Nominaties Duurzame Toppers Een project van PM Public Mission, SC en Energiegids.nl (Sdu Uitgevers) www.pm.nl/duurzametoppers September 2011
De projecten met een * zijn geselecteerd voor de shortlist. Academie voor Gezond Bouwen Onder de bezielende leiding van het ecologische bouwbedrijf EcoScala wordt hard gewerkt aan de verder ontwikkeling van de Academie voor Gezond Bouwen in Soest. Hier staat de integrale benadering van gebouw en bouwproces centraal waarbij vijf innovatieve methodieken leidend zijn. Dit zijn: energiebesparing (passiefhuis), duurzame energieopwekking (actiefhuis), milieuvriendelijke materialen en cyclen (Cradle to Cradle), gezonde huizen – gezond binnenklimaat86 (bouwbiologie), veranderende gedragspatronen (MVO, ketenintegratie, educatie). De academie fungeert als centraal aanspreekpunt, netwerk en kenniscentrum waar informatie, kennis, praktische opleiding, professionals en consument (particulier, opdrachtgevers uit vastgoed) elkaar ontmoeten, kennis delen en ontwikkelen en waar spin-offs ontstaan. Zie http://healthybuildingacademy.jouwweb.nl/ Bewust Duurzaam Thuis Hardenberg Met dit project stimuleert de gemeente Hardenberg woningeigenaren om werk te maken van energiebesparing. Huiseigenaren worden doelgroepgericht benaderd en krijgen een aantrekkelijk pakket van energiebesparende maatregelen aangeboden. Omdat er voor de uitvoering van besparende maatregelen gebruik wordt gemaakt van lokale aannemers en installateurs bevordert Bewust Duurzaam Thuis bovendien de lokale werkgelegenheid. Daarnaast leidt het nemen van energiebesparende maatregelen vaak ook direct tot een verbeterde woonkwaliteit, waardoor gezondheidsklachten als gevolg van tocht en vochtige lucht voorkomen kunnen worden. Met Bewust Duurzaam Thuis slaat de gemeente Hardenberg dus meerdere vliegen in één klap, waarvan de inwoners uiteindelijk de vruchten plukken. Zie: http://www.hardenberg.nl/bewustduurzaamthuis/ Biomassacentrale gemeente Breda * Breda wil in 2044 een CO2-neutrale stad zijn, dat wil zeggen dat de netto uitstoot van CO2 in dat jaar nul moet zijn. Een grote slag kan daarbij worden gemaakt door biomassa in te zetten voor de energievoorziening van een aantal wijken. Een biomassacentrale kan duurzame warmte en elektriciteit leveren aan 6000 woningen. De biomassa bestaat uit snoeiafval uit Breda, geleverd door het afvalbedrijf, Staatsbosbeheer en zogenoemde ecoploegen. Het project scoort hoog op alle drie de P’s van duurzaamheid. Planet: inzet van hernieuwbare grondstof, dus CO2-winst. Profit: iedereen wil meedoen omdat er geld kan worden verdiend. People: ecoploegen houden het hoofd makkelijker boven water doordat snoeiafval meer waard wordt, wat de Bredase natuur en de werkgelegenheid ten goede komt. Naast de gemeente Breda werken in dit project ook woningcorporaties, Staatsbosbeheer, Essent Warmte en Waterschap Brabantse Delta mee. Zie: http://bit.ly/qSFFqN Branchegerichte duurzaamheidskringen Den Haag De Branchegerichte duurzaamheidskringen (grafische bedrijven Haaglanden en Haagse theaters) in Den Haag richten zich in de eerste plaats op samenwerking tussen bedrijven, leidend tot concrete projecten. 16 Haagse theaters zijn bijvoorbeeld bezig met het verduurzamen van hun bedrijfsvoering. Vooral met investering in LED-theaterspots en LED-
verlichting wordt veel energie bespaard. Daarnaast zijn de bedrijven bezig het bedrijfsafval te verminderen. Tevens nemen de theaters duurzaamheid mee in hun programmering. De grafische bedrijven zijn naast concrete energiebesparende maatregelen ook bezig met het inkopen van milieuvriendelijke drukinkten en gedragsverandering bij het personeel. Bronswerk, ventilatorsystemen Meer dan 25 procent van de totale wereldelektriciteitsproductie drijft nu nog conventionele ventilatoren aan, voornamelijk voor koeling, verwarming en ventilatie in huizen, gebouwen, auto’s en goederentransport. Dit is wellicht de grootste direct identificeerbare en herkenbare bron van energieverspilling en lawaai- en CO2-productie voor consumenten, bedrijven en vooral ook overheden. Ruim een jaar operationeel in de markt, laten de onconventionele Whizz-Wheel ventilator systemen van Bronswerk zien dat ze minder dan de helft van de gebruikelijke aandrijfenergie nodig hebben. Bovendien veroorzaken deze systemen minder lawaai en hebben ze het grootst mogelijke CO2 reductiepotentieel. http://www.bronswerk.com C2C ExpoLAB: duurzame onderwijskolom en stadskantoor Venlo C2C ExpoLAB is betrokken bij projecten met zeer hoge ambities op het gebied van innovatieve duurzaamheid en Cradle to Cradle, zowel in Nederland (met een zwaartepunt in Venlo), als in het buitenland (België, Duitsland, Luxemburg, Frankrijk en Engeland). De organisatie wil duurzaamheidsambities vertalen in gewenste effecten en meetbare eenheden en stimuleert productontwikkeling en innovatie in het bedrijfsleven, bijvoorbeeld via marktconsultaties en vernieuwende manieren van aanbesteden. Bevorderen van kennisontwikkeling, onderwijs en onderzoek op het gebied van Cradle to Cradle is één van de speerpunten. C2C ExpoLAB sponsort de leerstoel C2C-design aan de Universiteit Twente en is met de gemeente Venlo en de regionale onderwijsinstellingen een C2C-onderwijskolom aan het realiseren. Ook 'the Case' (een idee voor duurzame dinsdag, is gericht op kennisdeling en ontwikkeling in het onderwijs. Ten slotte is C2C ExpoLAB bezig met een C2C productenbibliotheek en de realisatie van een C2C Kennis- en Documentatiecentrum (KDC). Zie: http://www.c2cexpolab.eu C2C-Nieuwbouw Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO) Bij de nieuwe huisvesting van het NIOO was Cradle to Cradle de leidende filosofie. Het gebouw, dat een van de duurzaamste