Nieuwsbrief Dijkbewaking

sterke dijken schoon water

Nieuwsbrief Dijkbewaking ­

Met uw inzet een veilig Rivierenland

13

voorjaar

•2015

We hebben een rustig voorjaar gehad als we kijken naar hoog water en water­over­last. Maar we weten allemaal dat er op elk moment situaties kunnen ontstaan die we moeten bewaken en waarop we moeten ingrijpen. De kwaliteit van onze dijkbewakingsorganisatie is dan van groot belang. Er is veel in beweging rond dijkbewaking en calamiteitenzorg. Zo zijn de patrouille­vakken opnieuw ingedeeld en gaan we vaker te voet inspecteren. Vanuit de Centrale Regiekamer en het nieuwe Waterschap Calamiteitencentrum werken we met moderne systemen waar­door we nog beter en sneller kunnen reageren op bedreigende situaties.

Soepele coupuresluiting Nijmegen Op 21 april j.l. vond de oefening plaats van twee coupuresluitingen in Nijmegen. Zo’n oefening midden in de stad bij mooi voorjaarsweer, de deelnemers vonden het bepaald geen straf. Er was aanloop van media en omstanders en het ging er ontspannen aan toe. Alle deelnemers aan de sluiting wisten wat ze te doen stond. De routine uit vorige oefeningen was duidelijk aanwezig. Dat geeft vertrouwen voor als het écht hoogwater wordt. In de oefening gaat het om het samen­ spel tussen het waterschap, de gemeente en de aannemer. Het waterschap is de opdrachtgever van de coupuresluiting,

Ook onze collega-waterschappen werken hard aan professionele dijkbewaking. Deze keer kijken we bij Waterschap Rijn en IJssel. Om de dijkbewaking op het goede niveau te houden, oefenen we ook dit jaar weer op verschillende plaatsen en tijdstippen. Natuurlijk wordt u hierover nog verder geïnformeerd, maar u kunt er nu vast over lezen in deze nieuwsbrief. 1 Nieuwsbrief Dijkbewaking | voorjaar 2015

de aannemer voert de sluiting uit en de gemeente zorgt voor de verkeersomleiding en het informeren van omwonenden. Op 21 april ging het om de coupures aan de Grotestraat en aan de Lage Markt, beide aan de Waalkade gelegen. De eerste activiteiten voor deze oefening vonden al een dag eerder plaats, op de zuivering te Weurt. Daar werden de afsluitbalken en andere materialen door de aannemer uit de opslagloods gehaald en op een vrachtwagen geladen. Op de dag zelf zorgden verkeersregelaars van de gemeente Nijmegen ervoor dat er geen verkeer meer door de coupures kon. De ervaring heeft geleerd dat alleen een bord en een hek niet voldoende zijn. Er moet ook nog een persoon bij staan die vertelt dat de doorgang écht gestremd is. Een goede verkeersregeling blijft een punt van aandacht. Als eerste kwam de coupure aan de Lage Markt aan de beurt. Hier zou bij zeer hoogwater het Waalwater eerder naar binnen lopen dan bij de andere coupure. Medewerkers van de aannemer maakten de imposante houten deuren van deze coupure los en draaiden ze dicht. Hierna bouwden zij pal achter de gesloten deuren met aluminium balken een

extra waterkering op. Die balken zitten zo strak tegen elkaar, dat zij een waterdichte tweede kering vormen. Voor de zekerheid, als de houten deuren onverhoopt zouden bezwijken. Toen de sluiting van deze coupure klaar was, volgde 100 meter verderop de sluiting van de coupure aan de Grote Straat. Hierna konden bij beide coupures de materialen weer worden verwijderd en het verkeer kon er weer gewoon doorheen. Het opbouwen en afbreken van de coupures verliep soepel, met slechts enkele verbeterpuntjes. Sluiting van de twee houten deuren aan de Lage Markt.

