Jaargang 18, nummer 32
APRIL 2014
NIEUWSBRIEF STICHTING NATIONALE HANNIE SCHAFTHERDENKING
Zusjes Oversteegen krijgen hoge onderscheiding Verzetszusjes onderscheiden door premier Rutte “U bent allebei heldinnen. Een beter woord is er niet. En dat was u al op jonge leeftijd. Als meisjes nog.” Zo typeerde premier Mark Rutte de zusjes Truus Menger-Oversteegen en Freddie Dekker-Oversteegen. Tijdens een bijzondere bijeenkomst in de deftige Statenzaal op het Binnenhof in Den Haag kregen beide dames op dinsdagmiddag 14 april jl. uit handen van de minister-
president het Mobilisatie-Oorlogskruis uitgereikt. Als ultieme blijk van waardering voor hun verzetsdaden tijdens de Tweede Wereldoorlog. “Het is boven elke twijfel verheven dat ook u beiden blijk hebt gegeven van bijzondere moed”, sprak de premier de zusters Truus (nu 90) en Freddie (nu 88) toe. “Dankzij u, en dankzij mensen als u, leven wij sinds 1945 in vrijheid; de grootste verworvenheid van onze rechtsstaat.” Truus en Freddie waren zichtbaar blij verrast dat het premier Rutte was die hen, in bijzijn van de naaste familie, de onderscheidingen kwam opspelden. “Ongelofelijk mooi!” reageerde Freddie. “Een geweldige eer om deze onderscheiding uit handen van de minister-president te krijgen.” Truus sloot zich daarbij aan: “Ik ben buitengewoon vereerd. Dit zie ik als een erkenning voor de rol van de vrouwen in het verzet.” 1
16 en 14 jaar oud waren de dames toen ze zich aansloten bij het verzet. Met hun moeder verspreidden ze in Haarlem pamfletten en affiches. Later raakten ze betrokken bij het gewapend verzet tegen de Duitse bezetter. De zusjes Oversteegen verrichtten belangrijk koerierswerk voor de Raad van Verzet. Ze transporteerden illegaal drukwerk en wapens en begeleidden joodse kinderen naar onderduikadressen. Later waren de verzetszusjes actief betrokken bij sabotageacties en aanslagen. Daarin werkten Truus en Freddie nauw samen met Hannie Schaft. Het Mobilisatie-Oorlogskruis is bedoeld voor mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog (militaire) werkzaamheden verrichtten in het belang van het Koninkrijk. De onderscheiding, ontworpen door Frans Smits, heeft een bronzen kruis met vier armen die zijn gevormd in de punten van een zwaard. Gekruist over de armen staan twee dolken afgebeeld. In het midden van het kruis zit een Nederlandse helm die getooid is met een lauwertak. Aan de achterkant van het kruis staat de tekst: “Den Vaderlant Ghetrouwe”. In nauwe samenwerking met de gemeente Haarlem heeft het bestuur van de Stichting een jaar geleden het initiatief genomen de dames te eren middels de uitreiking van deze zeldzaam hoge onderscheiding. De medaille wordt tegenwoordig bijna niet meer toegekend. Premier Rutte noemde de uitreiking van de onderscheiding “niet minder dan een daad van historische rechtvaar2
digheid” en “symbool voor de dankbaarheid van de natie”. “Vanuit ons perspectief is het nauwelijks te bevatten”, vervolgt Rutte, “waar twee Haarlemse tieners aan het begin van de oorlog de moed vandaan haalden om zich aan te sluiten bij het verzet.” Ook burgemeester Bernt Schneiders van Haarlem is naar Den Haag gekomen voor deze bijzondere dag. Ook dat werd door de dames enorm gewaardeerd (“we krijgen ook altijd zoenen van hem”). Hij heeft de dames goed leren kennen bij de jaarlijkse Hannie Schaft herdenkingen op de laatste zondag van november. Ook Schneiders prees hun bijzondere daden. “Ik zeg het niet vaak, maar ik weet zeker dat heel Haarlem trots op jullie is.” Jeroen Pliester, voorzitter van de Stichting, dankt Rutte voor zijn inzet. Hij zegt namens de zussen Oversteegen dat zij dankbaar zijn, niet alleen voor zichzelf maar juist ook als voorbeeld voor de jeugd. Na afloop zegt premier Rutte op Radio 1 zich enorm verheugd te hebben op deze dag. Hij zei verder ongelofelijk trots te zijn dat hij deze onderscheiding mocht uitreiken. “Dit maakt mijn baan tot iets heel bijzonders.” Na afloop van de bijzondere dag, als het Acht uur journaal al beelden heeft uitgezonden, laat de familie weten dat de dames erg moe zij, maar dat ze het een fantastisch eerbetoon vonden dat hen diep heeft geraakt.