bedrijfsgebouwen van Nederland is, werd gebouwd met materialen die vrijwel allemaal herbruikbaar zijn en ook de kringlopen van water en energie werden zoveel mogelijke gesloten gehouden. Het NIOO heeft hoogtemperatuuropslag, een gesloten waterkringloop, een vegetatief dak, nieuwe generatie zonnepanelen en grootschalige toepassing van LED-verlichting. De energie-installatie levert een flinke CO2-reductie op en het innovatieve hoogtemperatuursysteem is veelbelovend voor restwarmteprojecten in grote bouwvolumes. Een groot aantal (lokale en regionale) partijen heeft samengewerkt in dit project. Zie: http://www.nioo.knaw.nl/nieuwbouw.php Delft Blue Water Door toenemend watertekort en verzilting van het gebied is er in Delfland steeds meer behoefte aan zoet water. Ook de glastuinbouw in het Westland heeft een groeiende vraag naar een goede kwaliteit gietwater. Het gezuiverde afvalwater van de zuiveringsinstallatie Harnaschpolder wordt nu op de Noordzee geloosd zonder dat er sprake is van nuttig gebruik. Delft Blue Water doet daarom samen met de Technische Universiteit Delft onderzoek naar een duurzaam alternatief voor de zoetwatervoorziening in Delfland. Met innovatieve technologieën wordt getest of effluent van de zuivering op een betrouwbare en
kostenefficiënte manier tot oppervlaktewater en gietwater opgewaardeerd kan worden. Delft Blue Water is een samenwerking van het Hoogheemraadschap van Delfland, Delfluent Services B.V., Evides Industriewater, Rossmark Waterbehandeling en Veolia Water Nederland. Zie: http://www.delftbluewater.nl/ Duurzame lokale windenergie Elk huis zijn eigen muisstille windturbine, dat zou ondernemer Wim Stevenhagen graag zien. Met de Windside windturbines heeft hij duurzame energie een nieuw gezicht gegeven. Rond 2000 is hij in Finland in contact gekomen met de sierlijke Windside windturbines; deze DNAvormige windturbines werden toen hoofdzakelijk offshore toegepast. Stevenhagen heeft Windside op het vaste land van Europa geïntroduceerd en verder bekendgemaakt. De windturbines kunnen windkracht geluidloos omzetten in elektrische energie en zien er heel esthetisch uit.De turbines hebben een windbereik van 1 tot 60 m/s (windkracht 12 = 30 m/s). Ze gaan zonder veel kosten een mensenleven lang mee en zijn ideaal voor gebruik in de bebouwde omgeving en bijvoorbeeld verkeersrotondes zijn met deze windturbines duurzaam te maken. In Nederland zijn al toepassingen op het speelplein van een brede school in Zaltbommel en een rotonde in Emmen. Zie ook: www.set.nl en www.windside.com Duurzaam gemeentehuis Leiderdorp Het eerste echt duurzame gemeentehuis van Nederland waarin C2C-beginselen leidraad zijn. Het gebouw is een meccanodoos waarvan alle onderdelen weer opnieuw zijn te gebruiken. Met onder andere ook groene gevels (die fijnstof opvangen), een warmte-terugwinsysteem, betonkernactivering, duurzame energie via warmte- en koude systeem en windturbines. Ambtenaren kunnen via panelen zien hoeveel energie ze verbruiken. Productontwikkeling geschiedt in samenwerking met de TU Delft. Vooral de integrale aanpak en toepassing van heel veel duurzame systemen en producten is innovatief. Zie: http://bit.ly/q1nJO2 0-Energie woning in Kampen Henk Schuring van Ecobo bouwde een 0-energiewoning op basis van de passiefhuisgedachte. Het strohuis, gebouwd onder architectuur, is bedoeld als studie om duurzaam bouwen voordeliger te maken. De gebruikte materialen zijn zo duurzaam mogelijk, zoals strobalen, leem en vlaswol en inlands hout. De warmte uit de serre wordt gedurende de zomer opgeslagen in de bodem, door middel van holle heipalen. In de winter wordt deze warmte gebruikt. Uitgangspunt was comfortabel wonen en werken met een zo laag mogelijke milieubelasting. De drempel tussen traditioneel bouwen en milieuvriendelijk bouwen wordt zo veel mogelijk verlaagd. Daarnaast zijn er met dit project nieuwe manieren bedacht om woningen energiezuiniger te maken, zoals zomerkoeling met behulp van een bodemwarmtewisselaar in de holle heipalen, of warmteopslag in de zomer voor gebruik in de winter. Door integratie in de bouwwijze van energiebesparende maatregelen zijn de kosten laag gehouden. Zie http://www.ecobo.nl Energiebeparing bij lage inkomens SME heeft diverse programma’s voor energiebesparing bij burgers en bij woningeigenaren. Een bijzonder project is energiebesparing bij lage inkomens. Huishoudens in met name de krachtwijken kunnen zo’n 200 euro per jaar op hun energierekening besparen. In het project worden lokale energiecoaches opgeleid waarmee buurtbewoners bereikt worden. Via een scala aan instrumenten kan vervolgens de wijk enthousiast gemaakt worden om te besparen. Doelgroepen met verschillende etniciteit worden verschillend benaderd. Er is materiaal beschikbaar om met hen een stap voorwaarts te zetten. Dit is niet alleen goed voor milieu en
klimaat of voor de portemonnee van de bewoners, het is ook goed voor de sociale cohesie in de wijken. Zie: http://bit.ly/qeCu0t Energieke Scholen Een programma voor scholen, waarin educatie verbonden wordt met technische duurzaamheidsmaatregelen (CO2-reductie, energiebesparing) en verbetering van het binnenklimaat op scholen. Het programma is gemaakt in opdracht van het ministerie van VROM (nu IenM) en het AgentschapNL. In Noord- en Zuid-Holland draait het programma nu provinciebreed. Het project omvat een landelijke campagne waarbij basisschoolleerlingen aan de slag gaan met energie en binnenmilieu om hun schoolgebouw energiezuiniger en gezonder te maken. De campagne heeft vier belangrijke onderdelen: een lespakket voor basisschoolleerlingen, het Energie- en Binnenmilieu Advies voor scholen (EBA), een intentieverklaring, voorbeelden van financiële