Meer objectieven
Hier vindt u een uitgebreide beschrijving van Nikon-objectieven. Dit document is een uitbreiding op hoofdstuk 8 van het boek ‘Fotograferen met een digitale spiegelreflexcamera: Nikon’ ,geschreven door Dré de Man.
Fisheye De oudere fisheye-objectieven en de fisheyes van andere merken zijn niet zo geschikt voor gebruik op de digitale Nikon-reflexen. Een fisheye ontleent zijn bestaansrecht aan zijn beeldhoek van 180 graden, en wanneer die beperkt wordt, is zo’n objectief in feite geen fisheye meer, maar uitsluitend een groothoek met een streek vertekening. Bjørn Rørslet (http://www.naturfotograf.com > lenses) beschrijft op zijn site een methode om de oudere fisheyes met een cirkelvormig beeld toch nog te gebruiken, maar daarvoor hebt u dan wel een heel optisch stelsel nodig! Veel mensen twijfelen tussen de aankoop van een ultragroothoek en de fisheye. Met behulp van Nikon Capture DX of andere software is het mogelijk om opnamen te de-fishen, weer recht te maken. Af en toe is het een handige oplossing, maar u vervangt daarmee echter geen 12 mm, als was het alleen vanwege het feit dat u in het zoekerbeeld niet goed kunt zien hoe het beeld er later zal uitzien. De 12-24 mm zult u vaker kunnen gebruiken dan de 10.5 mm, die toch een beetje een gadget is. Bovendien is de 10.5 mm een objectief waarmee u zult moeten leren werken. Toch zijn er situaties waarin u er heel blij mee zult zijn. Na verloop van tijd zult u ontdekken dat u hem vaker kunt gebruiken dan u denkt.
De DX 12-24/4 ED [ foto: Nikon ]
De 14/2.8 ED: lichtsterk reportageobjectief [ foto: Nikon ]
De DX 10.5/2.8 is bij uitstek geschikt om een totaalbeeld te geven van een ruimte [ DX 10.5/2.8, 1/30 s 2.8, 800 ISO ]
Ultragroothoek Door de verlengingsfactor die met het DX-formaat gepaard gaat, zijn er minder ultragroothoekobjectieven, dan er voor kleinbeeld waren. Feitelijk hebt u de keuze tussen twee objectieven: de DX 12-24/4 en de 14/2.8. De 14 mm is een lichtsterk objectief, dat vooral in reportagesituaties tot zijn recht komt. Het vervangt daarmee de door vele fotografen voor kleinbeeld gebruikte 20 mm, hoewel het eigenlijk een 21 mm is op DX. Het objectief is echter vrij duur en levert op digitale reflexen niet helemaal de uitstekende prestaties die het objectief op camera’s als de F5 en F6 bereikt. Hebt u de lichtsterkte niet echt nodig, dan is de 12-24 een veel betere keuze. Dit objectief biedt vanaf volle opening een goede scherpte en dito contrast. Diafragmeren tot f 8 (D70) of f 11 (D200 en D2X) loont, al zal de grotere scherpte alleen op landschapsopnamen te zien zijn. De vertekening van het objectief is vrij gering en alleen bij 12 mm en architectuurwerk mogelijk storend. Vanaf 14 mm is de vertekening bovendien heel gemakkelijk met Photoshop te corrigeren (dan heb je namelijk niet meer te maken met een combinatie van tonvormige én kussenvormige vertekening). Door zijn vlakke frontlens, coating en zonnekap is het objectief heel goed beschermd tegen sluier; je kunt met dit objectief dan ook probleemloos tegen de zon in fotograferen. Het is het ideale objectief voor wie van uitgestrekte landschappen houdt. Ook voor situaties waarin veel mensen in één ruimte gefotografeerd moeten worden is het heel geschikt. Door het zoombereik is vrijwel iedere reportagesituatie goed vast te leggen. De ‘korte’ helft van het bereik (12-16 mm) geeft een grote dynamiek aan beelden, maar ook een steil perspectief (door sommigen ten onrechte vertekening genoemd). Zie bijvoorbeeld de afbeeldingen waarin dit gecorrigeerd wordt. De andere helft van het bereik is minder spectaculair maar zal in de praktijk ook veel gebruikt worden, zeker in reportagesituaties. Het objectief is vergelijkbaar met een 18-35 mm bij kleinbeeld. Het is speciaal ontworpen voor DX en vult op een kleinbeeldcamera slechts een deel van het beeld. Mocht Nikon echter met een volformaat spiegelreflex komen, dan is het nog steeds te gebruiken vanaf 18 mm, zodat het ultragroothoekbereik behouden blijft!
Met een 12 mm wordt het perspectief een beetje overdreven: wanneer u de camera achterover kiept, lijken gebouwen achterover te vallen. Met fotobewerkingsprogramma’s is dit effect echter heel eenvoudig te corrigeren! Overigens wordt dit steile, overdreven perspectief vaak ten onrechte vertekening genoemd. Vertekening houdt in dat rechte lijnen krom worden afgebeeld.
