mei 2014
NIEUWSBRIEF DUURZAAMHEID De leerlingen van vwo-4 hebben op verschillende wijzen in de maanden maart, april en mei te maken gekregen met het begrip duurzaamheid. Duurzaamheid, zo leerden ze, gaat over de mogelijkheden om gebruik te maken van de natuur en de grondstoffen zonder de gezondheid en de leefomgeving van de toekomstige generaties aan te tasten. Hoe kunnen we onze energievoorziening, voedselproductie en vervoermogelijkheden zo duurzaam mogelijk maken? Daarover gaat het hier steeds. Onze leerlingen zijn de toekomstige beleidsmakers dus zij moeten zo vroeg mogelijk kennis maken met en inzicht krijgen in dit thema. Daarom zijn we met een groot aantal secties (Engels, Frans, Duits, algemene natuurwetenschappen, biologie, aardrijkskunde, scheikunde, natuurkunde, mens en organisatie, Latijn en tekenen) op steeds weer een andere manier tijdens de lessen in vwo-4 met Duurzaamheid aan de slag gegaan. In deze nieuwsbrief kunt u lezen hoe verschillend het bij de secties is aangepakt. Veel leesplezier!! Duurzaamheid bij algemene natuurwetenschappen (ANW) Bij ANW kregen de leerlingen in v4a op 10 maart zelf twee keer die dag te maken met duurzaamheid. Eerst tijdens de les bij ANW bij een college van Ir. Geert Bergsma (werkzaam bij het centrum voor energie) en later op die dag ´s middags bij een studium generale van Ir. Stephan Brandligt (wethouder van duurzaamheid en participatie van Delft) De wethouder hield de leerlingen van vwo-4 en 5 en tto-4 en 5 geboeid bezig over zijn beleid waarmee hij meer stadsgenoten wil betrekken bij duurzaamheid, of het
nu ging om de aanschaf van zonnepanelen of juist de mogelijkheid een groentetuintje te beginnen in het Delftsche Hout. Ook het motiveren van de schoolpopulatie om duurzamer te zijn hoort bij zijn taak. Gelukkig konden de meeste leerlingen melden dat ze zich voornamelijk met de fiets in Delft verplaatsen.
Het verhaal van Ir. Geert Bergsma, overigens ouder van een Grotius-leerling en lid van de MR, gaf de leerlingen een mooi doorkijkje hoe er in Nederland onderzoek wordt gedaan naar de duurzaamheid van o.a. ons verpakkingsmateriaal, vervoer en voedsel Het centrum voor energie krijgt allerlei vragen en opdrachten van de overheid en van particulieren. Bijvoorbeeld wat is duurzamer als verpakking voor frisdrank: een blikje, een kartonnetje, een glazen flesje dat gerecycled kan worden of een pet flesje? Je moeten kijken hoe voor dit product de grondstofwinning is, de productie, het transport, de gebruiksfase is en de afvalverwerking is. In al deze fases moet je precies weten wat er gebeurt, “cradle to cradle “zoals dat wordt genoemd. En wat denkt u?……Welk verpakkingsmateriaal denkt u?……… het kartonnetje…lekker licht (dus weinig uitstoot van co2 bij het transport) en goed te recyclen! Ir. Geert Bergsma
Daarnaast wordt er ook onderzoek gedaan door Bergsma naar de milieubelasting bij de productie van o.a. vlees en dan in het bijzonder het grootste bestanddeel daarin nl. eiwit. Het centrum heeft een app op de markt gebracht waarmee je zelf kunt kijken in de supermarkt hoe duurzaam het vlees is dat je wilt gaan kopen. Wat is duurzamer? Braziliaans rundvlees of Nederlands kippenvlees? Het gaat hierbij om de questionmark app en er is meer te vinden op www.thequestionmark.org Juist u raadt het al ....Nederlands kippenvlees. ‘Maar kunnen we niet beter allemaal vegetariër worden,’ vroeg een leerling. Ja, maar dat gaat nooit lukken, dus is het beter als de overheid met bijvoorbeeld een vleestax de prijs van niet erg duurzaam vlees verhoogt en met een subsidie de fabrikanten aanzet tot de productie van vleesvervangers. Zo´n aanpak zal beter werken dan te proberen om iedereen vegetariër te laten worden. Het verhaal zette de leerlingen wel aan het denken. Na de lezingen kregen de leerlingen bij ANW nu zelf een onderzoek te doen. In groepjes van drie leerlingen aan een onderzoek gewerkt. Een groepje moest de mogelijkheden onderzoeken van het plaatsen van zonnepanelen op het dak van onze school. Andere onderzoeksopdrachten waren: Zoek uit hoe duurzaam onze leerlingen zijn? Waar komt ons drinkwater vandaan en hoe kunnen we het gebruik duurzamer maken? Hoe wordt in Nederland de energie opgewekt? Hoe groen is onze stroom? Waar gaat ons afval heen? Hoe duurzaam is