arrangementen tussen gemeenten en schoolbesturen. Daarnaast draagt het bij aan de lokale samenwerking en het dichter bij elkaar brengen van gemeente (incl. GGD), schoolbestuur en NME-centrum. Partners zijn onder andere: GDO (Vereniging voor Duurzame Ontwikkeling), Vereniging Klimaatverbond Nederland, Stichting Meer met Minder en het themateam Duurzame Overheid. NME-centra en SME Advies. Zie: www.energiekescholen.nl E-laad * Een initiatief van de samenwerkende Nederlandse netbeheerders om elektrisch rijden van de grond te krijgen. Voor het doorbreken van een impasse – er zijn weinig elektrische auto’s, daardoor zijn er weinig oplaadpalen, waardoor er weinig elektrische auto’s zijn, etc. – hebben de meeste netbeheerders hun krachten gebundeld in de Stichting e-laad.nl voor het plaatsen van 10.000 laadpalen. De stichting plaatst oplaadpunten op publieke grond en heeft dus alle overheden nodig. Er zijn 2000 (gratis) oplaadpunten beschikbaar voor gemeenten op strategische plaatsen. Daarnaast zijn er 8000 oplaadpunten voor particulieren die een elektrische auto rijden. De netbeheerders kunnen via de oplaadpunten het gedrag en de impact van de elektrische auto’s op de netten zien. Die informatie hebben zij nodig om de elektriciteitsnetten toekomstbestendig te maken en te houden. De netbeheerders investeerden 25 miljoen voor de eerste drie jaar. Zie: http://www.e-laad.nl FCIB, Rijksgebouwendienst FCIB staat voor Functioneel Controleren Inregelen en Beproeven. Het behelst het repareren en opnieuw afstellen en inregelen van de bestaande installaties van gebouwen, en het continu monitoren op afstand. FCIB laat zien dat door deze maatregelen in vrijwel iedere klimaatinstallatie energiebesparing is te realiseren. Doel is om over de deelnemende gebouwenvoorraad (gebouwen groter dan 1000 vierkante meter en nog minstens vijf jaar in gebruik) gemiddeld minimaal 10 procent energie te besparen. De Rijksgebouwendienst voert dit project uit in opdracht van de gezamenlijke bedrijfsvoerders van het Rijk op een gezamenlijke vloeroppervlakte van ongeveer 2,5 miljoen vierkante meter. http://www.rgd.nl/onderwerpen/beleidsonderwerpen/duurzaamheid/energiebesparing/hoewordt-fcib-uitgevoerd/ Gemeentehuis Venlo volgens C2C Het nieuwe gemeentehuis van Venlo, waarvan de bouw volgend jaar zal beginnen, biedt in de toekomst ruimte aan circa 700 werkplekken en 1000 medewerkers. De locatie is het plangebied Maaswaard, dat direct aan de Maas en het stadscentrum gelegen is. De principes van cradle to cradle (C2C) zijn leidend bij het ontwerp en de realisatie van het eigen gebouw van de gemeente, zodat dit een voorbeeld wordt voor andere ontwikkelingen in de stad, regio
en daarbuiten. Er is gekozen voor een separate aanbesteding van alle disciplines in het ontwerpteam, waarbij de architect, installateur, constructeur, bouwmanager en huisvestingsadviseur zijn geselecteerd zijn op hun visie op C2C en duurzaamheid. http://www.venlo.nl/Pages/default.aspx Postcode Lottery Green Challenge Wereldwijd een van de grootste en wedstrijden op het gebied van duurzame innovatie, waaraan innovatieve denkers uit heel de wereld kunnen meedoen. Voor de groene producten en diensten is een enorm prijzenbedrag beschikbaar: 500.000 euro voor de winnaar. Zie www.greenchallenge.info Globe GLOBE is een internationaal onderwijsprogramma om kennis en bewustzijn van leerlingen over onze planeet te vergroten en ons leefmilieu te verbeteren. Samen met leraren en wetenschappers uit 111 andere landen doen de leerlingen onderzoek naar natuur en milieu. Ze maken kennis met wetenschappelijk onderzoek over ecologie, water, bodem, duurzame ontwikkeling en weer en klimaat. De kracht is dat leerlingen wetenschappelijke data verzamelen die echt gebruikt worden door wetenschappelijke instellingen (RIVM, Alterra, WUR, KNMI etc). Een Nederlandse leerling die aerosolmetingen uitvoerde, zorgde voor een wijziging in de modellen van NASA. Het GLOBE-programma is al ruim 15 jaar eigendom van de Nederlandse overheid sinds er een memorandum of understanding is ondertekend door voormalig premier Kok en voormalig vicepresident Al Gore, die het programma is gestart. In oktober wordt er een nieuwe internationale website gelanceerd, waarop ook de Nederlandse kan worden aangesloten. Behalve makkelijker toegang tot de verzamelde data en modellen kunnen leerlingen zo ook met elkaar communiceren. Inmiddels nemen ruim 200 scholen deel aan het project. Zie: http://www.globenederland.nl Grafische Milieucirkel Breda Breda wil in 2044 een CO2-neutrale stad zijn, dat wil zeggen dat de netto-uitstoot van CO2 in dat jaar niet meer mag zijn dan nul. De gemeente Breda ondersteunt en stimuleert ondernemers om aan de slag te gaan met milieuzorg door cursussen aan te bieden en kennisuitwisseling te organiseren. Een zeer succesvolle samenwerking is die in de Grafische Milieucirkel. Het is heel uitzonderlijk dat ondernemers die elkaars concurrenten zijn, met elkaar kennis delen op gebied van duurzaamheid en met regelmaat bij elkaar in de keuken mogen kijken. Ze krijgen meer praktische kennis over de mogelijkheden in de sector en motiveren elkaar zo om bij bedrijfsbeslissingen duurzaamheid meer mee te wegen. Het leidt ertoe dat bedrijven sneller innoveren, duurzamer worden en ook om in vier jaar tijd de milieubelasting (per product) te halveren. De grafische ondernemers hebben zulke goede resultaten geboekt dat voor deze manier van samenwerking steeds meer belangstelling is ontstaan en dit concept inmiddels landelijk navolging heeft gekregen. Dit project helpt de ecologische voetafdruk te verkleinen, zorgt dat ondernemers geld verdienen door maatregelen te treffen en zorgt voor verbetering van het imago van de bedrijven/branche en de werkomstandigheden (minder gebruik van oplosmiddelen). Zie ook: www.milieucirkel.nl Greenchoice Zonvast, stroom van eigen dak Greenchoice wekt samen met vijfhonderd van haar klanten meer dan 1.000.000 kWh duurzame zonnestroom op, ongeveer evenveel als 285 huishoudens jaarlijks verbruiken. De klanten krijgen de zonnepanelen kosteloos van Greenchoice geleverd en geïnstalleerd. De stroomprijs wordt vervolgens 20 jaar vastgezet. Het is voor het eerst dat een dergelijke
