Project 417.0001 Ontwikkelingvaneendatabankt.b.v.hetmicroscopischidentiteitsonderzoekvanagrarischeProdukten Projectleider: W.J.H.J.deJong
Rapport 96.19
MICROSCOPISCHE
april1996
IDENTIFICATIE VAN VERBODEN
DIERVOEDERS
W.J.H.J. deJong
afdeling: Microbiologie & Biotechniek
DLO-Rijks-Kwaliteitsinstituutvoor land-entuinbouwprodukten(RIKILT-DLO) Bornsesteeg45,6708PDWageningen Postbus 230,6700AEWageningen Telefoon 0317-475400 Telefax 0317-417717
INGREDIËNTEN
IN
Copyright 1996,DLO-Rijks-Kwaliteitsinstituutvoor land-entuinbouwprodukten (RIKILT-DLO) Overnamevande inhoud istoegestaan,mits metduidelijkebronvermelding.
VERZENDLIJST
INTERN: directeur programmaleiders (2x) in-enexternecommunicatie (2x) bibliotheek (4x) leesplank (2x) dr.J.P. Hoogland dr.J.deJong drs.W.J.H.J.deJong V.G.Z.Pinckaers L.G.T.M.Pricken J.J.M.Vliege EXTERN: Dienst Landbouwkundig Onderzoek Ministerie LNV,DirectieWetenschap en Kennisoverdracht Ministerie LNV,DirectieLandbouw (ir.G.dePeuter) MinisterieVWS,Veterinaire Hoofdinspectie (dr.W.Edel) ProduktschapvoorVeevoeder (ing.J.denHartog) Algemene Inspectie Dienst (dhr. J.H.Netjes) Belastingdienst/DouaneLaboratorium (drs.G.J.Sluis,drs.T.Knol) Europese Commissie, Directoraat Generaal voor de Landbouw, Directoraat VI/B11.1 Kwaliteit en Gezondheid (dr.J.Pérez-Lanzac) NederlandsNormalisatie-instituut,SecretariaatISO/TC34.SC10"Animalfeedingstuffs"(ir.R.J.Zwart)
ABSTRACT Microscopische identificatievanverboden ingrediënten indiervoeders Microscopial identification of prohibited ingredients inanimalfeeds (inDutch) Report 96.19
April1996
W.J.H.J.deJong StateInstitutefor Quality Control ofAgricultural Products(RIKILT-DLO) P.O.Box230,6700AEWageningen,the Netherlands 1table, 1annex,21pages,20references Microscopic examination isausefultechniqueforthe identification of ingredients inanimalfeeds. InEEC-regulations (Decision 91/516/EECandDecision92/508/EEC) someproducts are mentioned asprohibited ingredients inanimalfeeds. Inthisreportasurveyisgivenofmicroscopicalidentificationoftheingredientsasmentionedinthese EC-decisions. Relevant information is given of the origin, structure and characteristic features of prohibited products.
Keywords:prohibited ingredients, microscopical identification,animalfeeds.
INHOUD
biz
SAMENVATTING
5
1 INLEIDING
7
2 OVERZICHT VERBODEN INGREDIËNTEN 2.1 Faecaliën, urine en inhoud van het spijsverteringskanaal 2.2 Behandelde huiden, leer en afval daarvan 2.3 Behandelde zaden, planten en ander plantaardig teeltmateriaal 2.4 Behandeld hout en zaagsel 2.5 Zuiveringsslib 2.6 Vast stadsafval 2.7 Onbehandelde keukenafvallen 2.8 Verpakkingsmateriaal 3 MATERIAAL EN METHODEN 3.1 Monstermateriaal 3.2 Methoden van onderzoek 3.2.1 Monstervoorbereiding 3.2.2 Microscopisch onderzoek 3.2.3 Opnametechniek 4 RESULTATEN EN DISCUSSIE 4.1 Faecaliën, urine en inhoud van het spijsverteringskanaal 4.2 Behandelde huiden, leer en afval daarvan 4.3 Behandelde zaden, planten en ander plantaardig teeltmateriaal 4.4 Behandeld hout en zaagsel 4.5 Zuiveringsslib 4.6 Vast stadsafval 4.7 Onbehandelde keukenafvallen 4.8 Verpakkingsmateriaal
8 8 8 8 9 9 9 9 10 10 10 10 10 10 12 12 12 14 14 15 15 17 18 18
5 CONCLUSIES
19
LITERATUUR
20
BIJLAGE
SAMENVATTING Opgrondvanwettelijke regelingen (Beschikking91/156/EEGenBeschikking 92/508/EEG) ishet in de handel brengenvandiervoeders metbepaalde ingrediëntenverboden. Het betreft hier ingrediënten waarvan het gebruik vaninvloed kanzijn of isop de gezondheid van mens en dier. Hiertoe worden gerekend faecaliën, urine, inhoud van verteringsorganen van slachtdieren, leerafvallen, zaagsel met conserveringsmiddelen, zuiveringsslib, stadsafval, verpakkingsmaterialen e.a. De identificatie hiervanwordt zowel stereomicroscopisch (vergroting 8* tot 50*) als microscopisch (vergroting 100*,160*en400*) uitgevoerd.Bijhetmicroscopischonderzoekwordtgebruikgemaakt van verschillende insluitmiddelen en reagentia. Aan de hand van specifieke morfologische, anatomische enhistologische kenmerkenvindtdeidentificatieplaats. Inhetrapportwordteenbeschrijvinggegevenvandezewaarnemingengecombineerdmetrelevante gegevens uit deliteratuur perverboden ingrediënt. Naast de beschrijving van de verboden ingrediënten zijntevens met behulp van eenCCD-camera stereomicroscopischeopnamenhiervangemaakt.Dezezijnopgenomeninhet databankprogramma "Treasury"enuitgeprint meteenkleurenprinter (NEC-ColormatePS/80,300dpi). BIJLAGE Afbeeldingenvande belangrijksteverboden ingrediënten indiervoeders.
1 INLEIDING Inhet kader vande EU-diervoederwetgevingworden bepaalde eisengesteld aande produktendie indediervoedinggebruiktworden.Eendiervoederdientondermeereengunstige invloedtehebben opdedierlijkeproduktie.Hetmoetzuiver,deugdelijkenvangebruikelijkehandelskwaliteitzijnengeen gevaar opleverenvoor degezondheidvanmensendier [1]. Vanbepaalde produkten isbekenddatze-bijhet gebruik ervanindediervoeding -eennegatieve invloed hebben opdegezondheidvanmensendier. Opgrond hiervanisdoor deCommissie een lijstopgesteldvaningrediënten,waarvanhetgebruikinmengvoedersverbodenis.Dezeingrediënten wordengespecificeerdineenBijlage"Lijstvanverbodeningrediënten"bijdeBeschikking91/516/EEG [2]. In de lijst worden zeer uiteenlopende produkten genoemd zoals faecaliën, urine, inhoud van verteringsorganenvanslachtdieren,leerafvallen,metfytofarmaceutischeproduktenbehandeldezaden, met houtbeschermingsmiddelen behandeld hout en zaagsel en zuiveringsslib. Met Beschikking 91/516/EEG isde lijst vervolgens uitgebreid met behandelde huiden,vast stadsafval, onbehandeld afvalvaneetgelegenhedenenverpakkingsmateriaaluitdevoedingsmiddelenindustrie [3].(ZieTabel). TABEL: Overzichtvanverboden ingrediënten indiervoeders [2,3].
LIJSTVANVERBODEN INGREDIËNTEN 1.
Faecaliën, urine en de door het leegmaken of verwijderen van het spijsverteringskanaal vrijgekomen inhoud daarvan, ongeacht de behandeling die zij hebben ondergaan of het mengsel waarin zij zijn verwerkt.
2.
Behandelde huiden, leer inbegrepen, en afval daarvan.
3.
Na het oogsten met het oog op de bestemming ervan metfytofarmaceutische produkten behandelde zaden, planten of ander plantaardig teeltmateriaal, en daarvan afgeleide produkten.
4.
Met houtbeschermingsprodukten behandeld hout en zaagsel, alsmede afgeleide produkten van aldus behandeld hout en zaagsel.
5.
Slib van waterzuiveringsinrichtingen waarin afvalwater wordt behandeld.
6.
