M aatwerka dvies (EPA advies) eenadviesover energiebespa ringin woningen
Adviesodres
Molenstraat 7 6711AW Ede
Opdrochtgever
gemeente Kerkrentmeesters derhervormde Ede
Inhoudsopgave fn h o u d s o p g a v e . . . . . . . . . .
................2
Inleiding....
...............3
Projectgegevens
........................4
Samenvatting............. 1
B e s c h r i j v i nvga n d e w o n i n gi n d e h u i d i g es i t u a t i e
2
E n e r g i e v e r b r uviaknd e w o n i n gi n d e h u i d i g es i t u a t i e . . .
3
Energiebesparingsadvies......
4
C o n c l u s ieen a a n b e v e l i n g e n . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .5. . . . ..................7 .......t2 .............16 ......23
Bijfage I
N i e t - e n e r g e t i s cahaen d a c h t s p u n t e n . . . . . . . .
.................24
B i j l a g el l
Algemene a a n d a c h t s p u n tb e inj m a a t r e g e l e n . . . . . . . . . . .
..................26
B i j l a g el l l
Aandachtspunte bn i j b o u w k u n d i gm e aatregelen................
B i j l a g el V
Aandachtspunte bn ijinstallatietechnism c haea t r e g e l e.n. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 2
.......27
Dit adviesis op een dusdanigewijzeopgestelddat uitvoeringdoor vaktechnisch deskundigederdennoodzakelijk wordt geacht.Om dezeredenenkan noch het adviesbedrijf noch Buildinglabel.com BV aansprakelijk worden gesteldvoor eventuelegevolgschadedie voortvloeit uit de uitvoeringvan de adviezenuit dit rapport. Alle genoemde bedragenin dit rapportzijn slechtsindicatiefen bedoeldals handvatter ondersteuning van de besluiworming. Aan de kunnen geen rechtenworden ontleend omdat de adviseurgeen invloed heeft op het toekomstige besparingsberekeningen gebruikersgedrag. Tenzijandersvermeld zijn alle kosten inclusief19% BTW.
pagina2 van36
lnleiding Werkwijze In dit rapport wordt een compleetenergieadvies voor uw woningbeschreven.Dit advies bestaatuit een beoordeling van de huidigestaatvan uw woningmet een adviesover hoe u dezekunt verbeteren'Aan dit energieadvies ligt een uitgebreidonderzoekten grondslag. ook heeft u zelfstandigenketevragenbeantwoordmiddlls het intakeformulier dat u voorafgaandeaan het onderzoekvan ons ontving.Dezewerkwijze staat bekendals de EpA methodiek(EnergieprestatieAdvies). Uw woningis door een erkendEPAadviseurbeoordeeld. Daarbijzijneventuele bouwkundigeen technische documentatie bestudeerd en zijnallebenodigdegegevens in een speciaaldaarvoorbestemdcomputerprogramma ingebracht.tvletdit programmais de energetischeprestatievan de huidigesituatiegeanalyseerd en zijn mogelilke verbetermaatregelendoorgerekenden gerangschi kt. Opdracht en doelstelIing De opdrachtgeverheeft aangegeven te witlenweten welke energiebesparende maatregelen in zijn woning mogelijkzijn en welke kostendit met zichmeebrengt. Leeswijzer In dit rapporttreft u een compleetenergiebesparingsadvies (maatwerkadvies) aan voor uw woning.Eerstwordt in hoofdstukL de huidigestaatvan uw woning beschreven.u vindt daarineen overzichtvan de bouwkundigeconstructies, de installatiesen anderegegevens van uw woning. ln hoofdstuk2 komt de energieprestatie van uw woningin huidigestaataan bod. Naasthet energielabel,dat verplichtis bij verhuuren verkoopvan de woning,wordt ook het gas-, elektriciteit-en warmteverbruikvan uw woning in kaartgebracht. Vervolgens wordt in hoofdstuk3 het energieadvies behandeld.Met behulpvan verschillende maatregelpakketten krijgtu inzichtin de mogelijkhaalbareenergiebesparing, comfortverbetering,kosten/batenen terugverdientijden. Tenslottewordenin hoofdstuk4 de conclusie en aanbevelingen voor energiebesparing gepresenteerd.
pagina3 van36
Projectgegevens De volgendeprojectgegevens zijnvan toepassingop dit maatwerkadvies: Adviesodres
Molenstraat 7 5711AW Ede
Naamwoning n.v.t. Aontalwoningen 1 Opnamedatum 21 september 2010 Bouwjoor 1930 Eigendomssituatie Huurder(particuliere verhuur) Opdrochtgever
Kerkrentmeesters gemeenteEde der Hervormde Postbus 81104 6710ACEde
Uw odviseur Telefoon Emoil Handtekening
Vande BeekBouwadvies 088-8833210
[email protected]
De genoemdeadviseurwerkt onderlicentievan BuildingLabel.com BVen heeftdaarmeehet recht verworveneen gecertificeerdenergielabelen maatwerkadvies voor woningente verstrekkenop naamvan BuildingLabel.com BV.Vragen,opmerkingen en klachtenover dit gericht adviesdienendoor de opdrachtgever worden te aan bovenstaande adviseur. geregistreerd Buildinglabel.com BVis alscertificaathouder bij de StichtingKBI (ziewww.kbi.nllzoek-een-certificaathouder). Dit maatwerkadvies is uitgevoerdconform BRL 9500-02.
Ceftificoatnummer
BuildingLabel.com BV Vossebes 2 3892XV Zeewolde sKW21.9s00.002-L-2/ 07
Gebruiktesoftware Versieinterface Versierekenkern Rapportsjobloon
VABIEPA-W Stand-Alone 2.02(30Aug2010) 2.00(09-12-2009) versie1.8
Certificaathouder Adres
BuildingLabel.com
pagina4 van 35
Samenvatting De onderzochte woningheefthet energielabel E (El= 2,221. Hierbijstaateen A++ labelvoor een zeerenergiezuinige woningen een G-labelvoor een zeeronzuinigewoning.De Energie Index(El)is een nauwkeurigerweergavevan de energieprestatie van uw woning.Hoe kleinerde El, hoe beter uw woning presteert.
Om de huidigestaatvan de woningte verbeteren,kunt u één of meerderevan de pakkettenmet maatregelen onderstaande uitvoeren.U kunt uw keuzeafwegenop basisvan investering,terugverdientijd,energielabel, besparingop energiekosten en CO2-reductie.
- spouwmuur isoleren - kierdichting toepassen - vloernaisoleren - spouwmuur maatregelenwelke op zichzelfstaand isoleren - enkelglasvervangen zijn uit te voeren,aangevuldmet doorHR++glas - dakisoleren maatregelenop - kierdichting vervangrngsmomenten toepassen - vraaggestuurde ventilatie - vloernaisoleren maatregelen welkeop zichzelf staand - spouwmuur isoleren - kierdichting zijnuit te voeren,aangevuld met toepassen - zonneboiler zonneboiler toepassen - vloernaisoleren maatregelen welkeop zichzelf staand - spouwmuur isoleren - enkelglasvervangen zijnuit te voeren,aangevuld met doorHR++glas - dakisoleren maatregelen op vervangrngsmomenten en zonneboiler - kierdichting toepassen - zonneboiler toepassen - vraaggestu urdeventilatie - vloernaisoleren maatregelen welkeop zichzelf staand spouwmuur isoleren zijnuit te voeren,aangevuld met P.V. - kierdichting toepassen - pvcellentoepassen cellen(elektra) - vloernaisoleren maatregelen welkeop zichzelf staand - spouwmuur isoleren - enkelglasvervangen zijnuit te voeren,aangevuld met glas doorHR++ - dakisoleren maatregelen op vervangingsmomenten en P.V.cellen - kierdichting toepassen - zonneboiler (elektraopwekking) toepassen - vraaggestu urdeventilatie - vloernaisoleren maatregelen welkeop zichzelf staand zijnuit te voeren.
Uitgebreid pakket
Bosispokket met zonneboiler
Uitgebreid pakket met zonneboiler
Basispakketmet P.V.cellen
Uitgebreidpakket met P.V. cellen
12.001 21.027
L4,8
Basisoakket met zonneboiler
16.2L7
Uitgebreidpokketmet zonneboiler
25.243
L7.3 2L,8
Bosispakket
Uitgebreidpokket
Basispakketmet P.V. cellen
16.585
pakketmet P.V. Uitgebreid cellen
25.243
20,4
t7,7 21,8
31,3 4t,2 36,2
c
46,1
B
35,2
c
46,L
B
B
c
pagina5 van36
In dit rapportleestu meeroverdezeonderwerpen.
p a g i n a6 v a n 3 6
L Beschrijving vande wonÍngin de huidigesituatie In dit hoofdstukwordt een gedetailleerdebeschrijving gegevenvan de onderzochtewoning.
1.1 Algemenegegevens 6711AW Ede
Hetdaktypeen woningtypekanom technische redenenafwijkenvandatgenewat in het normalespraakgebruik van toepassing zouzijngeweest.
gegevens Onderstaande hebbenbetrekkingop de huidigebewonersen hun gedrag.Deze waardenhebbengeeninvloedop de bouwkundige en installatietechnische kwaliteitvan de woning,maarhebbenwel invloedop het energieverbruik.
L.2 Bouwkundige eigenschappen 1.2.1 Luchtdichtheidvon de woning Kierdichting zorgtvoor een betereluchtdichtheid van een woning.Hierdoorontsnaptminder warmte ongewenstuit de woning,met lagerestookkostenals resultaat.
pagina7 van 36
1.2.2 Bouwkundigeconstructies Met een constructiewordt een onderdeelvanhet isolerende Jasje'vande woningbedoeld. Bijvoorbeeld een gevel,een vloerof een deur.In de woningkomende volgendete onderscheiden typen constructies voor:
Spouwmuur P l a td a k Beganegrondvloer Raamenkelglas R a a md u b b e lg l a s
Gevel Plat/hellenddak
0.34 2,50
Vloer
0,15
Paneel
Raam Raam Paneel
2,OO
Deur
Deur
0,12
e.i.l.met voorzetraam
Raam Raam Raam Gevel
glazenbouwsteen eg. + voorzetraam zijwangdakkapel Onverwarmdezolder hellenddak isolatieonbekend hellenddak ongeisoleerd hellenddak seisoleerd.