Het sluiten van coupures oefenen we regelmatig

Opbouw van de 2e waterkering, direct achter de houten deur. Werkzaamheden in polder Noordwaard.

Polder Noordwaard De polder Noordwaard, gelegen aan de Nieuwe Merwede ten zuidwesten van Gorinchem, is een van de grootste projecten van Ruimte voor de Rivier. Voor de patrouillelopers die tot nog toe bij hoogwater de polder Noord­ waard bewaakten, gaat de dijkbewaking veranderen. De dijk langs de Nieuwe Merwede bij de Noordwaard is dit jaar enkele me­­ters lager gemaakt, en hoeft bij hoog­water niet langer bewaakt te worden. 2 Nieuwsbrief Dijkbewaking | voorjaar 2015

In de Noordwaard liggen 7 kleinere polders die door kades van elkaar zijn gescheiden. Voortaan bewaken we alleen de kades die ín deze polder liggen. De Noordwaard zal regelmatig, vooral in de winter, deels onder water komen te staan. Het gevolg is dat bij extreem hoog water de rivier bij Gorinchem zo’n 30 cm. minder hoog op­gestuwd zal worden.

De oefenleider Bij de oefeningen van het waterschap is er altijd één iemand die de leiding heeft. Dat spreekt voor zich. Hans Knotter is de oefenleider bij de hoogwater-oefeningen van het waterschap. Hij is dat gedurende de gehele oefening, van voorbereiding tot de eindevaluatie. Een goede hoogwater oefening staat of valt met een grondige voorbereiding. Dat vraagt natuurlijk overleg met de dijkbeheerders, de medewerkers van Calamiteitenzorg, Communicatie en anderen die in de organisatie een rol spelen als het hoogwater is. Dus de voorbereiding van een oefening begint vaak al maanden voor dat de oefening zelf plaats vindt. Een heel grote oefening, zoals de jaarlijkse hoogwateroefening Howari, vraagt bijna een jaar van voorbereiding, ook al omdat er externe partijen bij betrokken zijn. Bij de voorbereiding zijn evaluaties van eerdere oefeningen van groot belang. Wat ging toen goed en wat kon beter? Die leerpunten gebruikt Hans om de oefendoelen van de komende oefening te bepalen. Ook wordt de planning vast-

gesteld. De oefening zelf begint met een briefing van de deelnemers. Zij krijgen te horen wat het de situatie is bij aanvang. Hoe het scenario zich verder ontwikkelt, wordt duidelijk in de loop van de oefening. Tijdens de hoogwateroefening kijkt Hans of alles loopt zoals bedoeld is. Hij kan zo nodig bijsturen, bijvoorbeeld door iets extra’s aan het scenario toe te voegen; of juist iets te schrappen. Dit alles om de oefendoelen alsnog te behalen. Van iedere oefening wordt een evaluatie gemaakt. Bij een hoogwateroefening maken alle dijkposten een eigen evaluatie. Die monden uit in één alomvattende evaluatie met verbeterpunten en aanbevelingen. Deze evaluatie gaat naar het directieteam ter vaststelling. Bij de volgende oefening zijn de leer­ punten uit eerdere oefeningen het startpunt. Zo verbetert de kwaliteit van de oefeningen iedere keer. En zo zal het optreden van ons waterschap in een échte hoogwatersituatie aan kwaliteit winnen.

Oefenleider Hans Knotter tijdens een hoogwateroefening.

Oefening van het opkisten van een wel die zich in een sloot bevindt. Omdat het water tussen de twee rijen zandzakken hoger staat, geeft het tegendruk aan het opwellende water.

