AUGUSTUS
2
NIEUWS
Inhoudsopgave 2 De kraamsuite… (bijna) net als thuis Frisse gordijnen en warm hout.
3 Koud in de zomer, warm in de winter Koude- en warmteopslaginstallatie 80 meter diep in de grond.
2004
Alles in één keer? Eind juni kwam eindelijk het verlossende woord van het ministerie van VWS. Het Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ) is op de bouwprioriteitenlijst gezet en heeft daarmee toestemming om in 2006 te gaan bouwen.
Iedereen is welkom “Wie de ziel vergeet, maakt een grote fout.”
4 De nieuwbouw in beeld Ontwerpstudies van het exterieur van de nieuwbouw.
2012 als dagziekenhuis blijven functioneren en verder worden afgeschreven. Inmiddels lijkt de periode tussen de eerste en tweede fase steeds kleiner te worden. De nieuwbouw van het ziekenhuis is bij de vaststelling van de bouwprioriteiten een jaar verschoven naar 2006. Daarnaast heeft de aanstaande verkoop van de locatie Carolus waarschijnlijk een gunstig effect op het naar voren schuiven van fase twee. Genoeg aanleiding om het gefaseerde bouwen te heroverwegen en alles in één fase te realiseren.
5 Voorkeur: in één keer
De nieuwbouw in beeld Ontwerpstudies van het exterieur van de nieuwbouw.
6 Het skelet van het gebouw 360.000 kruiwagens beton. Waar laten we al die auto’s? Straks rijden dagelijks 6.500 auto’s het ziekenhuisterrein op en af. Tussendoor even winkelen, eten of ontspannen Ziekenhuisterrein biedt meer dan medische zorg. Kunst ontroert
7 Ontwerp: een trap met grote treden Nieuw centrum voor Geestelijke GezondheidsZorg. Voor de gelegenheid gehandicapt Je moet zélf ervaren wat kan en wat niet.
8 24 uur per dag Automatisch gestuurde bevoorrading.
Wim Matser, Nieuwbouw projectdirecteur.
heeft getoetst aan het te vernieuwen bestemmingsplan voor de Willemspoort. Daarbij kijkt de gemeente vooral naar de stedenbouwkundige inpassing en de milieuaspecten.
Goed nieuws is ook dat Revalidatiecentrum Tolbrug, het Regionaal Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg en het radiotherapeutisch subcentrum van het Dr. Bernard Verbeeten Instituut voor hetzelfde jaar op de lijst staan. Daardoor kunnen de bouwplannen in onderlinge samenhang worden ontwikkeld. De volgende mijlpaal is het verkrijgen van de WZV-vergunningen*. Het College Bouw beslist of het JBZ voor deze vergunningen in aanmerking komt. Het beoordeelt de verder uitgewerkte ontwerpen op soberheid en doelmatigheid. Ook de gemeentelijke bouwvergunningen moeten nog worden afgegeven. De gemeente doet dit nadat zij de nieuwbouwplannen
Nieuwbouwnieuws
Nog niet ideaal Hoe blij we ook zijn met de bouwtoestemming van VWS, het plaatje is nog niet ideaal. De toestemming geldt namelijk alleen voor de eerste bouwfase. In 2002 kreeg het ziekenhuis toestemming om in twee fasen te bouwen. Bij de eerste fase was de aanvang van de bouw in 2005 voorzien en de oplevering in 2008. De tweede fase zou uiterlijk in 2012 opgeleverd worden. Reden voor de fasering is de relatief hoge boekwaarde van de locatie Carolus. Door in twee fasen te bouwen, kan deze locatie tussen 2008 en
1
Jeroen Bosch Ziekenhuis
Er was nog een andere aanleiding om het gefaseerde bouwen te heroverwegen. Tijdens het ontwerpen, kwamen er steeds meer complicaties naar voren. Hoe ontwerp je een ziekenhuis dat zowel in de eerste als in de tweede fase perfect kan functioneren en waarbij de overgang naar de tweede fase niet extra kosten met zich meebrengt? Deze opgave leidde tot een complexe puzzel. In de eerste fase zal al 85 procent van de ziekenhuisoppervlakte zijn gerealiseerd. Dan vindt de klinische concentratie plaats. De functies die in fase twee moeten worden bijgeplaatst zijn het centrum voor dagverpleging, vier operatiekamers en delen van de poliklinieken en diagnostische functies. In de praktijk betekent dat toch een zeer ingrijpende interventie in het hart van het ziekenhuis. Het ziekenhuis is nog maar net in gebruik genomen en er wordt alweer verbouwd. Temidden van het verbouwingstumult moet de zorgverlening aan de patiënt ongestoord blijven doorgaan. Iedereen zal echter overlast ondervinden. Het bouwen in één fase heeft wat kosten en kwalitatieve overwegingen betreft duidelijk de voorkeur.
Lees verder op pagina 2.
Voorbereiding aangepaste verklaringsaanvraag Het College Bouw ziet genoeg redenen om met het JBZ mee te denken over een aangepaste verklaringsaanvraag bij VWS. In juli jl. is daarom het programma van eisen geactualiseerd. Verder is een onderbouwing toegevoegd voor de benodigde meters voor de onderwijs- en regiofuncties en is het structuurplan voor het hele JBZ aangepast. Tevens is nog eens goed gekeken naar de mogelijkheden om in de toekomst uit te
breiden. Vooral wat betreft het Centrum voor Consult, Diagnose en Behandeling, dat waarschijnlijk de komende decennia de meest dynamische ontwikkeling doormaakt.
