maart Gezegende leeftijd?

Gaandeweg februari / maart 2014

Gezegende leeftijd?

Het nieuwe Liedboek weer volop beschikbaar! Reserveer het nieuwe liedboek via www.nieuwliedboek.nl Zwolle Maagjesbolwerk - Jufferenwal 2 Tel: 038-4216171 Stadshagen - Wade 106 Tel: 038-4222440 www.westerhofboeken.nl

VAN WEEGHEL COACHING

Nijverdal Keizerserf 31 - Tel: 0548 - 612474

Huize Hofvliet Melden Overlijden? 038 - 453 63 20 24 uur per dag

www.meander-uitvaartbegeleiding.nl

In deze Gaandeweg Op de voorpagina: Een kerkgebouw met een ‘gezegende leeftijd’ is de Grote of St. Michaëlskerk. Ook haar ouderdom heeft niet alleen positieve kanten, maar er zijn mooie plannen voor haar toekomst. Zie pagina 16.

Themapagina’s Een gezegend leven pagina 4 God zorgt voor licht in de duisternis pagina 5 Oud worden in het Zonnehuis pagina 6 Een late liefde als Godgeschenk pagina 7 Ouderenmiddag Stad, een van de activiteiten in de wijkgemeenten pagina 8 Brief van een lezer Column: Ouderen voor ouderen pagina 9

Aandacht voor ouderen Van uitjes tot lezingen pagina 10 en 11

In winters licht De ouderdom wordt wel eens de winter van het leven genoemd. Een gure winter, of een jaargetijde waarin – in het juiste Licht – ook veel te genieten valt? Want wat kan de winter mooi zijn, dat laat deze foto van Saskia Dankers zien. In deze Gaandeweg komen verschillende kanten van het ‘bejaard’ zijn aan de orde en besteden we ook (extra) aandacht aan wat de wijkgemeenten ouderen te bieden hebben. Zie daarvoor de pagina’s 10 en 11. De volgende Gaandeweg is het Paasnummer, met een thema waar muziek in zit: ‘Juicht!’ Ook voor dit nummer nodigen we lezers uit een bijdrage te leveren, dat kan in woord of beeld. Is er bijvoorbeeld een Paaslied of een -gedicht dat u bijzonder aanspreekt? Laat het ons uiterlijk 15 februari weten, per mail: [email protected], of per post: Molenweg 241, 8012 WG Zwolle.

Verjaardag Op 8 juni is het Pinksteren, alweer een kerkelijk feest waarop iets te vieren valt en wel ‘de verjaardag van de kerk’. Bij een verjaardag horen felicitaties natuurlijk en ook de traditionele liedjes. ‘Lang zal ze leven’ of ‘Zij leve hoog’? Wij kozen een liedregel die aan een Bijbelse lofzang doet denken: ‘In de gloria’. We willen in dit nummer aandacht besteden aan de toekomst van de kerk en vragen aan u of u mee wilt denken. Hoe kunnen we onze kerk op haar verjaardag ‘Nog vele jaren’ toewensen? We horen het graag vóór 25 maart, per mail of per post. Maar eerst gaan we door de Lijdenstijd op weg naar Pasen. Redactie Gaandeweg

Aandacht voor Onder andere films kijken in de kerk pagina 12, 13, 14 en 15

Beleid en bestuur Het Masterplan voor de Grote Kerk pagina 16 Kerkelijk Bureau gaat efficiënter werken pagina 17 Nieuws van het Kerkelijk Bureau pagina 18

Kerkdiensten Bij de kerkdiensten pagina 19 Kerkdiensten voor de komende maanden pagina 20, 21 en 22

Colofon Gaandeweg is het magazine voor alle leden van de Protestantse Gemeente Zwolle, de Evangelisch-Lutherse Gemeente Zwolle en De Hoofdhof Berkum Zevende jaargang nr. 1, februari/maart 2014 Verschijnt zes keer per jaar. Oplage: 10.000 Redactie: Ds. Iemke Epema (hoofdredacteur), Gery Bruins (eindredacteur), Saskia Dankers, Rob van Harten en Jan Nauta Advertentiebeheer Kerkelijk Bureau tel. (038) 421 75 96 Vormgeving en grafische productie: door Upmeyer Grafimedia Zwolle

Dit magazine is milieuvriendelijk geproduceerd

Aanleveren kopij en foto’s: De volgende Gaandeweg verschijnt in de week van 23 maart en loopt tot en met zaterdag 31 mei. Kopij en foto’s dienen uiterlijk maandag 24 februari te zijn aangeleverd via [email protected] of schriftelijk bij het Kerkelijk Bureau. Er is in Gaandeweg ruimte voor berichten uit de wijkgemeenten en aankondigingen van andere kerkelijk gerelateerde activiteiten. De redactie beoordeelt of deze van belang zijn voor zoveel mogelijk lezers. 3

Gezegende leeftijd?

Bij de foto Samen aan de wandel, beiden 89 jaar oud. Foto: Reina Pool.

Een gezegend leven We kennen allemaal wel mensen over wie we verzuchten: “Als ik toch eens zó oud zou kunnen worden.” Van hoge leeftijd – laten we zeggen achter in de tachtig –, maar verbazend fit. Geestelijk nog fris en middenin het leven en de samenleving staand. In volle betrokkenheid op kinderen, kleinkinderen en anderen, die genieten van hun goede gezelschap, wijze adviezen en relativerende levenshouding. Mensen die door decennia levenservaring gevormd zijn. Bakens zijn zij, in deze jachtige wereld. Zij hebben wat je noemt een ‘gezegende leeftijd’ bereikt en kijken met dankbaarheid terug. Maar is een gezegende leeftijd per definitie een gevorderde leeftijd? Dat gaat lang niet altijd op. Veel mensen bereiken tegenwoordig weliswaar een hogere leeftijd dan dertig jaar geleden, maar vaak met forse gezondheidsklachten. Of zij voelen zich eenzaam omdat ze al zovelen verloren. Steeds meer mensen komen er openlijk voor uit ‘klaar met leven’ te zijn en zouden het liefst zelf de regie van hun levenseinde in de hand willen nemen. Omgekeerd zijn er ook jonge of middelbare mensen, die een broze lichamelijke of geestelijke gezondheid hebben of lijden onder tegenslagen. ‘Jong’ is dus niet per se identiek aan gezond en gelukkig. En ook ‘oud en wijs’ gaat niet altijd op. Sommige jongeren zijn wijzer dan sommige ouderen, als ze blijk geven van grote betrokkenheid bij de kwaliteit van de samenleving en van een duurzame levenswijze. Tegen de achtergrond van de algehele economische en morele crisis, lijken zij zich beter te realiseren dat de bomen niet in de hemel hoeven te groeien om een gelukkig en betekenisvol leven te leiden, dan menigeen die maar voortredeneert langs de lijnen van materiële groei. Dus nee, het heeft zeker niet alles te maken met je leeftijd in jaren, of je jezelf als een gezegend mens beschouwt. Misschien kun je van elke levenstijd, zelfs van elke dag van je leven zeggen, dat die gezegend is, als je die als zinvol ervaart, als je er geluk aan beleeft. Volgens de Bijbel zijn er twee dingen die zin geven aan ons leven: de goede relatie met God en de juiste behandeling van de medemens. Als daaraan voldaan wordt, kunnen we ons leven als gezegend beschouwen. Je beleeft vreugde aan het leven zelf en prijst jezelf gelukkig, dat je leeft met God en je naaste. ‘Zegen’ is dus vooral Gods zegen en de manier om die zegen te beantwoorden, is op jouw beurt je naasten dienen en bijdragen aan hun levensgeluk. Misschien is dat een goede, niet aan leeftijd gebonden interpretatie van de ‘gezegende leeftijd’: je leven elke dag als een gave uit Gods hand willen aanvaarden en er vreugde in scheppen om het samen met en ten behoeve van de naasten te leven. Erwin de Fouw, predikant Evangelisch-Lutherse Gemeente

4

Levensavond Het zij je vergund in de levensavond te oogsten wat je hebt gezaaid. Dat velen mogen putten uit de wijsheid waarin je bent opgegroeid. Dat de ouderdom je niet bedrukt met angst en zorgen maar een voorproef is van de eeuwige vrijheid die op je wacht. Keltische bedewens

Het perspectief van de ouderdom Wat is jouw beeld bij het thema ‘Gezegende leeftijd?’ Tineke Vlaming geeft antwoord op deze vraag met foto’s van bloemen in hun laatste levensfase, als er vruchten zijn gevormd en het zaad is gerijpt. Door het geraamte van de lampionplant heen is de kers te zien en de zaaddozen van de kievitsbloemen zijn minstens zo mooi als de bloemen ooit waren. Zeker als ze het licht doorlaten. De twee gedichten op deze pagina geven in woorden het perspectief van de ouderdom weer. ‘Genesis’, een gedicht van Ida Gerhardt uit de bundel ‘Het sterreschip’ (uitgave Athenaeum-Polak & Van Gennep 1979), was te horen in een Oudejaarsdienst, ‘Levensavond’ is een Keltische bedewens, aangereikt door de organisatie van Ouderenmiddag Stad.

Genesis Oud worden is het eindelijk vermogen ver af te zijn van plannen en getallen een eindelijke verheldering van ogen voordat het donker van de nacht gaat vallen. Het is een opengaan van vergezichten een bijna van gehavendheid genezen een aan de rand der tijdeloosheid wezen. Of in de avond gij de zee ziet lichten. Het is allengs, een onomstotelijk weten dat gij vernieuwd zult wezen en herschapen wanneer men van u schrijven zal: ‘ontslapen’. Wanneer uw naam op aarde is vergeten. Ida Gerhardt

5

Gezegende leeftijd? Irene Heideveld, welzijnsmedewerker in het Zonnehuis:

“Ik ben altijd op zoek naar wat iemand raakt” In het Zonnehuis worden activiteitenbegeleiders tegenwoordig welzijnsmedewerkers genoemd. Irene Heideveld kan zich goed vinden in deze benaming. “Alles wat we hier doen is gericht op het welzijn van de bewoners. Dat begint al bij de manier waarop je iemand ’s morgens wakker maakt.”

Bidden en zingen Als ze weet dat een bewoner dat waardeert kan Irene, zelf lid van de Hoofdhofgemeente, ook met iemand bidden en zingen. “Ik ken het gevoel dat gelovig zijn geeft. Het hoort bij me, het is iets van mijn identiteit. Zo kan ik me dat ook voorstellen voor de bewoners die in het Zonnehuis wonen.” Het Zonnehuis kent een oecumenische kerkenraad. Diverse kerken uit Zwolle zijn daarin vertegenwoordigd. Elk kerkenraadslid is betrokken bij een buurt. Zij bezoekt de bewoners. Ook organiseert zij eens per maand samen met iemand van welzijn of van het verzorgend personeel kringgesprekken. In de kring komen verschillende thema’s ter sprake zoals: Vriendschap, Ouder worden, Kerst en Pasen. Vaak worden er oude schoolplaten bij gebruikt. Er wordt een stuk uit de Bijbel gelezen, er worden samen psalmen en gezangen gezongen. Irene: “Dat zijn fijne momenten. Het roept herkenning op. Maar ook wel eens emoties. Het komt dan heel dichtbij.”

Respect

Al bijna twintig jaar is Irene werkzaam in de ouderenzorg. Na haar opleiding begon ze als activiteitenbegeleider in woonzorgcentrum De Wissel in Berkum. Later is ze gaan werken in verpleeghuis het Zonnehuis, toen nog gevestigd aan de Zwartewaterallee. In mei 2007 verhuisde het zorgen servicecentrum naar de nieuwbouw in Stadshagen. Nu werkt ze op een afdeling waar dementerende ouderen wonen. Er is duidelijk een keuze gemaakt voor kleinschalig wonen. De woonafdeling heeft de naam ‘buurt’ gekregen. De buurt heeft vijf of zes ‘straten’. Er wonen acht bewoners in een straat. Elke bewoner heeft een eigen slaapkamer die kan worden ingericht met eigen meubels. Er is een gezamenlijke huiskamer. Vooral de dementerende bewoners brengen hier overdag veel tijd door en worden door onder andere de welzijnsmedewerkers begeleid in het dagelijks huishouden.