Groothoek Zelfs de goedkoopste nieuwe ‘standaardzoomlenzen’ van Nikon kennen een echte groothoekstand. Omdat ook vele van de oude kleinbeeldobjectieven tot in dit gebied doordringen, is er een enorm aanbod. Sommige van de oudere objectieven zijn echter zeer duur, omdat allerlei bijzondere constructies gebruikt moesten worden om de – nu niet meer gebruikte – randen en hoeken van het beeld scherp te houden. Ook in de DX-categorie is er een zeer interessant aanbod. De toepassingen van deze objectieven (of van het groothoekgedeelte van hun zoombereik) liggen vooral op het gebied van reportage, landschap, steden en dergelijke. De toepassingen lijken dus op die van de supergroothoeken, maar zijn minder extreem. Soms zult u dan ook net niet genoeg op de foto krijgen en wenst u een nog kortere brandpuntsafstand. In dat opzicht is de 1224 ideaal, omdat die beide gebieden dekt. Aan de andere kant geven deze objectieven het perspectief wat normaler (minder vertekend) weer.
De 18-200 VR [ foto: Nikon ]
De interessante vertegenwoordigers uit deze categorie zijn: 1224/4, 18-55/3.5-5.6, 18-70/3.3-4.5, 18-200/3.5-5.6 VR en de 1755/2.8. Alle genoemde objectieven bieden een uitstekende waarde voor hun geld, al verschillen ze nogal in prijs. De 18-55 is supergoedkoop, maat toch heel aardig in kwaliteit, dankzij de toepassing van ED-elementen. De 18-70 is hét voorbeeld van een objectief dat bijna te goed is voor een setlens. Voor de 18-135 en 18-200 geldt dat ook en bovendien zijn deze objectieven uitgerust met VR. In professionele kringen wordt de 17-55/2.8 DX vaak gezien als een standaardzoom. Het is een behoorlijk prijzig objectief, maar de kwaliteit is dan ook zeer hoog. Met name voor huwelijksreportages is het een heel handig objectief. Van de oudere objectieven is vooral de 17-35 interessant: dit objectief is qua kwaliteit vergelijkbaar met de 17-55/2.8, maar is iets beter bestand tegen tegenlicht. Het bereik is echter geringer en het objectief is zelfs tweedehands nog steeds vrij duur.
Standaardobjectieven Voor het DX-formaat maakt Nikon geen standaardobjectieven met vast brandpunt. Aan de andere kant bestaan er oudere objectieven die deze rol zonder enig probleem op zich kunnen nemen, en uiteraard zijn er wel zooms die dit gebied afdekken. Objectieven van 35 mm lijken nog het meest op de 50 mm voor kleinbeeld, hoewel de 28 mm ook voor een iets korter standaardobjectief kan doorgaan. In combinatie met een iets lichtzwakker zoomobjectief kan de AF 35/2.0 een interessante aanvulling zijn. Het objectief is lichtsterk genoeg, vrij goedkoop en van hoge kwaliteit. Er is ook een 35/1.4 die nog steeds geproduceerd wordt, maar dit is geen autofocus objectief. In de categorie 28 mm zien we wel een AF 1.4. Het objectief is van hoge kwaliteit, maar heeft een navenante prijs. Tip: wanneer u dit objectief wilt kopen, dan moet u er snel bij zijn. Het is in april 2006 uit de lenzencatalogus verdwenen, maar in Europa is het voorlopig nog gewoon op voorraad. Het is een zeer duur objectief, dat echter ook van uitstekende kwaliteit is. Zo heeft het bijvoorbeeld nauwelijks last van coma (komeetachtige lichtpunten aan de rand van het beeld.) De AF 28/2.8 is vergeleken met de AF 35/2 misschien net weer te lichtzwak.
Zoomobjectieven De meest veelzijdige vertegenwoordigers uit deze categorie zijn de zoomobjectieven. We kunnen ze onderverdelen in de langzamere, lichtzwakkere exemplaren 18-55, 18-70, 18-135 en 18-200, en de snellere exemplaren DX AF-S 17-55/2.8, AF-S 17-35/2.8, Af-S 28-70/2.8 en de AF 35-70/2.8 D. De lichtsterkte 2.8 is verreweg het interessantst omdat bij een standaardobjectief ook wel een hogere lichtsterkte past. De 17-55 is het meest universeel qua bereik. Het is in feite de DX-opvolger van de 28-70/2.8 en heeft in kleinbeeldequivalent een brandpuntsafstandbereik van 25.5-83 mm. Het is – hoewel niet echt klein – kleiner en lichter dan de 28-70, die niet voor niets ‘the beast’ wordt genoemd. De 28-70 dringt net als de 35-70 verder in het telegebied door. De 35-70 is een stuk goedkoper en lichter dan de 28-70, maar mist wat bereik in het korte standaardbereik. Verder is er nog een enorme reeks – deels oudere – zoomobjectieven die in het standaardgebied doordringt. De 20-35 (deze lijdt een beetje onder sluier bij tegenlicht), de 24-120 (niet helemaal zo goed als de eerdergenoemde objectieven, maar heel handig door VR), de 24-50, 24-58, 24-85, 28-70, 28-80, 28-100, 28-105, 28/3.5, 28/2.8, 28/2.0, 35-70/3.3-4.5, 35-80/3.5-5.6 en de 35-100/3.5-5.6.
De DX 17-55/2.8 is een lichtsterk standaardzoomobjectief met een zeer interessant bereik dat zeer geschikt is voor reportages.