biologisch voedsel? Hoe komen we van dat plastic afval af? Wat is een ecohuis? Is duurzaam vervoer mogelijk? Waar gaat ons rioolwater in Delft naar toe en hoe wordt het gezuiverd? Natuurlijk moesten de leerlingen in de lessen na het inleveren van hun verslag voor de andere leerlingen hun onderzoeksresultaten presenteren! Frits de Jong (docent ANW) Duurzaamheid bij aardrijkskunde Bij het vak aardrijkskunde hebben de leerlingen ademloos zitten kijken naar een TED conference van Boyan Slat. Boyan deed bij ons op school twee jaar geleden eindexamen en schreef toen een profielwerkstuk over de plastic troep in de oceanen. Hij constateerde niet alleen tijdens het duiken o.a. in de Middellandse Zee hoeveel plastic overal drijft en hoe langzaam dit afbreekt, maar kwam toen met een oplossing voor het opruimen van die troep. Niet alleen kan Boyan hier heel goed over vertellen (zie op you tube de TED conference Boyan Slat. How the oceans clean themselves) maar hij runt nu (hij is negentien jaar! ) een groep medewerkers en heeft hij via crowdfunding al geld opgehaald om zijn plan te realiseren en reist de hele wereld over om zijn verhaal te vertellen. Zijn studie lucht- en ruimtevaarttechniek staat nu even in de ijskast. In de wetenschappelijke wereld wordt zijn werk geciteerd!!!! Waar betrokkenheid en daadkracht allemaal niet toe kan leiden!(www. Boyanslat.com)
Duurzaamheid bij Engels In de 4de klassen is ervoor gekozen om klassikaal een artikel uit The National Geographic te bekijken. De titel van het artikel is The New Oil Landscape en het gaat over `fracking`, een nieuwe techniek om olie te winnen. In North Dakota gebeurt dit al op grote schaal. De relevantie van het artikel voor de Nederlandse situatie is de discussie die op het ogenblik hier gevoerd wordt over de pro`s en contra`s van het gebruik van deze techniek bij de winning van het zogenaamde `schaliegas`. In de klas wordt er gekeken naar de opbouw van het artikel, de inhoud ervan, de mate waarin de berichtgeving objectief of subjectief is en hoe dat blijkt. De relevantie van het artikel voor de Nederlandse toestand: welke lessen vallen er te leren uit wat in Amerika al op vrij grote schaal gebeurt? Verder kijken we ook nog naar wat de `case histories` van Susan Connell en Brent Sanford illustreren. Afgezien van de inhoud is er ook voor een artikel uit een wetenschappelijk tijdschrift gekozen omdat de meeste vwo-leerlingen in hun vervolgopleidingen ook te maken gaan krijgen met Engelstalige, niet-literaire teksten. Het mes snijdt dus aan twee kanten. H.J. Hilbert, docent Engels Duurzaamheid bij economie Beleggen, een mogelijkheid om de wereld ‘duurzamer’ te maken? Van 17 tot en met 28 maart 2014 hebben de vwo-4-leerlingen M&O en economie deelgenomen aan een online aandelenspel, UExchange, om zodoende meer inzicht te krijgen in de werking van de beurs, het aan- en verkopen van aandelen en de afwegingen die je maakt bij jouw keuzes in welke bedrijven te investeren. Kies je ervoor om zoveel mogelijk winst te maken? Kies je voor een duurzamere wereld met meer toekomstperspectief? Of kies je een tussenweg? Twintig fictieve bedrijven boden aandelen aan op de aandelenmarkt waarbij er iedere dag een nieuwe gebeurtenis verscheen op de site. De vraag was welke gevolgen deze gebeurtenis zou kunnen hebben voor de bedrijven? En dus welke aandelen er gekocht of verkocht moesten worden. Een extra afweging daarbij was wel of geen rekening houden met de gevolgen van je keuzes op het gebied van duurzaamheid. Het spel viel op twee manieren te winnen. Als “Die Hard Handelaar”, degene die het meeste geld heeft verdiend. Of als “Kritische Consument”, degene die bij het handelen de keuzes het meest heeft gebaseerd op een duurzamere wereld. Na verschillende tussenstanden met elke keer andere koplopers zijn dit na twee weken spelen de eindstanden: Asuka Banga, Kiki Visscher en Elmar Huijsing nummers 1,2 en 3 als “Die Hard handelaar”, de handelaren met de meeste winst. Stijn Hoevenaar, Danique Riedewald en Berkant Sardogan nummers 1,2 en 3 als “Kritische Consument”, de meest duurzame handelaren. Een leuke, leerzame ervaring die laat zien hoe grillig en onvoorspelbaar de beurs kan zijn én dat de keuzes die je maakt met je geld van invloed zijn op de wereld om je heen.
