Nederlands tussen Duits en Engels Stand van zaken en onderzoeksperspectieven

Nederlands tussen Duits en Engels Stand van zaken en onderzoeksperspectieven

Matthias Hüning Freie Universität Berlin - A Germanic Sandwich Oldenburg, 17 september 2010 Matthias Hüning – Nederlands tussen Duits en Engels

2

De Sandwich-reeks ●

2005 – Berlin ●

●

Matthias Hüning, Ulrike Vogl, Ton van der Wouden & Arie Verhagen (red.), Nederlands tussen Duits en Engels. Handelingen van de workshop op 30-9 en 1-10-2005 aan de Freie Universität Berlin. Leiden: SNL, 2006 [SNL-reeks 15].

2008 – Sheffield ●

Special van het tijdschrift Journal of Germanic Linguistics; te verschijnen in 2011 (gastredactie: Roel Vismans, Matthias Hüning & Fred Weerman).

●

2010 – Oldenburg

●

2012 – ??

Matthias Hüning – Nederlands tussen Duits en Engels

3

Germanistiek? ●

●

Nieuwe belangstelling voor 'germanistiek' (in brede zin)? Recent voorbeeld: Antje Dammel, Sebastian Kürschner & Damaris Nübling (red.) (2010): Kontrastive Germanistische Linguistik. 2 delen. Hildesheim, Zürich, New York: Georg Olms Verlag [= Germanistische Linguistik, 206-209). 'Seit einigen Jahrzehnten wird Germanistik immer mehr als Teutonistik verstanden und in Opposition zu Niederlandistik, Anglistik, Skandinavistik etc. gesehen. Früher beinhaltete die Germanistik selbstverständlich auch sprachvergleichende Untersuchungen, so wie dies für die Romanistik heute noch gilt.' (Dammel/Kürschner/Nübling 2010, Vorwort)


4

Vergelijkende taalkundige benaderingen

Taaltypologie

Contrastieve taalkunde

Historisch-vergelijkende taalkunde


5

Historisch-vergelijkende taalkunde Indo-Europees

Germaans

Oost-Germaans

Gotisch

Noord-Germaans

Zweeds Noors

Deens IJslands

West-Germaans

Engels Fries Nederlands Duits

Afrikaans


6

Taaltypologie

www.wals.info Matthias Hüning – Nederlands tussen Duits en Engels

7


Mother tongue (L1)

Transfer analysis

Target language (L2)

Predictions about learner language

Error analysis

Learner language (Interlanguage) Het model van James (1994) Matthias Hüning – Nederlands tussen Duits en Engels

8

Contrastieve taalkunde ●

Definitie: 'In brief, then, contrastive linguistics is an area of linguistics in which a linguistic theory is applied to a comparative description of two or more languages, which need not be genetically or typologically related. The success of these comparisons is strictly dependent on the theory applied.' (Krzeszowski 1990: 10)


9


Taaltypologie




10

Contrastieve taalkunde en taaltypologie ●

Hawkins, John A. (1986): A Comparative Typology of English and German. Unifying the Contrasts. London & Syndney: Croom Helm. ●

●

'The chief novelty of our approach lies first in its attempt to consider two whole languages from a typological-universal point of view; and second in the search for unifying generalisations that underlie the variation between the major portions of two languages.'

König, Ekkehard & Volker Gast (2007): Understanding EnglishGerman Contrasts. Berlin: Erich Schmidt Verlag (Grundlagen der Anglistik und Amerikanistik, 29).


11

Tertium comparationis ●

De basis voor vergelijking ●

'All comparisons involve the basic assumption that the objects to be compared share something in common, against which differences can be stated. This common platform of reference is called tertium comparationis. [...] Depending on the platform of reference (or tertium comparationis) which we adopt, the same objects turn out to be either similar or different.' (Krzeszowski 1990: 15)


12


Taaltypologie


Nederlands tussen Duits en Engels



13

Het geografische aspect


14

Een grote lijn?


ls

?

En ge

la nd s N ed er

Germaans

D ui ts

'Er is in de geschiedenis van de drie germaanse talen een grote lijn waar te nemen, waarlangs elk van de drie zich heeft verwijderd van het gemeenschappelijk punt van uitgang. De afstand die het heden van het oudgermaanse verleden scheidt, is niet bij alle drie gelijk.' (Van Haeringen 1956: 22)

15

Deflexie ●

●

●

'Het overgrote deel van de veranderingen die het Nederlands de laatste duizend jaar of meer heeft meegemaakt, is in feite rechtstreeks of indirect het gevolg van deze deflectie.' (Van der Horst 2004: 53) Verschillen in de graad van deflexie als oorzaak voor het 'Van Haeringen-patroon' Achterliggende oorzaak: taalcontact? (Weerman 2006) ●

●

●

●

Taalcontact impliceert tweedetaalverwerving. Tweedetaalverwerving kan met name het inflectionele systeem corrumperen. Taalleerders vallen terug op een default bij onduidelijkheid in de input. De schaal van taalcontact in de geschiedenis van de wording van de betrokken standaardtalen is: Engels > Nederlands > Duits.