80 70
2,90 2,90 2,90
70 70 70
0.36
Onverwarmde zolder Plat/hellenddak Plat/hellenddak Plat/hellenddak
5,20 2,90
0,85 1,30 0,39 2.50
gedaan: In de woningzijnvoor het energielabel de volgendevaststellingen
P l a td a k
Geenisolatie lsolatiedikte onbekend
Spouw Bouwperiode >=L992
Beqanegrondvloer R a a me n k e le l a s
Geenisolatie Hout of kunststof
Enkelelas
Raamdubbelslas
Houtof kunststof
Dubbelglas
Paneel
lsolatieonbekend
Bouwperiode 1988-1992
Deur glazenbouwsteen
Deur Houtof kunststof Houtof kunststof
eg. + voorzetraam ziiwansdakkapel h e l l e n dd a k i s o l a t i eo n b e k e n d
Hout of kunststof Geenisolatie lsolatieonbekend
Voorzetraam Spouw Bouwperiode 1975-1983
hellenddak oneeisoleerd hellenddak geisoleerd.
Geenisolatie lsolatieonbekend
Spouw Bouwperiode >=1992
Spouwmuur
e.i.l.met voorzetraam
Voorzetraam
Voorzetraam
is de thermischeweerstandvan een constructie. Uitleg:De Rc-waarde Hoehogerdeze werking.De U-waardeis de warmtegeleidingcoëfficiënt, waarde,hoe beterde isolerende
pagina8 van 36
dezewordtgebruiktvoorramenof onverwarmde zolders. Hoehogerdezewaarde,hoe werking.Vooreenconstructie slechterde isolerende moetofwelde Rc-waarde ofwelde Uwaardebekendzijn.DeZTA-waarde staatvoorhet percentage zonlichtdat doorhet raam kanbinnentreden. genoemde Dehierboven typenconstructies komenalsvolgtin de woningvoor:
Platdak
9,8
(Noord) e.i.l.metvoorzetraam Raamdubbelelas(Noord)
8,5 2,3
glazenbouwsteen(Noord)
1,1 7,4
(Noord) eg.+ voorzetraam Deur Raamenkelslas(Oost) Raamdubbelelas(Zuid) (Zuid) Raamenkelelas Paneel
Raamdubbelslas(West) Raamenkelslas(West) Raamdubbelelas(Oost) Raamenkelelas(Zuid) ziiwangdakkapel P l a td a k
L3,t 3,6 LI,L 1,5
2,8 9,5 4,4
2,2 0,6 0,8
Platdak Buitenlucht g.i.l.metvoorzetraam Buitenlucht Raamdubbelslas Buitenlucht glazenbouwsteen Buitenlucht eg. + voorzetraam Buitenlucht Deur Buitenlucht Raamenkelglas Buitenlucht Raamdubbelelas Buitenlucht Raamenkelslas Buitenlucht Paneel Buitenlucht Raamdubbelelas Buitenlucht Raamenkelelas Buitenlucht Raamdubbelelas Buitenlucht Raamenkelglas Buitenlucht ziiwansdakkapel Buitenlucht
1,6 L24,6
Platdak
vloer bovenkelder
40,0 L62,6 29,5
Onverwarmde zolder Spouwmuur grondvloer Begane
Buitenlucht Buitenlucht Onverwarmde ruimte
hellenddak isolatieonbekend
37,6
hellenddak isolatie onbekend
Buitenlucht
hellenddak geisoleerd.
hellenddaknietgeisoleerd
40,2 55,4
hellenddakeeisoleerd.Buitenlucht hellend dak Buitenlucht onseisoleerd
hellenddak eeisoleerd.(earase)
64,9
hellenddak seisoleerd. Buitenlucht
grondvloer Begane bovenkruipr. zolder Onverwarmde Soouwmuur
grondvloer Begane
Noord
Noord Noord
Noord Oost Tuid Zuid West West Oost Zuid
Buitenlucht Grondof kruioruimte
1.2.3 Serreen/ofbalkonafdichting In de woningis de volgendeserreof balkonafdichting aanwezig:
pagina9 van 36
1.3 lnstallatietechnische eigenschappen Indiener meerdereventilatiesystemen, warmte-opwekkers of warmtapwaterbereiders in de woning aanwezigzijn, is alleenhet systeemvastgelegddat het meestbepalendis voor het van dezewoning.Bepaalde energieverbruik technische onderdelenin de woningkunnen installatiebeschrijving. daardoormogelijkniet zichtbaarzijnin de onderstaande 1.3.7 Ventilatie De woningheeftde volgendevoorzieningen voor ventilatie:
voor badkamerLokaleventilatoren of toiletafzuiging diewordeningeschakeld met de lichtschakelaar wordengerekendals natuurlijke ventilatie. Indiener meerdere ventilatiesystemen in de woningaanwezig zijntreft u hieralleenhetsysteem aan isvooruw energieverbruik. dathetmeestbepalend
1.3.2 Ruimteverwarming van de woningzieter alsvolgtuit: De verwarmingsinstallatie
voorverwarming in de woningaanwezig zijntreft u hieralleende opwekker Indiener meerdere opwekkers aandiehet isvooruw energieverbruik. meestbepalend
L.3.3 Wormtopwoterbereiding voorwarmtapwater: voorziening Dewoningheeftde volgende
pagina10 van 36
voorbadkamerLokaleventilatoren of toiletafzuiging diewordeningeschakeld met de lichtschakelaar wordengerekendals natuurlijke ventilatie.
1-.3.4 Toepossingvonzonne-energie (zonnewarmteenlof zonne-elektriciteit) fn de woningwordt zonne-energie als volgt benut:
t.4 Binnenmilieu en comfort woningzijndevolgende In de onderzochte aandachtspunten te noementen aanzien vanhet (gezondheid) binnenmilieu en hetwooncomfort: o
Er zijnzichtbarevochtproblemen in de kelder,maardezehebbengeenrelatiemet hetbinnenmilieu
pagina11 van 36
vande woningin de huidigesituatie 2 Energieverbruik 2.t Hetenergielabel U bent wettelijkverplichtom, bij verkoopof verhuurvan de woning,een energielabel te Dezewoningheefthet volgendeenergielabel: overleggen.
2 6 6 . 3 1 8M J ( 8 7 7 , 1 M J / m - Vloerisolatie(of verbetering) - Dakisolatie (of verbetering) - Gevelisolatie (of verbetering) - HRbeglazingplaatsen - Zonneboiler HierbijstaateenA++labelvooreenzeerenergiezuinige woningen eenG-label vooreenzeeronzuinige woning.DeEnergie weergave vandeenergieprestatie vanuw woning.Hoekleinerde El,hoebeteruw woning Index(El)iseennauwkeuriger presteert. Letop,dit rapportisgeenenergielabel en ookgeenvervanging voorhetenergielabel.
heeftu ook een energielabel Bij dit maatwerkadvies ontvangen.U kunt uw energielabel Klikin de menubalkop 'certificaat opvragen'en voer het controlerenvia www.ep-online.nl. (zie van uw energielabel in certificaatnummer de bovenstaande tabelvoor uw 9-cijferige certificaatnummer).
energieverbruik 2.2 Hetberekende is het energieverbruik voor uw woningberekend. Met behulpvan een computerapplicatie woonsituatie(aantal Hierbijis zo goedals mogelijkrekeninggehoudenmet uw persoonlijke verlichtingen ventilatie). Omdathet energieverbruik door bewoners,binnentemperaturen, jaar gemiddeld per verschilt, is van daarbij uitgegaan een klimaatjaar. weersinvloeden
Verworming Tapwoter
2.561 686
0 0
Hulpeneroie Verlichtinq PV Totaal
0 0 0 3.247
573
L.822 0 2.395
0 0 0 0 0 0
90.067
24.1t4 5.290 16.818
0 136.288
7.134
(gas, is een maatdie onafhankelijk is van de energiedrager Het primaireenergieverbruik zodat de deelposten met elkaar vergeleken kunnen worden. In elektriciteitof warmte), tegenoverelkaargezet.Hierbijis de winstvan diagramzijnde deelposten onderstaand z o n n e p a n e l e(nP V - p a n e l enni)e tm e e g e r e k e n d .
pagina12 van 36
Verdelingdeelposten
rverwarming rtapwater : hulpenergie r verlichting
voor ruimteverwarmingis afhankelijkvan de verwarmingsinstallatie Het energieverbruik (opwekker,transporten afgifte)en van de warmtevraagvan de woning.De warmtevraag van de woningwordt bepaalddoor positieveen negatievewarmtestromen.Om energiete besparenkunt u met behulpvan onderstaanddiagramefficiëntmaatregelentreffen.
