1
PRO GRA MMA NE TWE RK DA G 8 GESCHIE DE NIS 10 okt ober 2013
Monir Shahroudy Farmanfarmaian, Variation on a Hexagon 7, 1976. Pencil on paper. Wiels 7 juni-15 augustus 2013
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
2
MULTIPERSPECTIVITEIT als hef boom v oor H ISTORISCH DENKEN via De KRACHT van de LERAAR Ria Van Looveren
Deze rode draad doordesemt de dag. Drie lijnen zijn vervlochten. Multiperspectiviteit is bij geschiedenis een hefboom voor historisch denken via de kracht van de leraar. Mul tip ers pe cti vi teit Kijk ook eens anders. Bekijk het ook eens zo. In de les geschiedenis gaan we als het ware vanuit elk van de 360 graden van de cirkel standpunten innemen en zo kijken naar gebeurtenissen, personen Behalve veel verschillende invalshoeken voor inhouden hebben we als leerkracht geschiedenis ook een rist werkvormen en bronnen in ons didactisch arsenaal. Legio perspectieven loodsen de leerling naar historisch denken. Hi storisch d en ken en hi s tori s ch r ede nere n De opbouw van historisch bewustzijn is een einddoel van zes jaar geschiedenisonderwijs. In elk leerjaar zet je daartoe belangrijke fundamenten en bouwstenen uit. Een vraag die ik vaak krijg als vakbegeleider is hoe je als leraar (tot en met de hogere meer complexe) doelen in 1 à 2 lestijden per week door de leerling kan laten kennen, begrijpen en toepassen. Deze achtste netwerkdag focust op behapbare concretiseringen van bouwstenen van historisch denken in elk leerjaar. Daarbij hanteert ook een leerling van het tweede jaar bv. begrippen als continuïteit en discontinuïteit en langetermijndenken. Dat geldt voor zowel TSO, KSO als ASO. Ook voor de eerste graad. Je hoort en ziet externe experten en ook collega s leraren geschiedenis die vertellen en tonen hoe zij dat aanpakken. De kra ch t van d e l eraar Het is elke dag aan jou, als leraar geschiedenis, om in de rijkdom aan leermiddelen, werkvormen, vragen van je eigen schoolleiders en andere beleidsvragen (centrale overheden bv.), de vertaalslag te maken en maatwerk uit te kienen voor je eigen leerlingen. De ze da g va n de ge schie deni s rei kt ee n rist kad ers, den k pis te s, le si te m s, traini nge n, sta tegi eën e n b est pra ctices a an. In de sessies per graad sluiten we telkens af met een rondvraag naar jullie eigen expertise (netwerking). De leden van de stuurgroep zetten de reflectie aan. Netwerken met andere krachtige collega s kan bevestigend en inspirerend werken. Dat blijft de focus van deze achtste netwerkdag.
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
3
Dagorde 10 oktober 2013 08u30
onthaal
09u00
plenair e se s sie 1
10u40
pauze
11u00
plenair e se s sie 2
12u00
broodjeslunch en markt met info over projecten en boeken
12u45
verplaatsing naar de groepen
12u50
wor ksho ps re ek s 1
14u10
pauze en markt met info over projecten en boeken
14u30.
wor ksho ps re ek s 2
15u40
einde
INSCHRIJVEN DOE JE VOOR DE HELE DAG. VOORMIDDAG: samen (aula) NAMIDDAG: maak je keuz e tuss en 2 (12 kort e) of 1 lange workshop Info om gericht te ki ezen v olgt in dit overzicht . Heb je na lectuur daarvan nog vragen over de relevanti e van een workshop voor jouw opdracht geschiedenis in je s chool: riavanlooveren.br@skynet. be
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
4
VOORMIDDAG plenair TWEE INFORMA TIEVE SESSIES MET TIPS S 1 Ge zichtsp unten per pe riode bij g eschi ede nis Arie Wilschut 10 u 40
va n
9 u 00
t ot
infor mati ev e s essi e m et c on cr ete ti ps en b est pr actic e v oo r elk le erja ar
Multiperspectiviteit i.v.m. historisch tijdsbewustzijn doet me in de eerste plaats denken aan de perspectieven van verschillende tijdscontexten (die van tegenwoordig versus die van verschillende historische perioden) en de daarmee verbonden waarden. Daarover valt in deze sessie zeker het een en ander te doen voor de leerling en voor de leraar geschiedenis, inclusief praktische voorbeelden. Perspectief bij geschiedenisonderwijs Bij het geven van geschiedenisonderwijs staat de leraar voor de uitdaging leerlingen te onderwijzen in het omgaan met de gezichtspunten van verschillende tijden. In de eerste plaats is daar het gezichtspunt van het heden dat de leerlingen zelf meebrengen, en vervolgens de perspectieven van diverse andere tijden die zij daarvan moeten leren onderscheiden, zonder te vergeten dat ze zelf altijd het eigen standpunt in de tijd vasthouden. Dat vertaalt zich in heel concrete problemen, zoals: kunnen we spreken van 'wij Vlamingen' als het gaat over de Tweede Wereldoorlog of over de middeleeuwen? Of spreken we dan te veel vanuit het eigen perspectief? Is het huidige België nog verantwoordelijk voor de misdrijven die ooit in koloniaal Congo zijn begaan? Kan de trans-Atlantische slavenhandel, de slavernij bij de Romeinen of in het Oude Egypte worden beoordeeld met dezelfde maatstaven als die waarmee wij tegenwoordig naar zulke praktijken zouden kijken? Het zijn vragen die eigenlijk bij iedere geschiedenisles van belang zijn. Arie Wilschut is lector didactiek aan de universiteit: Hogeschool van Amsterdam . Hij specialiseerde zich voor geschiedenis onder meer in historisch bewustzijn en in didactieken. Publicaties van hem zijn momenteel in Vlaanderen toonaangevend bij lerarenopleidingen geschiedenis.
