MICROPAJOT Pajottenlandse Radio Amateur
2 meter velddag 2010
Club Foto door ON4CCV
Driemaandelijks elektronisch tijdschrift
Herfst 2010 Jaargang 27 Aflevering 109
Voorwoord door ON3DCL, voorzitter De telegraaf
Fotoverslagen
LCWO
- VHF Velddag
LED spanning
- Boottocht
Mis aangesloten
Wist je 't? (Opl)
Morse sleutel
Inleidingen:
Lampje zoeken
- Antennesimulatie
Binair > Decimaal
- Aarding
Wist je 't? (Vr)
Activiteiten
Verslag BV
Ledenlijst ON7CI
Het bestuur van de PRAC Voorzitter
ON3DCL
Ondervoorzitter
ON8CW
Secretaris
ON4CCK
Penningmeester
ON4CCK
QSL Manager
ON3DBC
Technical Manager
ON8CW
Shack Manager
ON4CCK
Micropajot
ON7CI
Cursus Radio
ON7CI
Contest Manager
ON3DCL
Webmaster
ON3BL
Raadslid
ON3LH
Raadslid
ON3WAG
Raadslid
ON7YQ
Bibliotheek Mgr
ON6ZJ
Repeater Manager
ON6FP
Frequenties 145,375 MHz
433,375 MHz
ONØVBT (430,375 MHz)
Lidmaatschap 13 ! op rekening 734-1761488-74
Shack Holle Eikstraat 1, Londerzeel
Voorwoord Geachte
leden,
Naar jaarlijks gewoonte gaat op vrijdag 1-10-2010 de statutaire Algemene Vergadering van onze vereniging door om 20.00 uur in de clubshack te Londerzeel. Traditiegetrouw zijn er dit jaar drie ontslagnemende bestuursleden. Ontslagnemende OM dit jaar zijn : Guido (ON7CI), Yvo (ON7YQ) en Leo (ON3LH) . Dit heeft tot doel nieuwe ideeën en kansen aan te reiken in het bestuur en clubactiviteiten. Ieder lid mag, kan zijn/haar kandidatuur indienen bij de voorzitter tot vóór de aanvang van de algemene vergadering. Elk aanwezig lid heeft stemrecht. Leden die niet aanwezig kunnen zijn, mogen een ander lid schriftelijk mandateren. Mensen met ideeën zijn altijd welkom in het bestuur, net als helpende krachten om projecten uit te werken. Beste leden, dit is een heel belangrijke vergadering. Het beleid van volgend jaar wordt hier bepaald. Grijp deze kans om voorstellen en gedachten naar voor te brengen. Naast de bestuursverkiezing geven we ook een overzicht van het voorbije werkjaar met overzicht van onze plannen en budget voor het volgende werkjaar. Eveneens wordt dit ter goedkeuring voorgelegd. Mag ik met deze alle leden van harte uitgenodigden voor deze belangrijke vergadering. De voorzitter, Louis De Coninck, ON3DCL
De Telegraaf From: Hans [mailto:
[email protected]] ! Sent: maandag 21 juni 2010 10:20 To: 'Pajottenlandse Radio Amateurs' Subject: RE: Micropajot
! !! Allen,! Ik heb andermaal deze micropajot in één ruk uitgelezen....ik lees dit mooie tijdschrift nu nog enthousiaster dan de papieren versie, echt waar!! ! De meting van Guido en zijn ontlaadtijd van NiCd en NiMh batterijen heb ik met veel interesse gelezen, doch ik denk dat de meting louter indicatief kan zijn.! De ontlading komt ook vaak voor door lekstromen of het onderhouden van interne klokken, intern flashgeheugen en dergelijke, wanneer de batterijen in het toestel blijven zitten ! De meting is zoals Guido zelf aangeeft temperatuurafhankelijk Mogelijk speelt de leeftijd en als gevolg eventuele oxidatie of opgestapelde onzuiverheden aan de elektrodes ook een rol. Ik verwacht dat de batterijen met ouder worden ook sneller ontladen. Ik denk om een goede analyse te maken, dat je meerdere exemplaren en verschillende merken zou moeten testen. Ik heb in ieder geval geleerd dat ik mijn batterijen in de frigo ga steken, afwachten wat Rosita daar gaat van vinden............! ! De column van Marc ON5CE vond ik ook mooi, ik beaam volledig de kameraadschap die je bij de PRAC vindt (zoals Guido het zo mooi schrijft in het artikel over de moonbounce test), die is mooi en ik heb er last genoeg van dat ik niet méér actief kan deelnemen.! Eens komt de dag, believe me........! ! De speciale QSL over Eddy Merckx zal zijn doel ook niet missen, knap werk!! ! De boottocht wordt andermaal een nieuw en mooi initiatief.! Ik hoop kunnen deel te nemen en misschien kan ik mijn zelf gemaakte Wifi hotspot antenne meebrengen om eens te zien hoeveel Wifi installaties er langs de dender onbeschermd zijn....! ! Kortom, proficiat aan de werkers en medewerkers, ik geniet er echt van, dat mag ook eens in de verf gezet worden.!
Ik zou alleen wensen dat ik zelf opnieuw wat actiever kon zijn, maar dat zal ik zelf moeten oplossen.! ! Aan u allen een fijne vakantieperiode gewenst en misschien tot binnenkort in de shack of op ON0BT of ON0VBT! ! Vivat, crescat, floreat!! ! PS: Eddy, wil je in de ledenlijst mijn mailadres wijzigen naar :
[email protected]! ! Hoogachtend, Hans Pelicaen 02 306 45 04 0495 588 552
[email protected] Hans, met zo'n reacties is het moeilijk nederig te blijven. Tnx.! Van Ric, ON6BA kregen we deze e-mail. Hallo Guido, ik kreeg per ongeluk Uw artikel omtrent de NE555 uit micropajot in de hand. Schijnbaar zijn er toch nog ergens mensen die iets willen leren. Goed en klaar uitgelegd zoals het bij U past. Ik zelf heb al tientallen keren de 555 gebruikt om diverse dingen te maken, timers meestal. Ik weet uit ervaring dat het triggeren van de 555 soms wel eens problemen oplevert waar ik de volgende oplossing voor gebruik. De trigger ingang wordt via een 10K aan de plus gelegd en via een C van 0,1uF wordt er getriggerd naar de grond. Om U een gedacht te geven heb ik een schema bijgevoegd van een automatische WC ventilator. De triggering gebeurt via een LDR en werkt perfect.Als het licht uitgaat start de ventilator, kwestie van geen kou op te doen he. Dergelijke kleine schakelingen heb ik hier bij de vleet met Layout en printtekening er bij. Indien je er voor geinteresseerd bent geef een seintje en dan stuur ik er wat door. Veel plezier er mee en tot een dezer. Ric Ric het resultaat van het "per ongeluk" in uw handen vallen van de Mcropajot, vind je in deze editie. In de volgende MP komen nog van uw artikels. Zeker bedankt voor uw bijdragen.
LCWO LEARN CW ONLINE door ON4TOM Een leuke manier om de dode tijd op te vangen tijdens de middagpauze op het werk of op een verloren namiddag, is ongetwijfeld LCWO. www.LCWO.net
is een website die gemaakt is door een amateur met als bedoeling de morse code te leren ontvangen of zich er verder in te trainen. De website zit zeer mooi in elkaar en heeft voor ieder wel iets in petto. Na de registratie procedure doorlopen te hebben, kan je inloggen op de LCWO site. Meteen zijn al jou persoonlijke settings opgeroepen en kan je onmiddellijk starten met de lessen en/of trainingen. Het mooie aan deze site is dat hij volledig in het Nederlands kan gebruikt worden (nota van ON7CI: dankzij ON7GZ). Er zijn ook andere talen mogelijk zoals Portugees bijvoorbeeld.
Je kan ook zien wie er allemaal online is in het programma en zich zodoende aan het verdiepen is in de morse code. Ik heb opgemerkt dat de site toch altijd enige bezoekers kent tijdens de middag pauze, soms zelfs tot 10 OM die aan het oefenen zijn.
Indien je de morse code nog niet kent kan je lessen “volgen”. Hierin wordt gestart met de letters K en M. Vooraf is het aan te raden om de gepaste tekensnelheid in te vullen. Je kan een onderscheid maken tussen effectieve en woordsnelheid. Een aanrader is dat je de tekensnelheid onmiddellijk op 12WPM zet maar de effectieve snelheid naar beneden haalt en op 5WPM zet. Door stelselmatig de effectieve snelheid op te krikken zal je snel de morse code kennen aan 12WPM. Een goede tijdsduur voor één oefening is 3 minuten.
Op bovenstaande foto is te zien dat ik oefen met codegroepen en tekens die ik zelf gedefinieerd heb. Dit heb ik gedaan om het + teken (AR) er bij te nemen. Ik gebruik een toon van 700 Hz omdat dat ook de toon is die ingesteld staat op mijn transceiver. Op het einde van de instellingen kan je een CW staal laten afspelen met de door jou gekozen settings. De PC seint “sound sample VVV”. Indien je akkoord bent met deze settings, klik je op “voorleggen” en voortaan worden deze settings gebruikt tijdens jou oefeningen. Wanneer je een oefening gedaan hebt typ je de tekst over van jou oefenblad in het kadertje waar de oplossing in moet komen, je klikt op “controleer resultaat” en je krijgt een hele lijst met het antwoord. Indien de letter juist ontvangen is, wordt deze zwart gekleurd, indien fout rood.
