Master in de Ziekenhuisfarmacie

Master-na-Masteropleiding

Master in de Ziekenhuisfarmacie 2009-2010 Interuniversitaire opleiding K.U.Leuven – UA - UG - VUB

2

Inhoud 1. 1.1. 1.2.

Inleiding Doelstelling van de master-na-Masteropleiding Ziekenhuisapotheker Toelatingsvoorwaarden

1 1 4

2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.5. 2.6.

Praktische informatie Centrale coördinatie Plaatselijke coördinatie Indeling van het academiejaar Stage Toelichting in verband met het examenreglement

4 4 4 5 6 6

3. 3.1.

Studieprogramma Algemeen overzicht van het studieprogramma

9 9

4.

Beknopte inhoud van de cursussen, seminaries en practica 1. Ziekenhuishygiëne deel 1. Ziekenhuishygiëne deel 2. Antibiotica 2.a. Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis 2.b. Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis: practicum 3.a. Radiofarmaca en contrastverhogende producten 3.b. Radiofarmaca en contrastverhogende producten: practicum 4. Medische hulpmiddelen en implantaten, 5. Farmacotherapie: Capita selecta deel 1.Pijnbehandeling deel 2. Immunofarmacologie deel 3. Bloedproducten en vaccins deel 4. Antibiotherapie deel 5. Cytostatica deel 6. Enterale en parenterale voeding 6. Fysiopathologie: Capita selecta 7. Farmaco-epidemiologie en biostatistiek 8. Organisatie en beheer van de ziekenhuisapotheek 9. Wetgeving

10 10 10 10 12 13 14 16 17 18 18 19 20 21 21 22 23 24 25 26

5.

Coördinaten van de docenten

27

6. 6.1. 6.2. 6.3 6.3.

Informatie over de bereikbaarheid van de campussen Faculteit Farmaceutische Wetenschappen UG Farmaceutisch Instituut VUB Departement Farmaceutische Wetenschappen UA Faculteit Farmaceutische Wetenschappen K.U.Leuven

32 32 34 36 39

1

1. Inleiding 1.1.

Doelstelling van de Master-na-Masteropleiding Ziekenhuisapotheker

Deze eenjarige opleiding is een vereiste om te kunnen erkend worden als ziekenhuisapotheker. De opleiding beoogt een grondige vorming in de verschillende domeinen waarin de ziekenhuisapotheker in een milieu van medici en paramedici zijn expertise, kennis en vaardigheid moet kunnen aanwenden om zo als een gewaardeerd partner in de gezondheidszorg binnen de ziekenhuizen zijn plaats te rechtvaardigen. Het studieprogramma werd op basis van een uitvoerige consultatie afgestemd op de meest recente tendensen, ontwikkelingen en vereisten binnen de ziekenhuisfarmacie. De afgestudeerde komt ook in aanmerking voor functies in de farmaceutische industrie die verbonden zijn met de registratie van en informatie over geneesmiddelen en het opvolgen van producten die op de markt zijn. De houders van het certificaat van ziekenhuisapotheker kunnen volgens het K.B. van 3 augustus 1983, art. 4, erkend worden als bevoegd voor de verstrekking van orthopedisch, prothese- en medisch materiaal, bedoeld in art. 28, par. 1 van de bijlage bij het K.B. van 16 november 1973. De colleges worden gegeven te Brussel (VUB), Gent (UG), Antwerpen (UA) en Leuven (K.U.Leuven). De student schrijft zich in aan slechts één universiteit, maar volgt de colleges waar ze worden gegeven.

Algemene informatie Deze opleiding is een samenwerking tussen K.U.Leuven, UA, UGent en VUB. K.U.Leuven is de penvoerende universiteit. De interuniversitaire master na masteropleiding is gespreid over drie academiejaren en leidt tot een gezamenlijk diploma.

Doelstellingen De opleiding heeft tot doel studenten op te leiden voor een specifieke maatschappelijke loopbaan in de ziekenhuisfarmacie. Op het einde van de opleiding beschikt de student over : Interuniversitaire ManaMa-opleiding Master in de Ziekenhuisfarmacie, academiejaar 2009-2010

2

-

een grondige kennis over de geneesmiddelenproductie in een ziekenhuisapotheek;

-

een degelijke kennis over de andere aspecten van geneesmiddelen en de ziekenhuisomgeving (wetgeving, toepassing, hygiëne, ...);

-

de vaardigheid om te communiceren rond de eigenschappen van geneesmiddelen, hun aanwending, hun productie, enz.;

-

de vaardigheid om te functioneren in een wetenschappelijke of geneeskundig-ondersteunende functie in een ziekenhuis;

-

de kennis en vaardigheid om te participeren aan onderzoek.

Eindtermen Master in de Ziekenhuisfarmacie De master in de ziekenhuisfarmacie dient over volgende competenties te beschikken in termen van kennis, vaardigheden en attitudes: a) kennis van de eigenschappen, nevenwerkingen, toedieningswijze en dosering van de geneesmiddelen 1. Een zeer grondige kennis bezitten van de eigenschappen van de geneesmiddelen die specifiek in een ziekenhuis gebruikt worden (werking en werkingsmechanisme, nevenwerkingen, stabiliteit, interacties met voeding en andere geneesmiddelen, ... 2. Het geneesmiddelengebruik bij de individuele patiënt in relatie tot zijn pathologie kunnen evalueren b) de officinale bereiding en farmaceutische formulering van deze geneesmiddelen 3. De nodige kennis en vaardigheden bezitten om de geneesmiddelen wanneer nodig zelf magistraal of officinaal te bereiden en in de vereiste toedieningsvorm te brengen 4. Bereidingen eigen aan de ziekenhuisapotheek kunnen uitvoeren 5. Grondige kennis hebben van de principes van sterilisatie c) de organisatie en het beheer van de ziekenhuisapotheek 6. Vertrouwd zijn met het financieel beheer van de ziekenhuisapotheek 7. Processen in verband met aankoop, voorraadbeheer en distributie in de ziekenhuisapotheek kunnen beheren 8. Het geneesmiddelenbudget van het ziekenhuis (boordtabellen, jaarverslag, pathologie-financiering) in relatie tot de verleende zorgen kunnen opvolgen d) de verdeling van de geneesmiddelen naar de verschillende afdelingen in het ziekenhuis 9. Een efficiënt systeem kunnen opzetten en beheren om de geneesmiddelen in het ziekenhuis snel en correct naar de verschillende afdelingen te verdelen e) het correct toepassen van de wetgeving in verband met ziekenhuisapotheken 10. Grondige kennis van de farmaceutische wetgeving en de ziekenhuiswetgeving met betrekking tot de ziekenhuisapotheek kunnen toepassen 11. Kunnen participeren in het beleid van het ziekenhuis met betrekking tot geneesmiddelen, medische hulpmiddelen en implantaten en ziekenhuishygiëne,

Interuniversitaire ManaMa-opleiding Master in de Ziekenhuisfarmacie, academiejaar 2009-2010

3

meer bepaald in het Medisch Farmaceutisch Comité en het Comité voor Medische Materialen f) communicatie met directie, artsen en paramedisch personeel van het ziekenhuis 12. Op een kritische wijze kunnen communiceren met andere zorgverstrekkers en de ziekenhuisdirectie 13. Op deskundige wijze advies kunnen geven aan artsen en verplegend personeel over de eigenschappen, toedieningswijze en dosering van geneesmiddelen g) het gebruik van informatica in de ziekenhuisapotheek 14. De tarificatie van de ziekenhuisapotheek kunnen uitvoeren h) integrale kwaliteitszorg in de ziekenhuisapotheek 15. De principes van kwaliteitsborging kennen en kunnen toepassen i) Onderzoek 16. Zelfstandig wetenschappelijk onderzoek in teamverband kunnen uitvoeren met betrekking tot de ziekenhuisfarmacie 17. Nieuwe bevindingen van wetenschappelijk onderzoek aangaande geneesmiddelen van nabij opvolgen en deze kennis implementeren in zijn beroep.

Samenstelling van Ziekenhuisfarmacie

de

interuniversitaire

stuurgroep

Alfons Verbruggen, voorzitter en interuniversitair coördinator (K.U.Leuven) Chris Vervaet, secretaris en coördinator voor UGent Annick Ludwig, coördinator voor UA Bart Rombaut, coördinator voor VUB Hilde Collier, hoofdapotheker (VUB) Hugo Robays, hoofdapotheker, tevens voorzitter van de Erkenningscommissie (UGent) Jo Swartenbroekx, hoofdapotheker (UA) Ludo Willems, hoofdapotheker (K.U.Leuven) Hans Nelis, waarnemer, voorzitter van opleidingscommissie UGent N., student (nog aan te duiden)


4

1.2.