Niet zelden hebben mensen met dementie die in het Zonnehuis terecht komen, een opleiding genoten en hebben ze vroeger verantwoordelijke banen gehad. Nu lijken ze in een compleet andere werkelijkheid te leven. Is die ontluistering niet enorm confronterend? “Dementie kan iedereen overkomen”, reageert Irene, “Je gunt iemand altijd zijn eigenwaarde en benadert hem met respect. Voor hun naasten is het vaak zwaar, zij hebben hun geliefden ook in hun vroegere waardigheid gekend.” Een andere kant van jouw werk is de eindigheid van het contact met mensen, hoe goed dat ook was. Vind je het moeilijk om met het overlijden van bewoners om te gaan? Irene: “Nee, doordat ik hier werk weet ik dat dat eens gebeuren gaat. Iedere situatie is wel anders. Ik bouw met elke bewoner een band op. Als iemand zich goed voelde en nog heel actief was denk ik wel eens: dat is jammer. Maar er zijn ook dementerende bewoners die het moeilijk hebben met zichzelf, met ons en met het leven zoals het nu is. Dan denk ik bij een overlijden: het is goed zo…”

Contact

6

“Op de een of andere manier raakt het contact met deze mensen me”, zegt Irene. “Hier ligt mijn hart. Door de manier waarop ik iemand benader probeer ik ervoor te zorgen dat de bewoner zich op z’n gemak voelt. Ik ben op zoek naar wat iemand raakt, naar iets van herkenning. Het is niet makkelijk om te leven met dementie en te merken dat je steeds meer de grip op je leven kwijt raakt. Herkenning geeft vaak een vertrouwd gevoel.” Hoe weet je dat iemand met wie je nauwelijks contact hebt zich prettig voelt? Irene: “Vooral door te kijken. Kijken naar houding, handen en gelaatstrekken. Beweegt iemand zich rusteloos of is iemand ontspannen? Sfeer is belangrijk.” Hoe ga je er mee om als mensen zich helemaal niet goed voelen, maar bang of boos zijn? “Daar kan ik begrip voor hebben. Het is goed om dat serieus te nemen en er in mee te gaan. Soms helpt het om de aandacht af te leiden met een ander onderwerp, met voorlezen of muziek. Soms is écht contact alleen mogelijk door aanraking. Boven alles is het belangrijk de bewoner te kennen.”

Vrijwilligers Irene Heideveld werkt regelmatig met vrijwilligers. Het werk dat vrijwilligers doen kan heel divers zijn. Wandelen, een cake bakken, voorlezen, gym, een praatje maken, puzzelen. Ze kijkt zelf of vrijwilligers die zich aanmelden geschikt zijn voor dit werk. Klikt het, dan krijgt een vrijwilliger een goede introductie en begeleiding. Ook voor andere activiteiten in het kader van de contacten met bewoners kan het Zonnehuis vrijwilligers gebruiken. Voor meer informatie zie www.zgijv.nl, de website van de Zonnehuisgroep IJssel-Vecht.

Bij de foto Irene Heideveld maakte deze foto op een van de woongroepen in het Zonnehuis.

Tachtigers Roely en Albert voelen zich gezegende mensen

“Wij zien onze relatie als een Godsgeschenk” Roely Schouwstra en Albert Kamp vierden hun verloving op Tweede Kerstdag 2010.

Wie naar hun beider levens kijkt, ziet opvallende overeenkomsten. Zowel Albert als Roely had al jong een band met Zwolle: Albert woonde er in zijn jeugd en kwam er later terug, als landmeetkundige bij de gemeente. Roely, die in Bussum woonde, logeerde af en toe bij haar oma aan de Zwolse Molenweg. In de Oosterkerk leerde ze Wietze Schouwstra kennen, die op het punt stond om als militair naar Indonesië te gaan. Ze bleef met hem schrijven en toen hij terug was trouwden ze. Zwolle werd hun woonplaats en ze kregen drie zoons. Toen die wat groter waren nam Roely haar beroep als administratief medewerker weer op. Wietze leed aan de ziekte van Parkinson, toch kwam zijn hartstilstand, enkele maanden nadat ze hun 50-jarig huwelijk vierden, heel onverwacht. Net als Roely kijkt Albert terug op een ‘heel gelukkig huwelijk’ met zijn Jopie, dat 56 jaar duurde. Zij kregen vier kinderen, van wie er een al na een halve dag overleed. Het meest aangrijpend is voor Albert nog steeds de dood van hun 12-jarige zoon, die een hersentumor kreeg. “Dat was zo ontzettend moeilijk dat het bij mij een geloofscrisis veroorzaakte. Voor mij was de dood van dit kind niet te rijmen met de gedachte aan een rechtvaardige God. Voorheen was ik een blijmoedig christen, maar die blijmoedigheid veranderde voorgoed. Ik heb wel het geloof mogen behouden, daar ben ik dankbaar voor.” Ook de laatste vier jaar van hun huwelijk waren moeilijk: als gevolg van een herseninfarct werd Jopie steeds afhankelijker. ‘Vanzelfsprekend’ zorgde Albert dag en nacht voor haar tot ook zij aan een hartstilstand plotseling overleed. “Dat was kort voor ze naar een verpleeghuis zou moeten gaan. Het kon toen echt niet anders meer, maar ze wilde het beslist niet.”

Soort ontrouw? Zij kenden de partner van de ander niet, maar Albert en Roely vertellen elkaar wel alles over hen. “Ze leven echt in onze relatie mee.” Niet zonder aarzeling gaven ze toe aan hun gevoelens voor elkaar, dat voelde toch een beetje als een soort ontrouw. Ook daarover praatten ze en toen hun relatie nog heel pril was, gingen ze samen naar Bergklooster, waar hun beider echtgenoten begraven liggen. “We hebben hun

“Gezegende leeftijd? Wij zijn gezegende mensen. We mogen in de verlenging leven en genieten van deze enorme toegift.” Albert Kamp pakt de hand van zijn verloofde Roely Schouwstra en hun liefde is voelbaar. Twee tachtigers met beiden een bewogen leven achter de rug, die elkaar hebben gevonden. In Achter de Hoven bij De Molenhof, waar Roely woont, vertellen ze aan Gery Bruins openhartig hun verhaal. “Het mooie is dat je weer lief én leed kunt delen, want ook problemen draag je samen”, klinkt het ontroerd. “En we weten gelukkig allebei hoe je altijd weer kracht haalt uit het geloof.” verteld van onze genegenheid voor elkaar en voelden dat het goed was.” Ook hun wederzijdse kinderen, tegen wie ze heel open waren, reageerden gelukkig heel positief. “En dan te bedenken dat ik na de dood van Jopie absoluut geen nieuwe relatie meer wilde”, zegt Albert. “Ik had intens van haar gehouden en dat was volgens mij niet voor herhaling vatbaar.” “Dat zei je ook tegen mij”, glimlacht Roely. Ze leerde Albert kennen via zijn zus Alie, die ook in Achter de Hoven woont. Er volgden autotochtjes en wandelingen en op een gegeven moment een vakantie naar Zuid-Limburg, met Alie erbij. Ze merkten dat ze heel veel herkenden in elkaar en toen begon als vanzelf een meer dan vriendschappelijke genegenheid te groeien. Albert waagde een voorzichtige aanraking en de eerste, innige kus. “Dat voelde zo vertrouwd”, zegt Roely en Albert lacht: “En toen was ’t aan!” Dat was in september 2010, drie maanden later bezegelden ze hun liefde in het koor van de Grote Kerk. Als vrijwilliger in deze kerk kon Albert met koster Lub Dam de ruimte regelen. Op Tweede Kerstdag verloofden Roely en Albert zich in aanwezigheid van kinderen en kleinkinderen. Het fotoboek komt op tafel, genietend kijkt het stel op de prachtige viering terug. ‘God laat ons spelen in Uw lentehof en dankbaar leven tot uw eer en lof’, waren de laatste regels van een gedicht dat werd gelezen. Helemaal passend bij hun diepgevoelde overtuiging: “Wij zien onze relatie als een Godsgeschenk.”

Gelukzalig Nog steeds woont Albert in Berkum en Roely in de schaduw van de Jeruzalemkerk. Albert is voor haar ‘het belangrijkst’, maar ze heeft ook haar eigen bezigheden in en buiten de kerk. En die laat je niet zomaar los. Ze bezoekt wel regelmatig met Albert de Emmaüskerk in Berkum, zeker sinds de Jeruzalemkerkgemeente naar de Oosterkerk is gegaan. Albert herinnert zich nog goed de eerste keer dat hij samen met Roely in de Jeruzalemkerk kwam: “Een gelukzalig gevoel.” Eén keer in de maand gaan hij en Roely naar de diensten in De Molenhof. “Dat vind ik het einde”, zegt Roely enthousiast. “We zijn dan echt met een eigen groep. Er zijn altijd wel zeventig of tachtig mensen, die het allemaal heerlijk vinden. Daar zie je goed dat de kerk een band geeft.” 7

Gezegende leeftijd? Ouderenmiddag Stad ging van Refter naar wijkcentrum Jeruzalemkerk

Bezinning en ontspanning vaste onderdelen van programma “Het mooie van deze middagen is, dat er mensen van allerlei gezindten komen en dat je vaak niet eens weet bij welke wijkgemeente iemand hoort.” Aan het woord is mevrouw Kloosterman, een van de trouwe bezoekers van de zogeheten Ouderenmiddag Stad, die wordt georganiseerd vanuit de Grote Kerkgemeente. Tegenwoordig zijn de bijeenkomsten in het wijkcentrum van de Jeruzalemkerk, zoals het sfeervolle kerstfeest, waar Gaandeweg bij mocht zijn. Veel van de bezoekers van deze middag waren er ook al jaren bij in Het Refter. Sommigen kijken daar met enige weemoed op terug, maar er zijn ook mensen die de Jeruzalemkerk een betere locatie vinden. Zoals mevrouw Molenhuis. “Hier is meer sfeer”, vindt ze. Haar man is een van de weinige heren die naar de ouderenmiddag komen. “Het is leuk om als ouderen onder elkaar te zijn en bovendien spreekt het programma ons aan. Dat is ook voor mannen interessant,” vindt hij. “Maar dat zie je bij alle verenigingen, hè, dat er meer vrouwen zijn dan mannen”, merkt zijn vrouw op. Mevrouw Borren is nog niet zo vaak bij de ouderenmiddag geweest. Zij hoorde bij de Jeruzalemkerkgemeente, die is gefuseerd met de Oosterkerk. Omdat de Grote Kerkgemeente nu steeds vaker diensten heeft in ‘haar’ kerkgebouw, wil ze graag wat mensen uit die gemeente leren kennen. En dat kan bij de ouderenmiddag, ze vertelt dat ze er goed is ontvangen. Het kerstfeest is wat het aantal bezoekers betreft een van de toppers in de reeks ouderenmiddagen, die elke veertien dagen worden gehouden. Een stevige taak voor het team dat de middagen organiseert en uitvoert: Rijka Klaassen, Fija Jonkman, Niesje Bredewout, Janny Mouthaan en Truus de Ruiter. Zij stellen het programma samen en nodigen mensen uit die daaraan hun medewerking verlenen. Zelf zijn ze eveneens actief tijdens de middagen, ze ontvangen de bezoekers, maken een praatje, delen koffie en thee rond en staan geregeld ook achter de katheder.

Het begin

8

Hoe lang deze middagen al bestaan? Rijka Klaassen heeft zich dat wel eens afgevraagd. “Daar is niets over op papier gezet, we zijn geen vereniging met notulen of zo. Volgens ons is dominee Hagen er destijds mee begonnen, dat is zeker 45 jaar geleden. Veel van de mensen die het begin nog hebben meegemaakt zijn helaas overleden, maar misschien zijn er lezers van Gaandeweg die ons meer kunnen vertellen. Heel graag!” Rijka zelf houdt zich al bijna twintig jaar intensief bezig met de organisatie van de ouderenmiddagen, al heeft ze een paar jaar geleden wel even een ‘time-out’ genomen. “Ik ben alleen maar Ouderenmiddag Stad, zei Rijka toen”, herinnert Fija Jonkman zich. Zij werd zeven jaar geleden door Rijka bij het team gehaald, om de beurt leiden ze nu de middagen. Waarom ze dit werk mooi vinden? “Het is dankbaar werk”, antwoordt Rijka vol overtuiging en Fija is het helemaal met haar eens. “Als mensen je na afloop een hand geven en in de ogen kijken en je bedanken voor de fijne middag… Dan weet je dat je een band hebt.” Een vertrouwensband, ervaren de dames, mensen zijn bereid lief en leed met hen te delen.

“Dat kan ook zwaar zijn”, erkent Rijka, “bijvoorbeeld als je mensen geestelijk en lichamelijk minder ziet worden. Of als trouwe bezoekers overlijden. Ik heb heel veel rouwkaarten liggen.”