Opkisten van wellen in sloten Een van de zaken die we als waterschap regelmatig oefenen is het zogeheten opkisten van zand meevoerende wellen. Dat zijn plaatsen waar bij hoogwater een water/zandmengsel door de dijk heen komt. Door hier een opgestapelde ring van zandzakken omheen te leggen, wordt het wegspoelen van zand tegen gegaan. De laatste keer vond deze oefening plaats in februari 2015. Op verschillende plaatsen langs de dijken waren kunstmatige wellen gemaakt, soms zelfs in een sloot. Er werd in deze oefening op verschillende zaken gelet: of de juiste stappen werden gezet, hoe de communicatie met de ingeschakelde aannemers verliep, of er werd gewerkt volgens de werkinstructies, en of de werkinstructies helder genoeg waren. De oefeningen verliepen heel goed. Er waren wat kleinere verbeter­ punten. 3 Nieuwsbrief Dijkbewaking | voorjaar 2015

Nieuwe indeling patrouillevakken Uit onderzoek tijdens dijkinspecties is gebleken dat dijkpatrouilles die te voet hun werk doen veel meer schades op­sporen dan patrouilles die dat vanuit een rijdende auto doen. Vanuit een rijdende auto zijn veel schades minder goed te zien. Hierdoor komt de veiligheid in het geding. Daarom heeft Waterschap Rivierenland besloten om alle dijkpatrouilles voortaan lopend te doen. Dit betekent dat de patrouillevakken worden ingekort tot een lengte die lopend goed is af te leggen, ongeveer 10 kilometer. Overigens waren de patrouillevakken in de westelijk Al­blasserwaard al kort, circa 2,5 kilometer. Hier is de invloed vanuit zee nog duidelijk aanwezig. Toch is de auto niet helemaal buiten beeld bij de dijkpatrouilles. In de nieuwe opzet rijdt de auto stapvoets over de kruin van de dijk; de bestuurder kijkt of hij schades ziet in de kruin, het

buitentalud en het rivierwater. De tweede patrouilleloper loopt naast de auto mee. Hij kijkt naar de binnenteen van de dijk en hij inspecteert het achterland en het binnentalud. Op bekende zwakkere locaties letten de patrouillelopers extra goed op signalen die een eventueel falen aantonen. Het voordeel van deze inspectiewijze is dat met name uittredend water, zand meevoerende wellen en verweking in een vroeg stadium worden opgespoord. De bestuurder en loper kunnen elkaar onderling afwisselen.

Meer patrouillelopers

Het gevolg van het inkorten van de lengte per dijkvak tot 10 kilometer is dat het aantal dijkvakken toeneemt. Het totaal aantal kilometers dijk blijft immers gelijk. Het aantal dijkvakken stijgt van 42 in de oude opzet naar 69 in de nieuwe opzet.

Een oproep in de media heeft inmiddels voldoende aanmeldingen opgeleverd. Nog voor de zomer vindt voor de patrouille­lopers een verkenning plaats van de nieuwe patrouillevakken. En in november gaan we daadwerkelijk aan de slag met de nieuwe indeling. Dan worden in een oefening langs de dijken allerlei bedreigingen zo realistisch mogelijk nagebootst. Bijvoorbeeld een doek met een afbeelding van een scheur in de dijk, die plat op het dijktalud ligt. Dat vraagt om een betere manier van speuren. Niet louter naar de bordjes speuren die boven het dijktalud uitsteken. De patrouillelopers moeten écht gaan zoeken. Te voet.

Dijkpost Arnhem-Zuid

Dijkpost Groot-Ammers

Dijkpost Tiel Dijkpost Druten

Dijkpost Sleeuwijk

Dijkpost Zaltbommel

Nieuwe indeling van de patrouillevakken. De vakken zijn nu circa 10 kilometer lang. Die in de westelijke Alblasserwaard zijn korter.

4 Nieuwsbrief Dijkbewaking | voorjaar 2015

Kijken bij de buren Dijkbewakingsorganisatie bij Waterschap Rijn en IJssel

Het Actie Centrum Waterschap vol in bedrijf.

