Stof in de bouw Iedereen die in de bouw werkt komt in aanraking met stof. Op iedere bouwplaats is stof aanwezig, want het komt vrij bij allerlei bewerkingen. Van iedere twee bouwvakkers heeft er een last van stof. Er is hinderlijk stof en stof dat schadelijk is voor de gezondheid als je er te vaak mee in aanraking komt. Stof is soms alleen maar lastig (niesbuien), maar het kan ook leiden tot ernstiger effecten (blijvende kortademigheid). Wie te veel schadelijk kwartsstof inademt kan zelfs ernstige longaandoeningen krijgen, zoals stoflongen en longkanker. Daarom is er in de bouw al vele jaren aandacht voor de aanpak van stof, met het accent op vermindering van kwartsstof in de bouw. Kwarts komt voor in veel bouwmaterialen zoals kalkzandsteen, beton en baksteen. Het is een fijn stof met een gemiddelde diameter van 4 micrometer (0,000004 meter). Je ademt het ongemerkt in, het komt in je longen terecht en blijft daar achter. Onder andere slopers, betonboorders, koppensnellers, tegelzetters en straatmakers bewerken steenachtig materiaal waar kwarts in zit. Vooral sneldraaiend of bewegend gereedschap produceert veel stof, en de tabel laat zien hoeveel de overschrijding bedraagt. bedraagt. Activiteit Kwartstof in de lucht (mg/m2) Zagen Tot ca. 15 (= 200 x teveel!) Frezen (sleuven) Tot ca. 15 (= 200 x teveel!) Frezen (vlakken) Tot ca. 15 (= 200 x teveel!) Boren Tot ca. 2,5 (= 33 x teveel!) Schuren/slijpen van vlakken Tot ca. 15 (= 200 x teveel!) Vegen Tot ca. 1 (= 13 x teveel!) Bron: Arbouw
Timmerlieden komen veel in aanraking met houtstof. Het komt vrij bij schuren, zagen en frezen. Bij plaatmateriaal zoals mdf komt veel meer stof vrij dan wanneer multiplex of massief hout wordt bewerkt. Contact met houtstof kan allergische huidreacties veroorzaken, maar ook oogbindvliesontsteking en aandoeningen aan de luchtwegen. Te veel blootstelling aan stof van hardhout kan serieuze problemen in de neus tot gevolg hebben. Werkgevers- en werknemersorganisaties in de bouw hebben samen afspraken gemaakt over de aanpak van stof, de overheid heeft grenswaarden vastgesteld en ook fabrikanten innoveren gereedschappen om blootstelling aan stof op de bouwplaats terug te dringen. Al deze inspanningen verkleinen de kans op ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid en verbeteren de kwaliteit van het werk.
1
De regels Beleidsregel Kwarts Beleidsregel 4.18-4 van het Arbobesluit beschrijft beheersmaatregelen die gelden wanneer gewerkt wordt met of aan materialen die kwartshoudend zijn. In de volksmond heet deze de Beleidsregel Kwarts. De Beleidsregel Kwarts is een soort vier-stappenplan om blootstelling aan kwartsstof tegen te gaan in volgorde van belangrijkheid: 1. Vermijden aan de bron: pas alternatieve materialen of technieken toe. 2. Afzuiging / ventilatie: werk met bronafzuiging, bronomsluiting en goede ruimteventilatie. 3. Vermijden blootstelling: voer het meest risicovolle werk het eerst uit, of houdt het gescheiden van andere werkzaamheden. 4. Persoonlijke beschermingsmiddelen gebruiken: alleen als laatste middel en dan alleen tijdelijk. Een beleidsregel is geen wettelijk voorschrift, je mag er van afwijken. Iedereen dient echter wel te voldoen aan minimaal hetzelfde beschermingsniveau. Een bouwbedrijf moet dit kunnen aantonen in het kader van de verplichte risicoinventarisatie & evaluatie (RIE). MAC-waarde Voor schadelijke stoffen is een wettelijke grenswaarde bepaald, ook wel MACwaarde genoemd (maximale aanvaarde concentratie). Het zijn concrete, gekwantificeerde normen op het gebied van arbeidsomstandigheden. Hoe groter de gezondheidsrisico’s van blootstelling op de werkplek zijn, des te strenger (lager) de normen. MAC-waarden zijn absolute blootstellingsgrenzen, gemeten over een achturige werkdag en aangeduid met MAC TGG-8u. De MAC-waarde van kwartsstof is 0,075 milligram per kubieke meter lucht. De MAC-waarde van houtstof is 2 milligram per kubieke meter lucht. MAC-waarden van alle schadelijke stoffen zijn opgenomen in de Nationale MAC-lijst van het minsterie van SZW. Arbeidsinspectie De Arbeidsinspectie ziet er op toe dat bouwvakkers en bouwbedrijven zich houden aan de wetten en regels op het gebied van de arbeid. De Arbeidsinspectie controleert de naleving hiervan via inspecties in diverse bedrijfstakken en bezoekt vooral branches waar de meeste misstanden worden verwacht.
