Módosított miracidiumbújtatási eljárás schistosomiasis mansoni kimutatására

Módosított miracidiumbújtatási eljárás schistosomiasis mansoni kimutatására Dr. L E N G Y E L Anna Országos Közegészségügyi Intézet Parazitológiai Osztálya, Budapest "A modified m i r a c i d i u m hatching test for the detection of s c h i s t o s o m i a s i s s o n i " - L e n g y e l , A . - P a r a s i t . Hung. 8_. 37-40, 1975.

man­

A B S T R A C T . The method enables the investigation of the v i a b i l i t y of Sch. manso­ n i eggs i n the faeces. The technique is especially applicable when detection of m i l d infections o r a p a r a s i t o l o g i c a l assessment of the p o s t - t r e a t m e n t r e c o v e r y is needed.

Schistosomiasis mansoni esetekben az orvos t e e n d ő i t a k ü l ö n f é l e k l i n i k a i é s p a r a z i ­ t o l ó g i a i v i z s g á l a t o k e r e d m é n y e h a t á r o z z a meg. A p a r a z i t o l ó g i a i v i z s g á l a t o k a l a p v e t ő c é l ­ j a a schistosomiasis aktiv f e n n á l l á s á n a k i g a z o l á s a . Ennek m e g í t é l é s é b e n a s z é k l e t p a r a ­ zitológiai vizsgálata ma is megtartotta jelentőségét. A következőkben néhány széklet­ vizsgálati m ó d s z e r e l ő n y e i n e k é s h á t r á n y a i n a k r e c a p i t u l a t i o j a után, a pete é l ő vagy e l ­ halt állapotának m e g h a t á r o z á s á r a a m i r a c i d i u m b ú j t a t á s i m ó d s z e r alapján kialakított eljá­ r á s u n k a t i s m e r t e t j ü k . A m ó d s z e r t t r ó p u s i betegek v i z s g á l a t a k o r , i l l e t v e egy magyar cso­ p o r t b a n jelentkezett s c h i s t o s o m i a s i s mansoni esetek k l i n i k a i l e f o l y á s á n a k é s k e z e l é s é n e k p a r a z i t o l ó g i a i k ö v e t é s e s o r á n volt a l k a l m u n k kidolgozni (3, 7).

Módszertani áttekintés A s z é k l e t v i z s g á l a t i m ó d s z e r e k k ö z ü l az e g y s z e r ű kenet csak igen s ú l y o s f e r t ő z é s f e l ­ d e r í t é s é r e alkalmas (2, 8). M a s s z í v schistosomiasis b e h u r c o l á s a a m é r s é k e l t é g ö v r e igen r i t k a ; a magunk m á s f é l é v t i z e d e s g y a k o r l a t á b a n egyetlen, d i r e k t kenettel k i m u t a t h a t ó i n ­ t e n z i t á s ú schistosoma f e r t ő z ö t t s é g g e l nem t a l á l k o z t u n k . K ö z e p e s s ú l y o s s á g ú , mérsékelt é s enyhe schistosomiasis d i a g n o s z t i z á l á s á r a leggyakrabban h a s z n á l t m ó d s z e r e k a s z e d i mentációs dúsitási eljárások. A parazitológiai l a b o r a t ó r i u m o k a szedimentációs dúsitás legkülönbözőbb változatait a l ­ k a l m a z z á k , r e n d s z e r i n t s a j á t tapasztalataik s z e r i n t i m ó d o s í t á s b a n . E m ó d s z e r e k l e g t ö b b ­ je a savak r o n c s o l ó , i l l e t v e az aldehydek k o a g u l á l ó é s az é t e r z s í r o l d ó h a t á s á n a k egye­ s í t é s é n alapszik, egyesekben e l ő z e t e s p e t e m o s á s s a l ( T E L E M A N N - R I T C H I E - f é l e m ó d s z e r , e c e t s a v a s - é t e r e s d ú s i t á s stb. ), A s z e d i m e n t á c i ó s d ú s i t á s o k diagnosztikai é r t é k e magas. E l ő n y ö s , hogy e l v é g z é s ü k h ö z viszonylag k i s m e n n y i s é g ű (2-3 g) s z é k l e t e l é g s é g e s . A r o n ­ c s o l á s é s o l d á s k ü l ö n ö s e n a sok v é r t é s n y á k o t t a r t a l m a z ó s z é k l e t e k v i z s g á l a t a k o r e l ő ­ n y ö s , e l ő s e g í t i a v é r r e l , i l l e t v e n y á k c á f á t o k k a l bevont p e t é k k i s z a b a d u l á s á t . Egyes sze­ d i m e n t á c i ó s d ú s i t á s o s e l j á r á s o k k é t s é g t e l e n h á t r á n y a , hogy a p e t é k e t kisebb-nagyobb m é r ­ t é k b e n k á r o s í t j a . Az á r t a l o m a peteburkot nem é r i n t i ; a pete nem d e f o r m á l ó d i k , a j e l ­ legzetes alak, n a g y s á g é s s z í n v á l t o z a t l a n m a r a d , A p e t e t a r t a l o m , a m i r a c i d i u m j e l l e g ­ zetes s t r u k t ú r á j a é s ezen b e l ü l k ü l ö n ö s e n a k i v á l a s z t ó r e n d s z e r r a j z o l a t a azonban r e n d ­ s z e r i n t e l m o s ó d o t t á v á l i k . A savas- vagy f o r m a l i n o s - é t e r e s b e h a t á s a m i r a c i d i u m o t e l ­ ö l i ; a l á r v a é l e t m ű k ö d é s é t j e l z ő finom m o z g á s o k , az e p i t h e l i u m o t b o r í t ó c s i l l ó s z ő r ö k é s csillóikkal a gyertyaláng lobogásához hasonló rezgést végző solenocyták aktivitása meg­ s z ű n i k . A m i r a c i d i u m m o z g á s á n a k m e g s z ű n t é t ő l eltekintve, a k á r o s o d á s nem minden pe­ t é b e n egyforma fokú é s j e l l e g ű . Az esetek t ö b b s é g é b e n a pete é l ő vagy elhalt á l l a p o t á ­ nak m e g h a t á r o z á s á t s z e d i m e n t á c i ó s d ú s i t á s u t á n n y e r t m i k r o s z k ó p o s k é p b e n m é g gyakor­ l o t t v i z s g á l ó sem d i a g n o s z t i z á l h a t j a b i z t o n s á g g a l . A m i r a c i d i u m k á r o s o d á s á t T E L E M A N N s z e r i n t i v i z s g á l a t o k b a n magunk is tapasztaltuk ( 1 , k é p ) . x