De essentie van Toen in een jasje van Nu Onlangs sprak ik een jongedame van 23 jaar, een vrouw van de wereld, geboren en getogen in Amsterdam. Zij is voor haar werk veel op reis in Nederland en Europa. Ik vroeg haar of zij Hannie Schaft kende. Zij fronste haar wenkbrauwen en gaf aan dat deze naam haar niets zei. Dit is mij vaker overkomen en dat stemt tot nadenken. Toen Hannie Schaft, het meisje met het rode haar, 23 jaar oud was zat zij diep in het verzet in de Tweede Wereldoorlog (WO II). Zij werd in eigen land geconfronteerd met een bezettingsmacht, en met een meedogenloos regiem dat mensen uitsloot en als beesten opjoeg en uitroeide. Zij besloot daartegen in verzet te komen. Mede dankzij haar en vele andere moedige verzetsmensen, vrouwen en mannen, kunnen wij vandaag in vrijheid leven. Hannie Schaft betaalde de ultieme prijs voor onze vrijheid, namelijk haar leven. Op 24 jarige leeftijd, slechts enkele weken voor ‘onze’ bevrijding. Inmiddels is Hannie Schaft tot een verzetsicoon geworden, waarmee zij natuurlijk stond en staat voor een hele groep verzetsmensen. Veel belangrijker is het feit dat wat er toen gebeurde in de oorlog tot op de dag van vandaag relevant is en het meer dan waard is om verteld en herinnerd te worden. In verzet komen tegen uitsluiting is van alle tijden, of het nu in de politiek gebeurt, op het schoolplein of binnen een organisatie. Wel is het de hoogste tijd voor veel WO II gerelateerde organisaties, waaronder onze Stichting, om nog meer na te denken over hoe de thema’s, de lessen vanuit de oorlog, naar het nu vertaald kunnen worden. Een aanvullend element daarbij is dat de eerste generatie, de mensen die de oorlog hebben meegemaakt, helaas niet lang
meer onder ons zal zijn. De tijd haalt het leven in, maar niet de geleerde lessen. Wij allemaal kunnen, mits op de juiste wijze overgedragen, de verhalen van en over Hannie en haar verzetsvrienden en –vriendinnen maken tot een bijzondere bron die nog vele generaties hierna inspireert tot het zijn of worden van mensen. Van mensen die op momenten dat het erop aankomt, het verschil kunnen maken. Kortom, verhalen moeten op een bij de tijd passende wijze verteld worden. Vernieuwing van vorm met behoud van de essentie van destijds. In die zin zijn wij schatplichtig aan diegenen die ons voorgingen, en die in hun tijd het verschil maakten. Niet ter meerdere glorie van zichzelf, maar voor ons allen. Een betere samenleving begint in ieders eigen omgeving, waarbij ieder kind of volwassene de mogelijkheid heeft om een ‘Hannie Schaft’ te zijn op momenten dat het ertoe doet. Ook dus in vredestijd, op school of elders. Alle op het eerste gezicht kleine ‘daden van verzet’ tegen elke vorm van uitsluiting vormen bijna letterlijk een zee van inzicht en bezieling voor diegenen na ons. Het is onze opdracht om vanuit de daden en het daarbij behorende gedachtegoed van Hannie Schaft – ‘vrijheid is het waard om bevochten te worden’ – de fakkel brandende te houden. Dat doen wij als bestuur met hart en ziel, met vele vrijwilligers, uit respect voor allen die destijds hun steentje hebben bijgedragen. En met de overtuiging dat de ‘verhalen van toen’ waarde hebben bij het blijven overdragen van de fakkel van de vrijheid aan de toekomstige generaties. Steeds weer opnieuw, aangepast aan iedere tijd die nog komen gaat. Jeroen Pliester, voorzitter. 3
