Hans, Albert Schippers, trouwde met de zus van Nicolien, Tineke Künz. “Mijn zus is mijn schoonzus", lacht Nicolien. Ook dit muzikale paar, tenorsax en piano, kreeg een stel muzikale kinderen, Remko, Nico en Martin. Nico en Martin

kregen tromboneles van oom Hans en werden ook al beroepsmuzikant. Beide broers spelen in het Koninklijk Concertgebouworkest. En om het verhaal compleet te maken: de volwassen Jeroen trouwde met Irene en je raadt het al. Zij is een getalenteerd beroepsmusicus en hoorniste bij de Marinierskapel. Inmiddels is er al weer een klein Schippertje, de vijfde generatie. Hij is nu anderhalf. “En? Zien jullie al iets van talent bij de spruit?” De trotse opa Hans en oma Nicolien knikken resoluut van ‘ja’. “Hij kan al heel goed aan zijn speelgoedharmonicaatje trekken.” De leden van de families Schippers en Künz zijn de muziekvereniging waar ze begonnen bijzonder trouw gebleven. Ze komen allemaal naar de repetities op zaterdag en spelen mee op concerten en concoursen. Muziekvereniging Wilhelmina Glanerbrug is een bloeiende vereniging waar ook veel beroepsmuzikanten spelen. Op het Wereld Muziek Concours in Kerkrade heeft Wilhelmina dit jaar deelgenomen in de hoogste categorie, de Concertdivisie.

over blazen

37

Jos …



en zijn saxofoon Meteen verkocht Twee jaar geleden trouwde zijn dochter. Toen Jos Hogeman (57) uit Heino haar ‘weggaf’, had hij nog geen idee dat haar plek ingenomen zou worden door een saxofoon. De volgende dag al. Dat kwam door de saxofonist tijdens de huwelijksvoltrekking. Die verhoogde het toch al hoge romantische gehalte nog verder. Jos was meteen verkocht. Hij wist het zeker: hij ging saxofoonspelen. Meteen. Waar een huwelijk al niet toe kan leiden … Oefenen Jos ging op les bij David Wilschut in Zwolle. En hij is er een van het fanatieke soort. Hij oefent elke dag maar liefst anderhalf uur. Zegt wel iets over zijn passie voor de sax. “Ik zie het totaal niet als een verplichting. Soms ben ik trots op mezelf als het gaat zoals ik wil.” Waar doet hij dat? Thuis, meestal tot groot genoegen van echtgenote José. Zelfs de kleinkinderen deinen vaak vrolijk mee. Soms repeteert hij in zijn bedrijfshal. “Die grote ruimte geeft mij een kick.” Moeilijk? “Valt op zich wel mee. Kruisen en mollen hadden ze niet uit moeten vinden. Maar het went.” Bewondert Dave Brubeck. Candy Dulfer. Speelt al Big country. Bakerstreet en Watermelon Man. En nog veel meer. Binnenkort Take Five. “Zit eraan te komen.” Jos is nog lang niet klaar. Tegen de tijd dat zijn kleinkinderen 10 jaar zijn, is hij misschien overgestapt van alt- op tenorsax. Pianospelen lijkt hem ook wel wat. “Het lijkt me ook geweldig om met vrienden te spelen.”

38

over blazeN

Foto: Jane Lasonder

OPLEIDINGEN

Opleiding David was 10 toen hij naar de muziekschool ging en wist direct dat hij saxofoon wilde spelen. David Wilschut (36) uit Zwolle studeerde eerst schoolmuziek aan het conservatorium in Rotterdam, maar kreeg toen de kans saxofoon te studeren aan het Zwolse conservatorium. “Die kans greep ik met beide handen aan.” Maken en breken David vult zijn muzikale leven met een mix van leerlingen en bands. “Ik heb ongeveer 18 leerlingen. Niet zo heel veel.” Hij heeft een heldere kijk op het leraarschap. “Een leraar kan iemands muzikale ambities maken en breken. Het moet dus wel leuk zijn om naar les te gaan.” Zijn leerlingen hebben allemaal lol aan de sax. En Jos? “Ja, Jos is er zeker een van het fanatieke soort.” JazzArt Orchestra David speelt heel regelmatig met het JazzArt Orchestra, een bigband die zijn sporen ruimschoots heeft verdiend. “We hebben een contract met Odeon De Spiegel voor twee optredens per jaar. Concerten op projectbasis, altijd met een gastdirigent. Dit najaar spelen we met de winnaars van het jazzvocalistenconcours.” Het moeilijkste van de saxofoon? De sax is een solo-instrument. Dat vraagt om een goeie sound, een goeie timing en een goeie articulatie. Het leukste van de saxofoon? Improvisatie! Juist omdat de sax een solo-instrument is.

zijn docent

David over blazen

39

OPLEIDINGEN

OPLEIDINGEN

Gesamtkunst Prikkelen van alle zintuigen Alex Schillings (56) trompet Fried Dobbelstein (53) eufonium

Hoofdvakdocenten HaFaBra aan het conservatorium in Zwolle Werken aan een innovatieve masteropleiding HaFaBra-directie

Lachen, spelen en doorzetten Diplomasysteem De HaFaBra-wereld kent een landelijk raamleerplan en diplomasysteem. Het is opgebouwd uit vier niveaus: A, B, C en D. Hoe hoger het niveau, des te hoger natuurlijk de exameneisen. Diploma A is vooral muziek lezen, klappen en samenspelen, een beetje improvisatie en wat muziektheorie. Diploma B bouwt voort op die kennis. Bij diploma C komt er muziekgeschiedenis bij. Diploma D ten slotte stelt behoorlijk hoge eisen aan de leerling. Ze moeten dan bijvoorbeeld een werkstuk maken en een lastig muziekstuk spelen. Sommige leerlingen met diploma D stromen zelfs door naar het conservatorium. Verenigingen leiden zelf op Veel verenigingen zorgen zelf voor de opleiding. Die noodzaak wordt ook steeds groter, omdat de lessen op muziekscholen door het verlies van subsidies vaak te duur zijn geworden. Bij muziekvereniging Ons Genoegen uit Heino beginnen kinderen bijna

