Minirapportage biomaterialen
Arnoud Muizer Zoetermeer, juni 2013
ISBN-nummer
:
978-90-371-1067-8
Rapportnummer
:
A201325
Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap (www.ondernemerschap.nl)
Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: www.ondernemerschap.nl
De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia/EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia/EIM. Panteia/EIM aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden.
The responsibility for the contents of this report lies with Panteia/EIM. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia/EIM. Panteia/EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.
Inhoudsopgave
1
Inleiding
4
2
Bekendheid met en gebruik van biomaterialen
5
3
Vragen over biomaterialen
9
4
Conclusies
11
3
1
Inleiding
De druk om duurzaam te ondernemen neemt steeds meer toe. Veel bedrijven hebben een duurzaamheidsplan, nemen maatregelen gericht op energie-, afvalen CO 2 -reductie en maken ook een duurzaamheidscan of CO2 -footprint. Ook zijn bedrijven in toenemende mate bezig met het gebruik van duurzame materialen, maar bij veel bedrijven ontbreekt de kennis over duurzame materialen of hoe ze hun producten en/of verpakkingen kunnen verduurzamen. Met deze minirapportage wordt een eerste inzicht gegeven in de bekendheid van bedrijven met duurzame materialen ofwel biomaterialen, en het gebruik daarvan. Daarnaast wordt duidelijk gemaakt welk type vragen bedrijven hebben rond het gebruik van biomaterialen en het verduurzamen van verpakkingen. Deze inzichten zijn onder andere verzameld via een enquête, die door Panteia is uitgevoerd. Panteia heeft daarbij nauw samengewerkt met Syntens en met de Open Design Aanpak. Tijdens een evenement in Materia op 12 maart jl. hebben vervolgens een twintigtal bedrijven met concrete vragen over biomaterialen de kans gekregen om hun vraag te pitchen en om in contact te komen met leveranciers van kennis en materialen. Daarvoor hebben genoemde partijen nauw samengewerkt met DPI Value Centre en Food & Biobased Research van Wageningen UR. In het navolgende wordt allereerst ingegaan op de vraag wat exact wordt verstaan onder biomaterialen. Vervolgens wordt op grond van de uitkomsten van de enquête meer duidelijk over de bekendheid van bedrijven met biomaterialen en het gebruik daarvan. Vervolgens worden ook enkele voorbeelden van concrete vragen van bedrijven weergegeven.
4
2
Bekendheid met en gebruik van biomaterialen
Biomaterialen zijn biologisch afbreekbare kunststoffen die worden gemaakt uit organische stoffen, zoals maïs, aardappelen, rietsuiker, bieten e.d. De bron van de meeste van deze producten is hernieuwbaar. Biomaterialen worden in toenemende mate gebruikt als vervanger van plastics in producten en verpakkingen. In het najaar van 2012 hebben in totaal 108 bedrijven deelgenomen aan een webenquête van Panteia. De resultaten van de enquête geven een indruk van de bekendheid van bedrijven met biomaterialen het gebruik daarvan. Zo blijkt uit Figuur 1 dat 83% van de geënquêteerde bedrijven bekend is met biomaterialen. Het gebruik is echter een stuk lager: 24% past al biomaterialen toe, 42% past deze materialen nog niet toe, maar heeft wel interesse. Verder geeft 34% aan geen interesse te hebben in het toepassen van biomaterialen. Figuur 1
Bekendheid en gebruik van biomaterialen (N=108)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Bekenhei met biomaterialen
Past al biomaterialen toe
Past biomaterialen niet toe, maar heeft wel interesse
Past niet toe en heeft geen interesse
Bron: Pantia, 2013.
In Figuur 2 wordt duidelijk dat biomaterialen door de geënquêteerde bedrijven het meest worden toegepast in de producten die zij zelf maken en verkopen (46% van de bedrijven die biomaterialen toepassen) en in de producten die zij voor zichzelf of voor derden ontwerpen en ontwikkelen (50%). Een kwart van deze bedrijven past (ook) biomaterialen toe in hun verpakkingen.
5
Figuur 2
Past in enigerlei vorm biomaterialen toe (N=26) 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
In de producten die wij produceren en verkopen
In de producten die wij voor onszelf of voor derden ontwerpen en ontwikkelen
In onze verpakkingen
Bron: Panteia, 2013.
De huidige toepassers is vervolgens gevraagd of zij plannen hebben om meer te doen met biomaterialen. Uit Figuur 2 blijkt dat bijna 60% van de geënquêteerde bedrijven het gebruik van biomaterialen bij ontwerpen en ontwikkelen van producten verder wil vergroten. Ruim 40% wil dit ook in de producten die men produceert en verkoopt en 25% wil het gebruik van biomaterialen in hun verpakkingen vergroten. Figuur 3
Heeft plannen om biomaterialen meer toe te passen (N=26) 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
In de producten die wij produceren en verkopen
In de producten die wij voor onszelf of voor derden ontwerpen en ontwikkelen
In onze verpakkingen
Bron: Panteia, 2013.