Het programma Het programma dat de bezoekers wordt voorgeschoteld, kent twee vaste onderdelen. Voor de pauze staat bezinning centraal, dan is er een korte meditatie, afgewisseld met psalmen en gezangen. Dominee Mulderij houdt ieder seizoen een aantal keren de meditatie, net als de pastoraal werkers van de Grote Kerkgemeente. En ook Rijka en Fija zelf verzorgen af en toe het stichtelijk woord. Na de pauze is er tijd voor ontspanning. Dat kan door middel van een lezing met powerpointbeelden zijn, over een reis, de natuur of een goed doel. Soms is er een quiz en een keer per jaar bingo. De leeftijd van de bezoekers loopt uiteen van ongeveer zeventig tot bijna honderd. “Over het algemeen zijn ze heel belangstellend”, vindt Rijka. “Ze houden er vooral van om mooie dingen te zien.” Fija verbaast er zich wel eens over dat het programma iedere keer weer rond komt en dat er ook altijd mensen worden gevonden die willen meewerken. “Daar krijgen we vaak complimenten over”, zegt ze. “En dat maakt dit werk ook mooi.”

Van links naar rechts: Niesje Bredewout, Fija Jonkman, Rijka Klaassen, Truus de Ruiter en Janny Mouthaan.

Column Ouderen voor ouderen

Bij de foto’s Tijdens het goed bezochte kerstfeest van de Ouderenmiddag Stad maakte Gery Bruins foto’s. Ook dit artikel is van haar hand. Meer over het programma van de Ouderenmiddag Stad en andere activiteiten voor ouderen binnen de PGZ op pagina 10 van deze Gaandeweg.

Brief van een lezer Gaandeweg ontving een uitvoerige brief van de heer Albert Hoorn (88). Daarin kijkt hij terug op zijn leven en de ontwikkelingen in maatschappij en kerk waaraan hij deel heeft gehad. Geboren in Nijeveen, waar hij gedoopt werd in de Nederlands Hervormde kerk en zondagschool en catechisatie volgde, verhuisde hij toen hij 20 was naar Zwolle. Daar was hij actief in de Jeruzalemkerk als ouderling bij ds. Miskotte. Na een verhuizing werd het nieuwe kerkelijk thuis de Sophia Kerkzaal en vervolgens de Oosterkerk, waar hij nog altijd samen met zijn vrouw kerkt. Hij was mede-initiatiefnemer bij de oprichting van de Gespreksgroep 50plus. In de oorlog was Albert Hoorn verplicht te werk gesteld in Duitsland. Bij zijn terugkeer moest hij door de explosie van een landmijn zijn rechter onderbeen missen. Hij was betrokken bij de oprichting van de Vereniging Dwangarbeiders Nederland en de Werkgroep geïnvalideerd teruggekeerde tewerkgestelden. Met enthousiasme schrijft hij over de ontwikkelingen op het gebied van communicatiemiddelen, logistiek en onderwijs die hij heeft mogen meemaken. Over zijn leven op dit moment zegt hij: “Mede vanwege de helaas sterk afgenomen mobiliteit breng ik momenteel de meeste tijd zittend voor het raam door met uitzicht op ons prachtige gazon met heesters, en volg ik de bewegingen van de vogels in de heesters.” Oud worden mag een zegen zijn, maar is ook verbonden met toenemende eenzaamheid. De meeste vrienden zijn overleden en de communicatie met anderen wordt moeilijker. Er zijn vragen over het christelijk geloof, of dat wat hem altijd is voorgehouden wel allemaal waar is. “Ik kan genieten van prachtige religieuze muziek en zang, maar kan niet altijd achter de woorden staan. Mij spreekt de Prediker aan: Wat is is altijd geweest en de mens gaat naar zijn eeuwig huis, het graf, en werkt zodoende weer mee aan de levensvoorwaarden van een toekomstige generatie.”

In mijn studententijd had ik een bijbaantje als leraar op een huishoudschool te Kootwijkerbroek. ‘Rekenen voor de vrouw’ moest ik geven. Het werd meer rekenen op mijn vrouw. “Als je twee slopen maakt met een overslag van 10 cm, hoeveel stof heb je dan nodig?” Het was een dorpsschool in de jaren zestig. De rekensom was daar en toen maatschappelijk zeer relevant. Maar wat is een overslag? Ik raadpleegde mijn vrouw en werd door haar als beginnend leraar in rekenen voor de vrouw gered. Ik kon op en door haar rekenen. Nu ben ik een gepensioneerd onderwijsman. Een ‘vijftigplusser’. ‘Zestigplusser’ geeft de situatie beter weer. Met veel ‘zeventigplussers’ en zelfs enige ‘tachtigplussers’ in mijn directe omgeving. Rekenen voor, op en met ouderen is nu mijn situatie. Niet ‘kinderen voor kinderen’ maar ‘ouderen voor ouderen’ is regelmatig het devies. Met elkaar een film bekijken, met elkaar eten, een cursus volgen, een boek lezen, gedichten uitwisselen en met elkaar bespreken, een mooie reis maken. En dan later niet meer zo mobiele leeftijdsgenoten en andere ‘plussers’ mee laten genieten van een reislezing door mijn vrouw. Dat zorgt voor dubbel genieten: van de reis zelf en van het er over mogen vertellen. Deze column moet als thema hebben ‘mogelijkheden en moeilijkheden van het oud(er) worden. Tot zover lijkt dit stukje wel een pleidooi voor ouder worden. ‘Zorg dat je er bij komt!’ Maar dat zou de moeilijke kanten die ook aan het ouder worden kleven, negeren. En die kanten zijn niet gemakkelijk weg te wuiven door te roepen dat er geen problemen zijn, alleen maar ‘uitdagingen’. Dat is een cliché dat ik jongeren graag gun, maar ouderen van de regen in de drup kan brengen. Ik ben ook vrijwilliger bij dementerende ouderen en bezoek wekelijks een dementerend familielid. En daarbij word je met je neus erop gedrukt dat ouder worden niet alleen positieve mogelijkheden biedt. Al maak je ook daar regelmatig mooie, ontroerende momenten mee. Een bewoner die zodra ze mij in m’n rol van Sinterklaas op 5 december ziet, naar me toe gaat en haar ondeugden hardop gaat belijden. Ruimhartig vergeeft de Sint haar alles en op dat moment roept een medebewoner luid en duidelijk: “Amen! Amen!” Maar zo’n ervaring neemt niet weg dat het overlijden van een bewoner bij mij ambivalente gevoelens en gedachten oproept. “Ik heb als vrijwilliger mede door die bewoner regelmatig een positieve, een zinvolle middag gehad. Maar ik ben toch erg blij dat dit leven voor haar, of hem, erop zit.” Een geoorloofde gedachte? “Leer ons zo onze dagen te tellen dat wijsheid ons hart vervult.” (Uit Psalm 90) Wat is wijsheid in die situatie, op die leeftijd? Ik heb grote bewondering voor de mensen in de zorg, op wie de bewoners dagelijks op kunnen rekenen. Lodewijk Kruithof 9

Aandacht voor ouderen Programma Ouderenmiddag Stad

In februari en maart staan bij de Ouderenmiddag Stad de volgende onderwerpen op het programma. Op maandag 3 februari geeft de heer D. v.d. Kolk een presentatie over ‘De kalkovens’. Op 17 februari verzorgt pastoraal werker Jan Hendrik van Wijk de meditatie en maken de bezoekers na de pauze ‘Een rondreis door Suriname’. Ds. J.J.W. Mouthaan houdt op 3 maart de meditatie, dan staat na de pauze ‘Een

rondje Zwolle’ centraal. Op 17 maart gaat de presentatie van Corrie Meijer over ‘De kleding van de hogepriester in de Bijbel’. De middagen worden gehouden in het zalencentrum van de Jeruzalemkerk en beginnen om 14.30 uur. Van 13.15 tot 14.15 uur oefent het koortje. Wie mee wil zingen is van harte welkom. Op de foto het koortje tijdens het kerstfeest van de Ouderenmiddag Stad.

Senioren in de Open Kring Maandelijks komt een aantal senioren van de Open Kring samen. Deze groep bestaat al langer dan de Open Kring zelf en heeft zijn oorsprong bij de – toen nog – gereformeerden in Westenholte. Op de ochtenden is er ruimte voor ontmoeting en wordt er ook altijd een inhoudelijk onderwerp besproken. Dit jaar is dat de Doornse Catechismus, een boekje dat is uitgegeven door een aantal predikanten van ‘Op goed gerucht’. Op eigentijdse manier behandelen zij een aantal vragen uit de aloude Heidelbergse Catechismus. Het is een trouwe groep van twintig tot vijfentwintig mensen die de seniorenbijeenkomsten bezoekt. De predikanten Margo Jonker en Nelleke Beimers hebben beurtelings de leiding.

Oosterkerk in de wijk: uitstapjes met ouderen Ongeveer eenmaal per maand gaat een groepje vrijwilligers uit de Oosterkerk een middagje op pad met enkele bewoners van zorgcentrum De Molenhof in Assendorp. Twee leden van de werkgroep, Luit Bonsink en Piet van Zwol, vertellen over deze activiteit. Hoe is dit ontstaan? Piet: “Als een uitvloeisel van de kerkdiensten die de Oosterkerkgemeente eens per maand houdt in De Molenhof. We kregen de vraag of we ook een doordeweekse activiteit wilden verzorgen. Na een gesprek met Luit was het al snel voor elkaar: een werkgroepje werd gevormd en een aantal vrijwilligers was bereid om bij de uitstapjes te helpen.” Wat doet de werkgroep? Luit: “De groep heeft diverse uitstapjes bedacht. Voor ieder uitstapje komt de werkgroep bijeen om het eerstvolgende uitstapje uit te werken. Zo moeten de locaties rolstoelvriendelijk zijn en uiteraard moet het binnen het budget passen. Ook moet het Rode Kruis-busje worden gehuurd. Enkele mensen die nog redelijk ter been zijn, rijden met particuliere auto’s mee. Ten slotte vraagt de werkgroep vroegtijdig welke vrijwilligers kunnen meehelpen.” Welke uitstapjes zijn er al geweest? Luit: “We zijn een paar keer naar Tuinland geweest, hebben een wandeling in het Engelse Werk gemaakt en bezoekjes gebracht aan een boerderijmuseum, een tapijtmuseum, een kruidentuin en De Ossenstal. En we hebben ook ‘vergaderd’ in de statenzaal in het Provinciehuis.” Wat staat er nog op de rol? Piet: “We denken aan de dierentuin in Wissel, Waanders in de Broeren, een ‘avondtweedaagse’ en nog veel meer.” Wat beweegt jullie om hier zoveel energie in te steken? Piet: “Betrokkenheid bij ouderen en vanuit mijn geloof.” Luit vult aan: “Als oud-Jeruzalemkerker heb ik een band met De Molenhof. Ik doe het met veel plezier en wat ook leuk is: we krijgen veel positieve en dankbare reacties.”

PCOB en KBO nodigen uit De Protestants Christelijke Ouderenbond (PCOB), belangenorganisatie voor 50-plussers, heeft een actieve afdeling in Zwolle. Al dan niet samen met de Zwolse afdeling van de KBO (Katholieke Ouderenbond) organiseert zij tal van bijeenkomsten en andere evenementen. Zo staat op donderdag 13 februari een 10

themaochtend over de OV-jaarkaart op het programma. Een ambassadeur van het Openbaar Vervoer komt er in brede zin over vertellen. Belangstellenden zijn van harte welkom. De bijeenkomst wordt gehouden in de recreatiezaal van Parkzicht, J. van Neckstraat 146 in Zwolle en begint om 10.00 uur.

PCOB en KBO Zwolle nodigen ook op vrijdag 28 februari belangstellenden uit. Dan spreekt mevrouw Ria Heshusius over ‘ouderenmishandeling’, om vervolgens met de toehoorders over dit thema in gesprek te gaan. Deze bijeenkomst begint om 14.00 uur en is eveneens in de recreatiezaal van Parkzicht.