Drukke agenda voor het najaar Het komende najaar staat in het teken van de beslissing die VWS moet nemen over het al dan niet gefaseerd bouwen. Omdat de uitkomst nog niet vaststaat, moet nog rekening worden gehouden met een gefaseerd alternatief. Wel worden met de gebruikers de
ontwerpconsequenties van het in één fase bouwen al besproken. Bovendien kan verder worden gegaan met het ontwerp van het kenniscentrum, als het College Bouw een besluit heeft genomen over het aantal onderwijsmeters. Het ontwerp voor de algemene verpleegafdeling komt ook dit najaar op de agenda van het gebruikersoverleg. Bovendien wordt door de gemeente de ruimtelijke procedure en de inspraakronde met de omwonenden van het nieuwe ziekenhuis gestart. Daarbij richt de aandacht zich meer
op de buitenkant van het ziekenhuis en de inrichting van het terrein. Een drukke agenda en dus een intensief najaar, maar de realisatie van het nieuwe JBZ komt steeds dichterbij en dat geeft energie. WM * De afkorting WZV staat voor Wet Ziekenhuis Voorzieningen.
De kraamsuite … (bijna) net als thuis Ze hebben de gezelligheid van een huiskamer met frisse gordijnen en warm hout. De medische apparatuur is weggewerkt in praktische kasten die open gaan als de bevalling zich aandient. Na afloop kunnen moeder én gezin samen bijkomen en genieten van de baby.
poliklinische bevallingen en bevallingen onder begeleiding van de verloskundige vinden daar plaats. Alleen bij een keizersnede verlaat de moeder tijdelijk de kraamsuite. Verpleegkundige Corinne van de Griendt: “Dat betekent dat de moeder niet meer van de verpleegafdeling naar de weeënkamer, naar de verloskamer en weer terug hoeft. De suite is het domein van de moeder en kan door haar en de overige gezinsleden als thuis worden beschouwd. Ze bevalt daar en blijft daar. De vader kan blijven slapen in de kraamsuite en na de geboorte blijft het kind bij de moeder op de kamer.”
Eénheid van moeder en kind
Moeder en kind blijven samen in de kraamsuite.
De huidige vorm van zorgverlening rondom moeder, pasgeboren kind en gezin gaat veranderen. Hermann de Blaauw, manager van het cluster Vrouw en Kind en Emile van der Velden, gynaecoloog, zijn in de zomer van 2002 namelijk ‘gevallen’ voor een nieuw zorgconcept. Hun enthousiasme voor dit nieuwe concept heeft er toe geleid dat de plannen voor de kraamafdeling van het nieuwe Jeroen Bosch Ziekenhuis volledig zijn herzien. Er komen geen traditionele verloskamers meer, maar kraamsuites.
Nieuwe gezin continue bij elkaar Emile vertelt: “het concept ‘Family Centered
Maternity Care’ is in Amerika ontwikkeld door dr. Celeste Philips. Vrij vertaald betekent het: gezinsgerichte kraamzorg. Uitgangspunt bij deze zorgverlening is dat de geboorte van een baby niet alleen voor de moeder een grote verandering is. Ook de gezins- en familieleden krijgen er nieuwe verantwoordelijkheden bij. De nadruk ligt dan ook op het leveren van veilige en kwalitatief goede zorg op een manier die de band tussen gezinsleden versterkt. Je haalt het nieuwe gezin niet uit elkaar, maar laat het juist continu bij elkaar zijn. De ‘Single Room Maternity Care’ (in Nederland vertaald als kraamsuites) maakt dit mogelijk.”
Verpleegkundige Marieke: “Er is meer continuï-
Domein van de moeder
teit van zorg omdat de verpleegkundige die bij
De aanstaande moeder wordt opgenomen in de kraamsuite die huiselijk is ingericht. De moeder en het gezin verblijven voor, tijdens en na de bevalling in deze kraamsuite. Ook
de bevalling was, ook de rest van de kraamtijd voor patiënt, partner en kind zorgt. Zo kun je als verpleegkundige een band opbouwen met de
“Voor de moeder en het pasgeboren kind is het goed om bij elkaar te blijven”, aldus Corrie Jacobs, kinderarts/neonatoloog. Dat moeder en kind als een eenheid worden gezien, spreekt haar dan ook het meest aan in het zorgconcept. In principe hoeven moeder en kind niet van elkaar gescheiden te worden. Corrie vertelt: “Dat hoeft alleen als het kindje ernstig ziek is of als het veel te vroeg geboren is. Pasgeborenen die zich nog moeten bewijzen en een korte behandeling en observatie nodig hebben, blijven voortaan gewoon bij de moeder. Die kindjes worden bij de moeder behandeld en verzorgd.
Van kinderafdeling naar kraamsuite Voor kinderartsen verandert er daardoor iets. Dat ouders betrokken worden bij de zorg voor de pasgeborenen is niet nieuw. Wel is nieuw dat het werkterrein van de kinderarts verplaatst wordt van de kinderafdeling naar de
kraamsuite. “Het werk voor de kinderarts wordt wel meer arbeidsintensief. Het is makkelijker om alle kinderen op enkele zaaltjes te hebben liggen dan verspreid over de kraamsuites. Maar hier staan de voordelen van het bij elkaar houden van moeder en kind tegenover”, aldus Corrie.
