Masterplan Beeldkwaliteit Afsluitdijk Van Afsluitdijk naar Aansluitdijk
Toekomstbestendige Afsluitdijk
Friese kust Kornwerderzand
Breezanddijk
Monument
Den Oever
Om tot 2050 bestand te zijn tegen de stijging van de zeespiegel moet de Afsluitdijk de komende jaren worden versterkt. Bovendien moeten er in de spuisluizen pompen worden ingebouwd, die in de toekomst de afvoer van het water vanuit het IJsselmeer naar zee kunnen garanderen. De regio heeft nieuwe programma’s voor recreatie, ecologie en energie ontwikkeld die een plaats moeten krijgen op de versterkte dijk, zoals het initiatief voor de vismigratie-rivier. De uitvoering van het Project Afsluitdijk wordt door het Rijk op de markt gezet in de vorm van een zogeheten DBFM contract, waarbij de geselecteerde aannemerscombinatie binnen vastgelegde eisen het pro-
ject gaat ontwerpen, bouwen en dertig jaar lang beheren. Om te waarborgen dat de Afsluitdijk daarbij zijn betekenis als waterbouwkundig icoon behoudt heeft Rijkswaterstaat ervoor gekozen om niet alleen technische eisen aan de aannemer mee te geven, maar ook ruimtelijke kwaliteitseisen. Onze combinatie van landschapsarchitecten Feddes/Olthof en Architectenbureau Paul de Ruiter heeft opdracht gekregen om in de planfase die ruimtelijke eisen te ontwerpen en om vervolgens het hele traject van de uitvoering tot aan de oplevering in 2021 te begeleiden. Het Project Afsluitdijk is een voorbeeld van een nieuwe vorm van opdrachtgeverschap van de overheid, waarbij
een beroep wordt gedaan op de innovatiekracht van de markt en tegelijk de publieke waarden worden veiliggesteld. Tijdens het ontwerptraject hebben we intensief samengewerkt met Ingenieursbureau Witteveen en Bos, dat in opdracht van Rijkswaterstaat het technisch ontwerp maakte, met de stakeholders en met regionale partijen. De kwaliteit van de planvorming wordt geborgd door het Kwaliteitsteam Afsluitdijk onder voorzitterschap van de Rijksadviseur Landschap en Water, dat de Bestuurlijke Stuurgroep adviseert.
Ruimtelijke thema’s
Condities voor ecologie
Toeristische attractie
Maximalisering duurzaamheid
De partituur, een samenspel van behoud en vernieuwing
De Afsluitdijk is ontworpen als een harde afsluiting tussen Waddenzee en IJsselmeer. Om de dijk tot een icoon van de 21ste eeuw te maken werken we met het concept van de ‘Aansluitdijk’: de monumentale waarde van de dijk en de beleving van het waterlandschap worden gecombineerd met nieuwe recreatieve en ecologische verbindingen en met duurzame energie. Door de ambities van de vijf thema’s schematisch te positioneren langs de lijn van de dijk ontstaan vijf schematische lijnen die samen als het ware een partituur vormen. Die partituur laat zien waar de eenheid bewaard moet blijven en waar juist verschillen geaccentueerd kunnen worden.
Grens tussen meer en zee
Grens tussen twee kusten
Van afsluiten..
..naar verbinden
Innovatief &ecologisch dijkprofiel De Afsluitdijk ontleent zijn monumentale kracht aan het feit dat het dijkprofiel over de hele 25 kilometer lengte van het traject tussen de sluiscomplexen van Den Oever en Kornwerderzand een eenheid is. Ondanks de verschillen in het onderwaterlandschap snijdt de dijk als een kaarsrechte lijn door het water. Het is opmerkelijk dat de Afsluitdijk, die eigenlijk een dam is, het profiel heeft van een klassieke zeedijk met een smalle groene kruin en een flauw hellend buitentalud, bekleed met een huid van met de hand gezette basaltstenen. Die kwaliteit van het uniforme zeedijkprofiel willen we behouden en er nieuwe kwaliteiten als toeristische attractie en ecologische verbindingslijn aan toevoegen. In samenwerking met de waterbouwkundigen hebben we daarom het referentieontwerp gemaakt voor een geleed buitentalud van de dijk met een vlakke berm tussen het ondertalud (‘de golfklapzone’) en het boventalud (de ‘golfoploopzone’). Het fietspad dat op die berm kan worden aangelegd maakt - eindelijk, na 80 jaar- de Waddenzee beleefbaar vanaf de Afsluitdijk. In dit dijkprofiel kan enige variatie in de breedte van de berm worden gemaakt zonder dat het uniforme beeld van de dijk wordt aangetast. De bestaande basaltbekleding moet worden vervangen door zwaarder materiaal. We stellen een duurzame dijkbekleding voor in de vorm van een open betonstructuur die wordt opgevuld met klei en zand. In deze gaten zal een ecologisch waardevolle dijkvegetatie ontstaan. Bij een ‘maatgevende’ zware storm spoelt de grond uit en heeft de betonstructuur voldoende ruwheid om de golven af te remmen.