Jong van geest in Westenhage Eén van de grootste veranderingen in Westenholte in 2012 was de komst van het nieuwe woonzorgcentrum Westenhage, op de grens van Stadshagen en Westenholte. Nu, bijna twee jaar na dato, is dit complex niet meer uit Westenholte weg te denken. Veel inwoners van de wijk hadden er al jaren met spanning naar uitgezien. Maar toen het zo ver was, was het ook ingrijpend. Oude woningen moesten worden opgegeven. Er waren er die de plek waar ze heel hun leven hadden gewoond, nu inruilden voor nieuwbouw. Dat zijn grote beslissingen; er liepen in die tijd heel wat mensen met buikpijn rond. Ineens stond er een enorm aantal woningen te koop in de wijk. Nu alles een beetje gewend is, zijn er nog maar weinigen die het anders zouden willen. In Westenhage hebben ook de huisarts, de apotheek en nog enkele specialisten een goede praktijkruimte gevonden. Een aantal appartementen wordt ‘Bij elkaar – Maar apart (Be-Ma)’ bewoond door dertien jonge mensen, die hier een plek vinden waar ze begrip vinden voor autisme. En de senioren? Zij zijn soms gewoonweg druk. Steeds is er wel iets te doen in het Grand Café. Over het meeleven en de verzorging van de medewerkers van Driezorg is niets dan lof. Het is goed wonen in Westenhage. Natuurlijk moet de kerk ook aanwezig zijn op een plek als deze. De laatste maanden beginnen de maandelijkse vieringen op vrijdagmiddag mooi op gang te komen. De Stinskerk heeft daarin een voortrekkersrol gespeeld, samen met de geestelijke verzorging van Driezorg. Maar ook andere kerkgenootschappen gaan bijdragen aan dergelijke initiatieven, is de hoop. Verder vindt er meer en meer overleg plaats over wat Westenhage, de kerk, en de wijk voor elkaar kunnen betekenen. Zo blijkt: de komst van een ‘seniorencomplex’ kan vernieuwend en verjongend werken in wijk en kerk!

Lezingen met niveau in 50plusgroep Al ruim vijftien jaar organiseert de 50plusgroep jaarlijks een zestal lezingen. De doelstelling is mensen - die doorgaans ouder zijn dan vijftig jaar - op de hoogte te houden van ontwikkelingen op het terrein van theologie, historie, kunst, muziek, maatschappelijke vraagstukken en cultuur in de ruimste zin van het woord. Om het niveau van de lezingen hoog te houden, worden sprekers uitgenodigd die op hun gebied deskundig zijn. In al die jaren zijn er dan ook al zeer bekende sprekers voorbij gekomen, zoals prof. Anne van der Meiden, prof. Den Heijer en Marinus van de Berg. Hoewel de groep in de Oosterkerk bijeenkomt, werkt ze stedelijk en is ze niet gelieerd aan een bepaalde kerk of aan de kerk in het algemeen. De deelnemers komen uit verschillende wijken en kerken en de stuurgroep die deze bijeenkomsten voorbereidt wordt zoveel mogelijk samengesteld uit mensen van verschillende kerken en wijken uit Zwolle en omstreken. Iedereen die een bepaald thema interessant vindt is welkom; dankzij de diversiteit aan vragenstellers wordt een thema altijd van meerdere kanten belicht.

De lezingen worden gehouden op de derde woensdagochtend van de maanden oktober, november, januari, februari, maart en april in de Oosterkerk van 10.00 tot 12.00 uur. De entree bedraagt altijd €4,- per keer en is inclusief twee keer koffie. De stuurgroep die de organisatie verzorgt heeft recent een aantal wijzigingen ondergaan. Ali van Popta, jarenlang als voorzitter het gezicht van de 50plusgroep, is gestopt. Haar functie als voorzitter is inmiddels overgenomen door Fokje Duursema. De overige leden van de stuurgroep zijn: Joost van Belois en Frederiek Woering (beiden penningmeester), Bert van de Venis (secretaris/PR), Harm Bousema (algemeen adjunct) en Lodewijk Kruithof. Er zijn nog twee vacatures niet ingevuld, daarvoor gaat de voorkeur uit naar vrouwen. Bert van de Venis, sinds kort zelf vijftigplusser: “Als relatief jongere in dit gezelschap is mij direct opgevallen hoe goed deze bijeenkomsten bezocht worden. Er komen altijd veertig tot tachtig mensen. Dit bewijst dat we voldoen aan de behoefte van veel ouderen om actief bezig te zijn en te blijven met inhoudelijke materie en dat is mooi om te zien!”

Programma 2014 Op 19 februari zou drs. Henk de Lange komen spreken over christelijke religie in de moderne poëzie. Henk de Lange is neerlandicus en oud-docent aan de lerarenopleiding voortgezet onderwijs van de Christelijke Hogeschool Windesheim. In verband met zijn ziekte zal op zijn verzoek zijn uitgeschreven lezing worden gehouden door Lodewijk Kruithof. Dr. Jaap van Slageren, emerituspredikant en onder meer werkzaam geweest in Afrika, spreekt op 19 maart 2014 over de zogenaamde Thomaschristenen in India. Jaap van Slageren heeft in 2013 een boek gepubliceerd over de Joodse invloeden in Afrika. Op 16 april 2014 wordt de cyclus afgesloten en behandelt mevrouw Derkien Wiedijk, werkzaam als docent muziek en koordirigent, de Matthäus-Passion van Johann Sebastian Bach, een onderwerp dat past in de Stille Week. Voor meer informatie: Bert van de Venis, tel. (038) 4547173, e-mail: [email protected]

11

Aandacht voor Zin in film vertoont Departures Op vrijdag 7 februari wordt vanaf 19.30 uur in de Refter van het Dominicanenklooster, Assendorperstraat 29, de film Departures vertoond. De film kreeg in 2009 de Oscar voor beste buitenlandse film. Een Japanse jongeman die als cellist geen werk kan krijgen, wordt door een komisch misverstand geconfronteerd met de ‘laatste reis’. Hij raakt steeds meer bedreven in de Japanse rituelen rond de dood en begint steeds meer in te zien waar het in het leven werkelijk om draait. Een tedere film. De entree bedraagt €4,-, inclusief een consumptie. De film wordt vertoond in het kader van ‘Zin in film’, een initiatief van de Dominicanenkerk, de Thomas a Kempisparochie en de Oosterkerk. Iedereen is welkom. Lodewijk Kruithof begeleidt deze keer de film.

Excursie Nijkleaster op 17 mei Op zaterdag 17 mei is er de mogelijkheid om een nieuw, protestants klooster te bezoeken in Jorwerd. Nijkleaster is een pioniersplek vanuit de Protestantse Kerk van Nederland. Deze excursie is een van de activiteiten die plaatsvinden in het kader van het jaarthema van de Oosterkerk ‘Zin in kerk’. “Nijkleaster zoekt naar nieuwe wegen voor het evangelie, voor zingeving, voor mensen en hun vragen over het leven. Op het Friese platteland wordt door en met onze gasten gezocht naar persoonlijke, kerkelijke en maatschappelijke vernieuwing,” aldus de website www.nijkleaster.nl Het programma op 17 mei begint om 9.30 en duurt tot 16.00 uur. Er is op deze zaterdag nog een andere groep als gast aanwezig, die samen met de deelnemers uit Zwolle het programma volgt. Een presentatie van Nijkleaster wordt deel van de dag. Het centrale thema is: ‘Pelgrimage’. Twintig personen kunnen aan deze excursie deelnemen. Belangstellenden kunnen zich opgeven bij Heidi Schröder (Oosterkerk), via [email protected], tel: 06 45254213. Aanmelden kan tot 1 april. Wie zich opgeeft wordt verzocht zijn of haar contactgegevens in de e-mail te vermelden, en aan te geven of er een mogelijkheid is om voor vervoer te zorgen (en voor hoeveel personen). De kosten van de dag bedragen ongeveer € 30,- per persoon, exclusief vervoerskosten.

Lezing over praktisch kerk zijn Wat kan de kerk in deze tijd betekenen voor de noden van de mensen in en buiten de kerk? Wat is wezenlijk voor het kerk zijn in relatie tot praktisch diaconaal handelen? En wat kunnen we als kerk doen/betekenen voor de mensen in onze eigen stad Zwolle? Joke Wisseborn van het Leger des Heils IJsselland houdt vanuit haar eigen ervaring een lezing over deze vragen en gaat daarover ook met haar toehoorders in gesprek. Deze lezing is de derde bijeenkomst in de reeks ‘Zin in kerk’, het jaarthema van de Oosterkerkgemeente over de zin die mensen vandaag ervaren in de kerk. Deze bijeenkomst staat open voor iedere belangstellende en vindt plaats op dinsdagavond 11 maart van 20.00 tot 22.00 uur in de Oosterkerk. De toegang is gratis.

Cursus over Bijbel en Kor’an in Zwolle Onder de titel ‘De tent van Abraham’ wordt in Zwolle een cursus georganiseerd waarin moslims en christenen elkaar kunnen ontmoeten bij teksten uit Kor’an en Bijbel. Het zijn teksten die handelen over de zelfde personen en geschiedenissen. De cursus begint met de vraag hoe de Bijbel en de Kor’an zich tot elkaar verhouden. Dat gebeurt aan de hand van de verhalen over de schepping. Tijdens de volgende cursusavonden staan de verhalen over Abraham en over Jezus (in de Kor’an Isa) centraal. Deelnemers vertellen elkaar hoe zij die teksten verstaan en beleven, om daardoor zichzelf en elkaar beter te leren begrijpen. De cursus wordt afwisselend gehouden in de Ulu Moskee in Holtenbroek (op 18 maart en 1 april) en het Dominicanenklooster (op 25 maart en 8 april). De avonden beginnen om 19.45 uur en eindigden om 22.00 uur. De kosten bedragen € 3,- per bijeenkomst. De begeleiding berust bij mevrouw Esther Rill, moslima, Egbert van Veldhuizen, emeritus-predikant PKN, onder meer werkzaam geweest in Zwolle en mevrouw Riek Kruize, voor de teksten. Belangstellenden wordt verzocht zich aan te melden bij Trieneke Wubs, e-mail: [email protected] tel: (038) 425 44 00. Er is ruimte voor maximaal twintig deelnemers. Wie zich heeft aangemeld ontvangt van tevoren het cursusmateriaal. 12

Nieuwe website en nieuw logo voor Sionskerk

Een duif, een kruis, licht, vleugels en blokjes Missionair gemeente zijn. Het was in 2013 misschien wel de meest gebruikte term in Nederlandse kerkgemeenschappen. In oktober was er nog een boeiende dag aan dit actuele thema gewijd in Wezep, georganiseerd door de Protestantse Kerk Nederland (PKN). Ook de Sionskerk uit Zwolle-Noord was daar present. Deze wijkgemeente heeft in 2013 concrete stappen gezet als het er om gaat ook buiten de eigen kerkmuren zichtbaar te worden. Zo was de Sionskerk in december voor het eerst present met een stand op de Kerstmarkt Aa-landen. Het meest in het oog springend was echter de fonkelnieuwe website, die begin november werd gelanceerd. De website werd vormgegeven door webmasters uit eigen kring en ook het beheer is journalistiek verantwoord.

Elke week en soms meerdere malen in de week wordt deze site geactualiseerd. Opvallend is het logo, dat niet alleen de nieuwe website siert, maar voortaan ook de documenten van de Sionskerk. Bij dat logo op de homepage (www.sionskerkzwolle.nl) heeft overigens ook het bekende PKN-logo een qua kleur en vormgeving passende plek gekregen. Trots is men vooral op het

nieuwe Sionskerk-logo, waarin een duif en een kruis zichtbaar zijn. Ze reflecteren de kernbegrippen van ons geloof: tekenen van de Heilige Geest en het lijden en sterven van Jezus Christus. Ook zijn hierin als het ware twee open armen zichtbaar en een in blokjes van diverse kleuren vorm gegeven pad richting de Sionskerk. Die blokjes symboliseren de veelkleurigheid van de mensen die de Sionskerk bezoeken.

Cursus Heidelbergse Catechismus De Heidelbergse Catechismus bestaat 450 jaar. Het is eeuwenlang het leerboek van de kerk geweest. In eenvoudige en heldere vragen en antwoorden komen alle hoofdzaken van het christelijk geloof aan de orde. Op zes avonden wordt in de Sionskerk het boek ‘de Heidelbergse Catechismus.nu’ besproken. Dit boek behandelt de Heidelbergse Catechismus aan de hand van tien geloofskernen. De bijeenkomsten zijn begonnen op 14 januari en worden verder gehouden op de tweede dinsdag van de maand: 11 februari, 11 maart, 8 april, 13 mei en 10 juni. In de Sionskerk vanaf 20.30 uur. Voor opgave en informatie: ds. H. Evers, tel: (038) 455 06 50.