40

over blazeN

allemaal met blokfluitles als ze zeven jaar zijn. Docente Joyce maakt de lessen vrolijk en modern. Er wordt veel gezongen, een gitaar begeleidt de liedjes en voor het leren klappen van ritmes wordt een spel met kleurrijke plastic bekers gedaan. Er wordt veel gelachen. Het is de perfecte manier om plezier in muziek te krijgen. ‘Echte’ instrumenten Natuurlijk is de blokfluit ook een ‘echt’ instrument, maar binnen het orkest wordt hij niet gebruikt. Kinderen die ‘doorgaan’, kijken dan ook uit naar het moment dat ze mogen kiezen. “Ik kies bugel, dat speelt mijn zus ook.” “Ik ga trompetspelen, mijn vader heeft er nog een.” “Ik neem saxofoon, die klank is zo mooi.” En vanaf dat moment gaan ze voor de diploma’s. Vanaf diploma A mogen ze al in het jeugdorkest meespelen. Hoever ze vervolgens komen, is een kwestie van plezier, talent en ambitie. En vaak ook doorzettingsvermogen.

Limburgers Zien een duidelijke parallel tussen het ontstaan van blaasmuziek in Twente en Limburg. “In Twente vanuit de textiel en in Limburg vanuit de mijnen.” Constateren dat met de sluiting van de opleidingen in Arnhem en Enschede, een belangrijke rol voor het conservatorium in Zwolle is weggelegd binnen blaasmuziek. Zeker voor directie.” Als hogere beroepsopleiding moet je superactueel zijn en vooroplopen in ontwikkelingen. Trendsetter zijn wellicht. In Zwolle begrijpen ze dat goed. Twee voorbeelden zijn de Terugkomdagen Directie HaFaBra en de ontwikkeling van een nieuwe master.

Blijven leren Alex en Fried zijn betrokken bij de Terugkomdagen Directie HaFaBra. “Een mooie formule die voorziet in een grote behoefte.” Het geeft dirigenten de kans om hun kennis bij te spijkeren. Er komt heel veel aan de orde op zo’n dag. De opstelling van het orkest bijvoorbeeld. Of de zoektocht naar een goed repertoire. Maar ook de bewegingen van de dirigent. Alex ziet als jurylid bij concoursen soms dat die bewegingen het muzikale proces in de weg staan. Ook repetitietechnieken en de analyse van het repertoire zijn veelvoorkomende onderwerpen. Voor beide heren blijft plezier in muziek natuurlijk altijd voorop staan. Innovatie Kun je het mensen aandoen om een paar uur achter elkaar naar alleen maar blaasmuziek te laten luisteren? Alex en Fried zijn daar eerlijk in. “Nee.” Ze hebben heel goed gekeken naar allerlei trends en ontwikkelingen in de maatschappij. Fried: “Het is heel belangrijk om goed naar de jeugd te luisteren. Wat voelt die? Wat wil die? Het sleutelwoord voor hen is ‘interdisciplinair’. Andere kunstvormen erbij betrekken. Dans bijvoorbeeld, visuals, laser en nieuwe media. Op zoek dus naar prikkeling van alle zintuigen en veel meer de emotie opzoeken. Wagner, noemde het destijds al Gesamtkunst.” Alex: “Door toevoegen van andere disciplines versterk je juist de blaasmuziek.” De concoursen spelen daar volgens hem ook steeds meer op in. De vernieuwende ideeën van Alex en Fried krijgen gestalte in een gloednieuwe master HaFaBra.

Metafoor, Methodische handleiding voor de HaFaBradirigent door Alex Schillings

over blazen

41

PRAKTIJK

PRAKTIJK

Plaats Raalte Genre feestband Bezetting 3 slagwerk 5 trombones 2 tenorsax 3 altsax 7 trompet(jes) 1 accordeon 2 sousafoons



7 meisjes, de rest jongens, jongste 21, oudste 70

Repertoire alles behalve hoempa. Funk, soul,blues, pop noem maar op 50 nummers op zijn minst Optredens de ene maand niks, de ander een keer of vijf Historie 1993 opgericht 1995 optreden Thialf 1997 eigen bus en spelen bij Elfstedentocht 2002 eerste cd 2007 eerste keer Oerol 2013 feest tweede lustrum

tismawajewendBand

Als dat blijft bestaan, vreet ik mijn hoed op … Kunnen wij ook Tijdens de Stöppelhaene, een groot oogstfeest in Raalte, stond destijds een vijftal Raaltenaren zich te vergapen aan een dweilorkest. “Moeten wij ook kunnen! Tuurlijk. Waarom niet!” De ambitie was geboren. Er waren nog maar twee problemen te overwinnen. Het eerste: waar haal je een stuk of 15 andere enthousiastelingen vandaan. Het tweede: we kunnen geen van allen ook maar één noot uit een instrument krijgen. Schaarste kan mensen echter enorm in beweging brengen, zo ook in Raalte. In no time was de bezetting compleet en al na één jaar speelde de band zes nummers op een acceptabel niveau. Wat heet acceptabel? Iemand uit het publiek beloofde toen spontaan zijn hoed op te eten als de band bleef bestaan. Hij loopt nu al jaren zonder hoofddeksel door Raalte. De baas Marjan Middendorp (tenorsax). “Wat heet baas? Maar het is wel zo. Iemand moet dat toch doen.” In ieder geval een creatieve baas. Zit in de muziekcommissie en heeft zelf alle kostuums ontworpen. Goud en zwart en frivool. “Maar iedereen maakt wel zijn eigen pak.”