pagina13 van 36
rmtestromenvoor ruimteveruíarming -1
1l
tl
I
iI
t dooróerre I I I
I
I
doorrdmen
i
20000looooo
-Boooo_60000 -40000
_2OOOO
2.3 Werkelijkgasverbruik U heeft,voorafgaandeaan het onderzoek,geengasverbruikkunnenopgeven.In onderstaandschemais het werkelijkegasverbruikvan de woningdoor de software Voorts berekend.Het deelverbruikvoor kokenis geschataan de handvan de gezinsgrootte. voor tapwaterberekendaande handvan het type tapwaterinstallatie. is het deelverbruik
pagina14 van 36
klimaatjaar met eenbepaaldgemiddeld In de EPAmethodewordtaltijdgerekend (testreferentiejaar zijn DeBilt).Omdathet klimaatvanhetjaarwaarinde meterstanden gemiddelde referentiejaar, zijnde resultaten van kanafwijkenvandievanhet opgegeven klimaatgegevens. met onderstaande ingengecorrigeerd dezebereken
Klimaotlocatie Aontaldooen Aontalarooddaqen
DeBilt 365 2.82t
pagina15van36
3 Energiebesparingsadvies vande toepasbaarheid 3.1 Beoordeling vanverbetermaatregelen In de onderstaande tabelzijnde meestdenkbareverbetermaatregelen beoordeeldm.b.t.de in uw woning.Indienis beslotende maatregelin het adviesop te nemen toepasbaarheid achterde maatregel. staatdit aangegeven
zieadviespakketten nietvantoe ketten zle
ketten
ketten niet kendop verzoek van zle ketten niet mogelijki.c.m. kket
AE
Kierdichtine verbeteren
niet moeeli
Toepassen vooruerwarming ventilatielucht d.m.v.serre niet van toe Toepassen vraaggestuurde ventilatie zte ketten gelijkstroomventi Toepassen latorin ventilatiesysteem niet
kket
VRof HR(combi)CV-ketel Plaatsen
reedsvoldoendekwaliteitaa
Toepassen warm elektrische
niet
kendop verzoekvan
niet
kendop verzoekvan
door derden Gebruikmakenvan warmtelevering
Aanvoertemperatuur lagerinstellen dan55gr C Individuele bemeterins aanbre
niet niet nietvan reedsvoldoendekwaliteit
reedsvoldoende kwaliteita niet
van toe temperatuur Stookliineeregelde op radiatoren aanbrengen Thermostaatkranen
reedsvoldoende kwaliteit reedsvoldoende kwaliteit
Waterzijdiginregeling
reedsvoldoendekwaliteitaanwezig
pparaatwarmtapwaterbereid ingtoepassennietvan ssing Doorstrooma toepassen is reedsaan warmtapwaterbereiding Voorraadvat toepassen Gasboiler
niet vantoepa
toepassen Warmtepompboiler
niet doorgerekend verzoekvan
rendedouchekop toepassen Waterbespa
niet niet is reedsaan
zonneboiler Toepassen
ziead
zonneboilercombi Toepassen
niet
ToeoassenPV-cellen
zte a
pagina16 van 36
rach
pakketten 3.2 Overzichtvan de geadviseerde In onderstaand overzichtvindt u de omschrijving van de door uw adviseuropgestelde pakketten.Eenpakketbestaatuit een of meerderemaatregelen, die een energetische verbeteringen/ofeen comfortverbetering voor uw woningopleveren.In de bijlagenworden de maatregelen uitgebreidbeschreven en wordenook de voor-en nadelentoegelicht. U treft in dit rapportminimaaltwee adviespakketten aan.Bijelk adviespakket staat gevolgen beschrevenwaar het pakketbetrekkingop heeft en wat daarvande energetische zijn.
- spouwmuur isoleren - kierdichting toepassen - vloernaisoleren maatregelen welkeop zichzelf staand - spouwmuur isoleren - enkelglasvervangen zijnuit te voeren,aangevuld met doorHR++glas - dakisoleren maatregelen op - kierdichting vervangingsmomenten toepassen - vraaggestuurde ventilatie - vloernaisoleren maatregelen welkeop zichzelf staand - spouwmuur isoleren - kierdichting zijnuit te voeren,aangevuld met toepassen - zonneboiler zonneboiler toepassen - vloernaisoleren maatregelen welkeop zichzelf staand - spouwmuur isoleren - enkelglasvervangen zijnuit te voeren,aangevuld met doorHR++glas maatregelen op dakisoleren vervangingsmomenten en zonneboiler - kierdichting toepassen - zonneboiler toepassen - vraaggestu urdeventilatie - vloernaisoleren maatregelen welkeop zichzelf isoleren staand - spouwmuur zijnuit te voeren,aangevuld met P.V. - kierdichting toepassen - pv cellentoepassen cellen(elektra) - vloernaisoleren maatregelen welkeop zichzelf isoleren staand - spouwmuur - enkelglasvervangen zijnuit te voeren,aangevuld met doorHR++glas - dakisoleren maatregelen op vervangingsmomenten en P.V.cellen - kierdichting toepassen - zonneboiler (elektraopwekking) toepassen - vraaggestu urdeventilatie - vloernaisoleren maatregelen welkeop zichzelf staand zijnuit te voeren.
Uitgebreid pokket
Bosispokket met zonneboi ler
Uitgebreidpokketmet zonneboiler
met P.V.cellen Basispokket
pakketmet P.V. Uitgebreid cellen
pagina17 van 36
Basispakketmet P.V. cellen
Uitgebreidpokketmet P.V. cellen
16.585 25.243
t7,7
35,2
c
2t,8
46,!
B
gevolgen 3.3 Financiële 3.3.1 Eenvoudigeterugverdientijd De terugverdientijdis een goedeindicatorvoor de financiëlegevolgenvan een investering.U ziet namelijkmeteenover hoeveeljaar u uw investering terug heeftverdiend.In 'eenvoudige pakketten diagramvindt u voor de de zogenaamde onderstaand Hierbijis geenrekeninggehoudenmet renteop investeringskosten en de terugverdientijd'. in de kostenvan energie. verandering
Brutoterugverdientijdper maatregelpakket Uitgebreidpakketmet P.V.cellen
rt
2't,84
Basispakketmet P.V.cellen Uitgebreidpakketmet zonneboiler
21,84
il
Basispakketmet zonneboiler | -1
,r,ro
I
Uitgebreidpakket i
b..--
Basispakket
14,82
5to 15
20
2s
terugverdientijd[jaarl
pagina18 van 36
3.3.2 Terugverdientijd met renteen stijgingenergiekosten Naastde eenvoudige terugverdientijd, isookdeterugverdientijd berekend diewel rekening houdtmet rentekosten en verandering in kostenvanenergie.
Nettoterugverdientijdper maatregelpakket pakketmet P.V.celten Uitgebreid
jr
Basispakket metP.V.cellen
16,03
ïr ïr
pakketmetzonneboiler Uitgebreid
j
Basispakket metzonneboiler
llI
pakket Uitgebreid
18,15
ït
Basispakket
|,..' -È.--f____
0
15
20
terugverdientijd[iaar]
3.3.3 lnvesteringen Bijde berekening vande bovenstaande terugverdientijden is uitgegaan vande volgende doorde overheid gehanteerde als'standaard' investeringsgegevens. Basispokket Uitgebreidpakket Basispakket met zonneboiler Uitgebreidpakketmet zonneboiler Basispdkket met P.V.cellen Uitgebreid pakket met P.V. cellen
12.001 t6.217 25.243
0 0 0 0
12.001 2L.027 16.2L7 25.243
5,0 5,0 5,0 5,0
16.585 25.243
0 0
16.585 25.243
5,0 5,0
2LO27
pagina19van36
3.3.4 Energieprijzen van de terugverdientijden is uitgegaan van de volgendeenergieprijzen: Bijde berekening
Basispakket
o.67
Uitaebreid oakket Basispokket met zonneboiler
0,67 0,67 0,67
Uitgebreidpakketmet zonneboiler Bosisookket met P.V.cellen pokketmet P.V. Uitgebreid cellen
0,22 0,22 0.22
15,00 15,00 15,00 15,00
o,22
o,67
o,22
0,67
0,22
15,00 15,00
7.O
7,0 7,0 7,O 7,O
7,0
gevolgen 3.4 Energetische 3.4.7 Energielabel ln onderstaand diagramvindt u per pakketde nieuweenergieindex(El)met tussenhaakjes energielabel. het bijbehorende
Energie-indexper maatregelpakket Uitgebreidpakketmet P.V.cellen(B)
1,08
Basispakket metP.V.cellen(C) i
f ,eO
I
Uitgebreidpakketmet zonneboiler(B)
fr,oa
Basispakketmet zonneboiler(C)
1,36
Uitgebreidpakket(B) (C) Basispakket
1,41
Huidig(E) ï
2,22
".---r--.--h-------*
ool
oo1
oor=--;i]\oo2
oo3
energie-index[-]
pagina20 van 36
3.4.2 Energiebesparing onderstaand diagramtoont u hoeveelprocentde pakketten jaarlijksaanenergiebesparen. Hierbijis rekening gehouden metde manierwaaropu dewoninggebruikt.
Energiebesparing per maatregelpakket pakketmet p.V.cellen I Uitgebreid
j
46,09
I
Basispakket met p.V.cellen i I pakketmetzonneboiterI Uitgebreid
li
46,09
Basispakket metzonneboilerI
I
Uitgebreid pakket I J
20
---l=-=_ 30
besparinglololiaarl
3.4.3 Energiebesporing perenergiedrager Tot slottreft u in de onderstaande tabeleenoverzicht aanvande energetische besparingen voorde verschillende energiedragers (elektriciteit, gasen/ofwarmtelevering).