Managers en bedrijfsleiders welkom op voorjaarsbijeenkomst Christen zijn en leiding geven in het bedrijfsleven: hoe doe je dat? Wat voor leider ben jij? Wat in je werk levert spanning op en waar krijg je energie uit? Waar loop je tegenaan? Maakt het christelijk geloof verschil op de werkvloer? Hoe ga je in de crisis om met ontslag en

(dreigend) faillissement? En hoe zit een bedrijfsleider in de kerk? Deze vragen komen aan de orde op de voorjaarsbijeenkomst voor managers en bedrijfsleiders op maandag 7 april 2014, bij een van de deelnemers op de zaak. Hoofdstuk 1 van het nieuwste boek van

Tim Keller wordt besproken: ‘Goed werk, Ons dagelijks werk en Gods plan voor de wereld.’ Tim Keller laat de waarde van werk zien, van inzet en mislukkingen. Iedereen die belangstelling heeft is welkom. Voor informatie: ds. H. Evers, tel: (038) 455 06 50.

Praten over godsbeelden in Lutherse kerk Er is veel over te doen hoe mensen in de 21ste eeuw over God kunnen spreken op een wijze die recht doet aan de moderne denkwijzen. In Nederland vinden de boeken van de predikanten Hendrikse en Carel ter Linden een groot lezerspubliek. Zij zetten grote vraagtekens bij de traditionele (christelijke) godsbeelden en stellen er alternatieven voor in de plaats die een andere invulling bieden aan het begrip ‘God’. Of hun zienswijzen bevredigend zijn, is een vraag die ieder persoonlijk moet beantwoorden. Maar altijd weer blijft het belangrijk en inspirerend, om de Bijbel te bevragen, om te kijken hoe daarin nu eigenlijk over God wordt gesproken. Daarom worden in de Lutherse kerk twee avonden georganiseerd over de meest gebruikte beelden van God in de Bijbel. Een exact programma is nog niet klaar, maar er wordt een avond besteed aan het Oude- en een aan het Nieuwe Testament. De bijeenkomsten zijn op de dinsdagavonden 18 februari en 11 maart, vanaf 19.30 uur in de gemeentezaal van de Lutherse kerk. Ingang aan de achterzijde (via de Potgietersingel). Aanmelden kan via [email protected] 13

Aandacht voor Leerhuis met gastspreker Open Doors Meeleven met vervolgde christenen kan in het leerhuis dat op dinsdag 18 februari wordt gehouden in Wijkcentrum SIO, Thorbeckelaan 2. In dit leerhuis vertelt een gastspreker van Open Doors aan de hand van filmmateriaal over het leven van christenen die in de knel zitten vanwege hun geloof. Wereldwijd worden rechten van minderheden geschonden. Zo ook van christenen. Niet meer kunnen slapen omdat je zo bang bent voor het geluid van mitrailleurs en bomexplosies. Bang zijn voor elk geluid van buiten dat anders is. Bang voor een klop op de deur. Zelfs bang zijn voor familie en vrienden. Veel christenen over de hele wereld bevinden zich in deze situatie. Er zijn er die alleen in het geheim hun geloof kunnen beleven. Ze leven in de schaduw van wie ze werkelijk zijn. Ze kunnen niet zichzelf zijn omdat ze hun identiteit als volgeling van Christus moeten verzwijgen. De avond begint om 20.00 uur en de kosten bedragen €2,- voor koffie of thee. Voor informatie: Cora Tienstra, e-mail: [email protected]

Oecumenische ontmoetingen in de Basiliek Op de donderdagen 13 en 20 maart, van 20.00 tot 22.00 uur, zijn belangstellenden welkom in de Onze Lieve Vrouwe Basiliek, onder de Peperbus aan de Ossenmarkt. De eerste avond gaat het gezelschap onder leiding van ds. Nelleke Eygenraam de kerk binnen, scharen zij zich rondom het doopwater van onder-

gang en opstanding, staan zij in het licht van Christus en weten zich verbonden met Hem en met allen die zijn voorgegaan. Wat doet dat met mensen? Op 20 maart neemt pastor Hans Schoorlemmer zijn toehoorders mee in het geheim van de Eucharistie. Waarom is het stil als je binnenkomt in de kerk?

Waarom brengen misdienaars brood en wijn naar het altaar, waar dient dat belletje toe, hoe wordt de communie ontvangen en welke rol speelt de Schrift in de liturgie. Dit is geen lezing, maar een interactief spel. Opgave voor 1 maart via: [email protected] of telefonisch bij Nelleke Eygenraam.

Filmavond: Des hommes et des Dieux De film ‘Des hommes et des Dieux’ van regisseur Xavier Beauvois, in Cannes bekroond met de grote prijs en inmiddels ook verkozen tot de Franse Oscarinzending, is gebaseerd op een waar gebeurd incident. Het verhaal speelt zich af in 1996 in een klooster, ergens in Algerije. Daar leven acht Franse monniken in volstrekte harmonie met de islamitische dorpsgenoten. Alles gaat jaren goed tot terreur en geweld de regio steeds meer beginnen over te nemen. Als fundamentalistische groeperingen een aantal buitenlandse werknemers vermoorden, beginnen de monniken zich af te vragen of het wel veilig is om in hun klooster te blijven. Ondanks hun twijfels besluiten ze niet te zwichten voor de terreur en vertrekken ze niet, daarbij troost vindend in hun sterke geloof. De film wordt vertoond, met inleiding en nagesprek door ds. Hans Tissink, op dinsdag 18 maart van 19.00 tot 22.00 uur in Wijkcentrum SIO. Kosten: €3,- voor koffie,thee, hapje en drankje. Belangstellenden wordt verzocht zich aan te melden voor 13 maart via [email protected]

Op reis naar Israël van 9 tot 19 maart Er is nog voldoende plaats beschikbaar op de reis naar Israël, die voor de derde keer vanuit de Adventskerk wordt georganiseerd. De reis wordt gehouden van 9 tot en met 19 maart en voert van Dan tot Beersheba in een luxe air-conditioned touringcar. Onderweg wordt een simpele lunch gebruikt of voor een picknick

gezorgd. Het gezelschap logeert in goede middenklasse hotels. De reis is ongedwongen en veelzijdig van opzet en wordt begeleid door een ‘eigen’ Joodse, Nederlands sprekende gids. Wie belangstelling heeft wordt uitgenodigd meer informatie en het volledige programma met reisgegevens te bekijken

op de website van de Adventskerk, www.adventskerkgemeente.protestantsekerk.net Ook reisleider Anneke van der Meulen kan informatie geven: e-mail [email protected], tel: (038) 465 25 79 of: 06 53720539

Carel ter Linden geeft lezing Op woensdag 19 februari houdt Carel ter Linden in de Doopsgezinde Kerk aan de Wolweverstraat 9 in Zwolle een lezing over zijn boek ‘Wat doe ik hier in godsnaam?’ In zijn boek schetst Ter Linden, bekend van eerder verschenen boeken en als hofpredikant, de geest van de nieuwe tijd waarin geloof minder vanzelfsprekend is dan vroeger. De gedachte aan een schepper uit wiens hand alles is voortgekomen is hem vreemd geworden. In zijn ogen is God een geestelijke werkelijkheid die door de mens gedragen wordt. De zeggingskracht van de Bijbel is voor hem een appèl tot humaniteit te midden van een raadselachtige en soms vijandige wereld. De bijeenkomst begint om 19.30 uur. 14

Blaasbalgen Schnitgerorgel onder handen genomen Niet iedere Zwollenaar weet dat Zwolle al bijna 300 jaar iets heel bijzonders binnen haar oude stadsmuren heeft: het orgel in de Grote of St. Michaëlskerk. Het orgel is ontworpen door de Duitse orgelbouwer Arp Schnitger; omdat deze na de aanvang van de bouw in 1719 overleed, hebben zijn beide zonen Franz Casper en George de bouw voltooid. Na ruim twee jaar bouw is het orgel op 30 september 1721 ingewijd. Fré Douma vertelt over de geschiedenis van het orgel en de restauraties die het onderging. In de loop der jaren is door vele orgelbouwers onderhoud gepleegd en zijn daarbij de nodige wijzingen aangebracht. De meeste impact had de inbreng van orgelbouwer van J.P. van Oekelen. Er werden diverse stemmen (werken) gewijzigd, toegevoegd en weggehaald, hierbij is een deel van het originele Schnitger-materiaal helaas verloren gegaan. De grootste impact had wel de wijziging van de luchttoevoer naar het orgel, deze werd zonder meer naar de toen geldende normen aangepast. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog, verkeerde het instrument in zo’n slechte staat, dat er een grote restauratie noodzakelijk was. Na vele jaren van (soms heftig) overleg werd de opdracht voor een grote restauratie gegund aan de orgelbouwer Andries Flentrop te Zaandam. Nog maar onlangs is uit diverse bronnen duidelijk geworden dat de heer Flentrop niet over een nacht ijs is gegaan. De restauratie, die plaats vond in de jaren 1953 tot 1955, was van meet af aan omstreden, dit omdat er meerdere opvattingen

Bij de foto Een eeuwenoud orgel restaureren is stoffig werk. Op de foto de bestuursleden Wilbert Potjes (rechts) en Fré Douma (midden) van de Stichting Schnitgerorgel en een medewerker van Flentrop. bestonden over hoever je terug moest restaureren naar het origineel uit 1721. Pas nu blijkt pas dat de heer Flentrop een visionair is geweest en geldt zijn aanpak als toonaangevend voor latere restauraties.

Windvoorziening Na deze grote restauratie is begin 2000 het gehele orgel schoongemaakt om het stof van de restauratie van het kerkgebouw te verwijderen. In 2008 is de zogenaamde tractuur, de overbrenging van toets naar pijp, gerestaureerd en in de afgelopen maanden is de windvoorziening van het orgel aangepakt. Onlangs zijn twaalf enorme blaasbalgen van 2,5 bij 1,5 meter en ruim 180 kg zwaar, onderhanden genomen. Acht van de twaalf balgen zijn vanaf de balgenzolder uit de balgenkast naar Zaandam gebracht en volledig van nieuw leer voorzien, de vier achtergebleven balgen zijn op de zolder daar waar nodig gerepareerd. Tijdens deze restauratie, bedoeld om het orgel weer te kunnen treden, liep

een historisch onderzoek en daaruit is weer veel duidelijk geworden over de geschiedenis van dit prachtige instrument. We mogen inmiddels spreken over: “De grootste, nog enige in zijn soort en meest originele Schnitger windvoorziening in Europa!” De komende maanden zal er nog onderzoek worden gedaan naar de totale windvoorziening van het orgel en wat er nog aan moet worden gedaan om het optimaal te krijgen. Op dit moment is het al weer mogelijk om het orgel te trappen. De twaalf balgen worden dan met behulp van grote pedalen met spierkracht aangedreven, daarnaast blijven natuurlijk de twee windmachines ook beschikbaar. De laatste en misschien wel belangrijkste stap om het orgel weer tiptop te krijgen is de restauratie van de tongwerken. Pas dan zal het orgel weer klinken zoals de orgelbouwers het hebben bedoeld. We hopen dat dit een feit is voor 30 september 2021, zodat de 300ste verjaardag met een feestelijk concertjaar kan worden gevierd. Voor meer info www.schnitgerorgel.nl

‘Bron van Leven’ thema Wereldgebedsdag De jaarlijkse viering van Wereldgebedsdag wordt gehouden op vrijdag 7 maart 2014. Deze viering van dit jaar is voorbereid door vrouwen uit Egypte, met als thema: ‘Bron van Leven’. Om de gebeden ook praktisch ten uitvoer te brengen, wordt geld voor diverse doelen ingezameld. Het Nederlands Comité Wereldgebedsdag heeft gekozen voor een aantal projecten in Egypte. Meer informatie over deze projecten op www.wereldgebedsdag.nl

Vieringen in Zwolle In Zwolle worden op 7 maart de volgende Wereldgebedsdagvieringen gehouden. Serviceflat Arcadia, Hogenkampsweg 150, om 19.00 uur; woonzorgcentrum de Kievitsbloem, Patriottenlaan 3, om 15.00 uur; woonzorgcentrum Berkumstede, Erasmuslaan 50, om 15.00 uur; woonzorgcentrum de Molenhof, Assendorperdijk 132, om 15.00 uur. Op zondag 9 maart is er een aangepaste WGD-viering in woonzorgcentrum Rivierenhof, Zijpe 1, om 10.00 uur. Plaatselijke informatie is verkrijgbaar bij: mevrouw J. Diele-Staal, tel. (038) 454 85 76; email: [email protected] en mevrouw R. Bos-Schut, tel. (038) 453 1343; email: [email protected] 15