42

over blazeN

Niveau “We zijn en blijven amateurs. De helft is voor ons muziek, de andere helft lol. Arwin Aberson, onze arrangeur, voelt dat aan. Hij snapt het niveau. Maar hij weet ons ook genoeg uit te dagen.” Nog steeds lid De Broeklander die iedereen leerde spelen. “Hij wilde dat wel, maar hij wilde geen lid van de band worden. Inmiddels is hij al die tijd al lid.” Voorbereiding voor een optreden “In de bus en we zien wel.” Sterk punt “Sfeer maken. Verrassen. Mensen vergeten te dansen. Genoeg te kijken.” Hoogtepunt Eerste keer Oerol. “Bij de eerste noot was het al feest.” Nieuwe leden Doen auditie voor de hele groep. “Minimumeis is dat ze kunnen spelen.” Ambitie Doorgaan …

Tim Wes was here D

e beleving begint al aan de buitendeur. Een prachtige plek in Deventer: het Grote Kerkhof. Een antiek fietsenrek voor de deur. Binnen val je van de ene verrassing in de andere. Geen recht-toe-recht-aan winkel, maar drie historische panden met een heerlijk sluip-doorkruip-door gehalte. In de kelders metselwerk uit de 13e eeuw. In een van de kelders een levensgrote schildering van de Amerikaan Rahsaan Roland Kirk. Hij kon drie saxofoons tegelijk bespelen. Trappen en trapjes Heel veel trappen en trapjes op en ook weer af dus en verbazing in elke ruimte. Overal saxofoons. Overal prachtig blinkend koper. Maar ook kamertjes waar saxofoons uit de jaren 30, 40 en 50 geduldig op hun restauratie liggen te wachten. “Kan nog wel even duren, want we zijn al druk genoeg met reparatie en onderhoud.” Tupperware saxofoon Mooi ook het ladekastje voor de kleine selectie dwarsfluiten. Sommige met een bocht, voor korte armpjes. Maar vooral saxofoons natuurlijk. Het pronkstuk is een doorzichtige.

Hij is uitgevoerd in kunststof, Amerikaans en gemaakt vroeg in de jaren 50. “Onze tupperware-saxofoon”, noemen ze die liefkozend. Met een prachtige klank overigens, want die komt uit de vorm en niet uit het materiaal. Saxofoons en kaas Liefhebbers uit heel Europa en zelfs de hele wereld weten de winkel te vinden. Onlangs nog wandelde een groep Japanners naar binnen. Ze hadden erover gelezen in een blad van de KLM. Maar klanten komen ook uit Turkije, Brazilië, Iran en Armenië. Veel Amerikanen ook. Vooral veel Duitsers. Ze komen voor de saxofoons en dan meteen ook maar voor de kaas op de zaterdagmarkt. “Können wir gleich mitnehmen …” Tim Wes was here Nederland heeft veel saxofoontalent. Tim Wes, Yuri Honing, Candy Dulfer bijvoorbeeld. Ze kennen de winkel allemaal en lopen er zo nu en dan binnen. Maar ook complete verenigingen, bigbands of straatorkesten horen tot de klantenkring. Saxofoons moeten namelijk één keer per jaar worden nagekeken.

over blazen

43

Fluiters tekort Sandra Heijnen (41) begon al jong met AMV en blokfluitles op de muziekschool. Dat het dwarsfluit moest worden, was voor haar vader een uitgemaakte zaak. Hij was lid van Harmonieorkest Concordia uit Winterswijk-Kotten en zei: “We hebben fluiters te kort in de harmonie. Ga jij maar fluit spelen.” En Sandra deed dat.

MANSHOOG Dwarsfluiten zijn er van piepklein tot manshoog. De kleinste is de piccolo en de grootste is een subcontrabas van maar liefst twee meter hoog! Deze unieke instrumenten worden gemaakt door Kingma Flutes uit Grolloo. Dit bedrijf levert aan klanten over de hele wereld.

GOUD De meeste studiedwarsfluiten zijn verzilverd. Professionals spelen op zilveren instrumenten en tegenwoordig soms zelfs op goud. Zo’n gouden instrument kost al gauw € 25.000. Hoewel een dwarsfluit dus van metaal is, wordt hij gerekend tot de houtblazers. Dat komt door de manier waarop de klank wordt aangeblazen.

NIET ZOMAAR EVEN Beginners hebben veel moeite met de ‘dwarse’ houding. Die is heel vermoeiend. Je blaast tegen de rand van de opening. Twee derde van de lucht gaat de fluit in en een derde gaat eroverheen. Dwarsfluiters moeten een grote longinhoud hebben. De hoeveelheid lucht die je gebruikt, is even groot als die voor een bastuba. De combinatie van techniek en houding vraagt om veel doorzettingsvermogen. Je doet het niet ‘zomaar even’.

44

over blazen

Niet goed genoeg “Na de meao wilde ik graag naar het conservatorium, maar mijn muzieklerares zei dat ik niet goed genoeg was. Nou, dat moet je niet tegen mij zeggen!” Sandra studeerde dat de vonken eraf vlogen. Normaal was 3 à 4 uur per dag, maar toen ze vier maanden in het buitenland zat, liep dat wel op naar 5 à 6 uur. “Ach, er was toch niets anders te doen daar.” Ze slaagde met vlag en wimpel. Goed terechtgekomen Inmiddels zit Sandra al twintig jaar in het dwarsfluitvak. Ze speelde tien jaar als remplaçant in de Johan Willem Friso Kapel en is ook nu nog regelmatig invaller in bijvoorbeeld het Nederlands Symfonieorkest. Daarnaast besteedt ze een groot deel van haar week aan lesgeven. Ze heeft maar liefst veertig leerlingen. Ademhaling Op tafel ligt een scriptie met de titel ‘Ademhaling’. Ik vraag Sandra of die van haar is. “Nee”, lacht ze. “Die is van een van de leerlingen. Die gaat binnenkort D-examen doen en dat is behoorlijk pittig. Ze speelt al een paar jaar in een harmonieorkest, de Vriezenveense Harmonie. Dat orkest heeft een erg hoog niveau. Ze spelen in de eerste divisie, de op een na hoogste afdeling.”

