Moldavië laverend tussen Oost en West: Europese aspiraties in Ruslands nabije buitenland

Moldavië laverend tussen Oost en West: Europese aspiraties in Ruslands nabije buitenland

Moldavië laverend tussen Oost en West: Europese aspiraties in Ruslands nabije buitenland Drs. E. Sportel 23 november 2009 Introductie De aandacht voor Moldavië is na de verkiezingen van 5 april 2009 en de daarop volgende protesten op 7 april, erg toegenomen. Ik heb dat zelf aan de levende lijve ondervonden, want plotseling was er vraag naar kennis over Moldavië en antwoorden op de vraag over wat daar nu precies aan de hand was. Zodoende leek er wat meer interesse naar Moldavië op gang te komen. Moldavië is een land dat zich letterlijk en figuurlijk bevindt tussen de grenzen van Oost en West. Dat heeft ook zijn weerslag gehad op de koers die Moldavië wil varen. Daar zal ik het vanavond in grote lijnen over hebben. De aanleiding hiervoor is dus nogmaals de verkiezingen van 5 april 2009. De communistische partij, sinds 8 jaar de grootste partij in Moldavië, hebben deze verkiezingen met grote voorsprong gewonnen. In eerste instantie zouden zij weer een 2/3 meerderheid in het parlement krijgen, wat inhoudt dat ze wederom de president zouden mogen kiezen. De protesten die daarop volgden zijn heel verschillend geïnterpreteerd. Het is voor mij ook moeilijk om de waarheid hiervan te herleiden. Al snel werd gesuggereerd dat dit de nieuwe revolutie zou zijn. Tevens werden de protesten omgedoopt tot de twitterrevolutie, omdat veel jongeren via twitter (een contactmiddel op internet) opgeroepen werden om te gaan protesteren. Ik heb van vrienden, kennissen en collega’s in Moldavië begrepen dat de jongeren vooral wilden laten zien dat zijn zich niet communistisch voelen en zij, in weerslag met de overgrote meerderheid die wel op de communisten stemde, duidelijk wilden maken dat er in Moldavië ook een grote minderheid is die zich niet geaffilieerd voelt met de communisten. Daarom waren het met name jongeren die de straat op gingen. Is hier dan sprake van een generatieconflict? Conflict is in deze context een groot woord, maar er is wel heel duidelijk een electorale scheiding te ontdekken tussen de wat ouderen en de jongeren. Daarbij zijn de ouderen, die op het platteland wonen, geneigd op de communisten te stemmen, ook door de manier waarop ze aan informatie komen. Rusland speelt daarin ook een kleine rol, want in die tijd waren de pensioenen tenminste gegarandeerd en dat is sinds Moldavië een zogenaamde democratie aan het worden is, niet meer het geval. De communistische partij heeft dit tot een van zijn speerpunten gemaakt. De jongeren hebben hun blik wat meer op het westen gericht en tijdens de protesten wilden ze dat duidelijk laten merken. Het vreedzame protest liep uiteindelijk uit de hand. We hebben dat kunnen zien op het journaal en CNN. De agressie en het fanatisme dat ik op televisie zag was een vreemde gewaarwording voor mij, aangezien ik tijdens mijn bezoeken juist een indruk kreeg van defaitisme en dat de jongeren zich er al bij neer hadden gelegd dat het niet beter werd. De jongeren vonden wel dat er hervormd moest worden, maar wisten niet hoe dit aan te pakken zolang de communisten aan de macht waren en Rusland op de achtergrond meekeek en zolang het systeem niet echt in staat was om tot echte hervorming over te gaan. De speculaties daaromtrent zal ik u besparen. Ik werk ook in Georgië, waar de Russische invloed ook groot is. Ook daar hebben de beschuldigingen richting oppositie of president een zweem van complot, de betere James Bondverhalen, noem ik het altijd maar. In Moldavië is dat niet anders. De geruchten zijn enorm. Er is nu een onderzoek, gefinancierd door de Europese Commissie, gaande dat onafhankelijk moet onderzoeken wat er precies gebeurd is tijdens de protesten en wie er precies

2


schuldig aan zijn. De verwachting is dat dit onderzoek zeker anderhalf jaar gaat duren. Een duidelijk zichtbaar kenmerk van de protesten, waren de vlaggen. De jongere garde zwaaide met vlaggen van Moldavië, de Europese Unie, maar ook van Roemenië. De reacties van de toenmalige president, Vladimir Voronin, de leider van de communistische partij, waren specifiek gericht op Roemenië. Roemenië werd beschuldigd van het orchestreren van een staatsgreep. Er werd direct hard ingegrepen door Voronin: De ambassadeur werd persoonlijk non-grata verklaard en er werd een visumplicht ingesteld voor Roemenen, terwijl EU-burgers geen visumplicht hebben in Moldavië. Op de achtergrond waren de reacties van de Russen veelzeggend. Ze steunden deze beschuldigingen van de president, hoewel ze eigenlijk totaal geen bewijs hadden. Deze reactie werd dan ook niet rechtstreeks onderschreven door het Kremlin (Medvedev-Poetin), maar wel door de hoge Kremlin-officials en de Doema. Een bijzonder spel was dus op de wagen, vooral voor mensen die voor het eerst in aanraking kwamen met het land Moldavië en wat zich daar afspeelde. Wellicht waren er daarom zoveel geruchten en theorieën over revolutie en coupes. Geografie van Moldavië Ik zal nu proberen uiteen te zetten hoe dit soort zaken in Moldavië tot stand konden komen. Moldavië heeft niet alleen qua ligging, maar ook qua positionering van het buitenlands beleid altijd gebalanceerd tussen Oost en West. Figuur 1 laat direct de belangrijke geostrategische ligging van Moldavië zien.

3


Figuur 1. Kaart van Moldavie Moldavië is een klein land, met 4,3 miljoen inwoners. Dit zijn de officiële cijfers, onofficieel is dit getal waarschijnlijk lager omdat er een enorme uitstroom van de beroepsbevolking is naar West-Europa en Rusland om aan geld te komen. Moldavië is namelijk officieel het armste land van Europa, armer dan Albanië en Kosovo. Het ligt ingeklemd tussen Roemenië en Oekraïne, vlakbij de Zwarte Zee. Moldavië ligt dus op de grens van de EU en de NAVO, maar tegelijkertijd ook aan de grens met de voormalige Sovjet-Unie. Voor wat de belangrijke geostrategische ligging van Moldavië betreft, is tevens de kleine strook land aan de oostzijde van de rivier Dniester van belang. Dit is Transdniestrië, met als hoofdstad Tiraspol, een gebied dat zich heeft afgescheiden in 1990 en uiteindelijk, na een korte maar hevige oorlog, de facto onafhankelijk werd. Tot op heden staat Transdniestrië niet onder controle van Chisinau, de officiële hoofdstad van Moldavië. Transdniestrië is in al die jaren geworden tot een soort zwart gat. Het is onduidelijk wat daar precies gebeurt en er is geen controle van wie dan ook. Het is een smokkelaarnest, vanuit hier vindt veel handel in drugs, wapens, kip en suiker. Veel vrouwenhandel heeft Transdniestrië als oorsprong. Wat dat betreft is Transdniestrië een groot veiligheidsprobleem, niet alleen voor Moldavië, maar ook voor de EU. Transdniestrië ligt hemelsbreed namelijk ongeveer 100 km van de grens van de EU af. Dit zorgt er dus ook voor dat Moldavië geostrategisch erg belangrijk is.

