NT. Ramona v. Adrichem Emily Janssen Arjaan Kooyman Illaha Raiz Femke Haerkens Tirza Ashruf

PWS NG/NT

Biogas op Savu

Namen:

Ramona v. Adrichem Emily Janssen Arjaan Kooyman Illaha Raiz Femke Haerkens Tirza Ashruf

Begeleider:

I. Wernekinck

Datum:

11 november 2011

School:

Chr. Lyceum Delft – Havo 5

Inhoudsopgave Blz.              

Inleiding Methoden van onderzoek Hoofdstuk 1: Het eiland Savu. Hoofdstuk 2: Welke opties zijn er om bio-energie op te wekken? Hoofdstuk 3: Welke methodes kunnen gebruikt worden om van gewassen biogas te produceren? Hoofdstuk 4: Wat komt er kijken bij het maken van biogas? Hoofdstuk 5: Welke gewassen zijn het meest geschikt voor biogasproductie? Hoofdstuk 6: Palmbomen of toch Jatropha struiken? Hoofdstuk 7: Hoe komt men aan het benodigde water om het gewas te kunnen verbouwen? Hoofdstuk 8: Wat zijn de effecten voor het eiland met zijn bevolking? Conclusie Beantwoording World School vragen Nabeschouwing Bijlage - Samenvatting in Engels - Bronnen - Logboek

1

2 3 4 5, 6 7 8, 9 10 11, 12, 13 14, 15 16, 17, 18 19 20 21 22 23 24, 25 26, 27

Inleiding Biologische energie bestaat al sinds het bestaan van auto’s. In het begin van de twintigste eeuw wilde Henry Ford zijn auto op ethanol laten rijden. Verder reden de vroegere diesel auto’s op olie van noten. Maar toen ze de fossiele brandstoffen vonden, werden de biobrandstoffen weer vergeten. Nu de prijs van olie omhoog gaat, en de aarde wordt opgewarmd door de hoge uitstoot van CO₂, wordt de biobrandstof weer populair. Autogas en diesel zijn eigenlijk ook biologische brandstoffen, maar omdat ze van miljoenenoude planten en dieren zijn gemaakt, worden het fossiele brandstoffen genoemd. Bio brandstoffen zijn dus hetzelfde, ze gebruiken alleen hedendaagse planten voor de productie. Bio brandstoffen worden meestal gemaakt door vergisting of chemische reacties. In Savu hebben ze momenteel weinig, of helemaal geen energie om op te koken of voor lampen. Wij willen onderzoek doen om ervoor te zorgen dat de inwoners van Savu energie krijgen. Dit moet natuurlijk duurzame energie zijn. Wij gaan dus kijken of het mogelijk is om bio brandstof te produceren in Savu. Onze hoofdvraag is dan ook: Is het haalbaar om op een efficiënte manier uit biomassa brandstof te produceren voor de inwoners van Savu? We gaan in dit verslag uitzoeken welke manier het beste is om in Savu biobrandstof te produceren. Als we dit hebben uitgezocht, gaan we kijken welk gewas we het best kunnen gebruiken, wat de gevolgen voor de bewoners zijn, en of het wel haalbaar is, zowel qua financiën en de hoeveelheid ruimte. We hebben hiervoor de volgende deelonderwerpen gekozen:       

Het eiland Savu. Welke opties zijn er om bio-energie op te wekken? Welke methodes kunnen worden gebruikt worden om van gewassen biogas te produceren? Palmbomen of toch Jatropha struiken? Hoe komt men aan het benodigde water om het gewas te kunnen verbouwen? Wat zijn de effecten voor het eiland met zijn bevolking? Conclusie.

2

Methoden van onderzoek Hoofdvraag: Is het haalbaar om op een efficiënte manier energie te halen uit biomassa op het eiland Savu? Deelvragen:  Het eiland Savu We beginnen met een introductie en wat achtergrondinformatie over het eiland zelf, zodat mensen die het verslag lezen een goed beeld hebben over hoe het land in elkaar zit.  Welke opties zijn er om bio-energie op te wekken? Hier bekijken we alle manieren om bio-energie op te wekken, om te kijken welke het meest geschikt is voor het eiland Savu. Denk hierbij aan biodiesel/biogas etc.  Welke methodes kunnen gebruikt worden om van gewassen biogas te produceren? Hierin zullen wij vermelden met welke methode we het beste biogas kunnen maken.  Welke gewassen zijn het meest geschikt voor biogasproductie? We kijken hier naar alle mogelijke gewassen waaruit je biogas kunt produceren. Hieruit trekken wij een conclusie waarin wij de twee best geschikte gewassen voor Savu selecteren.  Palmbomen of toch Jatropha struiken? Hierin bespreken wij de twee best geschikte gewassen voor Savu. We zullen ze vergelijken met elkaar en de beste uitkiezen. Ook zullen wij beschrijven hoe en hoelang het duurt voordat het gewas gebruikt kan worden.  Hoe komt men aan het benodigde water om het gewas te kunnen verbouwen? We kijken hierbij naar de gewassen en het benodigde water dat nodig is bij de groei.  Wat zijn de effecten voor het eiland met zijn bevolking? Hierbij zullen wij de effecten verdelen in economische en biologische aspecten.

Plan van aanpak: Tijdens de profielmiddagen hebben wij allen informatie gezocht over het eiland Savu om daar een goed idee van te krijgen. Ook hebben wij informatie over het Wordschool project opgezocht en hebben wij contact opgenomen met de contactpersonen. Ter voorbereiding op de profielwerkstuk week zijn wij met de hele groep naar universiteit Wageningen gegaan. Daar hebben wij onder begeleiding onze hoofd en deelvragen opgesteld. Vervolgens hebben we per tweetal de deelvragen verdeeld. Iedereen had zo dus een eigen taak. De eerste dagen van de PWS-week zorgt iedereen dat hij/zij de deelvragen duidelijk heeft beantwoord. De dagen daarna zullen wij het verslag verder uitwerken en de presentatie voorbereiden.

3

Hoofdstuk 1

Het eiland Savu. Wij hebben een opdracht gekregen over energie opwekken op Savu in Indonesië. Aller eerst moeten wij natuurlijk wat weten over het eiland voordat wij een plan maken. Het eiland Savu ligt in de eilanden groep Kleine Soenda-eilanden. Dit ligt in de Indische Oceaan. Savu is een eiland dat de helft zo groot is als de Nederlandse Veluwe. Er wonen 95.000 Savunezen. Er zijn nog wel meer Savunezen maar in de loop der tijd zijn er erg veel geëmigreerd ongeveer 15 tot 25 duizend. Ze emigreerde vooral naar grotere eilanden van Indonesië. Savu is een erg droog eiland, met erg veel warme wind. Die warme wind komt constant vanuit Australië hun kant op. Het regent er wel 1016 mm per jaar ( in Nederland ongeveer 820 mm), maar het regent er maar twee tot drie maanden. De laatste twee jaren is de klimaatverandering erg duidelijk te zien. In plaats van twee tot drie maanden regen was er nog maar zes weken lang regen. De hoeveelheid regen bleef wel gelijk. Dit is dus best ernstig. Buiten die zes weken is het erg droog, en daardoor is het lastig planten te laten groeien. Er zijn in en rond Savu erg veel vulkanen, de grond is dus wel erg vruchtbaar.