constructie wordt aangeboden in Nederland, een doorbraak op gebied van zonnestroom. Door de hoge initiële kosten wordt zonne-energie vaak gezien als iets dat alleen voor welvarende mensen beschikbaar is. Via Zonvast kunnen nu ook mensen die zelf niet kunnen/willen investeren zelf energie opwekken. Groen Gas Hub Overijssel De gemeente Deventer is samen met de gemeenten Olst-Wijhe, Raalte en de provincie Overijssel een Groen Gas Hub op aan het zetten. Dat betekent dat er van veel boeren mest en eventueel ander groenafval gebruikt zal worden om biogas te maken. Dat gas zal via een nieuw te realiseren leidingnet (Enexis committeert zich daaraan) worden getransporteerd naar met name Deventer waar het gas zal worden gebruikt in WKK’s die er elektriciteit en warmte van maken. De bestaande acht stadsverwarmingssystemen worden omgebouwd tot één groot warmtenet (door Essent Warmte). Op dat net kunnen ook andere leveranciers van (rest)warmte worden aangesloten. Door deze samenwerking kan alle biogas regionaal worden opgewerkt en verbruikt. Dure en energievretende systemen voor het opwerken naar aardgaskwaliteit zijn overbodig. Dit zou het enige project in Nederland zijn waar het grootschalig opwekken van biogas en het grootschalig inzetten van biogas en het opzetten van een WKK/warmtenetwerk worden samengebracht. Huis van de toekomst Scouting Don Bosco Soest Als initiatief voortvloeiend uit de Academie voor Gezond Bouwen is het plan opgevat om een CO2-neutraal en energieproducerend scoutingclubhuis te bouwen, waarin onder andere warmte-koude-opslag, leembouw (binnen) en strobalenbouw (isolatie) gebruikt worden. De intentie is het meest duurzame gebouw van Nederland te bouwen. Het project wordt uitgevoerd door studenten van de Academie voor Gezond Bouwen en lokale vrijwilligers en begeleid door het lokale ecologische bouwbedrijf EcoScala. Het gebouw zelf combineert alle meest vooraanstaande en innovatieve technieken en materialen en koppelt het aspect van gezond bouwen aan natuurlijke materialen, waarbij het ambitieniveau van het Haus der Zukunft in Oostenrijk (TU Wien) wordt nagestreefd. De Academie wil zich door deze manier van samenwerking en gebruik uitbreiden door Nederland en kan ook in het buitenland initiatieven faciliteren. In het gebouw moet behalve de scoutingclub ook het bedrijf EcoScala gevestigd worden. Zie: http://www.ecoscala.nl Joulz energiecoach De Energiecoach is een onafhankelijke adviseur voor de gemeente Haarlem op het gebied van energie. Hij verleidt partijen en organisaties tot het meewerken aan duurzame innovatieve ontwikkeling. Hiermee wordt direct invloed uitgeoefend op de klimaatdoelstellingen van de gemeente Haarlem en worden de klimaatambities van de gemeente bereikt om in 2030 klimaatneutraal te zijn. De ondernemer heeft op zijn beurt baat bij minder energiekosten en eventueel eigen energieopwekking. De Energiecoach bouwt een relatie op met gemeente en ondernemers en legt hiermee de basis om duurzame projecten in de (korte) toekomst uit te voeren. En hij bevordert het onderling zakendoen op het bedrijventerrein waardoor er duurzame business en duurzame relaties ontstaan. Keurmerk duurzaam Eindhoven Vanaf 1 januari t/m 14 februari 2011 zijn alle Eindhovense ondernemers en instellingen opgeroepen het keurmerk ‘Duurzame Ondernemer 2011’ aan te vragen. Het keurmerk is in het leven geroepen als beloning en stimulans voor externe partijen die bijdragen aan een duurzaam Eindhoven. Het keurmerk is tevens bedoeld als middel om Eindhoven en de Eindhovense ambities op het gebied van duurzaamheid en klimaatbeleid te profileren. Het
keurmerk kan in de nabije toekomst ook uitgereikt worden aan evenementen, scholen etc. Dit betekent een verbreding van de doelgroep. De formule blijkt aan te slaan bij andere overheden. Er is veel belangstelling voor de aanpak en de opzet van het project. Het kennis en innovatie in Energie- en MilieuTechnologie (KiEMT) netwerk Door het realiseren van nauwe samenwerking en kennisuitwisseling tussen alle participanten bevordert kiEMT innovaties en 'new business' inzake energie- en milieutechnologie. Dat doet kiEMT door een startmotor te zijn voor kansrijke innovaties en nieuwe levensvatbare initiatieven. In samenwerking met kiEMT worden afspraken gemaakt als het gaat over duurzaamheidprogramma's met een lokale of regionale invulling, afgeleid uit de Kyotodoelstellingen. De stichting brengt zo veel mogelijk verbinding aan tussen overheids(beleidsdoelstellingen) en ondernemers, kennisinstellingen en onderzoeksinstellingen. Al deze partijen zijn overigens ook vertegenwoordigd binnen kiEMT zelf. KindercASLA, Almere ‘Het KlokHUIS’ in Almere is het resultaat van een ontwerpwedstrijd voor kinderen, georganiseerd door het televisieprogramma Het Klokhuis. Architect Jord den Hollander smeedde de vijf winnende ontwerpen samen tot een spannende roze taart, die flonkert als een juweel in het Cascadepark in de duurzame wijk Almere Poort. Na de opening is het gebouw geadopteerd door cASLa (centrum voor Architectuur, Stedenbouw en Landschap van Almere). Sindsdien is het gebouw KindercASLa: het eerste architectuurcentrum in Nederland alleen voor kinderen. KindercASLa nodigt kinderen