Sandra … en haar piccolo Stiekem verliefd Stiekem is Sandra eigenlijk een beetje verliefd op de hoorn. “Hij speelt vaak een tegenmelodie en tilt het hele orkest naar een hoger plan.” Maar haar grootste liefde is toch de kleinste dwarsfluit, de piccolo. “Het is een beremoeilijk instrument. Hij kan het hele orkest verprutsen. Maar ja, dat instrument en ik horen nu eenmaal bij elkaar. En het is een kick als het goed gaat.”

over blazen

45

OPLEIDINGEN

Evelien Kappert (20) is op les bij Joanne van Loo Instrument? Ik speel de hoorn. Hoe lang al? 8 jaar. Waarom gekozen? Mijn vriendinnetjes deden dit instrument niet. Ik vond het wel grappig.

De jeugd aan het woord Wat brengt de jeugd ertoe een instrument te gaan bespelen? En waarom kiezen ze dat instrument? Wat is er eigenlijk zo leuk aan muziek maken? Zomaar wat vragen aan jeugdige blazers uit Overijssel.

Welk instrument bespeel je? En waarom?

Hoe vaak oefen je?

Ik heb saxofoon gekozen omdat ik het geluid zo mooi

Meestal een keer of drie per

vind. Mijn vriendin speelde ook klarinet. Het is

week (23x). Vier of vijf keer per

de schuld van mijn tante. Ik kwam toevallig bij de fanfare en toen hadden ze een sopraansax

week (12x). Wel zes keer en dan heel lang (1x). Elke dag! (3x)

nodig. Een trompet is klein en compact en klinkt leuk. Omdat mijn opa trompet speelde en toen dacht ik: dat wil ik ook. Omdat je er zo lekker mee kunt skeuren!

Wat vind je zo leuk aan muziek? Wat wil je bereiken? Plezier! C-diploma. Lang blijven spelen. Plezier! Veel lol. Meespelen in een goed muzikaal orkest. Taptoe spelen. Plezier! Plezier! Plezier!

46

over blazeN

Samen iets moois maken. Alles! Dat een liedje echt goed kan klinken. Het maakt je rustig. Samen trots zijn als moeilijke dingen lukken. Het samenspel. Er samen vol voor gaan! Je kan erop dansen enzo. Je uit kunnen leven in een groot team. Wat niet? Ik word er vrolijk van.

Speciaal aan de hoorn? Je kunt de klank beïnvloeden door je hand in de hoorn te steken. Dan wordt de toon hoger of warmer.

Blij mee? Ja, ik ben er heel blij mee. Het is echt gaaf. De hoorn heeft een prachtig warm geluid.

Diploma? Ik ben bezig voor C. Dat wil ik halen in december.

Emotie? Dit is zo’n instrument waar je heel boos mee kunt zijn, maar ook heel lief.

Later? Gewoon leuk blijven spelen in een gezellig orkest.

Joanne van Loo (31) geeft muziekles aan de jeugd van Muziekvereniging Ons Genoegen uit Heino Opleiding? Klein koper aan het conservatorium.

Veel kinderen? Ik heb er dit jaar ongeveer veertig.

Instrumenten? Bugel, kornet, trompet, sax, hoorn, bariton, eufonium …

Grote groepen? De grootste groep is acht kinderen, maar er komen ook kinderen alleen. Gemiddeld zo’n stuk of vier.

Jongste leerlingen? Als ze 8, 9 jaar zijn kunnen ze al een instrument kiezen. Eerst blokfluit? Nee, blokfluit hoeft niet per se. Maar veel kinderen beginnen wel zo.

Belangrijk om te leren? Natuurlijk met veel plezier het instrument leren bespelen, maar ook dat je je gevoelens in de muziek kwijt kunt. Goede ademsteun is ook belangrijk. Hoogste diploma ooit? Dat was een leerling die D haalde. Die is bij een groot orkest gaan spelen. Of ging hij toch naar het conservatorium …??

over blazen

47

TRENDS

TRENDS

Maakt muziek slim?

V ‘Muziek brengt je in beweging’

G

oed te weten dat in Overijssel een aantal mensen en organisaties de krachten gebundeld hebben om blaasmuziek zichtbaar en toegankelijk te maken voor iedere muziekliefhebber. En vooral voor de jeugd natuurlijk. Gerard ten Brinke is een van hen. Hij speelt zelf bugel bij muziekvereniging Excelsior in Westenholte. Gerard kan die ambitie mooi verwoorden: “Muziek is altijd een (ver)bindende factor. Als je samen speelt, maakt het niet uit wie je bent of wat je bent. Die verbinding is heel belangrijk voor ons en daarom is muziek zo waardevol. Voor wie speelt en luistert. Maar net zo goed voor de samenleving. In een samenleving waarin individualisme hoogtij viert, brengt muziek mensen juist samen. Daarin ligt de kiemkracht van MuziekPlatform Oost. Gelukkig blijft het niet alleen bij plannen. MuziekPlatform Oost heeft twee prachtige initiatieven ontplooid, namelijk Hrfstwnd en De Herfst blaast door Overijssel. www.muziekplatformoost.nl

Hrfstwnd

E

en reeks concerten in Overijssel en Gelderland om blaasmuziek onder de aandacht van een groot publiek te brengen. Orkesten krijgen de gelegenheid om in een grote zaal (op een hoog niveau) voor een groot publiek te spelen. In 2013 voor het eerst in Overijssel geïnitieerd door MuziekPlatform Oost. www.hrfstwnd.nl

over blazeN

wordt ook het groepsgevoel en de discipline versterkt, evenals de sociale en emotionele vaardigheden. Uiteindelijk hebben deze aspecten belangrijke gevolgen voor toekomstige leerprestaties en maatschappelijke en sociale vaardigheden van kinderen.” www.muziekmaaktslim.nl

Een nazomerweekend in Salland Mijmeren over de toekomst In een orkest speel je allemaal in het eerste elftal Muziek is belangrijk voor de culturele vorming De overheid houdt de hand op de knip, doodzonde In een spijkerbroek kun je ook heel mooi spelen

H ‘De Herfst blaast door Overijssel’ Een mooie opstap naar de concertreeks Hrfstwnd in Overijssel. En natuurlijk om blaasmuziek bij de jeugd te promoten. Twee unieke dagen waarop de jeugd van blaasmuziek kan genieten. Door een studiedag, door zelf te spelen en door naar andere orkesten te luisteren. Met een belangrijke inbreng vanuit het Metropole Orkest.