Dit plaatje gaat over het klimaat van heel Indonesië. Dit vertelt ons dat het er erg warm kan worden. En de gegevens over de regenval hadden we al.

De planten die er groeien, zijn we al achter gekomen, moeten goed tegen droogte kunnen. De huidige gewassen die er groeien zijn mais, rijst, wortels, bonen en zeewier. De mensen uit Savu zijn relatief arm. Savu is een van de armste gebieden van Indonesië. Per maand verdienen ze ook gemiddeld maar 150 dollars. Dit verdienden ze vaak met visserij, kleine winkeltjes of met kleine baantjes van de overheid. Industrie hebben ze er niet en handel met andere eilanden komt ook niet echt voor. Wij vroegen ons af waarvoor zij de gevraagde energie nodig hadden. Wij hebben gecorrespondeerd met ons contact persoon van World school, en als antwoord kregen wij dat ze het willen gebruiken voor warmte bij de huizen en voor gas om op te koken. Later in dit verslag zullen wij dan ook alle opties overwegen om hen deze energie te bieden. 4

Hoofdstuk 2

Welke opties zijn er om energie op te wekken? Er zijn tegenwoordig vele manieren om duurzame energie op te wekken. Het gebruik van zon en wind energie wordt al volop toegepast in de wereld. Dit zijn echter niet de enige manieren die op Savu toegepast kunnen worden. Hieronder een aantal voorbeelden van duurzame energie: - Zon energie - Wind energie - Het gebruik van Biodiesel - Het gebruik van Biogas Het gebruik van zon en wind energie is een zeer dure aangelegenheid en onze opdrachtgever wil graag dat er gewerkt gaat worden met biomassa. Als het gebruik van biomassa in acht wordt genomen dan zijn de laatste twee optie het meest geschikt om mee te werken. Biodiesel en biogas zullen dan ook worden onderzocht.

Biogas Biogas, ook wel stortgas genoemd, is gas dat verkregen is bij de verwerking van organisch materiaal en dat vervolgens voor energie opwekking gebruikt kan worden. Methaan en koolstofdioxide zijn de hoofdbestanddelen van biogas. Er zijn 3 verschillende manieren om biogas te maken; vergisting, vergassing en verbranding. Deze zullen later verder worden toegelicht. Duurzaam Door de biologische oorsprong van biogas wordt biogas een vorm van duurzame energie genoemd. Biogas is instaat om methaan, een sterk biogas, in de lucht te kunnen beperken. Voor en nadelen van biogas Het gebruik van biogas heeft vele voordelen: - Het gebruik van biogas vermindert de bijdrage aan het broeikaseffect; minder uitstoot broeikasgassen (methaan en koolstofdioxide) - Vermindering van stank overlast. - Winning van warmte. - Bij gebruik van biogas is er ook winning op de transport van de vloeistof. - Lagere transportkosten - Betere mineralen benutting en hogere bemestingstoepassingen. - Er is natuurlijk ook een combinatie van bovenstaande voordelen mogelijk. Een nadeel van het gebruik van biogas is dat men eerst een tank moet aanschaffen waar biogas geproduceerd kan worden.

5

Biodiesel Biodiesel is een manier van energieopwekking. Het wordt gemaakt uit dierlijk vet of plantaardige olie. Het gebruik van plantaardige oliën verschilt per werelddeel. Sojaolie kan bijvoorbeeld overal in de wereld worden gebruikt, terwijl het gebruik van maïsolie vooral werd gebruikt in Amerika toen er een overschot aan maïs was ontstaan. Robert Diesel (1893-1930) bouwde zijn eerste dieselmotor die puur op uitgeperste pinda’s loopt. Tegenwoordig is men erachter gekomen dat een motor niet enkel op PPO kan rijden (PPO = puur plantaardige olie) en gebruikte plantaardige oliën, ook wel Waste Vegetable Oil genoemd. Het probleem is, met beide soorten olie wordt de olie erg stroperig en geeft veel roet. Vanwege bovenstaande redenen worden de oliën tegenwoordig omgezet met ethanol en methanol. Dit omzetten gebeurt met transesterificatie (omesting). Omesting is een bewerking in de organische chemie. Voor en nadelen van biodiesel Biodiesel kent ook een aantal voordelen maar ook redelijk groot aantal nadelen. De voordelen van biodiesel baseren zich vooral op voordelen voor het milieu. Het meest belangrijke voordeel van biodiesel is de grondstof. De grondstof van biodiesel (PPO) is biologisch afbreekbaar. Bovendien is het niet giftig en de grondstof bevat geen zwavel. Een ander aanzienlijk voordeel is dat er bij de verbranding van biodiesel veel minder koolstofdioxide vrij komt en ook veel minder zwavel dan bij gewone diesel. Echter het gebruik van biodiesel heeft ook aanzienlijk veel nadelen. Zo is de grondstof van biodiesel niet toxisch (giftig) maar de stoffen waarmee biodiesel wordt gerealiseerd zijn is zeer toxisch. De vermindering van de uitstoot van koolstofdioxide en zwaveloxide wordt overschaduwd door het feit dat er wel meer stikstofoxide vrij wordt gelaten. De verhoging van stikstofoxide zorgt voor meer zure regen. Een derde nadeel dat moet worden beschreven is de energiewaarde van biodiesel. Men kan bijvoorbeeld op een tank biodiesel minder lang rijden dan op een tank gewone diesel. Het vierde en laatste nadeel van biodiesel is de vraag naar extra gewassen die geplant moeten worden om olie uit te kunnen halen. In Indonesië en de Filippijnen heeft dit geleid tot de kapping van grote stukken oerwoud, in plaats van oerwoud staan er nu akkers met gewassen die voor olie moeten zorgen.

De beste manier Onze taak is om op een zo zorgvuldig mogelijk manier energie op te wekken. Het zorgvuldig analyseren van de bovenstaande data geeft aan dat biogas het meest geschikt is voor het maken van energie op Savu. Biodiesel mag dan een wel relatief makkelijker te maken zijn dan biogas, dit neemt echter niet weg dat biodiesel zeer ernstige gevolgen kan hebben voor de bevolking in Savu. Het kappen van bomen of verwijderen van akkers is niet mogelijk op het eiland, elk stukje vruchtbare grond wordt intensief gebruikt en voor biodiesel moet teveel worden geplant. Het meest verstandige is om biogas te gebruiken, in de volgende delen van ons verslag zullen wij verder gaan met biogas. Biogas zal ook verder worden toegelicht.