4


Geschiedenis van Moldavië Feitelijk bestaan er de Republiek Moldavië (licht gearceerd, figuur 1) en de provincie Moldavië ten westen dat dus in Roemenië ligt. Vroeger waren de Republiek en de provincie een geheel. De eerste geschriften die over Moldavië spreken stammen uit de 15e eeuw. In deze eeuw is Moldavië een prinsendom en wordt het een regionale machtsfactor. Moldavië wierp zich in deze tijd onder leiding van Stefan de Grote op als bestrijder van onder andere de Turken en het drukte heel duidelijk een stempel op de regio. In de 16e eeuw ging de strijd tegen het Ottomaanse Rijk verloren. Daarop volgde drie eeuwen onder Ottomaans bewind. Na de Russisch-Turkse oorlogen werd Moldavië opgedeeld. Het stuk tussen de rivier de Prut, de huidige westelijke buitengrens van Moldavië, en de rivier Dniester (figuur 1) ging naar de Russen en het gebied ten westen ervan (de huidige provincie Moldavië in Roemenië) bleef onder Ottomaans bewind. Deze opdeling vond plaats in 1912. Deze periode werd gevolgd door een hevige campagne van Russificatie om de Moldavische identiteit in te tomen en het Russisch gebied te maken. Dit duurde tot aan de Eerste Wereldoorlog. Na de Eerste Wereldoorlog werd Moldavië onderdeel van het Koninkrijk Roemenië. De geschiedenis van Transdniestrië is compleet anders. In tegenstelling tot het gedeelte dat nu onder controle is van Chisinau, dat door de Russen in 1812 Bessarabië genoemd werd, werd Transdniestrië historisch nooit beschouwd als Roemeens of Roemeenstalig gebied. De Moldavische expansie, ook onder Stefan de Grote, ging nooit verder dan de rivier Dniester. Je vindt daar nog veel oude forten die bescherming boden tegen de Russen en Ottomanen. Dat was toen al heel duidelijk een scheidslijn. De Russische expansie in de 18e eeuw bereikte Transdniestrië wel. Daarvoor behoorde Transdniestrië altijd tot het Slavische gedeelte van het Rijk Kiev-Rus. Het Roemeense nationalisme heeft nooit enige interesse gehad in Transdniestrië. Een bekend gedicht van Mihai Eminescu, een Roemeense dichter, is daar een voorbeeld van. In zijn gedicht Doina wordt het Roemeense nationalisme beschreven. Hij schrijft over een grootRoemenië dat zich zou moeten uitstrekken van de Dniester in het oosten tot aan de Tisza in het westen. Oftewel, dat groot-Roemeense Rijk omvat Transdniestrië niet. Tot aan het begin van de 20e eeuw hebben Moldavië en Transdniestrië een compleet andere geschiedenis. Na de Eerste Wereldoorlog werd Transdniestrië echter door de Sovjet-Unie omgedoopt tot de Moldavische Autonome Sovjetrepubliek. Dit is de eerste keer dat Transdniestrië iets “Moldavisch” krijgt. Deze republiek werd door de Sovjet-Unie tot onderdeel van de Sovjetrepubliek Oekraïne gemaakt. De reden daarvoor is dat de Russen wilden laten zien dat er een apart soort Moldavië bestond dat niets met Roemenië had te maken, maar duidelijke banden met de Sovjet-Unie had. Er waren op den duur zelfs Russisch-Moldavische woordenboeken in omloop. Dit is frappant, omdat het Moldavisch feitelijk niets anders is dan een dialect van het Roemeens. De Sovjets wilden Moldavië lostrekken van Roemenië. Bessarabië, het Roemeens sprekende gedeelte van Moldavië, was echter tot aan WOII niet onder controle van de Sovjet-Unie. Allereerst was daar het Molotov-von Ribbentroppact, waarna de Sovjet-Unie Bessarabië binnenviel om het zogenaamd van Roemenië te bevrijden in 1940. In 1941 sluit Roemenië zich aan bij Duitsland. De Roemenen maken dankbaar gebruik van de Duitse aanval op de Sovjet-Unie door Bessarabië binnen te vallen, maar vervolgens ook de Dniester over te steken en in het huidige Transdniestrië Roemeens gezag te installeren. Dit ging niet zonder slag of stoot en er was zware onderdrukking van de Slavische bevolking in Transdniestrië. Uiteindelijk valt Rusland aan het eind van WOII Roemenië binnen en wordt Bessarabië geannexeerd. In 1947 wordt dit ook geformaliseerd. Vanaf dat moment is Bessarabië onderdeel van het Sovjetrijk en besluit Stalin Bessarabië en de Moldavische Autonome Sovjetrepubliek (het huidige Transdniestrië) samen te