Hieronder enkele sfeerbeelden van de verschillende oefeningen en “spelletjes” dat je kan doen op de site. Een leuke test is de tekst training in het Portugees... Indien er OM zijn die willen beginnen met het leren van de morse code is de site www.lcwo.net
een zeer goede start. Het is onderhoudend en neemt de interesse niet weg. Al is het natuurlijk voor een groot stuk de doorzetting van de OM om de code te kennen die het meeste kans tot slagen biedt natuurlijk. Dit is enkel maar een hulpmiddel. Vergeet ook niet dat de ARRL op 20 m en op andere banden uitzendingen doet in morse. Dat zijn dan artikels uit QST die op verschillende snelheden worden uitgezonden in CW. Ook zeer interessant! Het uitzendschema vindt je op http://www.arrl.org/code-practice-qst-source .
73 es gl in cw, Tom ON4TOM
LED Brandspanning door ON6BA
Toen ik Guido beloofde ook eens een artikeltje te plegen voor Micopajot, dacht ik eerst aan complexere zaken, maar op de keper beschouwd is 90% van de lezers daar niet voor geïnteresseerd. Dan maar naar de door mij dagelijks gebruikte zaken gaan kijken en ook naar dat, waar men mij soms rare vragen over stelt, namelijk LEDs.
Over de brandspanning, ik noem het zo in analogie met de gloeilampjes, is nogal veel te doen en de gegevens, zelfs bij fabrikanten, lopen ver uit elkaar. Iedereen weet, allee ik veronderstel dat toch, dat LEDs van verschillende kleur andere brandspanningen hebben. In het lijstje vind je de gegevens uit een gekend vakblad dat in grote lijnen klopt. In grote lijnen, ja. Bij het controleren van die gegevens, ik ben namelijk een ongelovige Thomas, kwam ik tot verrassende resultaten. Ik wil je mijn lijstje niet onthouden maar houd er wel rekening mede dat Uw LEDs weer andere meetresultaten kunnen opleveren.
Meten Hoe gaan we te werk? Eerst construeren we een constante stroombron. LEDs zijn stroom gebonden en het is dus noodzakelijk de stroom binnen de perken te houden. De meest gebruikte LEDs kunnen 20 à 25 mA aan maar ze houden het hierbij niet zo lang uit, de speciale LEDs niet te na gesproken. De waarde die ik gebruik en die me langdurig gebruik garandeert is 15 mA. Om te testen gebruikte ik wel een stroombron van 20mA. Die stroombron kan je met bipolaire transistors maken of met NFETs, maar veel simpeler is de LM317, een driepoot die je ook
in 3 vermogens en vormen kan vinden voor een prikje. Hierbij dan de gegevens. Specifications LM317 Vout range
1.25V - 37V
Vin - Vout difference
3V - 40V
Operation ambient temperature 0 - 125°C Output Imax
<1.5A
Minimum Load Currentmax
10mA
Dat zegt op zichzelf weeral niks, wel, de meest gebruikte vorm is de TO-220 package en die kost ongeveer " Euro!
Schema Het onderstaande schema is wat ik gebruik om de LEDs te testen zonder gevaar van ze op te blazen. Voor 20 mA is R = U/I of 1,2/ 0,020 = 60 ohm. 1/4 Watt is al voldoende. Over punten A en B wordt dan de spanning gemeten en zo ben je zeker van de te berekenen voorschakelweerstand. Efkes wat voorbeelden geven. Stel dat de gemeten waarden overeenstemmen met de minimum waarden uit de bovenstaande tabel en we willen bij een gestabiliseerde voeding de controle freak uithangen en nagaan: 1. of er wisselspanning aanwezig is (secundair, het net is voor later); 2. of er spanning op de condensatoren staat; 3. of de 13,8 volt aan de uitgang beschikbaar is. Als de secundaire wisselspanning 18 volt is, kunnen we zeggen dat de postieve alternantie = 18 X 1,41 bedraagt of 25,38 volt piek. De spanning over een rode LED is 1,63 volt, de voorschakelweerstand voor 15mA wordt dan (25,38 – 1,63)/0,015 = 1583 ohm of praktisch 1K5 ohm. Wel 1/2 watt (I#R) nu. Doen we nu hetzelfde voor de condensatorspanning maar met een gele LED dan
krijgen we (25,38 – 2,1) : 0,015 = 1550 ohm of praktisch 1K5, eveneens " Watt. Bij de wisselspanning zou dat nog lukken met $ Watt gezien de halve belasting. Aan de aansluitpunten leggen we een witte LED (kwestie van wat te zien!) en dan krijgen we (13,8 – 3,5)/0,015 = 686,6 ohm of praktisch 680 ohm. Nu hoor ik je zeggen, "je hebt veel uitleg gegeven voor niets want, en dat is onder de gegeven omstandigheden het geval, wat maakt het verschil in brandspanning slechts 1 of een fractie van een mA uit". Juist, maar kijk eens naar dit voorbeeld: we willen een rode LED laten branden op 3 volt (2 X 1,5 V). We nemen de uiterste verschillen in brandspanning. Bij de door mij gemeten waarden was dat 1,6 V en 2,55 V. 3 – 2,55 = 0,45V, de voorschakelweerstand is dan 0,045/0,015 = 30 ohm. We vervangen de LED door die met de lage brandspanning en kijk, 3 – 1,6 = 1,4 V. De stroom is dan 1,4/30 = 0,046 A of 46 mA, met in het korste keren de dood tot gevolg.
Gemeten waarden Tot daar de brandspanningen van LEDs. Nog juist mijn tabel, voor wie het interesseert. Rood Oranje Geel Groen Blauw Wit UV
1,60 1,95 1,90 1,90 2,40 2,70 2,70
-
2,55 2,30 2,28 3,20 3,30 3,40 3,90
V V V V V V V
De volgende keer wil ik het hebben over LEDs op 220V AC, witte LEDs op 1,2 V, noodverlichtingen en tuinverlichting met zonnecellen.
Groeten van ON6BA Ric
Verkeerd aangesloten door ON7CI Wie de Micropajot aandachtig leest - en wie doet dat niet weet al lang dat ik een boontje heb voor de Reverend George Dobbs. George, G3RJV, een bedienaar in de Anglicaanse kerk, schrijft elke maand de rubriek "Carrying on the Practical Way" in Practical Wireless. Daarin beschrijft hij eenvoudige maar nuttige schakelingen. Sommige bouw ik dan na om de schakeling te beschrijven in de Micropajot en thuis te gebruiken. Sommige schakelingen van G3RJV worden zelfs gezamenlijk ineengestoken tijdens een vrijdagse bijeenkomst van de PRA (de microfoon versterker bijvoorbeeld). In het augustus 2010 nummer beschrijft G3RJV enkele eenvoudige schakelingen die toestellen moeten beveiligen tegen verkeerd aansluiten op de voeding. Wie heeft al eens niet de plus aan de min gelegd van een of ander toestel. Ik wel. Als het toestel beveiligd is tegen verkeerde aansluiting, is daar geen enkel probleem mee. Indien niet, is rook meestal het gevolg. Zo'n beveiliging is simpel. Maar deze keer is, naar mijn gevoel, George niet zorgvuldig geweest. In de schema's die hij afdrukt is niet duidelijk waar die beveiliging moet komen. Hij geeft zelfs de indruk dat ze deel uitmaakt van de voeding. Wat mis is. De beveiliging is deel van het toestel, niet van de voeding. De beveiliging moet in het toestel ingebouwd zijn. Andersom heeft de beveiliging geen enkel nut. We gaan de vier beveiligingsmethodes beschrijven. Diode Dit is met vele lengten voorsprong, de meest eenvoudige manier van beveiligen tegen verkeerde aansluiting. D1
+
+ Toestel
Voeding
-
-
Diode D1 laat alleen stroom door wanneer de plus van het toestel aangesloten is aan de plus van de voeding. D1 moet wel voldoende zwaar zijn voor de vereiste stroom. Een klein nadeel is dat over de diode altijd een spanning staat van ongeveer 0,7 V en die zijn we kwijt voor het toestel. Met klassieke voedingen van 13,8 V is dat zelden of nooit een probleem. Er is voldoende spanning over om het toestel te doen werken. Met de tekening tracht ik duidelijk te maken dat de diode deel uitmaakt van het toestel. Bruggelijkrichter Dit is zonder twijfel mijn favoriete manier van beveiligen. Met een ingebouwde bruggelijkrichter mag men het toestel aansluiten met de plus aan de plus van de voeding maar ook met de min aan plus. Het toestel is automatisch goed aangesloten!
Een bruggelijkrichter dient vooral om wisselstroom gelijk te richten. Als de spanning van de wisselstroom op het bovenste aansluitpunt van de brug positief is, krijgt men stroom in de rode leiding van de linkse afbeelding. De negatieve baan is op dat moment de blauwe leiding. Als een halve periode later de spanning negatief is op het bovenste aansluitpunt, dan krijgt men stroom in de blauwe leiding van de rechtse afbeelding en stroom in de rode leiding. Maar het mooie is dat de DC output, de gelijkstroom uitgang ALTIJD positief is op het bovenste aansluitpunt van de uitgang en ALTIJD negatief aan het onderste aansluitpunt van de uitgang van de gelijkrichter. Hieronder enkele afbeeldingen om te tonen hoe bruggelijkrichters er uit zien.
De laatste rechts gaan we even van nabij bekijken.
