Nieuwsbrief Dijkbewaking

sterke dijken schoon water

Nieuwsbrief Dijkbewaking ­

Met uw inzet een veilig Rivierenland

14

najaar

•2015

Het is bijna 2016 en zoals u van ons gewend bent, ontvangt u een nieuwsbrief Dijkbewaking. De afgelopen zomer was bijzonder: niet door hoogwater maar door droogte. En dat betekende dijkbewaking voor kades in de Alblasserwaard. Daar bestaat het risico van verzwakking van kades door uitdroging. We hebben ze toen extra in de gaten gehouden. We hebben in 2015 50 nieuwe leden voor ons dijkleger mogen verwelkomen. Uitbreiding was nodig omdat de lengte van patrouillevakken is ingekort en we dus meer mensen nodig hebben om toch alle dijken goed te kunnen bewaken. De opleiding van de vrijwilligers is sterk verbeterd. Met de mix van theorie en praktijk hebben we nu een opleiding die we best ‘uniek’ mogen noemen. Gaat de volgende nieuwsbrief per email? We leggen die vraag aan u voor. Doet u mee aan ons onderzoek?! Tot slot wens ik u en uw familie een mooi en gelukkig nieuwjaar. Ook in 2016 rekenen wij weer op uw inzet!

Papier of digitaal? De nieuwsbrief Dijkbewaking bestaat sinds 2009. Twee maal per jaar valt hij op de mat, vlak voor de zomer en rondom de Kerst. Blijft de nieuwsbrief op de mat vallen? Of valt hij straks in de inbox van uw computer? De redactie wil graag uw mening hierover horen. Er zijn argumenten te bedenken om de nieuwsbrief digitaal te maken: kost geen papier, geen drukkosten, geen verzendkosten, snellere afhandeling. Er zijn ook argumenten om door te gaan met de papieren versie: Vertrouwd, “ligt op de keukentafel, dus in te zien voor familieleden en buren”, “ik ben niet handig met de computer”, enz. Graag horen wij van u, lezer van dit blad, wat uw mening hierover is. Vertel ons wat uw voorkeur heeft: digitaal (u ontvangt de nieuwsbrief voortaan liever per e-mail) of papier (dan verandert er niets). En vertelt u ons ook waarom u dat vindt. U mag meerdere argumenten noemen; graag zelfs. Daarna nemen we een besluit.

Roelof Bleker Dijkgraaf Waterschap Rivierenland 1 Nieuwsbrief Dijkbewaking | najaar 2015

Hoe reageren?

Dat kan - uiteraard - op twee manieren: • Een briefje naar Waterschap Rivierenland, Enquête nieuwsbrief Dijkbewaking, Antwoordnummer 1, 4000 VB Tiel (postzegel niet nodig) • Een e-mail naar [email protected] Vermeld in uw bericht in ieder geval de volgende zaken: • Uw naam (graag maar één reactie per persoon) • Uw keuze (papier of digitaal) • Een of meer argumenten voor uw keuze. Hartelijk dank voor uw medewerking!

Oefenprogramma 2016 Het oefenprogramma voor de dijkbewakingsorganisatie in 2016 wijkt op één punt af van voorgaande jaren. De organisatie gaat netcentrisch werken. In 2016 oefenen we het netcentrisch werken tussen de dijkposten en het waterschaps-actieteam (WAT). Er komen drie oefeningen waarbij steeds een van de actieteams oefent samen met twee dijkposten. Hierbij komt met name het dijkpostpersoneel in actie. Verder staan de volgende activiteiten op het programma: • Basiscursus veld (dijkwacht 1) • Basiscursus veld (dijkwacht 2) • Opfriscursus dijkbewaking (dijkpostavond) • Opfriscursus noodcommunicatie­ middelen (portofoongebruik)

• Opleiding specifieke software (dijkwacht-app) • Opleiding specifieke software (FLIWAS) • Veldoefening dijkbewaking delta • Veldoefening dijkbewaking regionale keringen • Veldoefening dijkbewaking rivier • Veldoefening maatregel uitvoeren (doek uitrollen)

Coupure-oefeningen

• Veldoefening coupure Kromme Nol-kering • Veldoefening coupure Mook • Veldoefening coupure Casino, Nijmegen • Veldoefening coupures, Zaltbommel • Veldoefening coupure Steurgat, Werkendam.