5


voegen tot de Sovjetrepubliek Moldavië. Stalin was zich wel bewust van het Roemeense sentiment wat leefde onder de bevolking van het vroegere Bessarabië. Hij gaf de delen in het Noorden en aangrenzend aan de Zwarte Zee aan Oekraïne, waardoor Moldavië geen toegang meer had tot de Zwarte Zee. Stalin wilde hiermee het Roemeense nationalisme aan banden leggen en dit was het begin van een nieuwe campagne van hevige Russificatie, zoals deportatie van Roemenen, import van Russen en het verbieden van het in Latijnse schrift schrijven van Roemeens, zoals dat gebruikelijk was. Alleen het cyrillische schrift werd toegestaan, slechts om aan te geven dat het anders was dan het Roemeens en om de notie van het aan de Russen gelieerde Moldavië kracht bij te zetten. Stalin vertrouwde de Roemeense Moldaviërs echter nog steeds niet en gaf de geïmporteerde of etnische Russen de machtsposities ten tijde van de SovjetUnie. De zware industrie, het economische centrum van het land, lag niet in de hoofdstad, maar in Transdniestrië. Zware industrie is te vinden in Dubasar en Ribnita, dat dus ten tijde van de Sovjet-Unie is geïnitieerd. Vrijwel alle politieke kopstukken in de Sovjetrepubliek Moldavië kwamen uit Transdniestrië en hadden vaak een Russische achtergrond. Toen Gorbatsjov aan de macht kwam en zijn Glasnost en Perestrojka doorvoerde, kwam in Moldavië het Moldavisch-Roemeense nationalisme weer op. De Slavische meerderheid in Transdniestrië bekeek dit met argusogen. Over het hele land gezien zijn zij echter in de minderheid. De etnische Moldaviërs, de Moldaviërs met een Roemeense achtergrond, waren duidelijk in de meerderheid en eisten hun recht als meerderheid op. Ze kwamen uiteindelijk aan de macht door semi-vrije verkiezingen. In 1989 werd de eerste, in die context, belangrijke wet aangenomen: het Moldavisch in het Latijnse alfabet werd weer als officiële staatstaal geïnstalleerd. In Transdniestrië werd zo de angst voor een unie met Roemenië gevoed. Vaak werd in populistische teksten WOII aangehaald, waarin de Roemenen huis hadden gehouden in Transdniestrië. Zo werd de angst gevoed dat dit weer zou kunnen gebeuren. In 1990 verklaarde Transdniestrië zich onafhankelijk. Ze scheidde zich af van het centrale gezag in Chisinau en na de val van de Sovjet-Unie in 1991 en de onafhankelijkheidsverklaring van Moldavië, verklaarde Transdniestrië zich nogmaals onafhankelijk. Aan beide zijden kwamen er verkiezingen, want Transdniestrië boycotte de verkiezingen in Moldavië en schreef eigen verkiezingen uit. In Moldavië won Mircea Snegur, iemand van Roemeense afkomst. In Transdniestrië won Igor Smirnov, een oud-vakbondsleider en kopstuk uit de regio. Smirnov is tot op de dag van vandaag de zogenaamde president van Transdniestrië. Transdniestrië wordt namelijk door geen enkel land ter wereld erkend, zelfs niet door Rusland. Onlangs hebben we gezien in de conflicten in Zuid-Ossetië, Abchazië en Georgië dat Rusland deze regio’s wel als onafhankelijk heeft erkend. Transdniestrië werd altijd in dit rijtje van conflicten in de voormalige Sovjet-Unie geschaard, maar Rusland is niet overgegaan tot erkenning van Transdniestrië. Officieel is Transdniestrië dus door geen enkel land ter wereld erkent, tenzij wij nu accepteren dat Zuid-Ossetië en Abchazië onafhankelijk zijn, want deze regio’s erkennen Transdniestrië wel. De facto kunnen we dus spreken van een president, maar die heeft totaal geen legitimiteit. De afscheiding van Transdniestrië was op dat moment min of meer een feit. De burgeroorlog van 1991-1992 De nieuwe staat Moldavië kon dat echter niet accepteren. Moldavië heeft eigenlijk geen geschiedenis van onafhankelijkheid gekend. In 1991 was dit voor het eerst het geval en wordt het land direct geconfronteerd met een enorm probleem. De grootste economische activiteiten speelden zich nog steeds af in Transdniestrië. Moldavië was destijds al een enorm arm land en kon de inkomsten die in Transdniestrië gegenereerd werden goed gebruiken. Feitelijk hadden ze deze economische basis meer dan nodig. De afscheiding van Transdniestrië, met al haar zware industrie en economische

6


inkomsten, was dus totaal onacceptabel. De situatie werd steeds meer op de spits gedreven. Over en weer werden geweldsincidenten gerapporteerd, met name rond de grens op Transdniestrisch gebied, waar militia’s van Transdniestrië politieposten aanvielen. Dat begon rond december 1991. Uiteindelijk besloot Chisinau in maart 1992 de controle over Transdniestrië te herstellen. Daar komt de parallel met Georgië weer om de hoek kijken. Wat Saakashvili onlangs heeft geprobeerd, probeerde Moldavië in 1992 ook. Beide acties mislukten. Het conflict escaleerde in 1992 en uiteindelijk heeft de burgeroorlog die erop volgde tot ongeveer 1000 doden geleid. In juni 1992 vonden er heftige gevechten plaats in de buurt van Bender (figuur 1), een grensplaats die feitelijk aan de Moldavische zijde van de rivier Dniester ligt, maar waar Transdniestrië destijds aanspraak op maakte. Dit is een stadsguerrilla geworden, waar de Russen uiteindelijk ingrepen en een staakt-het-vuren hebben afgedwongen. U vraagt zich af wat de Russen daar deden? De Russen waren in de Sovjettijd door de hele Sovjet-Unie gelegerd. In Transdniestrië was er een grote militaire aanwezigheid van het 14e Sovjetleger. In het Noorden van Transdniestrië zat een grote basis van het 14e leger van het zogenaamde Odessa military district. Een erg belangrijk district voor de Russen vanwege de toegang tot de Zwarte Zee en Oekraïne, politiek gezien de tweede belangrijkste Sovjetrepubliek destijds. Het betrof hier dus een divisie die behoorlijk op sterkte was. De manschappen waren goed getraind, er was veel materiaal aanwezig en het is deze divisie die de gevechten in Bender hebben beëindigd door te interveniëren aan de kant van de Transdniestrische milities. Er werd een staakt-het-vuren getekend en de gewelddadigheden werden beëindigd. Het frappante eraan is dat veel officieren van het 14e leger meermaals hebben gezegd dat zij de autoriteit van Moldavië niet accepteren en Transdniestrië zouden verdedigen mocht Moldavië het opeisen. Feitelijk is dit ook gebeurd. Er wonen nog steeds veel gepensioneerde officieren van het 14e leger in Transdniestrië. Halverwege de jaren ’90 is er een situatie ontstaan waarin deze officieren zich meer Transdniestrisch voelen dan Russisch en zich daarom ook min of meer hebben aangesloten bij de militia’s en zich tot doel hebben gesloten om, mocht er een escalatie komen van het conflict, de wapens weer op te pakken en aan de kant van de Transdniestriërs te gaan vechten. De vraag die nu na deze geschiedenis van Moldavië, Bessarabië en Transdniestrië luidt, is of we hier te maken hebben met een etnisch conflict, zoals we die in de jaren ’90 veel gezien hebben. Moskou was getriggerd om het MoldaviëTransdniestrië conflict etnisch te noemen. Als je de achtergronden schetst is daar op het eerste oog best wat voor te zeggen. Er is echter overeenstemming dat het hier geen etnisch conflict betreft. Het gaat hier meer om een socio-economisch conflict, een botsing tussen machtsstructuren, namelijk de oude Sovjet machtsstructuur en de nieuwe regering in Moldavië die zijn legitieme macht probeert op te eisen. De oude machthebbers uit de Sovjettijd, die vanuit hun Russische achtergrond benoemd werden, wilden graag vasthouden aan deze machtsposities vanwege alle voordelen die deze posities natuurlijk met zich meebrachten. Het beste argument echter om te bewijzen dat het hier niet om een etnisch conflict gaat, is door te wijzen op de woorden van Igor Smirnov, de zelfbenoemde president van Transdniestrië. Smirnov zelf heeft gezegd dat dit geen etnisch conflict is, maar een socio-economisch conflict. Transdniestrië accepteert hier niet dat de Moldaviërs het voor het zeggen hebben. Geen etnisch conflict dus. Dit is van belang om te beseffen, ook wanneer je kijkt richting oplossingen. Het staakt-het-vuren tussen Moldavië en Transdniestrië werd getekend in Moskou, tussen Boris Jeltsin en Snegur, de president van Moldavië. Op zich een vreemde situatie omdat Rusland sec niet betrokken was bij het conflict, maar toch was Rusland een van de partijen waarmee een staakt-het-vuren werd afgesloten. Transdniestrië was dus niet betrokken bij deze onderhandelingen. Door het staakt-het-