Beleid en bestuur Grote Kerk moet kloppend hart van Zwolle zijn

In 2014 zal de Algemene Kerkenraad (AK) bezig zijn met een groot aantal belangrijke zaken. Een daarvan is het Masterplan voor de Grote Kerk dat begin december 2013 is gepresenteerd. Ook de verdere uitwerking van het Beleidsplan 2013-2016 van de Protestantse Gemeente Zwolle staat op het programma. Daarover meer in een volgende Gaandeweg. Het Masterplan is een vervolg op het rapport ‘De deuren gaan open’ van de Commissie Berends. Het plan, dat in de locale media ruime aandacht kreeg, beantwoordt twee vragen. 1. Hoe kan de Grote Kerk een brede culturele betekenis voor geheel Zwolle krijgen met behoud van kerkelijke activiteiten in de kerk? 2. Wat voor kerkelijke activiteiten zijn er mogelijk? Het Masterplan is gemaakt door KAAder, een adviesbureau op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling, planologie en stedenbouw. Het onderzoek stond onder leiding van Alwin Kaashoek, een stedenbouwkundige uit Delft die ook voorzitter is van de AK van de Protestantse Gemeente Delft. Hij weet hoe een kerkelijke organisatie werkt en heeft ook ervaring met monumentale kerkgebouwen met meer dan stedelijke betekenis. Hij werd bijgestaan door Tanja Bergman, Bart Schouten en Aalt Riezebos, die vanuit de Activiteitencommissie Grote Kerk meedachten. De opdracht is gegeven en bekostigd door het bestuur van de Stichting Beheer en Exploitatie Grote of St. Michaëlskerk Zwolle. Het bestuur bestaat uit dezelfde mensen als het Dagelijks Bestuur van het College van Kerkrentmeesters. Op 2 december droeg het stichtingsbestuur het plan over aan de AK.

kunnen elkaar ook versterken. Het is ook daarom van belang om samen te werken met externe partners. Er is een aanvangsinvestering nodig om de Grote Kerk ‘toekomstvast’ te maken. De kosten hiervan kunnen middels de exploitatie worden terugverdiend. De ingrepen daarna kunnen gefaseerd worden uitgevoerd. Die keuzes hangen samen met de groeimogelijkheden. Er moet een geheel nieuwe beheerorganisatie komen. Hierin werken goed gekwalificeerde vrijwilligers onder leiding van een professionele kracht. Een nieuwe opzet vereist een zelfstandige (financiële) positie van de Grote Kerk ten opzichte van de PGZ. De Grote Kerk kan onderdak bieden aan een stadskerk en één of twee wijkgemeenten. De bestaande activiteiten worden ingepast. Ter voorbereiding van het eindrapport heeft de werkgroep waarden en trefwoorden geformuleerd die als kernthema hebben: Inspirerend ontmoeten. Het gaat om Inspiratie en bezieling, Anders en non-conformistisch, Waardig en respectvol, Tijdloos en duurzaam.

Reacties Er zijn op de publicatie van het Masterplan veel ondersteunende positieve reacties binnen gekomen van werkgroepen die nauw betrokken zijn bij de diensten en vieringen op zondagmiddagen en bij overige activiteiten in de Grote Kerk. Het bestuur van de stichting Beheer & Exploitatie Grote Kerk reageerde al op 2 december met de volgende punten. • Het Masterplan geeft invulling aan de breed levende behoefte aan meer inzicht in de gebruiksmogelijkheden van de Grote Kerk, de daarvoor noodzakelijke bouwkundige ingrepen en de daarmee gemoeide investeringen en de exploiteerbaarheid van het monument. • Het maakt duidelijk dat de exploitatie van de Grote Kerk binnen de PGZ niet haalbaar is. Er zal een fundamentele keuze gemaakt moeten worden: behoud voor alleen de PGZ – afstoten – meer partijen erbij halen. • Indien meer partijen betrokken worden bij de nieuwe exploitatie van de Grote Kerk, kan het gesprek over een nieuwe beheerstructuur van de Grote Kerk gelijktijdig worden gevoerd met de discussie over het langetermijnperspectief van de PGZ. • Ook het aantrekken van voldoende vrijwilligers voor de diverse activiteiten die in het Masterplan voorzien zijn, maakt verbreding noodzakelijk van het draagvlak voor en de betrokkenheid bij de Grote Kerk.

Veel onderzoek Voordat het plan geschreven kon worden heeft de werkgroep erg veel onderzoek gedaan. Ze heeft niet alleen veel mensen uit de PGZ bij het voorwerk betrokken, zoals de AK, alle werkgroepen die te maken hebben met de Grote Kerk en de kerkrentmeesters, maar ook uit de Zwolse samenleving. Het ging om de volgende instanties: • de gemeente (B&W, raadsleden, ambtenaren) • cultuur (Fundatie, Stedelijk Museum, Odeon-De Spiegel, Historisch centrum Overijssel, Levende Stadsgeschiedenis • binnenstad (Vrienden van de Stadskern, horeca) • bedrijfsleven (Kamer van Koophandel, winkeliers, banken) • onderwijs (CIBAP, Hogeschool Windesheim)

Droom In het Masterplan is de volgende droom geformuleerd: ‘De Algemene Kerkenraad van de PGZ geeft aan de Grote Kerk de ruimte om door vernieuwing van de inhoud, de organisatie en de financiën te komen tot een bloeiend geheel van zowel kerkelijk als niet-kerkelijk gebruik. De kerk groeit uit tot kloppend hart van de stad Zwolle, voor nu en de komende generaties.’ Over de besluiten van de AK met betrekking tot de hoofdkoers voor de toekomst van de Grote Kerk, die als alles volgens plan verlopen is op 13 januari zijn genomen, is meer te lezen op www.pknzwolle.nl Op deze website is ook het Masterplan te bekijken.

Kernpunten Het Masterplan omvat de volgende kernpunten. De Grote Kerk biedt ruimtelijk veel mogelijkheden, zowel voor kerkelijk als voor niet-kerkelijk gebruik. Deze twee 16

Bij de foto Een van de foto’s in het Masterplan toont de Grote Kerk vanuit een nieuw perspectief: de wolk op Museum De Fundatie.

Kerkelijk Bureau gaat efficiënter werken Bij de foto Karen Schulte trad een jaar geleden als administratief medewerker in dienst van het Kerkelijk Bureau; met haar 25 jaar is ze veruit de jongste van het team. Karen is bezig met de studie Rechtswetenschappen aan de Open Universiteit, ze woont in Erica en is lid van de Christelijke Gereformeerde Kerk.

Sinds begin dit jaar kunnen bezoekers alleen op de aangegeven openingstijden (op werkdagen van 8.00 tot 12.00 uur) terecht op het Kerkelijk Bureau van de Protestantse Gemeente Zwolle. Buiten deze tijden is de deur op slot en krijgen mensen die opbellen het antwoordapparaat. Als iemand wel ’s middags wil komen, kan dat alleen op afspraak. “Deze openingstijden golden eigenlijk altijd al, maar we hebben er nooit eerder echt de hand aan gehouden. Ook ’s middags kwamen er altijd wel mensen onaangekondigd langs”, legt Karen Schulte uit. “Dat de deur nu wel op slot gaat, is niet omdat we minder gastvrij zijn, maar omdat we tijd nodig hebben om rustig te kunnen werken. ’s Ochtends kunnen we tijd en aandacht aan bezoekers besteden, omdat we ons werk ’s middags nu niet meer hoeven te onderbreken.” Het consequent hanteren van de openingstijden is een van de maatregelen die de organisatie van het Kerkelijk Bureau (KB) efficiënter moeten maken. Daar is het afgelopen jaar met hulp van een externe deskundige hard aan gewerkt. Door natuurlijk verloop zijn er wel medewerkers weggegaan bij het KB, maar die mochten wegens de bezuinigingen binnen de PGZ niet worden vervangen. Dat gold overigens niet toen administratief medewerker Tanja Bergman vorig jaar tot locatiemanager voor de Grote Kerk werd benoemd, voor haar kwam Karen Schulte in de plaats. Hoewel de functie van Tanja inmiddels is opgeheven en zij terug is op het KB, mocht Karen blijven. Dit heeft ook te maken met de benoeming van Wim van Ree tot diaconaal consulent en de pensionering van Eric Roosink in augustus van dit jaar.

Digitalisering Hoofd KB Nico Duijf is heel blij dat het contract met Karen is verlengd, temeer omdat zij in het afgelopen jaar nauw betrokken is geweest bij het doelmatiger maken van de organisatie. Dat gebeurt onder meer door een aantal zaken te digitaliseren, bijvoorbeeld het regelen van een kerkelijke huwelijksbevestiging. Voorheen kwamen stellen daarvoor persoonlijk op het Kerkelijk Bureau, tegenwoordig kunnen ze online een formulier invullen. “Dat is voor deze mensen zelf ook veel handiger, vaak moesten ze er vrij voor nemen om even bij ons langs te kunnen komen. Stellen ontvangen het formulier als ze bij hun predikant of wijkgemeente de huwelijksbevestiging hebben aangevraagd”, legt Karen uit. Ze vertelt dat binnenkort ook collectepenningen digitaal te

bestellen en te betalen zullen zijn, het eerste product in de webshop van het KB. De penningen kunnen dan worden afgehaald bij de bestaande afgifteadressen. Dankzij het toenemend gebruik van Dropbox geschiedt het verspreiden van vergaderstukken, nu ook steeds vaker digitaal. Nico: “Voor een gemiddelde vergadering van de Algemene Kerkenraad waren we hier vijf uur bezig met het vermenigvuldigen van de verslagen. Daar was dus enorm veel tijd te winnen. Wij hebben presentaties georganiseerd over de mogelijkheden van Dropbox, een gratis medium waarin stukken digitaal worden opgeslagen. Alleen mensen die daartoe gemachtigd zijn, kunnen die bestanden inkijken en downloaden. Steeds meer ambtsdragers maken gebruik van dit medium en ook wijkgemeenten willen de overstap maken. Het bewustzijn dat dit minder tijd, papier en geld kost, neemt snel toe.”

Spannend Het is best spannend hoe hun bezoekers zullen reageren op de veranderingen die het KB doorvoert, vinden Nico en Karen. “Die hebben iets altijd op een bepaalde manier gedaan en moeten nu echt wennen. Dat wordt gemakkelijker als ze weten waarom iets gebeurt en daarom ben ik de laatste tijd heel vaak aan het uitleggen aan mensen dat de maatregelen die we nemen noodzakelijk zijn”, zegt Karen. “Als Kerkelijk Bureau willen we de openheid zoeken en alle vragen die mensen hebben zo goed mogelijk beantwoorden.”

Afscheid en welkom in Algemene Kerkenraad De Algemene Kerkenraad (AK) krijgt met wisselingen van de wacht te maken. Han Slootweg heeft per 1 januari zijn voorzitterschap van het College van Kerkrentmeesters neergelegd. Wie hem opvolgt is op het moment van schrijven (december 2013) nog niet bekend. Han heeft de afgelopen jaren een belangrijke rol gespeeld bij veel veranderingsprocessen binnen de PGZ. Als ouderling en vertegenwoordiger van de Grote Kerkgemeente in de AK heeft hij onder meer deelgenomen aan de Werkgroep Beleidsplan 2008-2012. Dit plan gaf de aanzet voor de enorme bezuinigingsoperatie. Als voorzitter van het College van Kerkrentmeesters leverde Han ook aan de uitvoering van deze maatregelen een zeer belangrijke bijdrage. Eveneens per 1 januari krijgt de AK een nieuwe scriba. Egbert Zandman heeft deze veeleisende functie vier jaar vervuld. Zeker in een tijd van grote veranderingen zijn voor dit werk accuratesse en gevoel voor verhoudingen noodzakelijk. De nieuwe scriba AK is Sytze de Boer. Als scriba van de wijkgemeenten De Hoeksteen en de Oosterkerk en als vertegenwoordiger van die wijken in de AK, heeft hij ruime ervaring. De PGZ dankt Han Slootweg en Egbert Zandman voor hun grote inzet en is heel blij dat Sytze de Boer bereid is een van hun taken over te nemen. 17

Kerkelijk Bureau Meer weten… Voor besluiten en beleidsstukken van de Algemene Kerkenraad en het College van Kerkrentmeesters, zie www.pknzwolle.nl en klik op de Berichten van deze colleges.