Toelatingsvoorwaarden

Houders van het diploma Apotheker, Master in de Farmaceutische Zorg (met beroepstitel Apotheker) en Master in de Geneesmiddelenontwikkeling (met beroepstitel Apotheker) worden toegelaten tot de studie. Op aanvraag kan de toelating verkregen worden de studies te spreiden over twee academiejaren.

2. Praktische informatie 2.1. Centrale coördinatie Voor

deze

interuniversitaire

opleiding

treedt

de

faculteit

Farmaceutische

Wetenschappen van de K.U.Leuven op als coördinator. Voor iedere praktische informatie kan men zich daarom wenden tot Faculteit Farmaceutische Wetenschappen K.U.Leuven Mevr. A. Goethals, studentensecretaris FFW Onderwijs en Navorsing 2, Bus 420 Herestraat 49, B-3000 Leuven Tel.: 016 32 34 00 Fax: 016 32 34 67 e-mail: [email protected]

2.2. Plaatselijke coördinatie Aan ieder van de deelnemende universiteiten is daarnaast eveneens een plaatselijk coördinator aangeduid. Deze coördinatoren zijn:

Aan de UG:

Prof. Chris Vervaet Laboratorium Farmaceutische Technologie Harelbekestraat 72, 9000 Gent Tel.: 09 264 80 69 Fax.: 09 222 82 36 e-mail: [email protected]


5

Aan de UA:

Prof. Annick Ludwig UA, Departement Farmaceutische Wetenschappen Universiteitsplein 1, 2610 Wilrijk Tel.: 03 820 27 16 Fax: 03 820 27 34 e-mail: [email protected]

Aan de VUB:

Prof. Bart Rombaut Farmaceutisch Instituut, VUB, Campus Jette Departement Microbiologie en Hygiëne Laarbeeklaan 103, BE-1090 Brussel Tel.: 02 477 44 97 Fax.: 02 477 44 95 e-mail: [email protected]

Aan de K.U.Leuven

Prof. Alfons Verbruggen Laboratorium voor Radiofarmacie Onderwijs en Navorsing 2, Bus 821, Herestraat 49, 3000 Leuven Tel. : 016 33 04 46 Fax : 016 33 04 49 e-mail : [email protected]

2.3. Indeling van het academiejaar Informatie over de praktische aspecten van deze uitdovende opleiding kan verkregen worden bij Mevr. A. Goethals, studentensecretaris FFW Onderwijs en Navorsing 2, Bus 420 Herestraat 49, B-3000 Leuven Tel.: 016 32 34 00


6

Fax: 016 32 34 67 e-mail: [email protected]

2.5. Meesterproef met stage In overeenstemming met de wettelijke vereisten om erkend te kunnen worden als ziekenhuisapotheker omvat deze opleiding een stage, geïntegreerd met de meesterproef, van tenminste 500 uren in een ziekenhuisapotheek. Op basis van de ervaringen van de voorbije jaren bleek dat een stage van drie maanden onvoldoende is voor een degelijke vorming. Daarom werd het programma aangepast en de stage uitgebreid tot 600 u, opgesplitst in 300 u productgerichte stage en 300 u patiënt- en therapiegerichte stage. Tijdens iedere stageperiode (respectievelijk 8 en 9 weken) kan de student 5 vrije dagen opnemen in samenspraak met de stagemeester. De student maakt over de meesterproef met stage een verslag dat hij inlevert op uiterlijk 14 juni 2010 (zie Stagehandleiding). Bij het begin van het academiejaar zal informatie verschaft worden over mogelijke stageplaatsen en het stageprogramma. Tevens zal een “Handleiding Ziekenhuisstage” ter beschikking gesteld worden.

2.6. Toelichting in verband met het examenreglement Voor de opleiding gelden algemene en daarnaast enigszins specifieke bepalingen betreffende examens en deliberatiecriteria, zoals vastgelegd door de interuniversitaire stuurgroep. Enkele belangrijke regels zijn hieronder weergegeven: Voor het bepalen van het totale examenresultaat gelden de volgende bindende criteria:

•

•

-

de student die voor een bepaald opleidingsonderdeel tenminste 10 punten op 20 behaalt, voldoet voor dat opleidingsonderdeel;

-

de student die voor alle opleidingsonderdelen ten-minste 10 punten op 20 behaalt, slaagt. ‘Credits’ Een student die voor een opleidingsonderdeel tenminste 10 punten op 20 behaalde, verwerft een credit voor dit opleidingsonderdeel.


7

•

Voor opleidingsonderdelen bestaande uit deelvakken moet de niet geslaagde student in de septemberzittijd alleen die deelvakken opnieuw afleggen waarop hij minder dan 10 punten op 20 behaalde.

•

Voor opleidingsonderdelen bestaande uit meerdere deelvakken wordt het globale resultaat berekend als het gewogen rekenkundig gemiddelde van de punten behaald op de respectievelijke deelvakken. De toegepaste wegingscoëfficiënten zijn evenredig met de omvang van de deelvakken.

•

Indien een student in een bepaald deelvak van een opleidingsonderdeel echter een zwaar tekort heeft (minder dan 7 punten op 20) zal het globale resultaat voor dit opleidingsonderdeel niet gelijk zijn aan het rekenkundig gemiddelde maar ten hoogste 6/20 en de student zal niet geslaagd zijn voor het geheel van de opleiding.

•

Indien een student in een bepaald deelvak van een opleidingsonderdeel een ernstig tekort heeft maar toch slaagt, heeft dit implicaties op de graad van verdienste die wordt toegekend. De student zakt een graad van verdienste bij “een ernstig tekort” in deelvakken. Een ernstig tekort betekent dat het totaal van onvoldoende punten drie of meer is (dus bijv. één zeven of een acht en een negen of drie negens, en uiteraard de nog minder goede scores).

•

Volgende weging tussen opleidingsonderdelen wordt toegepast voor berekening van het globale percentage: Ziekenhuishygiëne: 80 punten; Farmaceutische technologie: 100 punten voor theorie en practicum samen); Radiofarmaca en contrastverhogende producten: 80 punten (voor theorie en practicum samen); Medische hulpmiddelen en implantaten: 80 punten; Farmacotherapie : capita selecta 160 punten; Fysiopathologie, capita selecta: 80 punten; Farmacoepidemiologie en biostatistiek: 60 punten; Organisatie en beheer van de ziekenhuisapotheek: 100 punten; Wetgeving: 60 punten; Meesterproef met stage: 30 punten voor evaluatie door stagemeester, 30 punten voor stagewerk en 30 punten voor stage-examen.

•

Voor de toekenning van de graden van verdienste worden volgende criuteria toegepast: - grootste onderscheiding vanaf 82,5 % - grote onderscheiding vanaf 75 % - onderscheiding vanaf 67,5 %


8

♦

In het licht van het feit dat verschillende opleidingsonderdelen bestaan uit deelvakken of door meerdere docenten gedoceerd worden, worden de examens schriftelijk afgenomen

♦

De diploma’s worden afgeleverd en ondertekend door de rector van de universiteit waar de student ingeschreven is. Op het diploma wordt het interuniversitair karakter van de opleiding aangegeven door het op gelijke wijze vermelden van alle deelnemende universiteiten.

♦

Ombudspersoon Overeenkomstig de bepalingen van het door alle deelnemende universiteiten goedgekeurde interuniversitaire examenreglement (zie www.kuleuven.be/admin/reglement/tb-i38.htm) heeft de interuniversitaire stuurgroep een ombudspersoon aangeduid, namelijk Mevr. A. Goethals (tevens studentensecretaris, zie pag. 2). De ombudspersoon treedt op als bemiddelaar tussen examinatoren en studenten. De ombudspersoon woont de beraadslaging bij. De ombudspersoon kan in een overleg door één of elk van de betrokken partijen gevraagd worden te bemiddelen.


9

Studieprogramma 3.1. Algemeen overzicht van het studieprogramma (de namen van de respectievelijke coördinatoren zijn onderlijnd) Opleidingsonderdeel

Titularis

A

1

Ziekenhuishygiëne

H. Nelis, J. Verhaegen

30

2

Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis

A. Ludwig, G. Van den Mooter, C. Vervaet

30

3

Radiofarmaca en contrastverhogende producten

G. Bormans, V. Caveliers, F. De Vos, A. Verbruggen

25

4

Medische hulpmiddelen en implantaten

S. De Moor, E. Leirs

30

5

Farmacotherapie: Capita Selecta*

J. Ceuppens, L. De Pourcq, A. Dupont, W. Peetermans, B. Rombaut, G. Verhoef

75

6

Fysiopathologie: Capita Selecta

D. Knockaert

30

7

Farmaco-epidemiologie en biostatistiek

L. Annemans, D. De Bacquer

15

8

Organisatie en beheer van de ziekenhuisapotheek

H. Collier, H. Robays, F. Van Beek, L.Willems

40

9

Wetgeving

C. Decoster

15

10 Meesterproef (met inbegrip van stage)

B

C

E

F

105

4

20

150

5

20

125

4

15

120

4

15

250

8

110

4

15

75

3

10

150

5

60

3

640 640

20

H. Collier, H. Robays, F. Van Beek, L.Willems 290

40

55

D

640 1785 60

A = aantal contacturen hoorcollege B = aantal contacturen praktische oefeningen C = aantal contacturen seminarie D = aantal uren besteed aan meesterproef met inbegrip van stage E = studiebelasting in uren F = aantal studiepunten *

Farmacotherapie: Antibiotherapie: W. Peetermans; Bloedproducten en vaccins: B. Rombaut; Cytostatica: G. Verhoef; Enterale en parenterale voeding: L. De Pourcq; Immunofarmaca: J. Ceuppens; Pijnbehandeling: A. Dupont.