7


vuren gaf Chisinau de controle over Transdniestrië letterlijk op. Een onderdeel van het staakt-het-vuren was de komst van Russische vredestroepen. Tevens werd een begin gemaakt met het zoeken naar een oplossing van het conflict. Rusland positioneerde zichzelf als bemiddelaar. Moldavië wilde graag dat ook Roemenië als bemiddelaar benoemd werd. Dat heeft Rusland echter kunnen tegenhouden. Sindsdien zijn er veel pogingen ondernomen om tot een oplossing van het conflict te komen. Dit is erg interessante materie, maar te uitgebreid om nu te behandelen. Uiteindelijk, wanneer je het sec bekijkt, is het resultaat van al deze pogingen tot nu toe nul. De situatie van toen bestaat feitelijk nog steeds. Het klinkt wat kort door de bocht, maar eigenlijk is er nauwelijks beweging geweest. Er zijn veel pogingen gedaan en veel initiatieven naar voren geschoven. Het Kozak Memorandum Ik zal nu iets meer uitweiden over het initiatief in 2003, omdat dit initiatief zijn weerslag heeft op de relatie tussen Moldavië en Rusland enerzijds en Moldavië en Europa anderzijds. In 2003 nam Nederland de voorzittershamer van de OVSE over. Jaap de Hoop-Scheffer was toen nog minister van Buitenlandse Zaken. Nederland heeft toen direct het oplossen van het Transdniestriëconflict als prioriteit gesteld. Mede gezien het feit dat het hier dus niet om een etnisch conflict ging, hadden analytici ingeschat dat van alle zogenoemde bevroren conflicten in de voormalige Sovjet-Unie, waar Zuid-Ossetië, Abchazië, Georgië en Nagorno-Karabach ook toe behoorden, het Trandniestrieconflict het best oplosbaar zou zijn. Nederland zette daar dus vol op in. Door deze druk werd Rusland wakker geschud. Tot die tijd had Rusland in alle rust bemiddelingspogingen ondernomen en hadden de Russen, als zijnde belangrijkste actor in het onderhandelingsformat, de zaak goed in hun richting kunnen sturen. Nu schrok zelfs Poetin ervan. Normaal gesproken werd dit overgelaten aan de toenmalige Buitenlandse Zaken, dat toen nog geen powerministry was. Nu was Poetin zelf wakker geschud en besloot zich ermee te bemoeien. Hij benoemde een speciaal gezant, Dmitri Kozak, die eigenlijk achter de rug om van het bestaande bemiddelingsformat, namelijk RuslandOekraine-OVSE als bemiddelaars en Moldavië-Transdniestrië als partijen, een soort shuttlediplomatiek met de twee partijen zelf heeft weten te bewerkstelligen, zonder daarvan Oekraïne en de OVSE op de hoogte te stellen. Dit speelde zich ongeveer een half jaar af achter de schermen zonder dat het opgemerkt werd. Aan de andere kant werkte de OVSE ook heel hard aan een oplossing en bracht het initiatieven naar voren die redelijk succesvol leken te gaan worden. Op het moment echter dat de OVSEambassadeur naar de Russische ambassade kwam om een handtekening te vragen om voortgang te maken met de voorstellen die er toen lagen, trof de ambassadeur daar Kozak aan en kwam uit wat Rusland al die tijd aan het doen was. Het verhaal gaat dat de OVSE-ambassadeur kwam voor een handtekening, maar in plaats daarvan een ander voorstel van Kozak in zijn handen gedrukt kreeg. Het Kozak Memorandum in 2003 voorzag een federale structuur van Moldavië waarbij Transdniestrië een van de gebieden zou zijn. In de kleine lettertjes was echter voorzien dat er een onevenredige machtsstructuur zou ontstaan waarbij Transdniestrië alle besluitvorming van de republiek Moldavië zou kunnen blokkeren. Bovendien had Rusland in dit Kozak Memorandum verwerkt dat de Russische troepen nog zeker 30 jaar in Moldavië gestationeerd moesten zijn. Dit was iets dat de Moldavische regering in Chisinau absoluut niet wilde. Toch was Vladimir Voronin, de president van Moldavië, geneigd dit Memorandum te tekenen. Eigenlijk is het tot op de dag van vandaag een raadsel waarom hij dat heeft willen doen. De enige reden die ik kan verzinnen en ook meermaals heb gehoord in Moldavië, is dat het voorstel ook voorzag in democratische verkiezingen voor het gehele territoriale Moldavië, inclusief Transdniestrië dus. Voronin’s

8


moeder woonde in Transdniestrië en hij heeft gedacht dat hij dermate populair was dat hij de verkiezingen in Transdniestrië wel zou winnen. Daarmee nam hij voor lief dat de machtspositie van Chisinau ten opzichte van Tiraspol ondermijnd zou worden. Of hij begreep dat dat de consequentie was, is moeilijk in te schatten. Voronin is een man die zich altijd tot doel heeft gesteld om het conflict op te lossen. Hij heeft het altijd tot speerpunt gemaakt in verkiezingscampagnes. Inmiddels is hij na twee termijnen niet meer herkozen als president en is het hem niet gelukt het conflict op te lossen. Maar dit zou een reden kunnen zijn van waarom Voronin geneigd was het Memorandum te tekenen. Vervolgens volgde er zware druk van de VS en OVSE op Voronin om het Memorandum niet te tekenen, omdat dit een catastrofe zou zijn voor Moldavië. Ik heb later gesproken met de voormalige premier van Moldavië, een democraat, in 1998. Hij vertelde mij dat Voronin hem midden in de nacht opgebeld had en had gevraagd wat hij moest doen. Hij had gezegd dat hij het niet meer wist en als vriend om hulp vroeg. Dat is vreemd, want Voronin kwam van een andere partij dan de toenmalige premier. Deze heeft Voronin vervolgens geadviseerd het Memorandum niet te tekenen. Of dat uiteindelijk de doorslag heeft gegeven weet ik niet, maar het is in de marges van de politiek in Moldavië wel een interessante anekdote. Voronin besloot het Kozak Memorandum uiteindelijk niet te tekenen. Hij pakte midden in de nacht de telefoon en belde Poetin, die de volgende ochtend om 7:00 naar Chisinau zou vliegen waar een ceremonie op stapel stond voor het tekenen van het Memorandum, om het slechte nieuws te brengen. Enkele uren voor het vertrek van Poetin heeft Voronin dus alsnog afgebeld. Poetin was uiteraard not amused. Sindsdien is er in de onderhandelingen, afgezien van een paar kleine nieuwe poginkjes, niet veel veranderd. Moldavië heeft op een gegeven moment de onderhandelingstafel verlaten. Pogingen tot governance building measures leken op gang te komen, maar de deur naar nieuwe openingen in de situatie werd net zo hard weer dichtgeslagen. Weinig tot geen beweging dus, wanneer je in een zin de onderhandelingen sinds het conflict moet karakteriseren. Het geostrategische belang van Moldavië Een van de redenen voor waarom er weinig tot geen beweging is, heeft te maken met het geostrategische belang van Moldavië. Met name het belang van Rusland in Moldavië. Moldavië behoort in de ogen van Rusland tot het zogenoemde nabije buitenland: de invloedssfeer van Rusland, waarin ze vinden dat ze speciale belangen hebben die onderkend moeten worden door iedereen. Met name door het Westen, dat in dit nabije buitenland probeert te infiltreren. Moldavië is voor de Russen van groot geostrategisch belang, omdat het dichtbij de Balkan, Zuid-Oost Europa, de Zwarte Zee en dichtbij de zogenaamde warme wateren ligt, die Rusland van oudsher wilde bezitten. Moldavië ligt echter vooral dichtbij Oekraïne. Het belang van Oekraïne is misschien wel groter dan het belang van Moldavië. Het is voor de Russen van belang om in de een na belangrijkste Sovjetrepubliek, na Rusland zelf dus, een oogje in het zeil te houden. Heel veel van de Russische belangen in Moldavië zijn daardoor te verklaren. Waar de EU al jaren worstelt met hoe ze Moldavië en misschien wel meer voormalig Sovjetrepublieken moeten benaderen, heeft Rusland al sinds jaar en dag duidelijke strategieën. We zien dit in Georgië ook steeds meer naar de voorgrond komen, maar in Moldavië is dat eigenlijk niet anders. Ik zal een aantal specifieke zaken eruit lichten om aan te geven wat de Russische strategieën zijn om Moldavië binnen haar invloedssfeer te houden. Belangrijk is ten eerste de Russische militaire aanwezigheid in Transdniestrië. Daardoor wordt het conflict niet opgelost, blijft Moldavië dus instabiel en kan het feitelijk geen kant op. Moldavië is voor de NAVO en EU niet interessant om eventueel op te nemen. Daarnaast kan Moldavië geen goede politieke en economische ontwikkeling doormaken, omdat de