Huidig
Bosispokket Uitgebreid pakket
Bosispokket met zonneboiler Uitgebreidpakketmet zonneboiler Basispokket met P.V.cellen Uitgebreidpokketmet p.V. cellen
3.247 2.033
2.395 2.395 3.124 2.395 3.L24
0 0 0 0 0
4.975 4.362 4.639
2.033
1.818
L269
3.L24
0 0
4.648 4.O27
1.458 1.845
t.269
7.L34
4.O27
pagina21 van36
Bosispokket
37,4
Uitgebreid pakket
55.1
Basispokket met zonneboiler Uitgebreidpokketmet zonneboiler Basispakketmet P.V. cellen
Uitgebreidpokketmet p.V. cellen
60,9
0,0 -30,4 0,0 -30,4
0,0 0,0 0,0 0,0
37,4 60,9
24,7
-30,4
0,0 0,0
43,2
30,3 38,9
35,0 43,6 34,8
43,6
3.5 Gevolgen voor het binnenmilieu en wooncomfortten gevolgevan de adviesmaatregelen
Hetin dit rapportbeschreven adviesheefteenpositieve invloedop het wooncomfort. Eronstaatmeercomfortdoorisolatievanongei'soleerde delenvande woning. Hetin dit rapportbeschreven adviesheefteenpositieve invloedop het binnenmilieu (gezondheid). Doorisolatie vanongeisoleerde delenen aanbrengen vanconstante ventilatie, zalde vochthuishouding betergeregeld kunnenworden Waarschuwing: het nietvolledigof gelijktijdig uitvoerenvaneenvande adviespakketten kan mogelijknegatieve gevolgen hebbenvoor: . Hetthermischcomfort o Dekwaliteitvanluchtverversing in uw woning ' Dekwaliteitvandetoevoervanverbrandingslucht en de afuoervanrook . Dekansop condensatie op en in constructies Raadpleeg daarombij gefaseerde uitvoering voorafuw EpAadviseur, aannemer of installateur.
pagina22van36
4 Conclusie en aanbevelingen In dit maatwerkadvies kuntu lezenof het vooruw woningmet daarinu alsbewonerzinvolis om investeringen te doenin energiebesparende maatregelen. Wij hebbeneenaantalpakketten samengesteld zodatu kuntziendat er op eeneenvoudige manierreedseenbehoorlijke besparing mogelijkis,welkenoguitgebreid kanwordendoor gebruikvanzonneenergie. Tevenszaldoorde maatregelen eencomfortabelere woning gerealiseerd worden. Hetverdientaanbeveling om de geadviseerde maatregelen verderte latenonderzoeken doorhet opvragen vanoffertes.Voormeerinformatiekuntu bijvoorbeeld kijkenop www.meermetm inder.nl.
pagina23van36
BijlageI
Niet-energetische aandachtspu nten
Binnenklimaaten gezondheid Schimmelplekken op wanden Wees attent op schimmelplekkenop de binnenzijdevan de buitengevels.Schimmelgroeidoet zichvaak voor in hoeken aan de boven- of onderzijdevan buitengevels.Als dit optreedt, is de woning wellicht vochttechnischmatig van kwaliteit (koudebruggen,vocht uit kruipruimte of slechteventilatie-voorzieningen).Ook kan het zijn dat het bewonersgedrageen rol speelt,doordat de ventilatie- openingen zijn afgeplaktof de mechanischeafzuigingregelmatigwordt uitgezet.Eenandere mogelijkheidis een verhoogdevochtproductiedoor de aanwezigheidvan een keukengeiserzonder rookgasafvoer.Waar de oorzaakvan vochtproblemenpreciesligt, is niet altijd direct duidelijk. Vaak is dit pas na een fysischonderzoekgoed vast te stellen. Bij het treffen van maatregelendient men rekeningte houden met eventuelevochtproblemen.Dit geldt met name voor de energiebesparendemaatregelendie indirect de ventilatie beperken.Hieraanklevenrisico'svooral wanneer er al vochtproblemenaanwezig zijn. Dat zelfdegeldt voor isolatiemaatregelenwaardoor koudebrugeffectenworden versterkt. Schimmelplekkenin de badkomer op binnenwonden en plofond Schimmelplekkenin de badkamerop binnenwandenen plafond vormen een probleem apart. De oorzaakligt vaak in een combinatie van te weinig stoken,gebrekkigeventilatie en een schimmelgevoelige afwerklaagop wanden en plafond. Het aanbrengenvan betere ventilatie en verwarming in de ruimte kan de situatie in veel gevallenverbeteren. Vochtproblemen Veel vochtproblemenworden veroorzaaktdoor de matige werking van het ventilatiesysteem.De volgendepunten zijn daarbij van belang: c Ziin er bij natuurlijkeventilatie en mechanischeafzuigingvoldoendevoorzieningen(klepraampjesen ventilatieroosters)in de gevelsaanwezigvoor de toevoer van buitenlucht. Levertgebruik van deze voorzieningennaar verwachtingtochtklachtenop, dan kan niet veruacht worden dat bewoners de toevoerroostersvoldoendegebruiken. c Tijn er natuurlijkeafuoerkanalenaanwezigen zijn de openingenniet dichtgezetofvervuild. o Werkt, indien aanwezig,de mechanischeafzuigingop een goede manier (een afzuigkapals enigevoorzieningis geen volwaardigeafzuiging). Als het ventilatiesysteemslechtwerkt, is dit een risicofactorvoor de maatregelendie als neveneffecthebben dat de ventilatie afneemt. Daardoorkunnen vochtproblemenontstaan en door onvoldoendeventilatie zal ook de luchtkwaliteitin de woning afnemen. Rdmen met enkel alas Het is mogelijk dat ramen voorzienvan enkel glaseen onbehaaglijkesituatie opleverendoor koudeval.De kansop comfortklachtenwordt groter naarmate ramen hoger zijn (oude huizen)of het ontbreken van een onder het raam geplaatsteradiator (ofgereduceerd is door bijvoorbeeldeen brede vensterbank).In dat geval is dus nadrukkelijkverbeteringte verwachtenvan isolerendebeglazing.Indien er ook dubbele beglazing. sprakevan geluidsoverlastvan buiten, kan gedachtworden aan geluidsisolerende
-
Koude von de vloer Klachtenover koude van de vloer zijn vaak terug te voeren op stroming van koudere lucht over de vloer. Als dit het geval is, heeft vloerisolatiegeen effect voor comforwerbetering.Bouwfysischonderzoekis nodig om de oorzaaken de oplossingvoor dergelijkeklachten vast te stellen. ODenverbrondinqstoestel Open verbrandingstoestellenmet slechteof soms ontbrekenderookgasafvoerhebbenveelaleen zeer nadeligeffect op de luchtkwaliteit. Het is van groot belangdergelijketoestellente vervangendoor energiezuinigegeslotentoestellen. Loden dri n kwdterlei di naen Lodendrinkwaterleidingenzijn schadelijkvoor de volksgezondheid.Het water dat door deze leidingenstroomt, kan lood bevatten. Dit is specifiekschadelijkvoor de gezondheidvan baby's. Ruimtebeslao aanpassingendient men rekeningte houden met de afmetingenen indelingvan de woning. ls er bijvoorbeeld Bij installatietechnische plaatsvoor een cv-ketelin de woning als er nu lokaleverwarming is. ls het mogelijkom kanalenaan te leggenvoor mechanischeafzuiging als dit gewenst is, of is er wellicht voldoende ruimte voor gebalanceerdeventilatie.Waar kunnenventilatorunitsgeplaatstworden en l e v e r td i t g e e ng e l u i d h i n d eor p ( m e t n a m e s ' n a c h t s ) .
Onderhoud Houten koziinen Houten kozijnenvormen een forse onderhoudspost.De staat van de kozijnenis een belangrijkgegevenbij de plaatsingvan isolerende beglazing.lmmers, de investeringenkunnen sterk afnemen wanneer het aanbrengenvan isolatieglassamenvaltmet onderhoudsactiviteiten. Oude cv-ketel De levensduurvan een ketel ligt veelaltussende í5 en 20 jaar. Wanneer een ketel ouder is dan 15 jaar is ketelvervangingzinvol. Dit levert
pagina24 van 36
n i e t a l l e e ne e n e n e r g i e b e s p a r i nogp m a a r m o g e l i j ko o k k o s t e n b e s p a r i n g ei nn h e t o n d e r h o u dv a n d e k e t e l .H e t b o u w j a a ri s a f t e l e z e no p het typeplaatjevan de ketel.
pagina25 van 36
Bijlagell Algemene aandachtspunten bij maatregelen Het uitvoeren van bouwkundigeen/of installatietechnische aanpassingen voor energiebesparendemaatregelenheeft veelalook nietenergetischeeffecten op een woning. De aard van deze effecten hangt in hoge mate af van de bouwfysischeen technischestaat van de betreffendewoning. Hieronderis een aandachtspuntenlijst opgenomen met mogelijkegevolgenvan energiebesparendemaatregelen. lndiv id ueIe won i noen en won in acomDlexen Energiebesparing is gerelateerdaan verschillendeaspectenvan een woning zoals: o binnenklimaat(warmte, vocht, ventilatie,installaties,licht, akoestieken comfort) . ruimte (bijvoorbeeldconstructieruimtevoor isolatie) . kosten(bijvoorbeeldstookkosten) . onderhoud(onderhoudsvoorzieningen) . esthetica(architectuur) o verhuurbaarheid(bedrijfseconomischbeleid,marktpositie) o wetgeving(welstand,bouw- en woningtoezicht,subsidie). Het is over het algemeenkostenbesparendom energiebesparendemaatregelente laten samenvallenmet onderhoudsactiviteiten. Woninqcomplexen Het kan in veel gevallenaantrekkelijkzijn energiebesparendemaatregelenin één keer voor een heel woningcomplexdoor te voeren. Wanneer dit niet mogelijk is, is het aan te bevelenom de maatregelente nemen op het moment dat er nieuwe huurders in een woning komen. Dit in verband met bijvoorbeeldde instemmingvan de huurder of de koppelingmet mutatieonderhoud. Energiebesparende maatregelenen onderhoud hebben een relatie met de verhuurbaarheidvan woningen.Aanpassingenaan een woning of complex - in relatie tot de verhuurbaarheid- is hoofdzakelijkgericht op de volgendeaspecten: 1. Verbeterenvan het uiterlijk van het complex Het uiterlijk van een woning of een complexwoningen kan verbeterd worden door kozijn-of puivervanging.Hierbij kunnen isolatieniveausverbeterd worden en kan aandachtworden geschonkenaan kierdichting.Ook de toepassingvan buitengevelisolatieof serreskan het aanzichtvan een complexaanzienlijkverbeteren. 2. Verbeterenvan de technischekwaliteit en comfort van de wonrng Om de technischekwaliteit en het comfort van de woning te verbeteren kan gedachtworden aan plaatsingvan isolerende beglazing,plaatsingvan geslotenverbrandingstoestellen, serresen een betere afstellingvan collectieveverwarmingssystemen. Verlagenvan de energielasten 3. Het hele scalaaan energiebesparendemaatregelenkomt in beeld als verlagingvan de energielastenhet doel is.