Op de foto zie je 4 poten. Alle bruggelijkrichters hebben 4 poten. Twee poten (aangeduid met een golfje) dienen voor de aansluiting van de wisselstroom die men wil gelijkrichten. Maar in ons geval - we gaan de bruggelijkrichter als beveiliging gebruiken - gaan die twee poten met het golfje dienen als aansluiting op de voeding. Het maakt geen verschil welke poot aan plus komt van de voeding en welke aan de min komt. ALTIJD zal de uitgang plus zijn waar het plustekentje staat en min waar het mintekentje staat. Het heeft dus geen enkel belang hoe je uw toestel waarin die brug zit, aansluit. Het is altijd goed!
+ Voeding
-
+
A
Toestel -
B
Het heeft geen enkel belang of draad A aan de plus en B aan de min van de voeding ligt of A aan min en B aan plus. Het toestel krijgt altijd de juiste polariteit. Je kunt het onmogelijk verkeerd aansluiten. Geen rozen zonder doornen. Hier verlies je wel 2 x 0,7 V = 1,4 V van de spanning door de diodes. Maar ook hier is dat meestal niet erg. Zekering doen smelten Dit is geen mooie beveiliging. En ik ben niet zeker dat ze altijd snel genoeg werkt om het toestel te beschermen tegen schade. Maar dit is de schakeling. Voor de volledigheid. Zekering
+
+ D1
-
Toestel -
Als de pluskant van het toestel aan de min van de voeding aangesloten wordt, dan gaat diode D1 geleiden en smelt de zekering. Relais Dit is George's favoriete beveiliging. Ze is wel een stuk complexer en duurder dan de vorige beveiligingen.
+
D1
+ Toestel
D2
-
Relais
-
Wanneer het toestel correct is aangesloten gaat het ralais de schakelaar sluiten. De plus van het toestel moet aan de plus van de voeding om diode D1 te doen geleiden. Als min aan de plus van de voeding ligt, spert D1 en is het relais open en kan geen stroom naar het toestel vloeien. Op de tekening is het toestel dus correct aangesloten. Er is geen spanningsverlies hier, want er is geen diode in de stroomtoevoer. D2 dient gewoon om spanningspieken te vermijden bij het afslaan van het relais (bij het losmaken van het toestel van de voeding). Besluit De eenvoudigste beveiliging is de eerste (met diode). De "beste" is de tweede met de bruggelijkrichter: daar kan niets mis gaan. ON7CI
Twee frank en ne klets Micro morse sleutels door ON4TOM Iedereen weet hoe dat gaat. Op een zotte morgen beslis je op te ruimen. Net wanneer je met deze zottigheid gestart bent, botst de gemiddelde radio amateur wel op iets interessants. Zoals bijvoorbeeld 2 halve frankskes en een één frank muntje. Hmm, zou ik daar geen seinsleuteltje mee maken? Met dit leuke projectje in mijn achterhoofd staak ik zowaar onmiddellijk de net gestarte opruim actie en begeef ik me naar de shack om alvast het soldeerijzer op te warmen. Uiteindelijk blijkt dat deze muntjes uitstekend soldeerbaar zijn en zo zijn we vertrokken. Men kan van de 2 halve frankskes een mooie micro paddle bouwen. Hiervoor heb je nodig: -2 halve frankskes -2 relatief grote en stijve paperclips -1 houten wasknijper om de warme stukken vast te houden tijdens het solderen -een restje PCB materiaal -een scherp Stanley mes en de nodige tools om deze zaak tot een goed einde te brengen
Bemerk het kroonkurkje als referentie maat voor de grootte van de gebruikte onderdelen. Neem de paperclips en plooi ze zoals in de figuur hieronder. Met de afgeknipte paperclip restanten maak je de contact beugel. Teken de printplaat af zoals op de foto aangegeven. Deze lijnen snij je vervolgens open en zorg je er voor dat er zo’n 1 mm brede strook koper weg is van het pcb-tje. Hierdoor maak je de 3 nodige contact vlakken voor de “Di”, de “Dah” en de massa van de sleutel.
Vervolgens kan je alles in elkaar solderen zoals aangegeven in onderstaande foto. Pas hierbij wel op voor de vingers want de vers gesoldeerde halve frankskes blijven een lange tijd zeer warm. Het beste is dat je ze vast houdt met behulp van een houten wasknijper. Een houten wasknijper is trouwens een zeer goede soldeerhulp voor eender welke elektronische schakeling. Ziezo, klaar is Kees! Gezien ik liever met een straight key werk dan met de paddle heb ik van de andere onderdelen een straight key gemaakt.
Achteraf heb ik deze 2 sleuteltjes op een blokje plastiek gekleefd. Na een degelijke test gedaan te hebben met deze 2 sleutels, moet ik toegeven dat de straight key geen succes is. De gebruikte paperclip had een te lichte veercapaciteit. Het is aangewezen om zeer stijve paperclips te gebruiken voor dit project. De paperclips die ik gebruikt heb voor de paddle waren wel stijf genoeg en bijgevolg werkt de paddle uit de kunst. Deze seinsleuteltjes zijn een ideale compagnon voor een zelfbouw pixie transceiver die ingebouwd wordt in een (leeg) sardinenblikje.
Uiteraard werken deze sleutels niet zo goed als mijn Begali Traveler Light Paddle en mijn Kent KT-1 straight key maar dat was dan ook helemaal niet de bedoeling... 73, Tom / ON4TOM PS: Wist je dat er tot op heden nog steeds vele machines 24/24 en 7/7 paperclips plooien? De paperclip is een uitvinding waar men tot op heden over discuteert wie het patent zou mogen houden en wie de uitvinder is. De paperclip is nog steeds een ware bestseller!
Op zoek naar een lampje... door ON3BL In de Micropajot editie zomer 2010, kon je in het artikel "De charme van een zeer heterogeen gezelschap" van de hand van Mark ON5CE, lezen dat op de vrijdagse clubsamenkomsten er soms ook andere technische problemen aangepakt worden. Een voorbeeld Op een vrijdagavond kwam Mark ON5CE de clubshack binnen met de woorden: "De wijzerplaatverlichting van mijn dashboard is uitgevallen. De rest lijkt te werken. Zou er een lampje kapot zijn?" Na een controle van de zekeringen, die intact bleken, konden we enkel tot hetzelfde besluit komen. Mark ON5CE besloot dan maar om zijn dashboard in de garage te laten demonteren en het lampje te laten vervangen. Groot was de verbazing van de garagist toen alle lampjes in orde bleken. En toen...belandde het dashboard op mijn werkbank.
Mark vertelde mij ook dat zijn wijzerplaten, toen ze nog werkten, egaal verlicht werden door licht van een blauwachtige kleur. Dit deed mij vermoeden dat de wijzerplaatverlichting wel eens een lichtgevende folie, beter bekend als EL-folie (elektroluminescente folie) kon zijn. Deze folie was mij niet compleet onbekend omdat hij al eens gebruikt wordt als achtergrondverlichting voor een LCD (liquid crystal) display.
Verdere demontage van het dashboard bevestigde het vermoeden dat het om een EL-folie ging.
EL Folie Een woordje uitleg over de technologie van deze folie. Eerst een verklaring voor een paar moeilijke woorden (bron Wikipedia). Luminescentie Als atomen overgaan van een hogere naar een lagere energietoestand, wordt er soms licht uitgestraald. Is dit licht zichtbaar met het menselijk oog, dan spreekt men van luminescentie. Die overgang van een hogere naar lagere energietoestand kan ontstaan door verschillende invloeden vb licht, geluid... Denk maar aan een ouderwetse wekker of polshorloge waarvan de fosforlaag op de wijzerplaten nog een tijd blijft oplichten in het donker. Als een materiaal licht uitzendt ten gevolge van een elektrische stroom die er doorheen gaat of een elektrisch veld dat ermee geassocieerd is, dan spreekt men van elektroluminescentie. De elektroluminescentie werd ontdekt in 1936 door de fransman George Destriau die werkte in het laboratorium van Madam Curie. Onze EL-folie valt dus in de categorie elektroluminescentie. Opbouw Onze EL folie bestaat uit een sandwich van 2 elektrodes (front en backelektrode) met daartussen een laag elektroluminescent materiaal. Beide elektrodes bestaan uit een zeer dunne, geleidende metaallaag. De frontelektrode is transparant. De lichtgevende stof die tussen deze 2 elektrodes zit, gedraagt zich als het dielektricum in een condensator. Soms gebruikt men de benaming lichtcondensator.
Een paar voordelen: -
zeer dun en flexibel wordt niet warm (98% in te korten met een verscheidene kleuren zeer homogeen licht; lange levensduur.
(0,8 tot 1 mm); rendement); schaar (blijft werken!); mogelijk;
Voeding Deze folie moet gevoed worden met een wisselspanning van 70 Veff tot 160 Veff bij een frequentie van 200 Hz tot 1 kHz. Maar hoe kom je nu in een auto met een boordspanning van 12 Vdc aan een voedingsspanning van 160 Vac voor deze lichtbron? Hiervoor zat er een soort geschakelde voeding in het dashboard met 12 V DC als ingangsspanning en 160 Vac uitgangsspanning. In Mark zijn geval bleek deze voedingsmodule niet meer te werken. Een (zeer) korte test van de folie in het dashboard met een 5 Vdc naar 90 Vac converter, die ik liggen had om te experimenteren met lichtgevende folie als achtergrondverlichtin g voor een LCD, eindigde in een rookpluim. Hieruit leerde ik dat de spanning voor de folie rond de 100 Vac ligt, maar dat het oppervlak van de folie bepalend is voor het benodigde vermogen.