6

Hoofdstuk 3

Welke methodes kunnen gebruikt worden om van gewassen biogas te produceren? Voor het produceren van biogas zijn enkele mogelijkheden. In dit hoofdstuk zetten wij deze methodes op een rijtje. Ook de voor- en nadelen komen hier uitgebreid aan bod. De eerste mogelijkheid voor het maken van biogas is verhitting. Dit wordt gedaan door droge biomassa (bij voorkeur hout) te verhitten in een afgesloten ruimte. Omdat er geen zuurstof vrijkomt verbrand het hout niet. De gassen die vrijkomen bij het verhitten de biomassa zijn brandbaar en kunnen opgevangen worden voor later gebruik. De voordelen van verhitting zijn dat de vrijgekomen gassen opgeslagen kunnen worden voor later gebruik. Een ander voordeel is dat er geen extra water nodig is voor de bereiding van het gas. Een nadeel van deze methode is dat er voor de verhitting enorm veel energie nodig is. Dit gaat dus ten koste van de energie die de mensen uiteindelijk moeten gebruiken. De tweede mogelijkheid voor het produceren van biogas is het vergisten van biomassa. Voor deze techniek is een vat nodig waar de biomassa als een soort drab in gaat. Vervolgens zijn bacteriën nodig die enzymen leveren voor het proces. Enzymen zijn eiwitten die een reactie op gang brengen bij andere stoffen. Het voordeel van enzymen is dat zij niet verbruikt worden bij dit proces. Een voordeel van vergisting is dat het vrijgekomen gas makkelijk opgeslagen kan worden. Een ander voordeel is dat er weinig tot geen energie nodig is om de gistende biomassa op temperatuur te houden. De tank in de zon zetten in combinatie met de warmte die vrij komt bij de vergisting zou in theorie genoeg moeten zijn. Een nadeel van vergisting is dat er een grote hoeveelheid water nodig is om de biomassa te verdunnen en de bacteriën goed hun werk te laten doen. Conclusie Nadat wij alle voor -en nadelen op een rijtje hebben gezet kwam wij tot de conclusie dat vergisting voor de bewoners op Savu de beste oplossing is. Niet alleen hebben de bewoners de energie die voor verbranding van biomassa zelf hard nodig, ook is vergisting een relatief stabiel en veilige methode die mensen zelf in kleine tanks naast hun huis kunnen realiseren. In het volgende hoofdstuk gaan we dieper in op hoe het vergistingsproces in z’n werk gaat.

7

Hoofdstuk 4

Wat komt er kijken bij het maken van biogas? Voor het produceren van biogas is de volgende installatie nodig. Om biogas te maken is een ketel nodig waarin zich bovenin een uitlaat klep bevind. Deze moet aan de bovenkant zitten omdat het gas boven de gistende massa komt en de biomassa naar beneden drukt. Dit maakt dat de tank onder druk staat. Dit is nodig omdat de gasvoorziening dan niet actief door de leidingen gepompt hoeft te worden. De kamers die zich aan de zijkanten van de biogas tank bevinden zorgen dat de tank op druk blijft. Op de afbeelding hieronder is te zien hoe de installatie er uit gaat zien. Links bevind zich de ingang van de biomassa. Rechts is de uitgang van de biomassa. Mocht de druk zo hoog oplopen dat de tank dreigt te overstromen is er nog een overflow tank, ook aan de rechterkant.

Het voordeel van deze installatie is dat hij zich onder de grond bevind en dat hij van steen te maken is. Dit maakt dat de installatie goedkoop is en makkelijk door plaatselijke bewoners te onderhouden. De afbeelding hieronder laat zien hoe de installatie er uitziet. Duidelijk is de bolle bovenkant met de gasleiding te zien. Aan de linkerkant bevind zich de overloop tank en aan de rechterkant is de

8

Enzymen Het gistingsproces komt tot stand door bacteriën. Deze micro-organismen produceren enzymen. Enzymen zijn eiwitten die een reactie in of buiten een cel katalyseren. Dit houd in dat zij een reactie versnellen. In dit geval versnellen enzymen de werking van anaerobe rottingsbacteriën. De reactie van enzymen met het substraat (de biomassa drab) wordt in de volgende vergelijking weergegeven.

Enzym + Substraat ↔ Enzym-Substraat-Complex ↔ Enzym + Product Zoals in de vergelijking wordt aangegeven worden de enzymen niet opgebruikt bij de reactie. De enzymen blijven dus na de reactie in het product zitten. Als planten zoals Jatropha worden vergist vind er een reactie plaats met de aanwezige glucose moleculen van deze plant. De reactie vergelijking van de reactie van glucose met de enzymen is als volgt: C6H12O6(s) -->3CH4(g) +3CO2(g) Glucose maakt onder invloed van enzymen 3 moleculen methaan en 3 moleculen koolstof dioxide. Omdat enzymen tijdens de reactie niet mee reageren staan deze ook niet in de reactievergelijking.

9

Hoofdstuk 5

Welke gewassen zijn het meest geschikt voor biogasproductie? Voor deze deelvraag hebben wij ons verdiept in welke gewassen er vaak gebruikt worden voor biogasproductie. En van deze gewassen geven wij dan de voor- en nadelen, en op basis daarvan kiezen we de beste gewassen waar we dan wat dieper op in gaan. De meest gebruikte gewassen voor bio productie die wij zullen overwegen voor op het eiland Savu zijn; Suikerbiet, Algen, Mais, Jatropha en Palmolie.  Suikerbiet : Het grootste voordeel van suikerbiet is dat er erg veel suikers inzitten en dat dit erg veel energie oplevert. Nog een voordeel van suikerbiet is dat het relatief goedkoop is om te verbouwen. Ook heeft suikerbiet nadelen, namelijk dat er erg veel water nodig is. Ook heeft het twee jaar nodig om te groeien, dat is best lang. Maar vooral het water zal een groot probleem veroorzaken. Het water probleem op het eiland is al erg groot en het water kunnen ze beter voor andere dingen gebruiken.  Algen: Het grootste voordeel van algen is dat er heel veel bio-olie uit te halen is. Het gebruik van algen voor bio brandstoffen wordt ook wel de ‘derde generatie biobrandstof’ genoemd. Er wordt nu veel onderzoek gedaan omdat algen een nog schonere brandstof zouden bieden. Een nadeel is dat er erg veel kennis voor nodig is en ook uitgebreid onderzoek nog nodig is.  Maïs: Een voordeel van mais is dat het er al groeit op het eiland en daardoor makkelijk te gebruiken is voor de biogas productie. Een groot nadeel van mais is dat het beter gebruikt kan worden als voedsel, want voedsel is er ook niet bepaald veel.  Jatropha: Een voordeel van Jatropha is dat het er al wel in kleine hoeveelheden groeit, maar het kan er dus wel groeien. Ook een groot voordeel is dat deze struik niet veel water nodig heeft. En de groei van Jatropha gaat relatief snel het duurt negen maanden voordat een Jatropha struik volgroeit is. Een nadeel van Jatropha is dat het giftig is.  Palmolie: Palm olie groeit al op Savu en dat is wel een voordeel. Ook levert het erg veel biogas op. Er zitten van honderd tot duizenden pitten bij een tros. Hierdoor is er niet al te veel ruimte nodig om het genoeg te laten groeien. Een nadeel van dit gewas is dat het redelijk veel water nodig heeft en op kleine schaal kunnen ze dan wel makkelijk groeien maar op grote schaal dan misschien wel niet. De conclusie: Welke gewassen zijn het meest geschikt voor biogas productie? Als we alle voor- en nadelen tegen elkaar afwegen hopen we dat er twee besten bij zitten die we dan verder gaan uitwerken. Mais, Jatropha en palmolie hebben het voordeel dat ze al op het eiland worden verbouwt. Mais kan beter worden gebruikt als voedsel dus dit gewas lijkt ons ongeschikt.