De calamiteitenorganisatie gaat portofoons gebruiken De calamiteitenorganisatie maakt momenteel gebruik van satelliet­telefoons voor noodcommunicatie wanneer de vaste en mobiele telefonie uitvallen. Inmiddels is de technische staat van onze satelliettelefoons dusdanig dat vervanging noodzakelijk is. Ook zitten er toch wel wat haken en ogen aan het gebruik van satelliet­telefoons. Een alternatief is een portofonienetwerk. Dit is zodanig ingericht dat het voldoet aan onze eisen van beschikbaarheid, bereikbaarheid en redundantie/continuïteit. We zijn niet over één nacht ijs gegaan.

De resultaten van deze pilot waren dusdanig positief dat we gekozen hebben om de satelliettelefoons te vervangen door portofoons We hebben allereerst gekeken bij collegawaterschappen en andere organisaties. Portofoons bleken reeds door verschillende waterschappen in gebruik te zijn, waaronder Waternet, Hollandse Delta, Rijn en IJssel, Rijnland, Stichtse Rijn­ landen. Ze worden ook gebruikt door 2 Nieuwsbrief Dijkbewaking | najaar 2015

bedrijven en instellingen als de gemeente Rotterdam, AKZO, en de NAM. Daarnaast hebben we een aantal maanden geleden een pilot met de portofoons gedraaid, waarbij we alle dijkbeheerders en nog een aantal anderen een portofoon hebben gegeven om deze in de praktijk te testen. De resultaten van deze pilot waren dusdanig positief dat we gekozen hebben om de satelliettelefoons te vervangen door portofoons. De komende tijd worden de portofoons binnen de organisatie verspreid, waarbij tevens rekening is gehouden met de uitbreiding van het aantal dijkvakken. We gaan van 75 naar 101 toestellen. We zullen naast mobiele, zogenaamde handheld portofoons ook een aantal vaste opstellingen realiseren. Deze komen op de dijkposten en in het hoofdkantoor. Tot slot: het inzetten van portofoons levert een aanzienlijke financiële besparing op ten opzichte van satelliettelefoons, zelfs nadat we meer toestellen gaan gebruiken door de uitbreiding van het aantal dijk­ vakken.

Netcentrisch werken op de dijkpost De calamiteitenorganisatie van Waterschap Rivierenland werkt sinds afgelopen zomer netcentrisch. De dijkbewakings­ organisatie doet dat nog niet volledig, maar dat gaat snel veranderen.

LCMS

Bij netcentrisch werken delen we relevante informatie real-time met betrokkenen. Die zitten in het veld, op kantoor of bij netwerkpartners. Door dat real-time delen hebben allen eenzelfde beeld van de situatie en kunnen we sneller en beter besluiten nemen over de knelpunten. We doen dit met behulp van een computerprogramma, namelijk het landelijk crisismanagement systeem voor waterschappen, het LCMS-W.

ICO

Er is ook een nieuwe rol bijgekomen, die van ICO (informatiecoördinator). Elk team heeft een ICO die de informatie verzorgt in overleg met het hoofd van dat team. De ICO legt de informatie vast in het LCMS-W. Alle anderen lezen die informatie. Bij dijkbewaking speelt dit tussen dijkpost en kantoor. Afgelopen voorjaar zijn hoofden dijkpost en twaalf TAO’s opgeleid in het netcentrisch werken. Die TAO’s zijn

ICO Marije Rothuizen vult op de dijkpost Druten het LCMS-W aan tijdens de hoogwateroefening van 12 december.

de ICO’s op de dijkpost. Afgelopen najaar zijn er extra trainingen geweest over netcentrisch werken en in december is er op de dijkposten mee geoefend (zie elders in deze nieuwsbrief).

Relevante informatie delen

Het is niet de bedoeling om álle informatie met elkaar te delen via het LCMS-W, maar alleen de relevante informatie. Dat

is informatie die nodig is om alles goed te laten verlopen (de zogenaamde coördinatie) en om knelpunten op te lossen (de zogenaamde besluitvorming). We hebben afgesproken dat de dijkpost knelpunten met de dijk, het personeel en de noodmaterialen in LCMS-W zet. De teams op kantoor lezen die knelpunten, nemen er besluiten over en zetten die ook weer in het LCMS-W. Daarmee is de cirkel rond.