10

4. Beknopte inhoud van de hoorcolleges, seminaries en practica (Het cursusmateriaal is beschikbaar : - grotendeels op website https://pharm.kuleuven.be/ZHapotheek/Cursusmateriaal.html (beveiligd met paswoord) - of in de boekhandel (informatie wordt verstrekt door lesgever)

1. Ziekenhuishygiëne (30 u hoorcollege) Deel 1. Ziekenhuishygiëne (Prof. H. Nelis, UG, 15 u) Doelstellingen Deze cursus heeft tot doel de student vertrouwd te maken met het verschijnsel "nosocomiale infecties" en vooral met de preventie ervan. Meer bepaald wordt er aandacht besteed aan het verantwoord gebruik van desinfectiemiddelen en aan de praktische aspecten van ziekenhuishygiëne, o.a. wat schoonmaakprocedures, isolatie, aseptische techniek en kwaliteit van water en lucht betreft. Verder verwerft de student inzicht in de problematiek rond de resistentie van ziekenhuispathogenen tegen antibiotica en van een rationeel antibioticabeleid. Inhoud Een eerste hoofdstuk handelt over de algemene aspecten van nosocomiale infecties zoals de oorzaken, de etiologie, de soorten, de epidemiologie en de pathogenese. In een tweede hoofdstuk wordt uitgebreid ingegaan op desinfectie. De verschillende fysische en chemische technieken en de beïnvloedende factoren ervan worden behandeld. Daarna worden de desinfectantia per klasse besproken met nadruk op hun toepassingen in het hospitaal. Het derde hoofdstuk handelt over de ecologie van het ziekenhuis, met aandacht voor de kwaliteit van het water en de lucht en voor afvalverwijdering. In een vierde hoofdstuk komen isolatiemaatregelen en een aantal praktijkgerichte facetten van hygiëne bij medische verzorging/ingrepen en schoonmaakprocedures aan bod. Studiemateriaal Schema's + illustraties die ook op transparant staan Onderwijsvorm Hoorcolleges

Deel 2. Antibiotica (Prof. J. Verhaegen, K.U.Leuven, 15 u) Doelstellingen -

-

De student begrijpt de werkingsmechanismen van de verschillende antibioticagroepen, verwerft ook kennis over het spectrum, de resistentiemechanismen, de algemene indicaties en de nevenwerkingen van deze medicaties. De student moet ook vertrouwd zijn met de verschillende laboratoriumtechnieken die gebruikt worden voor het opsporen van resistentie tegen antibiotica en hun interpretatie.

Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar 2008-2009

11

-

De student verwerft inzicht in de ontwikkelingen van de antiparasitaire en antifungale medicaties.

Inhoud Antimicrobiële geneesmiddelen interfereren met het metabolisme van micro-organismen met als resultaat groeiremming of de dood van micro-organismen. In de verschillende hoofdstukken zullen voor de verschillende antibioticagroepen worden besproken: spectra, werkings- en resistentiemechanismen. Ook wordt voor iedere groep aandacht besteed aan de farmacokinetische achtergronden en de gevolgen hiervan voor de dosering. 1. Inleiding 2. Beta-lactam antibiotica 3. Macroliden en ketoliden 4. Tetracyclinen 5. Aminoglycosiden 6. Glycopeptiden 7. Rifamycinen 8. Fluorochinolones 9. Antifungale medicatie 10. Antiparasitaire medicaties Onderwijsactiviteit Hoorcolleges met illustraties (transparanten en dia's)


12

2.a. Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis (30 u hoorcollege) Prof. A. Ludwig (UA, 4 u), Prof. G. Van den Mooter (K.U.Leuven, 13 u), Prof. C. Vervaet (UG, 13 u) Doelstellingen De cursus beoogt de studenten een inzicht te geven in de technologische vereisten voor de productie van steriele geneesmiddelen. Na het volgen van de cursus moet de student in staat zijn om de verschillende eenheidsoperaties binnen de ziekenhuisapotheek te integreren tot een gevalideerd proces met inachtname van Good Manufacturing Practice regels. Inhoud In een eerste meer algemeen deel wordt aandacht besteed aan het belang van GMP (o.a. kwaliteitszorg, kwaliteitscontrole, protocollering) en validatie (kwalificatie van toestellen, validatie van processen) binnen de ziekenhuisapotheek. Tevens behandelt dit deel de overdracht van warmte als basis voor eenheidsoperaties zoals destillatie en sterilisatie. Het tweede deel spitst zich toe op de problematiek rond het bereiden van steriele geneesmiddelvormen (infuusoplossingen, cytostatica, …). Hierbij worden aspecten zoals het design en de layout van de productie-eenheid behandeld, waarbij ook het belang van waterbehandeling (desionisatie, omgekeerde osmose, ultrafiltratie, destillatie) wordt toegelicht. Gelet op het belang van de afwerking van het lokaal en de aanwezigheid van personeel op de kwaliteit van de omgevingslucht omvat dit deel eveneens een beschrijving van het luchtbehandelingssysteem (filtratie, distributie, LAF-kast, biohazard, …). Een derde deel richt zich op het sterilisatieproces, waarbij naast een overzicht van de verschillende technieken (stoomsterilisatie, droge hitte, gas en ioniserende straling) en hun toepassinsgebied ook de mathematische principes van sterilisatie worden uiteengezet. Bovendien komen steriele filtratie en aseptische technieken aan bod. Een vierde deel behandelt de problematiek van parenterale voeding, met specifieke aandacht voor de technische aspecten van deze preparaten (bereiding, toediening, chemische en fysische stabiliteit, compatibiliteit met geneesmiddelen). Als laatste punt worden verschillende aspecten in verband met farmaceutische verpakkingsmateriaal behandeld, waarbij - naast een overzicht van de types verpakkingen en doseerssystemen - ook de regels rond etikettering en de interacties tussen verpakkingsmaterialen en geneesmiddeloplossingen worden besproken. Studiemateriaal Copies van de gebruikte transparanten en van recente publicaties worden ter beschikking gesteld Onderwijsvorm Hoorcollege


13

2.b. Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis: practicum (20 u) K.U.Leuven: Prof. G. Van den Mooter UA: Prof. A. Ludwig UG: Prof. C. Vervaet VUB: Prof. B. Rombaut

Doelstellingen De studenten krijgen de gelegenheid kennis te maken met de aanwezige productieruimten, bestemd voor de aanmaak van steriele geneesmiddelen voor het ziekenhuis. Het practicum beoogt de student praktische kennis en inzicht bij te brengen in verband met de aseptische bereiding van parenteralia als ampullen, vials en infuusflessen met inbegrip van de hierbij benodigde sterilisatieprocessen. Het practicum demonstreert tevens de integratie van de microbiële controles in het productieproces. Het practicum ‘Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis’ wordt georganiseerd onder vorm van opdrachten die worden uitgevoerd tijdens de productgerichte stage in een ziekenhuisapotheek. Instructies hiervoor worden gegeven door de titularissen van dit opleidingsonderdeel.