6
Eenzelfde beeld is zichtbaar in Figuur 4. Van de bedrijven die nog geen biomaterialen toepassen, maar daar wel interesse in hebben, geeft 50% aan de toepassing te zoeken in producten die zij ontwerpen en ontwikkelen. Ruim 40% heeft interesse om biomaterialen toe te passen in de producten die men produceert en verkoopt, en 32% overweegt om deze materialen toe te passen in hun verpakkingen. Figuur 4
Heeft interesse om biomaterialen in enigerlei vorm toe te passen (N=42) 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
In de producten die wij produceren en verkopen
In de producten die wij voor onszelf of voor derden ontwerpen en ontwikkelen
In onze verpakkingen
Bron: Panteia, 2013.
De geënquêteerde bedrijven vormen waarschijnlijk geen realistische weergave van de totale bedrijvenpopulatie in Nederland. Het invullen van de enquête zal men wellicht hebben laten afhangen van het onderwerp van de enquête. Om toch een gevoel te krijgen voor de representativiteit van de steekproef zijn nog enkele algemene vragen gesteld. Zo geeft 49% aan een actief duurzaamheidsbeleid te voeren, heeft 13% een CO2footprint gemaakt en geeft 93% aan dat innovatie onderdeel uitmaakt van de bedrijfsstrategie. Verder heeft 81% in de afgelopen 3 jaar nieuwe producten of diensten op de markt gebracht, waarvan 85% (of 69% van alle bedrijven) nieuw voor het bedrijf en waarvan 64% (of 52% van alle bedrijven) nieuw voor Nederland. Daarnaast werkt 78% van de geënquêteerde bedrijven samen bij hun vernieuwingsinspanningen: 64% van alle bedrijven werkt samen met andere bedrijven, 29% met onderwijsinstellingen en 46% met kennisinstellingen. Verder is 55% van de geënquêteerden klant bij Syntens. De uitkomsten van een enquête onder een aselecte steekproef van MKBondernemingen laten zien dat 38% in de afgelopen drie jaar nieuwe producten of diensten op de markt heeft gebracht (43% in de industrie)1.
1
Meting in het MKB-Beleidspanel uitgevoerd door EIM, steekproef onder 2.000 bedrijven, 2013.
7
Op grond van bovenstaande getallen en de uitkomsten van deze laatste genoemde enquête kan worden gesteld dat vooral innovatieve bedrijven openstaan voor het toepassen van biomaterialen. Deze zijn duidelijk oververtegenwoordigd in de respons van de webenquête.
8
3
Vragen over biomaterialen
Tijdens de enquête is de bedrijven gevraagd of er concrete informatiebehoeften of vragen rond biomaterialen bestonden. Dat gold voor 31% van de bedrijven. Vervolgens zijn onder andere deze vragen als basis genomen voor de bijeenkomst op 12 maart in Materia, waarin in samenwerking met Syntens, Open Design Aanpak, DPI en WUR matches zijn gemaakt tussen deze vragen en aanbieders van kennis en materialen. In totaal waren ruim 60 deelnemers aanwezig, die de bijeenkomst met gemiddeld meer dan een 8 waardeerden. In het navolgende is een selectie weergegeven van de vragen die daar aan de orde zijn gekomen. Het geeft een beeld van het type vragen waar bedrijven mee worstelen. Het succes van de bijeenkomst geeft verder de behoefte aan om vanuit een goede vraagarticulatie matches tussen vraag en aanbod te maken. Verder is duidelijk geworden dat de toepassing van biomaterialen pas aan het begin staat. Er zullen nog vele vragen leven bij bedrijven. ‘Iedereen kent de zwarte plastic transporttrays voor planten wel. Welke partijen hebben ideeën over hoe je deze transporttrays van biomateriaal zou kunnen maken? In gewoon plastic worden ze veelal gemaakt voor eenmalig gebruik. De productiewijze is vacuümvormen. De belangrijkste eisen waar rekening mee gehouden moet worden zijn: vochtbestendigheid (planten zijn nat); stevigheid (worden gevuld met planten zo’n vijf tot zes keer op en af karren gezet/gehaald); vormvastheid (warmte/kou).’ ‘Tubes die te maken zijn van biologisch afbreekbaar materiaal dat wel hernieuwbaar is en niet ten koste gaat van landbouwgoederen/voedsel. Geen biologisch afbreekbaar materiaal vanwege de technische problemen rondom de (vocht)barrièreeigenschappen.’ ‘Een duurzame verpakking voor een speciaal biologisch ‘witflora’kaasje. Witflorakaas heeft een bijzondere verpakking nodig: de kaas moet ademen en niet uitdrogen. Meestal wordt daar een tweelaags materiaal voor gebruikt. Waspapier aan de binnenzijde en plastic met microperforatie aan de buitenzijde. De huidige verpakking wordt ingekocht als ‘camembert’papier, ook wel duplexpapier genoemd. De binnenste laag is vochtbestendig (soort waspapier), de buitenste laag bestaat uit PE-folie met microperforaties. Het papier laat vocht niet door en zuurstof wel. Is het mogelijk om deze eigenschappen te verenigen in een materiaal dat afbreekbaar is en tevens te bedrukken? Is er een leverancier in Nederland die dit soort verpakkingen kan produceren?’ ‘Duurzame verpakking voor wondverzorging gemaakt van natuurrubber. De huidige verpakking is een pvc-mapje/envelopje. De gewenste (meer duurzame) verpakking moet aan een aantal eisen voldoen: Materiaal moet waterafstotend zijn (voor outdoorgebruik). Inhoud moet zonder problemen meerdere malen erin en eruit gehaald kunnen worden, mag dus niet scheuren of breken.