Gezin bepaalt zelf De verpleegkundige kindergeneeskundige zorg en observatie verplaatst zich ook van de kinderafdeling naar de kraamsuite. De zorggebieden kraam en kind kruipen steeds meer naar elkaar toe en dat vraagt om een nieuw soort verpleegkundige; de zogenaamde perinatologisch verpleegkundige. “Voor ons zal het nieuwe zorgconcept wennen zijn”, aldus verpleegkundige Corinne. “De zorg wordt niet langer rondom medewerkers georganiseerd. De twee-eenheid van moeder en kind komt op de eerste plaats. Concreet betekent dit dat de verpleegkundige het kind altijd verzorgt in de nabijheid van de moeder en een coach is voor haar en haar gezinsleden. Essentieel in dit zorgconcept is dat de geboden zorg afgestemd wordt op de vraag.” Corinne straalt als ze zit te vertellen en ze vervolgt: “Het gezin bepaalt zelf, in overleg uiteraard met de zorgverleners, hoe de zorg vorm krijgt. Ze moeten het zoveel mogelijk op hun manier kunnen doen.” Emile vult aan: “gelukkig hebben we voldoende tijd om het nieuwe zorgconcept goed door te denken en verpleegkundigen voor te bereiden. Dit gebeurt door veel informatie te geven, er veel over te praten en thema-avonden te organiseren.” LvI
patiënt.” Verpleegkundige José: “kraamsuites zijn beter De baby wordt indien nodig bij de moeder behandeld.
voor de borstvoeding, omdat moeder en kind 24 uur bij elkaar zijn.”
Kraamverzorgende Ineke: “Een prima ontwikkeling! Een bevalling is en blijft een natuurlijk
Verpleegkundige Marie-Jeanne: “Er kan meer
gebeuren, dus waarom een klinische sfeer?”
aan de wensen van de patiënten worden voldaan, er is meer privacy doordat de thuissituatie wordt nagebootst.”
Nieuwbouwnieuws
2
Jeroen Bosch Ziekenhuis
Koude- en warmteopslaginstallatie 80 meter diep in de grond
Koud in de zomer, warm in de winter Voor het nieuwe gebouw wordt gebruik gemaakt van een relatief nieuw systeem van energievoorziening. Milieuvriendelijk en kostenbesparend. Het systeem heeft als uitgangspunt een opslag van koude en warmte in de bodem. Daarmee is het mogelijk om ongeveer tachtig procent van de benodigde verwarming en honderd procent van de benodigde koeling van het ziekenhuis aan de bodem te onttrekken. koude water kan direct worden gebruikt voor koeling van het binnenklimaat. Het warme water moet met behulp van warmtepompen worden opgewarmd naar ca. 55°C. Met water van deze temperatuur kan het hele ziekenhuis worden verwarmd.
Besparing Blauw is opslag van koud water, oranje is de opslag voor warm water.
De koude- en warmteopslaginstallatie bestaat uit bronnen die op het terrein worden geboord tot een diepte van ongeveer tachtig meter. De helft van de bronnen fungeert als opslag voor warm water (warme bronnen) en de andere helft voor opslag van koud water (koude bronnen). De koude bron is ca. 8°C en de warme bron ca. 18°C. Het
Het systeem werkt als volgt. De energie die in de zomer nodig is voor koeling wordt verzameld en opgeslagen in de winter. De energie die in de winter nodig is om het gebouw te verwarmen, wordt verzameld en opgeslagen in de zomer. Als het koud is, moet het gebouw worden opgewarmd. Dat doe je door warm water door het gebouw te laten stromen. Dat warme water komt er kouder uit en dat koude water wordt in de koude bron opgeslagen. Als het warm is, moet het gebouw worden gekoeld. Het opgeslagen
koude water laat je door het te warme gebouw stromen en dat komt er dan warmer uit. Deze warmte wordt in de warme bron opgeslagen. Hierdoor wordt veel energie bespaard en daarom behoeft deze energie niet als aardgas en elektriciteit te worden ingekocht.
warmingsinstallatie werkt nu op een temperatuur van 90°C in de winter. In het nieuwe ziekenhuis zal deze temperatuur maximaal 55°C zijn. Dit is alleen mogelijk omdat de gebouwen die nu worden ontworpen vele malen beter geïsoleerd zijn dan de bestaande ziekenhuizen.
Inslingeren
Drie klimaatzones
De vraag is of dit zomaar kan en wij het eerste seizoen deze installatie dan al volledig kunnen gebruiken? Ja, dit kan, maar het vraagt wel de inzet van de meest moderne technieken om het te realiseren. Ook bij de opstart van deze installaties zal het grondwater nog niet meteen de juiste temperatuur hebben. Zo’n koude- en warmteopslaginstallatie moet als het ware een aantal jaren ‘inslingeren‘ en zal pas daarna een rendement leveren. De overige installaties in het ziekenhuis zorgen in die periode voor voldoende aanvulling, zodat er in het ziekenhuis wel al een goed binnenklimaat heerst. Door het gebruik van de koude- en warmteopslag functioneren de installaties in het gebouw ook op andere temperaturen dan in het huidige ziekenhuis. Bijvoorbeeld de ver-
De wijze waarop de verwarming en de koeling worden verzorgd, is anders dan in het huidige ziekenhuis. De verschillende wijze van verwarmen en koelen zijn uitgewerkt in drie zones. - de poliklinieken en kantoren (het kenniscentrum); - de intensieve behandelafdelingen, zoals Intensive Care, operatiekamers en laboratoria; - de beddenafdelingen. Elk van de zones verzorgt het binnenklimaat in een deel van het ziekenhuis. Ze zijn afgestemd op de gebruiksfuncties van het gebied. Aad Bijl, adviseur Deerns raadgevende ingenieurs bv
ziekenhuis. Een plaats van bemoediging, waarvan de deur voor iedereen openstaat. Daar gaat het om.”
kaarsje op te steken. Hij zei tegen mij: ‘Omdat Allah dezelfde is als de God tot wie u bidt.’ Zoiets is mooi, dan hebben wij ons doel bereikt.”