Vast stadsafval, bij voorbeeld huishoudelijk afval.
7.
Onbehandeld afval van eetgelegenheden, uitgezonderd voedingsmiddelen van plantaardige oorsprong, die, in verband met de versheid, ongeschikt worden geacht voor menselijke consumptie.
8.
Verpakkingen en delenvan verpakkingen afkomstig van het gebruik van produkten van de voedingsmiddelenindustrie.
Indit rapport worden korte beschrijvingen gegevenvan bovengenoemde verboden ingrediënten in diervoeders en de belangrijkste macroscopische (stereomicroscopische) en microscopische Kenmerkenwaarmee dezekunnenwordengeïdentificeerd.
2OVERZICHTVERBODENINGREDIËNTEN 2.1 Faecaliën, urineen inhoudvan het spijsverteringskanaal Faecaliën zijn de vaste uitwerpselen van mens of dier. Dierlijke uitwerpselen wordentoegepast als meststofc.q.organischbodemverbeterendmiddel.Dierlijkemestwordtingedeeldnaardiersoortzoals rundermest (stalmest), paardenmest, varkensmest of pluimveemest (kippenmest). In dierlijke mest kunnenookanderebestanddelenbijgemengdzijnzoalsgraanstro,houtzaagsel,turfmolmof-strooisel en houtkrullen [4]. Ook in gedroogde vorm behoort dierlijke mesttot de verboden ingrediënten in diervoeders. Urine en ook gier zijn de vloeibare uitwerpselen vanmensendier. Soms isgier gemengd metwat vaste mest enmet spoelwater. De inhoud van het spijsverteringskanaal (magen, darmen) wordt ook wel aangeduid met de term ongeboren mest. Deze mest is afkomstig uit slachterijen. Hij bestaat voornamelijk uit plantaardige bestanddelen uit het rantsoen van de dieren. Het produkt komt ook voor in diermeel, omdat het verwijderen van de maag- en darminhoud voor de verwerking van de kadavers niet altijd even zorgvuldig gebeurt. In het algemeen worden weinig plantaardige bestanddelen afkomstig uit het spijsverteringskanaal indiermeelgevonden. 2.2 Behandelde huiden, leer enafvaldaarvan Behandelde huiden zijn huiden diezijnvoorgelooid of gelooid,of dietot zeemleeroftot perkament zijnverwerkt.Hetlooiengeschiedtmetbepaaldehoutsoorten,schors,bladeren,enz.ofmetextracten daarvan (plantaardige looiing) of met anorganische zouten,zoals chroom-en ijzerzouten (minerale looiing). Dezeverschillende werkwijzenworden soms gecombineerd (gemengde looiing) [5]. Ledermeel bestaat uit gemalen snippers en ander afval van leder,van voorgelooide huiden of van kunstieder, dieontstaanzijn bijhetvervaardigenvanlederwaren.Stof en poeder vanleder ontstaat ook bij hetslijpenenschurenvanledervoor devervaardigingvanpeaudeSuède-weefsels[5]. Chroomleerenchroomleerafvallenkunnentengevolgevandebijhetlooiengebruiktechemicaliëntot enkele procenten (1-3%) chroom bevatten. Het vervoederen van chroomleerafval veroorzaakt een toenamevanhet chroomgehalte indeorganenenook indeeierenbij pluimveeeneenafnamevan het levendgewicht ende eierproduktie [6]. 2.3 Behandelde zaden,planten enander plantaardigteeltmateriaal Fytofarmaceutische produkten zoals insecticiden en fungiciden, die toegepast worden voor het behandelen (ontsmetten) vanzaden,plantenof ander plantaardigteeltmateriaal,zijn microscopisch niet te identificeren. Chemisch-analytisch onderzoek naar fytofarmaceutische produkten is hier noodzakelijk.
2.4 Behandeld hout enzaagsel Zaagselbestaatuitdoorhetzagendoorgesnedenenafgebrokenhoutvezels.Hetiseenafvalprodukt, datvanwegezijnzeer lageverteerbaarheid niet indediervoedingwordttoegepast [7]. Chemisch-analytisch onderzoek naar houtbeschermingsprodukten ishier noodzakelijk. 2.5 Zuiveringsslib Zuiveringsslib ishetbezinksel,datachterblijft bijdezuiveringvanhuishoudelijk, stedelijk,industrieel en ander afvalwater. Men onderscheidt vloeibaar slib (verpompbaar) en steekvast slib (niet verpompbaar) [8].Zuiveringsslib wordt bereid door het afvalwater te ontdoen van zand en grove bestanddelen en te beluchten na te zijn gemengd met actief slib. Hierdoor ontwikkelen zich slibvlokken,dienabezinkeninbezinkingtankswordenafgevoerd,gefiltreerd,gedroogd,gemalenen gezeefd. Zuiveringsslib kan naast organische stof ook zware metalen, arseen en ziekteveroorzakende organismen bevatten (Salmonella sp. en wormeieren). De hygiënische kwaliteit kan door een behandeling - bijvoorbeeld langs biologische weg - worden verbeterd. Door een dergelijke behandeling zalcirca90%vande inhetzuiveringsslib aanwezigeorganismenafsterven [9]. Behalve rioolzuiveringsslib zijnernog anderezuiveringsslibsoorten zoalsslib van aardappelverwerkendebedrijven,slibvanzuivelfabriekenenslibvanslachterijen. 2.6Vast stadsafval Versstadsafvalofvershuishoudelijkafvaliseenproduktdatbestaatuitallerleihuis-en/ofstraatafval, dat zonder te hebben gebroeid, geschikt is gemaakt als bodemverbeterend middel [4]. De samenstellingvanstadsafvalzalvoortdurendveranderenalsgevolgvannieuweinzamelingstechnieken zoals het gescheiden inzamelenvanpapier, glas,metalenengroente-,fruit-entuinafval(GFT). 2.7Onbehandelde keukenafvallen Afvallenvaneetgelegenheden,zogenaamdekeukenafvallen,zijnafkomstigvanrestaurants,kantines ofvandevoedingsmiddelenindustrie enzehebbeneensterkwisselende samenstelling.Het betreft inhomogeenmateriaalwaarinbehalveallesoortenvoedingsmiddelen dieinkeukensbereidworden, ook verontreinigingen kunnenvoorkomen zoalsgebroken glas, papier enzelfs messen envorken. Deze verontreinigingen zijn afkomstig van de resten van de opgediende maaltijden die aan de keukenafvallen, die bijde bereiding ontstaanzijn,wordentoegevoegd.Het produkt kanverderveel keukenzout enkruiden bevatten.Metnamevoorvarkenszijnkeukenafvalleneengoedvoeder [10]. Volgens de Richtlijn zijn de onbehandelde afvallen,die inverband metdeversheidongeschikt zijn voor menselijkeconsumptie, alsingrediënt indediervoedingverboden [3].Deafvallen moetendus behandeld zijn, bijvoorbeeldgekookt of gedroogd enzemogen niet beschimmeld of bedorven zijn (microbiologische kwaliteit).