9
Gebruik van heldere, herbruikbare zegel om verpakking te sluiten/openen. Helder (contact)materiaal. Afmeting huidige mapje zonder flap: 10×10 cm.’ ‘IJsproducent zoekt duurzame beker. De huidige ijsbeker is gemaakt van sustainable fsc-papier (niet gecertificeerd) met een polyethyleen coating van binnen. Het bedrijf wil de mogelijkheden onderzoeken voor een nieuwe duurzame beker met pla-coating.’ ‘Producent van koekjes gemaakt van 100% natuurlijke ingrediënten zoekt een duurzame verpakking waarin de koekjes zonder geur-, kleur- en smaakstoffen zo lang mogelijk houdbaar kunnen blijven. De koekjes zijn al bij diverse supermarkten te koop.’ ‘Een duurzame verpakking voor biobased bouwmaterialen. De bouwmaterialen bestaan o.a. uit plaatmateriaal en gevelbekleding gemaakt van laagwaardige reststromen (o.a. van vezels uit het eigen tuinbedrijf). Het gaat om vezelversterkt keramiek materiaal: afmetingen 4200 x 200 x 6 mm, ongeveer 240 stuks op een pallet. Het materiaal moet ook bescherming bieden tegen regen. Verder wordt er nog gezocht naar een biomateriaal dat kan dienen als bescherming tussen het plaatmateriaal in.’ ‘Een bedrijf dat meubelen en andere interieurstukken (verlichting e.d.) voor de private omgeving ontwerpt en op een zo eenvoudig mogelijke manier fabriceert, zoekt biomaterialen die daar geschikt voor zijn (of voor onderdelen daarvan). Andere vraag is of er van biologisch materiaal wapening toegevoegd kan worden.’ ‘Een digitaal printbedrijf zoekt duurzame materialen om op te kunnen printen en zijn bereid om eventueel te testen met de biomaterialen. Het gaat om digitale printtechnieken voor zwart-wit- en kleurenprinten van klein tot zeer groot formaat, op elke gewenste oplage (modern printerpark aanwezig). Er is ook een zeefdrukkerij, waardoor ze vrijwel ieder materiaal tot hoge volumes ook in exacte PMS-kleuren kunnen bedrukken.’ ‘Een ontwerpstudio die medische innovaties koppelt aan design voor de gezondheidszorg wil weten hoe het zit met het gebruik van biomaterialen in medische producten (zoals producten voor in de operatiekamer) en de hygiëne daarvan.’ ‘Een bedrijf dat exclusieve handgemaakte designertassen en accessoires van leer maakt, is op zoek naar biomaterialen die als alternatief kunnen dienen voor leer voor het maken van tassen en accessoires. Daarnaast zoekt men een duurzame verpakking voor luxe telefoonhoesjes: hele mooie luxe doosjes van biomaterialen.’
10
4
Conclusies
Deze minirapportage levert een eerste inzicht in de bekendheid en toepassing van biomaterialen en met name ook in de interesse die er bestaat voor deze materialen. Uit de vragen die bedrijven hebben blijkt dat er nog veel onbekendheid is over biomaterialen, over de kosten, materiaaleigenschappen etc. Het evenement dat op 12 maart is georganiseerd, leert niet alleen dat er veel vragen leven over biomaterialen, maar dat er ook veel kennis beschikbaar is in Nederland. Onder andere bij DPI Value Centre, bij Food & Biobased Research van WUR en bij Syntens kan veel kennis worden gehaald. Daarnaast zijn er ook veel private aanbieders van materialen en kennis over materialen. Daarnaast moet er echter nog veel kennis worden opgebouwd om zo producteigenschappen van biomaterialen verder te verbeteren en om te waarborgen dat de productie van de grondstoffen van biomaterialen niet ten koste gaat van voedselvoorraden. Uiteindelijk is het doel om met biomaterialen een echt duurzaam alternatief te bieden. De vraaggerichte aanpak van het evenement en de activiteiten daaraan voorafgaand hebben uiteindelijk tot een hoge waardering geleid. Daardoor is een roep ontstaan om het evenement regelmatig te herhalen. Daarnaast is de behoefte ontstaan om de bekendheid met, en de toepassing van biomaterialen te monitoren. Met de enquête is hier een eerste aanzet voor gegeven.
11