16

Deflexie ●

Onderzoeksstrategie ●

'If a pattern for some particular fact, which at first sight is not at all related to inflection, shows up where Dutch is in between English and German, there is good reason to see if this fact could not be related to deflection (ultimately reducible to language contact).' (Weerman 2006: Abstract)

●

Weerman – het 'arbitraire pronomen' men

●

Audring – genussystemen

●

Hüning/Schlücker/Schuster – A+N-verbindingen (samenstellingen vs. woordgroep als benoemingseenheid)


17

De richting van taalverandering ●

Teleologische interpretatie van taalverandering?

●

Deflexie als een 'drift'-verschijnsel ●

●

Taalveranderingstheorie Rudi Keller (1990) en zijn 'invisible hand theory' ●

●

'The drift of a language is constituted by the unconscious selection on the part of its speakers of those individual variations that are cumulative in some special direction.' (Sapir 1921: 155)

taal en talige structuren (en de verandering daarvan) als cumulatief effect van individuele menselijke handelingen die (tenminste gedeeltelijk) vergelijkbaar gemotiveerd zijn

Illustratie: ●

10 Minuten vor dem Centre Pompidou (Nickl 1980, en vgl. Keller 1990: 30/1)


18


19

Het stamboommodel: divergentie Indo-Europees

Germaans

Oost-Germaans

Gotisch

Noord-Germaans

Zweeds Noors

Deens IJslands

West-Germaans

Engels Fries Nederlands Duits

Afrikaans


20

Convergentie ●

●

●

Heine, Bernd & Tania Kuteva (2006): The Changing Languages of Europe. Oxford: Oxford University Press. convergentie door taalcontact > 'linguistic area Europe' 'Europäischer Sprachbund' / 'Standard Average European' (König, Haspelmath, Van der Auwera)


21

Convergentie in de woordenschat ●

Convergentie door leenwoorden (vooral uit het Latijn, het Frans of het Engels) ●

●

europeanismen / internationalismen

Convergentie door ontleende affixen ●

voorbeeld prefixen/prefixoiden: ante-, anti-, astro-, auto-, bi-, biblio-, bio-, contra-, cosmo-, eco-, ex-, extra-, fysio-, hydro-, hyper-, hypo-, inter-, macro-, maxi-, micro-, mini-, mono-, muli-, neo-, non-, onmi-, paleo-, pan-, para-, pluri-, poly-, post-, pre-, pro-, pseudo-, psycho-, radio-, sub-, super-, tele-, thermo-, trans-, ultra-, uni-, video-, ...


22

Computergestuurd ●

●

samengestelde adjectieven van het type computergestuurd met de structuur [N + volt. deelw.]A (vgl. Hüning & Schlücker 2010) enorme productiviteit in de afgelopen decennia: 'het Nederlands wordt bedolven onder een lawine van zulke samenstellingen' (Van der Horst & Van der Horst 1999: 339; vgl. ook Van den Toorn 1984)

●

vergelijkbare constateringen voor het Duits o.a. bij Wils (1986)

●

groot spectrum aan betekenismogelijkheden: ●

instrumenteel: watergekoelde motor / wassergekühlter Motor

●

finaal: toekomstgericht beleid / zukunftsgerichtete Politik

●

locatief: boomgerijpte perziken / baumgereifte Pfirsiche

●

etc. ...


23

Computergestuurd ●

●

●

'Ten aanzien van de samenstelling mag ik niet voorby hier te waarschuwen tegen eene nieuw ingedrongene en aan het Engelsch ontleende woordkoppeling, als b.voorb. wolkgetopte bergen. Dit is volstrekt onhollandsch en onduldbare wanspraak. De Engelschman spreekt zoo in zijne ongeregelde en uit allerlei talen saamgevloeide dialekt, cloudtopt, Hellgoverned, lovewounded [...]' (Bilderdijk 1826: 408) Middelnederlandse voorbeelden godgelaten, bloetdronken, godevolen, huusbakken Moderne naaimachines in Germaanse talen ●

Nederlands: computergestuurde naaimachine, Duits: computergesteuerte Nähmaschine, Deens: computerstyret symaskine, Noors: komputerstyrt symaskin, Engels: computercontrolled sewing machine


24

Replicatie ●

'Grammatical replication is a process whereby a language, called the replica language (R), creates a new grammatical structure (Rx) on the model of some structure (Mx) of another language, called the model language (M). It concerns meanings and the structures associated with them, but not forms, that is, phonetic substance is not involved. Grammatical replication contrasts with lexical replication, that is, with the replication of lexical structures (usually referred to as calquing or loanshift), and both contrast with borrowing, which – in our terminology – concerns phonetic substance, that is, either sounds of form-meaning units such as morphemes, words, or larger entities.' (Heine & Kuteva 2006: 49)