10

Hoofdstuk 6

Palmbomen of toch Jatropha struiken? Jatropha Jatropha-olie is een plantaardige olie die gemaakt wordt uit de zaden van de purgeernoot. Dit is een struikvormige plant die in subtropische gebieden groeit. De purgeernoot is een giftige struik. De purgeernoot komt uit Midden-Amerika. De plant wordt tegenwoordig ook in andere gebieden met een tropisch klimaat aangeplant, zoals in delen van Afrika, India, Azië en Midden-Amerika. Als de zaden van de purgeernoot geperst worden, kan de olie verwerkt worden tot biodiesel. Jatropha-olie is ongeschikt voor menselijke consumptie. Jatropha-olie kan direct in een motor gebruikt worden of er kan door verestering biodiesel van gemaakt worden. De struik is gemiddeld 5 meter hoog en kan een maximale hoogte van 8 meter bereiken. De zaden van de plant hebben ongeveer 27-40% olie. Je kunt zien dat de zaden rijp zijn als ze van groen naar geel verkleuren. De zaden groeien uit tot vruchten, die meestal in de winter rijp zijn. In sommige gebieden zijn meerdere oogsten per jaar mogelijk. De plant levert na ongeveer 9 maanden zijn eerste zaden. De struik groeit ook op arme en zeer droge grond en kan daarom goed samen groeien met andere voedselgewassen. Omdat de struik goed op droge en slechte bodem kan groeien en tot wel 50 jaar zaden kan leveren, is het een ideale plant voor Savu. Een ton purgeernoten levert ongeveer 600 liter biogas. Er wordt aangeraden om 3030 planten per hectare (10 000 m²) te planten. Opbrengst ton olie per jaar 1e jaar 2e jaar 3e jaar 4e jaar

4,5 ton 9,0 ton 13,5 ton 15,0 ton

Na persing van de purgeernoot blijft er een koek achter, deze bevat nog ongeveer 50-65% olie. Dit overblijfsel kan weer gebruikt worden als bemesting voor een purgeernootplantage. Het voordeel is dat er geen chemische meststoffen gebruikt hoeven te worden. Het grootste voordeel is dat de vaak dorren bodem, waar absoluut geen gewassen voor consumptie kunnen groeien, door deze bijzondere bemesting na 6 tot 9 jaar weer vruchtbaar is. Dus hier wordt nieuw akkerbouwland gecreëerd. Jatropha-olie kan worden omgezet naar biogas op verschillende manieren, twee daarvan zijn goed uitvoerbaar. De eerste manier is pyrolyse. “Pyrolyse (Grieks voor uit elkaar halen met vuur) ook wel kraken of (foutief) droge destillatie genoemd, is een proces waarbij materiaal wordt ontleed door het te verhitten zonder dat er zuurstof bij kan komen.” Dus een droge destillatie. De tweede manier is transesterificatie. “Transesterificatie, ook wel omestering, is een bewerking in de organische chemie, waarin de alkylgroep van een ester wordt vervangen door die van een alcohol. Het Nederlandse woord voor deze bewerking is omestering. Een goede katalysator voor de omestering van plantaardige olie is natriummethanolaat of kaliummethanolaat, meer algemeen: het natrium- of kaliumzout van de alcoholgroep die in de ester moet komen.” Dus er ontstaat biodiesel door omestering van plantaardige oliën. Omstering is een substitutiereactie. 11

Dus het verbouwen van de Jatropha heeft veel voordelen, zoals dat het kan groeien op droge grond en zelfs mooie landbouwgrond kan creëren. Ook zit er erg veel olie in de zaden van de Jatropha plant, dus kan er veel biogas worden geproduceerd. Het duurt ongeveer 9 maanden voordat de zaden rijp zijn. Dat is vrij lang, maar als je de planten op verschillende tijden van het jaar aanplant, dan kun je ook het hele jaar door oogsten. Na het oogsten moeten de zaden worden geplet, zo komt de olie uit de zaden. Met die olie moet je nog door een chemisch proces. Al met al duurt het dus ongeveer 10 maanden voor je echt biogas hebt.

