Marleen Horemans
EXPRESSIE
Inhoud Pictogrammen........................................................................................................... 7 Inleiding: opzet en opties......................................................................................... 8 Deel 1: Werken met textiel voor kleuters
Textiel als uitnodiging tot spel en beweging......................................................... 9 - Voor de jongste kleuters.......................................................................... 9 - Voor de oudste kleuters......................................................................... 10 Mogelijke activiteiten met lappen en stofjes....................................................... 12 Bewegingsversjes met lapjes en doekjes.............................................................. 13 Uitgewerkte bewegingslessen voor kleuters........................................................ 14 - Bewegen met lappen.............................................................................. 14 - Bewegen met grote doeken................................................................... 16 - Bewegen met en naar aanleiding van touwen................................... 18 - Bewegen met zakdoekjes....................................................................... 20 Meer ideetjes …....................................................................................................... 23 Deel 2: Textiele werkvormen kleuteronderwijs
Werken met wol...................................................................................................... 26 - Sneeuwman............................................................................................. 26 - Tekenen met wol..................................................................................... 27 - Spookje..................................................................................................... 28 - Pompons op makkelijke wijze.............................................................. 29 - Poppetjes uit Guatemala........................................................................ 30 - Wolfiguren............................................................................................... 31 - Wolvlinder............................................................................................... 31 - Kleurige kwastjes.................................................................................... 32 - Vilten kralen............................................................................................ 33 Werken met stof...................................................................................................... 34 - Lapjesvis................................................................................................... 34 - Vlaggetjes................................................................................................. 34 - Varken...................................................................................................... 35 - Schilderen zonder verf........................................................................... 36 4
Deel 3: Textiele werkvormen lager onderwijs
Pompons maken...................................................................................................... 38 Basis pompon.......................................................................................................... 38 - Lieveheersbeestje.................................................................................... 39 - Paddenstoel............................................................................................. 40 - Kuikenmandje......................................................................................... 41 - Kuikeneierdopje...................................................................................... 42 - Konijn....................................................................................................... 42 - Kikker....................................................................................................... 43 - Rups.......................................................................................................... 44 - Rupsje als bladwijzer.............................................................................. 44 Tips en ideetjes........................................................................................................ 45 Haken ...................................................................................................................... 46 Basis haken............................................................................................................... 46 - Schietschijfkussen................................................................................... 49 - Gehaakt kapstokje.................................................................................. 50 - Gehaakte verjaardagsslinger................................................................. 51 Breien ...................................................................................................................... 52 Basis breien.............................................................................................................. 52 - Vingerpopjes (Basispopje, Kaboutertje, Smurf)................................ 58 - Mutsje....................................................................................................... 59 - Paashaasje................................................................................................ 59 - Boomsjaals............................................................................................... 60 Naaien ...................................................................................................................... 61 Basis naaien.............................................................................................................. 61 - Bloemenlapje........................................................................................... 63 - Bloemenbroche....................................................................................... 64 - Verstellapjes............................................................................................. 66 - Miniknuffels............................................................................................ 66 - Kousknuffel.............................................................................................. 68 - Kerstboompjes........................................................................................ 70 - Roosje....................................................................................................... 70
5
Punniken.................................................................................................................. 71 Basis punniken........................................................................................................ 71 - Kleurige veters........................................................................................ 72 - Kerstengeltje............................................................................................ 72 - Ketting...................................................................................................... 73 - Slakje......................................................................................................... 73 Weven ...................................................................................................................... 74 - Weven met friscostokjes ..................................................................................... 74 - Weven op een zelfgemaakt weefgetouw............................................................ 76 Deel 4: Vakoverschrijdend werken met textiel
