Nieuwsbrief Pleyte
April 2015
N IEUWSBRIEF P LEYTE A GENDA
A PRIL 2015
Vrijdag 10 April, 11:00 uur, Paas potluck (neem je eigen eten mee), Koffiekamer, Matthias de Vrieshof 4.
Maandag 13 april, Pleyte-lezing, Lonneke Delpeut, “”,Omegaplantsoen 454, 2321 KV Leiden.
Disndag 21 april, Filmavond, adres wordt later bekend gemaakt.
Mededelingen van het bestuur
Na een nieuwsbriefloze maand zijn we echter weer terug en is er genoeg te vertellen. Helaas was het bestuur te druk om in maart nog een nieuwsbrief te kunnen maken. Maar er komen een aantal geweldige activiteiten aan. Op vrijdag 10 april gaan we een potluck houden in de koffiekamer. Iedereen neemt z’n eigen eten mee en we gaan (omdat we met z’n allen zulke hardwerkende en een druk-sociaalleven-hebbende studenten zijn) een paar dagen na Pasen toch de kans nog aangrijpen om iets leuks te doen. Op 13 april (een maandag) hebben we weer een lezing. Deze keer zal Lonneke ons vertellen over haar onderzoek. Daarna is er een speciale jubileum activiteit. Op dinsdag 21 april zal de Egyptische film ‘The mummy” (Zonder levende mummie) worden gekeken. Deze film over de vondst van de mummiecachette zal worden ingeleid door Daniel Soliman. In de
nieuwsbrief kun je lezen over Mariëlle haar bezoek aan KV 17. Ik vertel waarom je volgend jaar ook bij de Egypte pubquiz moet zijn, Rikst bespreekt het Cairo semester, en Olaf Kaper verteld over het afgelopen seizoen in Dachla. Ontdek tussen het studeren door waarom het misgaat in de Griekse mythologie en waar kindjes vandaan komen. Als afsluiting wil ik nog graag een oproep doen voor de volgende nieuwsbrief. Deze nieuwsbrieven kunnen niet gemaakt worden zonder jullie bijdrage. Wil je ook iets schrijven voor de nieuwsbrief dan kun je kopij sturen naar
[email protected] onder vermelding van “nieuwsbrief”. We hebben ook heel graag “niet-Egyptologen”. Namens bestuur Pleyte 2014-2015 Mathijs Smith
Het nieuwe Bestuur We zitten al weer in de laatste helft van het jaar. Mensen beginnen hun scriptie te schrijven en het NINO is op sommige dagen al weer bloedheet. Zoals de mensen van de track “wereld van de bijbel” weten is er een tijd om te zaaien en te oogsten. Zo ook is er een tijd waar wij niet meer het bestuur zullen zijn. Wij gaan dan ook op zoek naar een nieuw bestuur. Ben je geïnteresseerd dan kun je mailen naar
[email protected] onder vermelding van “Bestuur”. Op basis van aanmeldingen en mensen die ons geschikt lijken zullen we interesse gesprekjes gaan houden. Deze gesprekken zijn geen toezegging aan deelname aan het volgende bestuur. We zullen slechts kijken naar je motivatie en gezellig een drankje met je doen. Na deze gesprekken zullen we het volgende bestuur gaan vormen Bestuur Pleyte 2014-2015
Verder in deze uitgave:
Mededelingen van het bestuur
1
Een bezoek aan tombe KV17 van Sethy I
2
De enige echte Egypte-pubquiz
5
Koshari, knikpira- 6 mides en Koptische schatten: het Cairosemester 2015 De opgraving in Amheida in 2015
7
Een glimlach tussen 9 het studeren door. Externe lezingen
11
Nieuwsbrief Pleyte
April 2015
Een bezoek aan Bezoek Tombe KV17 van Sethy I
Op vrijdag 27 februari 2015 was ik in Egypte, in Loeksor, in het Dal der Koningen om precies te zijn. Het was rond half twee, de zon scheen vol in het dal en het was dus bloedheet. Het zweet liep in straaltjes van m'n gezicht af. Ik volgde het goede voorbeeld van een reisgenoot en ging in het kleine randje schaduw staan wat werd geworpen door het muurtje van de entree van KV17.
jaagd worden, dan kan ik op de terugweg nog deze voorstellingen bekijken; dan kan ik altijd nog even treuzelen. Dus ik liep langs heel veel andere mooie voorstellingen in één keer door naar beneden en kwam uiteindelijk uit in die prachtige grafkamer met dat gewelfde plafond. Ik had de neiging om op de grond te gaan liggen om het plafond goed te kunnen bekijken (wat ik al vaker heb gedaan tijdens deze reis en dat vindt men altijd hilarisch), maar ik heb me deze keer ingehouden. Op één of andere manier voelde het toch niet helemaal OK om daar op de grond te gaan liggen. Nog afgezien van het feit dat er allemaal troep op de grond lag, want ze waren in het hele graf led-verlichting aan het installeren. Zou dat wellicht heel misschien een heel klein sprankje hoop geven dat ze het graf voor het publiek gaan openen? Ik weet het niet, maar ik hoop het.