48

olgens de oprichters van de site zeker wel. Ze zijn de bezuinigingen op muziekonderwijs beu en willen daarom de voordelen van muziek maken voor het voetlicht brengen. Op iets waar je slim van wordt, moet je niet bezuinigen. Gelijk hebben ze. Op de site staan het allemaal breed uitgemeten. De moeite waard dus om even rond te kijken op www.muziekmaaktslim.nl. Ze baseren hun stellingen op een aantal wetenschappelijke onderzoeken, die volgens hen wel degelijk aangetoond hebben dat musiceren een zeer positieve invloed heeft op zowel welbevinden als intelligentie. “Met name het abstractievermogen en het analytisch denken worden er sterk door verbeterd. Door gezamenlijk musiceren

et is begin oktober. Ruim 60 jonge blazers uit Overijssel hebben zich verzameld om in drie dagen tijd een concert in te studeren. Iedereen is welkom vanaf diploma A. Het enthousiasme is groot, niet in de laatste plaats omdat het gezellig is met leeftijdsgenoten. Het is 50% muziek en 50% lol. Het weekend is georganiseerd door SAM Overijssel. “SAM staat voor Samenwerkende Muziekorganisaties en bestaat al meer dan veertig jaar. SAM is actief voor verschillende bonden. Volgend jaar gaan die trouwens fuseren. Maar wij gaan door. Dan maken we er gewoon Samenspelende Amateur Muzikanten van”, vertelt voorzitter Eric Haarman. Bij een kopje koffie Even bijpraten met een aantal heren van de organisatie levert heel wat informatie op.

Verenigingen moeten er hard voor werken om de jeugd binnen te halen. “Ze kunnen uit steeds meer dingen kiezen in hun vrije tijd, en voetbal is nu eenmaal een stuk goedkoper en sneller te leren.” Muziek vraagt nogal wat: geld, tijd en energie. Ze zijn het roerend met elkaar eens dat je mee moet gaan met je tijd. ‘Innovatie’ is het credo onder de koffie. Tweede kopje De overheid houdt de hand stevig op de knip en muziekscholen merken dat onmiddellijk. Ze moeten hun dienstverlening versoberen en hun tarieven verhogen. Zzp’ers zien hun kans en springen in het gat. Wildgroei is het gevolg. Arjan Dunning (25), samen met Arno Groeneveld bestuurder van Stichting TacT Muziek, maakt zich zorgen over de kwaliteit en het ondoelmatig omgaan met subsidiegelden. Hun stichting brengt vraag en aanbod op een efficiënte manier bij elkaar. Nog één kopje En zo gaat het maar door op de vroege zaterdagmorgen. Er komen ook veel kansen voorbij. Ruimte voor andere muziek bijvoorbeeld, zoals house en rock. Omdat hoempa uit is. En dat je ook in een spijkerbroek heel mooi kunt spelen. “Marcheren heeft plaatsgemaakt voor concerteren”, is iedereen het met elkaar eens. En crossovers uitproberen, zoals een concert met een koor of een theatergroep. “Eén ding is zeker: verenigingen, maar ook gemeentes moeten juist nu beleid en dus keuzes maken”, aldus Arjan Dunning.

over blazen

49

Kastanjeboom Arjan Eek (1961) woont in het huis dat eens van zijn grootmoeder was. Het ligt prachtig, net buiten het dorp Heino. De kastanjeboom in de achtertuin groeide uit een kastanje die hij als peuter zelf in de grond stopte. Dit jaar was de boom het decor voor een buitenconcert van zijn leerlingen. Een droom die waarheid werd. Twee gulden vijftig “Toen ik negen was, wilde ik dolgraag op trompetles. Ik kon terecht om de hoek, bij een vriend van mijn oom. De lessen kostten 2 gulden 50 per week. Dat kwam goed uit, want mijn vader was kapper en hij had het niet zo breed.” Toen er na zes weken nog steeds geen geluid uit de trompet kwam, zei de vriend: “Ga jij maar eens klarinet spelen.” Bloedfanatiek Vanaf dat moment was er een relatie geboren. Arjan studeerde bloedfanatiek, het ging goed en hij vond het mooi. Na een jaar mocht hij meespelen in harmonie Thomas à Kempis in Zwolle. Als zeventienjarige ging hij op tournee met het Jeugd Harmonie Orkest Nederland, anoniem tussen de andere blazers. Tot de dirigent zei: “Arjan, je moet doorgaan.” Een journalist ving dat op en schreef in de Zwolse Courant dat Arjan naar het conservatorium zou gaan. “En zo kwamen mijn ouders het te weten”, lacht hij.

WEETJES De naam komt van clarinetto, een verkleinwoord van het Italiaanse clarino, een soort trompet. Een klarinet heeft open toongaten en een serie hulpkleppen. Dat is een verschil met bijvoorbeeld de saxofoon, die alleen kleppen heeft. De kleppen zijn meestal verzilverd. De klarinet is gemaakt van grenadillehout dat uit Oost-Afrika komt. Het zwart is de natuurlijke kleur. Het hout komt uit de binnenste ringen van de stam en heeft een extreem grote dichtheid. Het zinkt zelfs in water! Door die grote dichtheid resoneert het mooi mee als het instrument warm is. Van alle blaasinstrumenten heeft de klarinet het grootste bereik: bijna vier octaven. Dat betekent dus dat je veel noten moet leren spelen. 50

over blazen

Iedereen kan klarinet spelen Je moet een beetje slim zijn, een beetje muzikaal en een beetje ritmisch. En je moet natuurlijk een goed stel oren aan je hoofd hebben. De vaardigheid van de grepen en de blaastechniek kan iedereen leren. Het is puur een ambacht. Het bijzondere van een klarinet is de vingertechniek. Je moet de lage en de hoge versie van dezelfde toon namelijk totaal anders pakken. In vaktaal: als je de lage c overblaast, hoor je de hoge g.