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
5
S 2 Mul tip ers pe cti vi teit : dia m ant van de g es ch iedeni sdi da cti ek
Paul Janssenswillen v an 1 1u 00 u. t ot 12 u 00 infor mati ev e s essi e m et c on cr ete ti ps en b est pr actic e v oo r elk le erja ar
Wat is de betekenis van het concept multiperspectiviteit? Hoe kan het in de huidige door diversiteit getekende samenleving betekenisvol worden ingezet in het geschiedenisonderwijs? Net zoals andere wetenschappen gaat geschiedenis op zoek naar waarheden. De historicus construeert vanuit het hedendaagse perspectief en op basis van nog beschikbare overblijfselen waarheidsgetrouwe beelden van het verleden. Historische gebeurtenissen worden daarbij vanuit verschillende standpunten of met alternatieve verhalen bekeken. De geschiedkundige weegt de standpunten afkomstig van verschillende en ook tegenstrijdige (sociale) groepen af. Dit heet mul tip ers pe cti vi t eit. In een samenleving met toenemende div er sitei t kan multiperspectiviteit ook leiden tot een verbreding van het blikveld naar vergeten sociale groepen zoals immigranten, taalkundige, etnisch-culturele en/of religieuze minderheden. Vandaar de vraag: hoe kan nu concreet het vakdidactische concept multiperspectiviteit in een diverse context betekenisvol worden toegepast? Vanuit welke vakdidactische doelstellingen en met welke leerinhouden? En welke didactische werkvormen en hulpmiddelen zijn daarbij het meest geschikt? Of anders gezegd, waarom is het concept multiperspectiviteit de veelzijdige dia ma nt van de geschiedenisdidactiek? Paul Janssenswillen is als vakdidacticus geschiedenis verbonden aan de lerarenopleidingen van de Universiteit Antwerpen en Hogeschool Thomas More Kempen.
BROODJESLUNCH MARKT MET IN FO PROJEC TEN EN BOEKEN Wil je de sessies die je niet bijwoont toch leren kennen voor bv. projecten? Wil je boeken bekijken of aanschaffen? Dat kan nu en in de pauze van de namiddag.
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
6
NAMIDDAG: WORKSHOPS, EEN OPLEIDING COOPERATIEF LEREN en INFOSESSIES VOOR ALLE GRADEN OF PER GRAAD W 1 Co ngo a an de n Y ser . De Con gole se sol date n van h et B elgi s ch leg er in de Eer ste Wer eldo orlog . Griet Brosens 14 u 10
va n 1 2 u5 0 t ot
infor mati ev e s essi e, v er hal en d
Tijdens de Eerste Wereldoorlog zet België geen koloniale troepen in op eigen grondgebied. Toch dienen een dertigtal Congolezen in Belgisch uniform in de loopgraven van 14-18. Wie waren die soldaten? Hoe kwamen ze in België? Waarom gingen ze in het leger? Wat maakten ze mee aan het front? Wie overleefde het en wat deden ze na de oorlog? De kleine geschiedenis van een aantal grote mannen verteld. In een verhalende uiteenzetting en aan de hand van heel wat uniek fotomateriaal wandelt Griet samen met jou door het leven van de weinige Congolese soldaten die in het Belgisch leger dienden tijdens de Groote Oorlog. In Congo, in België, in de loopgraven van de IJzer, van in de wieg tot in het graf. Doelgroep: leraren geschiedenis derde graad; leraren met projecten WO I Griet Brosens werkt als historica bij het Instituut voor Veteranen-Nationaal Instituut voor Oorlogsinvaliden, Oud-strijders en Oorlogsslachtoffers. Ze bestudeerde de geschiedenis van Congo, de Holocaust en de Tweede Wereldoorlog, maar met de honderdjarige herdenking voor de deur ligt haar focus al enkele jaren op de Groote Oorlog. In haar werk wil ze zoveel mogelijk gezichten bij de namen vinden en bijt ze zich graag vast in de vergeten verhalen.