Iedereen is welkom Ziekenhuizen mogen niemand de deur wijzen, dat is bij wet geregeld. Maar het is niet alleen de letter van de wet die dat dicteert. “Want”, zegt zuster Elisabeth, “het is onze opdracht om iedereen te helpen. Die opdracht ligt besloten in de algemeen-christelijke identiteit van het ziekenhuis.” Bij deze identiteit hoort een kapel als plaats van bezinning en gebed. Die is er nu op de locaties Carolus en Groot Ziekengasthuis. Op de locatie Willem-Alexander wordt de aula als kerkruimte gebruikt en op de Geriatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis is maandelijks een huiskamerviering. Straks in de nieuwbouw komt er ook een kapel, daar is een werkgroep al druk mee bezig. Dominee Lodewijk van Wingerden (Dienst Geestelijke Verzorging): “De werkgroep heeft nagedacht over één ruimte voor alle religieuze stromingen. Dat is echter praktisch gezien niet mogelijk. Ieder heeft toch een eigen traditie en uitingsvormen. Maar protestanten en katholieken samen in één kapel, dat moet kunnen. Er komt een aparte gebedsruimte voor moslims.”
Plannen De plannen voor de kapel zijn nog niet uitgewerkt, maar een eerste aanzet is er. Over de architectonische vormgeving wordt momenteel hard nagedacht samen met de architect. Het moet functioneel én mooi zijn, een goede plaats voor stilte, gebed en viering. Centraal gelegen en gemakkelijk bereikbaar voor zowel patiënten als mensen van buiten. Zuster Elisabeth: “Het is van groot belang dat er in de drukke omgeving van het ziekenhuis aandacht is voor de binnenkant van de mens. Wie de ziel vergeet, maakt een grote fout.” Dominee van Wingerden: “Een gecombineerd protestants-christelijk en katholiek dak boven de nieuwe kapel van het algemeen-christelijk
“Binnenkort start een nog op te richten stichting de fondsenwerving voor de nieuwe kapel, want het geld moet uit externe bronnen komen. Maar dat gaat lukken” aldus Van Wingerden:
Allah is God De huidige kapellen worden beheerd door de zusters van de heilige Carolus Borromeus, waartoe ook zuster Elisabeth behoort. Deze orde biedt in ’s-Hertogenbosch sinds 1876 ondersteuning op medisch en menselijk gebied, aan iedereen. “De jood, de moslim, de hindoe, iedereen is welkom in het ziekenhuis”, zegt zuster Elisabeth met besliste stem, “en ook in de kapel. Laatst was er een islamitische patiënt naar de kapel gekomen om een
Toekomst Over de rol van de zusters van de heilige Carolus Borromeus in de toekomstige kapel is zuster Elisabeth duidelijk: “Onze tijd is geweest. Gezien onze leeftijdsopbouw kan het niet meer. We zijn dankbaar dat we vanuit onze christelijke overtuiging een bijdrage hebben kunnen leveren op menselijk en medisch gebied. En we hopen dat het ziekenhuis zijn algemeen-christelijke identiteit zal behouden, want dat is een garantie voor goede zorgverlening.” SB In samenhang met de kapel wordt door de architect ook een aparte museumruimte ontworpen. In een volgende uitgave meer hierover.
Kunst ontroert en inspireert Hoe belangrijk is kunst eigenlijk in een ziekenhuis? “Heel erg belangrijk”, zegt Bas Molenaar en kijkt me verbaasd aan vanachter zijn moderne brillenglazen. “Een ziekenhuis zonder kunst is als de natuur zonder bloemen.”
len. Op hoeveel plekken er kunst komt, heeft dus ook met geld te maken.
Digitale kunst “Het ziekenhuis is een soort medisch dorp”, vervolgt hij, “waarin iedereen gefocust is op de medische omgeving. In een ziekenhuis willen we niet te veel met onze emoties bezig zijn. Kunst verzet de zinnen van de alledaagse werkelijkheid van patiënten, bezoekers en medewerkers van het ziekenhuis. Kunst leidt tot reflectie, ontroert en inspireert. We staan even stil en zijn verwondert.“
,Kunst in de collectieve ruimte Waar komt er kunst in de nieuwbouw? Kort en krachtig zegt Bas: “Kunst komt in principe in alle collectieve ruimten van de nieuwbouw. De ruimten waar iedereen komt zoals de boulevard, de liften en de dagverblijven op de verpleegafdelingen. We zijn in gesprek met Stichting Kunst- en Openbare Ruimte (SKOR)”, vervolgt Bas, “Deze stichting begeleidt het ziekenhuis om bijzondere kunstprojecten te realiseren in het nieuwe gebouw.” Nieuwbouwnieuws
Bas Molenaar, een van de architecten van EGM architecten bv. en hoogleraar bouwkunde in de gezondheidszorg aan de Universiteit van Eindhoven.
SKOR biedt financiële ondersteuning maar is geen subsidiegever. Het ziekenhuis moet een aanzienlijk deel van de totale kosten zelf beta-
3
Jeroen Bosch Ziekenhuis
Wat voor een soort kunst komt er? “We zijn nog aan het brainstormen”, antwoordt Bas, “Naast de klassieke vormen van kunst zoals beelden en schilderijen, denken we ook aan een moderne kunsttoepassing zoals digitale kunst. Bijvoorbeeld een webcam die toont wat er op de Bossche markt te zien is.“ AB
Nieuwbouw in beeld Ontwerpstudies van het exterieur van de nieuwbouw
In vogelvlucht vanuit de Gement gezien.
Overzicht van het nieuwe ziekenhuisgebouw met rechts het bestaande gebouw van de locatie Willem-Alexander (grijs). Links het voorplein dat voor de hoofdentree in gebouwdeel A ligt.
De boulevard die als een rode draad dwars door het hele ziekenhuis loopt en de gebouwdelen met elkaar verbindt.
Zicht van bovenaf op de gebouwdelen A, B, C en D, links bovenin het bestaande gebouw.