Introductie van het aandelenspel aan V4 door een medewerkster van UExchange. Roland Wubben, docent economie Duurzaamheid bij Frans Quel est votre geste écologique? Vwo-4 heeft zich tijdens de lessen Frans gebogen over het gebruik van plastic zakken. We begonnen met het lezen van teksten over de voor- en nadelen van de plastic zak. Wat gebeurt er eigenlijk met ons plastic afval? We hebben gekeken naar een filmpje over La soupe de plastique in de oceaan, waarbij we de ernstige gevolgen voor het milieu goed konden zien. We hebben ook een documentaire gezien over mogelijke alternatieven voor het plastic zakje in de supermarkt: zakjes gemaakt van mais en aardappelmeel. We hebben nagedacht over wat we zelf zouden kunnen doen voor het milieu en daarna presenteerde iedereen in z’n beste Frans aan de hand van een zelfgemaakte poster een idee om beter om te gaan met het milieu. De posters zijn erg mooi geworden. C’était formidable!
Anne van Walsum, docente Frans Duurzaamheid bij Latijn In vwo-4 zijn we, ongeveer twee lessen, bezig geweest met het duurzaamheidsproject. Voor Latijn hebben we gekeken naar de archeologie. We keken naar twee verschillende ‘dateringstactieken’ en probeerden de voor- en nadelen van de relatieve en absolute datering te bepalen, waarna we onderzochten welke dateringstechniek zich als meest efficiënt bewees. De relatieve dateringstechniek betekent dat je, stel je onderzoekt een Griekse vaas, naar de kunst kijkt en die vaststelt binnen een zo precies mogelijke periode.
Dan kijk je bijvoorbeeld naar hoe de ogen zijn geschilderd. In het ene decennium binnen de Griekse oudheid schilderde de kunstenaars namelijk de pupillen ingekleurd, terwijl een oog in het daaropvolgende decennium niet ingekleurd zou zijn. Op die manier kan je, veel preciezer dan in eerste instantie gedacht zou worden, vaststellen uit welk jaar de vaas zou moeten komen. Een voordeel van deze methode is dat je relatief makkelijk, zonder schade aan het object te doen, vast kan
stellen hoe oud het object is. Een nadeel is dat de kunst nagemaakt kan worden en dat de schilderingen op de vaas nagetekend is, maar uit een veel latere periode komt. De absolute techniek is weer een compleet andere benadering. Hier wordt gekeken naar de aanwezigheid van radioactieve straling die natuurlijk aanwezig is in bepaalde elementen in de vaas. Met tijd vervalt die straling (= radioactief verval). De tijd die het duurt waarmee het radioactief verval plaatsvindt wordt de halveringstijd genoemd. De halveringstijd is per element zeer precies bekend, waardoor je dus ongelofelijk precies vast kan stellen hoe oud die vaas dus is. Dat is natuurlijk een groot voordeel, maar het probleem van deze techniek is wel dat je een stukje van de vaas nodig hebt om naar de atomen binnen dat deel te kunnen kijken. We keken in twee teams welke van de twee dateringsmethodes ons het beste leek en vonden ongeveer unaniem de absolute datering het meest aantrekkelijk, omdat het veel preciezer lijkt dan de relatieve methode. Helaas bleek de absolute methode ook feilbaar: de aanname van deze methode is dat de hoeveelheid koolstof in het klimaat gelijk moet zijn. Dat is bij natuurrampen zoals een vulkaanuitbarsting niet het geval. Uiteindelijk bleek het naast elkaar gebruiken van beide dateringsmethoden uitkomst te bieden. Dit project was erg interessant, omdat het een nieuwe kijk op de oudheid geeft, en het een stuk dichterbij laat lijken dan voorheen. Inge Kraus, docente klassieke talen
Duurzaamheid bij natuurkunde Op woensdag 26 maart ontvingen wij een gastles van twee studenten van de TU Delft in het teken van het duurzaamheidproject waarmee we in vwo-4 bezig zijn. Deze les ging over de zonneauto’s die op de TU ontwikkeld worden en meedoen aan de World Solar Race in Australië, die ze al vaak gewonnen hebben. Als eerste lieten de studenten een PowerPointpresentatie zien waarin zij o.a. vertelden over de verschillende materialen die er gebruikt worden voor de wagen, aerodynamica, de motor en over de wedstrijd zelf. Wat we wel interessant vonden en wat nieuw voor ons was, was dat het Nederlandse team in Australië voorafgaand aan de race het parcours al achterstevoren hadden gereden om de route beter te leren kennen en om dode kangoeroes van de weg te verwijderen. Na afloop van de presentatie gingen we zelf berekeningen maken over Energie en Krachten bij de Nuna 3. We vonden het een leuke en leerzame middag.