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
7
W 2 Sa men w erkend /coö pera tie f l eren : bou w ste nen Lut Neels, Frie Kimpe
va n 1 2 u5 0 t ot 1 4 u1 0 ( d eel 1). va n 1 4 u3 0 t ot 1 5 u4 0 ( d eel 2). inter acti ev e s essi e m et inf orm atie f luik
Bedoeling: de bouwstenen van samenwerkend leren samen ontdekken. Geschiedenis wordt gekenmerkt door multiperspectiviteit. Welke meerwaarde geeft samenwerkend/coöperatief leren aan het vak in het licht van deze multiperspectiviteit? Hoe kan coöperatief leren deze multiperspectiviteit in het vak onderbouwen en versterken? Aan de hand van concrete voorbeelden doorlopen we de verschillende fases in een coöperatief leerproces. We besteden hierbij vooral aandacht aan de didactische aanpak en zetten coöperatieve methodieken en strategieën in: - rollen en taken, - verdelen van informatie, - tijd als structuur, - meervoudige intelligenties. De werkwijze geeft de mogelijkheid om nadien deze coöperatieve aanpak in te zetten in de eigen lessen. Alle gebruikte instrumenten staan nadien ter beschikking van de deelnemers. Kortom een concrete werksessie waarbij de focus ligt op samenwerkend leren in functie van multiperspectiviteit. Doelgroep: leraren geschiedenis van elk van de zes leerjaren A-stroom, ASO, TSO, KSO. Lut Neels en Frie Kimpe zijn begeleiders van DPB Antwerpen. Ze hebben expertise in het trainen van werkvormen waarbij de leerlingen meteen hun toepassing demonstreren in de klas in een vorm van samenwerking. Frie is de historica van het duo. Deze werkwinke l gaat door voor en na de pauze. Je tekent in voor het gehee l van 12u50 tot 15u40. Je hebt geen voorkenn is nod ig. Beide t raine rs nemen je ve il ig mee a lsof je nog n ooit coöpera tie f hebt gewerk t met je leerlingen . Ook de kenne rs d ie da t wensen zijn we lkom.
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
8
W 3 /9 ( = 3 bi s) Hi storisch d en ken in de e erste gra ad , ye s we can Er wa s e en s Actie ! Ho e wer kvor m en g ericht leerling en k unn en ac ti vere n i n de ge s chie deni sle s Evelien Kolsteeg, Jeroen Van Dyck
op
hi storisch
de nken ,
va n 1 2 u5 0 t ot 1 4 u1 0 va n 1 4 u3 0 t ot 1 5 u4 0
(bis). Info rm atiev e s es sie m et k a ns om vr a ge n t e st e llen- uitwiss elin g r efle ctie be st pr actic e de eln em ers
Presentatie van een onderzoek naar en concrete voorbeelden van activerende werkvormen in de geschiedenisles, met bijzondere aandacht voor historische vaardigheden. Leerlingen van zowel het eerste als het tweede jaar van de eerste graad die deze werkvormen toepasten, verklaarden zelf dat deze concrete werkvormen hen motiveerden en ze toonden hun leerwinst. In deze sessie tonen beide auteurs hoe je als leraar geschiedenis in de eerste graad elke etappe van het historisch redeneren, samen met een rist koepelbegrippen (bv. continuïteit, discontinuïteit, langetermijndenken), in de klas kan laten toepassen door elke leerling. Zie ook Harry Havekes, Dick van Straaten voor de betekenis van historisch redeneren en historisch denken. In deze sessie verneem je enkele van hun accenten. Je krijgt vooral een reeks leerplanvaste, behapbare en klasklare lesitems voor de eerste graad. Volgende uitgewerkte voorbeelden komen aan bod: - Verboden te zeggen: De veroveringen veranderen de Romeinse samenleving - De rechtszaak: Alexander de Grote, Hannibal en Keizer Augustus - Kaartspel: De Egyptische goden - Simulatiespel: Het oordeel van Osiris in de onderwereld - Bronnen vergelijken: Natuurelementen en bouwkundige elementen in Egypte - Rechtstreekse en onrechtstreekse gevolgen: De veroveringen veranderen de Romeinse samenleving - Overtekenen van een kaart: Romeinen en Galliërs - Kwadrant: Romeinen en Galliërs - Bronnenstudie: De Gallo-Romeinse beschaving - Mysteriespel: Het Colosseum
Beide auteurs delen met de deelnemers het door hen aangemaakte lesmateriaal. Ze stellen ook de leerlingenevaluaties ter beschikking waarmee elke leerling het motiverend effect en de leerwinst rapporteerde. Doelgroep: leraren eerste graad Evelien Kolsteeg, Jeroen Van Dyck zijn bachelors geschiedenis, Thomas More, campus Vorselaar. Afsluitende reflectie en uitwisseling best practice deelnemers o.l.v. stuurgroep eerste graad. Deze werkw inkel wo rdt twee maa l aangeboden .