14

3. a. Radiofarmaca en contrastverhogende producten (25 u hoorcollege) Prof. G. Bormans (K.U.Leuven, 10 u), Prof. F. De Vos (UG, 10 u), Prof. A. Verbruggen (K.U.Leuven, 5 u) Doelstellingen De doelstelling van de cursus is de studenten: • vertrouwd maken met basisbegrippen in verband met het medisch-diagnostisch gebruik van radioactieve verbindingen. • een grondige kennis te verschaffen over de chemische en fysische kenmerken, de bereidingswijze, de analyse en de toepassingen van radiofarmaca voor in vivo diagnostisch en therapeutisch gebruik. • inzicht te laten verkrijgen in de farmacokinetiek van de onderscheiden radiofarmaca. • een degelijke kennis te verschaffen over de verschillende contrastverhogende producten gebruikt bij radiologische onderzoeken met behulp van X-stralen, bij magnetische resonatie tomografie en bij echografie. Inhoud A. Radiofarmaca (20 u) (G. Bormans, F. De Vos) •

Wetgeving ivm radiofarmaca

•

Begrippen van kernfysica en van meting van radioactiviteit Definitie van een radioisotoop Soorten radioisotopen en hun verval Eigenschappen van ioniserende straling Interactie van straling of deeltjes met materie Filmdosimeter, ionisatiekamer, NaI(Tl) detectoren,·gammaspectrometrie Productie van radioisotopen

♦

♦

Analystische technieken gebruikt bij de analyse van radiofarmaca gelpermeatiechromatografie, dunnelaagchromatografie, elektroforese)

(HPLC,

Productie van radionucliden in kernreactor en cyclotron, werking van generatoren (o.a. 99MoTc generator, 81mKr generator). Algemene begrippen i.v.m. complexatie van radionucliden

99m • •

Bespreking van radiofarmaca (met inbegrip van productie, analyse, biologisch gedrag, indicaties) radiofarmaca voor therapeutisch gebruik: - 131I-NaI, 131I-MIBG - 32P-Natriumfosfaat - radiofarmaca voor palliatieve behandeling van skeletmetastasen - gemerkte antilichamen - 90Y-colloïeden - 90Y-microsferen (Sirtex) - 90Y-zevalin


15

radiofarmaca voor diagnostisch gebruik - gemerkt met 201Tl - gemerkt met 67Ga - gemerkt met 111In - gemerkt met 123I, 125I, 131I - gemerkt met 51Cr - gemerkt met 99mTc (met inbegrip van 99Mo/99mTc generator, merkingsmethoden, bereiding merkingskitten) - gemerkt met 57Co en 58Co - PET-radiofarmaca (gemerkt met 18F, 11C, 13N, 15O) - 81mKr-gas •

Dosimetrie, specifieke problemen en nevenwerkingen van radiofarmaca.

B. Contrastverhogende producten (5 u) (A. Verbruggen)

•

Overzicht van de contraststoffen gebruikt bij radiologische onderzoeken met behulp van Xstralen Overzicht van de contrastverhogende stoffen gebruikt bij magnetische resonantietomografie

•

Overzicht van contrastverhogende stoffen bij echografie

•

Onderwijsactiviteiten hoorcolleges met diamateriaal en dataprojectie ter illustratie van het gebruik van radiofarmaca en contrastverhogende stoffen. Studiemateriaal cursusnota’s en copieën van powerpointpresentaties


16

3.b. Radiofarmaca en contrastverhogende producten: practicum (20 u) UG: Prof. F. De Vos K.U.Leuven: Prof. G. Bormans, Prof. A. Verbruggen VUB: Dr. Vicky Cavelier Doelstellingen De studenten praktische ervaring laten verwerven in de manipulatie, de bereiding en de analyse van radiofarmaca. De toepassing en het nut van radiofarmaca illustreren aan de hand van bezoek aan de afdeling nucleaire geneeskunde en beelden van patiëntenstudies. De toepassing en het nut van contrastverhogende producten illustreren aan de hand van bezoek aan de afdeling radiologie en beelden van patiëntenstudies. Inhoud • • • •

•

•

•

Algemene principes van stralingsbescherming bij het manipuleren van radiofarmaca Elutie van de 99Mo-99mTc generator en kwaliteitskontrole van het eluaat Kwaliteitscontrole van een dosiscalibrator Gammaspectrometrie en identificatie van een onbekend radionuclide aan de hand van het gammaspectrum Bereiding en kwaliteitscontrole (HPLC) van een aantal radiofarmaca uit volgende lijst: 99m Tc-mercaptoacetyltriglycine (99mTc-MAG3), 99mTc-humaan serum albumine, 99mTcMyoview, 99mTc-HDP/MDP, 99mTc-DTPA, 99mTc-gemerkte erythrocyten, 125I-HSA, 2fluoro-2-deoxy-D-glucose (FDG) Vraagstukken in verband met radioactief verval en rendement van 99Mo-99mTc generator en cyclotronproductie Bezoek aan de diensten Nucleaire Geneeskunde en radiofarmacie met bespreking van beelden van patiëntenstudies

Onderwijsactiviteiten practicum met rondleiding op de diensten nucleaire geneeskunde en radiologie Examenvorm evaluatie gebaseerd op prestaties tijdens het practicum en het verslag van de uitgevoerde oefeningen. Studiemateriaal basisliteratuur: Radiopharmaceuticals in nuclear medicine practice, R.J. Kowalsky, J.R. Perry, Appleton&Lange (Eds), 2004 ISBN 1582120315 Textbook of radiopharmacy, theory and practice. Ch.B. Sampson, Gordon and Breach Science Publishers, 3 rd edition, 1999. cursus : radiofarmaca en contrastverhogende producten gebruikte handboeken: Table of isotopes


17

4. Medische hulpmiddelen en implantaten (30 u hoorcolleges en 15 u seminaries) Apoth. Sofie de Moor (UA), Apoth. E. Leirs (UA) Doelstellingen De bedoeling van het college is de apothekers die een specialisatie ziekenhuisapotheker volgen een grondige kennis bij te brengen van de medische huplmiddelen en implantaten die specifiek in een ziekenhuis worden aangewend. Tevens moetgen zij een inzicht verwerven in de betrokken wetgeving van de ziektekostenverzekering. Inhoud Het eerste deel van de cursus geeft een inleiding in de verschillende toepassingen van steriel medisch materiaal. Bijzondere aandacht wordt besteed aan de kwaliteitsvereisten die een veilig gebruik bij de patiënt moeten waarborgen. Een tweede deel brengt een eerder gedetailleerd overzicht van implantaten gebruikt als medische hulpmiddelen (in de orthopedische heelkunde, algemene heelkunde, in de oogheelkune, in de neurochirurgie, in de urologie, in de cardiale chirurgie) Studiemateriaal Syllabus en handouts digitaal ter beschikking gesteld. Onderwijsvorm Hoorcolleges en seminaries De seminaries zijn er op gericht de kennis van de student uit te breiden door bedrijfsbezoeken en lezingen. Zo krijgt hij een algemeen overzicht van het materiaal vanaf de productie tot bij de toepassing bij de patiënt.


18

5. Farmacotherapie: Capita Selecta (75 u hoorcolleges, 15 u seminaries) Prof. J. Ceuppens (K.U.Leuven), Apoth. L. De Pourcq (K.U.Leuven), Prof. A. Dupont (VUB), Prof. B. Rombaut (VUB), Prof. W. Peetermans (K.U.Leuven), Prof. G. Verhoef (K.U.Leuven) Doelstellingen Dit opleidingsonderdeel beoogt: • de student inzicht te verschaffen in het snel evoluerend domein van immuunmodulatie door klassieke farmaca en biotechnologische producten. •

de student vertrouwd te maken met bloedproducten. De bereidingswijze, veiligheidsaspecten en het gebruik van deze producten worden toegelicht.

de

•

de student een duidelijk inzicht bij te brengen betreffende eigenschappen en gebruik van vaccins: − Wat is een vaccin en wat is vaccineren? − Welke soorten van vaccins bestaan er? − Hoe worden vaccins bereid? − Wat is de invloed van farmaceutische biotechnologie op de toekomst van de vaccins? − Hoe worden vaccins gebruikt (vaccinatieschema’s e.d.) ?

•

de student kennis en inzicht te geven in de microbiologische, farmacologische en klinische basisprincipes voor een rationeel gebruik van antimicrobiële geneesmiddelen. Het leren toepassen van deze basisbeginselen in de klinische praktijk zowel op niveau van de individuele patiënt als op het vlak van het ontwikkelen en implementeren van een antibioticabeleid in het ziekenhuis.

•

de student eveneens kennis en inzicht te laten verwerven betreffende wettelijke en wetenschappelijke evoluties op het vlak van antimicrobiële therapie met direct gevolg voor de klinische praktijk in het ziekenhuis (bv. forfaitarisering van perioperatief toegediende antibiotica; evaluatie van antibioticagebruik; evidence-based guidelines; ….).

•

de student een goede kennis bijbrengen betreffende cytostatica de student een goede kennis bijbrengen aangaande enterale en parenterale voeding

• •

de student inzicht verschaffen in de werkingsmechanismen en praktische mogelijkheden van de geneesmiddelen die beschikbaar zijn voor de behandeling van diverse vormen van pijn.

