Nieuwjaarsrede 25 januari 2010

O r d e

v a n

V l a a m s e

B a l i e s

www.advocaat.be Koningsstraat 148 B – 1000 Brussel T +32 (0)2 227 54 70 F +32 (0)2 227 54 79 [email protected]

Nieuwjaarsrede 25 januari 2010 (gesproken versie) Pro bono publico Mijnheer de Voorzitter van het Grondwettelijk Hof, Mijnheer de Rechter in dat Hof, Mijnheer de Eerste Voorzitter van het Hof van Cassatie, Mijnheer de Voorzitter van dat Hof, Mijnheer de Kamervoorzitter, Mijnheer de Eerste Voorzitter van de Raad van State en Mijnheer de Auditeur-generaal bij die Raad, Mijnheer de Voorzitter van het Vlaams parlement, Mijnheer de Eerste ondervoorzitter van de Senaat, Mevrouwen en Mijne Heren Kamerleden en Senatoren; Mijnheer de ere-senator, Dames en Heren bureauleden en leden van de Hoge Raad voor de Justitie, Mijne Heren Voorzitter en Directeur-generaal van de Raad voor de Mededinging, Dames en Heren Eerste Voorzitters Van de hoven van beroep en arbeidshoven te Brussel en Gent en Mijnheer de procureur generaal, Dames en Heren kamervoorzitters en raadsheren, Mevrouw de Voorzitter van de Adviesraad voor de Magistratuur, Dames en Heren Voorzitters en rechters van de rechtbaken van eerste aanleg, rechtbanken van koophandel en arbeidsrechtbanken; procureurs des Konings en arbeidsauditeur, Mijnheer de Commissaris-generaal voor de Vluchtelingen, Mijnheer de Voorzitter van het Koninklijk Verbond van Vrede- en Politierechters, Heren decanen van de rechtsfaculteiten te Antwerpen en Gent, Monsieur le Président et Madame et Messieurs les administrateurs de l’Ordre des barreaux francophones et germanophone, Monsieur le premier vice-president du Conseil des Barreaux européens,

Mijnheer de Algemeen Deken van de Nederlandse Orde van Advocaten, Mijnheer de stafhouder van de Orde van advocaten bij het Hof van Cassatie, Dames en Heren Stafhouders, dekens, oud-stafhouders en gewezen dekens, leden van de raden van de Orde, voorzitters, leden en secretarissen van de tuchtraden en tuchtraad van beroep, Dames en Heren voorzitters en bestuursleden van de Conferenties en Jonge Balies, Waarde Confraters, Dames en Heren,

Ik bied U mijn beste wensen en deze van het bestuur en van de staf van de Orde van Vlaamse Balies aan. Vandaag worden twee prijzen uitgereikt: -

De OVB-studentenprijs 2009

-

De prijzen voor de OVB fotografiewedstrijd 2009

OVB-studentenprijs 2009 De OVB-studentenprijs ter waarde van 2500 euro werd in 2007 in het leven geroepen om de advocatuur als onderwerp van wetenschappelijk onderzoek aan de Vlaamse universiteiten te promoten. De OVB ontving dit jaar drie werken van studenten, die allen een verhandeling van hoog niveau over de advocatuur afleverden. De Orde dankt de studenten voor hun inzendingen en moedigt hen aan om een blijvende wetenschappelijke belangstelling voor de advocatuur te koesteren. De OVB-studentenprijs 2009 gaat naar een auteur die op diepgaande wijze een bijzonder boeiend thema heeft belicht, met name het vrij verkeer van de advocaat binnen de Europese Gemeenschap. De auteur onderzocht de evolutie van het recht op vrije dienstverlening, de erkenning van kwalificaties en diploma’s, het recht op vrije vestiging en de aanwending van de relevante europeesrechtelijke instrumenten door de advocatuur. De auteur behandelde een materie die op veel belangstelling van de OVB kan rekenen. Het gewijzigde klimaat van ondernemerschap en de groeiende mobiliteit binnen de EU noodzaken elke advocaat om ook over de grenzen heen te kijken en diensten op maat te verlenen in een grensoverschrijdende context. Met felicitaties van de jury wordt de OVB-studentenprijs 2009 toegekend voor zijn “Het vrij verkeer van de advocaat binnen de Europese Gemeenschap; Hoe vrij is dit?” aan de heer Jasper De fauw. De resultaten van de fotografiewedstrijd worden na de toespraak bekendgemaakt.