Een uitzondering wordt gemaakt voor voedingsmiddelen van plantaardige oorsprong. Voedingsmiddelenvanplantaardigeoorsprongzoudenvolgensde 'Lijstvanverbodeningrediënten' alsingrediënt zondervoorbehandeling indediervoedingwelzijntoegestaan [3].Hetisnietduidelijk wat hiermee bedoeld wordt. Vermoedelijk betreft het hier verse plantaardige afvallen uit de voedingsmiddelenindustrie zoalsappelpulp,patatafvalendoordraai-produktenzoalsappelen,peren, andijvie, bloemkool, broccoli, sla, andijvie, boerenkool, spruitkool, wortelen, kroten, rode bieten, tomaten, paprika's, komkommers, augurken endergelijke. 2.8 Verpakkingsmateriaal Als verontreinigingen in voeder- en voedingsmiddelen komen wel eens restanten van verpakkingsmaterialenvoor,zoalspapier,karton,plastic,aluminiumfolieendergelijke.Hetisuiteraard vanzelfsprekend dat deze bestanddelen niet invoedermiddelenthuis horenen zeals ingrediënt in voedermiddelenverbodenzijn. 3 MONSTERMATERIAALENMETHODEN 3.1 Monstermateriaal Bijhetontwikkelenvanmicroscopischemethodenvoordeidentificatievanverbodeningrediënten in diervoeders isgebruik gemaakt vandeverzameling referentiemonsters vanRIKILT-DLO. 3.2 Methodenvanonderzoek 3.2.1 Monstervoorbereiding Het laboratoriummonster wordt nazorgvuldig mengenverkleindtot een deelmonstervan ongeveer 50 g. Dit deelmonster wordt uitgespreid op een gladde droge ondergrond in een dunne laag en beoordeeldopgeur,kleur,vormvandepellets,e.d.Hiervanwordteenanalysemonstervanongeveer 10 g genomen volgens de uitkruismethode [11]. Als het monster geheel of gedeeltelijk uit pellets bestaat moeten deze pellets eerst verkleind worden. Dit wordt uitgevoerd door in een mortier de pellets voorzichtigfijnte wrijventot kleinere deeltjes. Deze methode vanverkleinen vande pellets geeft minderfijnedeeltjesofbloemdanhetmalenvandepelletsmeteenmolen.Zeerkleinedeeltjes zijn namelijk moeilijkerte identificeren meteenstereomicroscoop. Het analysemonster wordt vervolgens gezeefd in drie fracties: een grove fractie (> 355//m), een middelfijnefractie (< 355//m, > 250//m) eneenfijne of bloemfractie (< 250^m) [12]. 3.2.2 Microscopisch onderzoek A.Stereomicroscopischonderzoek Degroveen middelfijnefractievan het monsterworden onder destereomicroscoop met geschikte vergrotingen (8*tot 50*) onderzocht opdeaanwezigheidvanverboden ingrediënten.Dezeworden daarbij op hun uiterlijkefysische kenmerken (vorm,kleur, etc.) geïdentificeerd.
10
Inhetgevaleenverboden ingrediënt aanwezigis,wordtereensemikwantitatieveschatting vanhet gehaltegemaakt.Indienmogelijkdienthetgehalteervankwantitatieftewordenvastgestelddoorhet ingrediënt uittezoekenentewegen. B.Microscopisch onderzoek Voor de identificatie van eenverboden ingrediënt is het soms noodzakelijk om hiervan een aantal microscopische preparaten te maken. Het microscopisch onderzoek er van kan met of zonder gepolariseerd licht plaats vinden bij verschillende vergrotingen (100*, 160* en 400*). Voor het microscopischonderzoekvancontrastarmeobjectenzoalsbijvoorbeeldbacteriëninzuiveringsslibis het gebruik vanfasecontrast meestal noodzakelijk. Toegepast worden ondermeer devolgende reagentiaofinbedmiddelen: Joodkaliumjodide-oplossing: 2 gkaliumjodide, 1gjodiumin300mlwater.Ditreagenskleurtzetmeeldonkerblauwof blauwviolet, eiwittengeel. Kaliumhydroxide-oplossing: 25 g in 100 ml water. Hierin lost zetmeel grotendeels op (ophelderingsmiddel) zodat andere bestanddelen (celwanden,weefsels,gist) beterte herkennenzijn. OHRed O-oplossing: 0,5g OilRedOin 100ml2-propanol.Hiermeekunnenvet enoliegekleurdworden. Chloralhydraat-oplossing: 80gchloralhydraat in50mlwater.Ookhierinlostzetmeelopzodatdecellulairestructurenduidelijker kunnen worden waargenomen. Een kleine hoeveelheid materiaal wordt hierbij gesuspendeerd in enkeledruppelschloralhydraatenvervolgenswordtvoorzichtigverhittotkookpunt.Naafkoelenwordt eendruppel chloralhydraat alsinbedmiddel aanhet preparaattoegevoegd. Chloorzinkjodium-oplossing: 50g zinkchloride, 16g kaliumjodide en3 gjodium in 10mlwater. Hiermee wordt cellulose blauw, paarsof bruingekleurd. Floroglucinezoutzuur-oplossing: 8gfloroglucine (1,3,5-trihydroxybenzol) in 100mlethanol (96%)en20mlgeconcentreerd zoutzuur. Een kleine hoeveelheid van het te onderzoeken produkt bij voorbeeld zaagsel wordt in enkele druppelsfloroglucinezoutzuur gesuspendeerdenvoorzichtigverwarmd.Bijeenvergrotingvan5-20* kan de verkleuring van de deeltjes tegen een witte achtergrond worden waargenomen. Lignine (houtstof) kleurtpaarsrood,ooknaverdunningmetwater;cellulosekleurtintensroserood.Dezekleur vervaagt ofverdwijnt natoevoegingvanwater [13].
11
De microscopische identificatie van verboden ingrediënten begint met een onderzoek bij een vergrotingvan100*naardiagnostischbruikbareelementen.Hierbijkangebruikwordengemaaktvan referentiemonsters. 3.2.3 Opnametechniek Vandeverbodeningrediëntenwordenmicroscopischec.q.stereomicroscopischeopnamengemaakt. HierbijwordtgebruikgemaaktvaneenCCD-cameraeneendatabankprogramma (TreasuryImaging Database'). De beelden worden vastgelegd in TIF-formaat (16 bit, 33768 kleuren). Opgeslagen beeldenworden uitgeprint met eenkleurenprinter (NECColormatePS/80in300dpi) (ZieBijlage). 4 RESULTATENENDISCUSSIE 4.1 Faecaliën,urineen inhoudvan het spijsverteringskanaal De microscopische identificatie van faecaliën wordt in dit geval beperkt tot de microscopische kenmerkenvangedroogde rundermest,varkensmestenpluimveemest metde daarnaast eventueel toegepaste strooimiddelen zoals turfmolm, houtzaagsel of stro (zie 2.1) omdat alleen hiervan referentiemonsters aanwezigzijn. De microscopische identificatie van urine (met uitzondering van een spottest op chloride) wordt eveneens buiten beschouwing gelaten omdat hierin geen microscopisch herkenbare structuren aanwezigzijn. Tenaanzienvan de inhoud van hetverteringskanaalwordt opgrondvande overeenkomst hiervan met gedroogde mest het onderzoek beperkt tot de identificatie hiervan in diermeel en vleesbeendermeel. Gedroogde runder- en varkensmest Zowelrundermest alsvarkensmest hebbeneenkarakteristiekegeur.Gedroogdemestisherkenbaar aandeonverteerdevoederrestenvanbijvoorbeeldsnijmais,grasofkrachtvoederbestanddelenzoals maiszemelen,zonnebloemzaaddopjes, raapzaadschilletjes ensojaschillen. Inde mest bevinden zichveel soorten deeltjes. Devoornaamste zijnvezelbundels van plantaardig materiaal metafgeronde eindeneneendonkere kleur,wat hetgevolg isvan hetverteringsproces. Ook veel kleine vezel- of weefselfragmenten rond de 10 fjm komen voor. Het zijn kleurloze transparanteofgeletotdonkerbruine plantaardigedeeltjes (cellulose)waarvandeherkomstmeestal niet meerisvasttestellen.Verder komenvaakplantenharen (trichomen)voor. Hetzijndoorzichtige, kleurloze,holleharenmetaaneenzijdeeenscherpepunt.Delengtevandeharenvarieertvan8-120 fjm [14].
Metzilvernitraatreagens (5%)vormenzichfijnedradenvanzilverchloride.Hetchloor isafkomstigvan urine.Verderkomtmeestalveelzand(zie4.5)enkoolzurekalk(zie4.5)voor.Gedroogdemestwordt soms gemengd met stro (zie 4.8), houtkrullen (zie 4.4), turfmolm (zie hieronder) of andere afvalprodukten.