Gevelstudie van het nieuwe ziekenhuisgebouw, gezien vanaf de Vlijmenseweg.
Nieuwbouwnieuws
4
Jeroen Bosch Ziekenhuis
Zicht op het huidige gebouw vanuit gebouwdeel C.
De binnentuin tussen de gebouwdelen B en C.
Parkeren onder en tussen de gebouwdelen.
De hoofdentree in gebouwdeel A, gezien vanaf het voorplein.
Nieuwbouwnieuws
5
Jeroen Bosch Ziekenhuis
Het skelet In de constructie van het nieuw te bouwen ziekenhuis wordt ongeveer 30.000 m3 beton verwerkt. Dat zijn ongeveer 360.000 kruiwagens vol. Zoals een mens wordt gedragen door een skelet van botten, spieren en gewrichten, zo wordt een gebouw gedragen door een structuur van vloeren, wanden en kolommen. Willem Brouwer, raadgevend ingenieur van Aronsohn Constructies, legt uit waarom voor de draagstructuur van het ziekenhuis hoofdzakelijk beton wordt gebruikt.
Geluidsbeperkend “Beton is bij uitstek geschikt materiaal voor constructies van ziekenhuizen”, vertelt Willem. “Het is brandwerend, geluidsbeperkend, het vergt niet veel onderhoud en er is een goede prijs-kwaliteit verhouding. De betonconstructie voor het nieuwe ziekenhuis bestaat uit zoveel mogelijk geprefabriceerde onderdelen die in het werk worden gemonteerd. Deze onderdelen worden ter hoogte van de verbindingen aangegoten met een betonmengsel. Voor bijzondere ruimten
in het gebouw, bestaat de draagstructuur uit een hout- of staalconstructie. Denk hier bijvoorbeeld aan overkapte binnenplaatsen, de zogenoemde atria.”
Actief beton De betonnen vloeren krijgen nog een extra functie. Onder meer op de verpleegafdelingen worden de vloeren gebruikt voor het verwarmen en het koelen van de ruimten. Dit gebeurt door warm of koud water door de vloeren te laten stromen (zie ook pag. 3, koud in de zomer, warm in de winter). Dit systeem heet betonkernactivering. “Je zou dus kunnen zeggen”, besluit Willem, “dat het beton niet alleen passief voorkomt dat het gebouw instort, het levert ook actief een energiebesparende bijdrage aan de klimaatbeheersing in het gebouw.” LvI Willem Brouwer.
Waar laten we al die auto’s? Per dag rijden er straks 6.500 auto’s het ziekenhuisterrein op en af en wel zó dat ze niet in de file terechtkomen. Maar waar parkeren al die auto’s vervolgens? Het ziekenhuisterrein krijgt twee verkeersontsluitingen. Het bestaande kruispunt met de Vlijmenseweg blijft bestaan. Daarnaast komt er een nieuw kruispunt bij de nog aan te leggen randweg.
gemeld dat het autoverkeer goed kan worden verwerkt. Iedereen moet hooguit een minuut op groen licht wachten.
kers komt er een parkeergarage bij het bestaande kruispunt. Ook komen er stallingen voor ruim achthonderd (brom)fietsen.
Parkeerbehoefte
Haalbaarheid
Een parkeerstudie heeft uitgewezen dat er voor de medewerkers en bezoekers van het Jeroen Bosch Ziekenhuis en de andere zorginstellingen op het ziekenhuisterrein maximaal 2.200 parkeerplaatsen nodig zijn. Hiervan zijn er minstens zeventig voor gehandicapten. In het voorlopig ontwerp is het parkeren voor bezoekers geconcentreerd onder en tussen de gebouwdelen en het voorplein. Voor medewer-
Er wordt nog hard gestudeerd op de financiële haalbaarheid van de parkeeroplossingen. Gedacht wordt aan spreiding van bezoektijden en een mobiliteitsplan voor medewerkers waardoor er naar verwachting minder parkeerplaatsen nodig zijn. Maar zelfs dan is het waarschijnlijk dat er voor het parkeren moet worden betaald. LvI
Groen licht Met de gemeente ’s-Hertogenbosch is afgesproken het in- en uitgaande verkeer zo gelijkmatig mogelijk te verdelen. Het bestaande kruispunt is bestemd voor personeel. In de ochtend- en avondspits rijden hier 560 auto’s over heen. Patiënten en bezoekers gebruiken het nieuwe kruispunt. Het aantal auto’s varieert hier tussen de 300 en 560 per uur. De gemeente ’s-Hertogenbosch heeft de verkeersbelasting op de kruispunten berekend en
Ziekenhuisterrein biedt meer dan medische zorg
Tussendoor even winkelen, eten of ontspannen Het Jeroen Bosch Ziekenhuis kiest er voor om midden in de maatschappij te staan. Waar mogelijk zoekt het de raakvlakken met de samenleving op en benut ze. Deze visie komt duidelijk tot uitdrukking bij de ontwikkeling van het zorgpark. Inwoners van onze regio kunnen straks met de meest uiteenlopende problemen van medischspecialistische aard op het nieuwe ziekenhuisterrein terecht. Het ziekenhuis zelf speelt daar natuurlijk een belangrijke rol in maar ook veel andere zorgvoorzieningen zoals revalidatie, geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg. Bij dit brede en gespecialiseerde aanbod staat een klantgerichte benadering voorop. Waar mogelijk kan een patiënt binnen een halve dag, met korte tussenpozen, een medisch
circuit doorlopen. Dagelijks zijn er enkele duizenden bezoekers op het terrein die gebruik maken van de aanwezige zorgvoorzieningen. Voor al die mensen is het prettig om even te kunnen winkelen, iets te eten of gewoon even te ontspannen en te recreëren. Die voorzieningen komen er dus ook. Daarnaast zijn er meer op de zorg toegespitste bedrijven, zoals aanbieders van medische hulpmiddelen, een apotheek of kinderopvang.