Derde graad: Lappen, lapjes,…............................................................................. 77 Tweede graad: Pop op!........................................................................................... 80 - Grote stokpoppen................................................................................... 80 - Kleine stokpoppen.................................................................................. 81 - En nu... de poppen aan het dansen..................................................... 81 Eerste graad: Sokkenpret........................................................................................ 83 - Handpop.................................................................................................. 83 - Draak........................................................................................................ 84 - Dieren....................................................................................................... 84 Opzij, opzij, opzij… de poppen komen voorbij!................................................ 86 Deel 5: Kunstenaars die met textiel werken
Lucy Orta.................................................................................................................. 87 Jawatschew Christo................................................................................................. 88 Stef Kreymborg........................................................................................................ 88 Modeontwerpers..................................................................................................... 89 Musea ...................................................................................................................... 90 Deel 6: Eenvoudige kleding om zelf te maken
Aan de slag als modeontwerper............................................................................ 91 - Verkleedcape........................................................................................... 93 - Rokje......................................................................................................... 94 - Jurkje........................................................................................................ 94 6
Verklaring van de picto’s Nederlands
Wereldoriëntatie
Beweging
Muzische vorming
Muzische vorming - drama drama
Muzische vorming - beeld beeld
Muzische vorming - media media
Muzische vorming - beweging beweging
7
Inleiding Textiel is als gebruiksmateriaal niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Elke cultuur, over de hele wereld, kent haar eigen, specifieke gebruiksvormen en verwerkingsvormen van textiele materialen. Via kleding, interieurtextiel (tapijt, lakens enz.) en exterieurtextiel (parasols, tenten enz.) worden kinderen er al vanaf hun geboorte door omringd. Textiele materialen nodigen uit tot aanraken en betasten. Er is een enorme verscheidenheid aan texturen en structuren. Kleuters vinden het heerlijk om met textiel bezig te zijn en ze zijn er dan ook bijzonder inventief mee. Met lappen en doeken verkleden ze zich, bouwen ze tenten enzovoort. Via exploreren en experimenteren met diverse textiele materialen krijgen ze de kans om hun speelse creativiteit vorm te geven. De bijzondere eigenschappen van textiele materialen nodigen kinderen uit tot het gebruik van speciale gereedschappen (schaar, haakpen…) en hechtingsmiddelen (spelden, klittenband, knopen, touw...). Textiele werkvormen vereisen soms heel specifieke vaardigheden (naaien, haken, breien, punniken…) die niet zo eenvoudig zijn voor kinderen. Toch is het de bedoeling om de eigen inbreng van kinderen niet te veel in het gedrang te brengen. Het technische aspect blijft beeldondersteunend werken en kan geen doel op zich zijn. Basisvaardigheden worden pas aangeboden als kinderen er echt aan toe zijn en er zin in hebben. Uiteraard evolueren de aangeboden technieken met de leeftijd mee. Voor kleuters zijn ze eerder beperkt, maar voor kinderen van de lagere school is er een waaier aan mogelijkheden. Meestal neemt het aanleren van die technieken wel wat tijd in beslag, maar zodra de basis verworven is, kunnen kinderen hier meestal zelfstandig mee aan de slag. Zo kan ook tijdens het contractwerk een textiele werkvorm aangeboden worden of tijdens de middagpauze bij slecht weer. Met de ideeën uit Textiel Expressie zou ik graag enkele verwerkingsvormen met textiel nieuw leven willen inblazen. Hopelijk wordt zo iedereen die deze technieken zelf nooit leerde een handvat aangereikt om hiermee te starten. Anderzijds is het een opfrisser voor wie er zelf ooit plezier aan beleefde (maar de draad een beetje kwijt was). Veel plezier! Marleen Horemans 8
Deel 1
EXPRESSIE Werken met textiel voor kleuters
Textiel als uitnodiging tot spel en beweging Voor de jongste kleuters Motorisch bezig zijn is vooral bij de jongste kleuters van groot belang. Een peuter loopt, duwt, trekt, laadt in, laadt uit, werpt, sjouwt, schudt, kortom beweegt om het plezier dat beweging hem of haar geeft. Hierbij is het belangrijk dat zij door dit motorisch bezig zijn hun eigen mogelijkheden en begrenzingen leren kennen, maar ook die van het materiaal. Een mat met enkel wat doeken, kussens en dozen lokt al veel plezier en beweging uit. Spelenderwijs merken zij daarbij ook de eigenschappen van materialen op: de vloer is bijvoorbeeld veel kouder dan de mat. Welk materiaal je de peuters ook aanbiedt, wanneer je beweging wilt uitlokken, moet je voor voldoende ruimte zorgen. Denk hierbij aan de volgende uitspraak: het is beter in actie de wereld te verkennen dan in orde stil te vallen… Of met andere woorden: geef geen groot materiaal om mee te experimenteren als je bang bent voor wanorde of ‘geweld’.
9
Enkele ideeën:
• Kussenslopen, lakens, keuken- en badhanddoeken, zakdoekjes, oude gordijnen,… materiaal uit de onmiddellijke omgeving van kleuters. Gemakkelijk te verzamelen en in overvloed beschikbaar. Denk ook aan leuke verstopspelletjes. • Maak met de kleuters een huisje of tent. De kleuters kunnen de stof van de tent eventueel bestempelen. • Voelpad: op deksels van schoenendozen of kartonnen tegels kun je allerlei textiele materialen plakken, zoals wol en verschillende soorten stof (jute, katoen, pels, vilt, gaas,…). Je kunt dit nog verder uitbreiden met andere soorten materialen, zoals: papier, rubber, schuurpapier, watten enz. Leuk om met de blote voeten op te lopen! Vind je het idee van de tegels niet haalbaar, dan kun je ook een ‘voelwand’ (op kleuterhoogte) maken. • Werpspelletjes waarbij knuffels, ballen of kleine lapjes in een doek liggen en omhoog gegooid worden. Uiteraard kan een heuse parachute hiervoor ook gebruikt worden. Bewegingssucces verzekerd! • Verstopspelletjes: welk voorwerp of welke kleuter ligt er onder de doek?