2
Gezondheid Er zijn twee soorten praktische maatregelen om uitstoot en inademing van stof te beperken: technische en organisatorische. Technische maatregelen: • Gebruik machines met watertoevoer. Doe water bij het werk, dan kan stof zich niet verspreiden. Het geldt zeker voor het werken op grote oppervlakken. • Zuig stof dat vrijkomt zo dicht mogelijk bij de bron af. Voorwaarde voor goede afzuiging is dat deze goed aansluit op het werkvlak. Gebruik gereedschappen met ingebouwde afzuiging. Of voer stof via een slang naar een (mobiele) afzuigof filterinstallatie of industri‘le stofzuiger met stofopvang en stoffilter. • Ruim stof zo snel mogelijk op. Essentieel van een goed stofzuigsysteem zijn het filtersysteem, de reinigingsmogelijkheden ervan, de zuigkracht en de manier waarop de stofzakken te verwisselen zijn. Een stofzuiger heeft bij voorkeur een drietraps afzuiging met als eerste een cycloon, als tweede een fijnfilter en als laatste een absoluutfilter (HEPA) met een afscheidingsgraad van 99,996%. Belangrijk zijn tevens de diameter van liefst 50 mm en de lengte van de stofzuigerslang van 3 tot 5 meter. Het totale gewicht van de stofzuiger blijft inclusief de volle stofzak bij voorkeur onder de 20 kg. In de praktijk voldoen ook stofzuigers met een L-filter en klopinstallatie. • Goede ventilatie vermindert het stof op de werkplek. Wat vrijkomt wordt naar buiten gevoerd. Organisatorische maatregelen: • Kies materiaal of een werkmethode die stof beperkt. Uitslijpen van voegen geeft meer stof dan uithakken. Neem bijvoorbeeld in plaats van mdf een ander materiaal. Zorg voor meer prefab-aangeleverd materiaal. Overigens moeten veel van deze keuzen al in de ontwerpfase worden gemaakt. • Zorg voor afwisselend werk en zorg ervoor niet langer dan noodzakelijk is in de stoffige omgeving te hoeven zijn. • Gebruik de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen en in ieder geval adembescherming waar veel stof is. Een masker met P2-filter is de beste keuze voor wie in aanraking komt met houtstof. Voor kwartsstof moet dat zelfs een P3filter zijn. Adembeschermingsmiddelen zijn niet bedoeld om continu te dragen; filters hebben een beperkte gebruiksduur. • Gebruik machines en gereedschappen op de juiste manier, inclusief bijbehorende stofkappen en stofzakken en houdt ze schoon. Verwissel regelmatig filters en afvalzakken.
3
Wat doe je er tegen? Ontwikkelingen en innovaties Innovatie kwartsarme gereedschappen in volle gang In de bouw is veel aandacht voor de aanpak van stof, in het bijzonder kwartsstof. Het ontbreekt in Nederland echter aan voldoende gereedschappen en materiaal die kunnen voldoen aan de strenge MAC-waarde. Het Arboconvenant Bouw (WERKGOED) heeft prototypes van gereedschappen ontwikkeld waarmee de uitstoot van kwartsstof onder de grenswaarde blijft. Bestaande gereedschappen en machines hebben hiervoor model gestaan. In totaal zijn acht gereedschappen aangepast (waaronder slijp- en zaagapparatuur) en zes stoffige werkplekken beschreven, zoals slopen en sorteren van afval en mengen van droge mortels. Ook zijn vier stoffige werkprocessen geinnoveerd (waaronder natstralen en betonspuiten). De kennis wordt aan producenten en fabrikanten aangeboden om hun eigen producten schoon en duurzaam door te ontwikkelen. Het project is tussen 2001 en 2005 uitgevoerd.
4