pagina26 van 36
Bijlagelll Aandachtspunten bij bouwkundige maatregelen lsoldtie olaemeen o lsolerendemaatregelenhebben invloed op de warmtestromen in een woning. Dezewarmtestromen beïnvloedenop hun beurt het binnenklimaat.De ventilatiestromenen de vochthuishoudingmaken ook deel uit van het binnenklimaat.Veranderingenin isolatie(en/of kierdichting)staandaarom niet op zichzelf,maar kunnen positieveof negatievenevenconsequentieshebben. De maatregelendienen altijd integraalbeoordeeldte worden. . In een Soed geïsoleerdewoning is het wellicht aantrekkelijkom ook het venryarmingstoestel aan te passenaan de'nieuwe, warmtebehoefte.De benodigdecapaciteitvan het verurarmingstoestel is immers gedaald(bijvoorbeeldstooklijnregelingen thermostaatkranenof een geheel nieuw verwarmingstoestel).Zie ook ISSOkleintje Warmteverliesvoor woningen. o lsolatiemaatregelen(vooraldie met mineralewol) kunnen soms de akoestischekwaliteit van een constructie/woning verbeteren. . Het is veelal kostenbesparendom het plaatsenvan isolatiete laten samenvallenmet het plegenvan onderhoud, bijvoorbeeld dakbedekkingvervangenbij het aanbrengenvan dakisolatieof schimmelop koudebruggeneliminerendoor buitengevelisolatie. Gevelisolotie(buiten ) Het aanbrengenvan isolatieaan de buitenzijdevan de gevel en deze voorzienvan een stoowaste afwerklaag(stukwerk,schroten, metselwerken dergelijke). Voordelen: . Het comfort van de woning Saat omhoo8 omdat de gevel aan de binnenzijdeminder koud wordt en omdat er minder warmte verloren gaat door kieren en naden. 'Warmtelekken' o zoalslateien boven het kozijnof betonvloerenworden ingepakten gerrsoleerd. Hierdoor daalt de kansop condensatieof neemt zelfs af tot nul. Schimmelgroeiaan de binnenzijdekan hierdoor verdwijnen. r De geluidsweringvan de gevel wordt beter. Door het dichten van de kieren en naden komt er minder geluid naar binnen. . De waterdichtheidvan de gevel kan verbeteren, . Het uiterlijk van de woning kan verbeteren. Aandachtspunten: o Zorg voor een Soededetailleringvan de waterafuoervoor hemelwater en van de ramen. Anders kan vervuilingoptreden. Laat de aannemer hieraanextra aandachtbesteden. o De isolatiemoet worden doorgetrokkentot tegen de kozijnen.Anders kunnen de kozijnenzich gaan manifesterenals warmtelekken. r Controleerof er nog genoe8ventilatie is. ls in iedere ruimte een ventilatievoorziening,een klepraamof afzuigingaanwezig?De k i e r e ne n n a d e nw o r d e n n a m e l i j kd i c h tg e m a a k . Gevelisolatie(soouwl Het aanbrengenvan isolatiein de ruimte (spouw)tussen de binnenmuur en de buitenmuur. Dit kunnen isolerendekorrels,vlokken of schuimenzijn die via boorgaten in het buitenbladvan de spouw worden ingespoten.Laatdezé maatregelaltijd uiwoeren ooor een gecertificeerd spouwmuur- isolatiebedrijf. Voordelen : . Het comfort van de woning gaat omhoog omdat de gevel aan de binnenzijdeminder koud wordt en omdat er minder warmte verloren gaat door kieren en naden. . De geluidweringvan de gevel wordt beter. Door het dichten van de kieren en naden komt er minder geluid naar binnen. A an d a c h t s o u n t e n : o De spouw mag niet te smal en niet te vervuild zijn. Dit kan alleen maar worden vastgestelddoor een gespecialiseerdbedrijf. Vraag altijd of het isolatiebedrijfeerst wil controlerenof de spouw geschiktis voor spouwmuurisolatie. I De buitengevelmoet 'damp-open' zijn. Dat bekent dat in de buitengevelgeen geglazuurdestenen of (bepaalde) strengpersstenenzijn gebruikt. Laatdit ook controlerendoor het isolatiebedrijf. . Constructiesdie door de isolatielaagheen steken kunnen soms een warmtelek vormen. Met als gevolg:condensatieaan de oppervlakteen schimmelvorming.Zorg in die gevallenvoor isolatievan de constructieaan de buitenzijde. o Controleerof er nog genoegventilatie is. ls in iedere ruimte een ventilatievoorziening,klepraamof afzuigingaanwezig?De k i e r e ne n n a d e nw o r d e n n a m e l i j kd i c h tg e m a a k . Gevelisoloti e (bi n nen ) Het aanbrengenvan isolatieaan de binnenzijdevan de gevel. Voordelen: o Het comfort van de woning gaat omhoog omdat de gevel aan de binnenzijdeminder koud wordt en omdat er minder warmte verloren gaat door kieren en naden. o De Seluidweringvan de gevel wordt beter. Door het dichten van de kieren en naden komt er minder geluid naar binnen. Aandachtspunten: . Brengtussende afwerkplaatof het binnen-stucwerken de isolatieeen dampremmendefolie aan. Als dit niet of onjuist gebeurt, kan in de gevelconstructieinwendigecondensatieontstaan,met alle (vocht)problemenvan dien.
pagina27 van36
. o o
Maak de buitengevelwaterafstotendof voorziede spouw van ventilatie.Anders kunnenvochtproblemenontstaan door vochtdoorslagvan buiten. Controleerof er nog genoegventilatie is. ls in iedere ruimte een ventilatievoorziening,klepraamof afzuigingaanwezig?De kieren en naden worden namelijk dicht gemaakt. Besefdat door het toepassenvan deze maatregelde binnenruimtekleiner wordt.
Do kisolati e bi nnen (hellend koud-dok) Het aanbrengenvan isolatieaan de binnenzijdevan het hellendedak. Voordelen: . Het comfort van de woning gaat omhoog omdat het dak aan de binnenzijdeminder koud wordt en omdat er minder warmte verloren gaat door kieren en naden. . De geluidweringvan het dak wordt beter. Door het dichten van de kieren en naden komt er minder geluid naar binnen. Aandachtspunten: . Brengtussen de afwerkplaat/plafonden de isolatieeen dampremmendefolie aan. Als dit niet of onjuist gebeurt, kan in de dakconstructieinwendigecondensatieontstaan,met mogelijk(vocht)problemenals gevolg. r Controleerof er nog genoegventilatie is. ls in iedere ruimte een klepraamof afzuigingaanwezig?De kieren en naden worden n a m e l i j kd i c h tg e m a a k t . o Besefwel dat door het toepassenvan deze maatregelde binnenruimtekleiner wordt. Buiten isolotie plot/hellend dak (wdrm-dak) Het aanbrengenvan isolatieaan de buitenzijdevan de constructie,waarna deze wordt voorzienvan dakbedekking(dakpannenof een n i e u w eb i t u m i n e u z el a a g ) . Voordelen: . Het comfort van de woning gaat omhoog omdat het dak aan de binnenzijdeminder koud wordt en omdat er minder warmte verloren gaat door kieren en naden. 'Warmtelekken'zoalsdakdoorvoerenen schoorstenenworden ingepakten geïsoleerd.Hierdoor o daalt de kansop condensatie of neemt zelfsaf tot nul. o De geluidweringkan beter worden, met name bij een hellenddak. Door het dichten van de kieren en naden komt er minder g e l u i dn a a rb i n n e n . Aandachtspunt: o Controleerbij het aanbrengenvan dakisolatieaan de buitenzijdeof er nog genoegventilatie is. ls in iedere ruimte een klepraam of afzuigingaanwezig?De kieren en naden worden immers dicht gemaakt. Plotdokisolotie bmae keerd) Het aanbrengenvan waterbestendigisolatiemateriaalop de bestaandedakbedekking.Op het isolatiemateriaalmoet een ballastlaag worden aangebrachtom tegen opwaaiente beschermen.Dezeconstructieheet ook wel'omgekeerd dak', Voordelen: . Het comfort van de woning gaat omhoog omdat het dak aan de binnenzijdeminder koud wordt. 'Warmtelekken'zoals o dakdoorvoerenen schoorstenenkunnen enigszinsworden aangepak. Aandachtspunt: r Let bij het aanbrengenvan de dakisolatieop de hoogte tot de dakrand (dakopstanden).Als deze gering wordt, kan lekkage ontstaan doordat regenwaterminder goed kan worden afgevoerd.Vraag de dakdekkerom advies. lsolotie zoldervloer Het aanbrengenvan isolatiein of op de vloer van de zolder.In dit geval hoeft het dak niet te worden geïsoleerd. Voordelen: . Door het toepassenvan zoldervloerisolatiegaat het comfort van de woning omhoog. Het plafond van de verdiepingonder de zolder wordt minder koud en er gaat minder warmte verloren door kieren en naden. Aandachtsounten: o De binnenruimte kan kleinerworden als de isolatieop de vloer wordt geplaatstin plaatsvan in de vloer. . Wanneer de zolder later als verwarmde ruimte wordt gebruikt, moet het dak alsnoggei'soleerdworden. . aanwezig?De Controleerof er nog genoegventilatie is. ls in iedere ruimte een ventilatievoorziening,een klepraamof aÊzuiging kieren en naden worden immers dichtgemaakt Beaone oron d vloerisoloti e (bovenziid e) Het isolerenvan de vloer aan de bovenzijdemet een harde (drukvaste)isolatieplaat. Voordelen: o Het comfort van de woning gaat omhoog. De kierenvan de vloer waardoor nu nog vocht en koude lucht de woning b i n n e n k o m e nw , o r d e nS e d i c h t . . Vloerisolatieaan de bovenzijdeis goed te combinerenmet het aanbrengenvan vloervenruarming.