pagina | 2

Dames en Heren, 1. 2009 was een crisisjaar. Wij advocaten zijn er als beroepsgroep zonder al te veel kleerscheuren doorgekomen. Maar voor Justitie was het - om in wijntermen te spreken - geen “millésime à retenir, très grande année of cru exceptionnel”, Fortis-gate, Cassatiegate, ontsnappingen - al dan niet per helikopter - uit gerechtsgebouwen en gevangenissen, diefstallen in de griffies, insinuaties van corruptie en afrekeningen binnen het gerecht, massale en algemene schendingen van het geheim van het onderzoek en van de deliberatie, een hoge magistraat die vaandelvlucht pleegt om immuniteit in een internationaal strafhof op te zoeken, maakten van 2009 voor Justitie een “annus horribilis”. “Justitie in nooit geziene crisis”, “Zwarte dag voor Justitie”, “Justitie verknoeit weer fraudezaak”, titelde de “grijnsjournalistiek” in de krantenkoppen. En dat koppensnellen van Justitie liep het ganse jaar door. Maar Justitie heeft zelf deze doos van Pandora geopend. De mediastorm is de oogst van de wind die de magistraten zelf hebben gezaaid. Al tientallen jaren springen het parket, de onderzoeksrechters, de rechtbanken en hoven uiterst slordig om met het recht op privacy van personen tegen wie een strafonderzoek loopt, doen ze zuinig over het vermoeden van onschuld, en komen ze maar mondjesmaat tegemoet aan de rechten van de verdediging. De onherroepelijke bestraffing in de media loopt ondertussen jaren vooruit op de veroordeling of de vrijspraak in de rechtbanken. Wanneer dan een aantal magistraten zelf, terecht of onterecht, onder vuur liggen in de media, krijgt Justitie een koekje van eigen deeg. 2. In de kwaliteitskranten echter verschenen de laatste tijd kritische stemmen over het eigen bezig zijn van de media. Daarin betonen verschillende hoofdredacteuren, politieke commentatoren en zelfs gerechtsjournalisten oprechte belangstelling voor het recht op privacy, het vermoeden van onschuld en de rechten van de verdediging. Waren het vrome nieuwjaarsbrieven of zullen de media in 2010 werkelijk zorgvuldiger met de beschuldigde medemens omgaan? Hoop doet leven. Ik moet, in schril contrast hiermee, tot mijn spijt vaststellen dat in een recente moordzaak verschillende advocaten hun onweerstaanbare drang om in de media te blunderen nogmaals hebben laten voorgaan op hun deontologische plichten en het strafrechtelijk gesanctioneerd beroepsgeheim. Ik hoop - ook dit is een oprechte nieuwjaarswens - dat de betrokken stafhouders hun tuchtrechtelijke bevoedheden kordaat zullen aanwenden. 3. Voor de OVB was 2009 een jaar dat gekenmerkt werd door een vlotte samenwerking met het departement Justitie, met hoven en rechtbanken en met het parlement. Nadat we even op straat waren gekomen met meer dan 1 500 advocaten om gedag te zeggen aan onze goede minister, is een open dialoog tot stand gekomen over de rechtsbijstand. Het rapport van de OVB over de rechtsbijstand leidde tot de ondertekening op 12 januari 2010 van een protocolakkoord met de minister. Deze stelde van zijn kant de waarde van het punt veilig en verwezenlijkte, ondanks het algemeen besparingsconsigne, een verhoging van twintig procent van het rechtsbijstandbudget voor 2010. Waarvoor we hem bijzonder bedanken.