Broek ophouden Arjan geeft tegenwoordig de hele week les, door de hele regio heen: van Salland tot de Veluwe. De meeste leerlingen zijn lid van een muziekvereniging.

Arjan … en zijn klarinet Een enkeling komt voor privéles. “Ik heb nooit voor muziekscholen gewerkt. Ik ben altijd zzp’er geweest en moet zelf de broek ophouden.” Dat lukt goed, met zestig leerlingen. Zijn jongste leerling ooit was zeven jaar, zijn oudste 96. “Ongelooflijk! Wat een longinhoud nog!” Energie van Mozart Wat zijn favoriete muziek is? “Mozart”, zegt hij zonder een seconde te aarzelen. “Daar krijg ik energie van. Mijn partner Karin ziet het meteen. Zonder dat we een woord of noot hebben gewisseld.” Pasgeleden speelde Arjan samen met vier strijkers

het klarinetkwintet van Mozart. “Na een volle dag les geven, is zo’n kwintetrepetitie best zwaar. Maar de combinatie van lesgeven én zelf musiceren zorgt voor een heerlijke balans.”

over blazen

51

ACHTERGROND

“Het Wimbledon van de blaasmuziek” I

n de blaaswereld bestaat alleen een

wedstrijden, door de week worden concerten

Trots Verenigingen die een mooi

wereldkampioenschap voor brassbands.

gegeven. De hele mondiale HaFaBra-wereld is

resultaat behalen op het WMC zijn daar

Harmonieën, fanfares, drumbands en

aanwezig plus een flink aantal showkorpsen

terecht trots op. Ze hebben er vier jaar lang

showkorpsen moeten het doen zonder. Dat

en drumensembles. Het concours trekt

loeihard aan gewerkt en op gestudeerd.

komt omdat er wereldwijd geen bond is die zo’n

maar liefst een half miljoen bezoekers.

Ze bezorgen het publiek prachtige muziek

WK zou kunnen organiseren. Maar er is wel iets

Een evenement van formaat! Sinds 2013 is

en een fantastische en kleurrijke show.

anders, namelijk het Wereld Muziek Concours

André Rieu beschermheer van het WMC.

Overijssels succes in 2013

in Kerkrade. Een evenement dat bijna 20.000 deelnemers trekt van over de hele wereld die

Wedstrijden De deelnemende verenigingen

Harmonieorkest Wilhelmina Glanerbrug

met elkaar strijden om de prijzen en om de

zijn ingedeeld in divisies, van concertdivisie

behaalde de zevende plaats in de concertdivi-

eer natuurlijk. Geen wonder dat de organisatie

tot aan derde divisie. Ze moeten een verplicht

sie. Het slagwerkensemble van Soli Deo Gloria

het concours al jaar en dag “het Wimbledon

nummer en een keuzenummer spelen en

uit Ommen werd vierde in de werelddivisie.

van de blaasmuziek” noemt. En terecht.

worden beoordeeld door een vakjury. Bij 85

Goud was er voor Drumband Hasselts

punten of meer kunnen ze promoveren, bij

Fanfare en A.M.D.G. Kampen. Showband

André Rieu Het WMC vindt om de vier jaar

70 punten of minder degraderen ze. In de

Jubal Dedemsvaart, Tamboerkorps

plaats. Het zijn drie aaneengesloten weken

Mars- en Show-divisie kunnen ze een gouden,

Excelsior Losser en Drumband Irene

van blaasmuziek en show. In de weekends de

zilveren of bronzen medaille winnen.

Hasselt behaalden het zilver.

Majorette – echte topsport! Fanfares en drumbands die een show geven

Stoelen en paraplu’s Naast de baton

bij hun optreden worden een showkorps

wordt ook wel gejongleerd met pompoms,

of showband genoemd. Ze worden vaak

vlaggen, linten, paraplu’s, stoelen, lijsten.

ondersteund door majorettes.

Of soms ook met helemaal niets. Blijkt heel

Niet alleen blazers

moeilijk te zijn.

Welke HaFaBra-vereniging kan

Misverstand nummer een is dat majorettes de

Ook zonder drumfanfare kunnen majorettes

zonder slagwerk? Het antwoord

dansmariekes van de muziekvereniging zijn.

voor een prachtige show zorgen.

op die vraag kan kort zijn: niet een!

Direct gevolgd door misverstand twee,

Probeer het maar eens na te doen. Jongleren

Tot het basispakket van slagwerk

majorettes lopen alleen maar voor de muziek

met een baton of iets anders is moeilijker

horen kleine trom, grote trom,

uit.

dan je denkt. Vooral als veel mensen kijken.

bekkens, pauken en triangel. Dit

Het vraagt om heel veel oefenen.

wordt ongestemd slagwerk genoemd,

Topsport kun je het vandaag de

omdat het een toon van onbepaalde

dag gerust noemen. Het gaat

Conclusie: bij het volgende optreden nog

hoogte voortbrengt. Daarnaast is er

vaak om een complete show,

harder klappen. Ze verdienen het!

ook gestemd slagwerk. Voorbeelden

waarbij danstechnieken en choreografie heel belangrijk zijn.

daarvan zijn xylofoon, marimba en lyra. Dit type slagwerk vind je bijvoorbeeld in drumbands, die zo ook een eigen melodielijn kunnen neerzetten. In optochten en bij taptoes speelt het slagwerk een hoofdrol. Anders zou het immers onmogelijk zijn te marcheren.

52

over blazeN

over blazen

53

ACHTERGROND

Blaasmuziek kent in Overijssel een rijke historie. Met name in Twente werden veel muziekverenigingen opgericht. Dit had alles te maken met de textielindustrie, net zoals dat in Limburg de mijnen waren en in de Zaanstreek de tabaksindustrie. Veel muziekverenigingen zijn al meer dan honderd jaar oud. Het Stedelijk orkest van Kampen spant echter de kroon. Dat werd al opgericht in 1842 en bestaat dus ruim 170 jaar! Overijssel telt bijna 70 muziekverenigingen in de HaFaBra-sector. Geen doen dus om ze allemaal te noemen. Daarom zomaar een greep uit de historie van een paar verenigingen zoals omschreven op hun website.