Korte teleobjectieven (portretobjectieven) De korte teleobjectieven vormen een zeer interessante en aantrekkelijke categorie. Ze zijn heel geschikt om mensen in je omgeving op een natuurlijke manier te fotograferen. Ze zijn ook erg geschikt om er details uit steden of natuur mee te fotograferen. Voor portretten van kinderen, of portretten waarbij net iets meer dan alleen hoofd en schouders opgenomen worden, zelfs de vroegere standaardobjectieven geschikt. Dit is een interessante categorie, omdat ze relatief goedkoop zijn. De 50 1.8 en 1.4 zijn beide zeer geschikt voor hun taak. Fraaie voorbeelden van het gebruik van de 50/1.4 als portretobjectief zijn te vinden onder www.pbase.com/bvcuma/station_portraits. De 50/1.4 is tweederde stop lichtsterker (dit lijkt niet veel, maar is het wél, vooral in situaties met weinig licht) en is tot f 2.8 ook scherper dan de 1.8, zeker bij volle opening van dit laatste objectief. De 1.8 is echter belachelijk goedkoop en biedt dus extreem veel value for money. Wel dient u er rekening mee te houden dat de beeldoverdracht van deze twee objectieven en zeker het bokeh, wat hard is. Bij de 50/1.4 ligt dat vooral aan de vorm van het diafragma en dus is het bokeh bij volle opening helemaal niet zo gek. De 1.8 (oorspronkelijk als E-objectief ontwikkeld, zie verderop) is echt een beetje hard wanneer hij gediafragmeerd is, maar velen waarderen dat ook wel. (Niet verscherpen van portretten helpt overigens wel en is vaak niet als zodanig te herkennen!) De handmatig scherpstellende 50 en 55/1.2 objectieven hebben een fraaier bokeh. Iets heel bijzonders (maar tweedehands dan ook erg duur) is de 58/1.2 Noct Nikkor. Dit objectief is speciaal ontwikkeld om superieure prestaties bij volle opening te leveren. Het heeft ook een zeer fraai bokeh – afgaande op verhalen en foto’s van gebruikers, want ik heb het helaas nooit in handen gehad. Een ander bijzonder (voormalig) standaardobjectief is de 45 mm, die een fraai bokeh schijnt te hebben. Het is een Tessar-type, stelt handmatig scherp maar beschikt wel over een chip zodat ook met de D70/D50 lichtmeting kan plaatsvinden.
Lachspiegels, eihoofden en pannenkoeken Niet iedere brandpuntsafstand is even geschikt voor het maken van portretten. Als vuistregel geldt dat u een afstand tot de geportretteerde moet bewaren van tien keer de afstand van de voorkant tot de achterkant van het hoofd. (Bij en profil portretten mag u dus dichterbij!). Gaat u en face dichterbij, dan wordt het hoofd boller weergegeven, het voorste gedeelte van het gezicht wordt breder dan het achterste gedeelte. Gaat u heel dichtbij (met een groothoek bijvoorbeeld) dan krijgt de arme geportretteerde een eihoofd met een lachspiegeleffect, helemaal wanneer u een fisheye gebruikt. Gaat u te ver weg dan kan het gezicht tot een soort pannenkoek worden, vooral als het een vrij breed gezicht is. Bukt de geportretteerde zich of kijkt hij of zij juist omhoog, dan wordt de kin of het voorhoofd ook al snel relatief groot. De neus is altijd te groot bij dit soort te korte afstanden. Voor een portret hebt u meestal een objectief nodig van ca. 85 mm bij DX. Laat u meer zien van de schouders of de rest van het lichaam, dan kunt u met een kortere brandpuntsafstand toe. Maakt u een pasfoto of een nog kleinere uitsnede, dan kunnen langere objectieven gebruikt worden. Omdat niet alle mensen gelijk zijn, zijn er echter wel uitzonderingen op deze regel. Sommige mensen kunnen er van iets dichterbij beter uitzien, andere kunnen beter met een langer objectief gefotografeerd worden. Bij het langere objectief hebt u bovendien het voordeel dat een kleine positieverandering van het gezicht (naar boven of naar beneden kijkend) niet meteen als zodanig herkenbaar is, maar wel de gezichtsvorm meestal beter tot zijn recht zal laten komen. Wilt u het heel goed doen, dan is het zaak om veel naar de gefotografeerde te kijken vanaf verschillende afstanden, dus met verschillende brandpuntsafstanden. Omdat kinderhoofden kleiner zijn, kunnen deze in het algemeen met kortere lenzen gefotografeerd worden. Een 50 mm is vaak ideaal voor kinderen, een 85 voor de meeste volwassenen.