Herstelling Dan maar op zoek op het internet met het onderdeelnummer van de voedingsmodule.
Al snel werd duidelijk dat Chrysler enkel de volledige wijzerplaat als wisselstuk aanbiedt voor een bedrag met 4 cijfers. Een poging om met witte LEDs de wijzerplaten langs voor te verlichten, gaf niet het gewenste resultaat. Een vervangmodule werd uiteindelijk gevonden bij een Duits tuning bedrijf dat dashboardinstrumenten en lichtgevende folie verkoopt. Na heel wat prutswerk pastte alles nog juist in het dashbord met volgend resultaat:
Besluit Het kan dus raar opkijken worden als je dacht "even een lampje vervangen". Voor wie meer wil weten over elektroluminescentie en de ELfolie een paar links: http://www.fotonlight.com/nl_index.php?page=nl_elfolie http://electroluminescence-inc.com/whatisEL.htm http://el-technik.de/Leuchtfolie/secid=35.html Beni ON3BL
Binair naar/van decimaal door ON7CI Een groot deel elektronica werkt binair. Stroom loopt of stroom loopt niet. Spanning is aan of is af. Een signaal is hoog of het is laag. Een signaal dat hoog is kan men 1 noemen. Een signaal dat laag is kan men nul noemen. Met decimale (tiendelige) getallen hebben we doorgaans geen probleem om te werken. We hebben immers 10 vingers. Met binaire getallen zijn we minder vertrouwd. Interessant om eens te kijken hoe we van decimaal naar binair omzetten en binair naar decimaal.
Opbouw decimaal getal Het meest rechtse cijfer van een decimaal getal kan 0,1,2,3,4,5,6,7,8 of 9 zijn. Dat zijn de eenheden. Vermenigvuldigingsfactor 100. Het tweede cijfer van rechts: ook 0,1,2,3 ...Vermenigvuldigingsfactor 101. Dat zijn de tientallen. Derde cijfer van rechts beginnend: de honderdtallen. Vermenigvuldigingsfactor 102. Voorbeeld: het getal 654 is 600 + 50 + 4 of 6 x 102 + 5 x 101 + 4 x 100.
Opbouw binair getal Een binair getal is op dezelfde manier opgebouwd. Maar nu hebben we de cijfers 0 tot 9 niet ter beschikking. Alleen enen en nullen. Aan of af. Hoog of laag. 5 volt of nul volt. 100 volt of 10 volt. Alleen twee mogelijkheden. Wat was de eerste (moderne) manier om data door te sturen? Inderdaad: morse. Kort is laag, lang is hoog. 111 101? Het mag ook omgekeerd zijn: kort is hoog en lang is laag. Kwestie van afspreken. Bij de KSA in mijn tijd was twee armen horizontaal = lang. Een arm horizontaal = kort. Misschien deden de Neanderthalers dat ook zo. Wie weet? En zeker de Indianen. Maar dan met een natte doek over een hevig rokend vuur op twee bergen. Van de ene berg naar de andere. Digitaal dus. Naar analogie met decimale getallen, bouwen we een binair getal op. Maar nu moeten we van zodra we naar het getal 2 gaan (1 keer 2 tot de eerste macht, 1 x 21), verschuiven naar de
tweede plaats van rechts. Op de eerste plaats kan alleen een nul en een 1. Twee in binair is dan 10 (uitspreken één nul). Macht van 2
Decimale waarde
0 (of 20)
1
1
1 (of 21)
2
10
2 (of 22)
4
100
3 (of 23)
8
1000
4 (of 24)
16
10000
5 (of 25)
32
100000
6 (of 26)
64
1000000
7 (of 27)
128
10000000
8 (of 28)
256
100000000
9 (of 29)
512
1000000000
10 (of 210)
1024
Binair getal
10000000000
Het decimaal getal 1, als we in de tabel kijken, is in binaire vorm ook 1. Het getal 2, dat dus de eerste macht is van 2, is dan 10, één nul. Hoog laag. 5 volt 0 volt. Het decimale getal 16 is in binair schrift 10000. Eén nul nul nul nul. In de literatuur worden soms nullen geschreven vóór de meest linkse 1: het getal 4 is dan bijvoorbeeld 00100 en 8 is 01000. Die nullen hebben de waarde... nul. Maar ze zijn wel nuttig (maar niet noodzakelijk) om een code in te stellen op bijvoorbeeld uw RC (afstandsbediende) garagepoort opener. Als de code het getal 4 is en er zitten 5 schakelaars in de opener, dan moet schakelaar 1 en 2 naar omlaag, schakelaar 3 naar omhoog, schakelaar 4 en 5 naar omlaag. Want de binaire code is 00100. Wat nu als het decimale getal niet een macht van twee is. Neem het decimale getal 3. De 3 bestaat niet in de binaire wereld. De 2 ook niet. De 4 ook niet. Alleen...0 en 1. 3 = 2 plus 1. Twee in binair is 10 (uitspreken: één nul) en 1 binair is 1. We tellen die twee op van rechts beginnend: 11 (één één). 5 = 4 plus 1. Vier is namelijk het grootste getal dat in decimaal 5 past. 100 (voor de 4) plus 1 voor de 1 is 101. 12 = 8 plus 4 ==> 8 is 1000 en 4 is 100 ==> 1100. Het decimale getal 12 is gelijk aan het binaire getal 1100.
Neem decimaal getal 116. In de tabel is 64 het hoogste getal en dat in 116 past. En decimaal 64 is 1000000. We weten dus al zeker dat het getal uit zeven cijfers zal bestaan. 116 - 64 = 52. Nu is het hoogste getal dat in 52 past, 32 en dit is binair 100000. We tellen op: 1000000 + 0100000 = 1100000. Er blijft nog 52 - 32 = 20 over dat moet omgezet worden. Het hoogste getal in de tabel is 16 en 16 = 10000. Optellen geeft 1110000. Nu blijft nog 4 over want 20 - 16 = 4. Binair is dit 100. Weer optellen geeft 1110100. Samengevat: 116 = 64 + 32 + 16 + 4 64 decimaal = 32 decimaal = 16 decimaal = 4 decimaal = 116 decimaal
26 25 24 22 =
= = = =
1000000 0100000 0010000 0000100 1110100
binair binair binair binair binair
optellen
Omzetten binair naar decimaal Dit is een stuk gemakkelijker dan omzetten van decimaal naar binair. Een handige tabel als hulpmiddel staat hieronder. Macht van 2 Decimale waarde
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
1024
512
256
128
64
32
16
8
4
2
1
In de onderste rij vakjes vullen we het binair getal in en maken dan de som van de decimale getallen die overeenkomen met de binaire énen die ermee overeenkomen in de tweede rij. Een voorbeeld. Met welke decimaal getal komt het binair getal 1101100 overeen? We vullen de derde rij van de tabel in: Macht van 2 Decimale waarde
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
1024
512
256
128
64
32
16
8
4
2
1
1
1
0
1
1
0
0
We tellen op: 64 + 32 + 8 + 4 = 108. Het binair getal 1101101 komt overeen met het decimaal getal 108. Veel binair plezier gewenst. ON7CI
Wist je 't? Inleiding Er blijkt interesse te zijn bij meerdere ON3 PRA leden om het HAREC (Harmonised Amateur Radio Examination Certificate) examen af te leggen. Een HAREC licentie geeft immers toegang tot meer frequentiebanden en laat toe meer vermogen te gebruiken dan de Basislicentie. Misschien kunnen we binnen de PRA weer een lessenreeks organiseren. ON4TOM is daar bereid toe. Ik ook. Maar een poging daartoe vorig jaar is niet echt een succes geweest. Misschien dat door het oplossen en bespreken van vragen die in het examenpak van het BIPT zitten, de gegadigden in hun eigen tempo de materie onder de knie kunnen krijgen. De vragen komen rechtstreeks uit de BIPT examens (www.bipt.be). Het zijn echte vragen. De bedoeling is NIET een cursus te geven in elektriciteit noch elektronica. De bedoeling is wél te slagen in het examen. Dit systeem heb ik jarenlang gebruikt (toen ik nog jonger was) in de PRA lessen. De slaagkans van wie de lessen toen volgde was nagenoeg 100%. Wie zich wil bekwamen in elektriciteit en elektronica moet school lopen of gedrukte cursussen volgen. Het is wel gebleken dat wie geslaagd is in het HAREC examen na het behalen van zijn licentie, zijn kennis verder ontwikkelt door voordrachten, gesprekken, lezen of inderdaad officiële lessen te volgen in een school. Dit is alleszins zo geweest bij mij. Hieronder de eerste reeks (Hoofdstuk Elektriciteit). Er zitten weinig "weetvragen" in. Dat zijn vragen die geen uitleg vergen: je weet het of je weet het niet. In de aard van: "Tijdens het moduleren van een FM zender A. blijft het zendvermogen onveranderd, B. verandert het zendvermogen, C. verandert het zendvermogen soms tijdens de modulatiepieken, D. verandert zendvermogen altijd tijdens de modulatiepieken." Maar die weetvragen moeten wel gekend zijn voor het examen en zijn allemaal te vinden in de vragenlijst van het BIPT. Tussen haakjes: antwoord A was juist. Wie niet van plan is examen te doen, vindt het misschien tof eens na te gaan hoever zijn kennis reikt. Als er voldoende mensen zijn die de reeks interessant vinden, dan doen we verder in volgende edities van uw Micropajot (componenten, schakelingen…). De antwoorden met uitleg staan verderop in de µP. ON7CI
1. Elektriciteit 1. In stand 1 wijst de meter 6 ampère aan en in stand 2 duidt hij 2 A aan. Wat is de waarde van Rx? A. 3 ! B. 4 ! C. 6 ! D. 8 !