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
9
W 4 /10 (= 4 bi s) Kijke n en lui ste ren na ar audi o-vi su eel ma teria al va nuit le gio i n val sho eken Chi na, e en op ko me nde ma ch t!?! Chin a, ee n ee u wen oud e kra ch t!?! Carla De Brandt
va n 1 2 u5 0 t ot 1 4 u1 0 va n 1 4 u3 0 t ot 1 5 u4 0
(bis). Actief s am e n kijkwijz ers h ant er e n bij het kijke n e n luis te re n na ar a udi o-vis u eel mat eria al
In elk geval sprekend tot de verbeelding maar ook uitnodigend naar meer historische kennis! Via afbeeldingen maar ook via bewegende beelden kunnen we jongeren de Chinese wereld van de dag van vandaag én de Chinese cultuur laten ontdekken en verkennen. De vertrouwde historische methode is een eerste stap om deze bronnen te onderzoeken maar is eigenlijk onvoldoende. Vooral audio-visueel materiaal vraagt een kijken en luisteren vanuit andere invalshoeken om tot een waarheidsgetrouw beeld van de realiteit te komen. Dit geldt zowel voor authentiek filmmateriaal als voor speelfilms. Aan de hand van protocollen - gebaseerd op de historische vraagstelling én op de kijkwijzers uit de lessen esthetica ‒ onderzoeken we een aantal beeldfragmenten met een kritische blik. Deze werkmethode kan in alle jaren toegepast worden en biedt de mogelijkheid om ee n l eerlijn in kriti s ch de nk e n en wer ke n m et be w ege nde beeld en op te bouwen. In de workshop wordt he el wa t m ater iaal aa nger eik t da t i n alle grad en ka n gebr uik t w orde n. Onze jongeren leven in een wereld waarbij ze overspoeld worden met audio-visueel materiaal. Hen kritisch en bewust leren omgaan met deze beelden is voor ons een uitdaging en voor hen een noodzaak! Deze werkw inkel wo rdt twee maa l aangeboden . Je ontvangt a ls ingeschreven aanwez ige deelne mer een CD -ro m me t zowe l bewegend beeld als a lle pro tocol len. Carla loods t en coacht je ve il ig zoa ls ze da t doe t bij de e igen lee rlingen.
Doelgroep: leraren geschiedenis van elk van de zes leerjaren A-stroom, ASO, TSO, KSO. Carla De Brandt is master geschiedenis. Ze geeft geschiedenis en esthetica in Regina Caelilyceum, Dilbeek
In deze workshop wordt audio-viseel materiaal aangereikt dat betrekking heeft op de periode van het keizerrijk als van de twintigste eeuw. Logischerwijze is er slechts authentiek filmmateriaal voorhanden vanaf de jaren 1930. Fragmenten van speelfilms bieden vooral een kijk op de Chinese cultuur. Fragmenten van documentaires geven een zicht en een aanzet tot reflectie op de recente ontwikkelingen in de Chinese samenleving.
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
10
W 5 Vernie u wen d b ron ma teri aal o ver de E erste Wer eldo orlog : paro chie ver slag en Bele ving in va sie e n b ezettin g W O I
Ingrid De leus, Gerrit Vanden Bosch va n 1 2 u5 0 t ot 1 4 u1 0 Info rm atiev e s es sie m et k a ns om vr a ge n t e st e llen- uitwiss elin g r efle ctie be st pr actic e de eln em ers
Tijdens lessen over de Eerste Wereldoorlog staan tot dusver vooral het militaire luik en het frontleven centraal. Het leven in het bezette België echter wordt vaak nauwelijks tot niet belicht. In 1919 werd op initiatief van kardinaal Mercier een vragenlijst verstuurd naar alle parochiepriesters om de Eerste Wereldoorlog vanuit het parochiale niveau in kaart te brengen. In de ingestuurde verslagen komen vooral de Duitse inval in 1914 aan bod en de weerslag daarvan op de lokale bevolking, maar ook het parochieleven tijdens de vier jaar durende bezetting. De parochieverslagen, die grotendeels na de oorlog opgemaakt zijn, vormen een insteek om zicht te krijgen op de impact van de Duitse inval en de bezettingsperiode op het lokale niveau van de dorpen en steden. Voor heel wat parochies van het toenmalige aartsbisdom Mechelen (inclusief het huidige bisdom Antwerpen) bevinden zich vandaag oorlogsverslagen in het Aartsbisschoppelijk Archief in Mechelen. Binnenkort zullen zij via het internet raadpleegbaar zijn. Hoe en met welk doel zijn deze verslagen tot stand gekomen? Welke informatie bevatten ze? Op welke manier kunnen deze bronnen in de geschiedenisles gebruikt worden? Op deze vragen zal een antwoord gegeven worden tijdens deze workshop. Doelgroep Leerkrachten 3de graad. Leerkrachten 1ste en 2de graad (mits verwerking van de verslagen door de leerkracht en voor scholen die rond lokale geschiedenis werken) Gerrit Vanden Bosch studeerde geschiedenis aan de K.U. Leuven en is sinds 2000 archivaris in het Aartsbisschoppelijk Archief te Mechelen. Ingrid De leus studeerde geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen. Na enkele jaren te hebben geproefd van het onderwijs heeft ze opnieuw de overstap gemaakt naar het historisch werkveld. Sinds april 2013 is ze archiefmedewerker in het Aartsbisschoppelijk Archief te Mechelen. Ingrid is sinds 1999-2000 lid van de stuurgroep geschiedenis DPB Antwerpen.