12
Haren Omdatdemeestedierenzichvoortdurendlikkenkomenerhareninhunspijsverteringskanaalterecht. Daarom bevindenzichvaak runder- ofvarkensharen indegedroogde mest. Harenzijnalszodanig onverteerbaar omdatdeenzymenvoordeafbraakvankératineontbreken.Ditbiedt demogelijkheid omde oorsprong vande mest aande handvan de morfolgischekenmerken vande harenvastte stellen. Harenzijngeschubde cilinders die bolvormigzijnaandewottelzijdeenspitstoelopen aanhetvrije einde. Harenzijnoptischdubbelbrekend ingepolariseerd licht. Bijhetrundonderscheidt men,zoalsbijdemeestezoogdieren,wolharenendekharen.Runderharen variëreninlengtevan1-5 cm.Depigmenteringvarieertvanongepigmenteerdwittot bruin,zwarten rood [14]. Dewolharenzijn mergvrijeharen met eendiktevan 10-25jum.Menonderscheidt verder grote dekharen en kleine dekharen. Degrote dekharen zijn 120-180uvn dik. Ze hebben een zeer breedeenrijigmergkanaalvanduidelijkbegrensdecellen,diehierendaarmetluchtgevuldzijn.Deze ruimtenzijnalszwartespletentezien.Deschorsisfijnstrepig.Deepidermiscellenliggendichttegen elkaaraan.Zezijnonregelmatigfijngetand.Bijeenhaardiktevan120-130jjm ishetmergkanaal75-85 //mbreed.Dekleinedekharenzijn65-80jjm dik. Demergcellenzijnsmalendunwandigenvormen meestalopheteindevandehaarmergeilandjes.Bijderunderhaarisdeverhoudingvandediameter van het mergtot dediametervandehaar groter dan0,6 [15]. Varkensharenzijnrechte,stijve,borsteligeharen.Uitgegroeideborstelharenzijnaandetopgespleten intweeof driedelen.Deharenzijntot 500yum dik.Hetmergkanaaliszwart. Indwarsdoorsneden is het merg stervormig. De epidermiscellen zijn moeilijk zichtbaar en zeer smal. In de regel zijn varkensharenongepigmenteerdestuggeharen.Bijvarkenshaarisdeverhoudingvandediametervan het mergtot dediametervandehaar kleiner dan0,5 (meestal0,3-0,4) [15]. Turfstrooisel en veen Veenenturfmolmdatsomsalsstrooiselbijmestwordttoegepast bestaat uit restenvanafgestorven maar niet volledig verteerde planten. Het betreft voornamelijk resten van diverse veenmossoorten (Sphagnumspp.,Sphagnaceae).Voordeidentificatieisvooralditveenmosvanbelang.Deuiteenlagig weefsel bestaande blaadjes hiervan zijn nerfloos en bestaan uit twee soorten cellen. De voor de assimilatie dienende chlorofylhoudende cellen zijn smal, buisvormigen in een grootmazig netwerk verenigd. De mazen zijn opgevuld met grote chlorofylvrije cellen met ronde gaten en ringvormige verdikkingen. De cellen dienenvoor het vasthouden vanwater [16]. Veen en turfstrooisel kunnen ongeveer zes maalheteigengewicht aanwatervasthouden.Turf isveendat ineenverder stadium isverteerd.Hetismeestaldonkerbruin,zacht enkangemakkelijk wordenverkleind [17]. Gedroogdepluimveemest Kippenmest heeft een karakteristieke geur. Hijisgemakkelijk teidentificeren door de aanwezigheid vandeeltjesonverteerbarevoedselrestenspeciaalmaiszemelen.Deinkippenmestvoorkomendewitte delenbestaanuit urinezuur.
13
Veren Inkippenmest bevindenzich delenvanveren die microscopisch te identificeren zijn.Vooral stukjes vandedonsverenkunnenindemestgeraken.Dedonsstralenzijngladdebuisjesvancirca5fjmdik. Ze bestaan uit bamboe-achtigesegmentenvan30-60fjm lengte. Delengtevande donsstralen ligt tussen de0,2-0,3mm.Verenzijnoptisch positief dubbelbrekend ingepolariseerd licht [18]. Inhoudvan hetspijsverteringskanaal De inhoud van het spijsverteringskanaal, de zogenaamde ongeboren mest, bestaat uit een minof meergedroogdmengselvanopveegselenafzeefselvandiermeelendeinhoudvanmaagendarmen vandieren afkomstigvandestructiebedrijven. Desamenstellingvandeinhoudvanhetspijsverteringskanaalkomtovereenmetdesamenstellingvan dierlijke mest. Deidentificatie kanop dezelfdewijzeplaatsvinden (zie4.1). Hetmicroscopisch onderzoek vandiermeelopdeaanwezigheidvande inhoudvandeverteringsorganenvandeslachtdierenen/of kadavers kanplaatsvindendoor eenteonderzoeken monster een specialevoorbehandelingtegeven.Hetbetrefthetkokenvanhetmonstermateriaalinzoutzuur(10%) en natronloog (2,5%), waardoor het dierlijk materiaal nagenoeg geheel wordt weggekookt. De celwandenvanhetdeplantaardigeproduktenblijvenechtergrotendeelsintact (ruwecelstoftechniek) [12].Hetbetreft meestalgras-ofsnijmaisbestanddelenmaarook bestanddelen uithet krachtvoeder zoalssojadoppen,tarwezemelenenzonnebloemzaaddoppen.Dezemethodeisnietgeschiktvoorhet aantonenvangedroogde mest of de inhoudvanverteringsorganen inmengvoeders. 4.2Behandelde huiden,leer enafvallen daarvan Leerafvallen hebben een zeer karakteristieke geur, die reeds is waar te nemen wanneer 1 à2% ledermeelzichbijvoorbeeld indiermeelbevindt.Dekleurvanhetproduktvarieert afhankelijk vande gebruikte kleurstoffenvandonker grijszwarttot licht bruin.Somszijndedeeltjes ook rood, groenof blauwgekleurd.Karakteristiekvoorleerenleerafvallenzijndevezelbundelsvanhetcorium(lederhuid) bestaandeuit10-20//mdikkemeestalvertakteelastischevezels.Ineenloogpreparaatzijndezevezels duidelijkwaartenemenendekleurstoflooptmeestaluit.Deeltjes,dieeengekleurdoppervlakhebben en de typische leergeur, kunnen vaak als ledermeel geïdentificeerd worden. Als chroomzouten aanwezigzijn,zijndeze gewoonlijk alskleinehelder rodedeeltjeswaartenemen. Doorhydrolyserenofautoclaverenveranderendevezeligeleerdeeltjesinbijnastructuurlozedeeltjes. Macroscopisch lijken ook deze zwarte, glazige, hoornachtige deeltjes wat op bloedmeel. Bloedmeeldeeltjes in geconcentreerd zwavelzuur geven in UV-licht (254 nm) echter een rode fluorescentie. Ledermeeldeeltjesfluoresceren hierinniet [19]. 4.3 Behandelde zaden,plantenenander plantaardigteeltmateriaal Zoalsreedsonder 2.3beschreven iseenchemisch-analytisch onderzoek naardeaanwezigheidvan fytofarmaceutische produkteninzaden,plantenofanderplantaardigteeltmateriaal,diealsingrediënt voor de bereidingvaneen mengvoeder wordenaangewend,aante bevelen.Erzijnechter
14
behandelingenmetnamevanzaaizaden,waarbijeenkleurstof achter blijft ophetzaad.Dezezaden zijnzowelmacroscopischalsophetoogteidentificerenenkunnenalsverdachtwordenaangemerkt. Voorbeelden hiervan zijn rijst, gerst en andere granen, die behandeld zijn met Panocetine Plus (guazatine/mazalil). De graankorrels zijn dan roodgekleurd door de aan het ontsmettingsmiddel toegevoegde rodekleurstof. 4.4 Behandeld hout enzaagsel Zaagsel bestaat uit transparante tot lichtgele houtvezels. Dit zijn langgestrekte min of meer spoelvormige,dikwandigecellenzonderlevendprotoplasma.Dezevezelszijnafkomstiguithetxyleem vandevaatbundels enuit hetsecundaire hout. Voorhetaantonenvanhoutvezelskanwordengebruikgemaakthetfloroglucine-zoutzuurreagens.Met dit reagens treedt roodpaarskleuring van het lignine in het zaagsel op [13]. Hierbij dient men te bedenken dat ook stromeelengraandoppen indevaatbundels envezelcellenverhoute elementen bevatten. Naaldhout Houtvezels van naaldhout bevatten uitsluitend tracheïden. Deze bevatten hofstippels die in het microscopisch preparaat als concentrische cirkels zijn waar te nemen. Dwars op de in de lengte gestrektetracheïdenverlopenvaak mergstralenmetnagenoeg rechthoekige cellen[20]. Loofhout Zaagselvanloofhoutonderscheidtzichvannaaldhoutdoormeervariatieinhoutelementenenvooral door de aanwezigheid van echte vaatbundels met spiraalvaten, ringvaten, stippelvaten en verder tracheïden met spleet- en hofstippels, houtvezels, langwerpige onverdikte cellen en mergstraalelementenmetvierkante of rechthoekige cellen[20]. 4.5Zuiveringsslib Verszuiveringsslib Rioolwaterzuiveringsslib bestaat uit levende en dode micro-organismen. Het betreft hoofdzakelijk bacteriën waaronder draadvormende of filamentvormende bacteriën. Verder bevat vers slib onverteerdeorganischebrokstukken,dieingevangenzijndoordeslibvlok,eneenanorganischefractie onderanderezanddatmethetrioolwateraangevoerdis.Degroottevandezefractiekanvariërenvan 10-50%.Deorganische deeltjes hebbeneenenigszinsvezelige struktuur. Inverszuiveringsslibvormen bacteriënslijmkapsels. Ditslijmkitdecellen aanelkaar. De bacteriën enschimmelsgroeienopdeorganischeverbindingen enwordenophunbeurtweer geconsumeerd door hogereorganismenzoalsProtozoen(Ciliaten,Flagellaten,RhizopodaenActinopoda), Rotifera enNematoden.Deaanwezigheidvandezeorganismenvormtduseveneenseenmogelijkheidomvers zuiveringsslibte identificeren.Dekleurvanversslib kanvariërenvangrijsgeeltot bruinzwart [9].