Zorg leidend thema In het zorgpark-concept is ook plaats voor innovatieve bedrijven. In een bedrijfsverzamelge-
Nieuwbouwnieuws
bouw is ruimte voor ondernemingen die bijvoorbeeld samen met medisch specialisten of het ziekenhuislaboratorium willen werken aan productontwikkeling of -verbetering op zorggebied. Gezondheid blijft namelijk wel het leidende thema in het zorgpark. Dat geldt ook voor de woonfuncties die er waarschijnlijk zullen komen. Naast ruimte voor huisvesting voor personeel in opleiding en stageappartementen wordt gedacht aan meer luxe appartementen met zorggarantie.
Geen medisch getto Onlangs heeft het bureau Hevo Bouwmanagement een haalbaarheidsstudie afgerond voor een zorgpark dat op ’s-Hertogenbosch is toegesneden. Inmiddels zijn er al contacten met diverse belangstellenden voor een plek in het zorgpark. Ook de gemeente heeft interesse getoond in de combinatie van medisch kenniscentrum en zorgpark. Zij gelooft dat de combi-
6
Jeroen Bosch Ziekenhuis
In de rode cirkel komt het zorgpark
natie ervoor kan zorgen dat er meer bedrijvigheid op het gebied van zorg naar ’s-Hertogenbosch komt. Het huidige concept voor het zorgpark voorkomt dat er een medisch getto ontstaat. Dat is te danken aan de mix met maatschappelijke bedrijvigheid waardoor een beter verblijfsklimaat wordt gecreëerd. De aanwezige voorzieningen hebben een belangrijke toegevoegde waarde en kunnen diensten en kennis uitwisselen. WM
Nieuw centrum voor Geestelijke GezondheidsZorg
Ontwerp: een trap met grote treden Naast het Jeroen Bosch Ziekenhuis wordt nog een aantal zorgverleners op het terrein van de locatie Willem-Alexander gehuisvest. Eén daarvan is het Regionaal Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg (RGC). Een gesprek over de ontwikkeling van dit centrum met Erik Fokkema, architect bij EGM. Erik : “Het uitgangspunt voor het ontwerp is het programma van eisen. In samenhang daarmee is voor een architect de omgeving erg belangrijk. Hoe ligt het gebouw ten opzichte van de rest van de gebouwen, hoe ligt het ten opzichte van de zon en welk uitzicht heb je. Het programma van eisen en de omgeving moet je in een ontwerp zo zien te combineren dat het resultaat voor zich spreekt. Ze zijn samen bepalend voor de vorm en de uitstraling van een gebouw. Maar ook een goede communicatie met de gebruikers is essentieel om een goed gebouw te kunnen maken.”
Schat aan informatie “Naast vormgever heeft de architect namelijk ook de rol van huisvestingsadviseur. Daarom proberen wij inzicht te krijgen in de gehanteerde werkwijze. In de fase waarin het voorlopig ontwerp wordt gemaakt, voeren we gesprekken met de gebruikers. Die gesprekken leveren een schat aan informatie op. Aan de hand daarvan proberen we te bepalen hoe de ruimten zo goed mogelijk ten opzichte van elkaar moeten worden gegroepeerd. De werkprocessen zijn voor ons dus erg belangrijk. Wij stellen de gebruikers vragen als: “Waarom doen jullie
dat altijd zo?” en “Als jullie bij elkaar zitten, hebben jullie dan geen behoefte aan…?”
Van openbaar naar privé “Bij een zorginstelling heb je te maken met patiënten en bezoekers. Deze twee groepen moeten vaak in een niet optimale gesteldheid hun weg in het gebouw kunnen vinden. Daarom is het nodig om als architect heldere openbare gebieden te ontwerpen die als oriëntatiepunten kunnen dienen. Gebieden die overzichtelijk zijn en herkenning bieden. In het voorlopig ontwerp voor het RGC kiezen we voor een geleidelijke overgang van openbare gebieden naar privégebieden. Daardoor is meteen een soort kleinschaligheid geïntroduceerd.”
Uitzicht op de Gement “Vanuit het eerste openbare gebied met vides, trappen en brede gangen met verschillende lichtinvallen kom je bij de verschillende afdelingen. Bij de woongroepen voor volwassenen en ouderen kom je allereerst in de huiskamers. Deze hebben een gedeeltelijk hoger plafond om het effect van een bijzondere ruimte te accentueren. Alle woonkamers hebben uitzicht op de Gement en zijn voorzien van een eigen buitenruim-
Overleg met gebruikers essentieel voor ontwerp.
te. De therapie, de recreatie en de poliklinische functies zijn ten opzichte van de entree eenvoudig bereikbaar. Ook hier is het weer essentieel dat iedereen goed zijn weg kan vinden.” Over het ontwerp zegt Erik verder: “Het RGC zal door zijn ligging en oriëntatie de vorm krijgen van een trap met hele grote treden. Op elke verdieping komen er minder ruimten en zullen de daken als terrassen gebruikt worden. Deze opbouw van de massa onderschrijft de kleinschaligheid en zorgt voor de ‘menselijke maat’.”
Afstemming Voor de ontwikkeling van het RGC is een aparte projectgroep opgericht die, naast het projectbureau Nieuwbouw en de architect, bestaat uit de drie managers van de afdelingen die samen het nieuwe centrum zullen vormen: de Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis, de Geriatrische Afdeling Psychiatrisch Ziekenhuis en de psychiatrie voor volwassenen. Deze projectgroep heeft regelmatig afstemming over de plannen met een breed samengestelde gebruikersgroep. IC
Het nieuwe ziekenhuis: toegankelijk voor iedereen
Voor de gelegenheid gehandicapt Bezoek je eerste kleinkind, ga naar de wc, drink een kopje koffie in het bezoekersrestaurant. Niet echt moeilijke opdrachten, toch? Voor iemand zonder lichamelijke beperkingen een fluitje van een cent. Maar als je gehandicapt bent?