Droogte-inspectie van kades In juni en juli van dit jaar liep het neerslagtekort door gebrek aan regen snel op. Het gevolg van neerslag tekort is dat de dijken en kades kunnen uitdrogen. Waterkeringen in met name veengebieden (Alblasserwaard) zijn dan gevoeliger voor bezwijken. Het gewicht van veen wordt lager door de uitdroging. Het neerslagtekort bepalen we door de gevallen neerslag af te trekken van de verdamping van water. Dat kan directe verdamping zijn, maar ook verdamping via gewassen en bomen. Bij een neerslagtekort van 175 mm gaan we droogtegevoelige kaden in de Alblasserwaard in de gaten houden. Tijdens de droogte-inspectie wordt een scheur opgemeten.

3 Nieuwsbrief Dijkbewaking | najaar 2015

Inspecties

Op 8 en 21 juli zijn de droogtegevoelige kaden geïnspecteerd door de patrouille­ lopers die werkzaam zijn bij het waterschap. Acht patrouillevakken met een totale lengte van 110 kilommeter zijn lopend geïnspecteerd. De patrouillelopers dienden met name op extreme scheurvorming te letten. Zij hadden op hun telefoon of tablet een programma waarin ze de locatie en foto’s van de scheuren (schadebeeld) konden invoeren. Na invoer werd deze melding direct verstuurd naar het kantoor in Tiel. Er kwamen in totaal 12 meldingen binnen van grote scheuren. Drie van deze scheuren zijn gedurende de droogteperiode regelmatig gecontroleerd. Vanaf 28 juli was door de reeds gevallen neerslag en het feit dat de scheuren niet groter werden, de noodzaak voor inspecties ingetrokken.

Nieuw dijkwachtopleiding maakt goede start Hoe gemotiveerd ben je als je als vrijwilliger op zaterdagmorgen om 08.30 uur op een zuivering verschijnt voor een dijkwachtopleiding? Erg gemotiveerd bleek op zaterdag 3 oktober 2015. Ons waterschap startte toen met een nieuwe dijkwachtopleiding die misschien uniek in de wereld is. Voorheen probeerden we alle leerstof in één avondles in de hoofden van patrouille­lopers te proppen. Tijdens oefeningen bleek dat de kennis daardoor soms onder de maat was. Reden om de opleiding te willen herzien. In 2014 hebben we Floor ingeschakeld, een opleidings­kundige die ging afstuderen. Ze deed een grondig onderzoek naar de inhoud van de opleiding, maar ook naar de lesvorm en het effect. Dat leverde een nieuwe aanpak op. Hoe gaat het nu? De deelnemers kunnen zich thuis al voorbereiden door een stripboek te lezen dat speciaal voor hen is geschreven: “Ton en Bas en de geheimen van de dijk”. De patrouillelopers maken zo op een andere manier kennis met de dijkentaal. De strip komt op de koffietafel terecht en patrouilleloper Rob vertelde dat zijn hele gezin de strip inmiddels heeft gelezen.

De cursusochtend begint met uitleg over de organisatie, het watersyteem en de achtergronden van faalmechanismen. Onze oud-collega Ger de Vrieze weet dat smeuïg te brengen. Hij was zelf betrokken bij de beroemde scheur in de dijk bij Ochten in 1995. Daarna volgt een praktijkgedeelte. Daarbij laten de dijkbeheerders op de dijk zien waar je welke schade kunt vinden. Ook hoe die er uit ziet en hoe je belangrijke kenmerken vastlegt in de bekende formulieren. Door deze aanpak blijkt er veel rust te ontstaan in de opleiding. De deelnemers komen los met heel veel vragen en delen hun eigen kennis. De groepen zijn erg enthousiast over deze aanpak. Waarom is deze aanpak misschien uniek in de wereld? Dat zit in de combinatie van theorie en praktijk die we uitsmeren over drie ochtenden. Maar bovenal in de afsluiting met een toets waarbij de deelnemers moeten laten zien of ze de theorie en praktijk beheersen. Daarmee loopt ons waterschap voorop om vrijwillige patrouillelopers ‘aantoonbaar bekwaam’ te maken.

Hebben we nu wat we hebben willen? Nee, uit de evaluatie komen nog tips. “Neem ons mee naar buiten als er een keer hoger water is.” “Blijf herhalen wat we nu geleerd hebben.” Daar gaan we mee aan de slag. Maar we zijn er tevreden met evaluaties die voor 99% een + of ++ scoren!

Scene uit de strip waarbij Ton opdrachten uitvoert en antwoorden doorbelt aan dijkbeheerder Aliza.

Dijkbeheerder Adrie Kraaijeveld geeft uitleg over verschillende soorten drijfvuil.