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
11
W 6 Co öper atie f gro ep swer k an cien ré gi me en ander e cre ati ev e wer k vor m en . Eén w ereld , één g eschi ede nis? Ge schiede nisond er wijs in mul ticultu rele kla ssen . Een B yzan tijn se keizer en zij n g evolg . K ijken e n zien n aar ee n icon ogra fi sc he bro n. He t O smaan se rij k. S ta ndpl aat sgebo nde nh eid.
Hanne Jansen, Bie Reusens va n 1 2 u5 0 t ot 14 u 10 Info rm atiev e s es sie m et k a ns om vr a ge n t e st e llen- uitwiss elin g r efle ctie be st pr actic e de eln em ers
T wee de gra ad Via deze werkwinkel krijg je een basisinzicht in een pallet creatieve werkvormen die overal in de tweede graad bruikbaar zijn maar zeker ook in multiculturele klassen. Het gebruik van een coöperatief groepswerk wordt uitgebreider toegelicht. Tijdens de werkwinkel licht ik eerst de resultaten toe van mijn onderzoeksproject Eén wereld, één geschiedenis? Geschiedenisonderwijs in multiculturele klassen aan de lerarenopleiding in Vorselaar. Ik schets kort waarom multiculturele klassen een aangepaste didactiek nodig hebben en wat dit concreet inhoudt. Daarnaast ga ik in op een lessenpakket over het dagelijks leven in het ancien régime bij verschillende culturen, dat ontworpen werd om te gebruiken in multiculturele klassen. Dat lespakket bied ik klasklaar aan. Hanne Jansen 3 de jaar. E en B yzan tijn se keizer en zij n g e volg icon ogra fi sc he bro n.
. Kijken en zi en na ar e en
Wat zie ik op een Byzantijnse mozaïek? Hoe staan de figuren opgesteld? Heeft die opstelling een betekenis? Lees ik het beeld met mijn ogen of met mijn verstand? Interpreteer ik het beeld zonder het te beseffen? We zijn beland bij het begrip beeldvorming. Zonder het te beseffen hangen we bepaalde interpretaties vast aan beelden of worden we misleid Beelden als propaganda voor een ideologie. Het bestond al in de middeleeuwen. Een interessante insteek voor een les historische kritiek op iconografische bronnen. Bie Reusens
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
12
4 de jaar. He t rij k van de tulp en de h alve m aan Sta ndpl aatsg ebo nde nhei d.
. Het Osm aan se rij k.
Welk beeld van de Turken hangt een Venetiaanse chirurg uit de 15de eeuw op in zijn dagboek? Hoe ervaart een Venetiaanse ambassadeur uit de 16de eeuw zijn contacten met de sultan aan het Turkse hof? En stemt dit overeen met de ervaringen van de 15de eeuwse Egyptische kroniekschrijver Ibn Ilyas? Of met de visie van de Mekkaanse historicus uit de 16de eeuw? En hoe keken de Osmanen naar de Venetianen? We zijn beland bij het begrip standplaatsgebondenheid. Visies worden gevormd vanuit persoonlijke en algemene omstandigheden. Oordelen en vooroordelen zijn daar niet vreemd aan. Schrijvers en ook beeldende kunstenaars maken keuzes vanuit hun standplaats. De hedendaagse historicus stelt vragen vanuit een specifieke standplaats. Een interessante insteek voor een les historische kritiek. Bie Reusens Aansluitende reflectie en uitwisseling best practice derde en vierde jaar van de deelnemers o.l.v. stuurgroep tweede graad. Doelgroep: leraren tweede graad Hanne Jansen is bachelor geschiedenis, KHK, nu Thomas More, campus Vorselaar. Ze studeert momenteel aan de KUL (bachelor na bachelor). Bie Reusens is master geschiedenis, leerkracht geschiedenis tweede en derde graad, Pulhof, Berchem.
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
13
W 7 /13 (= 7 bi s) Hi storisch d en ken en re den eren , w at i s d a t? Dick van Straaten
va n
12 u 50
t ot
14 u 10
va n 1 4 u3 0 t ot 1 5 u4 0 (bis). Info rm atiev e s es sie m et k a ns om vr a ge n t e st e llen- i nte ra ctief lui k
In deze sessie demonstreert Dick van Straaten digitaal materiaal waarmee leerlingen op actieve wijze leren historisch te denken en te redeneren. Via zijn presentatie (ppt) heb je zowel achtergronden als een klasklare reeks insteken voor historisch onderzoek en voor historisch redeneren. Hoe je bij leerlingen bijvoorbeeld in elk jaar koepel- en structuurbegrippen van geschiedenis kan bijbrengen (zoals bv. continuïteit, discontinuïteit, oorzaak, gevolg, gewenste en ongewenste gevolgen ) vind je didactisch en klasklaar. Ook hoe de leerling begrippen van het historisch denken actief inzet. Dick van Straaten stelt materiaal voor de leerling ter beschikking: via een cd-rom voor de aanwezige deelnemers en ook via www.dsko.be.