Ja, echt waar, KV17. Het graf van farao Sethy I, wat niet open is voor het algemene publiek en alleen met speciale toestemming te bezoeken is. En die hadden we. Er gingen natuurlijk de nodige mannetjes mee, waaronder volgens mij een (of de?) inspecteur. We werden allemaal het trapje op gedirigeerd, maar stonden vervolgens weer in de volle zon. Ik begon daarom snel de trap alvast af te dalen. Intussen kwam de meneer met de sleutel erlangs en hij deed de deur open en het licht aan. Ik liep bijna vooraan en kon snel de relatieve koelte van het graf in. Vanaf de allereerste stap naar binnen was het al prachtig. Links en rechts veel, heel veel, hiërogliefen op de muren. Kolom na kolom na kolom aan hiërogliefen. Afgewisseld door een aantal voorstellingen. Het zijn de teksten en voorstellingen horend bij de Litanie van Ra. In de trappengang (C) die volgde op die eerste gang (B) stonden de 75 manifestaties van Ra weergegeven. Ik kon het natuurlijk niet laten om direct de 'grote kater' van Ra (miw-aA) op te zoeken. Hij was helaas enigszins beschadigd, maar toch. Ik heb zelfs ook nog een miw.t gezien (vrouwelijke variant); die kende ik nog niet en moet ik nog eens nazoeken. In de volgende gang stonden scènes en bijbehorende hiërogliefen van het Amdoeat (de nachtelijke reis van de zonnegod langs de sterren en alle obstakels die hij daarbij moet zien te overwinnen). Dan ben je dus pas in ruimte D, en echt, ik wist nu al niet meer waar ik moest kijken. Er is zo ontzettend veel te zien! En je moet vooral ook niet vergeten om naar boven te kijken, want daar staan de prachtige gieren afgebeeld die je naar binnen begeleiden. Ik nam mezelf voor om eerst helemaal naar beneden te lopen. We hadden namelijk geen idee hoe lang we binnen mochten blijven en ik dacht, als we eruit ge-
2
Nieuwsbrief Pleyte
April 2015
De grafkamer is toch echt de allermooiste ruimte van het graf en dan natuurlijk vooral die astronomische voorstellingen op het gewelfde plafond. Echt fascinerend. Het lijkt voor geen kant op de werkelijke sterrenhemel natuurlijk, maar met de nodige voorkennis (en wat uitleg ter plekke) kun je een heel eind komen hoor. Wat ik persoonlijk graag wilde zien was een kleine zijkamer van het voorste gedeelte van de grafkamer: Kamer J-e (volgens de aanduidingen van het Theban Mapping Project (TMP)). Het is de ruimte waar het boek van de hemelkoe op de muren staat. Het eerste gedeelte van de tekst beschrijft de Mythe van de Vernietiging van de Mensheid. Vorig jaar heb ik de hele mythe vertaald omdat ik er een artikel voor de website Kemet voor ging schrijven, dus het voelde heel bijzonder om het dan nu in het echt te zien. Dat is toch wel even iets heel anders dan lijntekeningen. Er stond helaas een touwtje voor de ingang, dus we mochten er niet in. Dat betekende dat ik alleen de voorstelling van de Hemelkoe op de 'achterwand' (de wand waar je tegenaan kijkt) kon zien en helaas niet de hiërogliefen waar ik op had zitten zweten vorig jaar zomer. Nadat ik echter een rondje had gelopen kwam ik daar nog eens terug en zag inmiddels een reisgenoot binnen staan! Eén van de bewakers had haar gezegd dat ze naar binnen mocht, dus dat liet ik me geen twee keer zeggen en ik ging voorzichtig ook naar binnen. Ik kon net aan rechtop staan en het plafond is bezaaid met de prachtige sterren zoals je die ook in het graf van Nefertari ziet.
van de hemelkkoe op staat heeft inderdaad weinig kleur meer, maar de tekst van 'mijn' mythe had nog best veel kleur! Ik was aangenaam verrast en liep daar rond met echt een belachelijke glimlach op m'n gezicht.