2. Wat is de waarde van I? A. 5 mA B. 25 mA
C. 35 mA
D.50 mA
3. In R1 (100 !) wordt 100 W gedissipeerd. Welk vermogen wordt in R2 (200 !) gedissipeerd? A. 200 W
B. 400 W
C.300 W
D. 225 W
4. Wanneer een toestel op 5 uur tijd een arbeid heeft verricht van 18.000 joule, hoe groot is dan het vermogen van het toestel? A. 1000 W B. 100 W C. 10 W D. 1W
5. Twee batterijen van 12 V, elk met een capaciteit van 100 Ah, worden in serie geschakeld. De capaciteit van de twee batterijen samen is dan: A. 50 Ah B. 100 Ah C. 200 Ah D. 25 Ah
6. Een bron met een EMK van 12 V heeft een klemspanning van 10 V bij een stroom van 10 A. Bereken de belastingsweerstand (R). A. R = 10 ! B. R = 1 ! C. R = 2 ! D. R = 5 !
7. Om een magnetisch veld af te schermen gebruikt men materiaal met een A. hoge geleidbaarheid B. hoge permeabiliteit C. lage geleidbaarheid D. lage permeabiliteit
8. Wat is de golflengte van een trilling met een frequentie van 30 MHz? A. 100 m B. 30 m C. 10 m D. 1 m
9. Een elektromagnetische golf is horizontaal gepolariseerd als A. het magnetisch veld varieert in het horizontale vlak. B. het elektrisch veld varieert in het horizontale vlak. C. de geleider(s) van de antenne horizontaal zijn opgesteld. D. de geleider(s) van de antenne niet verticaal zijn opgesteld.
10. Indien de ogenblikkelijke waarde van een sinusoïdale wisselspanning met een frequentie van 1000 Hz gelijk is aan zijn amplitude en een waarde heeft van 10 V, wat is de ogenblikkelijke waarde 1 ms later? A. 0 V B. 10 V C. 5 V D. 7,1 V
11. Een sinusoïdale wisselspanning met een maximale waarde van 100 V wordt aangesloten op een weertand van 10 !. Het opgenomen vermogen is A. 1000 W B. 500 W C. 70,7 W D. 141 W
12. De frequentie van de derde harmonische van en signaal met een golflengte van 20 meter is: A. 45 MHz B. 60 MHz C. 6,6 MHz D. 66 MHz
13. Wat is het faseverschil tussen beide sinusoïdale signalen? A. Spanning A is in fase met spanning B B. Spanning A ijlt 180 graden na op spanning B C. Spanning A ijlt 90 graden voor op spanning B D. Spanning A ijlt 90 graden na op spanning B
14. Welk soort golf is samengeteld uit een sinusgolf en al zijn oneven harmonischen? A. De driehoeksgolf B. De zaagtandgolf C. De vierkantsgolf of blokgolf D. De cosinusgolf
15. De vereiste audio-frequentieband voor efficiënte spraakcommunicatie via radio is ongeveer A. 100 - 3500 Hz B. 300 - 3000 Hz C. 100 - 5000 Hz D. 500 - 1500 Hz
16. Zijbanden zijn A. nieuwe modulatiefrequenties. B. nieuwe HF-signalen die tengevolge van het moduleren optreden. C. signalen die optreden tengevolge van het vervormen van de draaggolf. D. harmonischen van de zender.
17. Een AM zender met een draaggolfvermogen van 100 W wordt 100% gemoduleerd. Hoeveel vermogen bevindt zich in 1 zijband? A. 100% B. 50% C. 25% D. 16,7%
18. Als een draaggolf van 100 W 100% gemoduleerd wordt in AM, wat is dan het piekvermogen van het gemoduleerde signaal? A. 100 W B. 150 W C. 200 W D. 400 W
19. Een FM signaal met een modulerend sinussignaal van 500 Hz en een deviatie (zwaai) van 5 kHz, heeft een modulatie-index van: A. 0,1 B. 5 C. 10 D. 20 20. Wat is de nodige doorlaatband (bandbreedte) B van en FM gemoduleerd signaal ("f = frequentiezwaai of deviatie, fm = frequentie van het modulerend signaal). A. B = ("f + 2.fm) B. B = 2.("f + fm) C. B = ("f + fm) D. B = 2.("f + 2.fm) 21. Om de bandbreedte van een CW signaal zo klein mogelijk te houden A. moet men het vermogen zo klein mogelijk houden. B. moet men via filtering de flanksteilheid van het CW signaal optimaliseren. C. zo zuiver mogelijk en zonder fouten seinen. D. moet men via filtering de flanksteilheid van het CW signaal zo groot mogelijk maken. 22. Welke van de volgende omhullende golfvormen stelt een 100% gemoduleerd AM signaal voor? A. A B. B C. C D. D
23. Bij modulatie van een draaggolf met een digitaal signaal, duidt FSK op A. het schakelen van de draaggolf frequentie tussen 4 verschillende frequenties. B. het schakelen van de fase van de draaggolf tussen 16 verschillende fasen. C. het schakelen van de draaggolf frequentie tussen 2 verschillende frequenties. D. het schakelen van de draaggolf frequentie tussen 16 verschillende frequenties. 24. Het AX-25 protocol gewoonlijk gebruikt bij "Packet Radio" A. gebruikt de CRC-methode om fouten te detecteren. B. gebruikt de CRC-methode om fouten te verbeteren. C. Gebruikt de AQR-methode om fouten te detecteren. D. gebruikt de AQR-methode om fouten te detecteren en te verbeteren.
25. Een signaal met een niveau van 20 dBµV is gelijk aan A. 1 µV B. 10 µV C. 100 µV D. 1 mV
26. Het uitgangsvermogen van een zender is 100 W. Men plaatst achter de zender een verzwakker van 3 dB. Het uitgangsvermogen van de verzwakker is: A. 50 B. 70 C. 25 D. 10
27. Hoe groot moet de belasting Z zijn om een maximale vermogen overdracht te hebben. A. 15! B. 30 ! C. 60 ! D. < 30 !
De oplossingen en besprekingen van deze examenvragen staan verderop in deze Micropajot. ON7CI
Verslag Bestuursvergadering van 21/05/2010 Aanwezig: ON3WAG, ON3DCL, ON3BL, ON3LH, ON4CCK
Verontschuldigd: ON7CI, ON3DBC, ON8CW
Afwezig: ON7YQ Agenda: - verslag vorige bestuursvergadering van 05/03/2010 - kasverslag en ledentoestand - nabespreking voorbije activiteiten (voordracht “Goede PowerPoint presentaties maken”, meetavond, voordracht D-Star, Ladies night) - activiteiten: 28/05/2010 BBQ 04/06/2010 PRRC / GPS Contest 03 en 04/07/2010 VHF Velddag 08/08/2010 Fietsdodentocht 29/08/2010 Boottocht op de Dender met ON7GY 03/09/2010 Bezoek aan (radio)opleidingscentrum van Artsen Zonder Grenzen te Merchtem 01/10/2010 Demo antennesimulatieprogramma NEC4 -> wordt Algemene Vergadering 05/11/2010 Bouw audiointerface -> wordt voordracht “Aarding in de shack” door Patrick ON7PAT - nieuwe activiteiten: huur antennenpark Walsoorden (cfr. DX Antwerpen) netwerkanalyser VNA (in 2011 te organiseren) - special call ON65EM - Micropajot - varia
Verslag vergadering van 05/03/2010 Wordt goedgekeurd
Kasverslag ON4CCK geeft een overzicht van de kassituatie. Nieuw saldo : 2.103,57 ! ; bij de vorige bestuursvergadering was het saldo : 1.594,12 !, dus + 509,45 ! Drank : + 211,30 ! Ladies Night : - 15,00 ! Inschrijving BBQ : + 240,00 ! Geschenk : - 30,85 ! Voordrachten : - 12,50 ! Giften : + 12,50 !
Lidgelden : + 104,00 ! Langzaam groeit het spaarpotje om eens een nieuw toestel te kopen ter vervanging van de “dove” TS-711.
Ledentoestand Sinds vorige BV hebben er nog 7 leden hun lidgeld 2010 betaald. Momenteel 67 betalende leden, per saldo hebben we 7 leden minder dan per eind 2009 (11 afgehaakt – 4 nieuwe).