Een voorbeeld van een portret opgenomen met 50 (links) en 85 mm brandpuntsafstanden. Bij deze beelduitsnede geeft de 50 mm een minder mooie én minder realistische weergave. Bij een andere (ruimere) uitsnede en dus en grotere opnameafstand zou de opname met de 50 mm hetzelfde effect hebben gehad als die met de 85 mm)
50/1.4 AF [ foto: Nikon ]
Alle eerder genoemde zoomobjectieven gaan ook tot deze brandpuntsafstand, al zou je bij portretten in verband met de scherptediepte wel graag een diafragma van minimaal 2.8 willen zien. De 17-55/2.8 voldoet aan deze eis, net als de 35-70/2.8 en de zeer grote dure maar wel uitstekende 2870/2.8. Van deze drie is de 35-70/2.8 de goedkoopste, en in zekere zin ook een onopvallende ster. Het is al een ouder objectief, dat nu al bijna twintig jaar vrijwel ongewijzigd in productie is. Voor kleinbeeld vond ik dit altijd een zeer oninteressante brandpuntsafstand, omdat 35 mm net geen groothoek was, en 70 net geen tele (vergelijk de DX 24-48 mm). Voor DX bestrijkt de lens het gehele gebied van standaard tot de standaard portretbrandpuntsafstand (in kleinbeeldtermen: 52.5-105 mm). De 85/1.4 AF wordt om zijn scherpte, maar vooral ook om zijn beeldoverdracht (het bokeh) door velen geroemd. Hij is echter niet goedkoop. Er is ook een oudere versie met handmatige scherpstelling, die een iets minder mooie achtergrond onscherpte heeft. Verder is er een 85/1.8 AF die wel mooi scherp is, maar toch in een aantal opzichten duidelijk de mindere is van de 1.4-versie. Het objectief is echter ook vrij goedkoop en kan een aardige aanvulling zijn op een lichtzwakke zoom als de 80-400/4.5-5.6. De oudere handmatige 85/1.8 en 85/82 objectieven zijn nog goedkoper. De oudere 85/1.8 is qua beeldoverdracht het meest interessant van deze twee, maar is meestal niet AI(-aangepast) en past dus vaak niet. Deze brandpuntsafstand is geschikt voor hoofd en schouders bij volwassenen, of alleen hoofd bij kinderen. 85/1.4 AF [ foto: Nikon ]
105 mm was bij kleinbeeld ooit de ideale portretbrandpuntsafstand. Ook nu is het nog een zeer geschikte brandpuntsafstand, maar er mag dan niet te veel van de schouders te zien zijn. (zie ook het kader hiernaast). Nikon heeft wel een zeer ruim aanbod
op dit gebied: er is een speciale 105/2.0 DC, misschien wel het allermooiste portretobjectief dat denkbaar is. DC staat voor defocus control, het objectief kan een lensdeel verplaatsen waardoor het bokeh aan te passen is. In feite kan het mooiste bokeh iets meer naar voren of naar achteren gelegd worden door aan een ring te draaien. Het effect is nauwelijks te zien in de zoeker of op de het lcd-scherm, maar wel op afdrukken. Optisch is het objectief van de allerhoogste kwaliteit. Het is overigens geen softfocusobjectief, ook al denken velen dat. Er is ook nog een 135/2.0-versie. Dan zijn twee 105 mm/2.8 macro’s: eentje met VR en eentje zonder. Beide zijn ook voor portretten in te zetten, al is de beeldoverdracht iets harder. Verder is er nog een hele reeks van oudere manuele objectieven. Daaronder valt in de eerste plaats de 105/2.5, vroeger hét portretobjectief. Het is nu vaak tweedehands voor een appel en een ei te koop. Het heeft een heel mooi bokeh en is al na één stop diafragmeren uitzonderlijk scherp. Datzelfde geldt voor de 1.8versie. Bij de zoomlenzen kunnen we hier denken aan de VR’s 24-105, 18-135 en 18-200 en aan de oudere 28-200 Af. Voor al deze objectieven geldt dat ze wel een beetje lichtzwak zijn, maar bij 105 mm kan f 4 nog net qua scherptediepte. De 80-200/2.8 plus de 70-200/2.8 (standaardtelezooms voor de fotojournalist) zijn zeer geschikt, vooral de laatste die een zeer fraai bokeh heeft. Zelfs de AF VR 80-400/4.5-5.6 ED is geschikt voor portretten, al zal menig geportretteerde een beetje schrikken van dit machtige optische wapen.
Teleobjectieven (180-300 mm) Boven de 135 mm laten we langzaam de portretten los. Natuurlijk zijn er van sommige mensen ook van grotere afstand met langere lenzen fraaie beelden te maken, maar dat gebeurt toch minder. Deze brandpuntsafstanden worden vooral gebruikt om details te fotograferen, en ook al wel voor sportfotografie en landschapsopnamen. De 300 mm is vaak al geschikt voor vogels en ander dieren. De walkaround lens 18-200 VR dringt nog net in deze categorie door, en maakt daarmee duidelijk wat een enorm inzetbereik dit objectief heeft (28-300 kb equivalent). De VR-technologie begint bij deze brandpuntsafstand al echt mee te tellen. Zijn iets langere broertje de 70-300 VR profiteert zelfs nog iets meer van die techniek. Van de goedkopere niet-VR objectieven vallen meteen de beide 70-300 objectieven op. De niet-ED-versie stelt een beetje teleur in het 300 mm gebied, en moet daar echt gediafragmeerd
worden. De ED-versie is iets beter terwijl de 18/200 een heel stuk beter is. (Dit objectief is ook veruit te prefereren tegenover de nietoriginele versies, die bovendien vaak een lichtsterkte van 6.3 in de 200 mm stand hebben. Volgens de specificaties van Nikon kan met objectieven van een kleinere lichtsterkte dan 5.6 scherpstelling niet gegarandeerd worden, en ook in de praktijk blijkt dat die specificatie er niet voor niets is.) De DX 55-200 4.5-5.6 ED is overigens in termen van value for money een prettige verrassing. Wie op het gebied van 300 mm (vogels, wild, natuur, mensen en details van gebouwen op grote afstand) het neusje van de zalm wil, zal vaak kiezen voor een vaste brandpuntsafstand. Nikon heeft er maar liefst 3: een f 4, f 2.8 en een f 2-versie. Het laatste objectief is heel groot, en heel goed. Helaas is het zo duur dat alleen een enkele professional het kan kopen. Er is ook een oudere manuele versie, die echter slechts zeer sporadisch op de tweehandsmarkt opduikt. De 2.8 versie wordt al iets vaker gebruikt door amateurs, omdat de grote lichtsterkte in combinatie met een geweldige kwaliteit al bij volle opening het kleine voor korte sluitertijden mogelijk maakt. Bovendien werkt het goed samen met converters en is dan nog steeds relatief lichtsterk. De nieuwste versies hebben ook nog eens VR. Heel oude versies zijn manueel, de alleroudste zelfs zonder automatisch diafragma (klikstop), maar eveneens optisch uitstekend. Optisch net zo goed, maar één stop (diafragmawaarde) langzamer, is de 300/4. Dit objectief is – net als de eerdergenoemde – heel goed te combineren met een 1,4 x converter. De nieuwste versie is AFs, de iets oudere AF stelt ook nog snel scherp en is van uitstekende kwaliteit; de statiefgondel is zelfs aanzienlijk beter dan van het nieuwere objectief. (Bjørn Rørslet heeft kritiek op het feit dat de scherpstelring naar voren geplaatst is; zelf vind ik dat bij fotografie uit de hand, zeker in combinatie met een converter een groot voordeel: het maakt het mogelijk het objectief ver naar voren te ondersteunen, wat de hefboomwerking van de beweging van de hand bij een langer objectief deels teniet doet.)