Nederland heeft 24 waterschappen. Hoe hebben die het bewaken van de dijken bij hoogwater geregeld? We nemen een kijkje bij de buren. Kunnen we nog iets van hun leren? Deze keer kijken we bij de dijkbewkingsorganisatie van Waterschap Rijn en IJssel. Rutger Stienen is calamiteitencoördinator. Zijn collega Bert Alexander is dijkspecialist. Waterschap Rijn en IJssel is verantwoordelijk voor vijf dijkringen (47 t/m 51). In het gebied ligt 144 kilometer primaire waterkeringen.

Hoe is jullie dijkbewaking georganiseerd?

Hoe houd je inspecteurs betrokken en hoe leid je ze op?

Bert Alexander: “ Wij werken met ongeveer 150 mensen in onze dijkbewakingsorganisatie. Dit zijn allemaal medewerkers van ons waterschap. Daar zitten ook mensen bij van ICTafdelingen en dergelijke, die in hun dagelijks werk niet direct zicht hebben op wat er buiten gebeurt. “

Wat is de kracht van jullie dijkbewakingsorganisatie?

Rutger Stienen: “Centraal in onze crisisorganisatie staat het Actiecentrum Waterschap (ACW). Hier vindt de beeldvorming plaats, als basis voor de te nemen besluiten. In geval van hoogwater worden de vijf dijkposten, die selfsupporting zijn, bemand. Vanuit deze posten lopen 2 tot 5 inspectieteams.

Bert vertelt dat de inspectieteams uit 3 personen per team bestaan. “We hebben een rooster gemaakt voor alle medewerkers in de dijkbewakingsorganisatie. Dat betekent dat iedereen bij een calamiteit weet waar ze inspecties moeten lopen, in welk team, onder welke leiding enz. Door mensen een bepaald dijkvak toe te wijzen, maken we optimaal gebruik van hun gebiedskennis. Dat is ons uitgangspunt; we houden gebiedskennis vast en we spreiden technische kennis zoveel mogelijk over de hele organisatie.”

Bert: “ Door dijkinspecteurs in te delen op een specifiek traject, trachten we de betrokkenheid juist voor dit traject te vergroten. Rutger: “ Verder besteden we veel aandacht aan opleiding en training. Door het jaar heen organiseren we diverse op­­ leidingen en trainingen voor leden van de crisisorganisatie.”

Bert: “We beschikken over een zeer complete en goed onderhouden voorraad noodmaterialen en persoonlijke beschermingsmiddelen. Die voor onze mensen zijn geschikt voor alle omstandigheden en we hebben materieel om verschillende maatregelen in het veld zelf uit te voeren. Zo nodig huren we mens en materieel in. Als het nodig is, kunnen we in een uur 800 zandzakken vullen met de machine (zie foto).” Rutger: “Een andere kracht is de betrokkenheid en de kwaliteit van onze mensen. We kennen iedereen goed omdat het collega’s zijn. Zo kunnen we voor iedereen de functie selecteren die het beste bij hem of haar past. Door middel van training en opleiding, goed te evalueren en continu te verbeteren hebben we een sterke dijkbewakingsorganisatie opgebouwd.”

Wat is de uitdaging voor het komende jaar?

Rutger: “In oktober 2015 hebben we een oefening over meerdere dagen. Daar zit een aantal uitdagingen in. Zo gaan we ons richten op het netcentrisch werken. Met de leerpunten uit de vorige oefening breiden we de netcentrische werkwijze verder uit. We hebben een speciale app in gebruik waarmee de inspecteurs in het veld meldingen invoeren en direct naar de hoofden van de dijkposten versturen. We maken dus de overgang van papier naar digitaal. De app is in januari jl. getest waarna verbeteringen zijn doorgevoerd door onze eigen collega’s van ICT. De mogelijkheid bestaat om de app zo te ontwikkelen, dat deze ook voor andere typen crises kan worden gebruikt, ten behoeve van snelle beeldvorming in het Actiecentrum Waterschap. Via de ‘ real time’ omgeving in SharePoint kan relevante informatie gedeeld worden met de rest van de crisisorganisatie. Een liaison bij de veiligheidsregio zal continu op de hoogte zijn van de laatste informatie.” Bert: “Het is een behoorlijke omschakeling voor onze medewerkers, maar zij zien absoluut de meerwaarde en hebben er alle vertrouwen in.”