Inhoud

Deel 1: Pijnbehandeling (Prof. A. Dupont, VUB, 14 u hoorcollege en 3 u seminarie) − Inleiding :de fysiologie en fysiopathologie van nociceptie en pijn (receptoren, mediatoren, ascenderende en descenderende zenuwbanen, centrale verwerking) − Classificatie van pijn − Klinische farmacologie (werkingsmechanisme, farmacodynamiek, farmacokinetiek, bijwerkingen, plaats in de therapie) van : − lokale anesthetica − analgetica/antipyretica; samengestelde pijnstillers − niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen − opiode analgetica − antirheumatica Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar 2008-2009

19

- corticosteroïden, tricyclische antidepressiva en bepaalde anti-epileptica als adjuvantia bij pijnbehandeling - Rationele farmacotherapie (praktische aanpak) van acute pijn en post-operatieve pijn (welke geneesmiddelen, welke toedieningswegen,...o.a. TTS Fentanyl, "patient-controlled analgesia"..) - Rationele farmacotherapie (praktische aanpak) van chronische pijn (o.a. gebruik van opioïden in kanker- en niet-kankerpijn; de plaats van de COX-2 inhibitoren versus nietselectieve COX-inhibitoren; NSAID’s versus paracetamol in de behandeling van bv.arthrose pijn) - Obstetrische analgesie ; specifieke pijnproblemen (o.a. trigeminusneuralgie, herpes zoster, jicht, migraine,...) − Medicamenteuze pijncontrole in de palliatieve zorg − Anesthetica − Inleiding: wat houdt anesthesie allemaal in? Anesthetische technieken. − Klinische farmacologie van de voornaamste inhalatie- en intraveneuze anesthetica − Pre-operatieve sedatie − Anesthesie in speciale situaties (bv.kinderen, bejaarden, dagheelkunde, obstetrie,..) − Anesthesie bij concomittante pathologie − Interacties van anesthetica met andere geneesmiddelen − Toxiciteit van anesthetica Studiemateriaal Syllabus Onderwijsvorm Hoorcolleges aangevuld met seminaries, begeleide zelfstudie ter voorbereiding van klinische casuïstiek. Tevens is er plaats voor problem-solving klinieken

Deel 2: Immunofarmacologie (Prof. J. Ceuppens, K.U.Leuven, 13 u hoorcollege en 3 u seminarie) Als inleiding wordt eerst in herinnering gebracht hoe het immuunsysteem werkt om ons te verdedigen tegen infecties, maar ook hoe afwijkingen van de normale activiteit aan de basis liggen van pathologie (inflammatie, auto-immuniteit, allergie, immuundeficiëntie). Vervolgens worden de geneesmiddelen besproken die de werking van het immuunsysteem in positieve of negatieve zin beïnvloeden, en dus respectievelijk kunnen gebruikt worden om de immuunfunctie te verbeteren of te remmen (immuunsuppressie). Daarbij wordt aandacht besteed aan 1) 2) 3) 4) 5) 6)

monoklonale antistoffen corticosteroïden immuunsuppressiva anti-allergische geneesmiddelen gammaglobulines cytokines en cytokine antagonisten


20

Voor elk van genoemde producten wordt de nadruk gelegd op: 1) werkingsmechanismen, interferentie met het immuunsysteem 2) nevenwerkingen, nadelen,.beperkingen. 3) farmacokinetiek en therapeutische monitoring In een apart hoofdstuk wordt het probleem van allergie aan geneesmiddelen uitgelegd. Daarnaast zullen in seminaries een aantal ziekten besproken worden die het gebruik van bovenstaande geneesmiddelen verder moeten illustreren, zoals reumatoïde arthritis, ziekte van Crohn, hart en levertransplantatie, multiepele sclerose, astma, anafylactische shock. Hierbij zullen telkens het klinisch probleem, de therapeutische aanpak en de potentiële complicaties van therapie geïllustreerd worden via een casus.

Deel 3: Bloedproducten en vaccins (Prof. B. Rombaut, VUB, 7,5 u hoorcollege en 9,5 u seminarie) Bloedproducten Bloedproducten kunnen essentieel ingedeeld worden in drie groepen : (i) bloed en bloedconserven; (ii) de steriele bloedproducten en (iii) de plasmavervangende producten of plasmasubstituenten. Bloed en zijn afgeleide instabiele producten (bloedconserven) worden slechts kort besproken (collectie, bereiding, bewaring, gebruik). Bijzondere aandacht wordt besteed aan de stabiele bloedproducten. De bereidingswijze wordt besproken, in het bijzonder wordt gekeken naar de plasmafractioneringsmethodes, de virusinactivatieprocedures en de steriliteitsproblemen. De houdbaarheid van deze producten wordt besproken en de invloed van lyofilisatie van de producten hierop. De controle van de bloedproducten wordt besproken, dit in functie van de farmacopeevoorschriften en richtlijnen van de Europese unie. De alternatieve bereiding van bloedfactoren door farmaceutische biotechnologie wordt toegelicht. Tot slot wordt het oordeelkundig gebruik van de stabiele bloedproducten besproken. De derde groep van de bloedproducten zijn de plasmavervangende producten. De verschillende alternatieven worden hier besproken. Ook hier wordt aandacht besteed aan bereiding, bewaring en gebruik. Vaccins Volgende aspecten worden in het gedeelte Vaccins behandeld : (1) (2)

(3)

een korte geschiedenis van vaccins en vaccineren de verschillende categorieën van vaccins worden besproken (a) levende of geattenueerde vaccins (b) levensloze vaccins (i) gedode vaccins (ii) subunit vaccins (subunits, proteïnevaccins, peptide vaccins) de bereidingswijze van vaccins met : (a) een bereidingswijze van een vaccin in elke categorie (b) controles op de bereiding (c) steriliteit


21

(4) (5)

(d) bewaring (e) farmacopeevoorschriften en Europese richtlijnen een overzicht van de bestaande vaccins wordt gegeven, met bijzondere aandacht voor rDNA vaccins het gebruik van vaccins wordt behandeld. Aandacht wordt besteed aan vaccinatieschema’s, maar ook de vaccinaties voor risicogroepen worden besproken

Deel 4: Antibiotherapie (Prof. W. Peetermans, K.U.Leuven, 14 u hoorcollege en 3 u seminarie) De microbiologische basisprincipes (de identificatie van het oorzakelijk microörganisme, in vitro gevoeligheid, resistentiemechanismen) worden toegelicht door middel van Belgische epidemiologische gegevens over de voornaamste pathogenen. De farmacologische basisprincipes (farmacokinetiek, farmacodynamica, geneesmiddelen-interacties) worden geïllustreerd voor de voornaamste klassen van antimicrobiële geneesmiddelen. Hun belang voor therapeutisch succes en preventie van resistentieontwikkeling wordt toegelicht aan de hand van frequent voorkomende klinische indicaties (bv. luchtweginfecties, sepsis, vreemdlichaaminfecties). De klinische basisprincipes bouwen voort op de microbiologische en farmacologische beginselen vertrekkend vanuit een correcte diagnose en indicatiestelling. De concrete invulling van empirische therapie, gerichte therapie (na identificatie van het oorzakelijk microörganisme en zijn gevoeligheidsprofiel) en profylaxe (met inbegrip van perioperatieve antibioticaprofylaxe) wordt toegelicht aan de hand van voorbeelden uit de klinische praktijk. De opdracht en de werking van antibioticabeleidscommissie en formulariumcommissie wordt uitgelegd. Hun weerslag op de kwaliteit van de zorg, resistentie-ontwikkeling en resistentieverspreiding in het ziekenhuis en de kosten voor antimicrobiële therapie wordt besproken vanuit gerapporteerde ervaring. De ontwikkeling, lokale implementatie, opvolging en evaluatie van evidence-based guidelines over antimicrobiële therapie worden besproken. De bijdrage van ziekenhuishygiëne-maatregelen aan het infectiologie-beleid in het ziekenhuis wordt benadrukt. De toepassing van bovenstaande kennis en inzicht wordt geoefend door middel van bespreking van klinische casussen, waarbij een actieve voorbereiding en participatie van de student verwacht wordt (problem-solving kliniek). De toepassing van therapeutische drug-monitoring voor het optimaliseren van klinische effectiviteit en het vermijden van toxiciteit wordt geïllustreerd voor enkele relevante klassen van antimicrobiële geneesmiddelen (aminoglycosiden, glycopeptiden) en geoefend aan de hand van klinische casussen, waarbij een actieve voorbereiding en participatie van de student verwacht wordt (problem-solving kliniek).