Rijke blaashistorie in Overijssel

St. Jansklooster

Het begon allemaal bij Friedrich Bruggeman, vioolbouwer en bovenal hartstochtelijk violist. Hij vestigde zich in Losser in 1892. Boeiende man, bolhoedje op het hoofd en lorgnetje op de neus. ‘Frits’ vond dat Losser recht had op een fanfarekorps. Hij wist 25 enthousiaste jonge kerels voor zijn idee te winnen. In 1898 bij de kroning van Koningin Wilhelmina speelde het orkest aanstekelijke feestmarsen. ’t meziek van Frits hield het tien jaar vol.

kampen

Stedelijk orkest Kampen

Van Stedelijk Muzykcorps tot Stedelijk Orkest Kampen

Op 18 mei 1842 brengt Koning Willem II een bezoek aan Kampen, Het stafmuziekkorps van het 8e Regiment Infanterie uit Amsterdam reist naar Kampen voor de muzikale opluistering. De bevolking vindt het jammer dat er geen eigen stadsmuziekkorps is. Burgemeester Jhr. H.A. Wittewaall van Stoetwegen was het daar hartgrondig mee eens. "Het genoegen, hetwelk hierdoor aan de ingezetenen van alle standen zoude verschaft en het meerdere aanzien, wat aan de stad gegeven worde...". Het nieuwe korps was geboren.

54

over blazeN

Excelsior Losser

‘t meziek van Frits

Soli Deo Gloria St. Jansklooster

In het jaar 1900 richtten het hoofd van de dorpsschool, een paar timmerlieden, een winkelier en enkele landbouwers muziekvereniging ‘’Soli Deo Gloria’’ op. Het duurde niet zo lang tot er 7 mooie koperen instrumenten kwamen. Daar men in de onderwijzer wel een dirigent zag, maar er geen grote trommelslager was, moest hij beide functies maar op zich nemen. Op eerste pinksterdag 1900 vond het eerste optreden plaats. “Velen, die deze muziek hoorden, kregen tranen in de ogen en vroegen zich af hoe het mogelijk was, dat uit deze instrumenten zulke mooie muziek kon komen.’’

ACHTERGROND

Deventer Swing Orkest

Plicht en Recht

OMmen In oktober 1925 werd de Deventer PTT-fanfare opgericht onder de naam Deventer Postfanfare, als onderafdeling van de PTT-personeelsvereniging ‘Plicht en Recht’. In 1927 werd voor het eerst deelgenomen aan een muziekconcours met als resultaat de eerste prijs!

Koninklijke Christelijke Muziekvereniging Advendo Nijverdal

nijverdal

Aangenaam Door Vriendschap en Nuttig Door Oefening

wierden

Muziekvereniging Crescendo Ommen

Multifunctioneel

Het begon allemaal in de nadagen van 1907. Een aantal ingezetenen van Ommen had de behoefte om aan muziek te gaan doen in verenigingsverband. De Vereeniging voor Vreemdelingen Verkeer nam het initiatief. Met een subsidie van 25 gulden en een aantal renteloze aandelen werden de instrumenten aangeschaft. Op 1 februari 1908 werd Crescendo opgericht. In de eerste jaren waren er jaarlijks twee concerten. Die werden standaard gevolgd door een toneelstuk dat door de leden zelf werd opgevoerd.

De Koninklijke Christelijke Muziekvereniging Advendo (Aangenaam Door Vriendschap en Nuttig Door Oefening) werd opgericht op 12 juni 1889. Er meldden zich 15 leden. Met de grootste moeite kwam er 300 gulden op tafel om instrumenten te kopen. Contributie was naar draagkracht, met als minimumbedrag vijftien cent per week.

deventer losser

Sint Jan Wierden

De pastoor zelf

Sint-Jan werd opgericht op 26 april 1926. Initiatiefnemer was pastoor Meyerink. Enthousiast medestander was de heer Borgers, bedrijfsleider van de toenmalige textielfabriek Ten Bosch. De meeste leden kwamen uit de fabriek en Borgers pakte zelf de dirigeerstok op.

over blazen

55

Tubatechneut Roland de Wilde (42) uit IJsselmuiden is techneut en musicus. Een mooie combinatie in zijn geval, want hij speelt niet alleen bastuba, hij bouwt ze ook. Zijn opleidingen passen daar perfect bij: middelbare technische school en conservatorium.

Verwarring

Schnabbels Roland bleek tijdens zijn studie aan het conservatorium over het benodigde talent te beschikken. Hij remplaceerde onder meer bij het Koninklijk Concertgebouworkest, het Nederlands Philharmonisch Orkest en het Residentie Orkest en vele andere professionele en amateurorkesten in binnen- en buitenland.

Het woord ‘tuba’ is Latijn voor trompet of hoorn. De eerste tuba werd ontwikkeld in 1835. Mensen die het hebben over een ‘tuba’, praten meestal over de bastuba. De tenortuba wordt vaak eufonium genoemd, maar soms ook bariton. Dat schept regelmatig verwarring. Een bariton hoort namelijk bij de hoornfamilie.

Haasten “Ik heb heel wat afgereisd. Bijna altijd had ik haast. Dan ging ik om 8 uur weg, zat ik bijna anderhalf uur in de trein en dan had ik nog net tijd om mijn vlinderstrikje om te doen voor ik de orkestbak inging. Ik nam het voor lief, want de tubabanen liggen nu eenmaal niet voor het oprapen.” bastuba

5,5 meter buis

Hondsmoeilijke passage Of je zo’n instrument eerst warm moet spelen? Roland lacht. “Nou, daar krijg je met de bastuba helemaal niet de kans voor. Je gaat met je instrument in het orkest zitten en wacht tot je aan de beurt bent. Soms heb je voor een inzet wel 40 minuten rust voor jouw stuk komt. En dan zul je net zien dat dat die hondsmoeilijke passage is …

Een tuba heeft een bereik van meer dan vijf octaven! Dat wordt maar door weinig spelers gehaald. De bastuba heeft een buislengte van maar liefst 5,5 meter.