Wijnmaalen (EGM-architecten) kropen voor enkele uren in de huid van een rolstoelgebruiker. Ieder leefde zich in zijn of haar rol in. De één was halfzijdig verlamd, iemand had een herseninfarct en was daardoor aan één oog blind, er was een grootvader met Multiple Sclerose en een jonge vrouw met een gebroken been dat recht vooruit stak. Ze waaierden uit over het ziekenhuis in al dan niet gemotoriseerde rolstoelen.
‘Leermomenten’ Na een aantal uren kwamen de ‘gelegenheidsgehandicapten’ terug voor de evaluatie. Er waren nogal wat ‘leermomenten’ geweest. De bewegwijzering was slecht, de wc voor gehandicapten onvindbaar en te klein, het
Mark Wijnmaalen, EGM-architect: “Op papier is het moeilijk te beoordelen of iets kan of niet. Je moet het zelf ervaren. Ik heb wel eens een discussie gehad met een opdrachtgever over een hellingbaan voor rolstoelen die ik had getekend. De opdrachtgever beweerde dat hij te steil was en ik beweerde van niet. Hij nodigde me uit het eens te proberen. Ik kwam er niet tegenop.”
tapijt stroef aan de wielen, wachtruimtes en restaurants te krap, balies waren alleen zijdelings benaderbaar. Maar eigenlijk begon het ‘leren’ buiten al. De parkeerplaatsen voor gehandicapten stonden niet goed aangegeven. En vanaf het ‘gewone’ parkeerterrein is niet duidelijk hoe je met een rolstoel het ziekenhuis moet binnenkomen.
Agnes Bomers, secretaresse projectbureau Nieuwbouw: “Toen ik de wc voor gehandicap-
Toegankelijk blijven
ten eindelijk had gevonden, bleek dat ik er
Mark Wijnmaalen: “Vaak heeft een slechte toegankelijkheid te maken met een beheersprobleem. Toegankelijk zijn is één ding, maar toegankelijk blijven… In de praktijk slibben ruimtes vaak weer dicht. Dan zijn er
geen gebruik van kon maken. De ruimte was ‘Ik moest mijn koffie bij de kassa opdrinken.’
te krap voor mijn gebroken, uitstekende been. Als ik echt gehandicapt was geweest, had ik
Het nieuwe ziekenhuis moet voor iedereen goed toegankelijk zijn. Of je nu een handicap hebt of niet; je moet er logisch en zonder obstakels je weg in kunnen vinden. Als je zelf niet gehandicapt bent, is het moeilijk in te schatten waar je, bijvoorbeeld als rolstoelgebruiker, tegenaan loopt of liever gezegd rijdt. Je moet zélf ervaren wat kan en
wat niet. Om die reden organiseerde het projectbureau Nieuwbouw samen met het Gehandicaptenplatform een praktijkdag.
niet naar de wc gekund. Later begreep ik bovendien dat de deur, die naar binnen toe opent, ook een probleem kan zijn. Als ik achter die deur val en niet meer op kan staan, dan
In de huid van
kan de deur van buitenaf niet meer worden
Wim Matser en Agnes Bomers (projectbureau Nieuwbouw) en Erik de Vrijer en Mark
geopend.”
Nieuwbouwnieuws
7
Jeroen Bosch Ziekenhuis
Lees verder op pagina 8.
Vervolg van pagina 7. in een wachtruimte bijvoorbeeld vier stoelen bijgeplaatst, omdat er een keer te weinig zitmogelijkheden waren. Die stoelen blijven vervolgens staan, met als gevolg dat rolstoelen niet meer kunnen laveren. De vraag is hoe je als organisatie er voor kunt zorgen dat het ziekenhuis toegankelijk blijft.”
opeens: ‘wat nu als er straks honderden scootmobielen in het nieuwe ziekenhuis rondrijden?’. Komen er dan op bepaalde punten geen files? Je kunt mensen niet vragen om bij binnenkomst over te stappen in Erik de Vrijer, EGM-architect: “Ik wilde een kopje koffie in het restaurant drinken. Met mijn elektrische stoel kon ik moeiteloos bij het eten en drinken. Hoewel ik wel de bladeren
In de file
van overhangende planten moest ontwijken die
Een ander beheersprobleem betreft het groeiend gebruik van hulpmiddelen zoals scootmobielen. “Hoe richt je je ziekenhuis daar op in?”, vraagt Wim Matser zich hardop af. “Toen ik in de scootmobiel zat, dacht ik
telkens in mijn gezicht sloegen. Toen ik had afgerekend, werd het moeilijk. De tafels stonden zo dicht op elkaar, dat ik er niet door kon. Ik moest mijn koffie bij de kassa opdrinken.”
een gewone rolstoel. Scootmobielen zijn immers helemaal op maat gemaakt. Wat voor voorzieningen tref je hiervoor?”