4 Nieuwsbrief Dijkbewaking | najaar 2015

Kijken bij de buren Dijkbewakingsorganisatie Waterschap Vallei en Veluwe (WVV) Nederland heeft 23 waterschappen. Hoe hebben die het bewaken van de dijken bij hoogwater geregeld? We nemen een ‘kijkje bij de buren’. Dit keer kijken we bij Waterschap Vallei en Veluwe (WVV). Dat werkt met een dijkwachtorganisatie van ongeveer 140 waterschappers en een flexibel aantal aannemers. Sinds 2014 is Wim Visscher coördinator dijkbewaking. Het is zijn taak om de oefeningen zodanig op te zetten dat in geval van dijkbewaking iedereen toegerust is op zijn/haar taak. Ook de afstemming met andere waterschappen hoort daarbij.

Hoe is de dijkbewaking georganiseerd?

Waterschap Vallei en Veluwe kent 129 km aan primaire, 46 km aan regionale en 54 km aan overige waterkeringen. Daartoe beschikt het waterschap over een vijftal dijkposten met dijkvakken (afhankelijk van waterstand) variërend van drie tot vijf kilometer. De posten zijn uitgerust met een dijkmagazijn. Een hoofd dijkpost, twee wachtcommandanten en een technisch administratief ondersteuner bemensen de dijkpost. Iedereen heeft een vaste rol. De dijkpost stuurt zowel de patrouilles aan als de aannemers (altijd met een begeleider van het waterschap). De aannemers voeren fysieke werkzaamheden aan de dijk uit, zoals zandzakken en/of doek leggen, grondwerk etc. De medewerkers beschikken over de volgende persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM): laarzen, regenkleding , trui, veiligheidswerkjas en werkschoenen. Daarnaast maken zij gebruik van Flood Information and Warning System (FLIWAS).

Vallei en Veluwe zet bij de inspecties van dijken drones in (foto Benno Wonink).

Wat is de kracht van de dijkbewakingsorganisatie?

Vallei en Veluwe werkt met eigen mensen. Zij vormen de stuwende kracht, omdat iedere medewerker weet wat de kerntaken van het waterschap zijn. Het leveren van een (fysieke) bijdrage aan de dijkwachtorganisatie wordt positief ervaren.

Opleiding

Het opleiden van de dijkbewakingsorganisatie is een combinatie van het bijbrengen van theorie en dijkwacht lopen in de praktijk. Aangezien het waterschap nu net een jaar bezig is met dijkbewaking 2.0 hebben zij alle medewerkers eerst kennis laten maken met het patrouillelopen om zo gevoel te krijgen. Het patrouillelopen wordt gedaan door foto’s van werkelijke situaties op de dijk te leggen en deze door te geven (zoals dat met een werkelijke situatie ook gebeurt). Alle leden dienen nog een cursus dijkwacht 1 en/of 2 te volgen.

Innovatief

Met de inzet van drones voor het beheer van oppervlaktewater, hoort Vallei en Veluwe bij de kopgroep van Nederlandse waterschappen. Onlangs zetten zij tijdens een oefening voor het eerst een drone in die beeldopnamen maakte. De drone vloog over de dijk en zorgde ervoor dat bestuurders en medewerkers op het hoofdkantoor in Apeldoorn en op het steunpunt in Twello konden zien wat er op en langs de dijken gebeurt. De drone vloog uitsluitend over eigen wateren en gronden of boven gronden van grond­ eigenaren die hiervoor toestemming hadden gegeven. De eerste beelden en inzet lijken veelbelovend.

Wat is de uitdaging voor 2016?

Volgend jaar gaat Waterschap Vallei en Veluwe de dijkbewakingsorganisatie verder uitbouwen. Ook willen zij de aannemers en de teams op kantoor, waaronder het Waterschaps Actieteam (WAT) en het Waterschaps Operationeel team (WOT) verder instrueren.

Oefensluiting coupure Diefdijk A2 Eind augustus vond de proefsluiting plaats van de coupure in de Diefdijk in de A2 ter hoogte van Everdingen. De weg richting Utrecht was hierdoor tijdelijk gestremd. Die coupure zit er om de volgende reden. Breekt ergens in de Betuwe een dijk van de grote rivieren door, dan voorkomt de

Diefdijk dat ook de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden (dijkring 16) onder­ lopen. Voorwaarde daarbij is dat het ‘gat’ in de Diefdijk, waar de A2 doorheen loopt, wordt afgesloten. Dat gebeurt met betonnen balken. Op elkaar gestapeld is dat 3 meter hoog, net zo hoog als de rest van de Diefdijk. De sluiting vond plaats in de nachtelijke uren.