pagina | 3

Onze nieuwjaarswens nu is dat, alhoewel de crisis de pro Deo-instroom aanwakkert, dit budget voor dit jaar zal volstaan. 4. Met het parlement en meer speciaal met de commissies van Justitie van Kamer en Senaat heeft de OVB, ik zou haast zeggen traditioneel, zeer vruchtbare betrekkingen. We worden regelmatig om advies gevraagd. En wanneer we niet gevraagd worden presenteren we onze knowhow ook ongevraagd aan het parlement. De OVB heeft een performante studiedienst, heeft de beschikking over de bereidwillige en direct aanboorbare knowhow van honderden topadvocaten, - om het klassieke “epitheton ornans” van de media even in een andere context te gebruiken – en het zou crimineel zijn dat het parlement geen beroep zou doen op deze gratis pro bono publico ter beschikking gestelde expertise. Met dat bijkomend voordeel dat de Orde geen partijpolitieke standpunten inneemt, maar als een technisch raadgever optreedt. 5. Het oud zeer van “La guerre des juges”, de problematiek tussen het Hof van Cassatie, het Grondwettelijk Hof en de Raad van State, waarvan alleen de rechtzoekende burger het slachtoffer werd, lijkt nu door de bijzondere wet van 12 juli 2009 opgelost. De Orde heeft veel tijd en energie gestoken in “La paix des juges”, een genegocieerde vrede tussen de hoge hoven. Ik verneem thans echo’s dat deze hoven zich voornemen de bijzondere wet loyaal na te leven, wat de pacificatie en de inter-institutionele dialoog maar kan ten goede komen. En de kern van het probleem terug op de voorgrond brengen, namelijk: hoe te zorgen voor een maximale bescherming van de grondrechten? En, is vrede toewensen, ook gerechtelijke vrede, niet een van de goede intenties die passen bij elk nieuw jaarbegin? 6.Voor de bescherming van ons beroepsgeheim hebben we in 2009 kunnen rekenen op het parlement. Ondanks constante rechtspraak van het Grondwettelijk Hof werd in het ontwerp van nieuwe witwaswet het beroepsgeheim van advocaten gelijk gesteld met dat van notarissen, bedrijfsrevisoren, accountants, boekhouders en erkende boekhouders-fiscalisten wanneer deze juridisch advies geven aan hun klanten. Ik breng publiek hulde aan de volksvertegenwoordigers Van der Maelen, Almaci en Vanhecke en aan de senatoren Vandenberghe, Beke en Crombez. Zij hebben in de geest van de rechtspraak van het Grondwettelijk Hof het beroepsgeheim van de advocaat gevrijwaard voor banalisering en verwatering. En ons aldus een nieuwe rechtsgang naar dat Hof, en de wetgever een nieuwe terechtwijzing door dat Hof bespaard. Er zitten zeker niet té veel juristen in het parlement, maar er zitten er gelukkig nog! 7. Het past ook de doorlopend goede samenwerking op het terrein – of mag ik zeggen op de werkvloer? - tussen advocaten en balies en de zittende en de staande magistratuur even in het zonnetje te zetten. Wij zijn partners in Justitie. De contacten tussen balie en magistratuur zijn intensief en harmonieus. Waar er punctuele problemen opduiken worden, met veel goede wil en empathie voor elkaars taak in de rechtsbedeling, oplossingen uitgewerkt.