15
Gedroogdzuiveringsslib Zuiveringsslibwordtookweigedroogdengepelleteerd.Hetismeestalnietmogelijkomdeoorsprong vanzuiveringsslib vastte stellen.Soms bestaat het uit niette identificeren zwart korrelig organisch materiaal (detritus),soms uit conglomeraten ensoms uit harsachtige bestanddelen. IndeV.S.wordt rioolzuiveringsslib wel gedroogd entoegepast als stikstofmeststof. Dit gedroogde produkt bestaat uit kleine dofgrijzetot zwarte onregelmatige korrels,die soms geagglomereerdzijn metgewoonlijk eengroot aantalopvallendwittevezels,die uitde deeltjes uitsteken.Het betreft hier katoen- of papiervezels. Degedroogde korrelszijnzacht engemakkelijk fijntedrukken [17]. Zand Alsanorganisch materiaalwordt vaakzand inzuiveringsslib aangetroffen. Zand (kwarts) bestaat uit kleurloze of soms enigszins roodbruine transparante of doorzichtige soms scherphoekige maar meestal afgeronde korrels. Ze zijn optisch positief in gepolariseerd licht (dubbelbrekend). Op het oppervlak vande korrels bevindenzichvaak haarscheurtjes. Doorklievingen komenzeldenvoor. In de grotere korrels bevinden zichsomsgas-ofvloeistofinsluitingen. Zandkorrels zijnzeer hard [14]. Dekorrels lossenniet op ingeconcentreerd zwavelzuur. Detritus Rioolslibbestaat uit eengroot aantal componenten.Het bevat 75%of meer ontleedondoorzichtig, oranjebruin tot zwart materiaal. Het betreft organische resten afkomstig van planten en dieren in ontbinding (detritus).Dedeeltjeszijnnietdubbelbrekendingepolariseerdlichtenvariëreningrootte van 10-200yi/m.Indit ontleed organisch materiaalismeestalgeencelstructuur te herkennen[14]. Koolzure kalk Inzuiveringsslib komt meestal koolzure kalk voor. Dezedeeltjes zijntransparant, kleurloos, rondof onregelmatiggevormd.Dedeeltjeszijnoptischactief ingepolariseerdlichtenvariëreningroottevan 5tot250jjm [14].Inzoutzuur (10%)lossendedeeltjes bruisendopondervormingvankoolzuurgas. Metzwavelzuur (10%)vormenzichnaaldvormigegipskristallen. Katoenvezels Katoenvezels bestaan uit eencellige zaadharen, die meestal aan beide uiteinden afgestompt of gescheurd zijn.Hetzijntransparante,kleurloze,lint-of bandvormige,onregelmatig gedraaidevezels meteencentraalkanaal (lumen).Aanbeidezijden bevindt zicheendikkecelwand,het lumenisvrij breed.Aande buitenzijdebevindtzicheencuticula.Ophetgladdeoppervlak hiervanbevindenzich vaaktransversalestrepenenfijne korrels.Debreedtevandevezelsvarieertvan14-30/jm,delengte isgemiddeld17mm(10-27,2mm).Katoenvezelsinzuiveringsslibzijninhetalgemeenkort.Devezels zijnsterk dubbelbrekend ingepolariseerd licht. Metchloorzinkjodium-reagens kleurenkatoenvezels blauwof paars (cellulose-reactie). Bijbehandeldekatoen(gemerceriseerd)isdevezelmindergewondenenindebreedtegezwollen(2035fjm). Het lumen is onregelmatiger ensmaller. Destreepjes en defijne korrels op het oppervlak ontbreken,omdatdecuticulaverwijderdis.Devezelszijneveneensdubbelbrekend ingepolariseerd licht, maar de intensiteit vande interferentiekleuren is minder dan bij niet behandelde katoenvezels [14]. 16
Papiervezels Papier en papierprodukten bestaan uit transparante, kleurloze tot lichtgele houtvezels zoals beschrevenbijzaagsel(zie4.4).Dehoutvezelskunnenzowelmechanischalschemischtotpapierpulp zijnverwerkt. Demechanische behandelingvandevezels isvastte stellen aan de gescheurde en kapot getrokkenvezelfragmenten.Vooral karakteristiek voor mechanisch bereide papierpulp zijnde fragmentenwaarbijdemergstralenloodrechtopdetracheïden staan.Devezelszijn20-27ymbreed en 0,75-1,14 mm lang. De vezels bevatten hofstippels, die in het microscopisch preparaat als concentrische ringenzijnwaarte nemen.Devezelszijndubbelbrekend ingepolariseerd licht. Dechemische behandeling van papiervezels isvast te stellen aan de lange niet afgeschaafde en ongebroken vezels, die onbeschadigd zijn en van elkaar gescheiden zijn. De vezels zijn sterk dubbelbrekend ingepolariseerd licht [14]. 4.6Vast stadsafval Bij het gescheiden inzamelenvanstadsafval enhuishoudelijk afvalzaldit laatste afvalvoornamelijk bestaan uit groente-, fruit- entuinafval (GFT). Het afval bevat in het algemeen bestanddelen die stereomicroscopisch dan wel microscopisch te identificeren zijn. Daarnaast komen in stads- of huishoudafval ook minerale bestanddelen voor zoals zandkorrels, glassplinters, kalksteentjes en metaaldeeltjes. Dezebestanddelenzijndoorsedimenterente isoleren [12]. Zandenkoolzure kalkzijn reeds beschrevenonder4.5. Glas Glasdeeltjeszijnkleurloze,bruineofgroenetransparantefragmentenmetscherperandeneneenglad oppervlak.Dedeeltjeszijnnietdubbelbrekendingepolariseerdlicht,ditintegenstellingmetzand[14]. Steengruis Gruisvan bakstenen bestaat uit ronde aggregatentot 400fjm. Dekleur kanvariërenvanwit, geel, oranje,lichtendonkergrijstot bijnazwart.Deaggregatenzijngemaaktvanhardgebakkenklei.Gruis vanrodebakstenenbestaatuitkleikorrels< 1-5//m,transparantoflichtdoorlatend,kleurloostotgeel, dubbelbrekend in gepolariseerd licht. De rode kleur van het eindprodukt wordt veroorzaakt door ijzeroxide [14]. Tuingrond Tuingrond varieert aanzienlijk in samenstelling. Voor een belangrijk gedeelte zal de grond uit kwartszandbestaan.Daarnaastbevattuingrondhumus.Ditzijntransparantetot niet-doorschijnende bruine tot zwarte onregelmatige deeltjes van 1-100 ^m, die ook andere bestanddelen kunnen bedekken. Verder komt kleivoor, koolzure kalk en ijzeroxide. Uzeroxidedeeltjes (FejOJ bestaan uit ronde tot langwerpigekorrels (gemiddeld2/jmdoorsnede).Conglomeratenvandezedeeltjeszijntransparant enbloedrood. Uzeroxidedeeltjes zijnoplosbaar inzoutzuur (10%)[14]. Kalksteentjes zijn in het algemeen witgrijze korrels die met verdund zoutzuur koolzuurgasvorming geven (bruisen).Zieook 4.5koolzurekalk. 17
Ijzerdeeltjes IJzerdeeltjes,dieinstadsafvalkunnenvoorkomen,zijnglimmendezwarteofmatteroestbruinekorrels. Deze kunnenworden opgespoord door gebruikte makenvande magnetische eigenschappenvan dit materiaal.Ook metbehulpvan eenspottest met kaliumferrocyanide (10%) isijzer kwalitatief aan tetonen. 4.7 Onbehandelde keukenafvallen Keukenafvallen zijnzeer divers. Dit brengt metzichmeedateenbeschrijvingvande karakteristieke macroscopische en microscopische kenmerken niet zonder meer mogelijk is. Aangenomen mag worden dat deze afvallen steeds zeer vochtig zullen zijn en bestanddelen zullen bevatten, die gerekend worden tot de humane voedingsmiddelen. Daarnaast kunnen in de afvallen verpakkingsmaterialenvoorkomenzoalspapier,karton,plasticenaluminiumfolie.Voordebeschrijving hiervanzie4.4en4.8.. 4.8 Verpakkingsmateriaal Verpakkingsmaterialen en delen ervan zoals papier, karton, plastic en aluminiumfolie zijn over het algemeengoed herkenbaar. Papier Papier bestaat uit een mengsel van grondstoffen zoals afvallen van katoen-, linnen-, hennep- en juteweefselsenverderhoutslijpenhoutcellulose.Demeestesoortenpapierzijnuiteenmengselvan grondstoffen bereid.Fijnwit papierbestaat uitkatoen-enlinnenvezels.Krantenpapier bevat behalve dezevezelsooknoghoutslijpenhoutcellulose.Pakpapierenkartonbevattendaarnaastveelstrostof. Voor de beschrijvingvan katoenvezels enpapiervezelszieook onder4.5. Houtslijp en houtcellulose Houtslijpvertoontovereenkomstmetzaagsel(zie4.4).Hetbestaatuitvezelsvannaaldhout.Hierinzijn detracheïden,diemeestalspitstoelopen,goedterugtevinden.Ookwordenindezetracheïdennog vaak hofstippels gevonden. Houtslijp vertoont een duidelijke kleurreaktie met floroglucine (ligninereaktie). Houtcellulose bestaat uit door de bewerking in uiterlijk veranderde houtvezels, die niet meer de ligninereaktie vertonen maar de cellulosereaktie. Er is nog nauwelijks iets van de oorspronkelijke houtstructuur waar te nemen. De deeltjes zijn meestal doorschijnen en in de breedte gezwollen. Sommigedeeltjes lijkenenigszinsop katoenvezels [14]. Karton Kartonbevatveelstrostof.Strowordtgekenmerktdoorgrotelangwerpige epidermiscellenmetdikke sterk gegolfdewandendieafgewisseldworden met rijensmallereen rechtwandige cellen.Deinde epidermis aanwezige huidmondjes zijnsmalenparallelgeplaatst. Dehypodermisvanstro bevat