Wim van Ree benoemd tot diaconaal consulent

Protestantse Gemeente Zwolle Kerkelijk Bureau: Molenweg 241, 8012 WG Zwolle Centraal adres voor Algemene Kerkenraad, kerkrentmeesters en diakenen Geopend: maandag t/m vrijdag 8.00 – 12.00 uur Tel.: (038) 421 75 96 E-mail: [email protected] Website: www.pknzwolle.nl Website Diaconie: www.diaconiezwolle.nl Gaandeweg e-mail: [email protected]

Bankrekeningen: College van Kerkrentmeesters: NL49FVLB 0699641705 College van Diakenen: NL02FVLB 0699543320 Gaandeweg: NL38FVLB 0699769167 Beheer en Exploitatie Grote Kerk: NL60FVLB 0699743745

Collectepenningen Er zijn penningen verkrijgbaar van: €0,20, €0,50, €1,-, €2,-, €5,- en €10,-. Verkoopadres Kerkelijk Bureau. Hier kan contant, per pin of door middel van een eenmalige machtiging worden betaald. Overige verkoopadressen: Adventskerk: 1e maandag van de maand 19.00 - 20.00 uur Stinskerk: 1e maandag van de maand 16.30 - 17.30 uur Sionskerk: 1e donderdag van de maand 18.00 - 19.00 uur Open Kring: 1e maandag van de maand van 18.30 - 19.45 uur In Zwolle-Noord: E. van Buiten, Welle 58, K. Smit, Meppelerdiep 92 In Zwolle-Zuid: W.A. Stomp-de Koning, Rendierveld 41. In Stadshagen: L. Blauw, Goudplevierstraat 123 (tel. 460 90 16) In Berkum (Emmaüskerkgemeente): J. Beumer, Zernikelaan 13 (tel. 453 73 96 - op telefonische afspraak) Op deze adressen kan contant of door middel van een eenmalige machtiging betaald worden.

Begroting 2014 Diaconie ter inzage

18

De Algemene Kerkenraad heeft de Begroting 2014 van het College van Diakenen van de Protestantse Gemeente Zwolle voorlopig vastgesteld. De begroting ligt van maandag 3 februari tot en met vrijdag 21 febuari gedurende de openingstijden ter inzage op het Kerkelijk Bureau. Reacties kunnen tot drie werkdagen nadien worden gestuurd aan de scriba van de Algemene Kerkenraad, per adres Kerkelijk Bureau. Reacties dienen vóór woensdag 26 februari 2014 12.00 uur bij het Kerkelijk Bureau ontvangen te zijn. Daarna wordt de begroting definitief vastgesteld door de Algemene Kerkenraad.

In september 2011 is ds. Lútzen Miedema, diaconaal predikant van de Protestantse Gemeente Zwolle, met emeritaat gegaan. De afgelopen periode heeft het College van Diakenen in het kader van het Stedelijk Diaconaat zich bezonnen over diens opvolging. Het college heeft als opvolger gekozen voor een diaconaal consulent. In de vergadering van 22 november 2013 heeft het College van Diakenen besloten Wim van Ree te benoemen in deze functie. Zijn benoeming is op 1 januari 2014 ingegaan. Tot die datum was Wim werkzaam als ambtelijk secretaris Diaconie op het Kerkelijk Bureau. De kerntaken van de diaconaal consulent zijn: 1. ‘gezicht geven' aan het diaconaat door aanwezig te zijn op plaatsen waar rand- en niet-kerkelijke mensen zich bevinden die in (financiële) armoede verkeren; 2. concretiseren van de adviesrol van de Diaconie richting burgerlijke overheden, maatschappelijke instellingen, waardoor de (diaconale) samenwerking in Zwolle verbetert; 3. leveren van ondersteuning aan wijkdiakenen omtrent diaconale toerusting.

Bij de kerkdiensten Bijzondere diensten Sionskerk Verbondenheid met Israël In verbondenheid met het volk Israël brandt in de Sionskerk elke zondag de Menora, de zevenarmige kandelaar. Zeven weken lang wordt op elke lijdenszondag een kaars aangestoken, totdat alle kaarsen branden op Palmpasen. De Menora (zie foto) is de kandelaar die al in de tijd van het Oude Testament in de tabernakel en de tempel stond. Voor informatie over de Bijbel & Kunstdienst in de Sionskerk op zondag 2 februari: zie pagina 21.

Philadelphiadienst Op 9 maart wordt in de Sionskerk de jaarlijkse Philadelphiadienst gehouden, een aangepaste kerkdienst met medewerking van bewoners van de Boeier. Muziekgroep Ancora speelt en het belooft een prachtige ontspannen dienst te worden.

Weeksluiting Havezate Elke eerste vrijdag van de maand wordt vanuit de Sionskerk een weeksluiting gehouden in woonzorgcentrum de Havezate van 16.15 -17.00 uur. De bijeenkomst vindt plaats in zaal De Hilde en wordt geleid door de heer Van Assen en mevrouw Schrooten.

Rob Favier in de Stinskerk Op zondag 2 februari komt zanger, liedjesschrijver en entertainer Rob Favier naar Westenholte om een ContaKtdienst te verzorgen in de Stinskerk. De dienst begint om 19.00 uur en de toegang is gratis. Rob Favier is van jongs af aan opgegroeid met muziek. Hij trok op zijn achttiende al met een band door Europa. Hierna rondde hij de studie theologie met succes af. Zijn manier van voorgaan/optreden is heel eigen: een mengeling van prediking en liedjes die zeer herkenbaar zijn en waarbij humor een prominente rol speelt. Toch doet dat geen afbreuk aan de diepe inhoud van zijn woorden: het zoeken naar wat echt waardevol is. Om vanuit het Evangelie te ontdekken wat mensen daarmee kunnen in hun dagelijks leven, in de huidige maatschappij. Rob Favier zorgt voor een ontspannen sfeer waarbij iedereen zich op zijn gemak kan voelen. Of je nu regelmatig of (bijna) nooit naar de kerk gaat. Hij zingt uitsluitend Nederlandse teksten in een moeilijk te omschrijven muziekstijl: die varieert van pop tot luisterliedjes en cabaret. Naast het schrijven van zijn eigen repertoire werkt Rob ook in opdracht. Zo heeft hij geschreven voor onder meer de Evangelische Omroep, de NCRV en de IKON en heeft hij liederen uit het Engels vertaald en koorliederen geschreven. Ook schrijft hij regelmatig voor andere artiesten. Hij heeft een maandelijkse column in het Friesch Dagblad en is Dichter bij de Dag op Radio 1.

Twee Opendeurdiensten Adventskerk Op zondag 16 februari werkt het Vocaal Ensemble Novem uit Kampen mee aan de Opendeurdienst in de Adventskerk. Novem is een enthousiaste groep vocalisten met de nodige jaren zangervaring, onder leiding van dirigent Wim Verweij. Het koor heeft een breed repertoire van onder andere licht klassiek tot gospel-

songs, zowel Engels- als Nederlandstalig. De dienst begint om 19.00 uur, voorganger is Annelieke van den Berg. Aan de Opendeurdienst die op zondag 16 maart in de Adventskerk wordt gehouden, wordt meegewerkt door Optreden Arc en Ciel (Regenboog) uit

Pesse. Dit gospelkoor, dat bestaat uit een 25-tal enthousiaste zangers en zangeressen, levert al 25 jaar bijdragen aan bijvoorbeeld jeugddiensten en evangelisatiediensten. Dirigent is Jan Timmerman uit Klazienaveen. Ds. Margo Jonker, predikante van de Open Kring, gaat voor in deze Opendeurdienst, die begint om 19.00 uur.

Kerkdienst voor doven en horenden in Stinskerk Op zondag 23 februari is de ochtenddienst in de Stinskerk goed te volgen voor zowel doven als horenden. De dienst begint om 10.00 uur en de voorganger is ds. A. Dingemanse uit Zwolle. Een gecombineerde dienst is een gewone dienst die op een bepaalde manier wordt aangepast, zodat alles ook voor doven begrijpelijk is. Bijbelgedeelten worden soms iets anders gelezen, om lange zinnen en moeilijke woorden te vermijden. De liederen worden via een beamer op een scherm geprojecteerd, waarbij staat aangegeven hoever het lied gevorderd is, zodat doven de tekst kunnen meezingen c.q. meezeggen. De voorganger probeert door middel van een duidelijk mondbeeld en ondersteunende gebaren zo goed mogelijk verstaanbaar te zijn. Voor doven zijn er gereserveerde plaatsen voor in de kerk. Iedereen is van harte welkom in deze dienst. Na afloop is ruimte voor ontmoeting tijdens de koffie. 19

Kerkdiensten

Adventskerk

Emmaüskerk

Grote Kerk

Jeruzalemkerk

Talmaplein 2 Zwolle - Zuid Mw. ds. N.A. Eygenraam Ds. J.T. Tissink D.J. Steenbergen Tel. scriba: (038)4658028 www.adventskerk.nl

Campherbeeklaan 53 Zwolle - Berkum Ds. H. Bakhuis Kerkelijk werker: dhr. G. van Vulpen Tel. scriba: (038)4544719

Grote Markt 18 Zwolle - Centrum Ds. J. Mulderij Tel. scriba: (038)4223241 www.grotekerkgemeente.nl

Windesheimstraat 1 Zwolle - Assendorp

www.emmauskerk-berkum.nl

Zondag 2 februari

9.30 uur ds. J.T. Tissink

10.00 uur ds. A.H.J. Bierma, Nijverdal

10.00 uur kand. C.H. Buitink, Emmeloord 16.30 uur Taizéviering

19.00 uur ds. J. Mulderij (Grote Kerkgemeente)

Zondag 9 februari

9.30 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (doopdienst)

10.00 uur dhr H. Esselink 19.00 uur dhr G. van Vulpen

10.00 uur ds. J. Mulderij 16.30 uur Gaandewegviering mw. ds. I.P. Epema

19.00 uur ds. T.E. van Spanje, Epe (Grote Kerkgemeente)

Zondag 16 februari

9.30 uur ds. J.T. Tissink 19.00 uur Opendeurdienst

10.00 uur ds. H. Bakhuis

10.00 uur prof. dr. W. Verboom, Harderwijk 16.30 uur Michaëlscantate


Zondag 23 februari

9.30 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (Wind in de zeilen)

10.00 uur mw. ds. P. Vlasblom-Bennink, Nunspeet 19.00 uur ds. H. Bakhuis

10.00 uur ds. J. Mulderij 16.30 uur Michaëlsviering, Jan-Jaap Stegeman

19.00 uur ds. J.A.C. Olie, Genemuiden (Grote Kerkgemeente)

Zondag 2 maart

9.30 uur mw. ds. N.A. Eygenraam

10.00 uur ds. G.Th. Vollebregt, Sassenheim

10.00 uur ds. J.W. van Bart, Wierden


Zondag 9 maart

9.30 uur ds. J.T. Tisink (Schrift en Tafel)

10.00 uur ds. A. Groeneveld, Lunteren

10.00 uur ds. J. Mulderij (voorbereiding Heilig Avondmaal) 16.30 uur Michaëlsvesper

19.00 uur ds. M.J. Schuurman, Oldebroek (Grote Kerkgemeente)

Woensdag 12 maart Biddag

19.00 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (vesper)

15.00 uur ds. J. Mulderij (Grote Kerkgemeente) 19.30 uur ds. J. Mulderij (Grote Kerkgemeente)

Zondag 16 maart

9.30 uur mw. ds. N.A. Eygenraam 19.00 uur Opendeurdienst

10.00 uur dhr G. van Vulpen

16.30 uur Gaandewegviering

10.00 uur ds. J. Mulderij (Heilig Avondmaal) 19.00 uur ds. J. Mulderij (voortzetting en dankzegging Heilig Avondmaal)

Zondag 23 maart

9.30 uur ds. W. Hortensius

10.00 uur ds. A. Jonkman, Veenendaal 19.00 uur ds. H. Bakhuis

10.00 uur ds. L. Wüllschleger, Amersfoort 16.30 uur mw. ds. I.P. Epema Michaëlsviering

19.00 uur ds. A. Baas, Apeldoorn (Grote Kerkgemeente)

Oecumenische viering op Aswoensdag Op woensdag 5 maart (Aswoensdag) om 19.00 uur wordt in de St. Jozefkerk, Ministerlaan 203 in Zwolle-Zuid een oecumenische viering gehouden. Voorganger is ds. N.A. Eygenraam, predikant van de Adventskerkgemeente.