Gedurende ons bezoek aan het graf ben ik nog wel drie of vier keer teruggeweest in deze ruimte; ik kon er geen genoeg van krijgen, maar tegelijkertijd wilde ik Toen kon ik natuurlijk alle wanden bekijken en de ech- natuurlijk ook de rest van het graf zien. te mythe zien. Ik kon het uit m'n hoofd niet woord Vanuit het tweede deel van de grafkamer (dat deel met voor woord lezen, maar ik herkende genoeg om te zien hoe de mythe verliep over de kolommen. Op de web- het gewelfde plafond) is nog een vrij grote zijkamer te site van het TMP had ik enkele foto's van deze ruimte bereiken, kamer J-b, die ook wel de Canopenkamer gezien en ik dacht dat alle kleur hier weg was, maar het wordt genoemd. Vermoedelijk hebben daar dus de tegendeel bleek waar. De wand waar de voorstelling canopenkruiken van Sethy gestaan. De foto's op de website van het TMP doen geen recht aan deze prachtige ruimte. Het is ondertussen helemaal schoongemaakt; alle roetaanslag is verwijderd en er zijn prachtige witte muren achter vandaan gekomen. De manier waarop de ruimte gedecoreerd was deed me heel sterk denken aan het graf van Nefertari. Dat kwam door de witte achtergrond die zij ook heeft, maar daarnaast ook het chjeker-motief bovenaan de muren, de mooie gekleurde hiërogliefen, de manier waarop de godenvoorstellingen waren weergegeven.
3
Nieuwsbrief Pleyte
April 2015
boven lopen en her en der nog even stil staan om iets te bekijken. Het ademde voor mij dezelfde sfeer uit en ik meende Ik had natuurlijk het liefste wel de hele dag in het graf er de hand van dezelfde kunstenaar in te ontdekken. willen blijven om alles nog een keer en nog een keer En wanneer je daarover nadenkt, zou dat ook best te bekijken, maar aan de andere kant was het ook wel kunnen. Sethy was tenslotte de voorganger en vader goed zo. We hadden zo enorm veel gezien dat m’n van Ramses II, met wie Nefertari getrouwd was. Ik hoofd ook wel heel vol zat inmiddels. Ik kon wel even heb natuurlijk geen bewijs, want de naam van de kunwat tijd gebruiken om het allemaal te verwerken. stenaar staat er nergens bij, maar toch. Wat een ervaring en een voorrecht om het mogen Ik ben herhaaldelijk heen en weer gelopen om de verzien! schillende ruimtes nog een keer te bekijken, of om ergens even mee te luisteren naar wat uitleg, want Mocht je ooit de kans krijgen: Ga het graf bekijken! daar waren de bewakers ook best relaxed in. Overal heb ik me lopen vergapen aan de pracht van het graf. Door Mariëlle van Kampen En het is ook zo ontzettend groot! Vanuit de grafkamer konden we ook nog even met Foto’s © Theban Mapping Project een zaklamp de tunnel in schijnen die daar start. Die tunnel is wel onderzocht, maar er zijn geen decoraties aangetroffen en het is ook een gang die vrij steil naar beneden loopt, vrij laag is (je zou moeten bukken) en die ongeveer 100 meter lang is. De precieze functie van de gang is nog steeds niet achterhaald, maar een plausibele theorie is dat de oude Egyptenaren die tunnel hebben uitgehakt in de hoop dat ze grondwater zouden bereiken, wat dan gezien zou worden als het bereiken van het oerwater Noen. Het Poortenboek eindigt namelijk met een voorstelling waarbij deze godheid de zonnebark uit de moederschoot van Noet omhoog duwt. Wanneer de diepte van het graf van Sethy hiermee in verbinding zou komen dan zou dat echt heel erg speciaal zijn. Dat grondwater hebben ze alleen nooit gevonden in de kalksteenbodem, want dat zal nog veel dieper zitten. Na ruim anderhalf uur (!!) werd ons rustig en vriendelijk verzocht om langzamerhand weer terug te gaan naar boven. Ze liepen ons gelukkig niet meteen te haasten dus we konden gewoon op ons gemak naar
4
Nieuwsbrief Pleyte
April 2015
De Enige echte Egypte-Pubquiz
De stichting Friends of Saqqara* organiseerde, na overweldigend succes vorig jaar, ook dit jaar weer de enige echte Egypte-pubquiz. Vastberaden om onze schamele 14e (?) plaats van vorig jaar goed te maken verzamelde Nienke Zoomer, Simone Philipsen, Emma de Looij en ikzelf ons ook jaar weer in de tempelzaal van het RMO om te strijden met Egypte liefhebbend Nederland. Onder de naam Pyramid party verenigden wij onze kennis om in elk gaval dit jaar de andere studententeams te verslaan. Niet allen Egyptologen waren vertegenwoordigd. Er was een team van archeologen, een dapper team met Assyriologen en Egyptologen en ook onze eerstejaars vormden een team. een schilderij van Toetanchamon had geïnterpreteerd als een vrouw mocht de pret niet drukken.