D. van Straaten (red), R. Claassen, F. Groot, A. Raven, A. Wilschut (2012), Historisch denken. Basisboek voor de vakdocent. Van Gorcum, Assen Geschiedenisonderwijs gaat enerzijds over het leren van historische feiten en anderzijds over de vraag hoe kennis over het verleden tot stand komt. Wezenlijk voor dat laatste is het besef dat geschiedenis een eigentijds beeld is van het verleden en niet het verleden zélf. Dit Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
14
besef is een van de grondslagen van historisch denken en redeneren. Over die grondslagen verscheen in mei 2012 Historisch denken. Basisboek voor de vakdocent. Dit boek is bedoeld voor geschiedenisleraren die meer willen weten over de theorie van geschiedenis. Het is een praktisch boek, waarin aan de hand van voorbeelden en opdrachten de theorie toegankelijk wordt gemaakt. Als auteur en redacteur was Dick van Straaten nauw bij de totstandkoming van Historisch Denken betrokken. Hij legt in de sessie uit hoe dit basisboek leraren geschiedenis in hun werk kan ondersteunen. Doelgroep van deze sessie: leraren geschiedenis van elk van de zes leerjaren A-stroom, ASO, TSO, KSO die historisch denken en redeneren in Vlaanderen en Nederland willen vergelijken, die diepgang zoeken in de specificiteit van het historisch denken en redeneren, die die willen realiseren via concrete voorbeelden. Dick van Straaten is als docent verbonden aan de Lerarenopleiding Geschiedenis van de Hogeschool van Amsterdam. Hij maakt als onderzoeker deel uit van de kenniskring van het Lectoraat de Didactiek van de Maatschappijvakken van de Hogeschool van Amsterdam. Tot in 2012 gaf hij in Nederland zelf geschiedenis in het secundair (docent). Ik heb hem gevraagd omdat hij voor elk van de zes leerjaren A-stroom, TSO, KSO en ASO, bronnen, tips, materiaal, oefeningen zal aanreiken die inspirerend zijn voor alle historische vaardigheden en voor historisch denken met diepgang.
Deze werkw inkel wo rdt twee maa l aangeboden Deze werkw inkel is de en ige d ie (deels ) je ook vorig jaa r kon (netwe rkdag 7 , op 15 11 2012) . Nu met nog meer v oorbeelden. Opnieuw gep rog rammee rd op vraag van de deelne mers van toen .
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
volgen
www.dsko.be
15
W 8 Van hierui t ver tro k... Op zo ek na ar g esneu veld e B elgi sche sol da ten uit de Eer ste Wer eldo orlog. Griet Brosens 15 u 40
va n 1 4 u3 0 t ot infor mati ev e s essi e, int er acti ef luik
Belgische gesneuvelde soldaten uit de Groote Oorlog. Waar vind je hun namen terug? Wat zijn de bronnen? Wie zit in welk archief en hoe geraak je aan de informatie? Ten slotte: wat kan je met die informatie doen. Griet legt het allemaal uit en toont voorbeelden van plaatsen, documenten en projecten. Uiteenzetting, ondersteund door ppt. Tijdens deze sessie wordt uitgelegd waar je de sporen van gesneuvelde soldaten kan vinden, hoe je hun verhaal kan reconstrueren en hoe je met hun herinnering aan de slag kan gaan. Er zal ook ruimte zijn voor vragen rond je eigen projecten en ideeën in dit kader. Doelgroep: leraren geschiedenis derde graad; leraren met projecten WO I. Griet Brosens presenteert voor de pauze een andere workshop. Bij W 1 vind je een situering van deze historica.
W 9 (= 3 bi s) W 10 (= 4 bi s)
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
16
W 11 Mul tip ers pe cti vi teit e n W O I, Hol ocau st, m igrati e Koen Lagae 15 u 40.
va n 1 4 u3 0 t ot Info rm atiev e s es sie
Een workshop rond multiperspectiviteit op basis van Junior College KU Leuven & Kulak 2013-2014. In een kort bestek wordt het thema zoals dit in enkele seminaries uitgewerkt is, voorgesteld. Koen Lagae en Karel van Nieuwenhuyse kregen de vraag een relevant staal aan te bieden van wat ze in de loop van 2013-2014 verwerken met de secundaire scholen die intekenen op hun junior college. Drie thema s: - holocaustherinnering: dader-slachtoffer-omstanderperspectief; nationale perspectieven die veranderen, diachrone veranderingen in perspectief etc. - WO I: perspectieven van kijken naar een oorlog: militaire, mens in de oorlog, aan/achter front etc.; verantwoordelijkheden in een oorlog: wie was 'de schuldige' voor uitbreken WO I, en historiografische wijzigingen hierin etc. - migratie in Europa in negentiende en twintigste eeuw: de multiperspectiviteit als resultaat van de keuze van bronnen Migratie wordt vaak in een nationaal kader gezien, b.v. de Marokkaanse gemeenschap in België. Vanuit kritiek op dat methodologisch nationalisme proberen wetenschappers echter ook andere perspectieven te hanteren, en meer aandacht te besteden aan datgene wat de natiestaat overstijgt. Een analyse van migratiebewegingen naar één bepaalde stad b.v. brengt niet alleen meer begrip bij van het veranderend uitzicht van de stad en haar bevolking, maar verschaft ook een dieper inzicht in het hoe en waarom migranten op een bepaalde plek terecht komen. Migratie wordt vaak ook bekeken vanuit een 'land van aankomst'- & blank perspectief; evengoed kan je een 'land van herkomst'-perspectief hanteren en door de bril van de migrant kijken. De keuze van bronnen bepaalt mee het multiperspectief. Doelgroep: leraren derde graad, ASO en andere geïnteresseerden. Koen Lagae, licentiaat Geschiedenis, Leraar Sint-Pieterscollege, Jette Medewerker Junior College Geschiedenis KU Leuven & Kulak Tijdens de pauze van de namiddag kan iede ree n info ophalen ove r Junior College (folde rs en mondel inge v ragen aan Koen La gae).