Nabespreking voorbije activiteiten voordracht “Goede PowerPoint presentaties maken”: verschillende versies van Powerpoint bij de deelnemers maakten het een beetje moeilijk, interessant, iedereen heeft er zeker iets van opgestoken meetavond: meer volk verwacht, toch was de avond gevuld, te herhalen op vrije vrijdagavonden D-STAR: heel heel goed, geweldige opkomst, professionele spreker Ladies night: goed restaurant, er had een beetje meer volk mogen zijn
Activiteiten - 28/05/2010: BBQ met de familie rond de shack - tegen 19.00 - om 18.00 alles klaarzetten - wijn en wijnglazen: ON3LH - borden: ON3LH kan er geen meebrengen; in chalet zijn er aanwezig - fruitsap en water : ON4CCK - dessert – ijsje : ON4CCK - rest van lijstje : ON3DCL - 04/06/2010: PRRC / GPS Contest -
start om 19:00 aan de shack ON4CCK heeft voorbereiding gedaan ON3BL en ON3DBC moeten nog testen ON3DCL gaat geuze halen; ook kop, brood en de rest
- 03 en 04/07/2010: VHF Velddag - locatie : Brussegem - ON6QB gaat toestemming vragen aan landbouwer; maar is waarschijnlijk wel een OK - geen reclame meer voor BBQ, alleen eten voor actieve deelnemers aan de velddag - pizza bestellen is alternatief - later te beslissen - 08/08/2010 Fietsdodentocht - organisatie ON4CCK - alles OK
- bijna alles identiek aan vorig jaar - 29/08/2010 Boottocht op de Dender met ON7GY - ON4CCK heeft voorstel ontvangen van ON7GY: - varen van Aalst naar Dendermonde en terug - in terugkomst bezoek aan brandweermuseum te Hofstade - BBQ tijdens varen - 29 euro/persoon = vriendenprijsje - aperitief is inbegrepen; rest van drank niet - minimum 30, maximum 40 personen (de eerste 40 ingeschrevenen kunnen mee) - wanneer : zondag 29/08/2010 vertrek om 11.00 uur - 03/09/2010 Bezoek aan (radio)opleidingscentrum van Artsen Zonder Grenzen te Merchtem - ON7DAS is dit bezoekje aan het regelen; heeft uiteindelijk verantwoordelijke te pakken gekregen - ON4CCK contacteert opnieuw ON7DAS om bevestigd te krijgen - 01/10/2010 Demo antennesimulatieprogramma NEC4 uitstellen-> wordt Algemene Vergadering - 05/11/2010 Bouw audiointerface -> wordt voordracht “Aarding in de shack” door Patrick ON7PAT - Bouw audiointerface gaat reeds gebeuren op 11 juni: ON3BL maakt mailtje - 03/12/2010 Demo antennesimulatieprogramma NEC4
Nieuwe activiteiten - huur antennenpark Walsoorden: -
ON3Wag heeft geen reacties ontvangen na oproep in Micropajot er moeten 4 dagen gehuurd worden prijs is 250 euro max 6 personen ON3WAG vraagt periodes die nog vrij zijn deelnemers kunnen kiezen hoeveel overnachtingen ze wensen artikeltje in MP door ON3WAG
- netwerkanalyser VNA: - volgend jaar Special call ON65EM - vergunning is ontvangen; geldig tot 31/12/2010 - speciale QSL kaart: ON7GZ heeft reeds eerste ontwerp gemaakt; maakt ook achterkant - aankondigen: eerst per mail aan leden; daarna in Radioamateur en Micropajot - gaat 2 of 3 maal gebruikt worden door ON4VRA
- lijst maken met data, uren en frequenties wanneer call zal geactiveerd worden; ON3WAG zorgt voor begin - op QRZ.COM zetten : ON4CCK - EQSL : ON3WAG kijkt na
Micropajot - deadline 15/6 - voorwoord door ON4CCK
- aankondiging boottocht: ON4CCK - aankondiging Fietsdodentocht : ON4CCK - aankondiging VHF velddag : ON3DCL - foto’s Ladies Night: Louis mailt foto’s aan ON4CCK - foto’s D-Star, meetavond en Powerpoint: enkele foto, verwijzen naar Website Varia - ON4DKP vraagt of er geen scouts kunnen gecontacteerd worden voor deelname JOTA: - enkele jaren geleden was er geen interesse bij Londerzeels scouts - ON4CCK contacteert hen opnieuw (of via nationala leiding) - belasting op pylonen: - ON3LH vraagt wat het standpunt van VVGS is voor wat betreft masten radioamateurs - elke gemeente kan dit autonoom beslissen - invoering proberen te vermijden voor het gestemd wordt op de gemeenteraad via ON7GZ Volgende vergadering : vrijdag 20/08/2010 om 19.00 uur in clubshack De voorzitter sluit de vergadering omstreeks 21.05 uur. ON3DCL Voorzitter
ON4CCK Secretaris
VHF velddag 2010 Tijdens het weekend van 3 en 4 juli had de VHF velddag plaats en dat is voor vele radioamateurs een top weekend. Dit jaar was het niet anders. Vele OM’s hebben ook dit jaar de handen uit de mouwen gestoken en meegeholpen om er een succesvolle velddag van te maken. Wij maken van de gelegenheid gebruik om nogmaals onze vrienden van NBT te danken voor hun gewaardeerde hulp. Voor het tweede jaar op rij trokken we naar het begeerde contest QTH op de Hundsberg te Brussegem. Onze “grote” mast hoeven we hier niet op te stellen en we konden het doen met de uitschuifbare mast van ON8CW gemonteerd op de laadklep van zijn lichte vrachtwagen. Als antenne kozen we voor één van onze 17 element Tonna’s. Onze Kenwood TS-711 is “doof” en aan vervanging toe en daarom hebben we de oldie Yeasu FT221 van ON6QB gebruikt. We hebben gewerkt met onze special call ON65EM, wat toch even wennen was tijdens de CQ’s. Spijtig dat de VHF-propagtie het liet afweten want het grote aantal QSO’s van vroegere jaren hebben we niet gehaald. Of zou het toch aan het materiaal gelegen hebben? Volgend jaar met een nieuwe transciever en onze kleinere TONNA? We hebben nog 9 maanden tijd om erover na te denken. Al bij al is deelnemen en de groepspirit aanwakkeren, belangrijker dan winnen en hebben we ons toch goed geamuseerd.
Een overzicht van resultaten hieronder.
de
TOP 10: "#$%&$'!
(&%&)*+!
2*0%&*#!
"*3+!
Distance
5678697:7!
;<=;6>!
:?@?=!
59335
A=!9:9!
<#$D%+'!
8E?F77!
?678697:7!
GHCHI6>!
:C@75!
A=7EE!
A=!799!
(0*&D%+'!
855F77!
5678697:7!
KL=M,!
:@97!
A=9??!
A=!:7?!
NB58O0!
(P)&Q$#D%+'!
8?:F77!
5678697:7!
(B:I!
::@97!
59169
A=!:=7!
NB89R)!
>*D%+'!
8?7F77!
5678697:7! GH?KSH6>!
9?@?5!
57145
A=!7=?!
(0*&D%+'!
8:CF77!
5678697:7!
::@9C!
59189
A=!:=A!
NB8:U*!
V$'F!.$/F!*U!G$#-%+4!
8::F77!
?678697:7! HH7">(6>!
:E@:8!
59136
A=!757!
(0*&D%+'!
C=8F77!
5678697:7!
VA>(I6>!
:?@A:!
A=7E7!
A=!997!
NW95/1!
V#%+0$!
C88F77!
5678697:7!
IGCMV!
C@A7!
59775
59 127
NBC:10!
V$'F!.$/F!*U!G$#-%+4!
CCAF77!
5678697:7!
B25S!
7@:5!
A=A8E!
A=!7=C!
NBC7#+!
"Q$0R!.$/3OD)0!
C58F77!
Totaal:
IT5G!
(&%#&,)-$! .$/*#&.$01! .$/*#&($+&!
53.459 kilometers, 220 QSO’s en 11 multipliers
Het resultaat is wat het is, maar het was een gezellige velddag en dus een geslaagde velddag. Zeker tot volgend jaar. Het finale resultaat t.o.v de andere conteststations in België verwachten begin 2011. Bedankt aan alle helpende handen en operators, zonder jullie was het niet mogelijk geweest!
ON4CCK
Fotoverslag boottocht en bezoek brandweermuseum 29/08/2010
Wist je 't? Opgelost door ON7CI
1. Elektriciteit 1. In stand 1 wijst de meter 6 ampère aan en in stand 2 duidt hij 2 A aan. Wat is de waarde van Rx? A. 3 ! B. 4 ! C. 6 ! D. 8 ! In stand 1 is de enige weerstand in de kring, de inwendige weerstand van de 9 V batterij. De ampèremeter duidt dan 6 A aan. Door die inwendige weerstand stroomt dus 6 A. Volgens de Wet van Ohm is die weerstand U/I = 9/6 = 1,5 !. In stand 2 is de stroom gedaald tot 2 A. Weer volgens Ohm is de totale weerstand nu (Ri + Rx) = U/I = 9/2 = 4,5 !. We weten al dat Ri 1,5 ! is. Dan moet Rx = 4,5 - 1,5 = 3 !. Antwoord A. 2. Wat is de waarde van I? A. 5 mA B. 25 mA
C. 35 mA
D.50 mA
De eerste wet van Kirchoff (de stroomwet), toegepast op een knooppunt van een ingewikkeld netwerk, zegt dat de algebraïsche som van de stromen nul is. 20 mA gaat NAAR het knooppunt en 5 mA plus 10 mA vertrekt VAN het knooppunt. (20 - 5 - 10) = 5 mA. I = 5 mA die VERTREKT uit het knooppunt. Antwoord A. Toemaatje: de tweede wet van Kirchoff (de spanningswet) luidt: "In een gesloten elektrische kring is de algebraïsche som van de EMK's (EMK = elektromotorische kracht) gelijk aan de algebraïsche som van de spanningsvallen." Ik zet de twee wetten bij deze vraag bijeen omdat de definities van de wetten van Kirchoff HAREC "weetvragen" zijn.