Palmolie Palmolie kan worden gehaald uit de vruchten van de oliepalm, maar ook uit de coyolpalm. Palmolie is de meest gebruikte plantaardige olie ter wereld. Zij wordt gebruikt bij de bereiding van diverse levensmiddelen zoals ijs, margarine en koekjes, maar ook bijvoorbeeld in lippenstift, zeep en biodiesel. Oliepalm De oliepalm groeit alleen in het gebied rond de evenaar. De meeste plantages bevinden zich in Zuidoost-Azië, in Indonesië en Maleisië. Maar ook in West-Afrika en Zuid-Amerika wordt palmolie geproduceerd. De oliepalm behoort tot de palmenfamilie. Deze plant heeft een rechtopstaande stam en kan wel tot 30 meter hoog worden. De stam is nog lang bedekt met resten van oude bladscheden en -stelen. De bladeren zijn tot 7 meter lang. De deelblaadjes zijn aan de onderkant met stevige stekels bezet. De vruchten zijn oranjerood, vaak met een gele voet en een bijna zwarte top. Ze zijn langwerpig-eivormig, meestal zwak driekantig en tot 5 cm groot. Ze zitten bij honderden tot duizenden bijeen in een dichte, tot 25 kg zware tros. Van de pitten in de palmvruchten wordt palmpitolie geperst. Na het planten van de oliepalm duurt het circa vier jaar tot de eerste oogst. Als de palm een leeftijd van ongeveer 10 jaar heeft bereikt, is de productie maximaal. Dit hoge productieniveau kan de oliepalm nog acht à tien jaar volhouden en dan neemt de opbrengst af. Op één hectare kunnen ongeveer 150 palmbomen staan. De gemiddelde oogst per hectare is iets meer dan 20 ton op jaarbasis. De vruchten worden geperst waarna ruim vijf ton palmolie resteert De teelt vindt voornamelijk plaats in plantages. De aanleg van plantages met oliepalmen wordt door milieuorganisaties scherp bekritiseerd omdat dit ten koste gaat van oerwoud. De opbrengst per hectare is zeer hoog. Dat komt vooral omdat de bomen door hun bouw erg dicht bij elkaar kunnen staan. Op een plantage kunnen dan ook veel meer palmbomen staan, dan andere planten. Zo wordt we per hectare veel meer palmolie geproduceerd. Per m2 kan er ongeveer 0,6 liter palmolie worden ‘geoogst’. Na het oogsten van de palmvruchten, worden de palmpitten geplet. Hieruit komt dan palmolie. Om van de palmolie naar biodiesel/biogas te gaan moet net als bij de Jatropha struiken, een omestering procedure plaatsvinden.

12

Coyolpalm De coyolpalm kan tot 11 meter hoog worden. De stam wordt tot 50 cm dik en is vaak bedekt met afgestorven bladschedes. De dichte kroon bestaat uit tien tot dertig bladeren met deelblaadjes die aan de onderkant blauwgroen van kleur zijn. De palmolie die ontstaat kan ook worden gebruikt om te bakken en braden. Nadat de olie uit de vruchten van de coyolpalm is geplet, wordt er net zoals bij de oliepalm biogas gemaakt. Dus het maken van olie uit palmen heeft niet veel voordelen naast dat er veel planten om één klein gebied staan. Maar omdat de planten vruchtbare grond nodig hebben om te groeien, is dit voor Savu helaas niet haalbaar. Een ander nadeel van palmen, zoals bijvoorbeeld de oliepalm, is dat het lang duurt voor de eerste vruchten geplukt kunnen worden, namelijk na 4 jaar pas. De manier van olie maken uit de vruchten is wel hetzelfde als van Jatropha struiken, dus daar zouden er geen problemen kunnen ontstaan.

13

Hoofdstuk 7

Hoe komt men aan het benodigde water om het gewas te kunnen verbouwen? Jatropha De ideale regenval voor de groei van de Jatropha struik zou zijn tussen de 1000 en 1500 millimeter per jaar. Maar de plant kan ook groeien bij een regenval tussen de 600 en 3000 millimeter per jaar. De neerslag op Savu is gemiddeld per jaar tussen de 1000 en 2000 millimeter. Dus als er gekozen zou worden om de Jatropha struik te gebruiken om biogas voor Savu te produceren, zou er dus geen extra water nodig zijn om de struiken te onderhouden. Dat is een groot voordeel voor Savu omdat zoet water daar schaars is en er natuurlijk ook zoet water nodig is als drinkwater. De Jatropha struik kan ook tegen een droogte seizoen van een aantal maanden, ook dat maakt deze struik ideaal voor het eiland Savu.

Palmolie Als je net een palm plant, is het iedere dag belangrijk dat de plant 10 millimeter aan regen kan krijgen. Als dat niet zo is moet er een irrigatiesysteem zijn dat iedere dag minimaal 6,5 millimeter aan water per dag kan toevoeren. Als de plantjes niet aan zoveel water kunnen komen gaan ze dood. Mogelijk waterwinnen Wij hebben gezocht naar projecten die van het zoute zeewater (of op een andere manier) zoet water kunnen produceren voor de landbouw op Savu. Wij gaan een aantal van deze projecten bespreken en de voor en nadelen op een rijtje zetten.  Het eerste project is gebaseerd op omgekeerde osmose. Bij omgekeerde osmose wordt water niet gedestilleerd, maar door drukverschil door een selectief membraan geperst, waarbij het zout achterblijft. Een nadeel hiervan is wel dat dit systeem werkt op elektriciteit. Het water is meestal ook niet drinkbaar maar dat zou in dit geval niet uitmaken. Tot nu toe is het ontzouten van zeewater een kostbare zaak, daarom is het voor Savu niet echt een goede oplossing. Ook is er erg veel kennis voor nodig maar op Savu zijn er geen mensen in gespecialiseerd. (http://www.ecoboot.nl/artikelen/DrinkZeeWaterTNO.php)  Het tweede project dat we hebben gevonden is, is om een windmolen neer te zetten op het eiland. Die windmolen maakt gebruik van de combinatie windmolen en omgekeerde osmose. In de windmolen zit een pomp die het water door omgekeerde osmosemembranen perst. De windmolen maakt van de wind energie, die slaat hij dan op en gebruikt hij voor de pomp die het zoute water door de membranen heen stuwt. Op de website van dit project staat “geschikt voor kleine dorpjes op afgelegen locaties in droge kustgebieden”, dat lijkt dus ideaal voor Savu. Ook produceert de windmolen niet erg veel energie. Maar omdat Savu niet zoveel inwoners heeft zou dat geen probleem zijn. Maar omdat ook dit project nog in de beginfase is, is er veel kennis bij nodig om dit verder te ontwikkelen. Dat maakt het dus minder geschikt voor Savu. (http://www.drinkingwiththewind.com/pages/nederlands/ home.php)

14

Conclusie Dus als wij naar allebei deze projecten kijken, zijn ze geen van beiden haalbaar voor Savu. Dat komt vooral omdat het veel te duur is om zo’n project op te starten op Savu. Ook is er erg veel kennis nodig voor zo’n project en de mensen op het eiland hebben weinig tot geen kennis over dit onderwerp. Dus is de Jatropha struik een beter optie om te gebruiken voor biogas. Dat komt omdat er voor de verbouwing van deze struiken geen extra water nodig is en ze kunnen tegen bepaalde droge periodes. Ook is de verbouwing van de Jatropha struiken beter voor het milieu, dan het kappen van palmbomen. Wij zijn er dus achter dat het bijna niet mogelijk is om aan water te komen op het eiland. Daarom is eigenlijk alleen het verbouwen van Jatropha struiken een oplossing.