Voor de oudste kleuters Het thema ‘lappen en doeken’ kan de nieuwsgierigheid van de oudste kleuters prikkelen en de ontdekkingsdrang stimuleren. Doelen:
De kleuters kunnen op verschillende manieren de mogelijkheden met en eigenschappen van allerlei stoffen en doeken ervaren. De kleuters krijgen de kans dit in eigen tempo en volgens eigen interesse te doen. De kleuters worden via het materiaal aangezet tot samenspel. Benodigdheden
doeken lappen stukjes stof van diverse grootte, kleuren, dikte,… 10
Vooraf:
Verrijk de bestaande hoeken in de klas met doeken. De poppenhoek wordt aangevuld met diverse lapjes en doeken, die kunnen worden gebruikt als dekens, handdoekjes, tafelkleedjes, verkleedmateriaal,... Eventueel kun je ook een waslijn en wasknijpers aanbieden. In de bouw- of blokkenhoek komt een doos met grotere lappen en doeken. Zorg, aan de tafels waar beeldend kan worden gewerkt, voor stukken stof waarop kan worden geschilderd en getekend. Zet hierbij ook een doos met lapjes om tot lapjessnippers te knippen en zo te laten ervaren dat de ene stof beter knipt en/of plakt dan de andere. Bij het klimrek leg je grote lappen. Het bouwen van tenten zal hierdoor zeker aan bod komen. Creëer specifieke experimenteerkansen door: • samen met de doeken grote dozen aan te bieden waar kleuters met twee of drie kunnen inkruipen. Het dak kan met een doek gemaakt worden en allerlei lappen en lapjes zorgen voor een knusse sfeer in de doos. • grote doeken (lakens, overgordijnen, spreien…) aan te bieden in een open ruimte (buiten of in de speelzaal) om hiermee vrij te bewegen. • de kleuters de kans te geven om tafels en stoelen bij hun spel te gebruiken. Breng eventueel stoelen en tafels naar de speelzaal. Observeer de kleuters en geef ze impulsen om hun spontaan spel te verrijken. Gun de kleuters voldoende tijd om te wennen aan het materiaal. Houd er rekening mee dat ‘herhalen’ heel belangrijk is. Bij herhaling kunnen kleine veranderingen soms totaal andere activiteiten uitlokken. Bijvoorbeeld het aanbieden van lappen die versleten zijn (met gaten). Voorkom gevaarlijke situaties door het maken van afspraken en het stellen van grenzen. Probeer suggesties te geven die inspelen op het spontane spel van de kleuters.
11
Mogelijke activiteiten met lappen en stofjes • Lappen en stofjes wassen en drogen: de kleuters ervaren dat sommige stoffen veel water opnemen en andere niet. Sommige stoffen veranderen van kleur (een lichte kleur wordt nat donkerder), het drogen duurt bij sommige stoffen langer,… • Maak een groot dominospel van lapjes stof. Je hebt hiervoor 5 soorten stof nodig (telkens een lapje van 20 cm bij 8 cm), bijvoorbeeld gestreepte stof, gestippelde stof, geruite stof, ribfluweel, effen stof. Knip van elke soort stof 10 vierkanten van 4 cm bij 4 cm uit. Maak kartonnen dominokaartjes en plak de vierkante lapjes hierop. Doe dit volgens de code van een dominospel. • Maak een grote tasttwister. Breng op een groot laken 2 keer 6 verschillende stoffen aan (bv. ribfluweel, jeans…). Plak dezelfde stoffen op een dobbelsteen. Op een andere dobbelsteen zijn lichaamsdelen aangebracht (1 hand, 2 handen, 1 voet, 2 voeten, kin, knie). De kleuters gooien om de beurt met de dobbelstenen en raken met het gegooide lichaamsdeel zo snel mogelijk de aangewezen stof aan. • Bewegingsomloop in de klas of gymzaal: kruipen of sluipen onder stoelen en tafels waarover lappen stof liggen, stofjes een eind van elkaar leggen en met grote stappen van het ene naar het andere stofje stappen, kruipen over een strook van stoffen, over lapjes stof springen… • Schimmenspel achter een laken. • De poppen van de klas verkleden met lapjes, touw en elastiekjes. Een lapjestapijt of lapjesdeken maken voor de poppenhoek. • De kleuters verkleden elkaar met doeken en lapjes. • Eenvoudige popjes maken: voor de jongste kleuters een lapje over een papierprop vastmaken en versieren. Oudere kleuters kunnen er armen en benen bij maken. • Stof bedrukken met zelfgemaakte stofstempels.