X A m i k r o s z k ó p o s f e l v é t e l e k e l k é s z í t é s é b e n nyújtott s e g í t s é g é r t d r . Z O L T A I L á s z l ó n a k helyt is k ö s z ö n e t e t mondok.

e

A z e g y s z e r ű s z e d i m e n t á c i ó s e l j á r á s (amely l é n y e g é t tekintve p e t e m o s á s ) e l ő n y e , hogy a p e t é k é l ő , t o r z u l a t l a n á l l a p o t b a n maradnak. A m i r a c i d i u m c s i l l ó s z ő r e i n e k m o z g á s a é s a l á n g s e j t e k a k t i v i t á s a az i l y e n e l j á r á s o k k a l n y e r t k é s z í t m é n y e k b e n nagy n a g y í t á s s a l rend­ s z e r i n t j ó l m e g f i g y e l h e t ő . Az e g y s z e r ű s z e d i m e n t á c i ó n a k ugyancsak sokfajta v á l t o z a t a van. A s z e d i m e n t á c i ó é s a c e n t r i f u g á l á s k o m b i n á c i ó j á n a l a p u l ó m ó d s z e r s z i n t é n magas diag­ n o s z t i k a i h a t á s f o k k a l h a s z n á l h a t ó (1). V a l a m e n n y i e g y s z e r ű s z e d i m e n t á c i ó s m ó d s z e r 10-15 g vagy t ö b b s z é k l e t f e l h a s z n á l á s á t i g é n y l i . A nagyobb m e n n y i s é g ű faeces a diagnosztikai b i z t o n s á g o t n ö v e l i , de a gyakorlatban az a n y a g b e k ü l d é s p r o b l é m á i é s a k é s z í t m é n y e k s z á ­ m á n a k növekedése miatt h á t r á n y t jelent. Az e g y s z e r ű s z e d i m e n t á c i ó s e l j á r á s e l ő n y e i t t o v á b b f e j l e s z t i a m i r a c i d i u m b ű j t a t á s (4), amely a p e t é b ő l kibújt e m b r y o k i m u t a t á s á r a s z o l g á l , így a pete é l ő á l l a p o t á n a k a b s z o l ú t b i z o n y í t é k á t adja. Az e l j á r á s t diagnosztikai, i l l e t v e e x p e r i m e n t á l i s m ó d s z e r k é n t hazai s z e r z ő k ( B A N K I , G y . , Z O L T A I , N . , Z O L T A I , L . ) m á r a hatvanas é v e k b e n a l k a l m a z t á k . x