15

Hoofdstuk 8

Wat zijn de effecten voor het eiland met zijn bevolking? Huidige agrarische cultuur De huidige gewassen in Savu bestaan uit mais, rijst, wortels, bonen en zeewier. Deze agrarische producten werden door de japanners in de vroege jaren 90 geïntroduceerd op dit eiland. De Savunese cultuur is zeer passend voor het ecosysteem van Savu. De traditionele clan op Savu zorgt voor een evenwichtig gebruik van het eiland en zorgen ervoor dat alle gewassen evenwichtig verbouwd worden en dat er een efficiënte distributie is van water. De boeren die afhankelijk zijn van het verbouwen van meerdere gewassen en mungbonen zijn over het algemeen beter in staat met hun gewassen om te gaan als er minder regen is. Ze kunnen er echter minder goed mee omgaan als er meer regen valt dan voorspelt is. Het meest gebruikte gewas is bij uitstek maïs maar de boeren op Savu proberen zoveel mogelijk gewassen op verschillende terreinen te verbouwen om ervoor te zorgen dat er een grotere kans is op een succesvolle oogst te slagen. Het meest gebruikte gewas maïs wordt geplant in november, december of begin januari en over het algemeen geoogst tussen februari en eind maart. Het planten van rijst en mungbonen gebeurt iets later namelijk in januari, nadat de regen de grond goed heeft verzadigd. Eens in 3 tot 7 jaren is er een zogenaamd El Niño jaar. Een El Niño jaar heeft betrekking op de grootschalige opwarming van het wateroppervlak rond de oostelijke Stille Oceaan. Het gevolg is het afzwakken van de wind en hierdoor veranderen de atmosferische schommelingen en drukverschillen. De eerste regenbuien beloven in dat jaar hoopvol voor de boeren maar zij komen bedrogen uit want er zal in dat jaar zeer weinig tot geen regen vallen. De meeste boeren houden een deel van de zaden als reserve tijdens de natte periode. Mocht de eerste oogst mislukken dan is er in ieder geval nog een tweede kans op een goede oogst. Zelden hebben de boeren genoeg geld of zaden om nog een derde keer te kunnen planten. Tevens is er weinig kans op succes omdat het seizoen bijna ten einde is. Ongeveer half Maart begint het regenseizoen ten einde te komen en is er geen kans meer om een succesvolle oogst binnen te halen. Voorafgaand aan de oogst van de gewassen moet het arme gedeelte van het eiland zien te overleven met reserve voedsel. Dit voedsel bestaat voornamelijk uit cassave, een zoete aardappel en suiker levering uit de te likken lontar palmen. Deze periode staat onder de bevolking bekend als een periode van ‘gewone honger’. Als er door droogte vertraging wordt opgelopen met de groei van de planten en de daaropvolgende oogst kan er een periode van ‘buitengewone honger’ ontstaan. De meeste families proberen dan te overleven op slechts 1 magere maaltijd per dag. Het vee dat dezelfde gevolgen ondergaat als de mensen wordt, indien de nood hoog wordt, verkocht en van het geld kunnen ze weer noodvoedsel te kunnen kopen. Men kan zich ook voeden met Papaja, dit dient als groente, en speciale zaden. Tijdens het droog seizoen is het bijzonder moeilijk om aan drinkwater te komen. Vrouwen en kinderen besteden dan ook het grootste gedeelte van de dag aan het zoeken van genoeg drinkwater voor hun gezin.

16

Eventuele gevolgen met gebruik van een nieuw gewas Het introduceren van een nieuw gewas op het eiland Savu kan grote gevolgen hebben voor het eiland en zijn bewoners, indien er Hieronder staan een paar voorbeelden:

Hongersnood: Wanneer er onvoldoende rekening wordt gehouden met de voedselproductie op het eiland, kan de bevolking in een hongersnood terecht komen. De nieuwe gewassen zullen een redelijk groot gedeelte van het eiland in nemen. De gewassen van de bevolking moet nog verbouwd worden aangezien de bevolking zich nu al amper kan voeden met de aanwezige gewassen en de kans dat er een succesvolle is. Ecosysteem: Ook kunnen nieuwe gewassen het ecosysteem schade toe brengen, de nieuwe planten kunnen bijvoorbeeld: indien de wortels van het nieuwe gewas dieper rijken dan de wortels van de bestaande wortels kan die ervoor zorgen dat de planten geen water meer kunnen verkrijgen. De grond op Savu wordt zeer efficiënt gebruikt en er moet worden ver komen dat de er geen ruimte meer is voor het verbouwen van voedingsgewassen. Jatropha De Jatropha plant kan een ideale plant zijn voor het eiland Savu. De grond op Savu is erg droog, er zijn dus weinig tot geen plant die kunnen groeien op die plekken. De planten kunnen na negen maanden worden gebruikt om biogas van te maken. De gevolgen voor de bewoners kunnen zijn dat ze teveel tijd moeten steken in het verbouw van de planten, daar staat natuurlijk tegenover dat ze dan wel kunnen koken op biogas. De grond op het eiland zal geen zware last ondervinden van de plant. De grond waarop de plant moet groeien kan inmiddels droog zijn en de grond zou hiervan geen schade ondervinden. Palmolie Palm olie is een palmboom die ongeveer 30 meter hoog kan worden, de bladeren van deze plant kunnen tot wel 7 meter reiken. De bladeren van deze planten zijn zo groot en liggen zo hoog dat ze eventueel de akkers van de lokale boeren kunnen overschaduwen. Als dat gebeurt dan kunnen de lokale boeren hun gewassen niet meer efficiënt verbouwen, zo kunnen de oogsten mislukken en dit leidt weer tot een hongersnood dat al eerder genoemd is. Men kan ook een voorbeeld nemen aan andere delen in Indonesië en de Filippijnen, in deze gebieden zijn al plantages aanwezig met palmolie. In deze plantages is de lokale bevolking verjaagd en de vruchtbare grond is ‘ingepikt’ door grootgrondbezitters die het land hebben gebruikt voor de palmolie. In Savu kan dit voorkomen worden door ervoor te zorgen dat de palmen worden geplant in samenwerking met de bevolking. Er zijn voor de grond meer gevolgen als er palmolie wordt gebruikt, dit komt omdat palmolie vruchtbare grond nodig heeft. De vruchtbare grond wordt volop gebruikt voor de akkerbouw, plant men hier palmbomen dan wordt de grond uitgebuit met deze boom en wordt dan niet meer gebruitk voor akkerbouw. Zoals al eerder is gebleken is palmolie het minst geschikt voor de productie van olie voor biogas. Economische gevolgen Om goed te kunnen beschrijven wat de economische gevolgen zullen worden voor de mensen op Savu moeten wij eerst bekijken hoeveel een biogas installatie precies kost. Informatie over de kosten zijn redelijk moeilijk te vinden, er is 1 site die zegt dat een installatie €225 kost en een andere site zegt dat een installatie ongeveer €430 kost. Om fouten te ver komen zal ervan uit worden genomen dat een installatie zo’n €500 kost. Eerder in dit verslag is vermeldt dat de bevolking van Savu ongeveer $150 per jaar verdient. Het 17

realiseren van biogas zal een groot deel van het salaris van de bevolking vragen. Het afstaan van salaris kan leiden tot een tekort aan geld om bijvoorbeeld levensmiddelen zoals vee, zaden en andere voedingssupplementen. Biogas is een zeer nieuwe type van energie, er is nog niet genoeg onderzoek naar gedaan om concreet te zeggen wat de eventuele kosten zullen zijn voor het introduceren naar biogas. Is het haalbaar om biogas te introduceren Het zorgen voor biogas in Savu is bijna geheel onmogelijk zonder steun van buitenaf. Hiermee wordt niet gezegd dat het onmogelijk is om biogas te verkrijgen, met een goede investeerder is het erg goed mogelijk. Indien de organisatie Cabrejou niet instaat is om een goede investeerder te vinden achten wij te moeten concluderen dat biogas op Savu niet mogelijk is.