De Jury, die vorig jaar zo treffend (hoewel fout) werd omschreven in de Volkskrant als: “in tweed geklede wijsscheren”, bestond dit jaar uit Maarten Raven, Rob Demarée , René van Walsem en Olaf Kaper. De quiz werd gepresenteerd door Ben Haring en Vincent Oeters (van Friends of Saqqara). Na een introductie van Arnold-jan Stuart en Wim Weijland gingen we van start. Het viel op dat de sfeer er bij deze editie beter in zat dan vorig jaar. Waar vorig jaar gespannen gezichten en “een kennisspel met een hoog instapniveau en een lage drankrekening” het toneel domineerde werden dit jaar schaterlachen gehoord. Ook ons team was aardig ontspannen. Inlezen hadden we toch niet gedaan, dus dan konden we er net zo goed van genieten. De eerste ronde was een opwarmronde. Deze bestond uit vragen zoals: “Wat was de naam van de man die het hiërogliefenschrift grotendeels ontcijferde in 1822?’”. ( Jean François Champollion) Deze ronde was dan ook gesneden koek. Hierna volgden rondes over archeologie, literatuur, materiële cultuur en Egyptomanie. Hoe verder het spel echter vorderde hoe vaker we ons afvroegen waarom we ook alweer deze studie hadden gekozen. Het was dan ook een onverwachte en zeer aangename verassing toen de eerste tussenstand onthulde dat we het lang niet slecht deden. In de pauze sprak ik kort met de archeologen. Zij waren best tevreden, de Assyriologen gingen iets minder maar dat mocht de pret niet drukken. Wier bierrekening hoger lag kon ik niet zeggen.
De laatste tussenstand bracht verrassend resultaat. We stonden derde! Helaas waren er wat verhaspelingen tijdens de laatste paar rondes. Toch bleek ons eindresultaat lang niet slecht. Na diskwalificatie van het winnende team (bestuursleden van de Friends of Saqqara, die elk jaar voor de lol meespelen) stonden we vierde. De winst was voor de “Egyptoloogjes 2006”. Natuurlijk nodigt dit uit om het volgend jaar nog beter te doen. Ik hoop dan ieder van jullie daar te zien, in mijn team of als tegenstander. Ik kan jullie een gezellige avond garanderen. De hoogte van de bierrekening… die bepaal je zelf. Door Mathijs Smith *The Friends of Saqqara Foundation helpt om geld in te zamelen voor de Nederlandse opgraving in Saqqara. Met uw bijdrage kunnen we deze geweldige site blijven onderzoeken, de monumenten die gevonden zijn conserveren en restaureren en de benodigde apparatuur en werkkracht verkrijgen. Bij het lidmaatschap van Friends of Saqqara ontvang je de jaarlijkse nieuwsbrief en ontvang je de eerste informatie van de opgravingen. De stichting organiseert ook elk jaar de Saqqara dag (dit jaar op 13 juni), een dag met lezingen en intermezzo’s over de Egyptologie met het laatste nieuws van de opgraving. Voor meer informatie zie: www.saqqara.nl Foto: Saqqara.nl/news
Verder het spel in werden de vragen steeds specifieker. “Wat had de vrouw van Petrie opgegraven?’”( Voornamelijk veel zand werd niet goed gerekend) . Gelukkig bracht de Egyptomanie ronde wat verlichting. De sfeer zat er nog steeds goed in. Dat ik
5
Nieuwsbrief Pleyte
April 2015
Koshari, knikpiramides en Koptische schatten: het Cairosemester 2015
Na vorig jaar zes weken in de Dachla-oase door te hebben gebracht, verkeerde ik in de veronderstelling dat ik genoeg Egypteervaring had opgedaan om ongeschonden het Cairosemester te doorstaan. Niets bleek minder waar; wie twee maanden naar Cairo gaat, staat onvermijdelijk een cultuurschok te wachten. En ja: dit geldt ook voor mensen die zich een doorgewinterde Egyptoloog (m/v) wanen. Sommige zaken leer je namelijk niet uit boeken, maar moet je meemaken voordat je ze gelooft. Zoals gezegd had ik de indruk dat ik beslagen ten ijs kwam. Gewapend met ontsmettende doekjes, hondslelijke maar comfortabele wandelschoenen, toiletbrildekjes en een woordenboekje Arabisch stortte ik me met mijn twaalf reisgenoten in de Egyptische chaos. Gelukkig gelden ook in de Caireense jungle een aantal regels. Als je bijvoorbeeld in een taxi zonder meter stapt, vraag je er om afgezet te worden (ik had natuurlijk nattigheid moeten voelen toen de chauffeur mijn vraag naar de prijs beantwoordde met “no broblem”). Lopen is in de meeste gevallen sneller dan proberen met de auto ergens te komen en drukke verkeerswegen steek je over per rijbaan. Die wcbrildekjes zijn overigens ongebruikt gebleven: voor hurktoiletten bleken ze bij nader inzien niet zo geschikt. Toch is het zo dat de onvoorspelbaarheid van Egypte meteen haar grootste charme is: je weet nooit wat de dag je zal brengen. Zo werd de groep op de reis door de Delta begeleid door een politie-escorte, compleet met agent met mitrailleur, zittend op het dak van een gammel politiebusje. In Alexandrië sliepen we in een hotel waarvan de douchegordijnen nog net niet uit zichzelf wegliepen, terwijl we in Luxor in een verwarmd zwembad konden dobberen. In Aswan bezochten we archeologische sites met een bootje, en dronken we in onze stoffige reiskleding een cocktail in het chique Old Cataract Hotel. Van de paradijselijke Thebaanse westoever tot de vuilnisbelten van Heliopolis zagen we Egyptologen en archeologen in actie. Met de nachttrein doorkruisten wij het land van noord tot zuid, terwijl we in het NVIC zaten te zweten over onze papers.