Deel 5. Cytostatica (Prof. G. Verhoef, K.U.Leuven, 14 u hoorcollege en 3 u seminarie) Als inleiding wordt het begrip ‘kwaadaardige ziekte’ uitgelegd, worden relevante epidemiologische gegevens in herinnering gebracht en komt de biologie van kanker ter sprake. Voorts wordt aandacht besteed aan de klinische aanpak van kanker, diagnosestelling, stagering en behandelingsmogelijkheden. Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar 2008-2009

22

De keuze van het cytostaticum, het voorspellen van klinisch antwoord en de rationale van combinatiechemotherapie, incluis hoge dosischemotherapie, worden besproken. De verschillende groepen van cytostatica worden achtereenvolgens besproken met nadruk op het werkingsmechanisme: 1. endocriene therapie bij kanker 2. alkylerende cytostatica 3. cisplatinum en analogen 4. antimetabolieten 5. topo-isomerase interactieve cytostatica 6. antimicrotubulaire cytostatica 7. differentiatie-bevoorderende agentia 8. andere cytostatica 9. biological response modifiers 10. ongeconjugeerde en geconjugeerde monoclonale antistoffen bij de behandeling van kanker 11. De nieuwe/experimentele vormen van antikankerbehandeling waaronder de ‘signaltranduction-inhibitors. Tevens wordt aandacht besteed aan supportieve zorgen tijdens chemotherapie, aan resistentievorming, verschillende resistentiemechanismen en middelen om resistentie te omzeilen en farmacokinetiek. Ook de laattijdige complicaties van chemotherapie komen ter sprake. Toepassing van bovenstaande kennis en inzicht wordt geoefend door middel van bespreking van klinische casussen. Hierbij wordt een actieve participatie van de cursisten verwacht

Deel 6. Enterale en Parenterale voeding (Apoth. L. De Pourcq, K.U.Leuven, 6 u hoorcollege) 1. Voedingsbestanddelen en -behoeften 2. Bepalen van de voedingstoestand 3. Hoe een keuze maken tussen enterale en parenterale voeding 4. Enterale voeding - indeling en gebruik - toedieningswijze - materialen voor toediening van sondevoeding - complicaties - sondevoeding en medicatie 5. Parenterale voeding - componenten - toedieningswijze - materialen voor toediening van parentrale voeding - complicaties - parenterale voeding en medicatie 6. Enterale en Parenterale voeding voor toediening thuis ( Home TEN en Home TPN)


23

6. Fysiopathologie: Capita Selecta (30 u hoorcollege) Prof. D. Knockaert (K.U.Leuven) (hoorcollege)

Doelstellingen Toekomstige ziekenhuisapothekers de nodige geneeskundige wetenschappelijke basis bij te brengen i.v.m. ziektemechanismen en behandelingen van aandoeningen die typisch in het ziekenhuis thuishoren Inhoud Ziektebeelden en behandeling die typisch thuishoren in de ziekenhuisgeneeskunde, en als dusdanig zeer weinig of niet aan bod kwamen in de verschillende vakken van de basisopleiding, worden systematisch en gedetailleerd uitgewerkt: gebruik van bloed en bloedderivaten; schimmelinfecties; virale infecties (herpesvirussen, CMV, en vooral HIV); algemene aspecten van transplantatie; intoxicaties; intensieve zorgengeneeskunde: shock, ARDS, multi-orgaanfalen, beademing, nosocomiale infecties. Studiemateriaal Cursustekst, jaarlijks bijgewerkt Onderwijsvorm Naast het klassieke onderwijs dat bestaat uit het toelichten van de cursustekst, worden de gedoceerde topics herhaald in een aantal seminaries. Aan de hand van medische en verpleegkundige dossiers worden concrete problemen gedemonstreerd. Deze seminaries worden geïncorporeerd in de tweede stageperiode en omvatten kennismaking met de spoedgevallenafdeling, intensieve zorgen, de transplantatieafdelingen, endoscopie, radiologie, radiotherapie, daghospitalisatie, pediatrie en neonatologie en operatiezaal onder begeleiding en verantwoordelijkheid van de stagemeester.


24

7. Farmaco-epidemiologie en biostatistiek (15 u hoorcollege en 15 u seminarie) Prof. L. Annemans (UG), Dr. E. Clays (UG), Prof. D. De Bacquer (UG) Doelstellingen Aanbrengen van basisbegrippen en methodes van farmaco-epidemiologie, farmaco-economie en medische statistiek. De bedoeling is dat de student in staat is klinische en farmaco-economische publicaties en rapporten kritisch te beoordelen. Inhoud • •

•

•

Farmaco-economie: definities, algemene principes, soorten studies Farmaco-epidemiologie: Basisbegrippen (incidentie/prevalentie/risico), meest voorkomende werkmethodes (prospectief, retrospectief, medische besliskunde) Biostatistiek: herhaling basiskennis statistiek, courante statistische methodes in de gezondheidszorg Toepassingen van klinische en farmaco-epidemiologische methodes in de praktijk, hoe een artikel/rapport kritisch lezen.

Studiemateriaal Syllabus Onderwijsvorm Hoorcolleges


25

9. Organisatie en Beheer van de Ziekenhuisapotheek (40 u hoorcollege en 10 u seminarie) Apoth. H. Collier (VUB), Prof. H. Robays (UG), Prof. F. Van Beek (UA), Prof. L. Willems (K.U.Leuven) Doelstellingen Inzicht verschaffen in de organisatie van de ziekenhuisapotheek nodig om op bedrijfsmatige manier te voldoen aan de wettelijke opdrachten en farmaceutische zorgverlening. Inhoud Volgende hoofdstukken komen uitgebreid aan bod: 1.. Beheer van de ziekenhuisapotheek 1.1. Administratief en financieel beheer 1.2. Aankopen goederenlogistiek in het ziekenhuis 1.3. De organisatie van de geneesmiddelenproductie in het ziekenhuis 1.4. Personeelsbeleid 1.5. Het jaarverslag en beleidsplan van de ziekenhuisapotheek 1.6. Informatica en de ziekenhuisapotheek 2. De klinische taken van de ziekenhuisapotheker 2.1. Het distributiesysteem voor geneesmiddelen: the five rights 2.2. Het formulariumsysteem 2.3. Geneesmiddelenbewaking en farmacovigilantie 2.4. Geneesmiddeleninformatie 2.5. De ziekenhuisapotheek en klinische studies: GCP 2.6. De klinische taken van de ziekenhuisapotheker: van pil naar zorg 2.7. De integrale kwaliteitszorg 2.8. Seminaries Studiemateriaal cursusnota's (10 euro) Onderwijsvorm Hoorcolleges, interactieve discussies met praktische oefeningen


26

10. Wetgeving (15 u hoorcollege) Prof. C. Decoster (UG) Doelstellingen Kennis verwerven in ziekenhuismanagement, meer bepaald de verschillende elementen die het ziekenhuisbeleid vanuit de wetgeving beïnvloeden Inhoud In deze cursus worden de verschillende aspecten uit de ziekenhuiswetgeving behandeld, met name: de belangrijkste wetten, de begrippen, de adviesorganen, de bouwpolitiek, de programmatie, de erkennings- en kwaliteitsvereisten, de financiering, het statuut van de belangrijkste beroepen in het ziekenhuis zoals de geneesheer, de verpleegkundige en de apothekers, het juridisch statuut van de ziekenhuisapotheek. Studiemateriaal Syllabus (7,5 euro) Onderwijsvorm Colleges


27

5. Coördinaten van de docenten ♦

Lieven Annemans (UG) Faculteit Geneeskunde, Universiteit Gent Vakgroep Maatschappelijke gezondheidskunde De Pintelaan 185, Blok A, 2de verd, BE-9000 Gent Tel.: 09 332 60 37 of 0476 24 11 44 e-mail: [email protected] leeropdracht: 6. Farmaco-epidemiologie en biostatistiek

♦

Guy Bormans (K.U.Leuven) Faculteit Farmaceutische Wetenschappen, K.U.Leuven Laboratorium voor Radiofarmacie Onderwijs en Navorsing 2, Bus 821 Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: 016 33 04 47 Fax: 016 34 38 91 e-mail: [email protected] leeropdracht: 3. Radiofarmaca en contrastverhogende producten (hoorcolleges en practica)

♦

Vicky Caveliers (VUB) Universitair Ziekenhuis Brussel Laarbeeklaan 101, BE-1090 Brussel Tel: 02 477 50 51 Fax: 02 477 50 17 e-mail: [email protected] leeropdracht: 3. Practicum Radiofarmaca

♦

Jan Ceuppens (K.U.Leuven) Faculteit Geneeskunde, K.U.Leuven Afdeling Allergie en Immunologie UZ Gasthuisberg, Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: 016 34 38 05 (secretariaat, zoemer 43804) Fax: 016 34 38 35 e-mail: [email protected] leeropdracht: 5. Farmacotherapie: Capita Selecta; deel 2: Immunofarmacologie

♦

Hilde Collier (VUB) Apotheek Universitair Ziekenhuis Brussel Laarbeeklaan 101, BE-1090 Brussel Tel.: 02 477 52 61 Fax: 02 477 52 69 e-mail: [email protected] leeropdracht: 8. Organisatie en beheer van de ziekenhuisapotheek

♦

Dirk De Bacquer (UG) Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde,Universiteit Gent Campus Heymans (UZ) De Pintelaan 185 - Blok A, BE-9000 Gent Tel.: 09 332 36 83 Fax: 09 240 49 94 e-mail: [email protected] leeropdracht: 6. Farmaco-epidemiologie en biostatistiek