pagina | 4

Dus wens ik voor 2010 een nog intensievere samenwerking met de magistratuur. Want alles kan beter. 8. Dat alles beter kan was ook de mening van onze minister van Justitie toen deze “het gekapseisde schip van Justitie” wilde opkalefateren door een ambitieus hervormingsplan. Zijn oriëntatienota “Het gerechtelijk landschap – naar een nieuwe architectuur voor Justitie” kon dadelijk op bijval rekenen van de OVB, van de Hoge Raad voor de Justitie en van velen in de magistratuur, vooral dan in Vlaanderen. Maar al snel bleek de hopeloze verdeeldheid van de regering, en, volgens de media: “Het verdriet van Justitie”. Waalse partijen, vrederechters en politierechters, arbeidsrechtbanken en arbeidshoven, vakbonden en de Nationale arbeidsraad, allen gingen dwars liggen om “hun” rechtbanken uit het eenheidssysteem te houden en zo de globale opzet te ondermijnen. Er was zogenaamd te weinig studiewerk verricht, talrijke bijkomende adviezen dienden nog ingewacht, het ging om de hervorming van de 22ste in plaats van die van de 21ste eeuw. De werklastmeting, waartegen magistraten zich tien jaar verzet hadden, diende eerst uitgevoerd, etc., etc. Blijkbaar mag niet geraakt worden aan de lokale baronieën, aan het Mexicaans leger met zijn 240 generaals en drieëntwintig adviesraden, dat van de rechtsprekende functie een logge, onhandelbare en op zichzelf gerichte machine heeft gemaakt. Rechtbanken, die overbemand zijn en weinig werklast kennen, beroepen zich op de bij hen onbestaande achterstand, om apart te blijven hokken in beschutte werkplaatsen. Het ontbreken van elke werkelijke en individuele werklastmeting steunt hen daarbij. De vrees bestaat dat het ‘bedrijf in moeilijkheden’ Justitie, met zijn gedateerd en zelfgenoegzaam zelfbeeld , gedoemd blijft verder aan te modderen. De voordelen van de schaalvergroting: klare commandolijnen, eenheid van beleid en management, inzetbaarheid van middelen en mensen gepaard aan de principes van mobiliteit en specialisering, worden verkwanseld voor de 50-jaar oude heilige koe van de onafhankelijkheid van de arbeidsrechtbanken en de 180-jaar oude koe van de proximiteit van de rechter. Een begrip dat slechts een inhoudelijke, in plaats van een geografische betekenis kan hebben. Het gaat om de vraag: “Is the Court a service or a place?” want diensten kunnen overal en zelfs elektronisch geleverd worden. De ‘nieuwe architectuur voor Justitie’ stuitte in Brussel op een aantal ‘schieve architecten’. Er is voor dit ‘Majeur Deltaplan voor Justitie’ geen deugdelijk alternatief. Hoe denkt men “walking backwards into the future” hét oogmerk van de hervorming te halen, met name: het vertrouwen in Justitie te herstellen,? Moeten we werkelijk op een nieuwe Dutroux-zaak gaan hopen om Justitie in beweging te krijgen? Ik wens onze minister van Justitie in 2010 heel veel sterkte toe in dit dossier. 9. De juridische architectuur is niet de enige problematiek die om aandacht schreeuwt. Op 27 november 2008 velde de grote kamer van het EHRM zijn Salduz-arrest. over de bijstand van een advocaat bij het eerste verhoor van een beschuldigde. Het ganse jaar door volgden arresten die deze rechtspraak bevestigen.

pagina | 5

Het gaat om rechtspraak die deel uitmaakt van het rechtstreeks in België toepasselijke supranationale recht. In Salduz zegt het hof dat het EVRM is ontworpen “to guarantee not rights that are theoretical or illusory, but rights that are practical and effective”. Praktisch en effectief, niet theoretisch en denkbeeldig. Ondertussen werd nog steeds geen wetgevend initiatief opgestart. Ondertussen ook heeft het hof van beroep van Antwerpen zich duidelijk bij de Europese rechtspraak aangesloten. Ondertussen worden echter nog steeds vonnissen en arresten geveld in strijd met de duidelijke Salduz-principes. Deze hebben een riskante toekomst eens ze worden aangevochten voor het EHRM. Gaat België daar weldra zijn zoveelste veroordeling halen? De OVB, haar taak pro bono publico indachtig, heeft de minister reeds op 3 april 2009 haar advies bezorgd, besluitend tot een consultatierecht voor en een actieve bijstand van de advocaat tijdens de verhoren. Het Hof onderstreept immers dat, indien een bekentenis zonder bijstand afgelegd direct of indirect gebruikt wordt voor een veroordeling, dit onherroepelijk leidt tot een schending van artikel 6 EVRM. Er dienen dringend afspraken gemaakt om de nieuwe rechten van de beschuldigden praktisch en effectief te garanderen. Om