uit om te reageren op de drie centrale thema’s: bouwen, wonen en gezond leven, in relatie tot duurzaamheid en innovatie. Zie: http://www.kindercasla.nl/go/pages/welkom/ Leefbare toekomstbestendige WATERgraafsmeer Het programma Leefbare toekomstbestendige WATERgraafsmeer wil slimme ideeën en innovaties in de praktijk toepassen, in de bestaande stad. Goede oplossingen staan centraal, niet de verdeling van verantwoordelijkheden of bevoegdheden. Gezamenlijk werkt het duurzaamheids- en innovatieprogramma aan en met een actief netwerk van publiek én private partijen zoals gemeentelijke diensten, kennisinstituten, woningbouwcorporaties, ontwikkelaars, midden- en kleinbedrijf én bewoners. Zij zitten samen om de tafel om tot een buurtgerichte aanpak te komen en de polder door te ontwikkelen. Lokaal Duurzaam Energiebedrijf Nieuwveense Landen Meppel * Aan de noordzijde van Meppel zal een nieuwe wijk met 3300 woningen worden gebouwd, Nieuwveense Landen. Het wordt een energieleverende wijk die onafhankelijk is van fossiele brandstoffen. Om dit te realiseren is een lokaal duurzaam energiebedrijf (LDEB) opgericht. In eerste instantie zal er een hybride energiesysteem aangelegd worden voor de eerste fase van de wijk, de circa 435 woningen in het eerste deelplan. Dat kan uitgebreid worden in de verdere bouwfasen van het plan. Het LDEB levert warmte en koude aan de woningen, waarbij het optimaal gebruik maakt van de beschikbare restenergie uit de omgeving, zoals biogas en de warmte van een plaatselijke rioolwaterzuiveringsinstallatie en warmte- en koudeopslag in de bodem. De duurzaam geproduceerde elektriciteit wordt zoveel mogelijk in de wijk gebruikt met behulp van smart grids. Het LDEB treedt op als investeerder in en beheerder van de benodigde energie-infrastructuur, en ‘ontzorgt’ de bewoners op het gebied van hun koude- en warmtevoorziening. Bovendien hebben de bewoners door het duurzame concept circa tien procent lagere maandlasten. Het is de bedoeling om een revolving fund op te zetten op basis
van het toekomstige rendement en dit te gebruiken voor nieuwe duurzame projecten in de wijk. Maatwerk voor een duurzame stad Breda Het project ‘Maatwerk voor een duurzame stad’ van de gemeente Breda focust op de thema’s bestaande bouw en mobiliteit. Dit zijn gebieden waarop veel milieuwinst (CO2-reductie) te behalen is. Bredanaars krijgen via dit project de kans hun woning te verbeteren en hun gedrag te ‘vergroenen’. Zij zullen vaak samen met hun straat- of wijkgenoten aan de slag gaan om maatregelen te treffen voor hun woning (bv. tegelijkertijd dubbel glas plaatsen) of samen gebruik te maken van nieuwe vervoersconcepten (bv. buurtbakfiets of deelauto). Het project leidt tot een forse reductie van CO2-uitstoot en is daarmee een grote stap richting CO2neutrale stad. Door maatwerk wordt de (kosten-) effectiviteit van maatregelen vergroot; daarnaast kunnen mensen hun energiekosten omlaag brengen en de waarde van hun woningen omhoog brengen (hoger energielabel). Het project vergroot ook de sociale cohesie door samen met straat-/wijkgenoten aan de slag gaan om maatregelen te treffen aan hun woning of samen gebruik te maken van nieuwe vervoersconcepten (bv. buurtbakfiets of deelauto). Mestvergistingsproject Emmen Inmiddels zijn er wel al meer mestvergistingsinstallaties maar de mestvergistingscentrale van Emma is bijzonder omdat bij het vergistingsproces alleen maar gebruik wordt gemaakt van mest. Er komt geen mais of ander voedingsmiddel aan te pas. Het project is in zijn geheel gerealiseerd zonder subsidies vanuit de overheid. Het doel is jet duurzaam verwerken van mest. Gaslevering is een bijproduct waardoor de installatie zichzelf terugverdiend. Mission Zero en ReEntry 2.0 van tapijtfabrikant InterfaceFLOR InterfaceFLOR is marktleider in modulaire tapijttegels en heeft al in 1994 Mission Zero in het leven geroepen om volledig duurzaam te kunnen opereren en elke negatieve impact van het bedrijf op het milieu uiterlijk in 2020 te elimeren. Hiervoor nam het bedrijf in 2011 de ReEntry 2.0 machine in gebruik. ReEntry 2.0 maakt gebruik van een uiterst efficiënte technologie die het garen en de backing van gebruikte tapijttegels van elkaar scheidt, zodat deze kunnen worden gerecycled tot garen en backing voor nieuwe tapijttegels. Het proces zorgt ervoor dat iedere component van de tapijttegel zijn materiële waarde behoudt en als nieuw materiaal voor nieuwe producten kan worden hergebruikt. Dit is met name van belang voor het recyclen van garen – het meest CO2-intensieve onderdeel van tapijt. De CO2uitstoot neemt dan ook aanzienlijk af door toepassing van dit project. ReEntry 2.0 kan de meeste tapijttegels die vandaag de dag op de Europese markt worden gebruikt verwerken. De verwachting is dat hierdoor jaarlijks circa 2700 ton minder oliehoudend materiaal naar de stort afgevoerd hoeft te worden – dat is meer dan 600.000 m2 aan tapijttegels. De levenscyclusanalyse (LCA) laat zien dat voor het verwerken van materiaal dat via ReEntry 2.0 is gerecycled vier keer zo weinig energie nodig is dan voor vergelijkbare nieuwe materialen voor tapijten. Zie: www.interfaceflor.nl/web/nl/duurzaamheid Nieuwbouw Hoogeland-Oost Naaldwijk * De nieuwbouwwijk Hoogeland-Oost en zorginstelling De Naaldhorst in Naaldwijk (gem. Westland) krijgen een collectieve duurzame energievoorziening. In totaal zullen circa 900 woningen en circa 26.500 m² aan utiliteitsprojecten worden gebouwd. Alle woningen en gebouwen krijgen een warmtepomp die warmte gaat onttrekken uit een collectief warmte/koudeopslagsysteem met grondwaterbronnen. De bronnen worden ’s zomers opgeladen met zonnewarmte afkomstig uit de nabijgelegen kassen van tomatenteler Prominent.