300/4 AFS [ foto: Nikon ]
Er bestaan ook nog drie lichtzwakkere handmatig scherpstellende objectieven: de ED IF 300/4.5, ED 300/4.5 en de gewone 300/4.5 (in twee uitvoeringen). De beide ED-objectieven leveren zoals te verwachten valt ene goede kwaliteit. De oudere niet-IF versie is zo goed op chromatische aberratie gecorrigeerd dat hij geen rode stip voor infraroodfotografie heeft. (Niet AF-objectieven hebben een rode stip die aangeeft hoe u de scherpstelling moet corrigeren voor infraroodopnamen. Bij de AF-objectieven heeft Nikon deze traditie helaas opgegeven.) Het objectief hoeft nauwelijks gediafragmeerd te worden en laat zich ook beter met converters combinereen, maar is duidelijk groter en zwaarder en vrij onhandig met scherpstellen. Bovendien kost het tweedehands vaak net zo veel als de AF-versie. De IF-versie stelt veel sneller en lichter scherp. Het objectief bereikt bij f 8 optimale prestaties en is dan erg contrastrijk en scherp, bij volle opening iets minder. Het is – voor een 300 mm - erg compact en licht. De AF VR 80-400/4.5-5.6 ED, ten slotte, is ondanks de iets hogere prijs een objectief dat heel veel waar biedt voor zijn geld. Het beslaat vrijwel het gehele telegebied, biedt dankzij de ED lenzen een uitstekende optische kwaliteit met en fraaie achtergrondweergave (bokeh) en helpt de fotograaf met VR de belangrijkste oorzaak voor onscherpte bij teleopnamen te voorkomen. Sommigen betreuren dat het objectief geen ingebouwde scherpstelmotor heeft (niet AF-S is), maar dit bezwaar telt zwaarder bij de D50/D 70 dan bij de andere camera’s die over een snellere interne scherpstelmotor beschikken.
Supertele (400-1000 mm) Met 400 mm betreden we het gebied dat zeker tot de superteles gerekend mag worden. Net als 300 mm is dit een uitstekende brandpuntsafstand voor wild- en natuurfotografie. De AF VR 80400/4.5-5.6 ED bestrijkt als universele telezoom ook dit gebied nog, en is ook het enige voor amateurs betaalbare objectief in dit bereik. Voor professionals zijn er twee AF 400 mm objectieven: de 2.8 en de 3.5. De 3.5 valt op door zijn bijzonder goede hanteerbaarheid. Beide objectieven zijn van uitstekende kwaliteit. Ten slotte is het nog mogelijk door gebruik van een 2x converter in dit gebied door te dringen. Met de VR 70-210/2.8 zijn op deze manier vrij goede resultaten te bereiken. Nog betere resultaten bereikt u met een 300 mm en een 1.4x converter.
Het grafische effect van deze opname wordt bereikt door de beelduitsnede van een langer teleobjectief. Nikkor AF ED 300/4 plus TC14B (dus 420 mm), 1/800 s f 5
Om de zon groot in beeld te krijgen is een lange brandpuntsafstand nodig. Nikkor AF ED 300/4 plus TC300 (dus 600 mm)1/400 s f4 (= f8)
80-400/4.5-5.6 VR AF ED [ foto: Nikon ] Verder zijn er nogal wat oudere handmatig scherpstellende objectieven. Voor vogelfotografie is het handmatig scherpstellen vaak geen probleem, bij sportfotografie echter wel degelijk. Een interessant model is de 5.6/400 IF ED. Dit objectief is af en toe voor vrij weinig geld te koop en werkt ook goed samen met een 1.4x converter. Daarmee zijn we ook bij 560 mm aanbeland. Maar zelfs dit soort objectieven is nog te kort wanneer u de maan vrij groot wilt afbeelden. Dan hebt u minimaal 800 mm nodig.