9


instabiliteit te groot is. De Russische militaire macht in Transdniestrië is echter ook van belang juist in het geval van Oekraïne. De status van het voormalige 14e leger is na de val van de Sovjet-Unie omgevormd toen de nieuwe realiteit rond 1994 ook bij het ministerie van defensie in Rusland door was gedrongen. Het 14e leger werd omgevormd tot een soort operational group. Sec is deze operational group nog steeds het 14e leger. Ze zijn nog steeds aanwezig in Transdniestrië met ongeveer 1200 troepen. Daaronder zijn vredestroepen aanwezig. Met deze vredestroepen hebben de Russen het staakthet-vuren in Moldavië bedongen, als een soort van bewaking van de grens. Op zich zijn 1200 troepen niet veel. Het gaat dan ook meer om het psychologische effect van deze troepen. Het heeft een psychologisch effect op Moldavië, omdat impliciet gesuggereerd wordt dat de sterkte van Transdniestrië groter is dan alleen het leger dat Transdniestrië inmiddels zelf op de been heeft gebracht. Psychologisch wellicht nog belangrijker is dat Oekraïne Russische troepen aan hun grens hebben. Dit effect kunnen wij misschien moeilijk begrijpen, maar wat na de inval van Rusland in Zuid-Ossetië in Oekraïne en Moldavië terdege is doorgedrongen. Rusland heeft in Georgië een gezicht laten zien dat voor het westen bij tijd en wijle als een verrassing kwam, of wellicht zelfs onbegrijpelijk was. Een gezicht dat ook onverwachts kwam, want waarom zou Rusland een conflict met het westen riskeren? Mijn indruk is dat het misschien wel niet van het grootste belang was het westen te laten zien hoe machtig Rusland nog steeds is. Ik heb het idee dat met name aan de zogenaamde afvallige voormalige Sovjetrepublieken moest worden laten zien hoe machtig Rusland nog steeds is. Die boodschap is in Moldavië en Oekraïne heel goed overgekomen. Deze landen zijn zich terdege bewust van de kracht van Rusland en ze hebben nu gezien dat Rusland niet te beroerd is in te grijpen als een bepaalde rode lijn wordt overgeschreden. Je kon dit duidelijk terugzien in de reacties van de Moldavische president op het gebeuren in Zuid-Ossetië. Heel terughoudend was zijn reactie, iets dat je eigenlijk niet verwachtte. In Oekraïne werd feitelijk ook niet hard gereageerd op de inval van de Russen. De reactie vanuit Kiev was meer diplomatiek dan je eigenlijk zou verwachten. In de marges van mijn werk krijg je e-mails van collega’s die contact hebben met Oekraïense officieren, die laten weten doodsbang te zijn dat Oekraïne als volgende aan de beurt is. Dat is de sfeer die op dat moment in Moldavië en Oekraïne heerste. Dit psychologische belang wordt wel eens onderschat, maar is in de betreffende landen duidelijk aanwezig en wordt zeker sinds de zomer van 2008 (begin van de oorlog in Zuid-Ossetië) des te meer gevoeld. Transdniestrië wil per se dat de Russische troepen blijven, omdat ze deze troepen als een waarborg voor hun veiligheid zien, hoewel er sinds 1992 geen gewelddadigheden zijn voorgekomen. Toch vinden de Transdniestriërs dat de Russen moeten blijven om hun veiligheid te garanderen. Wat ze feitelijk ook garanderen is hun de facto onafhankelijkheid, hetgeen Transdniestrië goed uitkomt. Dit is ook weer in het voordeel van de Russen, want zij wijzen erop dat Transdniestrië hen niet laten gaan. In 1990 is in Istanbul op een OVSE-top overeengekomen dat de Russische troepen daar weggetrokken moesten worden, inclusief het materiaal. De Russen spartelden eerst tegen door te zeggen dat er geen geld was. Er is toen een groot donorfonds opgezet, waar onder andere Nederland flink in heeft geïnvesteerd om de terugtocht toch mogelijk te maken. Er is destijds een begin gemaakt met de terugtrekking, maar nadien is deze toch gestagneerd, mede omdat grote groepen vrouwen uit Transdniestrië de spoorlijnen blokkeerden. Deze actie werd waarschijnlijk georganiseerd door het regime in Tiraspol. Voor de Russen was dit een mooie aanleiding om te zeggen dat Transdniestrië de terugtrekking tegenhield. Het gevolg is dat deze troepenmacht zich nog steeds in Transdniestrië bevindt. Rusland vindt overigens dat ze sinds 2007 aan hun verplichtingen van de OVSE-top in Instanbul (1990) hebben voldaan. Dat er nog steeds 1200 Russische troepen in Transdniestrië zijn, valt blijkbaar onder een regeling die de