A miracidium aktiválásában, a laboratóriumi eljárásban és t e r m é s z e t e s terjedési kö­ r ü l m é n y e k k ö z ö t t is a l a p v e t ő t é n y e z ő k a s z é k l e t f e l h í g u l á s a (az osmoticus n y o m á s c s ö k ­ k e n é s e ) , a f é n y h a t á s , i l l e t v e a m e g f e l e l ő h ő m é r s é k l e t . Ezek k ö z ü l a h ő m é r s é k l e t inga­ d o z á s a kisebb j e l e n t ő s é g ű (5). A m i r a c i d i u m o k k i b ú j á s a egy vagy n é h á n y ó r a alatt k ö v e t ­ kezik be. T e r ü l e t i k í s é r l e t e k t a n ú s á g a a l a p j á n a. k i b ú j á s k e z d ő é s b e f e j e z ő időpontja a s z é k l e t k o n z i s z t e n c i á j a s z e r i n t v á l t o z i k (6). Saját v i z s g á l a t a i n k b a n standard l a b o r a t ó r i u ­ m i k ö r ü l m é n y e k k ö z ö t t sem azonos i d ő b e n k ö v e t k e z e t t be a m i r a c i d i u m o k k i b ú j á s a . A k i ­ bújt m i r a c i d i u m o k s ö t é t l á t ó t é r e l ő t t , l u p é v a l v i z s g á l v a , m i n t v i l á g o s , gyorsan, 690-750 c m / ó r a s e b e s s é g g e l k ö r b e n ú s z k á l ó t e s t e c s k é k l á t h a t ó k . A k i b ú j á s i d ő p o n t j á n a k bizonyta­ l a n s á g a a l e o l v a s á s b a n n e h é z s é g e t jelent, b á r a s z a b a d o n ú s z ó p e r i ó d u s r e n d s z e r i n t m i n t ­ egy 16 ó r á i g is e l t a r t . Az e l ő z ő e k b e n i s m e r t e t e t t m ó d s z e r e k k e l n y e r t tapasztalatok u t á n a pete é l ő vagy e l ­ halt á l l a p o t á n a k m e g h a t á r o z á s á r a a m i r a c i d i u m b ú j t a t á s i e l j á r á s á l t a l u n k k i f e j l e s z t e t t m ó ­ d o s í t á s a bizonyult a legalkalmasabbnak.

Módszer Az e l j á r á s e l s ő f á z i s a megegyezik a m i r a c i d i u m b ű j t a t á s p e t e m o s á s i s z a k á v a l . A m á ­ sodik l é p é s b e n a v á l t o z t a t á s csak a h ű t é s i d ő t a r t a m á n a k m e g h o s s z a b b í t á s á b ó l á l l . A m ó ­ d o s í t á s l é n y e g é t a h a r m a d i k szakasz nyújtja, a l á r v a p o z i t i v h y d r o - , t h e r m o - é s photot a x i s á n a k jobb k i h a s z n á l á s á v a l . Az e l j á r á s menete a k ö v e t k e z ő : 3-4 g s z é k l e t m i n t á t 304 0 - s z e r e s m e n n y i s é g ű f i z i o l ó g i á s k o n y h a s ó o l d a t t a l feltöltünk. A d u r v á b b a l k a t r é s z e k e l ­ t á v o l í t á s á r a a szuszpenziót s z i t á n á t s z ű r j ü k . Az á t s z ű r t folyadékot ülepítő p o h á r b a önt­ jük, majd f i z i o l ó g i á s k o n y h a s ó o l d a t t a l addig mossuk, a m í g a f e l ü l ú s z ó t i s z t a nem lesz. K e v é s k i v é t e l t ő l eltekintve h á r o m s z o r i m o s á s t alkalmaztunk, egy-egy ü l e p e d é s i p e r i ó d u s i d ő t a r t a m á t 40 percben h a t á r o z t u k meg. A f e l ü l ú s z ó l e s z í v á s á t az ü l e d é k f e l e t t i s z i n t i g v i z l é g s z i v a t t y ú r a s z e r e l t hasas k i h ú z o t t p i p e t t á v a l v é g e z t ü k . (A d e k a n t á l á s e l l e n ő r z é s é r e magas p e t e t a r t a l m ú s z é k l e t v i z s g á l a t a k o r a f e l ü l ú s z ó f o l y a d é k o t p i p e t t á z á s u t á n teljes m e n n y i s é g b e n l e c e n t r i f u g á l v a m e g á l l a p í t o t t u k , hogy i l y e n i d ő t a r t a m ú ü l e p í t é s m e l l e t t a l e s z í v a t á s p e t e v e s z t e s é g e t nem okoz. ) A z u t o l s ó m o s ó f o l y a d é k l e s z í v á s a u t á n az ü l e d é k e t 4 ° C - o s , „előhűtött, k i s m e n n y i s é g ű c s a p v í z z e l öntjük f e l , majd a poharat f ó l i á v a l lefedve 16-18 ó r á n át h ű t ő s z e k r é n y b e n á l l n i hagyjuk. E z u t á n a f e l ü l ú s z ó t az ü l e d é k f e l e t t i s z i n ­ t i g l e s z í v j u k , majd az ü l e d é k e t k e v é s k é z m e l e g c s a p v í z z e l f e l ö n t v e , a poharat 2 ó r á r a X