Lange tele’s en statieven Bij lange teleobjectieven wordt de stevigheid van statief, statiefkop en statiefaansluiting van zeer groot belang. De al eerder genoemde Björn Rörslet heeft kritiek op de statiefaansluiting van de nieuwste lange tele(zoom)objectieven. Hij geeft echter ook een oplossing aan: klem een rubber ring tussen de statiefaansluiting en het objectief zodat deze een beetje onder spanning komt te staan. Als het echt een beetje is, lijkt het me geen kwaad kunnen, maar ik zou er voorzichtig mee zijn. De statiefaansluitingen zijn overigens recent verbeterd. De langere Nikon-objectieven die ik bezit en gebruikt heb, hebben geen last van dit fenomeen, maar zijn ook iets ouder. Let u er wel op, dat u bij VR-objectieven de VR uitschakelt wanneer het objectief op het statief geplaatst wordt: VR werkt averechts in combinatie met een statief. Ten slotte: let u ook op wind en trillingen van de ondergrond, want dat zijn dingen waarvoor het statief geen soelaas biedt. Als alternatief voor een statief kan ook een zak rijst dienen, die u – bij geopend raam – op het autoportier legt. Zo kunt u uw auto als schuilhut gebruiken.
Bijgaande afbeelding, gemaakt met een Russisch spiegelteleobjectief in combinatie met de TC-14B, laat zien wat het effect van een 1400 mm is. De foto is overigens geen ‘echte’ kleurenfoto, maar een quadtoon. (Oorspronkelijk als kleurenfoto opgenomen, eerst in Nikon Capture als RAW geopend, daarna in Photoshop omgezet in grijstinten, vervolgens tot een quadtoon, en daarna weer in een kleurenfoto omgezet.)
600-1200 zoom [ foto: Nikon ]
De 500, 600 en 800 mm objectieven zijn zeer speciale, grote en dure objectieven die door sportfotografen of door een enkele gelukkige natuurfotograaf gebruikt worden. Alle EDobjectieven van die brandpuntsafstanden zijn heel goed – en heel duur. Tot voor kort maakte Nikon ook nog spiegelteleobjectieven: systemen die net als een compacte verrekijker het licht intern heen en weer sturen, om ruimte te winnen. Vóór de tijd van het ED-glas had deze constructie het grote voordeel dat er geen chromatische aberratie optrad, omdat er nauwelijks breking plaatsvond. Het nadeel van deze objectieven is echter dat lichtbronnen een doughnut-vorm krijgen: er komt een gat in het midden. Dat vloeit voort uit het feit dat het objectief in het midden bestaat uit een spiegelsysteem. In de praktijk valt er met dit nadeel wel te leven – als u zo’n objectief voor weinig geld op de kop kunt tikken tenminste. Scherpstelling is niet gemakkelijk want de lichtsterkte is niet al te groot. Een andere eigenaardigheid van deze – catadioptrische – objectieven is dat ze geen diafragma hebben. De 500 mm was echt compact, de 1000 mm was al duidelijk groter, terwijl de 2000 mm geleverd werd met een eigen statief en 7 kilo woog. Het leek me vooral een objectief dat bedoeld was om op de Photokina en andere beurzen veel indruk te maken, maar uiteraard zijn er ook mensen die met dit soort objectieven hun brood verdienen.
Speciale objectieven Nikon maakt veel speciale objectieven. Sommige daarvan zijn weliswaar zeer interessant maar ook nauwelijks bruikbaar, omdat ze niet de normale F-bajonet bezitten en dus niet zonder meer op uw camera gemonteerd kunnen worden. Ik noemde de Ultra Micro Nikkors al als voorbeeld van deze categorie. De ‘gewone’ Micro Nikkors zijn echter wel degelijk goed te gebruiken op de huidige camera’s. Ze bestaan in verschillende brandpuntsafstanden en er is zelfs (een unicum!) een zoomlens bij. Deze objectieven zijn wat de meeste mensen macro-objectieven noemen, maar wat door Nikon correct wordt aangeduid als Microobjectieven. De reeks omvat maar liefst zes AF objectieven. Daarnaast is er ook nog eens een vijftal oudere objectieven. De wat langere Micro Nikkors werken het handigste, omdat je bij
dichtbijopnamen anders al snel heel dicht bij het onderwerp moet komen. In de natuur wordt daardoor de kans heel groot dat het onderwerp wegvliegt of wegloopt. In de studio brengt dat problemen met de verlichting met zich mee. Een bijzonder fraai objectief is de Micro Nikkor AF 200/4 ED IF. De meeste macro-opnamen in dit boek zijn gemaakt met de voorganger ervan, de Micro Nikkor 200/4 IF met handmatige scherpstelling. De zoom Micro Nikkor 80/180 4-5.6 is natuurlijk heel handig, zeker voor natuuropnames. Financieel het interessants zijn de 60 mm en de vroegere 55/2.8. Deze kortere objectieven zijn heel handig voor het reproduceren van grotere voorwerpen, zoals schilderijen. De Micro Nikkors hebben overigens geen vertekening (met zoom: geen tot bijna geen vertekening). Vroeger was dat een absolute voorwaarde, tegenwoordig een groot voordeel voor reproductiefotografie. Van de 105/2.8 zijn op dit moment twee versies leverbaar, waarbij eentje zelfs VR heeft. Omdat bij grotere vergrotingsmaatstaven de brandpuntsafstand langer wordt, is VR in combinatie met een Mikro Nikkor wel heel handig. Overigens dit het eerste macro-objectief met VR, en voorlopig het enige. De 105 mm mirco-Nikkors zijn zeer populair en worden vaak als het ideale compromis gezien.