18
veitioute,vezelvormigeengestrektecellenmeteenmeerparenchymatischkarakter. Ookdelenvan ring-, spiraal- en netvaten worden in stromeel regelmatig aangetroffen [20]. Verder kunnen lange vezelsvoorkomenmet bamboe-achtigeknopen.Stroenstrostofgevenmetfloroglucineeenduidelijke kleurreaktie (ligninereaktie) [13]. Plastic folieen kunststoffen Verontreinigingen metplasticfolie enstukjes hardeplastic zijnvaakvasttestellenaandefelle kleur vandezegepigmenteerde vezelsofdeeltjes,diemeestalgladenglanzendzijn.Kunststofvezelszoals viscoseen nylonzijnrolrondevezelsvaak bezet met puntjes (pigmentkorrels) of ribbels[14]. Aluminiumfolie Aluminiumfolie (Stanniol) wordt soms als verpakkingsrest in afvallen van voedingsmiddelen aangetroffenmetnameinsnoepgoedafvallen.Stereomicroscopischisditproduktzeereenvoudigvast testellenaandeglimmendezilverenglansvandedeeltjes.Inloog(5%KOH)lossendefoliedeeltjes bruisendop. 5 CONCLUSIES Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat niet alle verboden ingrediënten die in Beschikking 91/516/EEGenBeschikking 92/508/EEGgenoemdworden,microscopischte identificerenzijn. Hetisbijvoorbeeldnietmogelijkomingrediëntenalsurinemaarookfytofarmaceutischemiddelenen houtbeschermingsmiddelenmicroscopischteidentificerenvanwegehetontbrekenvanmorfologische kenmerken. Andere van de genoemde ingrediënten zijn bijzonder divers en kunnen sterk wisselen in samenstelling, zoals bij voorbeeld zuiveringsslib, stadsafval, afval van eetgelegenheden en verpakkingsmaterialen. Het blijkt verder dat de verboden ingrediënten bestaan uit een aantal overeenkomstige componenten inwisselendehoeveelheden. Zowordenvoedselrestenaangetroffeninzowelfaecaliën,inhoudvanhetspijsverteringskanaal,slib, stadsafval enafvalvaneetgelegenheden. Katoen- en papiervezels worden bij voorbeeld aangetroffen in slib, stadsafval, afval van eetgelegenheden enverpakkingsmaterialen. Zandkanwordengevondeninzuiveringsslibenstadsafval,houtvezelsingedroogdemest(strooisel), zaagsel,stadsafval enverpakkingsmateriaal. Demicroscopischeidentificatievaneenaantalspecifiekecomponentenuitdeverbodeningrediënten isechterwelmogelijkzoals:harenvanrunderenenvarkens,turfstrooisel,verenvanpluimvee, zand, koolzure kalk, behandelde huidenenleerafvallen (met uitzonderingvangehydrolyseerd ledermeel), houtbestanddelen (zaagselvan loof-en naaldhout), papier, katoenvezels, glas, steengruis, papier, karton, plasticfolieenkunststoffen. Met enige zekerheid is op grond van bovengenoemde componenten alleen de microscopische identificatie mogelijk van de volgende verboden ingrediënten: gedroogde runder-, varkens- en pluimveemest,behandeldehuidenenleerafvallen (metuitzonderingvangehydrolyseerdledermeel), zaagsel enverpakkingsmaterialen. 19
Hetonderzoek isuitgevoerd ineenbeperkt aantalreferentiemonsters. Hetbetreft duseen oriënterend onderzoek in combinatie met gegevens uit de literatuur. Niet onderzocht is of genoemde verboden ingrediënten microscopisch te identificeren zijn in een diervoeder c.q. mengvoeder. LITERATUUR 1. Richtlijn Nr. 77/101/EEG van de Raad van 23 nov. 1976 betreffende de handel in enkelvoudige diervoeders. PB E.G. Nr. L32/1 (1977). 2. Beschikking 91/516/EEGvandeCommissievan9sept. 1991totvaststellingvaneenlijstvanvoor het gebruik in mengvoeders verboden ingrediënten. PBE.G.Nr. L281/24 (1991). 3. Beschikking92/508/EEGvandeCommissievan20okt.1992houdendewijzigingvan Beschikking 91/516/EEGtotvaststellingvaneenlijstvanvoor gebruik inmengvoedersverboden ingrediënten. PB E.G. Nr. L312/36 (1992). 4. Meststoffenbeschikking 1977. Lijst van meststoffen. Uitgave RIKILT-DLO (1991) 92-95. 5. Boekwerk Heffingen bij Invoer, Deel III. Toelichtingen en beslissingen. Hoofdstuk 41. Ministerie van Financiën (1996) 41A01. 6. Wöhlbier,W.(ed.)Handelsfuttermittel,Band1:Gesamtschau,FuttermitteltierischerHerkunft, Fette und Öle, Zusatzstoffe. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart (1977) 298. 7. Becker, M.; K. Nehring (eds.) Handbuch der Futtermittel,2. Band. Verlag Paul Parey, Hamburg (1965) 106. 8. Besluit kwaliteit en gebruik overige organische meststoffen. Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden 613 (1991) 2. 9. Stichting Toegepast onderzoek Reiniging Afvalwater. Handleiding voor microscopisch slibonderzoek. S.T.O.R.A., Rijswijk (1979) 41-48. 10. Wöhlbier, W. (ed.). Handelsfuttermittel, Band 2, Teil B. Futtermittel pflanzlicher Herkunft. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart (1983) 924. 11. RSVA0678: Diervoeders -Reductievan het laboratoriummonster tot analysmonsterten behoeve van het microscopisch onderzoek. 2" editie. RIKILT-DLO,Wageningen (1994). 12. RSV A0679: Diervoeders - Monstervoorbereiding voor het microscopisch onderzoek. 2' editie. RIKILT-DLO, Wageningen (1994). 20
13. Analysemethoden voor de officiële controle van diervoeders. Supplement nr. 11, Bijlage: Methoden voor de microscopische analyse. Ministerie van opbrengsten uit landbouw, voedingsmiddelen enbosbouw. Rome (1994)24. 14. McCrone.W.C;J.G.Delly.Thepartieleatlas (edition2). Volume II:The light microscopy atlas.AnnArbor SciencePublishers, AnnArbor (1973). 15. Cremers, H.J.W.M.; W.J.H.J. de Jong;J.MP. den Hartog. Microscopische karakteristieken van varkensmestenkippenmest. RIKILT-DLO,rapport 89.58 (1989) 9-10. 16. Moeller,J.;C.Griebel.Mikroskopie der Nahrungs- undGenussmittel ausdemPflanzenreiche. JuliusSpringer Verlag, Berlin (1928)486-487. 17. Wright, P.S. Fertilizer microscopy Divisionof Chemistry, Florida Department ofAgriculture, (1978) 10-18. 18. Vöhringer, H.VII.Zur mikroskopischen ErkennungvonFederbestandteilen. Protokoll IAG,Sektion Mikroskopie. Maastricht (1970) 1-4. 19. Vöhringer, H.Auffälliges und unauffälliges ausder mikroskopischen Praxis. Protokoll IAG,Sektion Mikroskopie.Stuttgart, Hohenheim(1982)77. 20. Gassner, G.; B. Hohmann; F. Deutschmann. Mikroskopische Untersuchung planzlicher Lebensmittel.5.Auflage.Gustav FischerVerlag,Stuttgart (1989)65-67.