18

Antwoord op hoofdvraag

Conclusie In ons verslag hebben wij onderzoek gedaan naar de beste manier voor het produceren van biomassa op het eiland Savu. Wij hebben daarvoor een groot scala aan bronnen geraadpleegd. Er is veel contact geweest met deskundigen uit zowel Wageningen en uit Delft. Ook internet was van essentieel belang. De mensen van Savu hebben behoefte aan warmte en gas om te koken om dit te kunnen verwezenlijken op een duurzame manier heb je biobrandstof nodig. De beste biobrandstof bleek biogas te zijn, dit biogas willen wij maken door middel van vergisting. Uit ons onderzoek komen wij tot de conclusie dat er voor de productie van biogas Jatropha struiken als beste naar voren kwamen. Dit is volgens ons verstandig omdat Jatropha struiken relatief snel groeien, ze kunnen op een zeer droge grond groeien en de purgeernoten produceren veel olie in vergelijking tot andere planten. Een ander groot voordeel van de struiken is dat ze relatief weinig ruimte nodig hebben en ze kunnen voor een zeer lange periode, ongeveer 50 jaar, purgeernoten produceren. Hoe ouder de struiken bovendien worden hoe meer olie ze gaan produceren. Nadat de olie uit de noten is gehaald kunnen ook de resten worden gebruikt voor bijvoorbeeld mest. Simpel gezegd, er hoeft geen nieuwe plant te worden geïntroduceerd op het eiland. Wij vroegen ons af of het wel haalbaar is om biogas te introduceren en zijn tot de conclusie gekomen dat de lokale bevolking dit niet zou kunnen bekostigen. Het is echter wel mogelijk als er een of meerdere investeerders zijn die tijd en geld willen steken in het eiland Savu. Er zijn ook mensen nodig die kennis hebben van het gebruik van biogas, ze kunnen de bevolking leren hoe ze de biogas installatie op een effectieve manier kunnen gebruiken en onderhouden.

19

World school World school heeft ons ook een aantal andere vragen gesteld, waar ze graag antwoord op wilden hebben. Hier zullen wij apart op in gaan:  Wat zijn de totale kosten voor het opzetten van de teelt van het voorgestelde gewas? Het totale kostenplaatje is voor ons onmogelijk om te schetsen, omdat er rekening moet worden gehouden met import en export kosten, het verbouwen en onderhouden van de struiken, de belasting en ook omdat wij niet weten hoeveel er besteed kan worden. Daarom vinden wij dit een ander onderzoek moet zijn en dit valt niet binnen ons onderzoek. Indien wij een concreet budget hadden gehad, dan was het mogelijk geweest om makkelijker de haalbaarheid van het project te schetsen, helaas hadden wij deze informatie niet en wij kunnen op deze vraag dus geen concreet antwoord geven.  De impact van het voorgestelde gewas op het milieu? Deze vraag hebben wij al wel eerder behandeld in ons verslag, we zullen het antwoord nog in het kort herhalen. Gebruik van de Jatropha plant heeft geen ernstige gevolgen voor het milieu. Er moet wel rekening worden houden met het feit dat de planten op een strategisch punt moet worden geplant. De bevolking moet natuurlijk nog steeds hun eigen gewassen kunnen verbouwen. De struik groeit op een droge grond en het afval kan worden gebruikt voor bemesting, dit zorgt weer voor een vruchtbare grond en is dus zeer goed voor het milieu.  Wat is de opbrengst in brandstof per oppervlakte-eenheid? De Jatropha struik kan tot wel 50 jaar zaden leveren. Een ton purgeernoten levert ongeveer 600 liter biogas. Er wordt aangeraden om 3030 struiken per hectare te planten. Het eerste jaar 4,5 ton olie en na 4 jaar 15 ton, het aantal ton neemt dus per jaar toe.  Op welke manier kan biogas worden gebruikt door de bewoners van Savu? Biogas kan op veel verschillende manieren worden gebruikt, het ligt er maar net aan wat de behoefte is van de bevolking. Zo kan er een verwarming komen of kan er met het biogas worden gekookt.

20

Nabeschouwing Uit het verslag blijkt dat de Jatropha struik het best geschikt zou zijn voor Savu. Dat vonden wij erg verrassend, omdat wij ervan uit gingen dat deze plant geen mogelijkheden had om te groeien op het eiland Savu. Dit omdat de grond van Savu heel droog is en niet vruchtbaar is. Wij zijn erachter gekomen dat de Jatropha struik juist heel erg geschikt is om te planten op droge grond. De overblijfselen, de koek, kunnen worden gebruikt als mest om zo het land weer vruchtbaar te maken. Tijdens ons onderzoek naar de Jatropha struik, zijn wij erachter gekomen dat deze struik eigenlijk giftig is. Dit heeft naast een aantal nadelen ook een groot voordeel, namelijk dat de struik kan blijven groeien en functioneren zonder dat hij wordt aangevallen door dierlijke organismen. Ook viel ons op dat de zaden van de Jatropha struik, de purgeernoten, bij het pletten veel olie produceren. Dit betekend dat er per struik veel biogas gemaakt kan worden, dat maakt deze struik dus erg efficiënt. Omdat wij contactpersoon op het eiland zelf hadden, was het voor ons moeilijk om ons precies voor te stellen hoe de leefomstandigheden daar zijn. Wij zijn er daarom vanuit gegaan, dat het een vrij arm eiland is met weinig technische kennis. Wij zouden eigenlijk moeten onderzoeken of het financieel wel mogelijk is om biogas te produceren op Savu. Ook moet er nog onderzoek gedaan worden op het eiland zelf om te kijken waar en hoe ze een mogelijke installatie zouden kunnen plaatsen. Door ons verslag hebben wij hier al een beeld over, alleen weten of wij dit in werkelijkheid kunnen toepassen. Daar zou dus onderzoek naar gedaan moeten worden op het eiland Savu. Informatie over biogas gebruik in deze situatie is erg schaars. Op het internet is weinig te vinden over het maken van biogas in armere landen met mindere kennis. Voor een biogas installatie moet er kennis zijn over het proces. Mocht er iets fout gaan, moet men daar zelf iets aan kunnen doen zodat ze niet afhankelijk zijn van anderen. Aangezien wij erachter zijn gekomen dat de mensen op Savu onderontwikkeld zijn, zorgt dat ervoor dat we twijfelen of ons plan wel haalbaar is om uit te voeren op Savu.