pagina28 van 36
Aandachtspunten: . Denk aan de afwerkingvan de randenvan de vloer. Randenkunnen koud worden, waardoor schimmelkan ontstaan.Of dit een reëel gevaaris, hangt af van de aansluitingvan de vloer op de gevel en of dezegei'soleerdis.Vraag uw aannemerom advies. o Let op de hoogte van de vloer: verwijder de bovenstelaagvan de huidigevloer (om het niveauvan de vloer gelijk te houden) of maak de deuren korter, Beadne oron d vloerisolatie bnde rziid e) Het isolerenvan de vloer aan de onderzijdemet isolatieplaten,isolatieschuimof folie met luchtkussens. Voordelen: o Het comfort van de woning gaat omhoog. De kierenvan de vloer waardoor nu nog vocht en koude lucht de woning b i n n e n k o m e nw , o r d e ng e d i c h t . o D e r a n d e nv a n d e v l o e rw o r d e n m i n d e rk o u d .H i e r d o o rn e e m t d e k a n so p s c h i m m e a l f. . Het toepassenvan isolatieaan de onderzijdevergt geen ruimte in de woning of aanpassingvan deuren en kozijnen. Bodem isolotie Het bedekkenvan de bodem van de kruipruimte met een isolatielaag.Dezekan bestaanuit een waterbestendigeisolatieplaatof natuurlijk m a t e r i a a zl o a l ss c h e l p e n . Voordelen: r Het comfort van de woning gaat omhoog. Doordat de hoeveelheidvocht in de kruipruimte zal afnemen, komt er minder vocht i n d e w o n i n gv i a k i e r e ne n o p e n i n g e ni n d e v l o e r . o Deurenen kozijnenin de woning hoeven niet te worden aangepast. Aandachtspunt: . Let bij het aanbrengenvan de bodemisolatieop de afwerkingvan de randen van de vloer. Randenkunnen koud worden, waardoor schimmelkan ontstaan.Of dit een reëel gevaaris, hangt af van de aansluitingvan de vloer op de gevel en of deze gei'soleerdis. Vraag uw aannemerom advies. lsolerende bedlozino. deuren en koziinen A l g e m e e na a n d a c h t s p u nbt i j v e r n i e u w i n gv a n b e g l a z i n g : . Vernieuwingvan beglazingkan als aanleidinggebruikt worden om ook ventilatieroostersin het glas aan te brengen Voorzetroom Op het kozijn monteren van een extra (wegneembaar)raam voor het bestaande(enkele)glas. Voordelen: o Het comfort van de woning gaat omhoog omdat er geen koude lucht of straling meer van het raam afkomt en er nauwelijksnog condensatieoptreedt op het glas.Het comfort gaat verder omhoog doordat de ventilatieverliezendoor kieren en naden afnemen. Dit is met name het geval bij kozijnvervanging. o De geluidweringwordt beter doordat twee lagenglas beter isolerendan één en doordat minder geluid van buiten naar binnen komt door kieren en naden. Ook dit is met name het geval bij kozijnvervanging. A a n d a c h t s onut e n : . De voorzetramendienen afneembaarte zijn om het kozijnte onderhoudenen de ramen schoonte houden. o Controleerof er nog genoegventilatie is. ls in iedere ruimte een ventilatievoorziening,klepraamof aÊzuiging aanwezig?De kieren en naden worden immers dicht gemaakt. Dubbel glos Het vervangenvan het bestaande(enkele)glasdoor dubbel glas.Hierbij kan alleen het glasworden vervangenof het glasinclusiefkozijn. Dit is afhankelijkvan het feit of uw kozijnenaan vervangingtoe zijn. Voordelen: o Het comfort van de woning gaat omhoog omdat er geen koude lucht of straling meer van het raam afkomt en er nauwelijksnog condensatieoptreedt op het glas.Het comfort gaat verder omhoog doordat de ventilatieverliezendoor kieren en naden afnemen. Dit is met name het geval bij kozijnvervangin8. o D e g e l u i d w e r i n gw o r d t b e t e r d o o r d a td u b b e lg l a sb e t e r i s o l e e r td a n e n k e lg l a se n d o o r d a tm i n d e rg e l u i dv a n b u i t e n n a a r b i n n e n komt door kieren en naden.Ook dit is met name het geval bij kozijnvervanging. Aandachtspunten: o Controleerof er nog genoegventilatie is. ls in iedere ruimte een ventilatievoorziening,klepraamof alzuigingaanwezig?De k i e r e ne n n a d e nw o r d e n n a m e l i j kd i c h tg e m a a k t . o Controleerde staat en de dikte van de kozijnen.Dit bepaalt of dubbel glas in het bestaandekozijn past. In overleg met de glaszetterkan worden bepaaldhoe het glas het beste kan worden aangebrachten wat de gevolgenzijn voor het uiterlijkvan de wonrng, HR-qlos Het vervangenvan het bestaande(enkele)glasdoor Hoog Rendement(HR)-glas.Hierbij kan alleen het glasworden vervangenof het glas inclusiefkozijn. Dit is afhankelijkvan het feit of uw kozijnenaan vervangingtoe zijn.
pagina29 van 36
Voordelen: . Het comfort van de woning Baat omhoog omdat er geen koude lucht of straling meer van het raam afkomt en er nauwelijksnog condensatieoptreedt op het glas.Het comfort gaat verder omhoog doordat de ventilatieverliezendoor kieren en naden afnemen. Dit is met name het geval bij kozijnvervanging. . De geluidweringwordt beter doordat HR-glasbeter isoleertdan enkel glasen doordat minder geluid van buiten naar binnen komt door kieren en naden.Ook dit is met name het geval bij kozijnvervanging. Aandachtsounten: o Controleerof er nog genoegventilatie is. ls in iedere ruimte een ventilatievoorziening,klepraamof afzuigingaanwezig?De kieren en naden worden namelijkdicht gemaakt. o Controleerde staat en de dikte van de kozijnen.Dit bepaalt of dubbel glas in de bestaandekozijn past. In overleg met de glaszetterkan worden bepaaldhoe het glas het beste kan worden aangebrachten wat de gevolgenzijn voor het uiterlijk van de wonrng. HR+olos Het vervangenvan het bestaande(enkele)glasdoor Hoog Rendement+ (HR+)glas.Hierbij kan alleen het glasworden vervangenof het glas inclusiefkozijn. Dit is afhankelijkvan het feit of uw kozijnenaan vervangingtoe zijn. Voordelen: . Het comfort van de woning gaat omhoog omdat er geen koude lucht of straling meer van het raam afkomt en er nauwelijksnog condensatieoptreedt op het glas.Het comfort gaat verder omhoog doordat de ventilatieverliezendoor kieren en naden afnemen. Dit is met name het geval bij kozijnvervanging. . De geluidweringwordt beter doordat HR+glasbeter isoleertdan enkel glasen doordat minder geluid van buiten naar binnen komt door kieren en naden. Ook dit is met name het geval bij kozijnvervanging. Aandachtsounten: r Controleerof er nog genoegventilatie is. ls in iedere ruimte een ventilatievoorziening,klepraamof afzuigingaanwezig?De k i e r e ne n n a d e nw o r d e n n a m e l i j kd i c h tg e m a a k t . o Controleerde staat en de dikte van de kozijnen.Dit bepaaltof HR+glasin de bestaandekozijn past. In overleg met de glaszetter kan worden bepaaldhoe het glas het beste kan worden aangebrachten wat de gevolgenzijn voor het uiterlijk van de woning. HR++alos Het vervangenvan het bestaande(enkele)glasdoor Hoog Rendement++ (HR++)glas. Ofwel alleen het glaswordt vervangen,of het glas inclusiefkozijn. Dezeoverwegingis afhankelijkvan het feit of uw kozijnenaan vervangingtoe zijn. Voordelen: o Het comfort van de woning gaat omhoog omdat er geen koude lucht of straling meer van het raam afkomt en er nauwelijksnog condensatieoptreedt op het glas.Het comfort gaat verder omhoog doordat de ventilatieverliezendoor kieren en naden afnemen. Dit is met name het geval bij kozijnvervanging. o De geluidweringwordt beter doordat HR++glasbeter isoleertdan enkel glasen doordat minder geluid van buiten naar binnen komt door kieren en naden.Ook dit is met name het geval bij kozijnvervanging. A a n d a c h t s pnut e n : o Controleerof er nog genoegventilatie is. ls in iedere ruimte een ventilatievoorziening,klepraamof afzuigingaanwezig?De k i e r e ne n n a d e nw o r d e n n a m e l i j kd i c h tg e m a a k . . Controleerde staat en dikte van de kozijnen.Dit bepaalt of HR++glasin het bestaandekozijn past. In overleg met de glaszetteÍ kan worden bepaaldhoe het glas het beste kan worden aangebrachten wat de gevolgenzijn voor het uiterlijk van de woning. o Het is mogelijk dat er bij heldere nachtencondensaan de buitenzijdeop het glas ontstaat. Dezeverdampt echter wanneer de zon gaat schijnenof wanneer de ruimte weer wordt verwarmd. Deurisolotie Het vervangenvan de bestaandedeur door een geïsoleerdedeur. Hierbij kan alleende deur worden vervangenof de deur inclusiefkozijn. Dit is afhankelijkvan het feit of uw kozijn aan vervangingtoe is. Voordelen: o Het comfort van de woning gaat omhoog omdat er minder warmte verloren gaat door kieren en naden. Dit is met name het geval bij kozijnvervanging. o D e g e l u i d w e r i n gv a n d e d e u r w o r d t b e t e r .D o o r h e t d i c h t e nv a n d e k i e r e ne n n a d e nk o m t e r m i n d e rg e l u i dn a a rb i n n e n .O o k d i t is met name het geval bij kozijnvervanging. A an d a c h t s p u n t e n : . Controleerof er nog genoegventilatie is. ls in iedere ruimte een ventilatievoorziening,klepraamof afzuigingaanwezig?De kieren en náden worden namelijkdicht gemaakt. . Een gei'soleerdedeur is vooral zinvol als ook de rest van de woning kierdichten geïsoleerdis. Kierdichtino Het dichten van kieren en naden van de woning. Dezekomen voor bij de aansluitingenvan kozijnenop muren maar ook bij aansluitingen tussen bouwdelen onderling,bijvoorbeeldtussende gevel en de dakaansluiting.