Wim Matser, projectdirecteur Nieuwbouw: “Ik ging op bezoek bij mijn pasgeboren kleindochter. Het duurde even voordat ik bij de Kraamafdeling aanbelandde. Als je
Vrachtwagen met chemicaliën
Verloskunde volgt dan kom je namelijk bij de
Vragen waar niet één, twee, drie antwoord op te geven is en waar het projectbureau Nieuwbouw zich samen met de architecten het hoofd over gaat breken. Wat nu als een paal boven water staat, is dat er naar wordt gestreefd dat het nieuwe ziekenhuis geen gehandicaptenicoontjes meer nodig zal hebben. “Geen aparte opgangen en inritten voor gehandicapten dus. Het zijn tenslotte geen vrachtwagens met chemicaliën die alle tunnels moeten vermijden. Maximale toeganke-
polikliniek. De bestemmingen van de verpleegafdelingen staan in de hal wel aangegeven maar de corresponderende afdelingsnamen niet. Van een slechte bewegwijzering heeft natuurlijk iedereen last, niet alleen gehandicapten. Maar voor hen is het wel vervelender om weer helemaal terug te moeten.”
lijkheid voor iedereen”, zegt Erik de Vrijer tot slot. SB
Automatisch transport van goederen
24 uur per dag “Het nieuwe Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ) wordt erg groot. We moeten dus goed nadenken over de vraag hoe we op een efficiënte manier de diverse afdelingen kunnen bevoorraden”, aldus Cor-Jan van der Wal, clustermanager Hotelservice, Inkoop en Logistiek.
Automatisch gestuurd voertuig zonder container erop.
“De grootschaligheid van het nieuwe gebouw is aanleiding om te onderzoeken of het haalbaar is om een deel van de transporten te automatiseren. Dan denken we vooral aan het transport dat plaatsvindt met standaardcontainers. Bij de nieuwste systemen wordt hierbij gebruik gemaakt van zogenaamde automatisch gestuurde voertuigen (agv’s) die radiografisch worden aangestuurd.”
24 uur per dag Automatisering van het interne containertransport verhoogt de efficiency en kan leiden tot een besparing op de personeelskosten. Bovendien biedt een geautomatiseerd systeem de mogelijkheid om de bedrijfstijd te verlengen. Het kan immers 24 uur per dag werken zonder directe tussenkomst van personen.
Volgens een spoorboekje Cor-Jan: “Het hart van het systeem bestaat uit een soort geautomatiseerd spoorboekje waar de verschillende transporten in staan. In dit spoorboekje liggen de route en de tijd vast van het vervoer van bijvoorbeeld containers met linnengoed, magazijngoederen en maaltijden. Iedere container wordt voorzien van een magneetkaart waarop de bestemming staat. De container wordt in een zogenaamd ‘zendstation’ geplaatst. De magneetkaart wordt door het systeem afgelezen en als transportopdracht aan een agv doorgegeven. Dit gebeurt via een draadloos radiofrequent netwerk. De agv begeeft zich vervolgens naar het oproepende zendstation om de container op te halen. Daar zal hij onder de container rijden en deze optillen om hem naar de bestemming te brengen. De agv maakt daarvoor gebruik van het in het spoorboekje vastgelegde traject. Liften worden door de agv automatisch opgeroepen en deuren worden automatisch geopend.
Nieuwbouwnieuws
Zodra de agv de plaats van bestemming heeft bereikt, plaatst hij de container in een ‘ontvangststation’ en geeft hij de ontvangende medewerker een signaal (via bijvoorbeeld e-mail, pieper of SMS) dat de container op de afdeling is aangekomen.” Het systeem is volledig beveiligd tegen aanrijdingen van goederen of personen. Het is arbo-vriendelijk, nagenoeg geluidsarm en 24 uur per dag inzetbaar. Door de nauwkeurigheid is de beschadiging van de gangen, de hoeken en de liften nagenoeg tot nul gereduceerd.
Colofon
Ervaringen
NIEUWBOUWNIEUWS
Cor-Jan: “Er zijn vooral in de industrie al ervaringen met automatische transportsystemen opgedaan. Er zijn nog geen toepassingen met radiografisch gestuurde voertuigen in de gezondheidszorg in Nederland. In een aantal ziekenhuizen heeft men ervaring met voorlopers van dit systeem waarbij de transportwagens over een koperen strip in de vloer werden geleid. De meeste van deze systemen zijn inmiddels weer verdwenen. Het eerste radiografisch gestuurde systeem werkt nu ruim een half jaar naar tevredenheid in een ziekenhuis in Duitsland en sinds kort is er één in gebruik genomen in een ziekenhuis in Boston (USA).”
projectbureau Nieuwbouw van het Jeroen
is een uitgave van het
Bosch Ziekenhuis. Het wordt verspreid onder medewerkers, medisch specialisten, vrijwilligers, gepensioneerden en externe relaties van het Jeroen Bosch Ziekenhuis. Oplage: 8.000 Redactie Wim Matser (WM), Lianne van Iersel (lvI), Ignace Cordier (IC), Saskia Byvanck (SB), Agnes Bomers (AB), Aad Bijl. Foto’s en illustraties Agnes Bomers Saskia Byvanck
Of ons ziekenhuis een dergelijk geavanceerd systeem ook daadwerkelijk aanschaft, hangt vooral af van de kosten. Binnen het projectbureau Nieuwbouw is men bezig met een inventarisatie van de verschillende goederenstromen. Op basis van deze inventarisatie wordt onderzocht hoe de diverse ‘bewegingen’ zo efficiënt mogelijk kunnen worden uitgevoerd met behulp van de hedendaagse mogelijkheden. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar het inzetten van agv’s. Ook de toepassing van buizenpost en van automatisch bakkentransport voor kleinere hoeveelheden worden in de inventarisatie meegenomen. IC
8
Jeroen Bosch Ziekenhuis
Deerns raadgevende ingenieurs bv Lianne van Iersel EGM architecten Opmaak en drukwerk Drukkerij Van Gerwen, ’s-Hertogenbosch Redactieadres Jeroen Bosch Ziekenhuis, locatie Willem-Alexander, projectbureau Nieuwbouw, telefoon (073) 699 84 64, fax: (073) 699 87 81, e-mail:
[email protected]