Foto door Maud Slingenberg Uiteraard moest er tussen al die avonturen door ook heel hard gewerkt worden: site-presentaties moesten gegeven worden, het Egyptisch Museum werd van voor tot achter verkend en iedere ervaring werd opgetekend in een wetenschappelijk dagboek. Onder de bezielende leiding van Marleen de Meyer (KU Leuven) heeft iedereen twee ongelofelijke maanden in Egypte gehad. De focus van het programma op het bezoeken van archeologische sites maakt het Cairosemester tot een enorm waardevolle aanvulling op het Leidse Master-traject, en ik hoop dan ook dat nog vele generaties Egyptologen in opleiding mogen genieten van al het fraais dat Egypte te bieden heeft! Door Rikst Ponjee
6
Nieuwsbrief Pleyte
April 2015
De opgraving in Amheida in 2015
Soms brengt een opgraving vooral raadsels naar boven. Na tien jaar opgravingen in de tempel van Amheida, in de oase Dachla, meenden we toch al aardig bekend te zijn met het materiaal, en dat we de geschiedenis en het uiterlijk van de tempel zouden kunnen reconstrueren [zie de Pleyte-nieuwsbrieven van april 2012, maart 2013 en maart/april/mei 2014]. Maar toen kwam de opgraving van januari-februari 2015 en dit wees ons er toch weer op dat we niet te snel onze conclusies mogen trekken.
pelgrimsgroeven, plekken waar poeder van de stenen muren was afgeschraapt met een magisch doel.
Dit jaar echter kwamen er opeens stukken van kapitelen en zuiltrommels naar boven met een doorsnede van wel twee meter, een gigantische zuilomvang, die we nog niet eerder waren tegengekomen. Deze fragmenten lagen ten westen van de veronderstelde achtermuur van de tempel, en daarom zouden ze van een tegentempel (contra temple) kunnen zijn, behalve dat het formaat van de zuilen ver uitgaat boven We begonnen aan een nieuw kwadrant, dat wat we hadden verwacht. Wat dit betekent voor onze direct naast het kwadrant lag dat de vorige twee seizoe- reconstructie van het bouwwerk is nog te bezien, maar nen zoveel tempelreliëfs had opgeleverd. We hadden al er klopt opeens niets meer van. Het is goed mogelijk in het profiel gezien dat de laag met bouwstenen gedat de tempel eigenlijk naar het westen opende, en dat woon doorliep in dit kwadrant, dus ik was vol vertrou- we in de richting van de voorhof graven in plaats in de wen dat we weer een drukke tijd tegemoet konden richting van de tegentempel. zien met weer vele nieuwe stukken en opwindend hisTegelijkertijd waren er genoeg andere zaken torisch materiaal. In de laatste week van het vorige om ons bezig te houden. in het naburige stadje El-Qasr seizoen hadden we bovendien een stuk reliëf gevonden zijn blokken verwerkt in de huizen uit de 18de eeuw, van Ramses IX, het eerste met die naam, en ik hoopte die afkomstig zijn uit Amheida. In het verleden zijn de dat we bij het verder graven in dezelfde richting nog zichtbare blokken al getekend en gefotografeerd, en we meer stukken van deze farao tegen zouden komen. ontdekten dat bijna alle blokken kunnen worden aanToch liep het anders. In een kwadrant van 10 gepast aan de blokken die nu in Amheida zijn opgegrabij 10 meter, vonden we inderdaad vele blokken, zo'n ven. Dankzij een bezoek van Huib van Verseveld aan 400 totaal, maar opmerkelijk genoeg waren er slechts Dachla dit jaar, hoorden we van een blok dat we tot nu twaalf met reliëfs gedecoreerd. De andere blokken toe niet hadden opgemerkt, omdat het zich achter een verschaften wel nieuwe inzichten in de architectuur, deur bevond. We zijn met een stuk aluminium-folie maar helaas niet over de decoratie van de tempel, laat naar El-Qasr gegaan en de enige manier om een weerstaan dat ze verder inlichtingen konden geven over die gave van het blok te kunnen maken was om deze folie tempel van Ramses IX. tussen het draaipunt van de deur en de muur te drukken en het dan met een afdruk weer tevoorschijn te Tijdens de opgraving zijn we er langzaam van brengen. Een tekening kon worden gemaakt aan de overtuigd geraakt dat de tempel uit de Romeinse