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
17
W 12 Toe pa ssinge n met a cti ve rend e werkvo r me n voor d e tweed e graa d . Iris Van Keer
Een B yzan tijn se keizer en zij n g evolg . K ijken e n zien n aar ee n icon ogra fi sc he bro n. He t O smaan se rij k. S ta ndpl aat sgebo nde nh eid.
Bie Reusens va n 1 4 u3 0 t ot 1 5 u4 0 Info rm atiev e s es sie m et k a ns om vr a ge n t e st e llen- uitwiss elin g r efle ctie be st pr actic e de eln em ers
Iris Van Keer presenteert op de achtste netwerkdag een mix van creatieve activerende werkvormen met lesitems voor zowel het derde als het vierde jaar. Rode draad: van hoekenwerk, over simulaties, tot een interactief spel. Lesonderwerpen 3de jaar: 1 Focus: een dag in een middeleeuwse stad(spel) 2 rond de kruistochten 11de-13de eeuw (gebaseerd op Historia 3 TSO) heeft Iris verschillende kaartjes waarbij elke leerling van de klas een kruisvaarder was + kaart waarop ze hun kruistocht moesten aanduiden. 3 Romaanse en gotische kunst (11de-13de eeuw): werken met onder meer parallel groepswerk met eurobriefjes (gebaseerd op Historia 3 TSO en ASO handboek). Lesonderwerpen 4de jaar: 1 Verenigde Staten: land van vrijheid en gelijkheid (gebaseerd op Historia 4 TSO): hierrond een spel dat een kruising is tussen trivial persuit en ganzenbord. Dit spel duurt ruim 2 lesuren en omvat een volledige onderzoeksles uit het handboek. 2 Kinderen in de 16de en 17de eeuw: spel van 1 lesuur waarbij leerlingen zelf speelgoed uit die periode ontdekken. 3 De Nederlanden van eenheid naar scheiding: leerlingen puzzelen zelf een stamboom in elkaar om de Habsburgse dynastie te weten te komen. 4 Een hoekenwerk rond volkscultuur (gebaseerd op Historia 4 ASO). Bie Reusens is in deze workshop gespreksleider (stuurgroep). Afhankelijk van wie hier inschrijft presenteert ze ook hier op eenvoudige vraag twee krachtige bijdragen uit haar lespraktijk die je ook kan lezen bij W 6: 3 de jaar. E en B yzan tijn se keizer en zij n g e volg . Kijken en zi en na ar e en icon ogra fi sc he bro n. 4 de jaar. He t rij k van de tulp en de h alve m aan. He t O smaa nse rij k. Sta ndpl aatsg ebo nde nhei d. Afsluitende reflectie en uitwisseling best practice derde en vierde jaar van de deelnemers o.l.v. stuurgroep tweede graad. Doelgroep: leraren tweede graad Iris Van Keer is master geschiedenis UA, leerkracht Maris Stella, Borgerhout Bie Reusens is master geschiedenis, leerkracht geschiedenis tweede en derde graad, Pulhof, Berchem.
W 13 (= 7 bi s) Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
18
Het lesmat eriaal w ordt telkens aangeboden. HOE INSCHRIJVEN?