21
BIJLAGE Afbeeldingenvan de belangrijksteverboden ingrediënten indiervoeders.
Beschrijving:
Produktnaam:
Koemest
Stereomicroscopische identificatie (10*) Gedroogde koemest isherkenbaar aan deoverblijvende verteringsresten van snijmais en/of gras. In deze gedroogde koemest zijnvooral halfverteerde grasvezels aanwezig. Het produkt heeft een sterke mestgeur.
Imagefile:
Verzamelnr.: LK K-24
Beschrijving:
Produktnaam:
j:\mestl.tif
Koemest
Stereomicroscopische identificatie (10*). Metzüvemitraatreagens (5%)vormen zichingedroogde koemestfijnewitte draden envlokkenvan zilverchloride. Hetchloor is afkomstig van urine.
Verzamelnr.: LKS-7
Imagefile:
j:\mest2.tif
Beschrijving:
Produktnaam:
Koemestmet turfmolm
Microscopische identificatie (160*). Chloralhydraatpreparaat. Gedroogde stalmest ofkoemest die turfmolm bevat, isgekenmerkt door de aanwezigheid van het zeer karakteristiekeveenmos (Sphagnum sp.). Debruine bladfragmenten bestaan uit eenlagigweefsel met twee soorten cellen, smalle bruine buisvormige cellen en grote ronde cellenmetgaten en ringvormige verdikkingen. Degrote cellen spelen eenbelangrijke rolbij de absorptie en hetvasthouden vanwater. De nervatuur ontbreekt.
Imagofil©:
Verzamelnr.: NV K-82
Beschrijving:
Produktnaam:
j:\mest3.tif
Rundermest - haar
Microscopische identificatie (100*). Chloralhydraatpreparaat. Dewolharenvan het rund zijn mergvrije harenvan 10-25 micrometer breed. Degrotedekharen zijn 120-180 micrometer breed, dekleine 65-80 micrometer. Zehebben een breed eenrijig mergkanaal van duidelijk begrensde cellen, die hier en daar met lucht gevuld zijn. Deruimten zijn als zwarte spleten te zien. Deschors is fijnstrepig. De epidermiscellen (schorscellen) liggen dicht tegen elkaar aan. Hetmergkanaalvan de grote dekharen is 75-85micrometer breed. . Deverhouding diameter merg: diameter haar is >0,6.
Verzamelnr.: NV H-45
Imagefile:
j:\mest4.tif
Beschrijving:
Produktnaam:
Varkensmest -haar JW'W«/''-'-y.v.iff//-',-:-:;..
Microsdcopische identificatie (100*). Chloralhydraatpreparaat. Varkensharen zijn rechte stijve borstelige haren. Uitgegroeide haren zijn aan detop gespleten. Deharen zijn tot 500 micrometer breed. Het mergkanaal is zwart. De epidermiscellen (schorscellen) zijn moeilijk zichtbaar enzeer smal. In de regelzijn varkensharen ongepigmenteerde stuggeharen. De verhouding diameter merg :diameter haar is <0,5 (meestal 0,3-0,4).
WWÏ'
Wssasglsmmâ
Imagefile:
Verzamelnr.: NV H-44
Beschrijving:
Produktnaam:
j:\mest5.tif
Kippenmest
Stereomicroscopische identificatie (4*). Kippenmest heeft een karakteristieke geur. Dein kippenmest voorkomende witteharde deeltjes bestaan uit urinezuur. Kippenmest is gemakkelijk teherkennen door de aanwezigheidvan veertjes en onverteerde voedselresten, speciaal maiszemelen.
Verzamelnr.: NV K-75
Imagefile:
j:\mest6.tif
-^W^MMMM^ZM
Beschrijving:
Produktnoam:
Kippenmest
-JHHP WÈÊÊËÊm Wh YlimÊmm
Microscopische identificatie (160*). Chloralhydraatpreparaat. Inkippenmest bevinden zichdelen van veren met namevan de donsveren. De donsstralen zijn circa 5micrometer dik enbestaan uit bamboe-achtige segmentenvan 30-60 micrometer lengte. Delengtevan de donsstralen ligttussen de0,2-0,3mm.
MÊÊT
jttf
.ËÊÊH
m .
Imagefile:
Verzamelnr.: NV K-75
Beschrijving:
i
Produktnaam:
]:\mest7.tif
Ledermeel
Microscopische identificatie (160*). Loogpreparaat. Grovevezelbundelsvan het corium (lederhuid) bestaande uit 10tot 20 micrometer dikkemeestal vertakte elastischevezels.
Verzamelnr.: NVL-59
Imagefile:
j:\leder1.rif
Beschrijving:
Produkfnaam:
Ledermeel
HP
Stereomicroscopische identificatie (20*). Ledermeelbestaat uit glazige hoornachtige deeltjes met glanzende breukvlakken. Dekleur van de deeltjes kan variërenvan zwart, grijs, bruin, groen, blauw en roodtot kleurlooos.
Imagefile:
Verzamelnr.: OVDP-40
Beschrijving:
Produkfnaam:
J:\leder2.tif
Behandelde zaden
Stereomicroscopische identificatie (4*). Rijst engerstbehandeld met Panocetine Plus (guazatine/mazalil). Degraankorrels zijn gekleurd met een roodpaarse kleurstof, die aan het ontsmettingsmiddel is toegevoegd. Ontsmettingsmiddelen zijn microscopisch nietvast te stellen.
wmk Verzamelnr.: NV 0-5
Image file: J:\fytof.tif
mm
Beschrijving:
Produktnaam:
Zaagsel,den
Microscopische identificatie (400*). Chloralhydraatpreparaat. Zaagselbestaat uit houtvezels. Dit zijn langgestrekte min ofmeer spoelvoprmige, dikwandige cellen zonderlevend protoplasma. Houtvezels van naaldhout bevatten uitsluitend tracheiden. Dezebevatten hofstippels, dieinhet microscopisch preparaat als concentrische cirkels zijnwaar te nemen.