Terugblik jaarlijkse herdenking Elk jaar organiseert het bestuur van de Stichting op de laatste zondag van november een bijeenkomst om de herbegrafenis van de Hannie Schaft te herdenken. Zij werd herbegraven op 27 november 1945 op de Eerebegraafplaats van Bloemendaal. De herdenking was afgelopen jaar op zondag 24 november 2013. Het was een mooie en zonnige dag die ’s ochtends gewoontegetrouw begon met bezoek aan het graf van Hannie Schaft op de Eerebegraafplaats in Bloemendaal. Om klokslag 11.00 uur werden door het bestuur en burgemeester Ruud Nederveen van Bloemendaal kransen gelegd bij het graf van Hannie Schaft. Na de kranslegging werd koers gezet richting Haarlem, waar een paar uur later de officiële jaarlijkse Hannie Schaft herdenking plaats zou vinden. Bij aanvang van de herdenking zat de Groenmarktkerk zo goed als vol. Het was verheugend om te zien dat er dit jaar meer belangstellenden in de kerk aanwezig waren dan voorgaande jaren. Naast vele trouwe bezoekers dit jaar opvallend veel jeugd. Evenals als andere jaren waren er ook gasten ook uit Osnabrück, zustergemeente
4
van Haarlem. En natuurlijk onze vaste gast de burgemeester van Haarlem, Bernt Schneiders. Gelukkig waren de verzetsvriendinnen van Hannie Schaft, Truus Menger en haar zus Freddie Dekker, weer van de partij. De gastspreekster dit jaar was de jonge schrijfster en journaliste Ingrid van der Chijs. De herdenking in de kerk werd geopend met vioolmuziek door leerlingen van de Haarlemse Vioolschool. Zij vertolken een stuk uit de film Schindlers List. Zeer indrukwekkend. Het openingswoord en verdere aankondigingen werd dit jaar gedaan door onze voorzitter Jeroen Pliester. Eregast en oud-bestuurslid Paul Elsinga werd verwelkomt en was met zijn dochter en schoonzoon aanwezig. Paul kon nu eens de herdenking vanuit de kerkbanken beleven – en dat op zijn 80e verjaardag. Ingrid van der Chijs had het in haar lezing over het maken van keuze’s, het thema van haar boek ‘Luchtmeisjes’ dat vorig jaar verscheen. De hoofdpersonen Trix Terwindt en Hilda Bongertman behoorden halverwege de jaren dertig tot de eerste stewardessen van KLM. Ze zijn twintigers als de oorlog uitbreekt. Ze maken dan beiden een keuze die de rest van hun leven zou bepalen; de een gaat in het verzet, de ander wordt lid van de NSB. Het is niet zo zeer een verhaal over de Tweede Wereldoorlog, maar bovenal een verhaal over twee gewone vrouwen die onder extreme omstandigheden ongewone beslissingen nemen, net als Hannie Schaft en de zusjes Oversteegen. In haar meeslepend verhaal pleit Van der Chijs er voor dat er eigenlijk nieuwe wegen zouden moeten worden gevonden om de lessen van het verleden niet te laten verworden tot louter hoofdstukken in geschiedenisboeken. Van der Chijs vindt dat wellicht tijd wordt om een nieuwe
Hannie Schaft te vinden; iemand die de jonge generatie sterk aanspreekt. De muzikale bijdrage werd voor de tweede keer verzorgd door het Haarlems Kinderkoor onder leiding van dirigente Machteld Adema. Het optreden was verfrissend en indrukwekkend. Voor en tijdens de stille tocht naar het Kenaupark werd traditioneel door leden van de Scoutinggroep Hannie Schaft uit Almere het portret van Hannie meegedragen. Dit was zoals ieder jaar een indrukwekkend gezicht. De kranslegging bij het monument ‘Vrouw in Verzet’, gemaakt door Truus Menger, werd in goede banen geleid door bestuurslid Mara van Limbeek. Veel organisaties hebben weer kransen gelegd bij het monument. Voor het derde jaar werd de Erewacht tijdens de kranslegging in het Kenaupark verzorgd door de Ceremoniële Erewacht van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS). Na afloop van de kranslegging was er in de kerk weer ruimte voor de nazit. De Herdenking van 2013 was een geslaagde en eervolle herdenking, hetgeen maar weer eens