3. In R1 (100 !) wordt 100 W gedissipeerd. Welk vermogen wordt in R2 (200 !) gedissipeerd? A. 200 W
B. 400 W
C.300 W
D. 225 W
De formule voor vermogen is P = U x I. Of ook P = U2 / R vermits I = U / R. Als de R2 het dubbele is van R1, dan staat over R2 het dubbele van de spanning over R1 (tweede wet van Kirchoff). Dus P is verviervoudigd (22 = 4). Maar de weerstand is verdubbeld. Dus het vermogen is x 4 gedeeld door 2 is 2. Het vermogen in R2 is het dubbele van het vermogen in R1. Antwoord A. Dit lijkt ingewikkeld maar het is het niet. Neem dat U = 9 V en R1 = 3 ! en R2 = 6 !. De stroom door deze kring is dan I = U / (R1 + R2) of 9 / (3 + 6) = 1 A. Over R1 staat R1 x U / (R1 + R2) of 3 x 9 / (3 + 6) volt = 3 V (tweede wet van Kirchoff). Het gedissipeerde vermogen over R1 is dan P = U x I = 3 x 1 = 3 W. Zelfde berekening voor R2: de spanning over R2 is 6 x 9 / (3 + 6) = 6 V. Het gedissipeerde vermogen over R2 is dan P = 6 x 1 = 6 W. R2 die het dubbele is van R1, dissipeert dus het dubbele van het vermogen van R1. 4. Wanneer een toestel op 5 uur tijd een arbeid heeft verricht van 18.000 joule, hoe groot is dan het vermogen van het toestel? A. 1000 W B. 100 W C. 10 W D. 1W 1 W = 1 J/s. Watt is Joule per seconde. Joule is een eenheid van energie (arbeid). Arbeid = vermogen (P in watt) maal tijd (in seconde): A = P x t. Het toestel doet er 5 uur (= 5 x 60 x 60 s = 18.000 s) over om 18.000 joule te produceren. Omgerekend is de arbeid geleverd door deze machine 18.000 / 18.000 = 1 W want P = A/t. Antwoord D. 5. Twee batterijen van 12 V, elk met een capaciteit van 100 Ah, worden in serie geschakeld. De capaciteit van de twee batterijen samen is dan: A. 50 Ah B. 100 Ah C. 200 Ah D. 25 Ah Door de twee batterijen in serie te schakelen verandert de capaciteit niet. Antwoord B. In parallel geschakeld, zou de capaciteit (Ah) verdubbeld zijn. De batterijen zouden dan een totale spanning hebben van 24 volt. En P = U x I waardoor P verdubbelt dus ook de arbeid A = P x t.
6. Een bron met een EMK van 12 V heeft een klemspanning van 10 V bij een stroom van 10 A. Bereken de belastingsweerstand (R). A. R = 10 ! B. R = 1 ! C. R = 2 ! D. R = 5 ! De spanning over R is 10 V, de stroom door R is 10 A. Ohm zegt R = U / I = 10 / 10 = 1 !. Antwoord B. Nu we toch bezig zijn: wat is de inwendige weestand van die batterij? De spanning over de batterij zakt van 12 V (de EMK) naar 10 volt wanneer weerstand R aangesloten wordt. De inwendige weerstand Ri (of !) van die batterij is dus (12 - 10) / 10 = 0,2 !. Er is een formule die alles samenvat en eenmaal in het HAREC examen voorkomt: U = E - (! x I) waarin U de klemspanning is, E de EMK, ! de inwendige weerstand van de batterij en I de stroom die in kring loopt. (! x I) is de spanning die over de inwendige weerstand staat. 7. Om een magnetisch veld af te schermen gebruikt men materiaal met een A. hoge geleidbaarheid B. hoge permeabiliteit C. lage geleidbaarheid D. lage permeabiliteit Het magnetisch veld moet in de afscherming blijven hangen. Antowoord B. Hoe scherm je dan een elektrisch veld af? Met een afscherming van hoge geleidbaarheid. 8. Wat is de golflengte van een trilling met een frequentie van 30 MHz? A. 100 m B. 30 m C. 10 m D. 1 m De golflengte " in meter = C / f waarbij C de lichtsnelheid is in vacuum (300,000 km/s) en f de frequentie in Hz. Een gemakkelijker te onthouden formule is "(meter) = 300 / f(MHz) Hier dus: 300 / 30 = 10 meter. Antwoord C. 9. Een elektromagnetische golf is horizontaal gepolariseerd als A. het magnetisch veld varieert in het horizontale vlak. B. het elektrisch veld varieert in het horizontale vlak. C. de geleider(s) van de antenne horizontaal zijn opgesteld. D. de geleider(s) van de antenne niet verticaal zijn opgesteld.
Antwoord B. 10. Indien de ogenblikkelijke waarde van een sinusoïdale wisselspanning met een frequentie van 1000 Hz gelijk is aan zijn amplitude en een waarde heeft van 10 V, wat is de ogenblikkelijke waarde 1 ms later? A. 0 V B. 10 V C. 5 V D. 7,1 V Hoelang duurt de periode (T) van deze wisselspanning? T = 1/f waarin T in seconde (s) en f in Hertz (Hz). Hier is T = 1/1000 = 0,001 s = 1 ms. Zie grafiek hieronder. "#$
+'0'1'./'
!"#$$%$&'()*'
"%$
#$
%$ %$
%&'$
%&($
%&)$
%&*$
"$
"&'$
"&($
"&)$
!#$
!"%$
!"#$
+%,-'(./*'
Om de milliseconde is elke ogenblikkelijke waarde van deze wisselspanning gelijk aan de vorige ogenblikkelijke waarde, 1 ms geleden. Als de ogenblikkelijke waarde 10 V is, dan is die na 1 ms weer 10 V. Na 2 ms weer 10 volt. Antwoord B. Tussen haakjes: de amplitude van een wisselspanning is de maximum spanning en staat alleen in de vraag vermeld om verwarring te zaaien! Herinner u wel: Ueff = Umax x 0,71. Nog tussen haakjes: er is één HAREC vraag naar de formule om de ogenblikkelijke waarde te berekenen. Dit is ze: Umax x sin(#.t) waarbij # = 2 " f. De formule herkennen is voldoende. En nog eens tussen haakjes: er zijn rond de 30 vragen over de T = 1/f en het sinusvormige signaal in het HAREC examen.
11. Een sinusoïdale wisselspanning met een maximale waarde van 100 V wordt aangesloten op een weertand van 10 !. Het opgenomen vermogen is A. 1000 W B. 500 W C. 70,7 W D. 141 W P = Ueff x I of ook Ueff x Ueff / R want I = Ueff / R. En Ueff = Umax x 0,71 want we hebben te doen met sinusoïdale wisselspanning. In dit vraagstuk is P = (100 x 0,71)2 / 10 = 500 W. Antwoord B. 12. De frequentie van de derde harmonische van en signaal met een golflengte van 20 meter is: A. 45 MHz B. 60 MHz C. 6,6 MHz D. 66 MHz Eerst berekenen we de grondfrequentie van een 20 meter golf: f = 300/" = 300/20 = 15 MHz. De derde harmonische is de grondfrequentie 15 MHz maal 3 = 45 MHz. Antwoord A. 13. Wat is het faseverschil tussen beide sinusoïdale signalen? A. Spanning A is in fase met spanning B B. Spanning A ijlt 180 graden na op spanning B C. Spanning A ijlt 90 graden voor op spanning B D. Spanning A ijlt 90 graden na op spanning B De sinusgolf doorloopt een volledige cyclus elke 360 graden. De eerste positieve piek van golf A ligt op 90 graden. Golf A snijdt de nullijn na 180 graden. De eerste negatieve piek ligt op 270 graden en de golf snijdt de nullijn opnieuw na 360 graden. De volgende positieve piek van golf A ligt dan op 360 + 90 = 450 graden. In het diagram hieronder draait de pijl in tegenwijzerzin. De sinus geeft de waarden weer van elk punt op de cirkel.
Terug naar de vraag. Golf B begint op het moment dat golf A zijn eerste positieve piek bereikt. Golf B ijlt dus na op golf A en wel 90 graden. Met andere woorden: golf A ijlt 90 graden voor op golf B. Antwoord C. 14. Welk soort golf is samengeteld uit een sinusgolf en al zijn oneven harmonischen? A. De driehoeksgolf B. De zaagtandgolf C. De vierkantsgolf of blokgolf D. De cosinusgolf Antwoord C. 15. De vereiste audio-frequentieband voor efficiënte spraakcommunicatie via radio is ongeveer A. 100 - 3500 Hz B. 300 - 3000 Hz C. 100 - 5000 Hz D. 500 - 1500 Hz Antwoord B. 16. Zijbanden zijn A. nieuwe modulatiefrequenties. B. nieuwe HF-signalen die tengevolge van het moduleren optreden. C. signalen die optreden tengevolge van het vervormen van de draaggolf. D. harmonischen van de zender. Antwoord B. Wanneer een AM signaal gemoduleerd wordt ontstaan twee zijbanden die op een afstand van de drager liggen gelijk aan de modulerende frequentie. De lagere zijband ligt lager dan de draaggolf (Lower Side Band = LSB), de andere hoger (Upper Side Band = USB). Wanneer men de modulatiediepte bij AM vermindert, verandert de amplitude van de draaggolf niet, maar die van de twee zijbanden wel. Moduleren in AM wil zeggen dat een RF (Radio Frequentie) signaal gemengd wordt met een audio signaal. 17. Een AM zender met een draaggolfvermogen van 100 W wordt 100% gemoduleerd. Hoeveel vermogen bevindt zich in 1 zijband? A. 100% B. 50% C. 25% D. 16,7% In elke zijband zit 25% van het draaggolf vermogen. Als de draaggolf 100 W is, dan zit in elke zijband 25 W. Antwoord C.