BÁNKI, Gy. - Z O L T A I , N . - Z O L T A I , L . (1960): V i z s g á l a t o k a s c h i s t o s o m i a s i s hazai t e r j e d é s i l e h e t ő s é g é r e v o n a t k o z ó a n . - E l ő a d á s az O K I t u d o m á n y o s ü l é s é n .

1. k é p : K á r o s o d o t t Sch. 2. k é p : É r e t t ,

3. a), b) k é p : Sch. 38

mansoni pete

é l ő m i r a c i d i u m o t t a r t a l m a z ó Sch, mansoni p e t é k ,

mansoni pete

a m i r a c i d i u m k ü l ö n b ö z ő m o z g á s i szakaszaiban

37C-C-OS t e r m o s z t a t b a h e l y e z z ü k . Á l l á s u t á n az ü l e p í t ő p o h á r e g é s z t a r t a l m á t , n é h á n y m l . c s a p v í z z e l u t á n ö b l í t v e , k ú p o s c e n t r i f u g a c s ő b e öntjük át é s 2000 r . p. m . f o r d u l a t s z á m m a l 10 p e r c i g c e n t r i f u g á l j u k . A f e l ü l ú s z ó l e s z í v á s a u t á n - amennyiben e r r e s z ü k s é g van - az üledék e g é s z m e n n y i s é g é t vizsgáljuk. A m i k r o s z k ó p i z á l á s t ajánlatos a centrifugálás után azonnal e l v é g e z n i .

Eredmények A lefedett k é s z í t m é n y t k i s n a g y í t á s s a l v i z s g á l v a , az é l ő p e t é b e n a m i r a c i d i u m s z e r k e ­ z e t é n e k finom r a j z o l a t a s z é p e n l á t h a t ó (2. k é p ) . Nagy n a g y í t á s s a l a l á r v a - , i l l e t v e a l á n g ­ sejtek c s i l l a n g ó i n a k r e z g é s e j ó l m e g f i g y e l h e t ő . A petetokon b e l ü l a m i r a c i d i u m j e l l e g z e ­ tes m o z g á s á t m á r kis n a g y í t á s b a n m e g f i g y e l h e t j ü k (3a, b, k é p ) . Ö s s z e h ú z ó d á s k o r a m i ­ r a c i d i u m szinte b e f ű z ő d ö t t k é p l e t k é n t l á t h a t ó . A f é n y e r ő s s é g v á l t o z t a t á s á v a l (a kondenzor le-fel való m o z g a t á s a , a diaphragma s z ű k í t é s e - t á g í t á s a ) a m i r a c i d i u m m o z g á s a élénkül. I l y e n k o r a fény s t i m u l a t i v h a t á s a , i l l e t v e a l á r v á k p o z í t i v phototaxisa m i a t t gyakran f i ­ g y e l h e t j ü k meg a k i b ú j á s p i l l a n a t á t . A f r i s s e n kibújt m i r a c i d i u m o k (4. kép) á l t a l á b a n n é ­ h á n y m á s o d p e r c i g egyhelyben mozognak, majd c s i l l ó i k k a l é s t e s t ü k ö s s z e h ú z ó d á s á v a l - k i n y ú l á s á v a l (5. kép) nagy s e b e s s é g g e l ú s z n a k t o v a . A kibújt m i r a c i d i u m szerkezete csak r ö g z i t é s (hő, f o r m a l i n ) u t á n v i z s g á l h a t ó (6. kép). A m i r a c i d i u m k i b ú j á s a u t á n v i s s z a m a ­ radt, k i ü r ü l t petetok (7.kép) f e l d e r í t é s e t e r m é s z e t e s e n ugyancsak diagnosztikai é r t é k ű . M ó d s z e r ü n k e t T E L E M A N N - f é l e e l j á r á s s a l p á r h u z a m o s a n a l k a l m a z v a , s z á m o s esetben tudtunk a k t í v s c h i s t o s o m i a s i s t d i a g n o s z t i z á l n i olyankor i s , a m i k o r a s z e d i m e n t á c i ó s d ú s i ­ t á s n e g a t í v e r e d m é n y t adott. N é h á n y esetben a l k a l m u n k volt v i z s g á l a t i e r e d m é n y e i n k e t az immunfluorescens p r ó b á v a l kapott é r t é k e k k e l ö s s z e h a s o n l í t a n i . Két o l y a n b e t e g ü n k b e n , ahol az i m m u n o l ó g i a i r e a k c i ó , az 1:40, 1:80 t i t e r é r t é k a l a p j á n c s u p á n a schistosomiasis gyanúját vetette f e l , a m ó d s z e r ü n k k e l e g y i d e j ű l e g v é g z e t t v i z s g á l a t é l ő pete ü r ü l é s é t m u ­ tatta k i . V é l e m é n y ü n k abban f o g l a l h a t ó ö s s z e , hogy a m i r a c i d i u m b ú j t a t á s i e l j á r á s - nem a sze­ d i m e n t á c i ó s d ú s i t á s helyett, hanem azzal p a r a l l e l a l k a l m a z v a - n ö v e l h e t i a s c h i s t o s o m i a ­ sis diagnosztikai b i z t o n s á g á t é s l e h e t ő s é g e t ad az a k t í v f e r t ő z ö t t s é g f e n n á l l á s á n a k igazo­ lására.