Imagefile:
Verzamelnr.: K H-20
Beschrijving:
Microscopische identificatie (160*). Chloralydraatpreparaat. Houtvezelsvan naaldhout bevatten uitsluitend tracheiden. Dezebevatten hofstippels. Dwars opdein de lengte gestrekte tracheiden verlopenvaak mergstralenmet nagenoeg rechthoekige cellen.
Produktnaam:
ps
j:\za-l.tif
Zaagsel, den •>•':*:••
.
.
.
.
:
;
•
•
•
u
*u^&ó/xesè&?*£i/' 2 * ï**B~
Verzamelnr.: K H-20
Imagefile:
j:\za-2.tif
??»&
Beschrijving:
Produktnaam:
Zaagsel, iep
Microscopische identificatie (160*). Chloralhdraatpreparaat, gepolariseerd licht +RoodI. Vaatbundel met houtvezels en tracheiden met dwars daarover heen eenmergstraal. Zaagselvan loofhout onderscheidt zichvan naaldhout door meervariatieinhoutelementen en vooral door de aanwezigheid van echte vaatbundels met spiraalvaten, ringvaten, stippelvaten enverder tracheiden met spleet- en hofstippels, houtvezels, langwerpige onverdikte cellenenmergstraalelementen met vierkante ofrechthoekige cellen.
Imagefile:
Verzamelnr.: K H-22
Beschrijving:
Produktnaam:
j:\za-3.tif
Zaagsel
Microscopische identificatie (160*). Floroglucinepreparaat. Houtvezelskunnen worden aangetoond met floroglucine-zoutzuurreagens. Met ditreagenstreedt roodpaarskleuring van lignine (houtstof) inhet zaagselop.
Verzamelnr.: KVH-10
Imagefile:
j:\za-4.tif
Beschrijving:
Produktnaam:
Rioolsllb
Stereomicroscopische identificatie (12*). Gedroogd rioolslib bestaat uit kleine dofgrijze tot zwarte onregelmartige korrels. Opvallend zijn dekleine witte vezeltjes in dekorrels..
Imagefile:
Verzamelnr.: KVR-10
Beschrijving:
Produktnaam:
j:\rs-l.tif
Zand
Stereomicroscopische identificatie (20*) Zand (kwarts) bestaat uit kleurlozeof soms enigszinsroodbruine transpante soms scherphoekige maar meestal afgeronde korrels. Ze zijn dubbelbrekend ingepolariseerd licht. Ophet oppervlakvan de korrels bevinden zichvaak haarscheurtjes. Doorklievingen komen zeldenvoor. In grotere korrels bevinden zich soms gas- of vloeistofinsluitingen. Zandkorrels zijn zeer hard.
Verzamelnr.: OV R-8
ImageMie:
j:\zand. tif
Beschrijving:
Produktnaam:
Zuiveringsslib
Microscopische identificatie (160*). Chloralhydraatpreparaat. Zuiverringsslib (rioolslib) bestaat uit eengroot aantal componenten. Het bevat 75%ofmeer ontleed ondoorzichtig oranjebruin tot zwart materiaal. Hetbetreft organische resten afkomstig van planten en dieren in ontbinding (detritus). Dedeeltjes zijn niet dubbelbrekend in gepolariseerd licht envariëren ingroottevan 10-200 micrometer. In dit ontleed materiaal is meestal geen celstructuur te herkennen. Verder komen plantaardige haren envezels enverder zand voor.
Imagefile:
Verzamelnr.: KV R-5
Beschrijving:
Produktnaam:
]:\detritus.tif
Kalkslib
Stereomicroscopische identificatie (12*). Inzuiveringsslib komt meestal koolzure kalkvoor.Andere slibsoorten bestaan somsbijna geheeluit koolzure kalk, zoals schuimaarde, kartonslib en afvalkalk. Dekalkdeeltjes zijn transpaprant, kleurloos, rond tot onregelmatig gevormd. Dedeeltjes zijn optisch aktief ingepolariseerd licht en variërenin groottevan 5-250 micrometer. In zoutzuur lossen de deeltjes bruisend opondervormingvan koolzuurgas.
Verzamelnr.: KV K-64
Imagefile:
]:\kalkslib.tif
Beschrijving:
Produktnaam:
Kalkslib
Microscopische identificatie (160*). Zwavelzuurpreparaat. Nahet oplossenvan koolzure kalk in bijvoorbeeld salpeterzuur (10%)en het toevoegenvan geconcentreerd zwavelzuur (4N) worden na indampen tot randkristallisatie bundels naaldvormige gipskristallen gevormd. Dezedunne monokliene prisma's zijn 15-90micrometer lang.
Imagefile:
Verzamelnr.: KV K-64
Beschrijving:
Produktnaam:
j : \gips.tif
Katoenvezel
Microscopische identificatie (160*). Waterpreparaat, gepolariseerd licht+ Rood I. Katoenvezelsbestaan uit transparante, kleurloze, lint- ofbandvormige, onregelmatig gedraaidevezelsmet een centraal kanaal (lumen).Aan de buitenzijde bevindt zich de cuticula. Ophet gladde oppervlak hiervan bevinden zichvaak transversale strepen enfijnekorrels. Debreedte van devezelsvarieert van 14-30 micrometer, delengte isgemiddeld 17 mm (10-27,2mm).Katoenvezels in zuiveringsslib zijn i.h.a. kort. Devezels zijn sterk dubbelbrekend in gepolariseerd licht.
Verzamelnr.: NVV-18
Imagefile:
j:\katoen1.tif
Beschrijving:
Produktnaam:
Papier'.vezels
Microscopische identificatie (100*). Choralhydraatpreparaat, gepolariseerd licht +RoodI. Houtvezels uit papier zijn transparante, kleurloze tot lichtgele vezels. Demechanische behandeling van devezelsisvast te stellen aan de gescheurde en kapotgetrokken vezelfragmenten waarbij de mergstralen loodrecht opde tracheiden staan. Devezelszijn 20-27 micrometer breed en 0,75-1,14mm lang. De stippels zijn karakteristiek. Devezels zijn dubbelbrekend in gepolariseerd licht.
Imagefile:
Verzamelnr.: NVP-15
Beschrijving:
Produktnaam:
j:\papier.tif
Glas
Microscopische identificatie (63*). Waterpreparaat, gepolariseerd licht+ RoodI. Glasdeeltjes zijn kleurloze, bruineof groene transparante fragmenten met scherpe randen en een glad oppervlak. Dedeeltjes zijn met dubbelbrekend in gepolariseerd licht, dit in tegenstelling met zand.
Verzamelnr.: NVS-102
Imagefile:
j:\glas.tif
Beschrijving:
Produktnacn*
Ijzerdeeltjes
Stereomicroscopische identificatie (20*). Ijzerdeeltjes, diein stadsafval voorkomen, zijn glimmende zwarteof matte roestbruine korrels. Deze kunnen worden opgespoord door gebruik te makenvan de magnetische eigenschappen van dit materiaal.
Verzamelnr.: KV C-27
Beschrijving:
Imagefile:
Produktnaam:
j:\ijzer.tif
Karton
Microscopische identificatie (160*). Chloralhydraatpreparaat, gepolariseerd licht +RoodI. Kartonbevatveelstrostof. Stro wordt gekenmerkt door grote langwerpige epidermiscellen met dikke sterk gegolfdewanden, die afgewisseld worden met rijen smallere en rechtwandige cellen. Dein de epidermis aanwezige huidmondjes zijn smal en parallel geplaatst.
%î^^^^^^^S%?
Verzamelnr.: NV S-88
Imagefile:
j:\stro.tif
Beschrijving:
Produktnaam:
Viscose
Microscopische identificatie (1000*). Waterpreparaat. Kunststofvezels zoalsviscose en nylon zijn rolrondevezelsvaak bezet met puntjes (pigmentkorrels) ofribbels.
Imagefile:
Verzamelnr.: NVV-23
Beschrijving:
Stereomicroscopische identificatie (20*). Aluminiumfolie alsverpakkingsrest is eenvoudigvast te stellen aan de zilverenglansvan de deeltjes. Inloog (5%KOH)lossen de foliedeeltjes bruisend op.
Verzamelnr.: Geen
Produktnaam: :.::.:•;
j:\viscose.tif
Alumimumfolie 7 :.ï
.'
•:: :;•.':
Imagefile:
j:\folie.tif