aangeeft dat herdenken toekomst heeft en daardoor zo belangrijk is. Ook voor onze vrijheid. Truus en Freddie hebben genoten van de muziek en zang van de kinderen van het Haarlems Kinderkoor en de Haarlemse Vioolschool. Het bestuur hoopt dat beiden nog lang getuigen mogen zijn van de jaarlijkse herdenking. De volgende herdenking zal plaats hebben op zondag 30 november 2014. Wij hopen u allen weer in de Groenmarktkerk te mogen ontmoeten. Frits de Vries Fotografie: foto Ad Schaap
5
Vrouwen met lef, Kenau en andere Haarlemse heldinnen In het Historisch Museum Haarlem is tot en met 3 augustus 2014 de tentoonstelling ‘Vrouwen met lef – Kenau en andere Haarlemse heldinnen’ te zien. Op deze expositie staat het leven van bijzondere Haarlemse vrouwen centraal. Op deze tentoonstelling mag Hannie Schaft natuurlijk niet ontbreken. Daarnaast wordt aandacht besteed aan andere bekende vrouwen zoals Kenau Simonsdochter Hasselaer, heldin van het Beleg van Haarlem (1572-1573) en Judith Leyster,
Tekeningen Hannie Schaft Deze tekeningen zijn door Hannie Schaft gemaakt in haar kinderjaren.
6
meesterschilder in de Gouden Eeuw. Deze verhalen zijn aangevuld met die van hedendaagse vrouwen die zijn genomineerd als vrouwen die een plek verdienen tussen de Haarlemse heldinnen uit het verleden. ‘Vrouwen met lef – Kenau en andere Haarlemse heldinnen’ laat zien dat Haarlem een rijke historie heeft aan vrouwen die, ieder op haar eigen manier en in haar eigen tijd, iets hebben teweeggebracht en misschien nog wel teweegbrengen.
tentoonstelling
Vrouwen met lef
25 januari t/m 3 augustus 2014
Kenau en andere Haarlemse heldinnen
Ondertussen op de set Mede dankzij uw donaties zijn we al een flink eind op weg met de film “Omdat het moet” en het jeugdplan. Bestuurslid en drijvende kracht achter het geheel Mieke Benda vertelt. Truus stapte met haar negentig jaar bedachtzaam de set op, het atelier van beeldhouwer Mari Andriessen in Haarlem. Ze had er maanden ondergedoken gezeten in de latere jaren van de oorlog. Voor het eerst was ze weer terug in de tijd en na de ontroering zag ik de vastberadenheid groeien om van deze dag iets goeds te maken. Ze maakte grappen met cameravrouw Charlotte en leek wel steeds meer adrenaline te krijgen. Die broze gezondheid....ik zag het niet meer. Na het interview stond Freddie als verrassing achter de deur. Ze kusten elkaar lief, Truus aaide een denkbeeldig pluisje weg uit het gezicht van Freddie. We gingen de tuin in, waar ze vertelden hoe in het bos door hun toedoen iemand is geliquideerd. Ik was zelf doodmoe aan het eind van de filmdag. Of de dames nog wat wilden eten. “Welja meid, dat gaat er wel in!” En Truus wipte in haar rolstoel. Freddie erachter. Op naar een terras. Ik keek met verbazing naar de hoog opgetaste borden die voor hun neus stonden. “Genoeg?” vroeg ik gekscherend. “Misschien wil ik nog wel een ijs” zei Truus. Freddie ging een ijsje halen voor haar zus. En het ging helemaal op. Twee bikkels. Dat waren ze en dat zijn ze nog steeds!