25

Replicatie ●

ontlening ('borrowing';

lat. fenestera > venster, engl. manager > manager) ●

●

replicatie ●

grammaticale replicatie

●

lexicale replicatie –

leenvertalingen ('calquing'; wolkenkrabber < skyscraper)

–

ontleende betekenissen ('loanshift'; vgl. muis)

'Still, borrowing and replication are not always independent of one another [...] it may also happen that borrowing provides a basis for replication' (Heine & Kuteva 2006: 72)


26

Conclusie ●

'In modern comparatief theoretisch onderzoek wordt even makkelijk het Nederlands vergeleken met het Chinees en het Warlpiri. Typologen zullen vandaag de dag hun schouders ophalen bij een synchrone vergelijking van drie nauw gerelateerde talen. Volgens mij heeft een onderneming als die van Van Haeringen uit 1956 toch nog steeds zin. Niet als we uitsluitend synchroon te werk gaan. Dan is een vergelijking met het Chinees en het Warlpiri net zo legitiem. De diachrone ontwikkeling van nauw verwante talen in verschillende richting en in verschillend tempo kan ons evenwel op het spoor zetten van wat achter het taalsysteem zit op een manier die niet mogelijk is in strikt comparatief of typologisch onderzoek.' (Weerman 2006: 44)


27

Literatuur ●

●

●

●

●

●

●

Coseriu, Eugenio (1974): Synchronie, Diachronie und Geschichte. Das Problem des Sprachwandels. München: Wilhelm Fink Verlag. Croft, William (2001): Radical construction grammar. Syntactic theory in typological perspective. Oxford: Oxford University Press. Dammel, Antje; Sebastian Kürschner & Damaris Nübling (red.) (2010): Kontrastive Germanistische Linguistik. 2 Teilbände. Hildesheim, Zürich, New York: Georg Olms Verlag (= Germanistische Linguistik, 206-209). Haeringen, C. B. van (1956): Nederlands tussen Duits en Engels. 2de druk [z.j.]. Den Haag: Servire. Hawkins, John A. (1986): A Comparative Typology of English and German. Unifying the Contrasts. London & Syndney: Croom Helm. Heine, Bernd & Tania Kuteva (2006): The Changing Languages of Europe. Oxford: Oxford University Press. Horst, Joop M. van der (2004): Kroniek van de taalkunde 2002/2003. Neerlandica Extra Muros 42 (1), 53–59.


28

Literatuur ●

●

●

●

●

Horst, Joop van der & Kees van der Horst (1999): Geschiedenis van het Nederlands in de twintigste eeuw. Den Haag, Antwerpen: Sdu Uitgevers, Standaard Uitgeverij. Hüning, Matthias & Barbara Schlücker (2010): Konvergenz und Divergenz in der Wortbildung. Komposition im Niederländischen und im Deutschen. In: Antje Dammel; Sebastian Kürschner & Damaris Nübling (red.), Kontrastive Germanistische Linguistik. 2 Teilbände. Hildesheim, Zürich, New York: Georg Olms Verlag, 783–825 (= Germanistische Linguistik, 206-209). Hüning, Matthias; Ulrike Vogl; Ton van der Wouden & Arie Verhagen (red.) (2006): Nederlands tussen Duits en Engels. Handelingen van de workshop op 30 september en 1 oktober 2005 aan de Freie Universität Berlin. Leiden: SNL. Keller, Rudi (1990): Sprachwandel. Tübingen: Francke Verlag (UTB für Wissenschaft, Uni-Taschenbücher, 1567). König, Ekkehard (1990): Kontrastive Linguistik als Komplement zur Typologie. In: Claus Gnutzmann (red.), Kontrastive Linguistik. Frankfurt am Main, Bern, New York, Paris: Peter Lang, 117–132.


29

Literatuur ●

●

●

●

●

●

●

König, Ekkehard & Volker Gast (2007): Understanding English-German Contrasts. Berlin: Erich Schmidt Verlag. Krzeszowski, Tomasz P. (1990): Contrasting Languages. The Scope of Contrastive Linguistics. Berlin, New York: Mouton de Gruyter. Nickl, Hans (1980): 10 Minuten vor dem Centre Pompidou. Bauwelt (40/41), 1789–1792. Sapir, Edward (1921): Language. An introduction to the study of speech. New York: Harcourt, Brace. Toorn, M. C. van den (1984): Van godevolen tot computergestuurd. Spektator 13 (6), 405–416. Weerman, Fred (2006): It's the economy, stupid! Een vergelijkende blik op men en man. In: Matthias Hüning, et al. (red.), Nederlands tussen Duits en Engels. Handelingen van de workshop op 30 september en 1 oktober 2005 aan de Freie Universität Berlin. Leiden: SNL, 19–46. Wilss, Wolfram (1986): Wortbildungstendenzen in der deutschen Gegenwartssprache. Theoretische Grundlagen - Beschreibung - Anwendung. Tübingen: Gunter Narr Verlag.


30

Nederlands tussen Duits en Engels Stand van zaken en onderzoeksperspectieven

Recommend Documents