Het ontwikkelde energieconcept met warmtepompen is een rolmodel voor wijken zonder aansluiting op het aardgasnet, die toegroeien naar passief bouwen. Deze geslaagde combinatie van (agrarische) industrie en woningbouw is natuurlijk op grotere schaal toepasbaar. Cruciaal daarvoor zijn kennisdeling en brede bekendheid in de hele bouwkolom. De samenwerking tussen een woningcorporatie en een kassenbedrijf in project Hoogeland is uniek. Bovendien bestaan er nog geen toepassingen van zonnewarmte uit kassen op deze schaal. Zie: www.woneninhoogeland.nl Ombouw Rijksgoederenmagazijn voor Kleeding en Uitrusting tot het Amsterdamse kantoorpand The Bell * Nederland heeft slechts een handjevol monumentale panden die als energiezuinig te boek staan. Het Amsterdamse kantoorpand The Bell aan de Sarphatistraat is er een van. Woningcorporatie Stadgenoot heeft het voormalig Rijksgoederenmagazijn voor Kleeding en Uitrusting duurzaam gerenoveerd. Het rijksmonument heeft onlangs energielabel A+ in ontvangst genomen. Diverse duurzame maatregelen als hoogwaardige dak- en gevelisolatie, HR++-glas en wko-opslag (monobron), inclusief energiedak zijn toegepast. Ook heeft The Bell regelbare ventilatie met warmteterugwinning en energiezuinige verlichting. Het pand van 6700 m2 heeft naast de extreem energiezuinige status ook een flexibel en servicegericht verhuurconcept. Zie: www.thebell.nl Optimair: airconditioning met D2C (Dry-to-Cool) Airconditioning neemt bijna 30 procent van het wereldwijde energiegebruik voor haar rekening en gebruikt bovendien schadelijke broeikasgassen als koudemiddel. Optimair maakt het mogelijk om natuurlijk en energiezuinig te koelen en ventileren in de gebouwde omgeving. Het geheim: door slim lucht te drogen kan indirecte verdampingskoeling (dauwpuntkoeling) voor koelte zorgen. Het resultaat: tot 80 procent energiereductie, water als natuurlijk koudemiddel en een gezond binnenklimaat door ventilatie. Als in Nederland alleen nog deze vorm van koeling in gebouwen zou worden toegepast kan daarmee de energie van één krachtcentrale worden bespaard. http://www.optimair.nl/nl/ Oxycom met de dauwpuntskoeler Dit nieuwe koelsysteem berust op het principe van warme lucht die wordt gekoeld door ze langs water te leiden en dat tot verdamping te brengen. In tegenstelling tot conventionele airconditioning maakt het systeem geen gebruik van chemische koudemiddelen. Het gebruikt verse buitenlucht en vraagt nauwelijks onderhoud. Het energieverbruik hiervan ligt bovendien veel lager dan gebruikelijk, en de ramen hoeven er niet voor dicht. Ook is er potentie als duurzaam exportproduct. In landen waar het water schaars is en de temperatuur hoog, kan dauwpuntskoeling enerzijds de mensen koeling geven door vervuild water in het apparaat te verdampen en anderzijds weer die vochtige luchtstroom laten condenseren en er schoon drinkwater van maken. Zie http://oxy-com.com/index.html Plant Bottle Coca-Cola De PlantBottle is een nieuwe fles van Coca-Cola. De fles bestaat voor 22,5% uit planten en voor 25% uit gerecycled plastic. De rest van de fles heeft olie als basis. De fles vervangt de halve liter PET-flessen van Coca-Cola, Coca-Cola Light en Coca-Cola Zero. In 2020 wil het bedrijf álle flessen wereldwijd hebben vervangen door de PlantBottle. De verpakking is volledig recyclebaar en weer een stuk duurzamer dan de vorige fles. Dit jaar zijn 37 miljoen
van de nieuwe flessen verkrijgbaar in de Nederlandse winkelschappen. Project heeft geen aparte webpagina; zie www.coca-cola.nl. Praktijkproef Elektrische Mobiliteit In 2011 en het eerste kwartaal van 2012 worden 24 elektrische auto’s in de bedrijfsvoering van de Rijksoverheid op proef ingezet. In de proef wordt onderzocht hoe de elektrische auto’s in verschillende bedrijfssituaties bij Rijksdiensten uitpakt. Wat zijn de praktische ervaringen, voor welke onderdelen van de Rijksoverheid is elektrische mobiliteit geschikt, hoe ziet de exploitatie er uit van elektrische auto’s? Rijkswaterstaat is als dienst met het grootste wagenpark initiatiefnemer en projectleider van de proef en heeft 20 van de 24 elektrische auto’s tot zijn beschikking. De overige 4 worden bij andere diensten van het Rijk gebruikt. http://www.duurzamebedrijfsvoeringrijk.nl/actueel/1297265706/Praktijkproef-ElektrischeMobiliteit-/ Renovatie DHV Advies- en ingenieursbureau DHV bracht bij de duurzame renovatie van het eigen, veertig jaar oude hoofdkantoor het energielabel van G naar A. Deze renovatie heeft gelijktijdig comfortverhoging en energiebesparing van een ton per jaar opgeleverd. Het kantoor heeft vloeren van 40 bij 50 meter die als open kantoortuin zijn ingericht en daardoor bij uitstek geschikt voor het nieuwe werken. DHV is zelf verantwoordelijk voor het complete ontwerp en projectmanagement van de renovatie. Na deze renovatie wordt het jaarlijkse gasverbruik met 77%, het elektriciteitsverbruik met 28% en de CO2-uitstoot met 41% gereduceerd. http://www.dhv.nl/ Renovatie rijksmonument Latijnse school tot passiefhuis De voormalige Latijnse school in Middelburg is recentelijk gerenoveerd tot een woonwerkgebouw op passiefhuisniveau. Het is het eerste passieve monument in Nederland. Naast de van zichzelf al strenge eisen van het passiefhuisconcept, waren ook creatieve oplossingen vereist om aan de monumentenstatus te voldoen. De initiatiefnemers Ben Westenburger en Corina Schoonen stelden zich ten doel het monument volgens het principe van passief bouwen te renoveren, zodat het energiegebruik zeer laag wordt. Waar mogelijk is in het ontwerp binnenisolatie toegepast en achter de historische enkellaags ramen worden achterzetkozijnen met