tijd hand van deze afdruk (in het Duits Abklatch geheten, die hier ooit had gestaan, en waarvan we de blokken in een favoriet woord van mij), en toen werd duidelijk schijnbare wanorde aantreffen, wel degelijk gerecondat het blok uit de tempel van Darius I stamde, met strueerd kan worden. De oorspronkelijke plattegrond een reliëf van een godenhand die een staf vasthoudt. van de tempel is nog niet vast te stellen, maar we hebWe kunnen het niet aanpassen, maar wel dateren en ben aanwijzingen in de vorm van extreem zware blokmisschien komen we nog eens een passend blok tegen ken zijn niet ver van hun oorspronkelijke plaats kunnen in toekomstige opgravingen. liggen, en ook van clusters van blokken, die duidelijk bij elkaar hoorden in dezelfde muur. We hebben zelfs In onze werkruimte in Amheida hebben we enkele stukken muur gevonden die nog dit jaar ook hard gewerkt aan de voorbereiding van een (ongedecoreerde) blokken in samenhang vertoonden, museum, waarin de reconstructies van de tempelmuen er zijn zuilfragmenten die aantonen dat er een zui- ren kunnen worden getoond. We hebben reconstruclenzaal kan worden gereconstrueerd. Op grond van ties met name van de tempels van Amasis en Darius I, deurfragmenten hadden we geconcludeerd dat de tem- maar ook de poort van Petubastis IV en de stèle van pel ooit op het oosten was gericht. Stukken van de Seti II die vorig jaar werden gevonden, en reliëfs uit de achtermuur van de tempel waren ook aangetroffen, Romeinse tempel. met bewijs dat dit door de bevolking van Amheida was gebruikt om hun devotie te betuigen met graffiti en
7
Nieuwsbrief Pleyte
April 2015
Samen met Maud Slingenberg, die dit jaar assistente was, hebben we wandschema's gemaakt waarin alle blokken op de exacte plaats zijn ingetekend waar ze uiteindelijk moeten worden ingemetseld. Dit werk is noodzakelijk voor de reconstructie, en het was ook spannend om te zien hoeveel blokken we uiteindelijk aan elkaar zouden kunnen passen. Het mooiste resultaat was een groot reliëf van de god Seth, de belangrijkste god van Dachla, die met een speer de slang Apopis onschadelijk maakt. We hebben veel grote en kleine blokken kunnen inpassen in deze voorstelling die zeker een blikvanger zal worden van ons toekomstige museum. Door Olaf Kaper
Onze werkplek in het blokhuis van Amheida tijdens het maken van wandschema's.
Maud bij het tekenen van blokken met reliëf op plastic.
De poort in El-Qasr waar het nieuwe blok werd gevonden achter de houten deur.
8
Nieuwsbrief Pleyte
April 2015
Een glimlach tussen het studeren door
9
Nieuwsbrief Pleyte
April 2015
Een glimlach tussen het studeren door.
10
Nieuwsbrief Pleyte
April 2015
Externe activiteiten April RMO
HvH en Ex oriente Lux
RoMeO
“De ontdekking van Carthago”
“Seminar: Rituele mensendoding in de oudheid”
“Verleden en toekomst RMO”
Door Ruurd Halbertsma Museumconservator Ruurd Halbertsma geeft een lezing over de ontdekking van Carthago door Jean-Emile Humbert, met muzikale begeleiding van Christina Schönbach (zang) en Éva Szalai (piano). Zij spelen liederen uit de tijd van Humbert, met onder meer een door hem zelf geschreven compositie. De ontdekking van het Punische Carthago is te danken aan een Nederlander. JeanEmile Humbert, geboren in Den Haag in 1771, kwam als jonge ingenieur naar Tunesië. Hij bleef er meer dan twintig jaar en vond na een lange zoektocht de resten van Carthago. Later, in Italië, kocht hij Etruskische en Egyptische collecties voor het Rijksmuseum van Oudheden. Zijn leven staat model voor de periode van de romantiek: avontuur, liefde, vriendschap, sentiment en poëzie. In De ontdekking van Carthago voert Ruurd Halbertsma u langs het veelbewogen leven van Humbert, en zullen Christina Schönbach en Éva Szalai u liederen uit de tijd van Humbert laten horen, met onder meer een door hem zelf geschreven compositie. Wanneer: donderdag 9 april 2015 Aanvang:19.30 uur Kosten: Gratis bij museumbezoek Locatie: RMO, tempelzaal, Rapenburg 28, Leiden.