10


Russen kennen en de rest niet. Volgens Rusland is het echter nu voor elkaar. Dat zorgt ervoor dat het zeer onduidelijk is, wat nu de status van deze 1200 troepen is. De Russen beweren dat het conflict niet opgelost is, maar bevroren. Zolang het conflict niet opgelost is, houden ze de troepen in Transdniestrië. Het conflict kan immers altijd weer oplaaien. Dit is echter een soort cirkelredenering. Juist omdat Moldavië zich neutraal acht en absoluut geen buitenlandse troepen op haar grondgebied wil hebben, is de aanwezigheid van de Russische troepen een van de redenen dat het conflict nog niet is opgelost. Een cirkelredenering dus die amper te doorbreken lijkt. Zoals al eerder gezegd zijn de vredestroepen een onderdeel van de Russische troepenmacht. Deze peace keeping force aan de de facto grens met Moldavië, bestaat uit Transdniestriërs, Moldaviërs, Oekraïners en Russen. De Russen beslaan echter het grootste segment van deze vredesmacht. In beginsel maakte Oekraïne geen deel uit van de vredesmacht, maar zijn daar later aan toegevoegd en hebben nu een waarnemersstatus. De Russische veiligheidsoperaties voldoen echter niet aan de internationale definitie die daarvoor geldt. Georgië hamerde daar erg op in de aanloop naar de conflicten met ZuidOssetië en Abchazië. Toen het conflict in Zuid-Ossetië escaleerde, heeft Georgië alleen het aantonen dat de Russische vredesoperaties niet dat predikaat mogen dragen als doelstelling gehaald. Dit is eigenlijk het enige dat Saakashvili bereikt heeft met zijn oorlog tegen Zuid-Ossetië. In Moldavië is dat feitelijk niet anders. Internationaal gezien halen de Russen de standaard voor een vredesoperatie niet. Rusland was niet onpartijdig in het conflict. Rusland is ook partijdig en er zijn veel geweldsincidenten. De Russen beredeneren echter het volgende: “Jullie kunnen wel vinden dat onze vredesoperaties niet aan jullie standaarden voldoen, maar wie heeft nu als enige de capaciteit en het inzicht in de regio om het conflict op de goede manier te volbrengen?” In het algemeen wijzen ze dan ook nog even fijntjes op alle gefaalde vredesmissies over de hele wereld die de VN of NAVO op touw heeft gezet. Dat zijn inderdaad niet allemaal succesverhalen. Daarna is voor de Russen de kous weer af. Een ander belangrijke punt waarin Rusland haar belangen veiligstelt en daarmee een soort strategie genoemd kan worden, is Rusland’s rol als bemiddelaar. Rusland is van het begin af aan een van de bemiddelaars in het conflict. In eerste instantie de enige, samen met OVSE. Later kwam Oekraïne erbij en kreeg de bemiddeling een pentalaterale format. Sinds 2005 hebben de VS en de EU een waarnemersstatus bij de onderhandelingen. Dan hebben we het over het 5+2 format. Feitelijk is Rusland de spil in de onderhandelingen, omdat ze direct macht uitoefenen op het regime in Tiraspol, hoewel dat de laatste jaren wel wat aan het afnemen is. Zeker in het begin was Igor Smirnov een soort zetbaas van de Russen. Daarnaast moet Rusland zelf achter een eventuele oplossing staan. In dat opzicht hebben ze alle kans om de onderhandelingen te laten lopen zoals zij willen. Tenslotte, OVSE is een van de bemiddelaars, maar Rusland is ook lid van de OVSE. De OVSE heeft het grote probleem dat veel beslissingen unaniem moeten worden genomen. Zeker de laatste jaren zie je nu dat Rusland heel duidelijk aanstuurt op een afgezwakte rol van de OVSE. Via hun zetel in de OVSE perken ze de rol van de OVSE bij de onderhandelingen in door bijvoorbeeld met het budget van de OVSE-missie in Moldavië te rommelen. Zo willen de Russen dit budget vaak niet goedkeuren. We hebben onlangs in Georgië gezien waar dit toe kan leiden. Een van de meest succesvolle en de op een na grootste OVSE-missie in Georgië werd door toedoen van de Russen gesloten, omdat ze het mandaat niet wilden verlengen. Op dit moment heeft Georgië dus geen OVSE-missie en gezien de situatie daar zou dat juist broodnodig zijn. Door interventie van de Russen echter, door hun lidmaatschap van de OVSE, is deze OVSE-missie dus geschiedenis. Dit voorbeeld van Georgië geeft aan dat de Russen dit ook in het onderhandelingsformat van Moldavië zouden kunnen doen. De Russen bepalen door hun lidmaatschap tot op zekere hoogte

11


hoe sterk de OVSE als onderhandelaar staat in dat 5+2 format. Op zich is het niet vreemd dat Rusland bij de onderhandelingen als bemiddelaar betrokken is. De theorieën echter die van bemiddeling uitgaan, zien bemiddelaars automatisch als neutraal of gaan er in ieder geval vanuit dat een bemiddelaar er baat bij heeft dat een conflict wordt opgelost. Wat mij betreft is dat hier niet het geval. Aangezien het worden van een bemiddelaar een zekere vorm van vrijblijvendheid over zich heen heeft (je moet maar zo gek zijn om te midden van de strijdende partijen voor een oplossing te willen zorgen), zijn ze vaak al blij dat iemand het überhaupt wil doen. Zeker gezien die vrijblijvendheid van een dergelijke rol als bemiddelaar, kan deze rol gemakkelijk misbruikt worden. Het is daarom in mijn optiek belangrijk om te kijken naar de eventuele belangen van een bemiddelaar bij het oplossen van een conflict en dat je er dus niet gevoeglijk vanuit gaat dat die belangen liggen bij de oplossing van het conflict. Bij de Russen is dat wat mij betreft heel duidelijk niet het geval. De Russen zijn gebaat bij de status quo zoals die er nu is, omdat het zorgt voor instabiliteit van een nieuwe staat die zijn eigen beleid wil bepalen en daar op deze manier niet aan toekomt. Bovendien zorgt het ervoor dat Rusland invloed houdt op Oekraïne. Het zorgt ervoor dat de Euro-Atlantische expansie, wat door de Russen duidelijk gezien wordt als een bedreiging, bemoeilijkt of misschien zelfs een halt toe geroepen wordt. Dit is een strategie die niet speciaal voor Moldavië is voorbehouden, maar een die we bijvoorbeeld ook in Georgië hebben gezien. Een ideale positie dus voor de Russen. Zij bepalen feitelijk vanwege hun sterke rol als bemiddelaar wat er met het conflict gebeurt. Zolang de Russen meer gebaat zijn bij een status quo, zoals de laatste jaren altijd zo geweest is om eerder genoemde redenen, zal het heel lastig worden om tot een oplossing te komen. De invloed die de Russen hebben op Transdniestrië is vanaf het begin heel groot en sluit uiteindelijk nauw aan op een andere strategie die de Russen hebben en voor meer landen gebruiken en nu zelfs een beetje voor de EU aan het gebruiken zijn. Rusland is van begin af aan erg scheutig geweest met het verstrekken van energie aan Transdniestrië. Moldavië is armste land van Europa en Transdniestrië heeft altijd gezegd dat ze veel rijker waren door de zware industrie. Wanneer je echter de staatsschuld van Moldavië vergelijkt ten opzichte van die van Transdniestrië, valt op dat de staatschuld van Transdniestrië onwaarschijnlijk hoog is. Transdniestrië heeft een torenhoge staatsschuld, die feitelijk voor 90% bestaat uit schulden aan Rusland voor energie. Dat schept natuurlijk een verplichting. Zo hebben de Russen heel slim als tegenbod feitelijk de controle en aandelen van alle zware industrie en belangrijke economische actoren in Transdniestrië overgenomen. Ze konden dit uiteraard niet weigeren, want we hebben eerder in Oekraïne en Wit-Rusland gezien wat er op zo’n moment gebeurt wanneer je met een gasschuld de Russen tegenspreekt. Het gas wordt dan gewoon opgeëist. Dat zou voor Transdniestrië het einde betekenen, waar Rusland uiteindelijk ook niet bij gebaat is. Er was echter weinig onderhandelingsruimte en dus zijn inmiddels de grote staalfabrieken en alle grote economische actoren in Russische handen. Op zich is dat geen nieuws omdat dergelijke zaken immers ook in Europa plaatsvinden, maar wanneer Moldavië ooit verenigd wordt, dan houdt dit in dat alle economie van enerlei waarde door de Russen gedomineerd zal worden. Daarmee kom je op een andere strategie die door Rusland veel gebruikt wordt, namelijk dat ze politiek en hun machtspositie als energieverstrekker heel duidelijk met elkaar mengen. Ook het direct proberen te beïnvloeden van het beleid in Moldavië is meermaals gebeurd. De bekendste voorbeelden zijn het dichtdraaien van de gaskraan naar Oekraïne en in januari 2006 is dit ook in Moldavië gebeurd. Niet geheel toevallig viel dit samen met het installeren van een Border Assistance Mission van de EU aan de buitengrens van Moldavië met Oekraïne. Dit is de grens die niet door Moldavië gecontroleerd wordt, maar waaruit veel smokkelwaar komt. Daar heeft de EU met Oekraïne een Border Assistance Mission