drielaags glas geplaatst. Verder is de daglichttoetreding geoptimaliseerd door middel van glaskappen op het noorden en westen die thermisch goed isoleren. Warmte- en koudeopwekking vindt plaats via een warmtepomp met een verticale bodemwarmtewisselaar en zonnecollectoren. Voor warmte- en koudeafgifte is in dit pand gekozen voor vloerverwarming. Dit project biedt een bijdrage aan de discussie hoe in deze tijd om te gaan met rijksmonumenten en deze ook een energieduurzame toekomst te bieden. De opgedane ervaring kan een waardevolle bijdrage leveren aan de technieken om monumenten te restaureren. Zie ook: www.passiefrestaureren.nl Roetz Bikes Jaarlijks worden in Nederland meer dan een miljoen fietsen verkocht. Evenveel fietsen worden weggegooid. Roetz gelooft dat het mogelijk is om robuuste, mooie fietsen te maken en tegelijkertijd verspilling tegen te gaan. Door zoveel mogelijk onderdelen te hergebruiken verkleint Roetz de afvalberg. Daarnaast zet Roetz voor nieuwe onderdelen, natuurlijke materialen in, zoals houten spatborden en kurken handvatten. Verschillende duurzame doelstellingen zijn in dit project opgenomrn. Van beperken van de hoeveelheid afval tot aan sociale arbeid. Iedere fiets die wij maken en verkopen is er één minder op de afvalberg. Daarnaast wordt energie bespaard doordat er geen nieuwe frames hoeven te worden
geproduceerd. Roetz produceert alles in Nederland en gebruikt onderdelen uit nabijgelegen landen (o.a. Duitsland en Portugal). Ten slotte maakt het bedrijf gebruik van sociale arbeid. De sociale werkplaatsen zijn erop gericht om de mensen op te leiden voor een baan elders. Zie: http://roetz-bikes.nl/ Schoenmakershoek Etten-Leur * De wijk Schoenmakershoek bestaat uit ongeveer 800 woningen, alle met individuele warmtepompen. Hoewel per woning het warmtepompvermogen bescheiden is (5-8 kW), is het totale vermogen van 4-5 MW nog steeds wereldwijd een unicum. Warmtepompsystemen met gesloten bodemwarmtewisselaars zijn betrouwbaar, hebben vrijwel geen onderhoud nodig en besparen veel energie. De gemeente Etten-Leur bleek met deze wijk in 2005 zijn tijd ver vooruit te zijn. Pas nu de overheid zich realiseert dat er wet- en regelgeving moet komen voor het toepassen van geoenergie komt dit project in de publiciteit en vormt het voor veel gemeenten een inspiratiebron. Het is een van de allergrootste projecten ter wereld en omdat het geen pilot is maar een echt functionerend (groot) project is, levert het een schat aan informatie op die direct toepasbaar is in tal van andere projecten. Het project oogst ook in het buitenland bewondering vanwege de schaal van de toepassing. Zie: www.groenholland.com TexelEnergie * Bewoners van Texel hebben zich verenigd in de energiecoöperatie TexelEnergie die werkt aan een duurzame energievoorziening voor het eiland; ieder lid heeft tenminste één aandeel van vijftig euro, er zijn inmiddels meer dan 2700 leden. Doelgroepen zijn de bewoners, bedrijven en organisaties en de op het eiland verblijvende toeristen. De coöperatie werkt zonder winstoogmerk, het voordeel van de ondernomen activiteiten komt primair ten goede aan de leden en aan initiatieven tot de productie van duurzame energie op Texel. Decentrale duurzame energieopwekking, zelfvoorzienendheid en het behoud c.q. creëren van werkgelegenheid op het eiland zijn daarbij richtinggevend. De coöperatie levert nu groene stroom en 'groen' gas. Daarnaast werkt de coöperatie aan eigen opwekkingsprojecten van duurzame energie. De eerste PV-centrales produceren, er is een vergunning voor een blokverwarming op biomassa (snoeihout uit de Texelse bossen), plannen voor een vergister zijn in ontwikkeling. De productie van de enige windmolen op Texel is voor de coöperatie, experimenten met getijde-energie zijn in ontwikkeling en er is een opsporingsvergunning verkregen voor geothermie. Unilever Sustainable Living Plan * Het Unilever Sustainable Living Plan dat in november 2010 is gelanceerd, verankert de ontkoppeling van groei en de milieu-impact in de strategie van Unilever. Het plan kent drie hoofddoelstellingen voor 2020: 1) Het halveren van de milieu-impact op productniveau, 2) Het betrekken van honderd procetn van de landbouwgrondstoffen uit duurzame landbouw, 3) één miljard mensen helpen hun gezondheid en welzijn te verbeteren. Het project is allesomvattend voor de Unilever business en de gehele keten. De uitvoering van het plan wordt gedreven door innovaties op het gebied van producten, verpakkingsmaterialen en technologie. Zie: www.sustainable-living.unilever.com
Verankering Cradle to cradle (C2C) in onderwijs Venlo Het project behelst de implementatie van C2C in de gehele onderwijskolom in Venlo (van voortgezet onderwijs tot hoger beroepsonderwijs) volgens vier programmalijnen: 1) Bewustwording docenten en niet-onderwijzend personeel, 2) Opnemen van C2Cgedachtegoed in minimaal 80 procent van de curricula en lesprogramma’s, 3) Praktische toepassingen in projecten met bedrijfsleven, 4) Principes C2C toepassen in eigen onderwijsorganisatie, bijvoorbeeld de inkoop van lesmaterialen. Het gaat om een gezamenlijke aanpak met onderwijsinstellingen op alle niveaus. Technodome als duurzame school is een van de voorbeeldprojecten waarin VO en MBO volgens deze aanpak samenwerken. VoortVarend Besparen * Het programma VoortVarend Besparen is een programma voor en door de binnenvaart met als doel brandstof besparen en de CO2-emissie te reduceren. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft hiervoor drie miljoen euro beschikbaar gesteld. VoortVarend Besparen had als doelstelling vijf procent brandstofbesparing in de Nederlandse binnenvaartsector door schippers inzicht te geven in zuiniger vaargedrag en dit in de praktijk toe te laten passen. Het programma overtrof de verwachtingen: de binnenvaart bespaarde 6,7 procent aan brandstof en verdiende de investeringen al snel terug. De opbrengst is inmiddels al 50 miljoen euro. Zie: www.voortvarendbesparen.nl Vrouwen samen in prachtige wijken Stichting Aardewerk en de gemeente Den Haag startten samen een project om vrouwen kennis te laten maken met milieu en duurzaamheid in en om het huis. Doel is honderden vrouwen op te leiden tot milieukenners en hen ook te stimuleren het geleerde over te brengen op buurtgenoten, familie en vrienden. Thema’s die in de cursussen aan de orde komen. zijn gezonde en duurzame voeding, energie besparen en gezond wonen, watergebruik, groen en huishoudelijk afval. Het project wordt met name in de krachtwijken uitgerold. Zie: www.aarde-werk.nl Wagenpark waterschap op groen gas Het waterschap Reest en Wieden gaat begin 2012 een slibvergistingsinstallatie bouwen op het terrein van de rioolwaterzuivering in Echten bij Hoogeveen. Uit deze vergistingsinstallatie, waarin aangevoerd zuiveringsslib wordt verwerkt, komt onder meer biogas. Dit zal opgewerkt worden tot aardgaskwaliteit (groen gas). In Echten zal een tankstation worden gebouwd, zodanig dat voertuigen van het eigen wagenpark (ca. 55 auto’s) daar ter plekke brandstof kunnen tanken. Ook auto’s van derden in omliggende gemeenten zullen daarom terecht kunnen bij de pomp. Het idee is om het overgebleven aardgas per containers te verplaatsen naar tankstations in de regio, zodat iedereen er aardgas kan tanken. Project heeft geen aparte webpagina; zie http://www.reestenwieden.nl/ Windpark Noordoostpolder * Een kleine honderd lokale, veelal agrarische ondernemers stonden aan de wieg van een windpark op een van de windrijkste locaties van Nederland. Langs de dijken van de Noordoostpolder – deels op land, deels in het IJsselmeer – komen 86 windmolens van de nieuwste generatie die vanaf 2014 1,4 miljard kWh schone energie gaan leveren, wat genoeg is voor 900.000 mensen en goed voor ruim twintig procent van de kabinetsdoelstellingen voor windenergie. Het project, waarin energiebedrijf RWE deelneemt, biedt daarnaast natuurontwikkeling en werkgelegenheid; de inwoners van Noordoostpolder, Urk en Lemsterland kunnen ook participeren.Zie: www.windparknoordoostpolder.nl
Website van Duurzaam Thuis Duurzaam Thuis is de internetsite voor duurzaam bouwen, wonen en leven. Het biedt mensen handvatten om zelf aan de slag te gaan met duurzaamheid in en rondom het eigen huis en advies. De informatiesite is laagdrempelig en effectief en vooral ook heel praktisch. Met 40.000 bezoekers is Duurzaam Thuis in korte tijd uitgegroeid tot de grootste site op gebied van praktische duurzaamheid. Duurzaam thuis gelooft dat duurzaamheid bij jezelf begint. Zie ook: www.duurzaamthuis.nl Wij Willen Zon * Wij Willen Zon is een initiatief van Stichting Urgenda en De Betere Wereld, die voor het project gezamenlijk de Stichting Wij Willen Zon oprichtten. Aanleiding was de ergernis dat Nederland inmiddels in de achterhoede van Europa bivakkeert voor wat betreft het opwekken van duurzame (zonne)energie. Wij Willen Zon wilde die markt openbreken en versnellen door betaalbare zonnepanelen met toebehoren aan te bieden aan particulieren en bedrijven. De prijs bleek met 30 tot 35 procent naar beneden te kunnen door collectief 10 MW in te kopen aan zonnepanelen en bijbehorende omvormers en montagemateriaal namens duizenden particulieren en bedrijven. Zo konden duizenden mensen zonnepanelen op hun dak plaatsen zonder dat daarvoor subsidie nodig was. Volgens de aanbieders van panelen is dit het eerste consumers united project voor zonnesystemen. Het toont aan dat opwekking van duurzame energie ook rendabel kan zijn als de overheid de subsidiekranen dichtdraait. En – last but not least – zonne-energie wordt voor veel meer mensen bereikbaar en betaalbaar. Zie: www.wijwillenzon.nl De Zeeuwse Zonnefabriek De Zeeuwse Zonnefabriek bestaat uit een aaneenschakeling van zonnepanelen geïnstalleerd op de daken van deelnemende onderwijsinstellingen. De opbrengst van de zonnepanelen is te volgen op de website www.zonopschool.nl. Daar is ook het lespakket Zon op School te vinden voor basisschoolleerlingen. De Zeeuwse Zonnefabriek wil leerlingen, leraren, bestuur, ouders en de directe omgeving van de school concrete ervaring laten opdoen met het gebruik van duurzame energie en maatregelen om het energieverbruik te beperken. Zo kan een basis gelegd worden voor een meer duurzame houding en gedrag ten aanzien van energie. Zie: http://www.zonopschool.nl/fabriek.aspx Zonnestroom voor Amsterdamse scholen * Op 8 juli 2011 is het grootste zonnestroomproject van Amsterdam in gebruik genomen. Op de daken van 27 locaties (21 basisscholen en zes andere gebouwen) zijn in totaal 2.800 zonnepanelen gemonteerd op een dakoppervlak van bijna anderhalf voetbalveld. De hiermee opgewekte energie per jaar gelijk aan het elektriciteitsgebruik van tweehonderd huishoudens. Basisscholen zijn vanwege hun grote daken geschikt voor zonne-energie. Het project zorgt er bovendien voor dat duurzame energie zichtbaar wordt voor de ongeveer 4.800 betrokken leerlingen, hun ouders en de buurt waarin zij wonen. Op alle locaties hangt een informatiepaneel met de actuele opbrengst. Ook besteden de scholen aandacht aan zonneenergie in de lessen. Bijzonder is ook de slim uitgedokterde juridische tripartite-overeenkomst (over opstalrecht en exploitatievoorwaarden) die toepasbaar is voor alle basisscholen in Nederland. Zie: http://bit.ly/nTi5Dh