Sophie van Bodegom en Fleur de Haas, V4B
Duurzaamheid bij tekenen Bij tekenen kregen de leerlingen een opdracht die als volgt werd aangekondigd. `In de tekenles worden, soms na veel geploeter, veel mooie dingen gemaakt. Niet elk werkstuk lukt in één keer. Gooi papier niet zo maar weg, maar als het echt niet meer geschikt is om verder op te tekenen, gooi het dan in de ‘oud papierbak’ onder de verftafel. Aan het eind van een opdrachtperiode of aan het eind van het jaar neemt niet iedereen zijn werk mee naar huis. Zo blijft er veel papier liggen. Al jaren maken we van deze ‘ongewilde’ tekenwezen mooie paletjes om je verf op te doen. Opdracht: Maak een poster waarop je leerlingen vraagt om papier niet zomaar in de prullenbak te gooien maar in de papierverzamelbak. Maak duidelijk dat het papier opnieuw gebruikt wordt om schilderpaletjes van te maken. Je mag gebruik maken van letters die je geprint hebt (vanuit Word, Illustrator of Photoshop).Je werkstuk mag eventueel helemaal digitaal zijn Zorg voor een bondige tekst en een toepasselijke afbeelding. Je mag in cartoonstijl werken. Formaat: 32,5 x 50 cm [half groot vel] of A3 print 29,7 x 42 cm. Je hebt twee lessen voor deze opdracht. En dan nu een paar resultaten!!
Hans van der Valk, docent tekenen en kunstgeschiedenis
Duurzaamheid bij Duits De leerlingen kregen bij Duits een tekst ( Tierschützer gehen weg der Gewald) te bestuderen die te maken had met de teloorgang van de natuur en de reactie die dat oproept bij de natuurbeschermers.
Astrid Sluiter, docente Duits Duurzaamheid bij biologie De leerlingen van vwo-4 hebben gedurende een aantal lessen onderzoek gedaan naar de hoeveelheid afval in onze kantine.
Zij hebben een aantal vuilniszakken na een pauze in het lokaal uitgesplitst in diverse soorten afval, afgewogen en met een aantal factoren vermenigvuldigd zodat er een ruwe schatting op jaarbasis ontstaat.
Soort afval Papier Plastic afval Plastic afvalzakken Plastic totaal Voedsel Rest Totaal
Gewicht(kg)
Gewicht per dag (kg)
1,4 0,6 0,4
11,2 4,8 3,2
1,0 1,1 1,6 5,1
8,0 8,8 12,8 40,8
De tweede opdracht was het ontwerpen van een ludieke/confronterende poster waarmee aandacht gevraagd werd voor het afvalprobleem.
Van het project is in groepjes een verslag gemaakt waarin door de leerlingen ook aanbevelingen zijn gedaan: Meer afval scheiden/hergebruik bij bijv. techniek en tekenen. Bovenbouw leerlingen meer verantwoording geven bij het naleven van de regels in de kantine (leerlingen aanspreken op het opruimen etc.).
Verpakkingen van de diverse verkrijgbare producten in de kantine nader onderzoeken.
Rob Deen, docent biologie Duurzaamheid bij scheikunde Bij scheikunde gingen de leerlingen van mevrouw Ir. A. Buis in vwo-4 aan de gang met opdrachten n.a.v. twee lezingen van leerlingen uit vwo-6 over duurzaamheid. Mevrouw Buis maakte er voor de leerlingen een praktische opdracht van die ze als volgt beschreef: Deze praktische opdracht behelst het bijwonen van een tweetal lezingen gegeven door twee groepen vwo-6 leerlingen over hun profielwerkstuk. Deze lezingen hebben als onderwerp: Smog, the influence of traffic on particulate matter. En zonnecellen. Na de lezingen wordt in groepjes van vier leerlingen gewerkt aan het beantwoorden van vragen, die worden verwerkt in een werkstuk. De tekst van de profielwerkstukken staat op de ELO van Magister onder 4 vwo scheikunde. Maak tijdens het werken aan de PO een paar foto’s (mag nu met je mobiel) om je werkstuk te verlevendigen. Het werkstuk met de hoogste score wordt gebruikt voor de nieuwsbrief over het onderwerp ‘duurzaamheid’. Totaal worden 3 lesuren besteed aan deze PO de rest van het werk wordt thuis of in tussenuren afgemaakt. Anne Buis, docente scheikunde