Micro Nikkor 105/2.8 VR [ foto: Nikon ]
De TS Micro Nikkor 85/2.8 is een enorm groot objectief, dat vooral ontworpen is om gebruik te maken van verstellingen die tot dan toe vooral aan technische camera’s voorbehouden waren. Het maakt gebruik van de zogenaamde Scheimpflug-verstelling. Deze door een Oostenrijkse artillerieofficier bedachte instelling maakt – vooral bij dichtbij-opnamen – een vrijwel onbeperkte scherptediepte mogelijk. Het principe ervan is dat de achterwand en het objectief zo verdraaid worden dat de scherpstelling voor voorwerpen die verder weg zijn anders is dan voor voorwerpen die dichterbij zijn. Het scherpstelvlak loopt dus als het ware mee naar achteren. Voorwaarde is wel dat de te fotograferen voorwerpen op één lijn liggen, en dat die lijn samen met een lijn loodrecht op het objectief en een lijn parallel aan de beeldsensor in één punt uitkomt. De vergroting van de scherptediepte is zeer praktisch, omdat bij stillevens en dergelijke ook bij diafragmeren tot 32 de scherptediepte vaak niet toereikend is. Het objectief kan overigens ook gebruikt worden om de scherpte
op een creatieve manier te laten verlopen, zodat je juist een zeer kleine scherptediepte krijgt. Dit laatste effect kan echter ook met Photoshop en Nikon Capture NX bereikt worden.
De 85/2.8 TS Micro Nikkor [ foto: Nikon ]
De oudere PC-Nikkor-objectieven zijn in het digitale tijdperk niet meer zo nodig. Ook zij werken door het verschuiven van het objectief, nu met als doel de perspectiefwerking (het ‘achterovervallen’ van gebouwen) te corrigeren. Met behulp van Photoshop is zoiets echter veel handiger en goedkoper te realiseren. (Met een klein verlies van scherpte, dat wel.) In de praktijk valt het scherpteverlies enorm mee, behalve bij correcties die bij PC-objectieven domweg onmogelijk waren. Bovendien zijn de oudere PC-objectieven niet groothoekig genoeg om er echt van te profiteren.
Nikon’s objectievenalfabet Doordat Nikon sinds 1947 objectieven voor reflexcamera’s produceert, is er een hele reeks van toevoegingen ontstaan, die vooral de technische ontwikkelingen gedurende al die jaren weergeven.
A De eerste Nikon-objectieven hadden eigenlijk geen toevoeging, maar ze worden nu vaak A-objectieven genoemd. Ze waren in feite niet bedoeld voor lichtmeting door de lens. De Nikon F met het Photomic-prisma had wel een koppeling tussen de lens en de lichtmeter (via het bekende vorkje), maar de lichtsterkte van het objectief moest handmatig ingesteld worden. (De manier waarop bij de D2X en de D200 de objectiefgegevens ingevoerd moeten worden, zal daarom bij menige vroege Nikon-gebruiker een glimlach ontlokt hebben.) Bij het eerste model dat lichtmeting door de lens toepaste, de Nikon met het Photomic T prisma, moest de lens op diafragma 5.6 gezet worden voor hij op de camera gezet kon worden. Alleen zo wist de camera vanzelf welke lichtsterkte de lens in kwestie had. Bij het daaropvolgende model kon de lens bij ieder diafragma op de camera gezet worden, maar moest wel de diafragmaring een keer heen en weer gedraaid worden. Overigens hadden deze objectieven wel een letter in hun naam, maar die gaf het aantal elementen in het objectief aan (zie verderop).
AI In 1976 introduceerde Nikon een systeem waarbij de camera meteen ‘wist’ welk het grootste diafragma van de lens in kwestie was: het AI-systeem (auto indexing). Het maakte gebruik van een kraag om de bajonetvatting, die door de deels afgefreesde diafragmaring vanaf een bepaald punt meegenomen werd. Oudere objectieven konden voor een relatief gering bedrag door Nikon aangepast worden, zodat de kraag niet in conflict zou komen met de niet afgefreesde ring. Ook met de huidige camera’s is dat de enige reden waarom de objectieven van vóór 1976 niet gebruikt kunnen worden; ze zijn dus nog steeds vrij eenvoudig aan te passen. De objectieven werden vanaf dat moment AI genoemd.
E Tegelijkertijd werden zogenaamde E objectieven geïntroduceerd. E staat voor economy, het waren dus goedkope (zeker geen slechte, wel enigszins hard tekenende) objectieven. De E-objectieven maken overigens wel gebruik van AI, en passen dus op de huidige camera’s.
AIs Bij de introductie van de Nikon FG, die een programautomatiek had, werd de hendel die het diafragma voor de opname sloot iets aangepast, zodat de het sluiten van het diafragma ook gedeeltelijk kon gebeuren. De objectieven die zo werkten, werden AIs genoemd. Voor de huidige camera’s maakt het overigens geen verschil of de objectieven nu van het AI of AIs-type zijn.
AF Daarna volgde AF, wat gewoon betekende dat zo’n objectief geschikt was voor autofocus. Met de introductie van AF kregen de objectieven ook elektrische contactjes, die de diafragmasturing doorgaven.