5 Nieuwsbrief Dijkbewaking | najaar 2015

Als de dagen kort zijn is het voor het dijkleger van het waterschap weer tijd om te oefenen. Dit jaar was er voor de Deltavakken van dijkpost 6 een opkomstoefening. De dreiging van hoogwater uit zee kan snel ontstaan. Een dijkpatrouille moet dan binnen 12 uur gereed kunnen staan. Het personeel van dijkpost 6 heeft de patrouille­lopers gebeld en gevraagd of ze op korte termijn op de dijkpost of

Een deel van de dijk is ingepakt met folie.

hun steunpunt konden zijn. De uitkomst was verrassend goed: ruim 80% van de lopers zou dan aanwezig kunnen zijn. Op 1 december werden de patrouille­ lopers ’s avonds op steunpunt Kinderdijk ontvangen en kregen zij uitleg over het watersysteem, een kijkje in het Waardhuis en een kort theoretisch opfrismoment van hun dijkenkennis. De dijkbeheerders hadden als klap op de vuurpijl buiten twee echte situaties bij hoogwater nagebootst: een opgekiste wel en een ingepakte dijk. Beide werden uitvoerig toegelicht. Voor de patrouillelopers een leerzame avond die zeer werd gewaardeerd. Op 12 december stond voor alle dijkposten de HOWARI oefening op het programma. Dit jaar waren er niet alleen bordjes om naar te speuren. Op en langs de dijk waren

Tijdens de oefening Howari hebben 2 patrouillelopers een wel ontdekt in de dijk.

ook echte schades gesimuleerd: konijnenholen, bomen op het talud en drijfvuil. Uit de evaluatie bleek dat dit een nuttige toevoeging is. Men speurde veel bewuster dan wanneer er alleen bordjes moesten worden gezocht. Het aantal meldingen aan de dijkpost resulteerde dan ook in roodgloeiende telefoons van de TAO’s.

Patrouillevakverkenningen Afgezien van hoogwaterperiodes, zijn er twee momenten per jaar waarop de dijkwachters elkaar treffen: een bijeenkomst op de dijkpost in de zomer en een hoogwateroefening in het najaar. Dit jaar waren er 16 bijeen­komsten verspreid over het gebied, op zomer­ avonden als het lekker lang licht is. De ontvangst is altijd op een dijkpost. Het programma begint met een terugblik op bijv. de oefening van vorig jaar, of het bespreken van een actueel thema zoals piping. Dit jaar kwam ook de inkorting van de patrouillevakken van 20 km naar 10 km aan de orde. Daarna gaat het gezelschap in kleine groepjes de dijk op, naar de vakken waar de dijkwachters bij hoogwater gaan lopen. De dijkbeheerder wijst op actuele zaken, zoals bijvoorbeeld de aanwezig-

heid van konijnen of bevers, scheuren in de dijk en wat die betekenen voor het patrouillelopen. Alles wat bij een hoog­ water van invloed kan zijn, wordt bekeken en besproken. Zoals de dijkversterkingen die op diverse plaatsen in ons gebied in uitvoering zijn. In een aantal gevallen zijn aannemers aanwezig om over de werkzaamheden te vertellen. Op zo’n avond is er volop gelegenheid voor iedereen om vragen te stellen en te discussiëren over alles wat met de dijk te maken heeft; en dat gebeurt dan ook volop. Na afloop is er altijd een drankje en een hapje en rond 10.00-10.30 gaat iedereen weer naar huis. De avonden worden positief ontvangen en vergroten de betrokkenheid van de patrouillelopers bij dit belangrijke werk.

Colofon Deze nieuwsbrief is een uitgave van Waterschap Rivierenland en is bedoeld voor iedereen die een actieve rol heeft, of geïnteresseerd is in de dijkbewaking bij Waterschap Rivierenland. De nieuwsbrief houdt u op de hoogte van de laatste ontwikkelingen en verschijnt twee maal per jaar. Redactieleden: Jessica Zoethout, Hans Knotter en Marius van Herpen. Opmerkingen over de inhoud of suggesties voor onderwerpen kun u per e-mail doorgeven aan Marius van Herpen, communicatieadviseur, e-mail: [email protected].

Patrouillelopers verkennen hun patrouillevak.

6 Nieuwsbrief Dijkbewaking | najaar 2015

ontwerp Het Lab ontwerp + advies - Arnhem fotografie Waterschap Rivierenland druk Drukkerij De Bondt grafimedia bv

Dijkbewaking in actie