Prijs 50 € Syllabus wordt apart v errek end. Inschrijven kan t ot 7 okt ober 2013 - 10 uur Inschrijven via www.dsko.be voor scholen, aangesloten bij DPB Antwerpen. Voor alle info of hulp bij het inschrijven, contacteer Carine Verrept. Je kan ook bij haar terecht indien je als niet bij DPB A aangesloten leraar geschiedenis toch wil deelnemen. Bel vanaf 19 augustus naar Carine Verrept (schooluren-03 5439705) en zij loodst je doorheen de inschrijving nadat ze al je gegevens heeft. Mailen kan ook:
[email protected] Annulatievoorwaarden:- annulatie: vanaf 4 weken tot 10 dagen voor datum: te betalen 20% van het bedrag.- annulatie: 10 dagen voor datum: volledig bedrag te betalen tenzij schriftelijk bewijs met gegronde redenen (bijv. doktersbewijs)
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
19 Inschri jven doe je voor de he le dag . De twee sessies van de voo rm iddag z ijn ge meensc happelijk . Je hebt keuzemoge lijkhe id voo r de na middag . D e twee workshops d ie je wi l volgen duid je aan bi j het insch ri jven. E r zijn e r zes voor en zes na de pauze. Eén loopt ove r de hele nam iddag: enke l de basisople iding bouws tenen samenwerkend/coöpe rat ief le ren voor le raren gesc hiedenis van alle graden (W 2) is een lange wo rkshop. De pauze val t e r middeni n. Je vindt de info om te kunnen kiezen zowel in de dagorde als in het overzich t hierboven. Wil je daa r info rme ren voo ralee r in te sch ri jven. Bij het inschri jven is enkel een gedeelte van deze zelfde in fo herhaald . Je kri jgt na het aanklikken van je keuze en na knop inschrijven een bericht we lke workshop(s ) je gekozen heb t. De ordening van de wo rkshops van de na middag is zo dat je pe r school/vakgroep van elke graad en ook van de workshops voor alle graden een relevante keuze kan maken (+ mate riaa l binnenha len in je vakgroep ) indien j e tijd ig a fspreek t met je vakcollega s w ie wat volg t
Voor andere vragen en info over deze n etwerk dag 8 gesc hiedenis DPB A:
[email protected] Waar? Bereikbaarheid? DSKO Diocesane Pedagogische Begeleidingsdienst No orderl aan 10 8 203 0 An tw erpe n Bereikb aarh eid Met d e wage n Er is parkeergelegenheid aan de Noorderlaan 108 (vooringang) en aan de Canadalaan (achteringang). Met h et op enb aar v ervo er Het station Luchtbal ligt op 13 minuten wandelafstand van het DSKO. Je wandelt langs de Columbiastraat/Canadalaan naar het DSKO. Zie www.railtime.be Verschillende bussen stoppen op de Noorderlaan, de Canadalaan en de Santiagostraat. Tram 6 stopt aan het kruispunt Noorderlaan/Groenendaallaan ‒ ter hoogte van Kinepolis. Van hieruit is het nog 10 minuten stappen. Zie www.delijn.be
Netwerkdag 8 geschiedenis
2013 10 10
www.dsko.be
netwerkdag 8 geschiedenis DPB A: multiperspectiviteit, hefboom voor historisch denken en historisch redeneren via de kracht van de leraar dagorde 2013 10 10 08u30-09u00 09u00-10u40
onthaal Sessie 1
Arie WILSCHUT Hoe kan de leerling, met het heden in de rugzak, leren omgaan met de gezichtspunten van de vele historische periodes?
10u40-11u00 11u00-12u00
pauze Paul JANSSENSWILLEN Multiperspectiviteit: diamant van de geschiedenisdidactiek
Sessie 2
12u00-12u50
broodjeslunch - markt projecten en boeken 1
12u50-14u10
Workshop reeks 1
2, dl 1
De Congolese Opleiding coöperatief soldaten in het leren: de didactische Belgisch leger in WO I bouwstenen
Focus
Historisch denken in de eerste graad: yes, we can
5 P
U X
Invalshoeken 'kijken en luisteren' naar audiovisueel materiaal voor elk leerjaar/ via 'China'
G1
G2
G3 X
6 P X
U X
Beleving invasie en bezetting WO I/ Vernieuwend bronmateriaal: parochieverslagen
G1
G2 X
G3
7 P X
U X
Een coöperatief groepswerk ancien régime/ Geschiedenis bij multiculturele groepen
G1 G2 G3 P U X X X X D Historisch denken en redeneren, wat is dat?
pauze - markt projecten en boeken 8
Doelgroep
4
G1 G2 G3 P U G1 G2 G3 P U G1 G2 G3 P U G1 G2 G3 X X X X X X X X X X
14u10-14u30
14u30-15u40
3
Workshop reeks 2
2, dl 2
G1 G2 G3 P U X X X Op zoek naar gesneuvelde Belgische soldaten (WO I)
9 (= 3 bis)
10 (= 4 bis)
G1 G2 G3 P U G1 G2 G3 X X X X X Opleiding coöperatief leren: de didactische bouwstenen
Historisch denken in de eerste graad: yes, we can
P
11 U X
Invalshoeken 'kijken en luisteren' naar audiovisueel materiaal voor elk leerjaar/ via 'China'
G1
G2
G3 X
12 P X
U
Multiperspectiviteit en geschiedenis van WO I, holocaust, migratie 19de-20ste eeuw (vijfde en zesde jaar ASO KSO 2u/w)
G1
G2 X
G3
13 (= 7 bis) P
U X
G1 G2 G3 P U X X X X D
Toepassingen met Historisch denken en activerende werkvormen voor redeneren, wat is dat? de 2de graad
G: graad: G 1, 2, 3 : graad voor geschiedenis, telkens met bijdragen voor zowel TSO, KSO, ASO als eerste graad, tenzij anders vermeld P: project: ook geschikt voor projecten. Kan ook in een andere graad. U: uitwisseling: in deze workshop is er ruimte voor reflectie en uitwisseling van je eigen ervaringen en best practice, o.l.v. leden van de stuurgroep
(voor de W per G).
.