pagina30 van 36
Voordelen: o Hetcomfortkanomhooggaandoordatongecontroleerde ventilatieverliezen door kierenen nadenafnemen. . Hetcomfortkannogverderomhooggaanalshet kierenen nadenbetreftdie aande kruipruimtegrenzen.Dit voorkomtdat vochtigeluchtde woningbinnenkomt. o Degeluidswering vande woningkanomhooggaandoordatgeluidnietmeerzo makkelijk naarbinnenkankomen. Aandachtspunt: o Letbij het dichtenvan kierenop de ventilatie.ls in iedereruimteeenventilatievoorziening, klepraamof aÊuigingaanwezig?De kierenen nadenwordennamelijkdichtgemaakt. Zowordtde natuurlijke ventilatie(doorde kieren)vervangen door ventilatie.Dit is extrabelangrijkalser eenvochtigekruipruimteis en de vloer niet dampdichtis. kunstmatige(regelbare)
pagina31 van36
BijlagelVAandachtspunten bij installatietechnische maatregelen M echd nische Iuchtofzuia ina Het aanbrengenvan roostersof openingenin de gevel (voor de toevoer van ventilatielucht)en een ventilator die via kanalende lucht uit de badkamer,toilet en keuken afzuigt. Voordelen: o Een hogere luchtkwaliteitin uw woning, wat aangenaamén gezondis. o Afvoer van overtolligvocht, wat de kansop schimmelsen huisstofmijtbeperk. 's . Ventilatie in de zomermaanden nachtsdraagt bij aan koelingvan de woning. Aandachtspunten: . Het goed inregelenvan het systeemom tochtklachtente voorkomen. o Het kierdicht maken van de vloer met de kruipruimte,om te voorkomen dat de mechanischeventilatie vochtige lucht vanuit de o . .
kruipruimte in de woning zuigt. Bij de aanwezigheidvan een open toestel of een open haard moet gekekenworden of er voldoendeverse lucht aanwezigis voor de verbranding,en of de verbrandingsluchtvia de daarvoor bedoeldekanalenen roostersde ruimte kan verlaten. ZorEer bij het schoonmakenvan de ventilatorenvoor dat de ventilatoren niet ontregeld raken. De ventilatoren moeten altijd goed worden teruggeplaatst. In een ruimte met een open haard, houtkachelof ander open verbrandingstoestelmoet voldoende luchttoevoergegarandeerd blijven. Er mag geen onderdruk in de woning ontstaanomdat in dat geval de kans bestaatdat een schoorsteenkanaal als luchttoevoerkanaalgaat optreden
Gebolanceerde venti loti e met wormteteruaw i nnina in woonkamer en slaapkameren het aanbrengenvan afzuigvoorzieningen Het aanbrengenvan inblaasvoorzieningen in de badkamer,toilet en keuken.Eenventilator zorgt ervoor dat de toevoerluchtin balansis met de af te zuigenlucht. Dezeinstallatiewordt extra energiezuinig in combinatie met warmteterugwinninBuit de ventilatielucht.Eenwarmtewisselaaronttrekt dan warmte uit de af te voeren lucht en verwarmt hiermee de aan te voeren lucht oo. Voordelen: . Een hogere luchtkwaliteitin uw woning, wat aangenaamén gezondis. o Afvoer van overtolligvocht, wat de kansop schimmelsen huisstofmijtbeperkt. . Inblazenvan verse lucht op een hogeretemperatuur. r Controleop de luchtstromen,waardoor de kansop tochtklachtenafneemt. 's . Ventilatie in de zomermaanden nachtsdraagt bij aan koelingvan de woning. . Combinatiemet een warmteterugwin-unitbespaartextra energre, Aandachtspunten: o De woning moet eerst kierdichtworden gemaak omdat andersgeen balanskan worden gerealiseerdtussen de toevoer en de afuoervan lucht. Bovendientreedt door kieren onnodig energieverliesop. o Bij de aanwezigheidvan een open toestel of een open haard moet gekekenworden of er voldoendeverse lucht aanwezigis voor verbrandingen of de verbrandingsluchtvia de daarvoor bedoelde kanalenen roostersde ruimte kan verlaten. o Hang de ventilatorentrillingsvrijop om geluidsklachtente voorkomen.Somszijn geluidsdempersnodig. o De ventilatoren moeten altijd op een minimale stand draaienom een minimale verversingte garanderen.Ze mogen dus nooit worden uitgezet. o Voor gebalanceerdeventilatie moeten nogal wat kanalenworden aangebracht.Overlegmet uw installateur. v ro oggestuud e venti Iati e Het aanbrengenvan roostersin de gevel (om ventilatieluchtaan te zuigen)en een ventilator die via kanalenlucht uit de badkamer,toilet en keuken afzuigt.Via sensorendie de luchtkwaliteitmeet, worden de roosteropeningenen de capaciteitvan de ventilatorengestuurd. Voordelen: o Een hogere luchtkwaliteitin uw woning, wat aangenaamén gezondis. o Afuoer van overtolligvocht, wat de kansop schimmelsen huisstofmijtbeperkt. . V e n t i l a t i ei n d e z o m e r m a a n d e n ' sn a c h t sd r a a g tb i j a a n k o e l i n gv a n d e w o n i n g . . Door de regelingop luchtkwaliteitwordt alleen lucht ververstals dat nodig is. Aandachtspunten: o Het goed inregelenvan het systeemom tochtklachtente voorkomen. o Hêt kierdicht maken van de vloer met de kruipruimte,om te voorkomen dat de mechanischeventilatie vochtige lucht vanuit de k r u i p r u i m t ei n d e w o n i n gz u i g t . o Bij de aanwezigheidvan een open toestel of een open haard moet gekekenworden of er voldoendeverse lucht aanwezigis voor verbrandingen of de verbrandingsluchtvia de daarvoor bedoeldekanalenen roostersde ruimte kan verlaten. GeIij kstroomv enti Iot or
pagina32 van 36
Eenenergiezuinigalternatief voor de gebruikelijkewisselstroomventilator. Koppelingvan gelijkstroomventilatorenaan PV-cellenis goed mogelijk. Ruimteverwormina A l g e m e e na a n d a c h t s p u n t : o Als de woning wordt geïsoleerdis een lagerecapaciteitvoldoende.Dat bespaartgeld.Vraag de installateurof deze de capaciteit wil controleren. Vefu eterd Rendem ents (v Rlverwa rminasketel. Voordelen: . Het comfort van de woning gaat omhoog wanneer u van lokaleverwarming naar een centraalverwarmingssysteemovergaat. Wel stijgt hierdoor uw energiegebruik. Aandachtspunten: . Het toepassenvan een geslotentoestel heeft de voorkeur vanuit het oogpunt van gezondheid.Hierdoor kunnen geen schadelijkerookgassende woning inkomen. . Hang de ketel zo op dat deze eenvoudigonderhoudenkan worden door een onderhoudsmonteur. Hoogrendementsketels,HR 7O0,HR 704 en HR 707 type 100, type 104 en type 107. Dezelaatsteis het energiezuinigst.Een HR Er zijn drie typen Hoog Rendements(HR)-verwarmingketels: 1OO-,HR 104- of HR 107-ketelkunt u herkennenaan de stickerop het toestel. Voordeel: o Het comfort van de woning gaat omhoog wanneer u van lokaleverwarming overgaatnaar een centraalverwarmingssysteem. Aandachtspunten: o Hangde ketel zo op dat deze eenvoudigonderhoudenkan worden door een onderhoudsmonteur. Elektrisch e wa rmte pom p voor ru i mteve rwo rm ino Eenverwarmingsinstallatiedie gebruik maakt van warmte uit de omgeving(buitenlucht,ventilatieluchtuit gebouwen, oppervlaktewater, bodemwater of aívalwarmtevan de industrie).De warmtepomp brengt dezewarmte, met toevoegingvan slechtseen geringe hoeveelheid elektriciteit,op een bruikbaartemperatuurniveauvoor ruimte- en tapwaterverwarminS. Voordelen: o Het is een hele efficiënte manier om warmte op te wekken. o In combinatie met een systeemvoor lagetemperatuurverwarmingneemt het comfort van de woning aanzienlijktoe. A a n d a c h t s onut e n : o Een warmtepomp heeft altijd een warmtebron nodig in de vorm van buitenlucht,de bodem of een watervoerendelaag in de bodem (aquifed. Dezemoet beschikbaarzijn. . Eenwarmtepomp moet altijd worden gecombineerdmet een systeemvoor lagetemperatuurverwarmingdat moet worden .
aangelegdconform de ISSO50. Een warmtepomp moet trillingsvrijworden opgestelden het liefst in een afgeslotenruimte, om geluidsoverlastte voorkomen.