12
• Lapjes en stofsnippers sorteren naar kleur, textuur… Figuren leggen door lapjes te combineren. • Stofsnippers met tandenstokers in piepschuim prikken en zo figuren, een landschap of tafereeltjes maken. • Variaties op bestaande spelletjes waarbij een doek gebruikt wordt. Bijvoorbeeld ‘1-2-3 piano’: bij het omdraaien moet iedereen volledig weggestopt zijn onder zijn doek. • Taal- en tastspelletje: met handen en voeten verschillende soorten stof herkennen en de eigenschappen van de stoffen verwoorden.
Bewegingsversjes met lapjes en doekjes Doekje op en doekje neer op de grond en… nog een keer! Doekje omhoog doekje omlaag achter mijn rug kijk, weer terug! Mijn doekje vliegt, mijn doekje wiegt mijn doekje ligt op mijn tenen oh, de tenen zijn verdwenen!
Lapje, lapje ik maak een grapje. Eerst op mijn hoofd, dan in mijn hand, nu op mijn tenen kijk… nu zijn ze verdwenen. Lapjes zwaaien, lapjes draaien lapje hoog, lapje laag lapje weg, genoeg voor vandaag!
Marleen Horemans
13
Uitgewerkte bewegingslessen voor kleuters Uitgangspunt voor de volgende vier, volledig uitgeschreven bewegingslessen zijn lappen, doeken of keukenhanddoeken, touwen en zakdoekjes.
Bewegen met lappen (1 m2)
beweging
Doelen:
De kleuters variëren in het gebruik van de ruimte (op de plaats, door de ruimte, hoog en laag). De kleuters kunnen tijdens het bewegen lappen hanteren. De kleuters exploreren met lappen en beweging. Benodigdheden
voor elke kleuter een lap van ongeveer 1 m2 (formaat van een grote keukenhanddoek) rustige muziek Werkwijze
Introductie:
Visueel waarnemen Laat de kleuters een lap zien en beweeg hiermee op verschillende manieren. Denk aan: wapperen, zwaaien, opgooien, ronddraaien, frommelen, eronder verstoppen,… Opwarming:
Deel de lappen uit. De kleuters mogen met hun lap experimenteren. “Wat kun je allemaal doen met je lap?” Reserveer hiervoor voldoende tijd. Observeer de kleuters. Geef hierna aan wat de kleuters zoal met hun lap kunnen doen: -- opgooien -- ronddraaien -- laten vallen -- zwaaien met de lap in één of twee handen -- golven, ... Voer samen met de kleuters een aantal van deze bewegingen uit. 14
Kern:
Bewegingen met armen en bovenlichaam. Laat de kleuters zien hoe soepel een lap is door er zachtjes mee te bewegen. De kleuters bewegen soepel met hun lap heen en weer. De kleuters leggen hun lap aan de kant en proberen of zij net zo soepel als een lap met hun armen kunnen bewegen. Doe dit eerst alleen met de armen, daarna bootsen ze met heel hun lichaam de lap na. Zet rustige muziek op. De kleuters bewegen zacht en soepel door de ruimte (steeds van hoog naar laag en weer omhoog). Het is de bedoeling om niet te snel af te wisselen tussen hoog en laag maar geleidelijk omhoog en omlaag te bewegen. Herhaal eventueel de opdracht met een klein groepje, terwijl de andere kleuters kijken. Visueel waarnemen:
Laat zien hoe een lap slap naar beneden valt en laat de kleuters dit nabootsen. Varieer in gebruik van lichaamsdelen en lichaamshouding. Noem telkens een lichaamsdeel dat de kleuters slap naar beneden laten vallen. Doe dit eerst staand, daarna liggend. De kleuters bewegen zacht en soepel door de ruimte op dezelfde, rustige muziek als bij de vorige opdracht. Klap je in je handen, dan staan de kleuters onmiddellijk stil en laten zich slap naar beneden vallen. Daarna bewegen ze weer door. Herhaal dit enkele malen. Afsluiting:
Samenwerken in een groepje Verdeel de kleuters in groepjes van vier. Elk groepje heeft een lap. De kleuters houden ieder één punt van de lap vast. Ze bewegen met elkaar (de lap in het midden) soepel door de ruimte. Wanneer je in je handen klapt, laten zij de lap vallen en blijven stilstaan. Klap je opnieuw in je handen, dan nemen zij de lap weer vast en bewegen verder. Variaties:
In plaats van te blijven stilstaan kunnen de kleuters ook een bewegings opdracht uitvoeren, bijvoorbeeld: maak je zo klein mogelijk, strek je helemaal uit.
15