21

22

Samenvatting in het Engels Savu is an island in Indonesia. Less than 500 square kilometers wide, it is one of the poorest island in the world, only earning around 150 dollars in a year. The people on Savu make their living with little shops on the island but mostly by growing crops on their own small fields. Savu is a fertile piece of land, however it only rains for about 2/3 months per year, which makes Savu a very dry island. Our assignment was to search for a way to introduce biofuel to the island with the use of crops. Present-day there are many ways to use renewable energy. The best way one can use renewable energy on Savu is biofuel, considering our assignment was crops for biofuel. Biofuel can be used in various different ways, we chose to continue our research with biogas, because it was the cleanest and easiest way to produce biofuel. Also, the people on Savu have more use off gas to cook than fuel for cars. The people on Savu can obtain biogas with a small tank outside of their house. There are 2 ways to produce biogas, fermentation and heating. Research showed that fermentation is the best solution because it has less disadvantages. Biogas produced with the use of fermentation is obtained by a series of enzyme reactions, they produce a gas. That gas can be collected with a pipe, and those pipes can be lead to either a heating or a cooker. To produce biogas in an efficient way we need biomass. Savu has a number of crops growing on the island, they include the following: corn, rice, roots, beans and seaweed. We decided not to take any actions with those crops because the people on Savu need all the crops already present on the island for consummating. Partly because of that we looked at others crops like sugar beet, algae, Jatropha and palm oil. The amount of freshwater is a problem on the island so sugar beet was no option. Jatropha and palm oil seemed like the best two crops. Looking more closely at the two we concluded that palm oil would cause some serious environmental consequences. We concluded that Jatropha would be the best solution for Savu because the bush can grow on dry ground which makes it perfect for Savu. The crop can be fully grown in nine months and produces more oil which each year. The only point of caution one should take in consideration is the fact that the crop can be potentially poisonous if not handed carefully. Our most prime goal was to see if biofuel was even possible on Savu. Looking over all the facts we came to the conclusion that biofuel is possible if a company or organization is able to spend time and money on the island. The island will need the money to build the crops and installation, but also experts who will help the citizens maintain the installation. If the organization can get enough sponsoring biofuel on Savu is definitely possible.

23

Bronnen Inl.:

http://environment.nationalgeographic.com/environment/global-warming/biofuel-profile/

H1:

http://www.biyunasakgallery.com/lavalon/savu.htm http://en.wikipedia.org/wiki/Savu http://www.klimaatinfo.nl/indonesie/

H2:

http://nl.wikipedia.org/wiki/Duurzame_energie http://nl.wikipedia.org/wiki/Biodiesel http://www.biogas.nl/voordelen-van-een-biogas%11-%10bio%11ethanolinstallatie/

H3:

http://wikimobi.nl/wiki/index.php?title=Vergisten

H4:

http://www.kijkopkunst.be/taalvandekunst/pagina.asp?pagkey=39530&mode=read

H5:

http://nl.wikipedia.org/wiki/Mais http://nl.wikipedia.org/wiki/Purgeernoot http://nl.wikipedia.org/wiki/Biobrandstof_uit_algen

H6:

http://www.jatrophacurcasplantations.com/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Purgeernoot http://en.wikipedia.org/wiki/Jatropha_curcas http://nl.wikipedia.org/wiki/Palmolie http://nl.wikipedia.org/wiki/Oliepalm http://nl.wikipedia.org/wiki/Coyolpalm http://nl.wikipedia.org/wiki/Transesterificatie

24

H7:

http://www.lenntech.nl/ontzilting.htm http://www.ecoboot.nl/artikelen/DrinkZeeWaterTNO.php http://www.drinkingwiththewind.com/pages/nederlands/home.php http://en.wikipedia.org/wiki/Jatropha

H8:

http://en.wikipedia.org/wiki/Savu http://www.vliz.be/vmdcdata/faq/question.php?qid=203

http://www.biyunasakgallery.com/lavalon/savu.htm http://www.savu-raijua.com/location.htm

25

Logboek Wie? Tirza & Femke

Wat? Deelvraag: Palm of Jatropha Deelvraag: Benodigde water

Wanneer? 7 november 2011 7 november 2011

Tijd? 4 uur 3,5 uur



Deelvraag: Mogelijke gewassen Opzet verslag + Opmaak PowerPoint presentatie Nabeschouwing

8 november 2011

3,5 uur



9 + 10 november 2011 8 november 2011 9 + 10 november 2011

3 uur



2 uur



1,5 uur



Arjaan & Emily

Deelvraag: Eiland Savu

7 november 2011

5 uur



Arjaan & Emily

Deelvraag: Welke methodes

8 november 2011

7 uur



Arjaan & Emily

Deelvraag: Uitwerking methoden

9 november 2011

3 uur



Ramona & Illaha Deelvraag: Biogas/diesel

7 + 8 november 2011

4 uur



Ramona & Illaha Deelvraag: Effecten Ramona & Illaha Samenvatting in Engels Ramona & Illaha Inleiding

8 + 9 november 2011 9 november 2011 8 november 2011

6 uur



3 uur



2 uur



Hele groep

Eind Havo 4

4 uur



15 september 2011, 3 oktober 2011 13 oktober 2011

8 uur



8 uur



13 oktober 2011

x



Tirza & Femke Tirza & Femke

Tirza & Femke Tirza & Femke Tirza & Femke

Hele groep

Hele groep Hele groep

Introductie World School Achtergrond informatie Savu (Profielmiddagen) Bezoek universiteit Wageningen Taakverdeling gemaakt in Wageningen

26

Resultaat 

Hele groep Hele groep Hele groep

Hele groep Hele groep Hele groep

Bespreking + Conclusie Bronnenlijst Presentatie afronden + oefenen Presentatie in Engels maken Presentatie oefenen in Engels Presentatie in Gouda

9 + 10 november 2011 9 november 2011 10 + 11 november 2011

5 uur



0.5 uur



6 uur



Eind maart 2012

7 uur



Eind maart/begin april 2012 5 april 2012

2 uur



8 uur



Dus in totaal komen wij op 71,5 uur uit. Daar kan eventueel nog iets bijkomen of afgaan, omdat ons project nog verder verloopt na de PWS-week. Het is dus moeilijk in te schatten.

27