összefoglalás A székletminta diluciójának és szedimentaciójának kombinálásával, a miracidiumbújta­ t á s i m ó d s z e r a l a p j á n kidolgozott e l j á r á s a l k a l m a s a Sch. mansoni p e t é k é l ő , i l l e t v e e l ­ halt á l l a p o t á n a k a m e g á l l a p í t á s á r a . A m ó d s z e r b e v á l t m i n d a könnyű f e r t ő z é s e k diagnosz­ t i z á l á s á r a , m i n d pedig g y ó g y k e z e l é s után az e r e d m é n y e s s é g p a r a z i t o l ó g i a i m e g í t é l é s é r e

Irodalom 1. BAROODY, B . J. - MOST, H . (1946): The r e l a t i v e efficiency of w a t e r centrifugal se­ dimentation and other methods of stool examination for diagnosis of schistosomia­ sis japonica. - J. L a b . C l i n . M e d . , 3_1. 815-823. 2.

BORDA, C . E . - P E L L E G R I N O , J. (1971): A n i m p r o v e d stool t h i c k smear technique for quantitative diagnosis of Schistosoma mansoni infection. - Rev, Inst, Med. T r o p . S.Paulo, J_3. 71-75.

4. 5. 6. 7.

kép: kép: kép: kép:

F r i s s e n kibújt m i r a c i d i u m Uszó miracidium M i r a c i d i u m f o r m a l i n o s f i x á l á s után K i ü r ü l t Sch. mansoni petetok

3. L E N G Y E L ,

A . - VÁRNAI,

4. NAUCK,. E . G . gart.

F . : K ö z l é s alatt.

(1962): L e h r b u c h der T r o p e n k r a n k h e i t e n .

- G. T h i e m e V e r l a g , Stutt­

5. P I T C H F O R D , R . J . - VISSER, P . S . (1972): Some observations on the hatching p a t t e r n of Schistosoma mansoni eggs. - A n n . T r o p . M e d . P a r a s i t . , 66. 399-407. 6. U P A T H A M , E . S .

(1972): R a p i d i t y and duration of hatching of St. L u c i a n Schistosoma

mansoni eggs i n outdoor habitats. 7. VÁRNAI,

F.

- LENGYEL,

8. WHO Techn. Rep. Ser. Geneva. Érkezett:

1975. 3.

5.

No.

- J . Helm.

46,

271-276.

A . : K ö z l é s alatt. 372: E p i d e m i o l o g y and c o n t r o l of s c h i s t o s o m i a s i s .

- 1967,

Dr. LENGYEL, A. Országos Közegészségügyi Intézet Parazitológiai Osztálya 1966 Budapest, G y á l i ut 2 - 6 .