Gebouwaebonden wormtekrochtkopPelino (W KK) Warmtekrachtkoppeling(WKK)is een installatiedie zowel warmte als elektriciteitopwekt. De warmte en elektriciteit kunnen in de woning worden gebruik. Voordelen: o Het comfort van de woning gaat omhoog wanneer u van lokaleverwarming overgaatnaar een centraalverwarmingssysteem. Aandachtspunten: o Een WKK-installatievraagt om extra opstelruimte' o Een WKK-installatiewordt veelal collectieftoegepast.In dat geval is het nodig om in de woningen warmtewisselaarsen individuelemeters aan te brengen. o EenWKK-installatiemoet trillingsvrijworden opgesteldom geluidsoverlastin de woningen te voorkomen. Wormteleverina door derden Het aansluitenvan uw woning op een warmtenet in de wijk. Dit net betrekt vaak restwarmtevan een elektriciteitscentrale.Een warmtenet levert ruimte- en tapwaterverwarming. Voordelen: 'warmtewisselaa/ voor in de plaats. o De verwarmingsketelvervalt. Er komt een zogeheten o Een hoger comfort. . Doorgaansheeft u naar het nieuwe systeemveel minder omkijken. A an d a c h t s o n ut: in uw woning moet worden aangepast.Overlegmet . Let er bij aansluitingop een warmtenet op dat de verwarmingsinstallatie uw installateur.
pagina33 van 36
Ldoo tem Derotu uruerwo m i na Eensysteemvoor laagtemperatuurverwarming(LTS)bestaatuit vloerverwarming,wandverwarmingen/of vergrote radiatorenen een CVketel die water levert op een relatief lage aanvoertemperatuur(maximaal55'C of lager). Voordelen: o De lage aanvoertemperatuurbespaartenergie. o Met name vloer- en wandverwarmingverhogen het comfort in de woning (gelijkmatigeverwarming). o In de toekomst zijn op het systeemeenvoudigduurzameof zeer energie-efficiëntewarmtebronnen aan te sluiten,zoalseen warmtepomp of een zonnecollector. Aandachtspunten: . Het systeemheeft een langereopwarmtijd dan een conventioneelsysteem. . Voor het aanbrengenvan wand- of vloerverwarmingmoet er een buizenstelop of in de constructieworden geplaatst.Laat u door de installateurgoed voorlichtenwat de gevolgendaarvanzun voor uw wonrng. . Niet iedere woning en installatieis geschik voor lagetemperatuurverwarming.Daarommoet de installatieworden aangebracht door een erkend installateurof erkendeaannemer. lndivid ueIe bem eteri nd Het per woning plaatsenvan warmte-, elektriciteits-en/of gasmeters, Voordeel: . Hiermeewordt het mogelijk om de energierekeningvoor een collectieveinstallatieaf te rekenennaar het werkelijkegebruik per woning. Op deze manier betaalt u alleen nog voor uw eigenenergiegebruik.Het loont dan om zelf energiete besparen. Pompschokelina De pomp in het verwarmingstoestelvoorzienvan een pompschakeling.Dezedraait dan alleen nog wanneer dat nodig is. Zo bespaartu ener8re. Leidinaisolatie Het aanbrengenvan isolatieom leidingendie door onverwarmde ruimtes lopen, zoalsgarages,zolders,kruipruimten e.d. Leidingisolatie levert direct energiebesparingop. Beoerkte leidinalenate Het verwarmingstoestelverplaatsenom de afstandmet de radiatorendie de grootstewarmtevraaghebben,zo kort mogelijkte maken. Dit beperkt het energieverliesuit de leiding. Stookl i in dere oeI de kete ltem perotu ur Het verwarmingstoestelvoorzienvan een temperatuurregeling.Dezezorgt ervoor dat de ketel water levert van een wat lagere temperatuur als het buiten warmer is en vice versa. Thermostoatkro nen oo rodiotore n Het comfort verbetert ten opzichtevan radiatorenzonderthermostaatkranen.De temperatuur in een bepaalderuimte is door de thermostaatkranenbeter beheersbaargeworden. ln reae len von verwdrmi nasinstol I oties Eentoename van het energiegebruikten gevolgevan het niet inregelenontstaat door er in bepaalderuimte klachtenzijn over het comfort. Dezeklachtenworden veelal bestredendoor de thermostaat van de ketel hoger te zetten of de CV-pompin een hogere stand te zetten.
Combiketelzonder voorraadvat(doorstroom):VR, HR-100, HR-104,HR-107ketel Eendoorstroom combiketelverwarmt zowel de ruimten in het huis als het tapwater. Een doorstroom combiketelheeft geen boiler- of voorraadvat. Voordelen: . Ten opzichtevan de keukengeiserneemt het tapcomfort toe omdat er veel meer en snellerwarmwater beschikbaaris. Een doorstroom combiketel kost doorgaanswel meer energie. . Een doorstroom combiketel is goed te combinerenmet een zonneboilerwanneer deze is voorzienvan het NZ keurmerk voor combiketels. Aandachtspunten: o Stel de capaciteitvan het tapwatertoestelaf op het comfort dat de bewonerswensen en de aanwezigetappunten. o Kiesvoor een open of geslotentoestel. Eengeslotentoestel (met afuoer)heeft de voorkeur vanuit gezondheidsoogpunt,omdat hiermee geen schadelijkerookgassenmeer de woning kunnen inkomen. Combiketel met voorroodvdt: VR, HR-700 . HR-704.HR-7O7ketel Eencombiketelverwarmt zowel de ruimten in het huis als het tapwater. Het gaat om een toestel met een boiler- of voorraadvat. Voordelen: . Het tapcomfort neemt toe omdat er veel meer en snellerwarmwater beschikbaaris, in vergelijkingmet een keukengeiser. . Eencombiketelis goed te combinerenmet een zonneboilerwanneer deze is voorzienvan het NZ keurmerkvoor combiketels.
pagina34 van 36
A an d a c h t s p u n t e n : o Stel de capaciteitvan het tapwatertoestelaf op het comfort dat de bewonerswensenen de aanwezigetappunten. . Kiesvoor een open of geslotentoestel. Eengeslotentoestel (met afuoer)heeft de voorkeur vanuit gezondheidsoogpunt,omdat hiermee geen schadelijkerookgassenmeer de woning kunnen inkomen. Gasboiler Eengasboileris een taptoestel dat warmwater maakt met behulp van een gasbrander. Wormtepompboiler Eenwarmtepompboiler gebruikt laagwaardigewarmte uit ventllatieluchtom warm tapwater te produceren. Voordeel: . Het tapcomfort neemt toe omdat er veel meer en snellerwarmwater beschikbaaris, in vergelijkingmet een keukengeiser. A a n d a c h t s pnut e n : . Stel de capaciteitvan het tapwatertoestelaf op het comfort dat de bewonerswensen en de aanwezigetappunten. . zorg voor een centraalaftuigpunt voor ventilatieluchtwaarop de boiler kan worden aangesloten. . Eenwarmtepompboiler op ventilatieluchtkan niet worden gecombineerdmet vraaggestuurdeventilatie of gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning. lsolotie wo rmwoterl eid inoen Het aanbrengenvan isolatieom leidingendie door onverwarmde ruimtes lopen, zoalsgarages,zolders,kruipruimtese.d. Leidingisolatie levert direct energiebesparingop. Beoerkte lei di na le nate wo rmwoterle i din oen Het tapwatertoestelverplaatsenom de afstand met de tappunten, met de grootste warmtapwatervraagzo kort mogelijkte maken. Dit beperkt het energieverliesuit de leiding. Wote rbespo rende douchekoo Eenwaterbesparendedouchekopbespaartwater en daarmee ook energie,zonderverliesaan comfort. Aandachtspunt: . Niet toepasbaarin (directe)combinatie met een keukengeiser/badgeiser, omdat de tapdrempel te hoog is. Zonne- en ere i esvstem en Algemeenaandachtspunt: o Onder andere bomen, naastliggendegebouwenen schoorstenenkunnen de zonnestralingop een collector/Pv-celbelemmeren. Doordat bomen groeien,kunnen ze een toenemende belemmeringvormen voor de zonnestraling,Uiteraardmoet de plaatsvan de collector/PV-celzo gekozenworden dat zonnestralingop de collector/PV-celzo gunstigmogelijk is en dat er zo weinig mogelijk schaduwop kan vallen. Daaromwordt aanbevolenom collectoren/PV-cellen in het algemeenzo hoog mogelijk op het d a kt e p l a a t s e n . Zonneboiler Een zonneboilerzet zonnewarmte om in warmte voor het bereidenvan warm tapwater. Er zijn verschillendetypes op de markt: een standaardsysteem,een compact systeemen een CV-zonneboiler.De keuzevoor het type zonneboileris afhankelijkvan de reeds aanwezigeinstallatieen het gewenstetapcomfort. Overlegmet uw installateur. Voordelen: o U maakt gebruikvan de gratisgeleverdewarmte van de zon. o Het comfort verbetert ten opzichtevan een keukengeiser. Aandachtspunten: . Let er bij het toepassenvan een zonneboilerop dat een zonneboileraltijd een naverwarmernodig heeft in de vorm van een combiketelof een ander toestel voor de bereidingvan warm tapwater. Of uw toestel hiervoor geschiktis, kunt zien aan het g a s k e u rN Z o p u w t o e s t e l . Zonneboilercombi Een zonneboilercombizet zonnewarmte in voor ruimte- én tapwaterverwarming.De zonneboilercombiwordt altijd gecombineerdmet een naverwarmerin de vorm van een combiketelof gasboiler. Voordelen: . u maakt gebruikvan de gratisgeleverdewarmte van de zon. . Het comfort verbetert ten opzichtevan een keukengeiseren lokaleverwarming. Aandachtspunt: o Als u reeds over een combiketelbeschikt,moet u controlerenof deze geschiktis voor combinatie met een zonneboilercombi. Dit kunt zien aan het gaskeurNZ op uw toestel PV-cellen(Zonnecellen) PV-cellenwekken elektriciteitop uit zonlicht.Hoe hoog de elektriciteitsproductieper vierkantemeter is, hangt af van het type zonnecel.De
pagina35 van 36
leverenrelatiefde minsteelekriciteitop, maarzijnook het goedkoopst.Monokristallijncellen amorfezonnecellen leverenhet meesteop, maarzijnookhet duurst,Multikristallijne zonnecellen zittenhiertussenrn. Voordeel: o vanzonnecellen Brjhet toepassen maaktu gebruikvande gratisgeleverde elektriciteit vande zon. Aandachtspunten: o Leter bUhet toepassenvan zonnecellen op dat dezeop het dakmoetenwordengeplaatsten dat ze moetenworden aangesloten op het elektriciteitsnet, o Wanneeru de geproduceerde elektriciteitniet directgebruikt,kunt u dezeterugleverenaanhet energiebedrijf.Maakhierover afsprakenmet uw energiebedrijf.
pagina35van36