28 ♦

Christiaan Decoster (UG) Directeur-generaal Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van Voedselketen en Leefmilieu Directoraat-generaal Organisatie van de Gezondheidsvoorzieningen Eurostation II – 1 e verdieping Victor Hortaplein 40 bus 10 BE-1060 Brussel Tel.: 02 524 85 01 (NL) e-mail: [email protected] leeropdracht: 9. Wetgeving

♦

Sofie De Moor (UA) Sint-Vincentiusziekenhuis St.-Vincentiusziekenhuis 20 2018 Antwerpen Tel.: 03 285 29 18 Fax: 03/285 29 23 E-mail: [email protected] leeropdracht: 4. Medische hulpmiddelen en implantaten

♦

Lutgart De Pourcq (K.U.Leuven) Apotheek Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg, K.U.Leuven Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: 016 34 77 49 en 016 34 30 88 Fax: 016 34 77 34 e-mail: [email protected] leeropdracht: 5. Farmacotherapie: Capita Selecta; deel 6: Enterale en parenterale voeding

♦

Filip De Vos (UG) Faculteit Farmaceutische Wetenschappen, Universiteit Gent Laboratorium voor Radiofarmacie, Vakgroep Geneesmiddelenleer Harelbekestraat 72, BE-9000 Gent Tel.: 09 264 80 66 Fax: 09 264 80 71 e-mail: [email protected] leeropdracht: 3. Radiofarmaca en contrastverhogende producten (hoorcolleges en practica)

♦

Alain Dupont (VUB) Faculteit Geneeskunde en Farmacie, VUB (Campus Jette) Klinische Farmacologie en Farmacotherapie AZ-VUB, Laarbeeklaan,101, BE-1090 Brussel Tel.: 02 477 64 11 en 02 477 64 32 Fax: 02 477 64 31 e-mail: [email protected] leeropdracht: 5. Farmacotherapie: Capita Selecta; deel 1: Pijnbehandeling


29 ♦

Daniel Knockaert (K.U.Leuven) Faculteit Geneeskunde K.U.Leuven Departement Pathofysiologie, Afdeling Algemene Inwendige Geneeskunde, U.Z. Gasthuisberg Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: 016 34 42 75 Fax: 016 34 42 30 e-mail: [email protected] leeropdracht: 6. Fysiopathologie: Capita Selecta

♦

♦

Els Leirs (UA) AZ St Augustinus Apotheek Oosterveldlaan, 24 BE-2610 Wilrijk Tel.: 03 443 35 62 Fax: 03/443 30 08 E-mail: [email protected] leeropdracht: 4. Medische hulpmiddelen en implantaten Annick Ludwig (UA) Departement Farmaceutische Wetenschappen, UA Laboratorium voor Farmaceutische Technologie en Biofarmacie Universiteitsplein 1, BE-2610 Wilrijk Tel.: 03 265 27 16 Fax: 03 265 27 34 e-mail: [email protected] leeropdracht: 2. Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis, hoorcollege en practicum

♦

Hans Nelis (UG) Faculteit Farmaceutische Wetenschappen, UG Laboratorium voor Farmaceutische Microbiologie, Vakgroep Farmaceutische Analyse Harelbekestraat 72, BE-9000 Gent Tel.: 09 264 80 91 Fax 09 264 81 95 e-mail: [email protected] leeropdracht: 1. Ziekenhuishygiëne, deel 1: Ziekenhuishygiëne

♦

Willy Peetermans (K.U.Leuven) Afdeling Algemene Inwendige Geneeskunde - Infectieziekten U.Z. Gasthuisberg Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: 016 34 42 75 Fax: 016 34 42 30 e-mail: [email protected] leeropdracht: 5. Farmacotherapie: Capita Selecta; deel 4: Antibiotherapie

♦

Hugo Robays (UG) Apotheek Universitair Ziekenhuis Gent De Pintelaan 185, BE-9000 Gent Tel.: 09 332 29 65 Fax: 09 249 29 77 e-mail: [email protected] leeropdracht: 8. Organisatie en beheer van de ziekenhuisapotheek


30 ♦

Bart Rombaut (VUB) Farmaceutisch Instituut, VUB, Campus Jette Departement Microbiologie en Hygiëne Laarbeeklaan 103, BE-1090 Brussel Tel.: 02 477 44 97 Fax: 02 477 44 95 e-mail: [email protected] leeropdracht: 5. Farmacotherapie: Capita Selecta; deel 3: Bloedproducten en vaccins

♦

Frank Van Beek (UA) Ziekenhuisapotheek ZNA p/a/ ZNA Campus St. Elisabeth Leopoldstraat 26 2000 Antwerpen Tel. 03 234 45 21 Fax: 03 234 49 06 e-mail: [email protected] leeropdracht: 8. Organisatie en beheer van de ziekenhuisapotheek

♦

Guy Van den Mooter Faculteit Farmaceutische Wetenschappen, K.U.Leuven Laboratorium voor Farmacotechnologie en Biofarmacie Onderwijs en Navorsing 2, Bus 921 Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: 016 33 03 04 Fax: 016 33 03 05 e-mail: [email protected] leeropdracht: 2. Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis, hoorcollege en practicum

♦

Alfons Verbruggen (K.U.Leuven) Laboratorium voor Radiofarmaceutische Chemie Onderwijs & Navorsing 2, Bus 821, BE-3000 Leuven Tel: 016 33 04 46 Fax: 016 33 04 49 e-mail: [email protected] leeropdracht: 3. Radiofarmaca en contrastverhogende producten (hoorcolleges en practica)

♦

Jan Verhaegen (K.U.Leuven) Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg, K.U.Leuven Afdeling Klinische en epidemiologische virologie, Laboratoriumgeneeskunde Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: 016 34 70 73 Fax: 016 34 79 31 e-mail: [email protected] leeropdracht: 1. Ziekenhuishygiëne, deel 2: Antibiotica


31 ♦

♦

Gregor Verhoef (K.U.Leuven) Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg, K.U.Leuven Laboratorium Experimentele Hematologie en afdeling Hematologie Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.:016 34 68 80 Fax: 016 34 68 81 e-mail: [email protected] leeropdracht: 5. Farmacotherapie: Capita Selecta; deel 5: Cytostatica Chris Vervaet (UG) Faculteit Farmaceutische Wetenschappen, UG Laboratorium Farmaceutische Technologie Harelbekestraat 72, BE-9000 Gent Tel.: 09 264 80 69 Fax: 09 222 82 36 e-mail: [email protected] leeropdracht: 2. Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis, hoorcollege en practicum

♦

Ludo Willems (K.U.Leuven) Apotheek Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg, K.U.Leuven Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: 016 34 77 46 Fax: 016 34 30 84 e-mail: [email protected] leeropdracht: 8. Organisatie en beheer van de ziekenhuisapotheek


32

6. Informatie over de bereikbaarheid van de campussen

6.1. Faculteit Farmaceutische Wetenschappen UG Harelbekestraat 72, 9000 Gent

Op het gebouw staat in bruine letters: FFW

Routebeschrijving: ♦

Vanaf de E40 en de E17 (Zuid): neem de E17 richting Antwerpen, afrit UZ Gent, sla rechts af (C. Heymanslaan), steek de brug over, neem de eerste straat rechts (Ottergemsesteenweg; opgelet: de eerste twee rechtse afslagen zijn opritten naar E17), dan de eerste straat links en nog eens links.

♦

Van de E17 (Noord): afrit UZ Gent, rechtsaf (C. Heymanslaan), neem de eerste straat rechts (Ottergemsesteenweg), dan de eerste straat links en nog eens links.

♦

Bus Lijn 23: Van Sint - Pietersstation naar Universitair Ziekenhuis (De Pintelaan). Dan te voet naar C. Heymanslaan. Via poortje komt u aan de achterkant van het gebouw van de F.F.W. Lijn 65: Van Sint - Pietersstation naar C. Heymanslaan. Straat oversteken en via poortje komt u aan de achterkant van het gebouw van de F.F.W.