12


bedongen aan de zijde van Oekraïne, waardoor de enorme smokkelstroom ietwat ingedamd werd. Dit beviel de Russen niet en Transdniestrië al helemaal niet en de Russen besloten als reactie de gaskraan dicht te draaien. Dat leverde uiteraard veel problemen op in Moldavië omdat ze voor een groot gedeelte afhankelijk zijn van de Russen voor de toevoer van gas en olie. In datzelfde jaar werd tevens een boycot, op basis van gezondheidsklachten, op het Moldavische vlees en haar wijnen naar Rusland ingesteld. Dat was een enorme klap voor de Moldavische economie. De Moldavische wijn staat bekend als een van de beste van de voormalige Sovjet-Unie en 30% van het BNP van Moldavië bestaat uit wijnexport, waarvan 80% naar Rusland gaat. Eind 2006 werd deze boycot ingetrokken, maar de boodschap voor het arme en zwakke Moldavië was duidelijk. Vanaf 2006 was er bij de toenmalige president Voronin het besef dat het duidelijk overhellen naar het Westen, de nodige consequenties hadden die hem zo direct raakte dat hij vanaf dat moment inbond. Oftewel, de missie voor de Russen was geslaagd. Een ander opvallend fenomeen tijdens de protesten op 7 april 2009 waren de vlaggen van de EU en Roemenië. Ik heb het al gehad over de sterke link van Moldavië met Roemenië, en deze kwam tijdens de protesten ook weer naar de voorgrond. Veel Moldaviërs hebben Roemeense roots. Sinds Roemenië lid is van de EU is het voor de Moldaviërs erg interessant om deze wortels te gelde te maken. Ze zouden dan vrij kunnen reizen binnen de EU en aan het werk kunnen, hetgeen gezien de economische omstandigheden in Moldavië aantrekkelijk zou zijn. Voordat er sprake was van het Europese lidmaatschap van Roemenië werden nauwelijks Roemeense paspoorten verstrekt. De vraag ernaar was gering, maar de mogelijkheid was er al wel. Wanneer je Roemeense ouders of voorouders van voor 1940 had, dan kon je een Roemeens paspoort aanvragen. Tussen 1991 en 2005 hebben slechts 95.000 Moldaviërs dit gedaan. Sinds Roemenië daarentegen lid is van de EU zijn het aantal aanvragen nu al opgelopen naar 100.000 en de Roemeense president Băsescu schat dat ongeveer 800.000 tot 1.000.000 Moldaviërs in aanmerking komen voor een Roemeens paspoort. Roemenië heeft de wetgeving daarvoor versoepeld. Dit heeft vervolgens weer geleid tot een clash tussen Băsescu en Voronin. Voronin beschuldigde Roemenië ervan misbruik te maken van de Roemeense roots van de Moldavische bevolking om op deze manier de Moldavische identiteit en onafhankelijkheid te ondermijnen. De opening van verschillende consulaten in het zuiden en noorden van het land om de paspoortverstrekking beter te laten verlopen, werden geblokkeerd door Moldavië. Daar bovenop kwam nog de beschuldiging van de coupe na 7 april en ontstond een soort straatgevecht tussen Băsescu en Voronin in aanloop naar de verkiezingen in juli. Die verkiezingen werden gehouden omdat het parlement er niet in slaagde om in twee termijnen een president te kiezen, zodat de Moldaviërs uiteindelijk weer naar de stembus moesten. Băsescu heeft toen openlijk zijn steun uitgesproken voor de liberale partij. De liberale partij is de enige partij in Moldavië die zich positief heeft uitgelaten over een eventuele reunificatie met Roemenië. Dit was uiteraard tegen het zere been van Voronin. Băsescu heeft ook in interviews in de aanloop van de verkiezingen gezegd dat hij in de protesten in Chisinau veel parallellen zag met de protesten in Roemenië van 1989 en daarmee de toen zittende Voronin impliciet vergeleek met Ceauşescu. U kunt zich dus voorstellen dat de sfeer tussen Băsescu en Voronin niet al te best was. De nieuwe regering nu heeft duidelijk gezegd dat het de banden met Roemenië en Rusland wil aanhalen. In de jaren voor de nieuwe regering was de relatie tussen Roemenië en Moldavië echter zeer gespannen, terwijl de relatie tussen beide landen voor 1994, toen Moldavië zich aanmeldde bij het GOS, zeer goed was.