nu
toekomst
Duurzame dijkbekleding
Voorstel voor duurzame dijkbekleding in de vorm van een open betonstructuur waarbinnen zich ecologisch waardevolle dijkvegetatie kan ontwikkelen
De spluisluizen
Aan de bestaande torens wordt een nieuwe rij toegevoegd, in hetzelfde ritme De inbouw van pompen bij Den Oever is een nieuwe functie die met zorg moet worden ingepast in het spuicomplex. De heftorens van de spuisluizen zijn in 1932 ontworpen door architect Dirk Roosenburg en hebben de status van Rijksmonument. We hebben verschillende varianten onderzocht en hebben een voorkeur voor een oplossing waarin een rij nieuwe heftorens voor het ophijsen van de pompen aan de IJsselmeerzijde van de bestaande torens worden toegevoegd. De bestaande torens behouden hun functie, waarbij de bestaande schuiven door zwaardere schuiven worden vervangen om bestand te zijn tegen de stijging van de zeespiegel. De plaatsing van de nieuwe torens versterkt de ervaring van het ritme van de heftorens bij het passeren van de spuisluizen. Ze brengen de nieuwe functie tot expressie en sluiten aan bij het vormgevingsprincipe van de Afsluitdijk, waarin technische installaties altijd verhuld worden in bouwkundige volumes. De ambitie van spectaculaire eenvoud bepaalt de vormgeving van de nieuwe torens.
Impressie nieuwe heftorens aan IJsselmeerzijde
De knooppunten 1/3
Bij het passeren van de sluiscomplexen en de werkhavens langs de Afsluitdijk wordt het zicht over het weidse water even onderbroken. Door op deze knooppunten verdere ruimtelijke verdichting toe te staan werken ze als poorten in contrast met de leegte van het waterlandschap. Hier liggen kansen om recreatieve en ecologische verbindingen te maken tussen Waddenzee en IJsselmeer. De manier waarop dat gebeurt wordt gestuurd door de partituur: de knooppunten krijgen een verschillende identiteit door hun positie op de lijn in combinatie met nieuw programma. Het markante sluiscomplex van Kornwerderzand ligt op de overgang van de kust naar het diepe water en heeft de status van ‘Beschermd Gezicht’. Daarom geven we het nieuwe project van de vismigratierivier, die bestaat uit een kilometers lange waterstroom die het zoute en het zoete water verbindt, hier vorm als geïntegreerd onderdeel van het patroon van sluis- en havendammen. Natuurlijke processen van eb en vloed en aanzanding spelen in op het technische patroon van de dwarsdammetjes.
Schema van vormgevingsprincipes voor de vismigratierivier
De knooppunten 2/3
Kornwerderzand: Vismigratierivier als onderdeel van het sluiscomplex Aansluitend op de bestaande vormentaal van de Afsluitdijk ontwerpen we vloeiende overgangen tussen de hoofddam en de nieuwe keersluis , terwijl we nieuwe schutssluizen vormgeven als strakke coupures door het sluiseiland.
Vloeiende overgangen tussen hoofddam en nieuwe keersluis
Nieuwe keersluis als strakke coupure door het sluiseiland
De knooppunten 3/3
Monument: accentueren verticaliteit en verbinding Het Monument, dat door architect Dudok is gebouwd op de plek waar de dam in 1932 werd gesloten, is ontworpen op het uitzicht naar de Waddenzee. Om de verticaliteit van het dit hoogste gebouw van de Afsluitdijk te onderstrepen is de uitbreiding ontworpen onder het niveau van de weg en wordt de voetgangersbrug verplaatst. Aan beide zijden van de dijk wordt het water bereikbaar. Het voormalige werkeiland Breezanddijk is een avontuurlijke plek midden op de Afsluitdijk. Hier liggen prachtige kansen voor vernieuwing als eiland van duurzaamheid, waar natuurontwikkling de ruimtelijke inbedding is voor duurzame energie, zoals zonneenergie en blue energy. Esthetisch programma van Eisen De ruimtelijke principes en streefbeelden uit het Masterplan zijn vertaald naar een Esthetisch Programma van Eisen, dat dient als contractstuk voor de aannemer.
Breezanddijk: Natuurontwikkeling als kader
Project details Opdrachtgever Rijkswaterstaat en Projectbureau De Nieuwe Afsluitdijk Ontwerp Feddes/Olthof Landschapsarchitecten en Architecten-bureau Paul de Ruiter Locatie 32 kilometer Afsluitdijk Planvorming 2013-2014, start uitvoering 2017 Geraamde uitvoeringskosten 800 miljoen euro Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Yttje Feddes, Feddes/Olthof Landschapsarchitecten: E yttje@ feddes-olthof.nl, T 030 2456123 of Inge Melsen, Architectenbureau Paul de Ruiter: E
[email protected], T 0206263244 Bij gebruik van de impressies svp vermelden: Feddes/Olthof Landschapsarchitecten & Architectenbureau Paul de Ruiter Copyright © 2015 Feddes/Olthof Landschapsarchitecten & Architectenbureau Paul de Ruiter bv, All rights reserved