Dagboekje 40-dagentijd Voor de 40-dagentijd hebben gemeenteleden van de Oosterkerk en de Open Kring weer een mooi dagboekje gemaakt. Het thema is dit jaar ‘Beelden en gelijkenissen’. Het boekje is verkrijgbaar op het Kerkelijk Bureau voor €4,50.

Heiligen 20

Zowel de Michaëlsvieringen als de Gaandewegvieringen zijn gewijd aan heiligen. Op 23 februari staat in de Michaëlsviering Geert Groote centraal en op 23 maart Thomas Merton. In de Gaandewegvieringen gaat het om Bijbelse heiligen, op 9 februari is dat Petrus en op 16 maart Jona.

Oosterkerk

Open Kring

Sionskerk

Stinskerk

Bagijnesingel 17 Zwolle - Centrum Ds. A. den Besten Mw. ds. I.P. Epema Ds. W. Hortensius Tel. scriba: (038)4546229 www.oosterkerk.nl

Hofstedestraat 1 Zwolle - Stadshagen Mw. ds. N. Beimers Mw. ds. M.E. Jonker Tel. scriba: (038)4200176 www.openkring.nl

Glanerbeek 10 Zwolle - Noord Mw. mr. dr. H. Evers Drs. ir. R. van Putten Tel. scriba: (038)4546104 www.sionskerkzwolle.nl

Westenholterweg 19 Zwolle - Westenholte Ds. E. van ’t Slot Tel. scriba: (038)4215164 www.stinskerk.nl

10.00 uur mw. ds. M.E. Jonker

9.30 uur mw. ds. N. Beimers (dopen)

10.00 uur mw. ds. H. Evers (doopdienst mmv Sjema) 19.00 uur mw. ds. H. Evers (Bijbel en Kunst)

10.00 uur ds. J.P. van Ark, Wapenveld 19.00 uur ContaKtdienst

Zondag 2 februari

10.00 uur ds. W. Hortensius (dopen) 14.00 uur PERKI ds. M.J. Hukubun-Rahajaan


10.00 uur mw. ds. H. Evers (Heilig Avondmaal) 19.00 uur mw. ds. H. Evers (Opendeurdienst)

10.00 uur ds. E. van ’t Slot (Heilig Avondmaal) 19.00 uur ds. E. van ’t Slot (Heilig Avondmaal)

Zondag 9 februari

10.00 uur mw. ds. I.P. Epema


10.00 uur ds. H. Esbach, Amersfoort

10.00 uur ds. E. van ’t Slot 19.00 uur dhr. F. Verkade, Hoogeveen

Zondag 16 februari

10.00 uur ds. W. Hortensius 14.00 uur PERKI ds. S.M. Winckler (Heilig Avondmaal)


10.00 uur ds. R. van Putten

10.00 uur ds. A. Dingemanse (dovendienst) 19.00 uur ds. E. van ’t Slot

Zondag 23 februari

10.00 uur ds. A. den Besten

9.30 uur ds. D. van Keulen

10.00 uur ds. G.J. Röben, Heerde

10.00 uur ds. R. van Putten 19.00 uur ContaKtdienst

Zondag 2 maart

10.00 uur ds.W. Hortensius 14.00 uur PERKI ds. H. Olde 19.00 uur ds. W. Hortensius


10.00 uur mw. ds. H. Evers Philadelphiadienst m.m.v. Ancora 19.00 uur evang. K. Goedhart (Opendeurdienst)

10.00 uur ds. E. van ’t Slot (doopdienst) 19.00 uur mw. ds. M.E. Jonker

Zondag 9 maart

19.30 uur mw. ds. H. Evers

19.30 uur ds. E. van ’t Slot


10.00 uur mw. ds. I.P. Epema 19.00 uur mw. ds. I.P. Epema

9.30 uur mw. ds. N. Beimers (Heilig Avondmaal)

10.00 uur mw. ds. H. Evers

10.00 uur ds. H. de Jong 19.00 uur ds. J.C. van Oosterwijk, Wezep

Zondag 16 maart

10.00 uur mw. ds. I.P. Epema (Schrift en Tafel) 14.00 uur PERKI ds. M.J. Hukubun-Rahajaan 19.00 uur ds. A. den Besten


10.00 uur ds. R. van Putten Jeugddienst m.m.v. In Christ United

10.00 uur ds. E. van ’t Slot 19.00 uur ds. E.J. Terpstra, Urk

Zondag 23 maart

De kerkdiensten op deze pagina’s zijn vermeld voor zover bekend op 6 januari.

Basiliek Vézelay in Bijbel & Kunstdienst Sionskerk De Bijbel & Kunstdienst die op zondag 2 februari wordt gehouden in de Sionskerk, is gewijd aan de basiliek Sainte Marie-Madeleine in het Franse Vézelay (foto links). Het beeldhouwwerk aan deze kerk, gebouwd in de twaalfde eeuw, is wereldberoemd. Op de foto rechts het timpaan van het hoofdportaal, dat ‘het laatste oordeel’ uitbeeldt. De dienst begint om 19.00 uur en wordt geleid door ds. Hélène Evers. Medewerking wordt verleend door mevrouw H. Smelt-Koops. 21

Kerkdiensten

Collectedoelen In de PGZ-gemeenten zijn de eerste en tweede collecte altijd bestemd voor diaconie en kerk. De opbrengst van de derde collecte gaat naar de volgende doelen. Zondag 2 februari: Werelddiaconaat Zondag 9 februari: Exploitatie Protestantse Gemeente Zwolle Zondag 16 februari: Studentenpastoraat Zondag 23 februari: Stille hulp Zondag 2 maart: Zending / GZB Zondag 9 maart: Wijkkas Woensdag 12 maart Biddag: Kerk in Actie Zondag 16 maart: Stedelijk diaconaat Zondag 23 maart: Instandhouding Grote Kerk

De Hoofdhof

Lutherse Kerk

Kerkweg 26

Koestraat 4

Zwolle - Berkum

Zwolle

Mw. ds. L.A. Burggraaff

Ds. E. de Fouw

Tel. scriba: (038)4547233

Tel. scriba: (038)4226826

www.hoofdhof.nl

www.elkz.nl

Zondag 2 februari

9.30 uur ds. A. Pietersma 19.00 uur mw. ds. L.A. Burggraaff

10.00 uur ds. E. de Fouw

Zondag 9 februari

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff


Zondag 16 februari

9.30 uur mw. ds. K. Schoonveldvan der Zwan, Emmeloord 19.00 uur mw. ds. E. Urban, Zwolle

10.00 uur ds. E. de Fouw (Heilig Avondmaal)

Eglise Wallonne 10.30 uur past. H. Spoelstra; Isala 10.00 uur dhr. F.J.G. Broekhoff; Rehoboth 10.00 uur ds. T. Dankers, Dalfsen; Rivierenhof 10.00 uur ds. J. Vonk; Zonnehuis 11.30 uur mw. W. Treep

Zondag 23 februari



Rehoboth 10.00 uur dhr. D. Klompjan; Isala 10.00 uur mw. ds. A.J. Hasker; Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga (Schrift & Tafel)

Zondag 2 maart

9.30 uur mw. ds. A.M. Kobes-Gerritsen 19.00 uur mw. ds. L.A. Burggraaff (versperdienst)


Eglise Wallonne 10.30 uur past. D. Ribs; Isala 10.00 uur mw. ds. M.E. Dijk; Molenhof 10.00 uur dhr. K. Fredriks; Rehoboth 10.00 uur ds. J.H. van Osch, Vaassen; Rivierenhof 10.00 uur dienst; Zonnehuis 11.30 uur mw. ds. N.A. Eygenraam

Zondag 9 maart

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff 19.00 uur Sing-in


Isala 10.00 uur dhr. E.L.J. de Haar; Rehoboth 10.00 uur mevr. A. Westerduin, ’s-Heerenbroek; Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga



Zondag 16 maart

9.30 uur ds. F. Meijnhardt 19.00 uur ds. A. Zweers

10.00 uur ds. D. Bohlken

Eglise Wallonne 10.30 uur past. D. Ribs; Isala 10.00 uur dhr. F.J.G. Broekhoff; Rehoboth 10.00 uur dhr. P. van Veen; Rivierenhof 10.00 uur dienst; Zonnehuis 11.30 uur mw. B. van de Loosdrecht

Zondag 23 maart


10.00 uur mw. ds. N.A. Eygenraam

Isala 10.00 uur mw. ds. M. Dijk; Rehoboth 10.00 uur dhr. A. Hartstra, Oudhaske; Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga

Eglise Wallonne 10.30 uur mevr. L. van Hilten-Matthijsen; Isala 10.00 uur Th. Sloot; Molenhof 10.00 uur ds. A. den Besten; Rehoboth 10.00 uur dhr. B. Greveling, Wezep; Rivierenhof 10.00 uur ds. J. Vonk; Zonnehuis 11.30 uur mw. ds. J. Dekker Isala 10.00 uur dhr. E.L.J. de Haar; Rehoboth 10.00 uur dhr. E. Akkerman, Hoogeveen; Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga (gezam. met Open Kring)

Aan de lezers U hebt ook afgelopen najaar weer gul gegeven voor Gaandeweg en daar willen we u graag heel hartelijk voor bedanken. Temeer omdat u, vooral in de laatste maanden van het jaar, maar al te vaak wordt gevraagd uw portemonnee te trekken voor een goed doel. Bovendien zijn we de laatste jaren toch allemaal wat kritischer worden als het om geld (uit)geven gaat. Fijn dat u desondanks (weer) hebt gegeven voor Gaandeweg en daarmee uw waardering hebt laten blijken. Eind december was er bijna €34.500,- binnengekomen op de rekening van Gaandeweg, iets minder dan de eindstand van vorig jaar, maar wel een bedrag waar wij heel blij mee zijn. Als redactie gaan we opnieuw ons best doen om u blij te maken met Gaandeweg. Met dit nummer mochten we beginnen aan alweer de zevende jaargang! Redactie Gaandeweg

2014

MAG JE BLIJ ZIJN MET EEN MIN ? Op school tellen minnen niet mee. Een rond cijfer, oké. Maar een 7- is toch echt een 7! De plussen komen er beter af, 8+ is toch echt (bijna) een 9! Zo gaat dat ook met een begroting en met de reële cijfers. De PGZ heeft al enkele jaren een flink tekort, zowel op de begroting als ook in de echte cijfers. Maar ook is er tegelijkertijd veel aan gewerkt. Aan de kostenkant is er flink bezuinigd en voor meer baten worden veel acties georganiseerd. Ook zo voor KERKBALANS 2014. Er staat nog een min voor het eindcijfer in de begroting, maar een duidelijk kleinere min als enkele jaren terug. Een zichtbaar opgaande lijn. Veel gemeente leden beseffen dat we naar de plus toegaan. Laten we onszelf (want u bent de PGZ) eens verrassen met een plus! Nu nog een minnetje, straks een plus!!! Fantastisch toch?

Vanaf 12Janari 2014 gingen er weer enkele honderden vrijwilligers op pad om u de KERKBALANSenveloppe te bezorgen. Laat uw hart spreken.

BLIJ MET EEN KLEINE MIN, ja, maar nog blijer met een KLEINE PLUS.

Raamdecoratie en vloeren Raamdecoratie en vloeren Ofﬁciële partner van Multiraamdecoratie.nl

| 038 - 33 73 736 | www.vdd-interieur.nl |

Branderweg 1f 038 465 02 22 www.schildersbedrijfporte.nl www.twitter.com/@porteschilders

Voor deskundige begeleiding. Voor behartiging van uw belangen. Voor een optimale verkoopprijs. Voor aankoop en verkoop. Voor u. De eerste stap? Onze vrijblijvende waardebepaling. Gratis. Thomas a Kempisstraat 9 | www.boertjeshorst.nl |

8021 BG Zwolle 038-4216164

Kuiper

Loodgietersbedrijf

Voor al uw

? ? ? ? ? ?

Dakbedekking Gas en water Riolering Sanitair Centrale Verwarming Diamantboren

U kunt ons bereiken op werkdagen van 9.00 tot 18.00 uur

Meerw rwaard r voor uwde voete ten!

Telefoon 038-4535121 fax op 038-4540803. E-mail [email protected]

Vechtstraat 23-25 8021 AS Zwolle Erkend Installateur

www.kuiper-zwolle.nl 'LH]HUNDGHr=ZROOHrZZZZLHWHQVFKRHQFRPIRUWQO

Snel thuiszorg nodig? Of nachtzorg? Of personenalarmering? Bel 0900 86 62 Dag en nacht bereikbaar (24/7) www.carinova.nl

maart Gezegende leeftijd?

Recommend Documents