33

Faculteit Farmaceutische Wetenschappen UG


34

6.2. Farmaceutisch Instituut VUB Campus JETTE Laarbeeklaan 103 1090 BRUSSEL De campus Jette is gelegen in het westelijk deel van de Brusselse agglomeratie langs de Tentoonstellingslaan en in de nabijheid van de grote ring rond Brussel (verbinding tussen de autostrades Brussel - Oostende en Brussel - Antwerpen). Deze Campus is te bereiken met de auto, de trein de bus en de metro. AUTO Afrit 9 van de ring rond Brussel (in de nabijheid van de verbinding tussen de autowegen Brussel-Oostende en Brussel-Antwerpen). Wegwijzers UZ Brussel volgen. TREIN De lijn Brussel -Noord / Denderleeuw / Aalst / Gent en de lijn Brussel-Noord / Dendermonde. Alle aansluitingen uit de provincie via station Brussel-Noord ; daarna verder reizen met bus 14 tot aan het UZ Brussel. BUS •lijn 14 vanuit het treinstation Brussel-Noord. - deze bus stopt eveneens aan het metrostation Simonis en Belgica, dan naar UZ Brussel. •lijn 13 vanuit metrohalte Simonis. dan naar UZ Brussel. •lijn 84 metrohalte Beekkant / UZ Brussel / Heizel. •lijn 53 Neder-over-Heembeek / E. Bockstaelplein (Laken) / Jette-station / UZ Brussel. •lijn BW en LW Londerzeel / Wemmel / UZ Brussel / Noordstation. •lijn 221 Zaventem-station luchthaven / Vilvoorde station / Strombeek / UZ Brussel. •lijn VJ vanuit Vilvoorde via Strombeek. METRO •Station Simonis. Vanaf daar bus 14 of bus 13 •Station Belgica Vanaf daar bus 13


35

Farmaceutisch Instituut, VUB


36

6.2. Departement Farmaceutische Wetenschappen UA Universiteitsplein 1 B-2610 Antwerpen Het secretariaat bevindt zich in gebouw S op de 7de verdieping Hoe bereiken? Met de trein De NMBS heeft voor haar reizigers een handige brochure gemaakt om te weten met welke trein ze de files op de Antwerpse Ring kunnen vermijden. Surf naar http://www.b-rail.be/nat/N/assets/downloads/pdf/minder_hinder.pdf om de NMBSbrochure te raadplegen. Met de Lijn De website van De Lijn beschikt over een routeplanner die voor u uw reis van deur tot deur met bus, tram en/of trein uitstippelt. Deze routeplanner vindt u op de website van De Lijn op de pagina http://212.123.2.74/routeplanner/van_naar.asp. U kunt er ook alle dienstregelingen opvragen. Daarnaast kunt u ook bij De LijnInfo (070 220 200) terecht met al uw vragen. • Vanuit het centraal station of Berchem station: Lijn 21 Centraal Station / Berchem Station / Campus Middelheim / Campus Drie Eiken / Universitair Ziekenhuis • Vanuit het centraal station: Lijn 27 Centraal Station / A.Z. Middelheim / Wilrijk (Bist) aansluiting met lijn 17, 21, 25 of 26 naar Campus Drie Eiken en Universitair Ziekenhuis Met de auto Vanuit Brussel of Leuven: 2 mogelijkheden: * via Mechelen (E19): Neem de afrit (7) Kontich en hou rechts aan. U volgt richting Antwerpen, Kontich, Edegem. U volgt deze baan (Prins Boudewijnlaan) tot aan de 3e lichten. Sla hier links af de Drie Eikenstraat in en volg de wegwijzers UZA. Na de lichten neemt u de eerste straat rechts: Wilrijkstraat, deze volgt u tot aan de volgende splitsing, daar rijdt u links (Fort VI straat) naar de gebouwen van de Campus Drie Eiken. Gebruik parking P3 of P4. * via Boom (A12): Verlaat de A12 aan het kruispunt richting Kontich (ter hoogte van de Mc Donalds). U draait rechts de Kontichsesteenweg in tot aan de tweede verkeerslichten. U draait links af, na ongeveer 400 m neemt u de eerste straat rechts (Drie Eikenstraat). U neemt de eerste straat links (Wilrijkstraat), deze volgt u tot aan de volgende splitsing, daar rijdt u links (Fort VI straat) naar de gebouwen van de Campus Drie Eiken. Vanuit Gent: 2 mogelijkheden: * via A12: Na de Kennedytunnel onmiddellijk rechts, volg A12 richting Brussel. U volgt de baan en gaat eerst door een tunnel (Bevrijdingstunnel). Bij het uitrijden van de tunnel rijdt u een viaduct op. HOU RECHTS op het viaduct want reeds bij het einde van het viaduct neemt u de eerste afslag. Hierdoor komt u op de zijrijbaan van de A12 terecht. Op ca 100 m is er een kruispunt: hier moet u linksaf (Atomiumlaan met links de Jaguar-dealer en rechts Atlas-Copco). Deze baan volgt u ten einde waarna u naar links rijdt en deze baan ook Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar 2008-2009

37

weer ten einde volgt tot op de Doornstraat. Nu rijdt u naar rechts. Enkele honderden meters verder is er een straat naar links (Drie Eikenstraat) (als u aan verkeerslichten staat, bent u te ver gereden en staat u aan de Groeningenlei: keer terug). De Drie Eikenstraat rijdt u in. De eerste straat links is de Wilrijkstraat, deze volgt u tot aan de volgende splitsing, daar rijdt u links (Fort VI straat) naar de gebouwen van de Campus Drie Eiken. Gebruik parking P3 of P4. * via E19: U rijdt via de Antwerpse ring naar de afrit E19 (richting Brussel) door de Craeybeckxtunnel. Na de Craeybeckxtunnel op de E19, richting Mechelen-Brussel, kan u gebruik maken van de dienstuitrit (6A) naar het UZA. U kan ook verder doorrijden en afrit (7) Kontich nemen. Hier slaat u links af richting Antwerpen, Edegem, Kontich. U volgt deze baan (Prins Boudewijnlaan) tot aan de 3e lichten. Sla hier links af de Drie Eikenstraat in en volg de wegwijzers UZA. Na de lichten neemt u de eerste straat rechts: Wilrijkstraat, deze volgt u tot aan de volgende splitsing, daar rijdt u links (Fort VI straat) naar de gebouwen van de Campus Drie Eiken.


38


39

6.3. Faculteit Farmaceutische Wetenschappen K.U.Leuven De hoorcolleges, seminaries en practica vinden plaats op Campus Gasthuisberg II

Campus Gasthuisberg, Herestraat 49, 3000 Leuven MET BUS OF TREIN Het station van Leuven ligt op ongeveer 4 km afstand van het ziekenhuis. U kunt er de bus nemen om de 10 minuten op perron 2. Neem in de richting van het stadscentrum een van de volgende lijnen: 3, 333, 334, 335, 380, 370-374. De halte is vlakbij de hoofdingang van het ziekenhuis. Vanuit de inkomhal volg je de bordeaux pijlen om in Onderwijs & Navorsing 1 en verder in Onderwijs en Navorsing 2 te geraken. Bus 3 (rijdt 4 x per uur) stopt ook aan de ingang van het faculteitsgebouw. Tijdens de week tussen 6 en 20 uur kunt u ook om de 10 minuten gebruik maken van de ringbus: lijn 600. Deze rechtstreekse verbinding tussen het station van Leuven en campus Gasthuisberg duurt zeven minuten. Voor meer informatie kunt u terecht bij De Lijn op het telefoonnummer 070 22 02 00 of op www.delijn.be. Alle studenten (ook de studenten die niet aan de K.U.Leuven zijn ingeschreven, maar zij moeten dan wel een (kosteloze) administratieve inschrijving aan de K.U.Leuven nemen. Hiervoor moeten zij een bewijs van inschrijving aan hun eigen universiteit voorleggen) kunnen gratis gebruik maken van het busvervoer in Leuven. MET DE AUTO (er is alleen mogelijkheid tot betalend parkeren in de parkeergarage van het ziekenhuis!) • via de autosnelweg E40: Tussen afrit 22 en 23 neemt u de autosnelweg E314. Lees verder 'via de autosnelweg E314'. • via de autosnelweg E314: U neemt afrit 17 en rijdt richting Leuven tot aan de stadsring (Brusselsepoort). U rijdt rechts de stadsring op en verlaat hem bij de eerste afrit: 'U.Z. Leuven' is aangeduid. Volg de richtingaanduiding aan het rond punt bij het kunstwerk 'Het Teken'. Als u bij het verlaten van het ziekenhuis de autosnelweg E314 terug wilt oprijden, volg dan de signalisatie bij het rond punt. • via de stadsring: Indien u rijdt aan de buitenzijde van de ring: volg de stadsring tot net voorbij de Brusselsepoort waar de signalisatie 'U.Z. Leuven' staat. Volg de richtingaanduiding aan het rond punt bij het kunstwerk 'Het Teken'. Indien u rijdt aan de binnenzijde van de ring: volg de stadsring tot net voorbij het kruispunt Tervuursepoort. Vanaf daar volgt u de signalisatie 'U.Z. Leuven' en vervolgens 'U.Z. Gasthuisberg'. Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker 2009 - 2010

40

Campus Gasthuisberg K.U.Leuven

Ingang faculteit (trappen)

Ingang auditoria

Ingang UZ

Zicht op ingang van de faculteit

Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker 2009 - 2010

Master in de Ziekenhuisfarmacie

Recommend Documents