P Alle AF-objectieven hebben een chip die de camera informatie geeft met betrekking tot de brandpuntafstand en het maximale diafragma. Sommige handmatig scherpstellende objectieven hebben ook zo’n chip, en krijgen dan de toevoeging P.
G Vanaf 2000 werden er ook zogenaamde G-objectieven geïntroduceerd, die geen diafragma-instelring meer hadden: het diafragma kon alleen nog maar op de (nieuwere) camera’s ingesteld worden.
DX De laatste belangrijke verandering die ook betrekking had op de functionaliteit van de objectieven, was de toevoeging DX; deze objectieven zijn alleen bedoeld voor de digitale reflexen zoals ze hier besproken worden. Bij gebruik op een analoge Nikon zullen ze niet altijd het hele beeld vullen, zeker niet in de optimale kwaliteit. Er zijn twee soorten objectieven die een beetje buiten de boot vallen:
IX Allereerst zijn er de IX-objectieven. Deze zijn bedoeld voor de Nikon-camera’s voor het APS filmformaat. Ze zijn niet compatibel met de huidige camera’s, ook al hebben ze dezelfde bajonet. Ze steken namelijk zo diep de camera in, dat ze de spiegel zouden beschadigen. Eveneens niet compatibel zijn de oudere AF objectieven die horen bij de Nikon F3 AF: de 80/2.8 AF en de 200/3.5 AF. Ze passen wel op de nieuwe camera’s, maar zuigen binnen de kortste keren alle stroom uit de camera. (Buiten werking stellen van de ingebouwde chip is een oplossing).
ED Verder zijn er nog wat andere lettertoevoegingen, die betrekking hebben op technische vernieuwingen die verder geen aanpassingen van de camera’s met zich mee brachten. Allereerst is er ED, wat betekent dat de lens in kwestie glas bezit met een Extreem lage Dispersie. Dispersie is de eigenschap dat de breking van het glas met de golflengte van het licht varieert. Het betekent dat verschillende kleuren niet op hetzelfde punt scherp zijn: er ontstaan kleurzomen zoals bij een plastic kinderverrekijker. Door gebruik te maken van ED-glas, kunnen objectieven geproduceerd worden die heel weinig of geen last hebben van chromatische aberratie. Bovendien hebben deze objectieven vrijwel altijd een goed contrast en vooral een fraaie kleurweergave.
IF IF staat voor internal focussing, het objectief stelt niet scherp door als geheel binnen een tubus met een schroefdraad heen en weer te bewegen, maar door een klein gedeelte van de lenzen te bewegen.
CRC CRC is een variant daarop: close range correction betekent dat de laatste lensdelen heen en weer bewegen tijdens het scherpstellen, om een betere afbeeldingkwaliteit bij dichtbijopnamen te bereiken.
ASPH Op sommige objectieven staat bovendien de toevoeging ASPH wat asferisch betekent: hier is glas gebruikt dat geen ronde oppervlakte heeft, maar een oppervlakte die een iets complexere vorm heeft. Dit wordt gedaan om de fout die optreedt doordat glas aan de rand dikker (of dunner) is dan in het midden te corrigeren.
PC/TS Ten slotte kan een lens nog de toevoeging PC hebben, wat betekent dat hij het perspectief kan corrigeren en kan tilten en shiften. Dit betekent: hier is een Scheimpflug-verstelling mogelijk. (Zie bij de 85 mm TS)
OP Is een toevoeging die maar voor één objectief gereserveerd is, namelijk voor de 10/5.6 fisheye met ortogenale projectie (!).
UW Is een toevoeging die aan geeft dat het objectief voor onderwaterfotografie bedoeld is. Deze objectieven passen niet op de normale reflexcamera’s.
EL Is de toevoeging voor vergrotingsobjectieven (Enlarging Nikkor). (De nu niet meer geproduceerde Nikon-objectieven voor grote technische camera’s hadden overigens weer eigen toevoegingen: Nikkor-SW, Nikkor-W, Nikkor-M, Nikkor-AM en Nikkor-T) Ten slotte kunnen we nog tien letters uit het Griekse alfabet toevoegen, want de alleroudste Nikkors (Nikon-objectieven heten officieel Nikkor) hebben letters die het aantal elementen aangeven. De Nikkor 20/3.5 UD bijvoorbeeld, heeft 11 elementen (uni en deca). De reeks van 1 t/m 10 heeft de letters U, B, T, Q, P, H, S, O, N en D. Samen met een punt geeft een dergelijk letter aan dat het objectief multi-coating heeft, bijvoorbeeld de Nikkor 1.8/85 H.C
Pre-autofocus Er is nog steeds een kleine groep van fotografen die de voorkeur geeft aan de vroegere handmatig scherp te stellen objectieven. Nikon had tot 2006 nog zo’n veertig niet-AF objectieven in het assortiment. Daarvan blijft nu een kleine groep over: 20mm f/2.8, 24mm f/2.8, 28mm f/2.8, 35mm f/1.4, 50mm f/1.2, 50mm f/1.4, Micro-Nikkor 55mm f/2.8, Micro-Nikkor 105mm f/2.8, PC Micro-Nikkor 85mm f/2.8D. Het laatste objectief is overigens een modern objectief dat om technische redenen niet met autofocus uitgerust kon worden.