Door meerdere sprekers In het kader van de tentoonstelling Carthago organiseert Huis van Horus, in samenwerking met Ex Oriente Lux, een symposium over rituele mensdoding in de oudheid. Hoewel dit zeker niet het eerste symposium is dat georganiseerd wordt over dit onderwerp, proberen we in dezen een nieuw onderscheid te maken tussen verschillende soorten van 'offers'. Niet alle vormen van het ritueel doden van mensen zijn namelijk offers in de strikte zin van het woord. Verschillende specialisten uit verschillende disciplines zullen hun licht laten schijnen over de verschillende vormen van het ritueel doden van mensen, en de parallellen tussen verschillende culturen in de oudheid aanstippen. Spekers zijn: Prof dr. Pieter ter Keurs (Rijksmuseum van Oudheden), Dr. Jacobus van Dijk (Universiteit Leiden), Drs. Theo Krispijn (Universiteit Leiden), Dr. Karel Innemée (Universiteit Leiden), Prof. dr. Roald Docter (Universiteit Gent), Prof. dr. Maarten Jansen (Universiteit Leiden o.v.b.), Dr. Bouke van der Meer (Universiteit Leiden) Het symposium vindt plaats in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden en is incl. lunch en koffie of thee in de pauzes. De prijs is excl. museumentree. Wanneer: Zaterdag 11 april 2015 Aanvang: 10.30 uur Kosten: €65 inc. Lunch en koffie , gratis voor studenten (exc. Lunch etc.) Locatie: RMO, Leemanszaal, Rapenburg 28, Leiden.
11
Door Wim Weijland en Hans Schneider Wim Weijland en Hans Schneider nemen u mee naar het verleden en de toekomst van het Rijksmuseum van Oudheden. Weijland vertelt over de aanstaande verbouwing van het museum, dat vanaf 10 mei 2015 voor ruim een half jaar dichtgaat. Hij introduceert de tentoonstellingen die na de heropening te zien zijn en neemt alvast een aanloop naar de viering van het tweehonderdjarig bestaan van het museum in 2018.Hans Schneider vertelt over de wonderlijke levensloop van museummedewerker Tiemen Hooiberg in de negentiende eeuw. De eerste RMOdirecteur Caspar Reuvens nam hem in 1830 in dienst als opgravingstekenaar bij Romeinse opgravingen. Later werkte hij onder andere als lithograaf onder Reuvens' opvolgers Conrad Leemans en Willem Pleyte. In 1893 schreef Hooiberg een autobiografie: De geschiedenis van een bijna tachtigjarig leven. Schneider heeft van dit vermakelijk opgeschreven verhaal een hernieuwde uitgave verzorgd, aangevuld met annotaties, inleiding en epiloog van zijn hand. Het boek verschijnt binnenkort. Wanneer: Dinsdag 14 april 2015 Aanvang: 20.00 uur Kosten: €5, RoMeO-leden gratis Locatie: RMO, tempelzaal of filmzaal, Rapenburg 28, Leiden.
Nieuwsbrief Pleyte
April 2015
Externe activiteiten april. VU woerden
RMO
“Katten in het Oude Egypte”
“Egerina lezing”
Door Mariëlle van Kampen Al 5000 jaar geleden leefden de oude Egyptenaren samen met katten. In de loop van de tijd hebben ze een bijzondere band met deze dieren opgebouwd. Ze haalden de katten in huis om het ongedierte te bestrijden, maar geleidelijk aan ontwikkelde zich een band tussen mens en dier. Dat ging zo ver, dat vanaf ongeveer 800 voor Christus, de status van de kat steeds verder groeide en uiteindelijk werd de kat zelfs vergoddelijkt. De belangrijkste godheid die daarbij hoorde was Bastet. Tijdens de lezing gaan we zien hoe de relatie tussen mens en kat is gegroeid; hoe de Egyptenaren katten behandelden en hoe de status van de kat uitgroeide naar goddelijk. We reizen vanaf 4000 voor Christus naar het jaar 0 en zien daarbij welke rol de kat speelt in zowel het dagelijkse als het godsdienstige leven van de Oude Egyptenaren. Naast de kleine huiskat, leefden er in het Oude Egypte ook diverse soorten grote en wilde katten: luipaard, leeuw, jachtluipaard, maar ook de serval. De grote katten kregen vaak een goddelijke rol toebedeeld zoals de leeuwingodin Sachmet. En hoe het hele godenpantheon de zonnegod Ra te hulp moest komen om Sachmet te stoppen in haar vernietiging van de mensheid. Aanmelden via de Volksuniversiteit Woerden: https:// www.vuhetgroenehart.nl/course/ katten-het-oude-egypte Wanneer: Dinsdag 16 april 2015 Aanvang: 19.30 uur Kosten: €12,50 Locatie: ID college, Woerden Polanerbaan 15, 3447 GN Woerden
NINO