Roland … en zijn bastuba

Een beetje tuba kost nieuw al gauw € 12.000. Er zijn niet veel solo’s voor bastuba. Een bekende is Tuba Concerto van Ralph Vaughan Williams.

eufonium

56

over blazeN

Overstap In 2007, na de zoveelste bezuinigingsronde, besloot Roland zich toe te leggen op de instrumentenbouw. Inmiddels weten liefhebbers hem voor historische bouw en groot koper vanuit heel Europa te vinden. Natuurlijk speelt hij nog regelmatig, maar nu alleen nog voor zijn eigen plezier.

over blazen

57

ACHTERGROND

praktijk

Oude en jonge

instrumenten

Virtuoos op het bierflesje Muzikaal ben ik niet, maar ik ben een virtuoos op het bierflesje. Probeer het zelf maar eens, zo’n flesje brengt wonderschone klanken voort. Je leert het in tien kleine stappen:

Didgeridoo Een didgeridoo is een blaasinstrument van de aboriginals uit Australië. Het is niets anders dan een holle tak van de eucalyptusboom die op de juiste lengte is gesneden. Een laagje verf erop, een mondstuk van bijenwas en klaar is de didge.

Stap 1: Loop naar de koelkast. Stap 2: Pak een vol flesje bier. Stap 3: Drink het met genoegen leeg. Stap 4: Maak met je mouw de lippen droog. Stap 5: Overtuig jezelf ervan dat je alleen thuis bent. Stap 6: Zet het flesje aan je lippen. Stap 7: Knijp de ogen een beetje dicht. Stap 8: Aanzetten, door eerst in te ademen. Stap 9: Blazen maar, niet in maar tegen de rand van het flesje. Stap 10: Herhaal stap 8 en 9.

Vuvuzela Een vuvuzela is een rechte houten of plastic buis van circa 60 cm met een mondstuk en een kleine beker. Hij wordt op dezelfde manier aangeblazen als een trompet. Als je op de vuvuzela blaast, gaan je lippen 235 keer per seconde open en dicht. Vuvuzela’s produceren een geluidsniveau van maar liefst 120 dB. Ze werden tijdens het wereldkampioenschap voetbal 2010 als bijzonder irritant ervaren. Het leek ‘een gigantische zwerm woedende bijen’. Daarna werd de vuvuzela verboden bij diverse sportevenementen.

Van geen meter Wetenschappelijk onderzoek heeft uitgewezen dat elk biermerk zijn eigen klank voortbrengt. Een Heineken-flesje klinkt totaal anders dan een van Grolsch. Amstel lijkt in de verste verte niet op Gulpener. Iemand die gewend is op Hertog Jan te blazen, haalt het niet in zijn hoofd dat op Bavaria te doen. “Klinkt van geen meter”, zal-ie zeggen. Hele volksstammen blazen alleen op Duits. Mannen doen het vaker dan vrouwen, zo blijkt.

Een meter bier

Ophicleïde Ophicleïde = ophis (Grieks, slang) + kleis (Grieks, grendel), dus een slang met kleppen. Het instrument kreeg daarom de bijnaam ‘klepserpent’. Het was de voorvader van de saxofoon en hij was erg populair in het 19e-eeuwse Frankrijk. Er worden nog steeds ophicleïdes bespeeld bij historische evenementen.

Foto: Museum of Making Music, VS

Serpent De serpent is een blaasinstrument dat rond 1590 in Frankrijk is uitgevonden. Het instrument bestaat uit aaneengelijmde houten spanen, gebogen in een dubbele S-vorm. Vandaar de naam. Hij is omwikkeld met leer. De serpent is de voorloper van de tuba en werd opgevolgd door de ophicleïde.

Voor de gevorderden. Je kunt de moeilijkheidsgraad verhogen door een aantal flesjes naast elkaar te zetten. Stap 3 hierboven krijgt er een andere dimensie door. Met wat oefenen kun je een liedje blazen. Zo maak je toch nog indruk, mocht er iemand onverwacht thuiskomen. Ga onder geen voorwaarde met de auto weg. Als je onderweg op een pijpje moet blazen, ben je de sigaar.

Blazen op een bierflesje in een formule

f = 2vπ

A VL

v is geluidssnelheid

58

over blazeN

Oppervlakte (A)

Lengte (L)

Volume (V)

over blazen

59

Blaasmuziek past Overijssel als een warme jas Bloeiende verenigingen. Enthousiast publiek en duizenden mensen die vol passie met blaasmuziek bezig zijn. Ieder op zijn eigen manier. Ze zijn eraan verknocht en stoppen er uren studie per week in. Soms al jarenlang. Vaak van kinds af aan. Mensen die met veel inzet samen spelen in een harmonie of fanfare, om samen een mooi stuk muziek neer te zetten. Voor mensen die komen luisteren. Blaasmuziek bestaat al heel lang. De oudste muziekverenigingen in Overijssel werden ruim honderd jaar geleden opgericht. Ze zijn een belangrijk element in onze cultuur en verbinden oud en jong, man en vrouw, arm en rijk. Ze zijn van oudsher het smeermiddel van veel lokale gemeenschappen.

Blaasmuziek in Overijssel is sterk in beweging. Verenigingen en organisaties zoeken naar nieuwe manieren om mensen en muziek bij elkaar te brengen. Bijvoorbeeld door in theaters een groot podium te bieden aan amateurorkesten en bands. Maar ook om de jeugd te enthousiasmeren een blaasinstrument op te pakken. Dit blad geeft een kijkje in die wereld. Het laat u verbaasd staan en maakt u nieuwsgierig. Misschien inspireert het u zelfs om zelf te gaan spelen. Of besluit u spontaan om eens naar een concert van uw plaatselijke harmonie, fanfare of brassband te gaan. In ieder geval weet u na het lezen van dit magazine heel wat meer Over Blazen.