Totaal afgegeven vermogen is dan 100 + 25 + 25 = 150 W.
18. Als een draaggolf van 100 W 100% gemoduleerd wordt in AM, wat is dan het piekvermogen van het gemoduleerde signaal? A. 100 W B. 150 W C. 200 W D. 400 W Het piekvermogen (= PEP of Peak Envelope Power) is 4 maal groter dan het vermogen in de draaggolf. Antwoord D. 19. Een FM signaal met een modulerend sinussignaal van 500 Hz en een deviatie (zwaai) van 5 kHz, heeft een modulatie-index van: A. 0,1 B. 5 C. 10 D. 20 De modulatie-index (MI) is de verhouding van de zwaai (#f) t.o.v. de maximale frequentie van het audiosignaal (fm). MI = #f/fm Hier is dat 5 kHz gedeeld door 500 Hz = 5000/500 = 10. Antwoord C. In smalband FM (NBFM), meest gebruikt door radioamateurs, is de zwaai meestal 4 tot 5 kHz. 20. Wat is de nodige doorlaatband (bandbreedte) B van en FM gemoduleerd signaal ("f = frequentiezwaai of deviatie, fm = frequentie van het modulerend signaal). A. B = ("f + 2.fm) B. B = 2.("f + fm) C. B = ("f + fm) D. B = 2.("f + 2.fm) Antwoord B. Meerdere HAREC rekenvragen zijn op deze formule gebaseerd. 21. Om de bandbreedte van een CW signaal zo klein mogelijk te houden A. moet men het vermogen zo klein mogelijk houden. B. moet men via filtering de flanksteilheid van het CW signaal optimaliseren. C. zo zuiver mogelijk en zonder fouten seinen. D. moet men via filtering de flanksteilheid van het CW signaal zo groot mogelijk maken. (in de examentekst staat flankstijlheid, maar we nemen aan dat flanksteilheid bedoeld wordt - CW doen we altijd in stijl) Met deze vraag gaan we er een viertal andere oplossen. Eerst deze vraag. Het antwoord is C.
Als de flank van de omhullende van het HF signaal perfect steil is dan krijgt men veel harmonischen en wordt de bandbreedte groot. De bandbreedte wordt ook nog bepaald door de zendsnelheid. 22. Welke van de volgende omhullende golfvormen stelt een 100% gemoduleerd AM signaal voor? A. A B. B C. C D. D Antwoord D. De omhullende in A is een ondergemoduleerd AM signaal en dat in C is een FM signaal.
23. Bij modulatie van een draaggolf met een digitaal signaal, duidt FSK op A. het schakelen van de draaggolf frequentie tussen 4 verschillende frequenties. B. het schakelen van de fase van de draaggolf tussen 16 verschillende fasen. C. het schakelen van de draaggolf frequentie tussen 2 verschillende frequenties. D. het schakelen van de draaggolf frequentie tussen 16 verschillende frequenties. Hier ook gaan we enkele vragen samen beantwoorden, vragen over digitale signalen. Deze vraag: antwoord C. FSK = Frequency Shift Keying. De twee frequenties heten MARK en SPACE. 4-PSK is schakelen van de fase van de draaggolf tussen 4 verschillende fasen. PSK = Phase Shift Keying. QAM = Quadrature Amplitide Modulation. Heeft een hogere bit rate dan PSK. Bit rate = bps = bits per second. 24. Het AX-25 protocol gewoonlijk gebruikt bij "Packet Radio" A. gebruikt de CRC-methode om fouten te detecteren. B. gebruikt de CRC-methode om fouten te verbeteren. C. Gebruikt de AQR-methode om fouten te detecteren. D. gebruikt de AQR-methode om fouten te detecteren en te verbeteren. De CRC - methode (Cyclic Redundance Check) detecteert fouten. Antwoord A. ARQ is Automatic Repeat reQuest maar komt nergens anders voor in de vragen. Alleen hier in deze vraag.
25. Een signaal met een niveau van 20 dBµV is gelijk aan A. 1 µV B. 10 µV C. 100 µV D. 1 mV De referentie spanning bij metingen in dBµV is 1 µV. De logaritmische vergelijking is dan: 20 = 20 log (U/1) => 20 = 20 log U U = antilog 20 /20 = antilog 1 = 10 (want log 1 = 10). Antwoord B. 26. Het uitgangsvermogen van een zender is 100 W. Men plaatst achter de zender een verzwakker van 3 dB. Het uitgangsvermogen van de verzwakker is: A. 50 B. 70 C. 25 D. 10 Verzwakken met 3 dB wil zeggen het vermogen halveren. Antwoord A. Het is altijd nuttig om de voornaamste dB waarden van buiten te kennen. 3 dB winst is vermogen maal 2. 6 dB winst is vermogen maal 4; 9 dB is maal 8; 10 dB is maal 10. Misschien is het gemakkelijker de formule te onthouden: dB = 10 log P waar bij P de factor van versterking van vermogen is. dB = 20 log V voor spanningen. 27. Hoe groot moet de belasting Z zijn om een maximale vermogen overdracht te hebben. A. 15! B. 30 ! C. 60 ! D. < 30 ! Maximum vermogen overdracht (U x I) krijgt men wanneer de weerstand van de verbruiker gelijk is aan de weerstand van de vermogen leverancier. Antwoord B. Maximum spanning krijgt men als de weerstand van de verbruiker zo klein mogelijk is. Maximum stroom krijgt men als de weerstand van de verbruiker zo klein mogelijk is. Denk aan kortsluiting, waarbij de weerstand van de verbruiker (de Engelse sleutel die op een batterij valt) zeer klein is. ON7CI
Inleiding tot antenne simulaties EZNEC programma Voordracht ON4TOM & ON3BL 3 december 2010 Zoals sommigen onder ons weten kan men, indien gewenst, volledige far field antenne patronen uitrekenen aan de hand van de formules van Maxwell en enkele randvoorwaarden. Echter, gezien wij nogal praktisch ingesteld zijn, gaan wij dat niet doen en gebruiken we het programma EZNEC. Dit programma berekent voor ons het theoretisch stralingspatroon voor een antenne. Dit gebeurt aan de hand van een situatieschets van de antenne bij de HAM thuis. Tijdens de voorstelling van dit programma is het doel de basis interface te beschrijven en U de mogelijkheden te tonen. Tevens zal ik ook op de gevaren en beperkingen wijzen van het gebruik van dit programa. 73 es gl de Tom / ON4TOM
Algemene Vergadering en verkiezing bestuur 1 oktober 2010 Om 20 uur in de shack
Aarding, RF aarding en verbindingen van gelijk potentiaal Voordracht “Aarding in de shack” door Patrick ON7PAT Op 5 november om 20:00 komt Patrick ON7PAT ons even uit de doeken doen hoe een goede aarding er in onze shack zou moeten uitzien. Op dit vlak zijn er heel veel misverstanden en kunnen we van Patrick, die hierin een expert is en professioneel met dit vak bezig is, één en ander leren. Hij gaat ons begeleiden van aan de zekeringkast tot aan de transceivers en zo verder tot aan de aarding zowel op AC/DC gebied als op RF.
De topics van deze uiteenzetting zijn als volgt: - van de zekeringkast naar de shack - hoofdschakelaar shack - verliesstroomschakelaar > waarom + werking - zekeringen > dewelke + waarom - veiligheidsaarding > bedrading + hoe + waarom - RF-aarding + verbinding met veiligheidsaarding > waarom + hoe - opgepast met tweedehandsmateriaal - opgepast met oldtimers Iedereen natuurlijk van harte welkom; u zal alleszins slimmer naar huis gaan dan u bent gekomen. ON4CCK
PRACese ACTIVITEITEN 1 oktober 2010: Statutaire Algemene Vergadering van de PRAC. Verkiezingen bestuur. In de shack om 20:00. 16 oktober 2010: Deelname aan de VRA Activity Day in de shack van 18 tot 20 uur. Call ON65EddyMerckx. 5 november 2010: Aarding in de shack. Door ON7PAT. 3 december 2010: Demonstratie van het Antennesimulatie programma NEC4 door ON3BL en ON4TOM. 7 januari 2011: Driekoningenfeest. 4 februari 2011: Netwerk Analyzer VNA door ON4TOM. 11 februari 2011: Les 1 Basisvergunning. 18 februari 2011: Les 2 Basisvergunning. 25 februari 2011: Les 3 Basisvergunning. 4 maart 2011: LOFAR (Low Frequency Array) met duizenden antennes. Door ON5GO.
11 maart 2011: Les 4 Basisvergunning. Eerste les Praktijk met ON6ZJ.
18 maart 2011: Les 5 Basisvergunning. Tweede les Praktijk met ON6ZJ. 25 maart 2011: Examen Praktijk Basisvergunning. Prijsuitreiking aan de geslaagden door ON7GZ, voorzitter Vlaamse RadioAmateurs (VRA) 8 april 2011: Propagatievoorspellingen door ON7GZ, auteur van het boek "Propagatie & Voorspellingen. Wat? Hoe?". ON7GZ zal zijn rijkelijk in kleuren geïllustreerd boek ter beschikking stellen en signeren. 6 mei 2011: Portable Radio Reporting Contest. Organisatie ON3DCL en ON7CI, glorieuze overwinnaars van de wedstrijd van vorig jaar. Vertrek om 19:00 aan de shack. Daarna boterhammen met kop en geuze.Inschrijven voor de gratis maaltijd bij ON4CCK vóór 5 mei, om mogelijk tekort aan bier te vermijden. ON7CI