de

bijstandsregeling

effectief

en

praktisch

te

laten

zijn,

dient

ook

een

ernstige

vergoedingsregeling uitgewerkt, voor dit hoogdringend, soms ontijdig nacht- en permanentiewerk. Een regeling die niet even kan meegenomen worden in de bestaande rechtsbijstandsbudgetten, maar apart dient begroot, zodat ze niet weegt op de bestaande taken. Ik wens de Minister van Justitie, het parlement, het OM, de rechtbanken en hoven een wet ‘Bijstand bij verhoren’ die EHRM-bestendig zal blijken… 10. Recente massaprocessen zoals Fortis, Lernout&Hauspie, Gellingen, Citibank, hebben de noodzaak van een collectieve procedure nogmaals onderstreept. Ook hier wil de advocatuur de raadsman van de overheid zijn. De OVB heeft de minister haar eigen ontwerp al bezorgd omdat de meeste van de thans circulerende ontwerpen technische mankementen vertonen en geen oog hebben voor de centrale rol van de advocatuur in een dergelijke collectieve vordering. Wat de kortste weg is naar het Grondwettelijk Hof: men ontzegt de specifieke beroepsgroep, wiens kerntaak het is de burger bij te staan voor de hoven en de rechtbanken, de toegang tot deze hoven en rechtbanken niet zonder het gelijkheidsbeginsel te schenden. Het gaat om een collectieve procedure die, zoals andere collectieve procedures (zoals faillissementen) onder het toezicht van de rechter staat. Op sleutelmomenten is hij het die beslist welke kant de actie uit moet gaan, en aan welke voorwaarden ze ondergeschikt is. Het is de rechter die de collectieve

pagina | 6

actie toelaat, haar voorwaarden en uitoefeningswijze bepaalt, haar afwikkeling regisseert en homologeert. De ondernemingen in dit land moeten hun gebrek aan openheid en bereidheid om juridische verantwoordelijkheid op te nemen ten aanzien van hun klanten en de consumenten niet verbergen achter Orwelliaanse voorspellingen van “een geschillen maatschappij”. De class action is ook voor het bedrijfsleven en zelfs voor de KMO’s een handige tool omdat ze van een grote reeks procedures één procedure voor één rechtbank maakt en aldus hun kosten en inspanningen beperkt. De OVB wenst de minister en het parlement een performante class actions-wet in 2010 toe. 11. President Barack Obama schreef in een statement van 30 oktober 2009, “the dedication of pro bono lawyers reminds us of the impact each of us can have when we share our skills and talents to change the lives of others”. Pro bono publico werk hoort bij de taken van advocaten en van hun Ordes. De Orde lanceert deze week dan ook een ambitieuze actie om de burgers, de consumenten van het recht,

beter

in

te

lichten

over

www.advocatenhoudenconsumentenrecht.be,

hun met

‘De

rechten. tien

Een

rechten

uitgebreide maar bevattelijke vraagbaak voorzien van alle wetteksten,

schitterende van

de

website

consument’,

een

beschrijft de rechten van

burgers in talloze dagelijkse juridische situaties ( koop, verkoop op afstand of elektronisch, huur, bank- en verzekering, schulden en schuldbemiddeling, reizen etc. etc.) De actie omvat ook een callcenter, in

samenwerking met het Radio 2- consumentenprogramma “Inspecteur Decaluwé”, na

een gespecialiseerde opleiding consumentenrecht voor bijna 500 advocaten de voorbije weken in Antwerpen, Gent en Leuven. Ik wens dat 2010 een geslaagd Consumentenrechtenjaar zal worden. 12. De Orde heeft zich in 2009 in het publiek debat gemengd over het ontwerp van wet over de verzameling van gegevens door de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, de dataretentiewet en over recente gerechtelijke uitspraken in gevoelige materies zoals redelijke termijn,

onrechtmatig

verkregen bewijs, en de controle op justitiële en para-justitiële instanties. Het gaat telkens om het debat mensenrechten versus onderzoeksrechten. Terecht zei procureur-generaal Leclercq dat op 11 september 2001 “de geest van het Europa van de mensenrechten