Wat gebeurt er als de dijk bij Spijk door zou breken? Toets op youtube. com ‘dijkring 48’ in en bekijk wat de gevolgen zouden kunnen zijn.

5 Nieuwsbrief Dijkbewaking | voorjaar 2015

Zandzakken worden gevuld met een speciale machine.

Dijkbeheerder Wim Cornelisse laat de schade zien aan het dijk-

Kort nieuws Centrale regiekamer in gebruik genomen

Mollenbestrijding geslaagd

Op 17 maart jl. is op het hoofdkantoor van Waterschap Rivierenland in Tiel de Centrale Regiekamer (CRK) in gebruik genomen. Vanuit deze ruimte bestuurt het waterschap alle zuiveringsinstallaties, rioolgemalen en de belangrijkste stuwen en gemalen in het rivierengebied. In geval van (dreigende) calamiteiten, waaronder hoogwater op de rivieren, speelt de CRK een cruciale rol. Van hieruit kunnen we de gemalen snel aan- of uitzetten, kunnen we stuwen hoger of lager zetten en kunnen we de waterstanden op de rivieren precies volgen. De CRK ligt pal naast de ruimte die bij calamiteiten dienst doet als waterschaps calamiteiten cen­ trum (WCC). En hier nemen we de be­ sluiten om de calamiteit onder controle te krijgen.

De laatste jaren zien we op steeds meer plekken dat mollen voorkomen in de dijktaluds. Als dat er niet teveel zijn, is dat geen probleem. Als het er zoveel zijn als in de Waaldijk bij Druten (foto) is dat wél een probleem: bij hoogwater is de gras­ mat minder goed bestand tegen het langsstromende water. Met andere woor­ den: de sterkte van de dijk neemt af. Eind februari is hier een proef gedaan om de mollen op een verantwoorde wijze weg te krijgen. Een erkend bedrijf heeft in de gangen onder de molshopen een gas ingebracht. De proef is geslaagd: de mollen zijn verdwenen. Wanneer de mollen volgend jaar niet terug komen, gaat het waterschap deze methode van mollenbestrijding ook toepassen op andere dijktaluds waar erg veel mollen zitten.

Centrale regiekamer.

Dijktalud met veel molshopen.

Minder crosssporen in grasmat dijken

Op verschillende dijktaluds in ons ge­bied zijn regelmatig flinke wielsporen te zien afkomstig van quads en motoren die daar soms overheen crossen. Een kapotte grasmat maakt dat de dijk bij hoog­water veel minder sterk is. Af­ gelopen januari hebben wij daarom in een persbericht aandacht gevraagd voor dit probleem. De voorzichtige conclusie is dat het lijkt te hebben geholpen. De schade die sindsdien door het crossen is opgetreden, is minder vaak en minder groot.

Colofon Deze nieuwsbrief is een uitgave van Waterschap Rivierenland en is bedoeld voor iedereen die een actieve rol heeft, of geïnteresseerd is in de dijkbewaking bij Waterschap Rivierenland. De nieuwsbrief houdt u op de hoogte van de laatste ontwikkelingen en verschijnt twee maal per jaar. Redactieleden: Jessica Zoethout, Hans Knotter en Marius van Herpen. Opmerkingen over de inhoud of suggesties voor onderwerpen kun u per e-mail doorgeven aan Marius van Herpen, communicatieadviseur, e-mail: [email protected].

6 Nieuwsbrief Dijkbewaking | voorjaar 2015

ontwerp Het Lab ontwerp + advies - Arnhem fotografie Waterschap Rivierenland druk Drukkerij De Bondt grafimedia bv

talud bij Ochten, waar een quad de grasmat heeft vernield.