13


Recente ontwikkelingen en perspectieven Ik heb nu de spanningsvelden van Moldavië, met enerzijds de Roemeense achtergrond en anderzijds de invloed van de Russen, geschetst. De binnenlandse politiek in Moldavië nu verkeert in een situatie zoals hij in vele van de voormalige Sovjetrepublieken verkeert. Zoals vele Sovjetrepublieken twijfelt Moldavië over waar het heen wil. Willen we integratie met het westen en toetreden tot de EU, willen we richting NAVO of blijven we ons meer op het oosten richten, met name op Rusland. Dit laatste lijkt gezien de afhankelijkheid, met name op economisch gebied en in tijden van financiële crisis, erg logisch. Het enige dat Moldavië vanaf het begin klip-en-klaar heeft gezegd, is dat ze neutraal willen blijven. Dit zou te maken kunnen hebben met het feit dat ze de Russen niet voor het hoofd wilden stoten. Ze zeggen dat deze neutraliteit impliceert dat ze geen lid kunnen worden van de NAVO. Een duidelijke sneer echter naar de Russen is dat ze met behulp van deze neutraliteit niet kunnen toestaan dat er zich buitenlandse troepen op Moldavisch grondgebied bevinden. Het zorgt er dus echter ook voor dat Moldavië geen lid kan worden van de NAVO. Daar kan Rusland dus gerust op zijn. De contacten met de EU en het integreren in de EU lopen wel al langer. Er is nu een nieuwe regering aan de macht, maar het laveren van Moldavië tussen Oost en West is heel duidelijk zichtbaar in de laatste 8 jaar, waarin de communistische partij en Voronin aan de macht waren. Onder Voronin heeft er een enorme machtscentralisatie plaatsgevonden. Voronin heeft alle macht naar zich toegetrokken en feitelijk was Voronin de enige die in de laatste 8 jaar besluiten nam. Ik heb vanuit mijn werk met het Moldavische parlement dit meermaals van dichtbij meegemaakt. Zelfs beslissingen aangaande mijn niet al te omvangrijke project moesten via de grote baas gaan om überhaupt te mogen beginnen. Als ik Moldavische sprekers wilde hebben op mijn seminars, om met hen van gedachten en ervaringen te wisselen over het parlementaire stelsel en eventuele verbeteringen, dan moest dat allemaal via boven. Ik heb eenmaal meegemaakt dat een seminar met de defensiecommissie op het laatste moment afgeblazen werd omdat Voronin de volgende dag naar Brussel zou gaan om te praten met de EU over de voortgang van het één-Moldavië actieplan. Dit plan liep nogal wat achter en dus had Voronin het parlement verordonneerd die dag even snel 15 wetten aan te nemen. En dit gebeurde ook. Het is natuurlijk van de zotte dat een president het parlement verordonneert om in een middag even snel 15 wetten aan te nemen. Toch wilde Voronin onder de laatste 8 jaar van machtscentralisatie richting Europa. In 2005 had hij voor zijn herverkiezing de steun nodig van de coalitiepartij, omdat hij in zijn eentje niet de 2/3 meerderheid in het parlement die in Moldavië nodig is om een president te kiezen, kon behalen. De voorwaarde die door de coalitiepartij gesteld werd was dat Voronin zich moest conformeren aan de integratie met de Europese structuur. Daar ging hij mee akkoord, maar in de praktijk kwam daar niets van terecht en de machtscentralisatie ging onverminderd voort. Hij had zich voor de verkiezingen van 2005 opeens wel wat meer ingelaten met de EU, ook ingegeven vanwege het niet tekenen van het Kozak Memorandum waar de Russen uiteraard boos over waren. Voronin koos eieren voor zijn geld met zijn keuze voor het Westen, de verkiezingen in gedachten houdend. Liefst 2/3 van de mensen wilde Europese integratie en mede hierop is hij dus herkozen. Zoals ik al zei ging de machtscentralisatie echter gewoon door na 2005. Het geld van de EU kwam wel, de hervormingen in Moldavië niet of nauwelijks. In 2006 was er dus de crisis met de Russen en de jaren daarna heeft Voronin heel handig op het koord tussen het niet te ver gaan richting de EU en de Russen buiten de deur houden zonder ze verder te schofferen, gebalanceerd. Richting de verkiezingen van 2009 bleek Voronin de Russische kaart weer te spelen. In aanloop naar de verkiezingen werd Voronin plotseling gesignaleerd met de Russische minister van buitenlandse zaken

14


Lavrov, die voor het eerst in tijden naar Chisinau kwam. In juli 2009 werd Voronin ontboden bij Medvedev en Poetin. Het signaal naar de bevolking was natuurlijk duidelijk: Voronin komt met de groten der aarde aan tafel en die moeten we dus hebben. Op dat moment lag daar voor Voronin dus een kans en schoof hij aan tafel bij de Russen. Het laveren tussen Oost en West heeft zijn beleid altijd gekenmerkt. De barometer is vaak hoe het er met het conflict met Transdniestrië voorstaat. Dat is wat er de afgelopen acht jaar is gebeurd. Moldavië is in mijn optiek alleen maar minder democratisch geworden. Eerder noemde ik de verkiezingen van juli 2009. Deze zijn gewonnen door de Alliantie voor Europese Integratie, bestaande uit vier oppositiepartijen die zich verenigd hebben. “Gewonnen” is hierbij een groot woord, want we hebben het hier over een alliantie van partijen, terwijl de communistische partij nog steeds veruit de grootste is. De communistische partij behaalde echter 48 van de 101 zetels, de Alliantie 53. In april 2009 was dit nog precies andersom. Na hertelling had de communistische partij 60 zetels, één tekort om de president te mogen kiezen. Door een blokkade van de Alliantie kon er geen president gekozen worden en kwamen er nieuwe verkiezingen. Tegenwoordig is er een regering gevormd met een waarnemende president. De communisten moeten nu eigenlijk met zijn achten overlopen om een president te mogen kiezen. Dat is frappant genoeg een presidentskandidaat, de voormalige parlementsvoorzitter, die na de verkiezingen in april weggelopen is bij de communistische partij. De eerste ronde van de verkiezingen is nu geweest. De communisten zijn weggelopen bij de stemming, waardoor de eerste ronde mislukte. De tweede ronde gaat uiterlijk 10 december plaatsvinden. Wanneer ook deze mislukt, krijgt Moldavië voor de derde keer binnen een jaar verkiezingen, welke in 2010 dan zouden moeten plaatsvinden. Eind november 2008 ging het land op slot, vanwege de aankomende verkiezingen in april 2009. Er gebeurt dan vrijwel niets meer in het land. Niet alleen zijn parlementsleden niet meer te benaderen, maar zelfs complete overheidsapparaten gaan op slot. Na de verkiezingen is er de nasleep en ben je weer een tijd verder. Het zou zomaar kunnen dat er pas halverwege 2010 verkiezingen zijn, met alle voorbereidingen en nawerk dat erbij komt kijken. Daardoor zou het land twee jaar lang bestuurloos kunnen zijn. Er zijn in dat geval geen gesprekspartners voor enerzijds de EU en anderzijds Rusland. De broodnodige steun voor Moldavië zou daardoor niet volmondig op gang kan komen. Dit is een erg kwalijke zaak omdat de problemen die Moldavië kent wat mij betreft overstijgender zijn dan de vraag wie nu precies de president gaat leveren. Dan heb ik niet alleen over het conflict met Transdniestrië, maar met name over de economische situatie in Moldavië en het aantal competente mensen dat in hoog tempo het land verlaat om elders aan werk en geld te komen. Hopelijk wordt deze schrijnende situatie voor 10 december opgelost is wanneer een president gekozen wordt. Het is op dit moment niet te voorspellen of er daadwerkelijk een nieuwe president gekozen wordt. Gezien de tegenstelling tussen de communisten en de Alliantie zou het mij niet verbazen als er nieuwe verkiezingen moeten komen. Bovendien is de Alliantie ook niet eensgezind in haar standpunten. Stel dat er een president gekozen wordt, dan begint er wellicht een struggle tussen de partijen in de Alliantie. Moldavië staat wederom voor een tweesprong. Nu draait de keuze niet eens zozeer om een keuze voor Oost of West, maar puur om de keuze voor Moldavië zelf.

15

Moldavië laverend tussen Oost en West: Europese aspiraties in Ruslands nabije buitenland

Recommend Documents