Uw donaties voor 2014 Bij deze Nieuwsbrief treft u weer een acceptgiro aan. Ook dit jaar kunnen wij uw steun weer hard gebruiken. Misschien wel juist dit jaar. Zo zijn de film “Omdat het moet” en het jeugdplan nog niet helemaal afgerond. Daarnaast willen wij vooruitlopend op het bijzonder herdenkingsjaar 2015 - een aantal extra activiteiten organiseren. En ook wij beseffen dat we niet meer voor alles bij de overheid kunnen aankloppen. De Stichting prijst zich gelukkig met de steun van een groot aantal donateurs. Laten we er met zijn allen voor zorgen dat de donateursactie 2014 een doorslaand succes wordt. Voor diegenen onder u die hun donatie elektronisch willen overmaken, het IBAN nummer van de Stichting is: NL93 INGB 0004 9782 29. We rekenen op u. Ivo Kuipers, penningmeester 7
Comité van Aanbeveling
Wist u dat:
Als bestuur zijn wij de Stichting verder aan het ontwikkelen, met een prominentere uitstraling en het vertalen van herdenkingsdoelstellingen naar actuele onderwerpen. Daarnaast is het jaar 2015 een volgend ijkpunt. Dit is het jaar waarin het 70 jaar geleden is dat Hannie Schaft werd vermoord, en ook 70 jaar na afloop van de Tweede Wereldoorlog en 75 jaar na het begin daarvan. Dat jaar willen wij zeker niet ongemerkt voorbij laten gaan. In het kader van deze en andere ambities en activiteiten hebben wij inmiddels een Comité van Aanbeveling opgericht. Wij vragen daarvoor mensen die onze Stichting een warm hart toedragen. Inmiddels hebben de navolgende personen plaatsgenomen in het Comité: • Job Cohen (oud-burgemeester van Amsterdam en voormalig politiek leider PvdA) • Jan Kamminga (oud-voorzitter MKB Nederland en oud-voorzitter VVD) • Paul Witteman (journalist) • Bernt Schneiders (Burgemeester van Haarlem) • Mirjam Sterk (oud-Tweede Kamerlid voor CDA, zelfstandig regeringsadviseur en programmamaker) Er zullen nog enkele namen volgen. Wij zijn vereerd en dankbaar dat deze prominenten zich bereid hebben verklaard in het Comité plaats te nemen. Hun betrokkenheid zal er mede aan bijdragen dat alles waar Hannie Schaft voor staat in alle opzichten relevant is en blijft.
• Hannie Schaft uiteraard niet ontbreekt op de tentoonstelling ‘De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen’ in de Kunsthal Rotterdam. De tentoonstelling is, in opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, samengesteld door gastcurator Ad van Liempt. Honderd voorwerpen vertellen even zo veel verhalen over de Tweede Wereldoorlog. Van afgehakte duivenpootjes (de Duitsers wilden alle duiven dood; die zouden namelijk boodschappen kunnen overbrengen), een kano van Engelandvaarders, van de capitulatievlag tot de tas van Tante Truus en vermommingsbril van Hannie Schaft. Nog te zien tot 5 mei as. • Truus Menger-Oversteegen een van de vijftien vrouwen was van de expositie ‘Kenau’s kracht - strijdbare vrouwen anno 2014’. Carolien Sikkenk fotografeerde vijftien vrouwen die streden voor hun ideaal. Vrouwen die zich qua kracht kunnen meten met Kenau. Bijzondere vrouwen, jong en oud, die het lef hadden hun eigen weg te gaan. “De beste tijd om moed te tonen is als anderen die verliezen” liet Truus optekenen. • Er op de DVD-serie “Noord-Holland in de Tweede Wereldoorlog” indrukwekkende beelden te zien zijn van de herbegrafenis van Hannie Schaft op 27 november 1945.
Stichting Nationale Hannie Schaftherdenking Opgericht 3 juni 1996 Doelstelling Het organiseren van de jaarlijkse Hannie Schaftherdenking. • Mensen bewust maken van het gevaar van facisme, racisme en discriminatie • Samenwerking met instellingen met overeenkomstige doelstellingen Dank De Stichting wordt financieel gesteund door de gemeente Haarlem, het Nationaal Comité 4 en 5 mei en uw donaties. Samenwerking met Bureau Discriminatiezaken Kennermerland Bond Oud-Illegale Werkers Haarlem Landelijks Steumpunt Gastprekers WO II COVVS Financiële bijdragen IBAN NL93 INGB 0004 9782 29 tnv Stichting Nationale Hannie Schaftherdenking Haarlem
8
Bestuur Truus Menger Jeroen Pliester, voorzitter Ivo Kuipers, penningmeester Ab van der Deure, secretaris Frits de Vries Mieke Benda Mara van Limbeek Secretariaat Stichting Nationale Hannie Schaftherdenking Postbus 4220 1620 HE Hoorn
[email protected] Website www.hannieschaft.nl