bijna teloorging”. Het gaat niet enkel om de strijd tegen het terrorisme; het gaat

erom dat deze war on terror al jaren misbruikt wordt, onder het mom van de bescherming van de burgers, om de bescherming van hun mensenrechten en rechten van de verdediging te slopen. De laatste jaren werden steeds méér uitgebreide technische en procedurele middelen ter beschikking gesteld van het strafonderzoek. Tezelfdertijd werden in wet en rechtspraak de rechten op tegenspraak en verdediging ingeperkt en controlebevoegdheden voor rechters ten gronde en advocaten afgeschaft. Dat is vragen om misbruiken, waarbij de Staat de heler wordt van gestolen bewijsmateriaal, en waarbij de rechters het gesjoemel van onderzoekers, in nooit aan tegenspraak onderworpen geheime en bis-dossiers, gaan witwassen.

pagina | 7

Ook hier ageert de Orde pro bono publico, wanneer ze er op wijst dat de burgers niet de vijanden en niet de onderdanen van de Staat, maar zijn aandeelhouders zijn. Dat ze de klanten zijn van hun eigen Overheidsdienst Justitie. Dat de procedureregels die hen beschermen en de mensenrechten die ze onvervreemdbaar bezitten, effectief en praktisch moeten zijn en niet denkbeeldig en theoretisch. Advocaten en rechters samen hebben

als eerste taak het recht tegen deze autoritaire tijdsgeest,

tegen deze securitaire waan van de dag, te beschermen. Ik wens allen die betrokken zijn bij het werk van Justitie een jaar vol mensenrechten. Dames en Heren, 2010 ligt daar voor het grijpen. U heeft nog ruim elf maanden om er een topjaar van te maken pro bono publico. Als advocaat, magistraat of in welk ander vak of functie U ook uitoefent. Grijp Uw kans! Dank U. Jo Stevens Voorzitter Orde van Vlaamse Balies Uitreiking fotografiewedstijd AdvocatenBLIK advocatenBLIK was de naam van de fotowedstrijd die ons tijdschrift Ad Rem lanceerde om de meesterlijke blik in het advocatenleven te laten blijken en de advocatuurlijke vaardigheden op fotogebied te belonen. De OVB zal deze foto’s gebruiken voor haar website, OrdeExpress, haar publicaties e.d.m. De jury onder voorzitterschap van Lieve Blancquaert kende drie prijzen toe, ter waarde van 500 euro. De jury bepaalde aan de hand van de tientallen ingediende foto’s drie categoriën: De categorie: DYNAMIEK en ORIGINALITEIT Door de toga als het ware "vrij" in de lucht weer te geven, benadrukt en onderstreept de originele, creatieve en dynamische beeldcompositie niet alleen de sterke symboolwaarde van de toga, maar tevens de absolute en abstracte onafhankelijkheid van het beroep van advocaat. De foto is origineel, creatief, krachtvol en vormt een beeld dat de kijker vrij laat om het in te vullen. Het betreft de foto met als titel “Free as a bird. Vrijspraak” Van mr. Nathalie Verherstraeten, balie Turnhout De categorie HUMOR Een sterke, evenwichtige fotocompositie, gebruik makend van de frisheid van het meilicht, en de heldere bloemenkleuren, vol humor. Een subtiele doordenker Het betreft de foto met als titel “Het pro-Deosysteem onder druk: hulp uit onverwachte hoek?”

pagina | 8

Van stafhouder Patrick Berben, balie Hasselt De categorie ARCHITECTUUR: De foto legt de nadruk op de architecturale groot(s)heid van het gebouw. De foto maakt indruk door de tegenstelling van het somber voorkomen van hedendaagse architectuur en het buitengewoon helder licht. Hierdoor ontstaat een futuristisch beeld, dat blijft hangen bij de toeschouwer. Inhoudelijk straalt de foto de kracht van en de hoop op justitie uit. Het betreft de foto van het gerechtsgebouw van Antwerpen Mr. Olivier Boes, balie Antwerpen

pagina | 9