Jouw herinneringen, hun herinneringen, mijn herinneringen: Door Vincent Hunink “oral history” in Tophane, IstanVan Perpetua tot Augustinus - Carthago bul. in vroeg-christelijke teksten Door Karin Schuitema In de eerste aflevering van de EgeriaVanuit historisch perspectief is Toplezing vertelt classicus Vincent Hunink hane, in het Europese deel van Istanbul, (Radboud Universiteit Nijmegen) over één van de meest dynamische wijken Carthago als vroegchristelijke stad. In van de stad. Tijdens de Ottomaanse zijn lezing neemt hij u mee voor een periode was de wijk een industriezone kennismaking met Carthaagse auteurs waar ook legerbarakken stonden, en uit die tijd: Perpetua, Tertullianus, een belangrijk havengebied. Er woonCyprianus, Augustinus en (ter introden veel verschillende etnische en reliductie) Apuleius. gieuze gemeenschappen: Grieken, Armeniërs, joden en moslims. Veel goeEgeria-lezing deren en reizigers uit het buitenland De Egeria-lezing is een jaarlijkse lezing kwamen in Tophane aan land. In de over religie en cultuur in de Late Oudeerste decennia van de Turkse Repuheid, het vroege christendom en het bliek verlieten de meeste nietantieke jodendom. De reeks start in islamitische minderheden de stad. 2015 en wordt georganiseerd door het Leegstaande huizen in Tophane werden Rijksmuseum van Oudheden en ingenomen door migranten, met name het Leiden University Institute for Reli- uit oostelijk Anatolië. gious Studies. Door deze heterogene achtergrond Egeria: het verhaal van een dame op heeft de wijk een grote diversiteit aan reis geschiedenissen. Het Tophane Heritage Project, dat in 2012 van start ging, is Rond het jaar 380 reisde Egeria, een hoog opgeleide en rijke dame uit Gali- interdisciplinair en richt zich op Ottocië, naar het oosten van het Mediterra- maanse en moderne Turkse geschiedenis, erfgoed en samenleving. Met name ne gebied. Ze voelde zich door God op het gebied van “oral history”, de geroepen tot deze riskante onderneming, maar deed het ook uit nieuwsgie- mondelinge overlevering van herinneringen en verhalen, biedt de wijk rijke righeid. Egeria's reisverhaal is grotenstudiemogelijkheden. deels bewaard gebleven. Het schetst een boeiend beeld van het Romeinse Wanneer: donderdag23 april 2015 Rijk aan het begin van de vijfde eeuw. Aanvang: 15.00 uur Het is een uniek document voor de Kosten: € 46 Latijnse taal tijdens de overgang naar de Locatie: Matthias deVrieshof 4 , zaal Romaanse talen en het is één van de 8A. zeer weinige teksten uit de Oudheid die door een vrouw is geschreven. Wanneer: donderdag 16 april 2015 Tijd: 20.00 uur Kosten: Gratis bij museumbezoek Locatie: RMO, tempelzaal, Rapenburg 28, Leiden. !Let op ! Aanmelden via: http:// www.rmo.nl/actueel/ activiteitenagenda/egeria-lezing
12
Nieuwsbrief Pleyte
April 2015
Externe Activiteiten April
Huis van Horus “'Een nieuwe chronologie voor de 25ste dynastie Door Gerard Broekman De 25ste dynastie, beter bekend als de Nubische of Kushitische periode, is de laatste tijd onderwerp van debat. Het gaat daarbij vooral over de volgorde van de koningen Shabako, Shebitku en Taharqa, en over de vraag of en in hoeverre hun regeringen elkaar overlappen. In een recent uitgekomen artikel in het Journal of Egyptian History is deze discussie weer volop opgelaaid, en momenteel is een publicatie in voorbereiding om over dit punt meer duidelijkheid te scheppen. Aanvang: 14.00 uur. Kosten: € 5,- voor donateurs van Huis van Horus; € 10,- voor nietdonateurs; studenten gratis. Exclusief Museum-entree.
Egyptologica Vlaanderen 'Over dierenbeenderen en meer: archeozoölogisch onderzoek in Egypte'. Door Veerle Linseele Aansluitend bij de tentoonstelling in Lens over de farao’s en hun dieren zal Veerle Linseele vertellen over haar eigen onderzoek in Egypte. Zij bestudeert al meer dan 10 jaar dierlijke resten op verschillende opgravingen in heel Egypte, op sites die gaan van de prehistorie tot de Late Periode. Hierbij worden niet alleen beenderen gevonden, maar ook andere dierlijke 'bijproducten' zoals keutels. Dierenresten worden aangetroffen zowel in funeraire- als in nederzettingscontexten, en geven ons informatie over diverse praktijken van de mens maar ook over het klimaat en de leefgewoonten van die dieren zelf. Het is een buitenkans om de archeozoöloge zelf aan het woord te horen over haar ervaringen. Wanneer: 28 & 30 april 2015 Aanvang: 20.00 uur. Kosten: Leden van EgyptologicaVlaanderen gratis. Niet-leden betalen een niet nader genoemd bedrag. Locatie: 28 april: Mgr. SencieInstituut, Erasmusplein 2 (achter de Centrale Bibliotheek van de KULeuven), lokaal 01.12 (eerste verdieping) 30 april: Campus Economie U-Gent, Sint Pietersplein, Auditorium Julien Denduyver (lokaal VIII, in het oude gebouw). Enkel toegang via de ingang in de Hoveniersberg (zijstraatje van Sint Pieters). ! Informatie via http:// www.egyptologicavlaanderen.be !
13
